1

Методологијата и Методологијата и методотметодотПредавање на

Проф. д-р Цане Мојаноски

2

Што е методологијата?

Предмет на Методологијата

Стуктура на методот

Методологијата и епистемологијата

Методолошки парадигми

3

Методологијата како Методологијата како наука: наука:

предмет методтеорија јазикјазик(методот)

метатеорија на науката

мета - метод

на науката

4

НАУЧЕН МЕТОД Многу значаен за науката Долго низ историјата се трага

за единствениот метод кој би можел да се користи за производство на научно знаење

Се менува, еволуира, не е вечен, подобрите ги потиснуваат послабите

Зависи од технологијата

Планска постапка која се применува во проучувањето за да се добие одговор на прашањето

5

НАУЧЕН МЕТОД Methodus –ПАТ,

патека , која секојанаука ја поминува во трагањето за одговр на прашањата кои ги поставила

6

Предмет на методологијата

Научнот метод е предмет на методологијатаНаучнот метод е предмет на методологијата. е целина, комплекс на кохерентни,

конзистентни, синтетизирани, научно верификувани сознанија и научно-теоретски и практично проверени правила и норми, мисловни и практични дејности и инструменти, со кои се стекнува научно сознание или, поедноставено, тоа е начин на стекнување на научно сознание

Методот на науката е „...начин или пат теоретско-практично стекнување, проверување и развиток на научното сознние".

7

TEXT TEXT TEXT TEXT

Метод (структура)

логички дел,логички правила,

норми, критериуми

поим, суд,

заклучок, дефиниција

Епистемолошкиот дел

теориска поставка и категоријално

појмовниоттерминолошки

апарат

технички дел сознанија

за техниките, постапките,

инструментите и средствата

8

Составни делови на методот?Составни делови на методот? Составни делови на методот, согласно дадената

дефиниција, се: 1) логичкиот дел, т.е., правилата и нормите на

вистинитото мислење како општи рамки и насочувач на интелектуалните процеси во стекнувањето на научното сознание;

2) епистемолошкиот, т.е., научно-теоретскиот дел во кој се содржани основните научно-теоретски поставки и фундаментални сознанија на определена наука, односно научна дисциплина, како и категоријално-појмовниот и терминолошки систем;

3) методско-техничкиот дел чии сдодржини се научно и практично проверени сознанија за начините на истаржување, техниките на примена со кои тие начини (методи) се користат во истражувачката практика.

9

што е техника, интрумент, постапка?

Со поимот техника на истражувањето ја означуваме единствената, целисходна и функционална целина на инструментите (научните и техничките средства) и постапките што се користат во собирањето на податоци. Така, на пример, во рамките на испитувањето како начин на собирање на податоците се користат техниките интервју, анкета и тест.

Инструментите се средства што непосредно се користат во собирањето на податоци. Некои од нив се научни, други технички. Така, на пример, во користењето на анкетата инструмент е анкетниот прашалник, тој нам ни служи за поставување на прашања и како образец за евидентирање на одговорите.

10

што е техника, интрумент, што е техника, интрумент, постапка?постапка?

Паралелно со нив може да се користат и технички инструменти за евидентирање на одговорите - на пример, магнетофонот. Ако во анкетата е вграден некој научен инструмент за мерење - пример, скала за мерење на интензитетот - можно е истовремено да се користи техничка направа која ќе се појави како помошна, било како дополнителна, било како корективна.

Постапки се однесувањата на истражувачите во ракувањето и користењето на инструментите.

11

Што опфаќа содржината на научниот Што опфаќа содржината на научниот метод?метод?

Содржината на научниот метод е повеќестепена, континуирана и усогласена. Во неа спаѓаат

„...мисловните дејствија со чија помош научникот создава појдовна хипотетичка основа на своето истражување ... се она што се презема во истраживањето за да се изгради и проанализираа неговата искуствена евиденција ... во настојувањето резултатите на истраживањето на што поактивни начини ги вклучува во постојниот фонд на знаењата на определена наука".

12

За што служи научниот За што служи научниот методметод

Научниот метод служи за здобивање со научни знаења.

Знаењата можат да бидат здраворазумски, религиозни, прозволни и научни.

Научните знаења можат да бидат: објективни, предметно вистините, проверливи, применливи, општествено соопштливи ставови и ставови со кои можат да се предвидуваат идните настани.

13

Зошто служи научниот метод

научниот метод служи како средство за формулирање, објаснување u докажување на научните вистини, за доаѓање до научните вистини.

14

Што е методологијата? Методологијата, која во основа е

логичка дисциплина и која ги проучува одделните методи, секогаш се стреми да го систематизира и да го оцени истражувачкото искуство на една наука. Како таква,методологијата, гледано во однос на истражувачката дејност на одделна наука, е посамостојна.

примарна функција на методологијата е логичко-епистемолошка критика на логичко-епистемолошка критика на научно-истражувачката практиканаучно-истражувачката практика, земена во сите нејзини логички, технички, организациски и стратешки аспекти.

15

Задачи на методологијатаЗадачи на методологијата Да резимирамеДа резимираме:

Методологијата е наука која го проучува научниот метод, Нејзин „. главен предмет е изучувањето на методите на научното сазнание.

Задатачата на методологијата е да ги открие, опише и објасни методите на научното сознанание, т.е. да ги покаже и објасни начините за доаѓање до научни сазнанија".

16

Епистемологија, гносеологија?

Епистемологијата е потесен дел на теоријата на сознанието, чија приоритетна цел е да се занимава со проблематика поврзана за проучување на процесот на научното сознание.

Методологијата има мноштво непосредни посредни односи со другите науки: гносеологијата, епистемологијата, логиката и матичната наука.

Со гносеологијата однсот е посреден.

17

Методологијата и другите наукиМетодологијата и другите науки гносеологијата е филозофска дисциплина која

се занимава со целокупното човеково сазнание. Во неа се разгладуваат прашањата Во неа се разгладуваат прашањата за за можностите на можностите на сазнавање на светот сазнавање на светот впопшто, без разлика на видот на впопшто, без разлика на видот на сазнавањетосазнавањето. Всушност, гносеологијата е Всушност, гносеологијата е теорија на сазнанието воопштотеорија на сазнанието воопшто.

гносеологијата ги разгледува основните начела и критериуми на сазнанието и неговите остварени постигнувања и граници.

Гносеологијата трага по одговорот на прашањето - дали стварноста постои независно од човекот; дали човекот може да ја спознае стварноста на адекватен начин, односно, на кој начин е можно адекватно сознавање на стварноста

18

Задачи на методологијатаЗадачи на методологијата Методологија се занимава со сите

делови и функции на научниот метод, со постојано настојување да го унапреди, односно, да му ја зголеми сознајната моќ.

Методолигијата е свретна кон дејствената страна на наука го оценува и систематизира истраживачкото искуство на дадената наука.

19

Задачи на методологијатаЗадачи на методологијата Покрај тоа, примарна функција на

методологијата „... се состои во логичко-логичко-епистемолошката критика на целокупната епистемолошката критика на целокупната научно-истраживачка практика во сите научно-истраживачка практика во сите нејзини логички, технички, организациски нејзини логички, технички, организациски и стратегиски аспектии стратегиски аспекти".

Таа настојува, покрај методот, техниката, Таа настојува, покрај методот, техниката, постапаката, инструментите и средствата постапаката, инструментите и средствата на истражувањето, да го опфати вкупниот на истражувањето, да го опфати вкупниот научен систем, те. „...начинот на кој се научен систем, те. „...начинот на кој се средени научните средени научните знања и научно знања и научно значајните претпоставкизначајните претпоставки".

20

Методологија- гносеологијатаМетодологија- гносеологијата

побитни за тој однос се испитувања на критерирумите за вистинитоста на човечкото сазнание или разработка на начелата на нивното проверување.

се додека во науката нема прецизно утврдени начела на проверување на вистинитоста на нивните тврдења, не може да се говори за научните сазнанија.

Доколку е неопходно непрестано да се развиваат во постапката за проверување кои овозможуваат сигурни оценки за вистинитоста на научните ставови. За тоа несомнема улога има искуството на науката и нејзината теорија. Оттаму верската меѓу научната методологија и гносеологијата на најтесното воспоставување со посредство со епистемологијата.

21

Методологија- гносеологијатаМетодологија- гносеологијата суштинската разлика меѓу гносеологијата и

методологијата се јавува по прашање за можноста на сазнанијата воопшто.

методологијата тој проблем се решава методологијата тој проблем се решава постулативнопостулативно.

таа се потпира на гносеолошкото позитивно решавање на можностите на сознавањето на стварноста; таа пристапува кон истражувањета со уверување дека таа можност е извесна.

Гносеологијата, трага за одговорот на ова прашање трага за одговорот на ова прашање за за можноста за можноста за сознавање на стварноста на било сознавање на стварноста на било кој начин, иако се повеќе тежнее кон начинот на кој начин, иако се повеќе тежнее кон начинот на научното сознавањенаучното сознавање.

таа се повеќе се потпира на епистемологијата, односно, на гносеолошката дисциплина која се занимава со можноста на научното сознавање на објективната стварност.

22

Методологијата и епистемиологијатаМетодологијата и епистемиологијата

епистемологијата е теорија на научното епистемологијата е теорија на научното сознание; таа одговара на сите гносеолошки сознание; таа одговара на сите гносеолошки прашања во доменот на научното сознание; прашања во доменот на научното сознание; ја испитува логичката основа на ја испитува логичката основа на можностите можностите на на основните начела на научното сазнаниеосновните начела на научното сазнание.

Епистемологијата ги истражува логичките основи, можностите и основните начела на научното сознание.

епистемологијата е теорија за научното сознание која ги систематизира, поврзува, коментира и објаснува разните сознајни елементи карактеристични за процесот на сознанието.

23

Методологијата и епистемиологијатаМетодологијата и епистемиологијата

Методологијата, која тесно е поврзана со епистемологијата, претставува сестрана претставува сестрана критичка анализа на логичко- критичка анализа на логичко- епистемолошките основи на истражувачката епистемолошките основи на истражувачката практика на определена наукапрактика на определена наука.

Методологијата не ги проучува само патиштата и средствата со кои науката се се обидува да ги реши проблемите кои стојат обидува да ги реши проблемите кои стојат пред неапред неа.

Таа, иако во основа е ориентирана кон проучување на проблематиката поврзана со стекнување на нови сознанија, има за задача да ја проучи целата проблематика поврзана со научниот систем, односно начинот на кој се средени и утврдени научните знаења

24

Методологијата и другите наукиМетодологијата и другите науки Од дефиницијата, според која методологијата е логичка

дисциплина, може да се согледа верската меѓу овие две дисциплини:

логичкиот дел го чини темелот на научната методологија. „во неа влегуваат сите класични проблеми на логиката како што се, на пример: теоријата на поимот, дефиницијата на судот, заклучокот, доказот како и резултатите на логичките истражувања на структурата на научните закони."

логичките основи се само дел на методологијата. техничкиот дел - техниката, поступките, инструментите и

средствата кои имаат најмногу изгледи да се дојде до научни сознанија.

Сепак, „...може да се смета дека методологијата е посебна може да се смета дека методологијата е посебна наука, односно особена конкретизација на логиката која е наука, односно особена конкретизација на логиката која е прилагодена на условте на определена наука. прилагодена на условте на определена наука.

Притоа, под особени услови на некоја наука се подразбира, Притоа, под особени услови на некоја наука се подразбира, пред се, степенот на нивната општа развиеност, особеноста пред се, степенот на нивната општа развиеност, особеноста на подручјата на стварноста која та ги проучава и особеноста на подручјата на стварноста која та ги проучава и особеноста на аголот под кој му пристува на својот предметна аголот под кој му пристува на својот предмет"

25

Методологијата и научната стратегијаМетодологијата и научната стратегија

научната стратегија се састои во определување на некои клучни, основни цели на научната дејност, чие остварување бара долготраен период и ја означува основната насоченост на научните истраживања ... во стратегијата спаѓа и разгледувањето на најцелисходните патишта и средстава за нивното остварување. А, во тие рамки како посебна задача се истакнува разгледувањето на најсоодветните организациски облици, во кои се очекува тие цели највероватно и во најголема мерка да се остварат."

Стратегијата на една наука не зависи само од научниите аспирациии туку и од многубројните материјални и духовни околности на општеството.

26

односот меѓу науката и методологијата

меѓу теоријата и методот на една наука постои цврста врска; тие две конституенси на науката меѓусебно се меѓусебно се условуваат и условуваат и преплетуваат вопреплетуваат во процесот на сазнавањетопроцесот на сазнавањето.

тие не можат да се поистоветуваат ниту пак да се заменуваат.

научната теорија ги збива, во помалку или повеќе кохерентен фонд, знањата од различно научно ниво, почнувајќи од изворната граѓа, преку емпирискиот материјал, искуствените воопштувања, хипотезите, па се до научните закони, теореми, теории, потесни и пошироки теоретски системи. Доколку научната теорија содржи повеќе научни закони и теориски системи, дотолку односната наука е поразвиена.

ако целокупнатаако целокупната содржина на научната теорија ќе содржина на научната теорија ќе ги вклучи во методот, тогаш таа наука се сведува ги вклучи во методот, тогаш таа наука се сведува на методот што е погрешнона методот што е погрешно

27

Методологијата и методикатаМетодологијата и методиката

Методите на криминалистичките истражувања се другиот важен елемент од појмовниот апарат на методологијата на безбедносните истражувања.

Како што e извесно, научниот метод претставува средство, способност за достигнување на определени сознанија од теоријата и практиката, средство за средство за спознавање, изучување и изменување на спознавање, изучување и изменување на обективната стварностобективната стварност.

28

Методологијата и методикатаМетодологијата и методиката Усовршувањето на методите за криминолошките и

безбедноните истражувања,во прв ред, се одвива по две линии: преку усовршување на традиционалните, познати преку усовршување на традиционалните, познати методи, и преку воведувањето и искористувањето на методи, и преку воведувањето и искористувањето на новите методи, развиени во другите науки, повеќе или новите методи, развиени во другите науки, повеќе или помалко блиски на асфалиологијата, криминологијата и помалко блиски на асфалиологијата, криминологијата и криминалистикатакриминалистиката.

Именно во тоа се состои и големиот методолошкки Именно во тоа се состои и големиот методолошкки проблем, проблем, сите користени методи да се адекватни на сите користени методи да се адекватни на целите, карактерот и особеностите на истражуваните целите, карактерот и особеностите на истражуваните безбедносни појави и процесибезбедносни појави и процеси. .

Тоа претпоставува, се рабира, дека се знае Тоа претпоставува, се рабира, дека се знае откривачката откривачката и методолошката функциија на секој од тие методии методолошката функциија на секој од тие методи, , специфичните услови, кои треба да се дадени, за тој да специфичните услови, кои треба да се дадени, за тој да биде применет, како и начините за проверка на тие биде применет, како и начините за проверка на тие услови. услови.

29

Методологијата и методикатаМетодологијата и методиката Од структурен аспект научниот метод e

систем од регулаторни принципирегулаторни принципи, кои се насочува сознајната дејност на истражување кон обективната вистина. заради таа причина научните методи, со кои што се служи секоја наука за спознавање и изменување на својот обект, има длбоко хевристчки карактерхевристчки карактер, ттииe e служат за добивање на ново служат за добивање на ново сознаниесознание, за преструктурирање на постојното сознание, како и за неговата нова интерпретација.

30

Методологијата и методикатаМетодологијата и методиката Усовршувањето на методите за криминолошките и

безбедносните истражувања, во прв ред, се одвива по две линиидве линии:

а)преку усовршување на традиционалните, познати а)преку усовршување на традиционалните, познати методиметоди,

б) и преку воведувањето и искористувањето на и преку воведувањето и искористувањето на новите методи, развиени во другите науки, повеќе новите методи, развиени во другите науки, повеќе или помалку блиски на асфалиологијата, или помалку блиски на асфалиологијата, криминологијата и криминалистикатакриминологијата и криминалистиката.

Именно во тоа се состои и големиот методолошкки Именно во тоа се состои и големиот методолошкки проблем, проблем, - сите користени методи да се адекватни - сите користени методи да се адекватни на целитена целите, карактерот и особеностите на , карактерот и особеностите на истражуваните безбедносни појави и процесиистражуваните безбедносни појави и процеси. А тоа пак ја

31

Методологијата и методикатаМетодологијата и методиката претпоставува откривачката и

методолошката функциија на секој од тие методи, специфичните услови, кои треба да се дадени, за тој (методот) да биде приложен, како и начините за проверката на стварноста на тие услови.

Тие и редица други прашања се разработваат во методологијата на асфалиалошките истражувања.

Затоа се зборува, дека проблемот за методите на асфалиалошките истражувања e еден од основните проблеми на асфалиалогијата днес.

32

Методологијата и методикатаМетодологијата и методиката

Методиката на криминалистичките истражувања во себе вклучва цел систем од методи, техники, процедури и органаизација на едно конкретно истражување, кои врз основа на претходно разработена концепција на најефективен начин ги реализира неговите цели.

33

Методологијата и методикатаМетодологијата и методиката Секако методологијата на едно

криминалистичко истражување ги разрабоува стратешките пристапи и дава одговор на прашањата ШТО, ЗОШТО, СО КАКВА ЦЕЛ ќе се истражува, а методиката методиката e e материализирана и материализирана и практично реализирана методологијапрактично реализирана методологија, зошто дава одговор на прашањата КАКО, НА КОЈ НАЧИН, СО КАКОВ РЕДОСЛЕД ќе се спроведе истражувањето, како ќе се анализираат и интерпретираат резултатите.

34

Методологијата и методикатаМетодологијата и методиката Како што посочува и Ст. Михајлов, методиката e

продлжение и на деталната конкретизација на методологијата, се разбира доколку таа ги користи теориите и принципите, ги модифицира и приспособува кон темата и задачите на даденото истражување.

„Со други зборови методолгијата и методиката се еднородни поими... Очигледната разлика меѓу методологијата и методиката на емпириското социолошкоко истражување e видлива, и има докажан и степенест карактер" (види. Михайлов, 1980, с. 71).

Ние сме согласни со таа постановка, која може да се однесува и за безбедносните истражувања.

35

МЕТОД – МЕТОДОЛОГИЈА Пат, НАЧИН НА

КОЈ ЕДНА СЕ ИСПИТУВАЕДНА ПОЈАВА

СИНТЕЗА И ГЕНЕРАЛИЗАЦИЈА НА СИТЕ МЕТОДИ СО КОИ СЕ ИСПИТУВА ПОЈАВАТА

36

КЛАСИФИКАЦИИ НА МЕТОДОЛОГИЈАТА

ОПШТА МЕТОДОЛОГИЈА

ОСНОВНА МЕТОДОЛОГИЈА

ПОСЕБНА МЕТОДОЛОГИЈА

37

ОПШТАТА МЕТОДОЛОГИЈА

ПРИМЕНЛИВИ НА СИТЕ НАУКИ БЕЗ ИСКЛУЧОК

ПРИМЕР:Логиката, 4 базични закони на Џон Мил

ДОКАЖУВАЊЕ : МЕТОД НА СЛАГАЊЕ МЕТОД НА РАЗЛИКИ МЕТОД НА

ЗАЕДНИЧКИТЕ РАЗЛИКИ

МЕТОДОТ НА РЕЗИДУИТЕ

38

КЛАСИФИКАЦИИКЛАСИФИКАЦИИ НА НА МЕТОДОЛОГИЈАТАМЕТОДОЛОГИЈАТА

Спрема критериумот на општостакритериумот на општоста треба да се разликуваат општа методологија, методологија тнр. корпуси на науки и методологија на посебните науки.

Општата методологијаОпштата методологија ги разгледува проблемите и методите на научното сазнавање воопшто. Многу е блиска на логиката и на теоријата на сазнанието (епистемологијата). Претставува основа за развој и (конкретизација) методологијата на корпусот на (друштвените, природните, филозофските, математичките, психолошките) науки. Овие методологии ги проучаваат проблемите и методите а сазнанието на оделните области на стварноста.

Отаму постојат методологии на природните, друштвените и другите науки. Во тие рамки се развиваат методологите на одделните науки кои, почитувајќи ги сознанијата на општите и посебните методологии, ги проучаваат методите на истраживањето со сите конкретни предмети на нивните науки.

Така во корпотс на општвените науки се развиле посебните методологии, на пример, социолошките, политичките, правните, психолошките, економските, криминолошките, безбедносните и други науки.

Криминоилогијата настојува да ја развие сопствената методологија

39

ИЗВОРИИЗВОРИ СОЗНАНИЈА ВО СОЗНАНИЈА ВО МЕТОДОЛОГИЈАТАМЕТОДОЛОГИЈАТА

Секоја од наведените методологии изворите на сознанија ги црпи од различните, помалку или повеќе, посебни извори.

Заеднички и најважни извори на сазнавање на сите методологии се:

а) научните истражувања, б) следење на логичката и гносеолошката мисла во

филозофијита и в) мета методолошки истражувањамета методолошки истражувања. Меѓу тие извори најважни се научните истражувања

во предметната област на дадената наука. Бидејќи предметот на оделна наука е особен, треба

да се сазнаваат адекватни методи па и одделни целосни истраживачки процеси.

40

Три истражувачки приоди Трите приоди се позитивизмот, интерпретативната

општествена наука и критичката општествена наука. Најактуелното општествено истражување е засновано

врз првиге две. Позитивизмот е најстар и најшироко применет приод.

Милер / Miller (1987:4), филозоф по наука, забележа, “Позитивизмот е најопшта филозофска перспектива на науката. Сепак, има тековни алтернативи на неа со екстремно широко обраќање.“

Интерпретативникот приод држеше силно малцински став во дебатите над еден век.

Критичната општествена наука е помалку општо видена во научните списанија. Вклучено е да ви даде целосен опсег на дебата околу значењето на општествената наука и бидејќи ги критикува другите приоди и се обидува да оди подалеку од нив.

41

ОСНОВНИ МЕТОДОЛОГИИ ГИ ИМААТ ОПШТИТЕ ГИ ИМААТ ОПШТИТЕ

КАРАКТЕРИСТИКИ, КАРАКТЕРИСТИКИ, НО СЕ РАЗРАБОТЕНИ НО СЕ РАЗРАБОТЕНИ ВО ОБЛАСТИТЕ ВО ВО ОБЛАСТИТЕ ВО КОИ СЕ КОИ СЕ ПРИМЕНУВААТ ПРИМЕНУВААТ СОЦИОЛОГИЈАТА, СОЦИОЛОГИЈАТА, ПОЛИТОЛОГИЈАТА, ПОЛИТОЛОГИЈАТА, ПРАВОТО, ПРАВОТО, АСФАЛИОЛОГИЈАТА, АСФАЛИОЛОГИЈАТА, КРИМИНОЛОГИЈАТА, КРИМИНОЛОГИЈАТА, КРИМИНАЛИСТИКАТАКРИМИНАЛИСТИКАТА

Пример: методологијата на методологијата на асфалиолологијатаасфалиолологијата

Било каде во Било каде во природните науки природните науки да се работи за да се работи за експеримент експеримент условите се условите се еднаквиеднакви

42

ПОСЕБНИ МЕТОДОЛОГИИ

Се применуваат во некои науки

Пример : клиничкиот метод историскиот метод

43

И за самиот крај?И за самиот крај?

ПРАШАЊА?