Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi 103/585887746_cevher_mineralleri.pdf · Bulunuşu, Pirit, yaygın olan bir sülfit mineralidir. Magmatik ayrımlama ile oluabilir. Magmatik

Prof.Dr. Atike NAZİK,

Çukurova Üniversitesi

Mineral nedir?

Doğada bulunan, belirli bir kimyasal

formüle sahip olan, genellikle katı ve

anorganik olup, nadiren sıvı ve organik

olabilen, parçasında bütününün

özelliklerini taşıyabilen maddelerdir.

Ekonomik öneme sahip ise cevher/maden,

cevhere eşlik eden ancak ekonomik

olmayan minerallere ise gang minerali

denir.

DOĞAL KAYNAKLAR

Yerkabuğunda yüzeyde ya da yeraltında,

ekonomik olarak çıkarımı işletilebilir şekil ve

miktarda bulunan katı, sıvı ya da gaz

malzeme konsantrasyonudur.

DOĞAL KAYNAKLAR

• Metalik kaynaklar (demir, bakır, çinko vb)

• Metalik olmayan kaynaklar (kum, çakıl,

kırılmış taş, tuz, kükürt vb)

• Enerji kaynakları (petrol, doğal gaz,

kömür, uranyum)

MALAKİT/MALAHİT

Kimyasal Bileşimi, CuCO3.Cu(OH)2 Kristal Sistemi, Monoklinik

Kristal Biçimi, Çok nadir ve küçük kristalli,

genellikle lifsi ve ışınsal, iğnemsi, kısa-uzun

prizmatik; çoğunlukla masif, böbreğimsi

İkizlenme, {100} yüzeyinde olağan

Sertlik, 3.5 - 4

Özgül Ağırlık, 4 - 4.05

Dilinim, {-201}

Renk ve Seffaflık, Parlak yeşil, siyahımsı

yeşil; yarı şeffaf-opak

Çizgi Rengi, Soluk yeşil

Parlaklık, İğnemsi kristalleri ipeğimsi, masif

olanlar donuk-mat, diğerleri elmas parıltılı,

camsı

Ayırıcı Özellikleri, Rengi, böbreğimsi formu

ve HCl'de çözünülürlüğü palaminerals.com

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Malachite-

sample2.jpg

AZURİT

Kimyasal Bileşimi, Cu3 (CO3)2 (OH)2

Kristal Sistemi, Monoklinik

Kristal Biçimi, Genellikle levhamsı yada

kısa prizmatik kristalli; masif, böbreğimsi

İkizlenme, Nadir

Sertlik, 3.5 - 4

Özgül Ağırlık, 3.773

Dilinim, {011} belirsiz-zayıf

Renk ve Şeffaflık, Açık mavi, lacivert,

çivit mavisi; şeffaf-opağa yakın

Çizgi Rengi, Mavi

Parlaklık, Camsı

Ayırıcı Özellikleri, Rengi, nitrik yada

hidroklorik asitte çözünebilirliği

Bulunuşu, Malahit gibi ikincil bir bakır

mineralidir. Bakır yataklarının oksidasyon

zonunda oluşur. Malahit'in aksine çok iyi

kristal formları sergiler. Malahit kadar

yaygın değildir.

rockhounds.com

http://www.sifalitaslar.com/azurit.html

HEMATİT

Kimyasal Bileşimi, Fe2O3

Kristal Sistemi, Trigonal

Kristal Biçimi, Genellikle ince yada kalın

levhamsı kristaller, rombohedral, piramidal ve

nadiren de prizmatikdir.

İkizlenme, Penetrasyon ikizi tipikdir.

Sertlik, 5 - 6


Renk ve şeffaflık, Çelik grisi-siyah, opak

Çizgi Rengi, Kırmızı-kırmızımsı kahverengi

Parlaklık, Metalik

Ayırıcı Özellikleri, Kırmızı çizgi rengi ve

sertliği, kristal şekli ayırıcı özellikleridir.

Bulunuşu, Yaygın olarak bulunan hematit,

önemli bir demir mineralidir. Hidrotermal

damarlarda ve magmatik kayalarda aksesuar

minerali olarak bulunabilir. Volkanik kayalarda,

birçok metamorfik kayada, kontakt metamorfik

yataklarda, birincil veya ikincil olarak

sedimanter kayalarda yaygın olarak oluşabilir.

fr.wikipedia.org

cs.wikipedia.org

KROMİT

madenkentisivaszirvesi2.com

Kimyasal Bileşimi, FeCr2O4

Kristal Sistemi, Kübik

Kristal Biçimi, Çok nadir bulunan kristalleri

oktahedral;masif, tanesel

Sertlik, 5.5

Özgül Ağırlık, 4.5 - 4.8

Renk ve Şeffaflık, Siyah; opak

Çizgi Rengi, Kahverengi

Parlaklık, Metalik

Ayırıcı Özellikleri, Çizgi rengi ve zayıf

manyetiklik özelliği

Bulunuşu, Kromit, peridotit ve diğer ultrabazik

kayalar ile serpantinitlerde yaygın olarak

bulunur. Magmatik diferansiyasyon sonucu,

magmadan itibaren soğuma sırasında, kromit'in

ilk olarak ayrılması ile zengin kromit yatakları

oluşur.

FLUORİT

(Endüstriyel Hammadde) Kimyasal Bileşimi, CaF2


Kristal Biçimi, Çoğunlukla kübik, bazen de

oktahedronlar, dodekahedronlar şeklinde kristallere

sahip

İkizlenme, {111} yüzeyinde sıkça interpenetrasyon

ikizlerine rastlanır.

Sertlik, 4


Dilinim, {111} mükemmel

Renk ve Şeffaflık, Morun değişik tonları, mavi, yeşil,

sarı, beyaz, pembe, kahverengi, mavimsi siyah; şeffaf-

yarı şeffaf

Parlaklık, Camsı

Ayırıcı Özellikleri, Ultraviyole ışık altında mavi, sarı,

beyaz ve kırmızımsı renkler gösterir. Kalsitten daha

serttir. Sülfirik asitte çözünür. Bulunuşu, Hidrotermal maden yataklarında yaygın olarak oluşan bir

mineraldir. Sedimanter kayaların boşluklarında, pnömatolitik yataklarda,

sıcak su kaynaklarının oluşturduğu çökellerde, Alpin tipi damarlarda, bazı

granitlerde ve çok nadir olarak pegmatitlerde oluşabilir. Birçok metalik

maden yatağının gang minerali olarak da gözlenebilir. de.wikipedia.org

PİRİT

Kimyasal Bileşimi, FeS2


Kristal Biçimi, Genellikle kübik, oktahedral,

piritohedral kristalli

İkizlenme, {011} yüzeyinde bazen çapraz

ikizlerine rastlanır.

Sertlik, 6 - 6.5

Özgül Ağırlık, 5-5.028

Dilinim, {100} belirsiz

Renk ve Şeffaflık, Metalik pirinç sarısı, opak

Çizgi Rengi, Yeşilimsi siyah

Parlaklık, Metalik

Ayırıcı Özellikleri, Daha soluk renkli ve daha

sert olmasıyla kalkopiritten ayrılır. Kırılganlığı

ve sertliği, altından ayırıcı özelliğidir.

Bulunuşu, Pirit, yaygın olan bir sülfit

mineralidir. Magmatik ayrımlaşma ile

oluşabilir. Magmatik kayalarda, kontakt

metamorfik yataklarda, hidrotermal

damarlarda, birincil ve ikincil olarak bazı

sedimanter kayalarda bulunur.

jemad.com.tr

thegorgeousdaily.com

KALKOPİRİT

Kimyasal Bileşimi, CuFeS2

Kristal Sistemi, Tetragonal

Kristal Biçimi, Tetrahedral kristaller seklinde,

genellikle masif

İkizlenme, {112} ve {012} yüzeylerinde

yaygın

Sertlik, 3.5 - 4.0


Dilinim, {011}

Renk ve Şeffaflık, Pirinç sarısı; opak

Çizgi Rengi, Yeşilimsi, siyah

Parlaklık, Metalik

Ayırıcı Özellikleri, Rengi, çizgi rengi;

yumuşaklığı ile pritten, sertliği ile altından

ayrılır

Bulunuşu, Birincil olarak mağmatik

kayaçlarda ve hidrotermal damarlarda pirit,

pirotin, kassiterit, sfalerit, galenit gibi cevher

mineralleri ve kuvars, kalsit, dolomit gibi gang

mineralleri ile birlikte bulunur. "Porfiri bakır"

yataklarında oluşan önemli mineraldir.

ZİNOBER

Kimyasal Bileşimi, HgS

Kristal Sistemi, Hegzagonal

Kristal Biçimi, Kristalleri rombohedral veya

kalın levhamsı, ayrıca kısa prizmatik, genellikle

masif, ince taneli

İkizlenme, {0001} olağan

Sertlik, 2.0 - 2.5



Renk ve Şeffaflık, Kırmızı-kahverengimsi

kırmızı; Şeffaf-yarı şeffaf, opağa yakın

Çizgi Rengi, Kankırmızı-kahverengimsi

kırmızı

Parlaklık, Yarı metalik

Ayırıcı Özellikleri, Rengi, çizgi rengi, yüksek

özgül ağırlığı ve mükemmel dilinimi

Bulunuşu, Volkanik aktivite ve sıcak su

kaynaklarının yakınındaki sedimanter kayaların

kırık ve çatlaklarında pirit, stibnit, realgar ve

kalsedon, kalsit, kuvars, barit gibi gang

mineralleri ile bulunabilir.

BARİT

Kimyasal Bileşimi, BaSO4

Kristal Sistemi, Ortorombik

Kristal Biçimi, Çoğunlukla ince-kalın levhamsı

kristalli, kısa-uzun prizmatik; bazen lifsi yada

lamelli; tanesel

Sertlik, 3 - 3.5



Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz, gri, sarımsı,

kahverengimsi, yeşilimsi, kırmızımsı; şeffaf-

yarışeffaf

Çizgi Rengi, Beyaz

Parlaklık, Camsı

Ayırıcı Özellikleri, Yüksek özgül ağırlığı, dilinimi,

kristal şekli, asitte çözünmezlik

Bulunuşu, Orta-düşük sıcaklıkta meydana gelen

hidrotermal damarlarda yaygın olarak bulunan bir

baryum mineralidir. Bakır, kurşun, çinko, nikel ve

gümüş yataklarında, kalsit, kuvars, fluorit, dolomit

ve siderit ile birlikte bulunur.

KOLEMANİT

yunus.hacettepe.edu.tr

Kimyasal Bileşimi, CaB3O4 (OH)3 H2O

Kristal Sistemi, Monoklinik

Kristal Biçimi, Çoğunlukla eşboyutlu ve

kısa prizmatik kristalli; masif, kompakt,

tanesel

Sertlik, 4.5


Dilinim, {010}

Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz; şeffaf-

yarı şeffaf

Parlaklık, Camsı

Ayırıcı Özellikleri, Kristal formu,

mükemmel dilinimi, diğer boratlardan daha

sert olması

Bulunuşu, Kurak iklim bölgelerindeki

playa ve tuz göllerinde boraks ile birlikte

oluşur.

MAGNEZİT

Kimyasal Bileşimi, MgCO3

Kristal Sistemi, Hegzagonal

Kristal Biçimi, Kristalleri yaygın değildir; genellikle

rombohedral; nadiren prizmatik; levhamsı, masif, kompakt,

orta-ince taneli, tebeşirimsi, bazen lamelli yada lifsi

Sertlik, 3.5 - 4.5


Dilinim, { 10-11} mükemmel

Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz, gri, sarımsı kahverengi;

şeffaf-yarı şeffaf

Çizgi Rengi, Beyaz

Parlaklık, Camsı-donuk-mat

Ayırıcı Özellikleri, Kalsitte olduğu gibi, soğuk seyreltik

HCl' den etkilenir ve köpürerek çözünür.

Bulunuşu, Manyezit, kalsite göre daha az bulunur ve

genellikle sedimanter kayalarda oluşur. Magnezyumca

zengin metamorfik ve magmatik kayaların karbonik asit

içeren sularla altere edilmesi sonucu meydana gelir.

Serpantinleşmiş kaya kütlelerinde sıkça rastlanır. Talkşist

gibi magnezyumca zengin metamorfik kayalardaki

damarlarda da oluşur. madenciyim.com

OPAL

Opal (Si02.nH20), Sulu silis grubundan bir mineraldir.

Amorf yapıdadır.

Sertlik: 6


Dilinim yoktur.

Kırılma yüzeyi midye kabuğu şeklindedir.

Renksiz, beyaz (süt opal), gri (dumanlı opal), ateş

kırmızısı jasp opal), sarı, yeşil renkte olabilir.

otantiktas.com

queen-of-gems.com

ritchardgems.com hyperphysics.phy-astr.gsu.edu

BOKSİT

Değişik alüminyum-demir oksit ve hidroksitlerden

(boehmit, gibbsit, diyaspor gibi minerallerden) oluşan

bir karışımdır.

Alüminyumsilikat içeren kayaların, tropikal koşullar

altında yağmur suyunun filtrasyonu ve yıkamasıyla

ikincil olarak konkresyonlar şeklinde oluşur.

Yeşil, kahverengi, kırmızı ve gri renklerde gözlenirler.

sierrabauxite.com

ANTİMONİT

Kimyasal Bileşimi, Sb2S3

Kristal Sistemi, Ortorombik (Rombusal)

Kristal Biçimi, İnce-uzun prizmatik kristalli, düşey

yönde çiziklere sahip, iğnemsi kristalleri genellikle

ışınsal gruplar oluşturur

İkizlenme, {130} ve {120} yüzeylerinde nadir

Sertlik, 2



Renk ve Şeffaflık, Kurşun grisi, mavimsi,

siyahımsı; opak

Çizgi Rengi, Gri-koyu gri

Parlaklık, Metalik

Ayırıcı Özellikleri, Mükemmel dilinimi, düşük

sertliği, rengi (kurşun grisi), kibrit yada mum

alevinde eriyebilmesi)

Bulunuşu, Düşük sıcaklıklı hidrotermal damarlarda

yada sıcak su kaynaklarında oluşur. jh2.sweb.cz

cevsam.comu.edu.tr

GALENİT

Kimyasal Bileşimi, PbS


Kristal Biçimi, Kübik, oktohedral kristaller halinde;

levhamsı, masif, bölünebilir, tanesel, lifsi

İkizlenme, {111}, {114}, {144} yüzeylerinde

penetrasyon veya kontakt ikizleri

Sertlik, 2.5

Özgül Ağırlık, 7,4


Renk ve Şeffaflık, Kurşun grisi; Opak

Çizgi Rengi, Kurşun grisi

Parlaklık, Metalik

Ayırıcı Özellikleri, Rengi, metalik parlaklığı,

mükemmel dilinimi ve yüksek özgül ağırlığı

Bulunuşu, Sfalerit, pirit, markazit, kalkopirit,

seruzit, anglezit, dolomit, kalsit, kuvars, barit ve

fluoritle birlikte metal sülfit damarlarında yaygın

olarak bulunur.

METAMORFİK KAYAÇ MİNERALLERİ

DİSTEN

Kimyasal Bileşimi, Al2SiO5

Kristal Sistemi, Triklinal

Kristal Biçimi, Kristalleri ince-uzun, yassı,

yapraklanmalı; c-eksenine paralel uzamış; masif,

bazen lifsi; ışınsal agregatlar halinde.

İkizlenme, {100} yüzeyinde yaygın.

Sertlik, 4 (uzun eksen)- 7.5 (kısa eksen)


Dilinim, {100} mükemmel, {010} belirgin

Renk ve Şeffaflık, Çoğunlukla mavi; bazen beyaz,

gri, yeşil, sarı, pembe ve siyaha yakın; şeffaf-yarı

şeffaf

Çizgi Rengi, Renksiz

Parlaklık, İnci parıltılı, camsı

Ayırıcı Özellikleri, Mavi rengi, laminalı kristal

formu, yönlere göre değişen sertliği ve mükemmel

dilinimi Bulunuşu, Disten, tipik olarak bölgesel metamorfik

şist ve gnayslarda, granat, stavrolit, mika ve kuvars

mineralleri ile birlikte bulunur. Ayrıca, pegmatitlerde

ve kuvars damarlarında da oluşabilir.

web.itu.edu.tr

http://www.takitaslari.com/taslar/disten_kiyanit.png

http://www.mta.gov.tr/v2.0/madenler/mineraller/index.php

yunus.hacettepe.edu.tr

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kolemanit

http://geologie.vsb.cz/praktikageologie/KAPITOLY/2_MINERALOGIE/2

_MINERALOGIE_SULFIDY.htm



Documents

Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi 103/585887746_cevher_mineralleri.pdf · Bulunuşu, Pirit, yaygın olan bir sülfit mineralidir. Magmatik ayrımlama ile oluabilir. Magmatik