Zj 3 **

de

L A C T U C ARIODISSERTATIO BOT AN ICO-MEDICA

qvamVENIA EXP. FAC. MED. UPSAL.

PRiESlDE

C- P. THUNBERGCoMMENDATORE Reg. Ord DE WASA

Med. Doct. Prof. Med. et Bot. Reg et Ord. Reg. Coll. Sanit. Memb.Hon. Acad. C^isar. Petropol. et Nat. Curios. Reg. Scient. Ups. Lond.Holm. Agrtc. Med. et Ev an g Societ, Oecon Upsal.Patr, Holm. et.Cjv.Oecon.Fini.. Honor.Wermel. Junec.Westm. Cai.m. et Örebr.Berol.et Francof.et Lips.Na-i. Scrut. Paris. Hafn. Moscou. et Halbns.Hist. Nat. Gorekk. Puilad. Lund. Harlem. Amstelod. Bonnens.Oecon. et Inst. Litt. Zei and. Nidrosiens. Turtcens. Ienens. Linn.Londin. medico-botan. et horti cultur. Reg. Scient. Phvs. etPnvTOGRAFH. Gottingens. Scient. Gothob. Monach. Erlang.Wetter. Nanciens. Marpurg. M>d. Paris. Emul et Linn.MoNsrEL. Med. Matritens. Me».' et Nat. Studios. Edimburg. et Petrop.Medtco Chir. et pharmac. Membro nec non Acad. Scient. Paris, etInstitut. Nation Monspeliens. Agricult. Parts, Medjc. Londin, Scan-

dinav. Florentin. et Batavin. Ind. Or. Coruespond.

PRO GRADU MEDICO

PUBLIC^ CENSURiE OFFERT

AUCTORADOLFHUS HENRICUS HUMBLE

SMOLANDUS.

IN AUDIT. BOTA NICO DIE XXVI MAIJ. MDCCCXXVII.H. S.

U P S A LUE,EXCUDEBANT PALMBLAD & C,

DE HULDASTE FÖRÄLDRAR

helgadt

> af

Sonlig kärlek och tacksamhet.

DE LACTUCARIO.

Duncan fenior Med. Profesfor Anglus medicamen-tum, quod in vicem Opii fubftitueretur, ejus vero no-cendi vi careret invenire conatus fuit a). Rem fedu-lo periclitatus, in f'ucco aibo varietatis cujusdam La.ctucce fativcB b), illud invenisfe fibi videbatur. Quodquidem ex hoc fucco eadem ratione, qua Opium exlucco Papaveris fomniferi effici foiet, parabat et indenomine ex herba ducto Lactucarium appellabat. (Jamantea vero Coxr Med. Americanus, idem Lactucariuma Lactuca filveftri, quoe virofam continet et fcariolant,praeparavit c). Quod Medicamen a Medicis eXteris,iententiam Düncani approbantibus, collaudatum, apudnos fere non eft adhibitum. Mulcum vero profutu-rum putamns, fi etiam in Sueeia, cujus coelum herbabene patitur, in ufum reciperetur, quoniam eadem,qua Opium illud, quod (emper carius venit, fe corn-mendet fanandi vi, et in muitis etiam felicius adhibea-tur. Quum e pluribus Lactucce fpeciebus Lactucariumcomparari poteft, iilas, ut inter fe melius dignofcantur,quanta posfimus adcuratione defcribere conabimur.

Ab antiquis usque temporibus cognitum fuit ge¬nus illud plantarum, cujus vires in hacce opella evi-dentius oftendere conabimur. Primum , quantum novi-mus, apud Theophrastum occurrit Lactuca fativa fubnomine B^ocyJvt] et L. virofa SgdavJvrj ctyqlcc. Deinde aDioscoriue defcribitur L. fcariola, BfiStxj* ccy^lcc appelia-

2) On pulmonary confumption überfetzt. Leipzig 1817»b) Ergänzungs Band (d. Med. Cbir. Zeitung) XXII. 181p. N:o

577» P. 3°B-c) Med. Chir, Zeitung 1824. N:o 15 p. 238.

ta d). L. quercinam in initio faeculi XV ut diverfamfpeciem proponit Mattioli, et Lattucam denique fa-Jignam, quam Jxopum vocat, eodem fere tempore di-ftinguit Valerius Cordus. Ipfum Lactucce nomen aCo lu biElla , Plinio e) et Celso f) jam ufitatum in-venitur, in plurimis Botanicorum fcriptis poftea con-iervatum et a Linn;eo tandem hifce plantis confecra-tum eft. In fyftemate ejus fexuali Syngenefice Clasfi etOrdini Polygamice cequalis inferebatur, in naturali verointer plantas Compoßtas femißofculnfat, quas Cichoraceasappellat Jussieu, locum tenet.

Character Generis *).Anthodium imbricatum, eonico-cylindricum, pau-eiflorum; fquamis Iatiufculis, acuminatis, margine fca-

riofis. Corollae ligulatae, 4—5 dentatse. Semina o va.ta, acuooinata, compresfa. Pappus longe ftipitatus,capillaris, mollisfimus, fugax. Receptaculum excava-to»punctatum, glabrum. Herbae plerumque lactefcentes»

Speeles **).1. Lactuca fativa Lin: planta quadripedalis, annua,

glaberrima, inermis, pallide glaucefcentl virens. Caulis

d) Murray appar. Med. T. I. p. 108« Gottingae 1776.e) C. Plinii Hift. nat. L. XIX. C. XXXVIII. (Edit. Franzi*.Vol. VI. p. 410.)

f) C. Celfus L. II. c. 32. (Targae Ed. p. 98); L. III. c. 21. (Tar¬gae Ed. p. 148.)

*) Inter plantas indigenas proxitne accedit Lactuca ad Prenatt-them et Sonchum, quorutn differentias oftendit Wahlenberg inFlor. Suec.**) Vulgatiores et, ut credimus, efficacisfimas tantum fpecies de-

fcribamus; ceterae, quas Europa pröfert, funt: L. fagittata,auguflann, fegußana, fonchoidest ehaißi, tenerrima et cretica»

3

erectus, minus quam in Tequentibus virgatus. Folia inferi-ora rotundata, vel etiam runcinato-lyrata; Tumma cor«data, amplexicaulia, integerrima. Flores paniculati, brac-teati, Tulphurei.

Nullibi terrarum hodie Tponte provenit, culturaforfan e proximis orta, Hujus varietates Tunt: L, ca.pitata et crirpa Bauh, lacimata Roth, palmata Willd,plicata Balb, &c.

2. L. virofa Lin t biennis, glauca, maxime lacte-Tcens et foetens. Caulis erectus, virgatus, Taepe acule-olis armatus, teres, parum foliofus, quadripedalis. Fo¬lia glabriufcula, horizontalia; radicalia plurima, obova-ta, finuata; caulina minora, amplexicaulia, fagittato-lanceolata, Taepe lobata, mucronato-denticulata, coftainedia Tubtus pectinato-TpinuIoTa. Bracteae cordatae,acutae. Pedunculi Iquamati. Flores paniculati. An-thodium glabrura. Corolla Tulphurea, vix calyce lon-gior. Semina ftriata, nigra; pappo Tcabro.

Ad Taepes, muros &c. folo calcareo in variis Eu-ropae mediae et meredionalis regionibus occurrit. Haecfine dubio, fi in re adhuc tam obTcura conjicere Tas fit,efficacisfimum et copiofisfimuin edit Lactucarium.

3. L. fcariola Lin: biennis, glauca, inodora. CaulisTaepe quadripedalis, aculeolis pallidis armatus, erectus,valde virgatus, TolioTus. Folia Tubverticalia, amplexi¬caulia, Tagittato-cordata, runcinatopinnatifida, acuta,denticulata, Tubtus cofta media pectinato-Tpinulofa; Tum¬ma lanceolata, integrioria, Tubtus laevia. Bracteaecordatae, amplexicaules, acutae, integerrimae. Pedun¬culi breves, Tquamati. Flores paniculati, Terotini, quat-

Viribus, quamvis inferroribus, iisdem fine dubio gaudent, Cha.racteres e Linncei fyftemate Vegetabilium Ed. XVI curanteSprengel optime patent.

4

tuor Iineas Iatf. Anthodium glabrnm. Corolla citrina;Semina fulcata, pallida; pappo fcabro.

Habitat in aggeribus, ruderatis &c. Europae. So¬la, quae apud nos inventa eft, ipecies, in Scania adLund &Ci, nec non Calmarise, ubi foliis integrioribuscrelcit; ut indigena attentione digna.

4. L. quercina Lin: caulis ftrietus, elatus. Foliafubtus Iaevia; infima lyrata, bafi attenuata, fagittata;caulina runcinato-pinnatifida, bafi dilatata; fumma line-ari-lanceolata. Panicula corymbofa. Flores difute flavi.

Habitat in Germania media, Hungaria, Transfyl-vania &c.

5. L. faligna Lin: biennis, glauca. Caulis erectusrvirgatus, foliofus. Folia inermjla vel fubtus cofta me¬dia pectinato-fpinulofa; radicalia lanceolata, paucidenfca-ta; caulina fagittata, fesfilia, lineari lanceolata, cufpida-ta, integerriroa vel interdum fubpinnatifida. Bracteaefagittatse. Flores fubracemofi, breviter pedunculati.Anthodium glabrum. Corolla luteola, calyce longior.Pappus articulato-fcaber.

Habitat in aggeribus et ruderatis praefertim in ma-ritimis Europas.

Analyfin, quse dicitur harum herbanim chemica*unus, quod equidem novi, Klink g) adgresfus eft, cu¬jus fumma nondum fatis innotuit. Ex teterrimo veroet narcotico illarum odqre, ut etiam dynamica vi, con-cludere fas eft, idem, quod Opio, Hycfcyamo &c., hisquoque inesfe principium narcoticum. In extracto,quod Collini methodo ex bis paratur, chryftalii fa-lini haud raro nitent h;. Qui L. virofae ineft fuccus

g) Klink Disferf. fiftens Lactucse virofae et fativae analyfin cherai-cam. Kiel. 1820«

b) Murray Appar. Med. Vol, VI. Gottingae 1792. p.15,

5

lacteus tamcopiofus eft, ut: ex quinque iibris XX un-cisa fucci exprimantur i). Ineft forfitan in eo acidumquoddam cum Morpbio junctum k). Cel. Berzeliusmethodum ex fucco expresfo. acidi comparandi ptopo-fuir i). Quod ex hac herba deftillatur oleum, princi*pium quoddam continet deoxidans et oleum foete-ns es.fentiale m).

Prinsquann Lactucarii in Medicina ufum et utilita-tern commeiuorem, nonnullas diverfas ejus parandimethodos referendas cenfeo.

Duncant, ut jam antea dixi, Lactucarium ex L.fativa romparavit et quidern ita: herbam fesquipedemfupi-a folum excidit, effiuentem fuccuna in aere ad cau-lem ficcatum una cum cortice deiibravit et fpiritu vinidiluit Evaporando medicamentum, de quo loquimur,forma extracti accepit. Cujus quoniam vis Opio mireconvenit, dofin illius Duncan ad granum propofuit.

Tinctura quaedam ex Lactucario ita eft prseparata:Ree. Lactucarii unciam

Spir. Vini. Libras tres.Ab hac tinctura datas funt guttae X—LX.Aiia Lactucarii ex L. virofa efFiciendi methodus

a Colljno n) traditur. Succus ex recenti herba fta-tim ante florefcentiam expresfus, viginti horas refrige-ratur, delunditur, coquicur, colatur, albumine ovi li-quatnr et calore medico ad formam extracti infpisfatur.Sic praeparati médicamenti adultis grana 2— 3 dedit,infantibus vero portionem minorem.

i) Trommsdorffs pharmac. Lexic» T. I. p. 696.h) G. A. Richter, fpecielle Therap. T- 10. p. i8jy1) Lårobok i Org. Kemien. Stockholm 1827. p. 103».m) Trommsdorffs Journal d. Pharm. XVI St. p. 361.n) Collin obferv. circa morbos p. 14.. Murray 1. c*

6

Berolini Lactucarium ex L» fcariola, eodem modo,quo ex hac, paratur, fed vi et efficientia forfan infe-rius o).

Roman aliam, eamque fimpliciorem ejus praepa-randi methodum propofuit p).

Francois etiarn Lactucarium efFecit, cujus vimBousquet confirmavit q).

Ceiebris efl in Medicina ufus Lactucarii atque uti-litas.

In cerebrum, ut opium, neque vim noxiam exfe-vere perhibetur Lactucarium, neque alvum obftruere.Ad medicamenta mere foporifera pertinet. In majoreportione fumtum vomitum ciet. Secundum Andersoniis, qui opium ferre non posfunt, cornmode datur; inconvalefcentibus mire falutare r). In corpus huma¬nuni adhibitum ut folvens, fudorificum, diureticum etantirpasmodicum fe inpriinis prsebet.

Secundum experientiam Francois nimiam fenfibi-litatem coercere, efFicacitatem nervorum irritatorum etmotus cordis minuere, quietemque univerfaletmexpli-care valet. iEgri, quibus hoc medicamen jus fit, necdolorem capitis, nec foporem,, nec vertiginem, nec e-brietatem fenferunt. Aliquoties folummodo dilatationempupilli effecit. Quod quidem in iisdem cafibus inprimisutile videbatur, quibus opium evidentis irritationis causfaadhiberi non posfit. EfFicaciam cum in nervös tum incirculationem fanguinis ita exferit, ut formatio calorisminuatur, quod in pluribus aegrotis thermometro fuisfetconfirmatum s).

o) G. A. Richter 1. c. G. IV. Schwarze Pharma«*» Tabell. II. B.Leipzig 1822» p. 163.

p) Med. Chir. Zeitung 1826. N:o 76. p. 405.q) Med. Chir. Zeitung, 182Ö. N:o 78. p. 435.r) G. A. Richter 1. c.

'

s) Richter 1. c. p. 453»

7

Praecipue autem efficax in morbis fequentibus La-ctucarium vifum fuit.

1:0 In Gaßritide infantum a Saillant profpere fuifcufurpatum t).

2:0 In Doloribus aßmaticis ubi titillationem moleftamet irritationem tnsfis inhibet. Heic cum acetate Mor-phio w) junctum commode datur et quidem ita:

Ree. Lactucarii grana octoAcetatis Morphii granutn.

M. Divid in octo partes aequales S. pars una prodoli.

Etiam cum Digitali purpurea et baccis Juniperiporrigitur;

3:0 In Ictero et Infarctibus Hepqtis perbene datur.4:0 In Febribus Intermittentibus praecipue adhibetur,

cum seger fub et extra paroxysmum gravibus fym-ptomatibus nervofis vexatur. Cum cortice peruviano,ut opium, conjungitur, quoniam efficaciam ejus valdeaugeat et febrem rapidius faepe fupprimat.

5:0 In Hydrope inprimis Hydrothorace magnum emo-lumentum ufu ejus ceperunt Collin, Wolff, Duran¬de. Medicum provincialem Doctorem Landebbrg ex-tractum L. fcariolae in Anafcarca cum fruetu adhibuisfenovimus v).

6:0 In Angina Pectoris ut remedium rapide agenset minime fallax fe fecundum experientiam Schlesin¬ger! exferuit x).

t") Sammlung Ausferlef. Abhandl. f. pr. Aerzte B. XV. p. 631.u) Gumbrecht' in Harelefs: Rhein. Jahrb. &c. B. 4, St» I. p» 204,v) Sv. Läkare Sålllk» Handl. 10 B. p 154.x) Journal d. pract. Heilk. v. Hufeland und Himly."1809. St. b

P- 57-

8

7:0 In Tutfi convulfivn fecundum plura, a Gum-brecht accuratisfime facta experimenta, in ftadio con-vulfivo pasne Ipecifice agit y). Lactucario, ex fuccoL. virofae parato, ufus fuit. Qu od vero ex L. fcariolacapitur, non tam fpecifice agit, fed remisfionem foJum-raodo dolorum fpasmodicorum efFicit a).

Quod quidem de Lactucario hucusque novimus.Ratio ejus adhibendi fine dubio experimentis progre-dientibus amplificabitur, quoniam magna lic et variaejus utilitas therapeutica.

y) Samml. Ausferlef. Abbandl. &c. B. 26. p. 82. (Neue Samml.ausferlef. Abhandl. II. B. I. St. p. 83)«

a) Journal d. pract. Arzneyk. &c. v, C. IV. Hufeland LV1I. B,VI. p. 19, ao.