Rola państwa w Gospodarce

Państwo oznacza złożoną, zróżnicowaną wewnętrznie, wieloszczeblową strukturę administracyjną społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponującą władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Na co dzień posługujemy się bardziej potocznym określeniem państwa, mając na myśli centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność związana jest z funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego.

Aby dany twór został uznany za państwo musi spełniać następujące warunki:

1 - musi posiadać określone terytorium;

2 - na tymże terytorium muszą zamieszkiwać ludzie (ludność), o wspólnej historii, kulturze etc. (element socjologiczny pojęcia państwa);3 - państwo musi posiadać władzę najwyższą, a w związku z tym być tworem suwerennym. (całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej).

Działalność państwa

Działalność państwa w określonym wymiarze życia społeczeństwa, określa się mianem funkcji państwa. Każde ze współczesnych państw wypełnia funkcję zewnętrzną i wewnętrzną.

A- Funkcja zewnętrza: Związana jest z prowadzeniem polityki zagranicznej i z utrzymywaniem kontaktów i stosunków międzynarodowych z innymi państwami oraz organizacjami.

W realizacji swojej funkcji zewnętrznej państwo winno nastawiać się na ochronę swoich interesów. Rozwijać korzystne dla siebie kontakty zarówno o charakterze politycznym, gospodarczym jak i kulturalnym, ale także zapewnić poczucie bezpieczeństwa swoim obywatelom.

Za politykę zagraniczną państwa, a tym samym za wypełnienie funkcji zewnętrznej, odpowiadają służby dyplomatyczne oraz organy konstytucyjne, wskazane do jej wykonywania.

B- Funkcja wewnętrzna: będzie się koncentrowała na zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku obywatelom, a więc na wszelkich działaniach, które organy władzy będą wykonywać na terenie państwa.

W jej ramach możemy wyróżnić kilka obszarów państwowej działalności. Mowa tutaj o funkcji prawodawczej państwa, porządkowej, administracyjnej, gospodarczej, socjalnej i kulturalnej.

1-Funkcja prawodawcza: do jednych z głównych zadań aparatu państwowego należy tworzenie norm prawnych i systemu prawnego, który obowiązuje na całym jego terytorium.

Państwo zapewnia i gwarantuje im m. in. prawo do wolności, do wyrażania swoich przekonań i chroni posiadaną przez nich własność prywatną.

2- Funkcja porządkowa: Podstawową funkcją jest także zapewnienie bezpieczeństwa i porządku wewnątrz kraju. Obywatele danego państwa winni być chronieni przed ingerencją z zewnątrz, ale także na obszarze państwa.

3- Funkcja administracyjna: w państwie funkcjonują także określone organy, które zarządzają odpowiednimi sferami życia społeczeństwa, na przykład oświatą czy finansami.

4- Funkcja socjalna: Państwo pełni także funkcję socjalną. Obejmuje ona działania zmierzające do zabezpieczenia minimum egzystencjalnego obywatelom. Organy państwowe będą tworzyć nowe miejsca pracy, zapewniać odpowiednie warunki bezpieczeństwa i higieny pracy. W ramach funkcji kulturalnej państwo będzie wspierać rozwój oświaty, badań naukowych, ochraniać zabytki i miejsca pamięci narodowej.

5- Funkcja wychowawcza: możemy mówić jeszcze o funkcji wychowawczej państwa, które jednak dziś nie jest rozumiana, jako wpajanie określonego światopoglądu. Obecnie ta funkcja koncentruje się na uczeniu patriotyzmu i szacunku dla własnego narodu i państwa, oraz przestrzegania zasad demokracji.

6- Funkcja gospodarcza: zadaniem państwa jest także organizowanie państwowej gospodarki, a także dbanie o jej rozwój. Ważniejsze argumenty za ekonomiczną rolą państwa wiążą się zwykle z takimi czynnikami jak:

konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej;

niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce, związane z monopolizacją gospodarki i innymi czynnikami, prowadzące do nieprawidłowej alokacji zasobów gospodarczych oraz obniżania poziomu dobrobytu społeczeństwa;

występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji;

istnienie dóbr publicznych;

istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie;

występowanie takich zjawisk, jak duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych oraz inflacja;

powstanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie, różnic dochodowych i majątkowych.

Państwo odgrywa istotną rolę we współczesnej gospodarce opartej na mechanizmach rynkowych. Polega ona na:

stworzeniu programu gospodarczego wraz z narzędziami oddziaływania na proces gospodarczy, czyli polityki gospodarczej, która odnosi się do problemów ekonomicznych oraz sposobów ich rozwiązania przez rząd.

Podstawowym zadaniem państwa, a więc rządu, w gospodarce rynkowej jest przede wszystkim stworzenie warunków do realizacji wzrostu gospodarczego kraju oraz wzmocnienie jego pozycji w systemie gospodarki światowej.

W tej sytuacji państwo pełni funkcje interwencyjne w zakresie polityki gospodarczej.

Polityka Interwencyjna

Polityka interwencyjne to:

ochronna zewnętrzna: polityka celna chroni produkcję krajową przed zagraniczną konkurencją;

ochronna wewnętrzna: zwalczanie praktyk monopolistycznych i obrona konkurencji, a także łagodzenie skutków nierównej siły ekonomicznej różnych gałęzi gospodarczych;

ochronna stabilizacyjna: utrzymanie na bezpiecznym poziomie wahań bezrobocia i inflacji;

ekonomiczno-rozwojowa: stymulowanie tempa wzrostu poziomu gospodarczego i wpływanie na pożądane zmiany strukturalne w gospodarce;

społeczno-socjalna: podział produktu krajowego brutto, obrona i ochrona części społeczeństwa żyjącego z pracy najemnej oraz walka z bezrobociem;

i społeczno-usługowa: (świadczenie usług socjalnych, np: ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona rodziny).

Zakres interwencji

Państwa w gospodarkę jest stale przedmiotem sporów i dyskusji.

Zwolennicy teorii liberalnych głoszą, że im mniej państwa w ekonomice tym lepiej.

Przeciwne stanowisko zajmują zwolennicy teorii socjaldemokratycznych, uważając, że państwo ma obowiązek podziału produktu krajowego brutto w imię sprawiedliwości społecznej.

Wśród ekonomistów panuje zgodność, co do następujących zadań państwa: dokonywanie regulacji prawnych, ochrona własności, redystrybucja dochodów przez budżet, eliminowanie zakłóceń rynkowych oraz występowanie w roli podmiotu w stosunkach ekonomicznych.

Ekonomiczne Funkcje Państwa

Po przytoczeniu ważniejszych argumentów za i przeciw aktywnej roli państwa w gospodarce możemy omówić ekonomiczne funkcje państwa. Są to:

1)  funkcja alokacyjna;

2)  funkcja stabilizacyjna;

3)  funkcja redystrybucyjna.

I- Funkcja alokacyjna

Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań zachęcający optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Jest oczywiste, że pewne działania państwa mogą w rzeczywistości wpływać negatywnie na alokację zasobów. Zakładamy tu jednak, że państwo zawsze poszukuje rozwiązań pozytywnych.

Dominacja własności prywatnej i rynkowego mechanizmu regulowania procesów gospodarczych to dwa główne filary gospodarki rynkowej i zarazem podstawowe warunki efektywnego gospodarowania.

Dlatego też zasadniczym zadaniem państwa w tej gospodarce jest raczej rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku, niż ich ograniczanie przez np. zastępowanie własności prywatnej własnością publiczną i stosowanie administracyjnych (nierynkowych) metod regulowania gospodarki.

Jeśli chodzi o mechanizm rynkowy, to najważniejszym zadaniem państwa jest wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki, w jakich funkcjonują podmioty gospodarcze, do warunków odpowiadających założeniom konkurencji doskonałej.

Chodzi w szczególności o:

a- usprawnianie systemu obiegu informacji ekonomicznej,

b- zwalczanie struktur i praktyk monopolistycznych,

c- eliminowanie barier wejścia na rynek itp.

Monopol, forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca przy nieograniczonej liczbie nabywców. Może przybierać formę związków producentów (kartel, trust, koncern) dających przewagę ekonomiczną nad konkurentami poprzez osiąganie wyższych zysków, dzięki korzystnemu kształtowaniu cen sprzedaży, jak i wobec możliwości narzucania niskich cen dostawcom.

Praktyki monopolistyczne W prawie polskim są nimi m.in. porozumienia polegające w szczególności na:

1) ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen oraz zasad ich kształtowania między konkurentami w stosunkach z osobami trzecimi,2) podziale rynku wg kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych,3) ustaleniu lub ograniczeniu wielkości produkcji, sprzedaży lub skupu towarów,4) ograniczeniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku podmiotów gospodarczych nie objętych porozumieniem,5) ustaleniu przez konkurentów, lub ich związki, warunków umów zawieranych z osobami trzecimi.

II- Funkcja stabilizacyjna

Stabilizacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów, jak:

Osiągnięcie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego;

Wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia;

Zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej oraz możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa.

Wyróżnia się zwykle dwa zasadnicze rodzaje polityki makroekonomicznej państwa: politykę fiskalną (określaną niekiedy mianem budżetowej) oraz politykę monetarną (pieniężną).

a- Polityka fiskalna: polega głównie na manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez społeczeństwo i wydatków państwa.

b- Polityka monetarna: polega na manipulowaniu przez bank centralny (w imieniu państwa) stopą wzrostu podaży pieniądza.

Podatki obniżają dochody i ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję indywidualną, a ponadto wpływają na inwestycje, potencjalną produkcję i zatrudnienie.

Wydatki państwa wpływają m.in. na wielkość konsumpcji zbiorowej. Zmiany w podaży pieniądza (ilości pieniądza w cyrkulacja) wpływają z kolei na zmiany stóp procentowych, a pośrednio na inwestycje, budownictwo mieszkaniowe oraz eksport i import.

III- Funkcja redystrybucyjna

Redystrybucyjna funkcja państwa polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.

Gospodarka rynkowa niejako z natury rzeczy prowadzi do dużych różnic dochodowych (a w efekcie także majątkowych), premiując wyższymi dochodami jednostki bardziej przedsiębiorcze i bardziej sprawne.

Głównymi instrumentami realizacji omawianej tu funkcji państwa są: system podatkowy (w tym zwłaszcza tzw. podatek progresywny), wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne oraz systemy różnego typu opłat i cen.

Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różnego typu:

a- świadczenia pieniężne (płatności transferowe), w tym świadczenia dofinansowywane przez państwo (np. emerytury i renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych);

b- świadczenia finansowane w całości przez państwo (np. zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla osób niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe), a także świadczenia w naturze, np. świadczenia tego typu w ramach powszechnej służby zdrowia i nauczanie.

Realny i regulacyjny aspekt roli państwa w gospodarce

Wyodrębnia się dość często dwa aspekty (czy też dwie sfery) ekonomicznej roli państwa: aspekt realny i aspekt regulacyjny.

a - Aspekt realny ekonomicznej roli państwa wyraża się głównie w tym, że różne agendy, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe prowadzą określoną działalność gospodarczą.

Jest on zdeterminowany zwłaszcza zakresem własności publicznej w danym kraju oraz liczbą i efektywnością działania pracowników sektora publicznego.

Państwo dzięki swoim agendom, instytucjom i przedsiębiorstwom jest dziś w wielu krajach m.in. wielkim dostawcą różnych produktów i usług oraz wielkim pracodawcą.

b - Aspekt regulacyjny ekonomicznej roli państwa

wyraża się przede wszystkim we wpływie państwa na działalność innych podmiotów gospodarczych.

Państwo oddziałuje na przebieg procesów gospodarczych ustanawiając pewne instytucje i normy prawne wyznaczające stosunkowo trwałe reguły prowadzenia działalności gospodarczej oraz dokonując różnego typu bieżących interwencji w funkcjonowanie innych podmiotów gospodarczych, w szczególności przedsiębiorstw.

Ten aspekt roli państwa w gospodarce zdeterminowany jest m.in. „wydolnością” różnych agend i instytucji państwa regulujących życie gospodarcze oraz preferowanym przez nie modelem (wizją) roli państwa w gospodarce.

Przedsiębiorstwo państwowe

Przedsiębiorstwo państwowe to przedsiębiorstwo, którego wyłącznym właścicielem jest państwo, czyli Skarb Państwa.

W Polsce oznaczenie "Przedsiębiorstwo Państwowe" jest bardzo znane, przedsiębiorstwem takim były lub nadal są:

"Poczta Polska, Telegraf i Telefon PP",

"Państwowe Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej„.

Przedsiębiorstwo Państwowe należy odróżnić od spółek kontrolowanych przez Państwo, które z prawnego punktu widzenia nie są przedsiębiorstwami państwowymi, ale spółkami działającymi na podstawie Kodeksu spółek handlowych.

Przedsiębiorstwo państwowe może zostać przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa w drodze komercjalizacji, która jest zazwyczaj etapem poprzedzającym prywatyzację.

Przedsiębiorstwo państwowe: jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się podmiotem gospodarczym posiadającym osobowość prawną. Jako samodzielna jednostka przedsiębiorstwo państwowe jest wyodrębnione zarówno organizacyjnym, ekonomicznym, jak i prawnym; (Art. 1. ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych).

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako (art. 5-Ustawa o P.P):a) przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnychb) przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.

Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają przede wszystkim na celu bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności w szczególności przedsiębiorstwa te mają na celu produkcje lub świadczenie usług w zakresie (art.6- P.P): inżynierii sanitarnej; komunikacji miejskiej; zaopatrzenia ludności w energie gazową, elektryczną i cieplną; zarządu państwowymi zasobami lokalowymi; zarządu państwowymi terenami zielonymi; zarządu

uzdrowiskami; usług kulturalnych. Osobowość prawna zapewnia przedsiębiorstwu możność samodzielnego działania, jako osoba prawna przedsiębiorstwo państwowe może dokonywać czynności w zakresie prawa cywilnego, a więc samodzielnie nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, kierując się własnym interesem i podejmując własne decyzje. Jednocześnie przedsiębiorstwo samo ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania.

Zasadniczym aktem prawnym regulującym tryb tworzenia, likwidacji oraz organizację i działalność przedsiębiorstw państwowych jest ustawa o przedsiębiorstwach państwowych z 1981 r. (wielokrotnie nowelizowana). Związana z tą ustawą jest, uchwalona jednocześnie, ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone przez naczelne, centralne lub terenowe organy administracji państwowej oraz przez NBP i banki państwowe; (organami założycielskimi).

Utworzenie przedsiębiorstwa państwowego (z chwilą zarejestrowania) następuje w wyniku wydania aktu administracyjnego, jaki jest akt o utworzeniu przedsiębiorstwa.

organy przedsiębiorstwa państwowego (art. od 30-do 33, us o P.P)

Organami przedsiębiorstwa państwowego są:- ogólne zebranie pracowników (delegatów)- rada pracownicza- dyrektor przedsiębiorstwaOgólne zebranie pracowników przedsiębiorstwa jest formą bezpośredniego uczestnictwa załogi w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W przedsiębiorstwach większych funkcje ogólnego zebrania pełni zebranie wybranych delegatów.

Ogólne zebranie ma prawo wyrażania opinii we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. Ma ono również wiele kompetencji stanowiących o istotnych sprawach przedsiębiorstwa. Do takich kompetencji należy uchwalanie na wniosek dyrektora statutu przedsiębiorstwa, podejmowanie uchwał w sprawie podziału zysku przeznaczonego dla załogi, dokonywanie rocznej oceny działalności rady pracowniczej i dyrektora.

Rada pracownicza wybierana jest przez ogól pracowników na 2 lata. Kompetencje rady są szerokie i mają charakter trojaki: stanowiący, opiniodawczy i kontrolny. Do kompetencji stanowiących należy m.in. uprawnienie do podejmowania uchwał, co do łączenia, podziału i likwidacji przedsiębiorstwa, powoływania i odwoływania dyrektora. Opinie może rada pracownicza wydawać we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa.

W licznych wypadkach ustawa nakłada na właściwe organy obowiązek zasięgania opinii rady. Szerokie są wreszcie uprawnienia kontrolne. Obejmują one analizę sprawozdania rocznego i bilansu, analizę wykonania umów, analizę sprawozdań dyrektora itd. W posiedzeniach rady pracowniczej uczestniczy dyrektor przedsiębiorstwa.

Dyrektor: działając zgodnie z przepisami, podejmuje samodzielne decyzje i ponosi za nie odpowiedzialność.Uprawnienia dyrektora nie naruszają uprawnień samorządu załogi. Organ samorządu mają określony ustawą zakres uprawnień podejmują w tym zakresie uchwały, których wykonanie jest

obowiązkiem dyrektora. Przepisy nie zakreślają szczegółowo zakresu uprawnień dyrektora.

Oznacza to, ze prowadząc działalność operatywną podejmować on może decyzje we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla innych dyrektorów.

Dyrektora powołuje rada pracownicza spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu. Tylko w przedsiębiorstwach nowo tworzonym i w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej (np. komunikacji miejskiej) dyrektorów powołuje organ założycielski.

Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego

polega na zadysponowaniu jego składnikami materialnymi i niematerialnymi, w których mowa w art. 55 kodeksu cywilnego, i wykreślenie przedsiębiorstwa z krajowego rejestru sądowego po zabezpieczeniu lub zaspokojeniu wierzycieli.

Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego może nastąpić, jeżeli:

a) przedsiębiorstwo prowadzi działalność ze stratą powyżej 6 miesięcyb) prawomocnym wyrokiem sądu lub ostateczną decyzją administracyjną zakazano przedsiębiorstwo działanie we wszystkich dziedzinach objętych dotychczasowym przedmiotem działania, a przedsiębiorstwa nie podjęło działalności w innej dziedzinie.c) Z wnioskiem takim zwróci się zarząd komisaryczny.

Z chwilą postawienia przedsiębiorstwa w stan likwidacji:a) organ założycielski odwołuje dyrektora a powołuje likwidatora;b) ulegają rozwiązania z mocy prawa, organy samorządu załogi przedsiębiorstwa;c) kompetencje rady pracowniczej do zatwierdzania rocznych sprawozdań finansowych przedsiębiorstw państwowych postawionych w stan likwidacji, wykonuje organ założycielski.

Działalność Gospodarcza Gmin

Działalność gospodarcza stanowi jeden ze sposobów realizacji podstawowych zadań jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki te, nie tylko w Polsce, ale także w państwach europejskich, mają, bowiem obowiązek prowadzić działalność gospodarczą związaną z realizacją zadań łączących się z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb swoich mieszkańców.

Lokalni przedsiębiorcy bywają często odsuwani od świadczenia usług, gdyż monopol w tym zakresie zapewniają sobie gminy. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów prowadzi coraz to nowe postępowania antymonopolowe przeciwko gminom lub spółkom komunalnym, w których gminy mają większość udziałów. Za naruszenie zasad konkurencji gminie grozi kara finansowa do 10 proc. jej przychodów.

W Polsce taki obowiązek został nałożony na samorządy przez ustawę z dnia 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. nr 9, poz. 43 z póź. zm.). W ustawie tej zawarto krótką definicję gospodarki komunalnej. Są to zadania o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i ciągłe zaspokajanie potrzeb ludności, takich jak np. zaopatrzenie mieszkańców w wodę, doprowadzenie kanalizacji, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną, lokalny transport zbiorowy, usuwanie odpadów oraz utrzymanie porządku i czystości i zapewnienie mieszkańcom bezpieczeństwa.

Działalność gospodarcza gmin nie ogranicza się wyłącznie do sfery użyteczności publicznej. Ustawa o gospodarce komunalnej daje możliwość prowadzenia przez samorządy działalności w celach zarobkowych. Ustawa stanowi, że gmina może prowadzić zarobkową działalność gospodarczą jedynie wtedy, gdy na jej terenie istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej, występujące bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty, a zastosowanie innych działań lub środków prawnych nie doprowadziło do zwiększenia aktywności gospodarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.

Ograniczenia te nie mają jednak zastosowania, gdy gmina chce nabyć akcje lub udziały spółek zajmujących się czynnościami bankowymi, ubezpieczeniowymi oraz działalnością doradczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą na rzecz samorządu terytorialnego.

Tego rodzaju działalność bardzo mocno związana jest ze środkami finansowymi, a przez to ma ogromne znaczenie dla rozwoju gminy. Między innymi z tych powodów ustawodawca polski zdecydował, że w tym obszarze działalności samorządy terytorialne nie powinny być ograniczane.

Z kolej województwo poza sferą użyteczności publicznej może działać jedynie wtedy, gdy działalność ta polega na wykonywaniu czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych służących rozwojowi województwa. Powiat nie może natomiast prowadzić działalności gospodarczej ukierunkowanej wyłącznie na zysk.

Takie rozwiązania wynikają między innymi z tego, że to gmina jest podstawową i najmniejszą jednostką podziału terytorialnego i to ona najlepiej powinna wiedzieć, czy na jej terenie jest potrzeba rozpoczynania samorządowej działalności gospodarczej.

Jednostki samorządu terytorialnego mogą samodzielnie podejmować decyzje, w jakiej formie organizacyjnej chcą prowadzić działalność gospodarczą.

Przepisy umożliwiają im tworzenie zakładów budżetowych lub spółek prawa handlowego (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne Spółki) posiadają większą niezależność przy wykonywaniu swoich zadań. Dodatkowo ich wewnętrzna struktura i organizacja lepiej sprawdza się na wolnym rynku, który powstał w Polsce w 1989 roku.

Papiery wartościowe

Każde przedsiębiorstwo finansuje swoją działalność, albo z środków własnych, lub korzysta z obcych kapitałów.

Formy finansowania są zróżnicowany:

do najważniejszych zalicza się środki pochodzące ze: a- sprzedaży komponent majątku obrotowego (rotacyjny),

b- z uzyskanych kredytów i pożyczek,

c- z posiadanych kapitałów własnych oraz z emisji własnych papierów wartościowych.

Definicja Papier Wartościowy

Papier wartościowy to dokument lub zapis symbolizuje prawa majątkowe w taki sposób, że dane uprawnienia przysługują osobie wskazanej jako uprawniona w treści dokumentu (okaziciel, holder), a przedłożenie (presentation) go jest warunkiem koniecznym i wystarczającym dla realizacji uprawnienia.

Co więcej zmarnowanie lub utrata dokumentu powoduje utratę uprawnień póki nie zostanie wydane rezolucja o umorzenie dokumentu.

W teorii papierów wartościowych często używanym pojęciem jest inkorporacja (papier wartościowy X inkorporuje prawo majątkowe Y, „prawo podąża za dokumentem).

Inkorporowanymi prawami majątkowymi mogą być np. wierzytelności pieniężne, udziały, prawo rozporządzania towarem.

Papiery wartościowe dzielimy, według rodzaju inkorporowanego prawa na:

A- wierzycielskie: Weksel, Czek, Obligacja, List Zastawny, Świadectwo Udziałowe NFI, Publiczny papier wartościowy emitowany na podstawie przepisów o finansach publicznych i o banku centralnym (bon skarbowy, obligacja skarbowa, komunalny papier wartościowy, papier wartościowy NBP), bankowy papier wartościowy, Warrant Subskrypcyjny.

B- udziałowe (korporacyjne): akcja, certyfikat inwestycyjny.

C- towarowe: konosament, dowód składowy (evidence storage) .

według sposobu wskazania osoby uprawnionej oraz trybu zbywania papierów na:

– imienne (zbywalne przez przelew, transfer),

– na okaziciela (zbywalne przez przeniesienie posiadania dokumentu),

– na zlecenie (zbywalne przez indos).

– Papier wartościowy należy odróżnić od znaku legitymacyjnego (np. bilet kolejowy, znak opłaty, polisa ubezpieczeniowa), który nie symbolizuje praw majątkowych, a jedynie stanowi dowód zawarcia umowy czy też innego fakty prawnego, identyfikuje uprawnionego, lub konkretyzuje przysługujące mu świadczenie.

– Istota, funkcje i regulacja papierów wartościowych różnią się w zależności od systemu prawnego, w którym zostały emitowane.

– W Polsce przyjęty został, z niewielkimi modyfikacjami, system germański. Podstawą polskiego systemu papierów wartościowych są przepisy art. 921(p6-16), Kodeksu cywilnego.

– Poszczególne rodzaje papierów wartościowych są regulowane przez odpowiednie ustawy szczególne.

– W polskiej nauce prawa wyróżnia się 5 teorii na temat chwili powstania papieru wartościowego:

– Teoria kreacyjna: uprawnienie powstaje w chwili wystawienia dokumentu zgodnie z przepisami prawa.

– Teoria emisyjna: dla powstania uprawnienia potrzebne jest wydanie dokumentu innej osobie.

– Teoria dobrej wiary: uprawnienie powstaje gdy podpisany dokument znajdzie się w rękach nabywcy w dobrej wierze.

– Teoria umowna: wystawienie dokumentu i zawarcie umowy między wystawcą a odbiorcą dokumentu.

– Teoria pozoru prawnego: wariant teorii umownej; nabywca w dobrej wierze jest chroniony przez założenie, że jeśli nawet umowa między wystawcą a odbiorcą nie została zawarta, lub była nieważna, to wystawca przez samo sporządzenie dokumentu stworzył pozór prawny skutecznego zobowiązania się do spełnienia określonego świadczenia.

– W przepisach kodeksu cywilnego pojęcie papieru wartościowego nie zostało zdefiniowane, ani nie zostało wprost powiedziane, że papiery wartościowe można emitować wyłącznie na podstawie obowiązujących ustaw i w sposób w nich wskazany.

– Warto wspomnieć, że przepisy o obrocie instrumentami finansowymi na własny użytek konstruują definicję papierów wartościowych.

– Według tej definicji są nim:

1- akcje,

2- prawa poboru (subscription),

3- warranty subskrypcyjne,

4- kwity depozytowe,

5- obligacje,

6- listy zastawne,

7- certyfikaty inwestycyjne.

Obligacja

To jest papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia.

W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walny zgromadzeniach.

Według różnych kryteriów Istnieją rodzaje obligacji, względu na rodzaj emitenta, wyróżniamy:

Obligacje skarbowe: emitowane przez Skarb Państwa. Obligacje skarbowe to forma oprocentowanej pożyczki pieniężnej zaciąganej przez Skarb Państwa u osób zakupujących obligacje.

Środki uzyskane z obligacji finansują cele przewidziane w budżecie państwa oraz są przeznaczane na spłatę wcześniej zaciągniętych długów.

Obligacje komunalne: lub obligacje municypalne, są emitowane przez samorządy terytorialne. Denominowany w PLN lub walucie obcej papier wartościowy, potwierdzający zobowiązanie emitenta do wypłacenia w określonych terminach posiadaczowi obligacji odsetek naliczonych wg określonej stopy procentowej oraz wypłacenia kwoty nominalnej obligacji w dacie jej wykupu.

Obligacje municypalne są emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego, zgodnie z obowiązującymi w drodze emisji publicznej bądź niepublicznej.

Podział ze względu na okres do wykupu

Okres do wykupu to liczba lat, w których emitent zobowiązuje się wywiązywać z obowiązków, jakie nakłada na niego obligacja. Data wykupu oznacza termin, kiedy dług przestanie istnieć, gdyż emitent wykupi obligację.

Obligacje z okresem wykupu:

do 1 roku: nazywa się obligacjami krótkoterminowymi,

od 1- 5: nazywa się obligacjami średnioterminowymi,

powyżej 5 lat: nazywa się obligacjami długoterminowymi,

Obligacje podmiotów prywatnych: (osób fizycznych i prawnych), np. obligacje przedsiębiorstw, które stwierdzają określoną ilość pożyczonych dóbr od osoby fizycznej bądź instytucji przez daną firmę.

Obligacje te są emitowane w określonych nominałach (stawka), jednocześnie posiadają one ustaloną stopę oprocentowania.

Do emisji tych obligacji dołączona jest opcja call umożliwiająca emitentowi wykupienie określonej ilości obligacji przed wyznaczonym terminem płatności.

obligacje wieczyste: zwane konsolami nie są nigdy wykupywane, a ich posiadacz otrzymuje nieskończony strumień odsetek, zwany rentą wieczystą.

Podział ze względu na wartość nominalną i oprocentowanie obligacji

Obligacje można dzielić na kuponowe i zero kuponowe:

Obligacje zero kuponowe (zero coupon bonds) są zwykle emitowane z dyskontem, a w terminie zapadalności następuje jednorazowa płatność w wysokości ich wartości nominalnej.

Obligacje kuponowe (coupon bonds) wiążą się z okresową płatnością kuponu, którego wysokość jest zwykle zależna od ratingu emitenta.

Oprocentowanie obligacji może być stałe bądź zmienne. Zwykle wysokość kuponu obligacji o zmiennym oprocentowaniu przedstawiana jest w formie "stopa bazowa + x%", np. WIBOR + 0,5%. Możliwe jest także oprocentowanie uzależnione od stopy inflacji (takie obligacje emituje polski Skarb Państwa).

Innym rodzajem obligacji: są obligacje dochodowe, które wypłacają odsetki tylko w przypadku, gdy emitent uzyska zysk (np. z inwestycji, która była finansowana poprzez emisję obligacji).

Podział ze względu na opcje dodatkowe

Wiele emisji obligacji zawiera klauzulę, która daje inwestorowi lub emitentowi prawo do podjęcia określonych działań. Ze względu na sposób wykupu wyróżniamy:

obligacje o kilku terminach wykupu (multiple dated bonds), emitent może wykupić obligacje lub obligatariusz zażądać wykupu tylko w kilku wcześniej ustalonych terminach.

obligacje o jednym terminie wykupu, nie można ich wykupić przed terminem zapadalności.

obligacje z opcją przedłużenia (extendable bonds), emitent może przedłużyć stosunek obligacyjny ponad termin wymagalności.

obligacje z opcją sprzedaży (puttable bonds), obligatariusz ma prawo zażądać wykupu obligacji przed terminem zapadalności.

obligacje z opcją wykupu (callable bonds), emitent ma prawo wykupić obligacje przed terminem zapadalności.

obligacje z warrantem subskrypcyjnym lub prawem pierwszeństwa: posiadacz obligacji ma prawo kupić akcje nowej emisji przed innymi inwestorami.

obligacje wymienne (exchangeable bond), obligatariusz może wymienić obligacje na inne papiery wartościowe posiadane przez emitenta.

obligacje częściowo opłacone (partly paid), nabycie obligacji odbywa się w ratach. Część zapłaty następuje w chwili otrzymania obligacji, zaś reszta zapłaty w terminie późniejszym. Inwestor może zrezygnować z opłacania pozostałej wartości obligacji, ale traci w ten sposób zaliczkę.

Podział ze względu na poziom ryzyka inwestycyjnego

Poziom ryzyka inwestycyjnego mierzony jest jakością kredytową (rating):

sektor instrumentów wolnych od ryzyka

sektor instrumentów o ocenie ratingowej AAA

sektor instrumentów o ocenie ratingowej AA

Obligacje najbezpieczniejsze, czyli otrzymujące najwyższe ratingi, są emitowane przez organizacje ponadnarodowe i rządy państw.

Obligacje posiadające niski rating są określane mianem obligacji śmieciowych (junk bonds).

Zmiany stóp procentowych mogą spowodować spadek wartości obligacji, zaś niska płynność obligacji (np. mało znanych przedsiębiorstw) utrudnia ich sprzedaż.

Nabywcy obligacji ponoszą oprócz ryzyka kredytowego, które jest spowodowane możliwością niewypłacenia odsetek lub niewykupienia obligacji, także ryzyko stopy procentowej i związane z płynnością.

Akcja

Początki akcyjnych papierów wartościowych:

Pierwszym podmiotem w historii, który wyemitował akcje była Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (1602 r.) .

Akumulacja środków poprzez emisję akcji świetnie nadawała się do finansowania budowy okrętów i zakładania faktorii handlowych czyniąc przy okazji z Holandii prawdziwą potęgę handlową.

Jedną z pierwszych akcji emitowanych na ziemiach polskich była akcja dywidendowa Kompanii Manufaktur Wełnianych wydana w Warszawie w czerwcu 1768 roku (wyemitowała ona 120 akcji o nominale 360 czerwonych złotych).

Wśród udziałowców pierwszych kompanii akcyjnych przeważała szlachta i magnateria, poza tym byli to mieszczanie: bankierzy i kupcy.

Definicja Akcja

Akcja (papier wartościowy), jest instrumentem finansowym reprezentujący część kapitału zakładowego spółki akcyjnej. Akcje są emitowane przez spółkę akcyjną. Własność akcji jest formalnym dowodem potwierdzającym uczestnictwo posiadacza (akcjonariusza) w spółce akcyjnej.

Akcjonariusz uzyskuje pewne prawa, najważniejsze z nich to:

prawo głosu na walnym zgromadzeniu,

prawo do dywidendy, inaczej prawo do udziału w zyskach spółki,

prawo do udziału w masie likwidacyjnej,

prawo poboru, czyli prawo do zakupu akcji nowej emisji.

Akcja powinna być sporządzona na piśmie (wyjątkiem są akcje spółek publicznych, które mają postać zdematerializowaną) i zawierać następujące dane:

firmę, siedzibę i adres spółki,

oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru,

datę zarejestrowania spółki i wystawienia akcji,

wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji,

wysokość dokonanej wpłaty w przypadku akcji imiennych,

ograniczenia co do rozporządzania akcją,

postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki,

podpis zarządu i pieczęć spółki; podpis może być mechanicznie odtwarzany.

Treść dokumentu akcji może zostać również poszerzona o dodatkowe dane przez postanowienia statutu.

Akcje są emitowane przez spółkę akcyjne, pierwsza seria jest emitowana przy jej kryterium, natomiast następne wiążą się już z podwyższeniem kapitału zakładowego.

Akcje o równej wartości nominalnej (nie niższej niż 1 grosz) składają się na kapitał spółki. Założyciele spółki dokonują wpłat na akcje w celu pokrycia kapitału spółki.

Oprócz wartości nominalnej istnieje także cena emisyjna (cena po której spółka zbywa akcje), która może być wyższa niż wartość nominalna akcji.

Cena emisyjna jest głównie refleksem sukces rynków finansowych na dany papier wartościowy. Różnica ze sprzedaży pomiędzy wartością nominalną a uzyskaną ceną emisyjną jest przeznaczana na kapitał rezerwowy.

Akcje są niepodzielne, mogą być wydawane w odcinkach zbiorowych obejmujących większą liczbę akcji.

Akcje mogą być przedmiotem współwłasności, wtedy współuprawnieni z akcji wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, a za świadczenia związane z akcją odpowiadają solidarnie.

Prawa i obowiązki wynikające z akcji są identyczny, przy czym statut spółki może przyznać niektórym akcjom dodatkowe prawa albo przypisać do nich określone obowiązki (tzw. akcje uprzywilejowane).

Do powstania akcji dochodzi z chwilą wpisu spółki do rejestru lub rejestracji podwyższenia kapitału (i od tego momentu spółka może wydawać je akcjonariuszom).

Emisja akcjiUregulowania kodeksu spółek handlowych

Należy wyróżnić dwa rodzaje emisji akcji:

emisja założycielska: wydawanie akcji przy tworzeniu nowej spółki, dla objęcia akcji w tym przypadku jest wymagane złożenie przez zainteresowanego oświadczenia w formie aktu notarialnego, w którym przyszły akcjonariusz stwierdza, że wyraża zgodę na zawiązanie spółki i brzmienie statutu oraz na objęcie akcji.

Akt musi wymieniać osobę lub osoby obejmujące akcje, liczbę i rodzaj akcji objętych przez każdą z nich, wartość nominalną, cenę emisyjną akcji oraz terminy wpłat na akcje.

kolejne emisje: jest realizowana przy podwyższaniu kapitału zakładowego. W tym przypadku przyszły akcjonariusz (tzw. subskrybent) dokonuje zapisów na akcje na formularzu udostępnionym przez spółkę.

W zapisie powinny znaleźć się informacje dotyczące: wartości nominalnej akcji, oznaczenia emitenta (firma siedziba spółki, numer rejestru), wpłat na akcje, podpis i pieczęć spółki.

Jeżeli akcje mają być objęte za wkłady niepieniężne, akt powinien wymieniać osoby wnoszące wkład niepieniężny, przedmiot wkładu oraz liczbę i rodzaj objętych akcji (art. 313 k.s.h.).

W przypadku podwyższenia kapitału przez spółkę i emisji nowych akcji, potencjalni akcjonariusze (subskrybenci) dokonują zapisów na akcje na formularzach przygotowanych przez spółkę.

Formularze wypełniane są w dwóch egzemplarzach, z których jeden przeznaczony jest dla subskrybenta, drugi dla spółki.

Zapis na akcje powinien zawierać następujące elementy:

oznaczenie liczby i rodzajów subskrybowanych akcji,

wysokość wpłaty dokonanej na akcje,

zgodę subskrybenta na brzmienie statutu, jeżeli subskrybent nie jest akcjonariuszem spółki,

podpisy subskrybenta oraz spółki albo innego podmiotu upoważnionego do przyjmowania zapisów i wpłat na akcje,

adres podmiotu upoważnionego do przyjmowania zapisów i wpłat na akcje

Oświadczenie subskrybenta nie zawierające wszystkich danych jest nieważne. Nieważne jest również oświadczenie złożone pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu.

Przyznanie akcji dokonuje zarząd spółki w terminie dwóch tygodni od zamknięcia subskrypcji, zgodnie z zasadami podanymi w ogłoszeniu.

Złożenie oświadczenia o objęciu akcji powoduje po stronie przyszłego akcjonariusza obowiązek pokrycia akcji na warunkach określonych przez spółkę.

Wpłat dokonuje się rytmicznie na wszystkie akcje, za pośrednictwem domu maklerskiego albo na rachunek spółki prowadzony przez bank w Rzeczypospolitej Polskiej.

Niedokonanie przez akcjonariusza wpłaty na akcje może wynosić podstawę do utrata akcjonariusza praw udziałowych przez unieważnienie akcji albo świadectw tymczasowych.

Ze względu na adresata emisji akcji wyróżnia się:

subskrypcję prywatną, polegającą na złożeniu przez spółkę oferty nabycia akcji całej emisji zdefiniowany adresatowi,

subskrypcję zamkniętą adresowaną do akcjonariuszy, którym przysługuje prawo poboru,

subskrypcję otwartą, polegającą na zaoferowaniu akcji w drodze ogłoszenia osobom, którym nie przysługuje prawo poboru.

Emisja publiczna akcji

Publicznym proponowaniem nabycia papierów wartościowych wg art. 3 ust. 1 "Ustawy o ofercie publicznej..." Jest proponowanie nabycia papierów wartościowych w dowolnej formie i w dowolny sposób, jeżeli propozycja jest skierowana do co najmniej 100 osób lub do nieoznaczonego adresata.

Oferta publiczna lub promocja papierów wartościowych do obrotu na rynku regulowanym wymaga sporządzenia prospektu emisyjnego, legalizacja go przez Komisję Nadzoru Finansowego oraz udostępnienia go do publicznej wiadomości.

Emitent lub wprowadzający jest obowiązany udostępnić do publicznej wiadomości prospekt emisyjny w terminie umożliwiającym inwestorom zapoznanie się z jego treścią, nie później jednak niż w dniu początek subskrypcji lub sprzedaży papierów wartościowych nim objętych, jeżeli papiery wartościowe są przedmiotem oferty publicznej, albo w dniu dopuszczenia papierów do obrotu na rynku regulowanym, jeżeli papiery wartościowe nie były wcześniej przedmiotem oferty publicznej.

Akcje spółek dopuszczonych do obrotu publicznego (są zapisem elektronicznym) mają postać zdematerializowaną przy czym Komisji Nadzoru Finansowego, na wniosek emitenta może udzielić zezwolenia na przywrócenie akcjom formy dokumentu.

Księga akcyjna prowadzona jest przez zarząd spółki.

Rodzaje akcji

Kodeks spółek handlowych rozróżnia następujące akcje:

Imienne: z których uprawnienia przysługują osobie (fizycznej, prawnej) wskazanej w dokumencie akcji.

Wobec spółki za akcjonariusza uważa się osobę wpisaną do księgi akcyjnej, z uwzględnieniem przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Wskazanie w dokumencie akcji konkretnej osoby będzie skutkowało bez ograniczenia tylko względem osób trzecich.

W stosunku do spółki realizacja praw z akcji może mieć miejsce tylko przy zgodności wpisu do księgi akcyjnej z oznaczeniem uprawnionego w dokumencie akcji.

Ujawnia się w niej akcjonariuszy posiadających akcje imienne wraz z ich adresem (siedzibą), wysokość dokonanych wpłat na akcje, wpisy o przeniesieniu akcji na inną osobę wraz z datą wpisu oraz ustanowienie na akcji ograniczonego prawa rzeczowego (zastawu lub użytkowania), a także prawa wykonywania głosu przez zastawnika lub użytkownika, jeżeli zostało im przyznane.

na Okaziciela: z których uprawnienia do wykonywania wynikających z nich praw przysługują każdemu posiadaczowi akcji.

Dokumenty akcji na okaziciela nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą.

Wpłata na akcje powinna być zaznaczona na świadectwie tymczasowym lub akcji imiennej.

Akcjonariusz może żądać zamiany akcji na okaziciela na akcje imienne albo odwrotnie, jeżeli ustawa lub statut nie stanowi inaczej.

Zakaz wymiany akcji imiennych na akcje na okaziciela dotyczy:

- akcji nie w pełni opłaconych,

akcji pokrytych wkładem niepieniężnym aż do chwili zatwierdzenia przez najbliższe zwyczajne zgromadzenie akcjonariuszy sprawozdania finansowego za rok obrotowy,

- akcji uprzywilejowanych co do głosu oraz

- akcji, do których przypisany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych.

Aportowe: akcje pokryte wkładem niepieniężnym. Przedmiotem aportu nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy albo świadczenie usług, zasad pokrycia akcji, czasowego ograniczenia obrotu oraz odpowiedzialności akcjonariuszy wnoszących wkład niepieniężny z tytułu wad.

Akcje obejmowane za wkłady niepieniężne powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki, jeżeli cena po której obejmowane są akcje jest wyższa od wartości nominalnej, cała nadwyżka powinna być opłacona przed zarejestrowaniem spółki.

Przedmiot wkładu niepieniężnego, osoby wnoszące ten wkład oraz liczba i rodzaj obejmowanych przez nie akcji wymaga określenia w statucie spółki.

Akcje aportowe pozostają imiennymi aż do zatwierdzenia przez najbliższe walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło ich pokrycie.

W okresie tym akcje aportowe są zatrzymane przez spółkę na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń o odszkodowanie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań do wniesienia wkładów niepieniężnych.

Gotówkowe: akcje pokryte w formie pieniężnej. Wymagają one pokrycia co najmniej w jednej czwartej ich wartości nominalnej przed rejestracją spółki albo podwyższenia kapitału.

Jeżeli cena, po jakiej obejmowane są akcje jest wyższa od wartości nominalnej, cała nadwyżka powinna być uiszczona przed rejestracją.

Wpłaty na akcje dokonywane są bezpośrednio lub za pośrednictwem domu maklerskiego, na rachunek spółki prowadzony przez bank.

Uprzywilejowane: są one akcjami imiennymi (z wyjątkiem akcji niemych, które mogą być akcjami na okaziciela).

Uprzywilejowanie może dotyczyć zarówno praw majątkowych wynikających z akcji (dywidendy, udziału w podziale masy likwidacyjnej), jak i praw niemajątkowych (korporacyjnych: prawo głosu)

Nieme: to akcje, z których akcjonariuszowi nie przysługuje prawo głosu, w zamian za to posiadacz takiej akcji jest uprzywilejowany co do wysokości dywidendy oraz prawa pierwszeństwo wypłaty dywidendy.

do których przypisany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych.

założycielskie: (imienne świadectwa założycielskie), mogą być wydawane w celu wynagrodzenia usług świadczonych przez założycieli biura spółki.

Prawa przysługujące z akcji

Prawa przysługujące akcjonariuszowi można podzielić na majątkowe i niemajątkowe (tzw. korporacyjne).

Prawa majątkowe

1- prawo do dywidendy: (udziału w zysku spółki przeznaczonym do podziału między akcjonariuszy).

Ani statut, ani uchwała zgromadzenia akcjonariuszy nie może pozbawić akcjonariusza tego prawa.

• prawo do udziału w podziale majątku spółki: w przypadku jej likwidacji. Akcjonariusz nie może zostać pozbawiony tego prawa przez statut ani uchwałę.

• prawo poboru akcji nowej emisji: kodeks spółek handlowych przyznaje dotychczasowym akcjonariuszom spółki prawo do objęcia akcji nowej emisji w przypadku podwyższenia kapitału przez spółkę. Prawo to może być w interesie spółki ograniczone lub wyłączone.

Prawa korporacyjne (organizacyjne)

prawo głosu: Prawo głosu przysługuje od dnia pełnego pokrycia akcji.

Kodeks spółek handlowych stanowi, że na jedną akcję nie może przypadać więcej niż 1 głos.

Wyjątek stanowią akcje imienne uprzywilejowane, którym statut może obecnie przyznać nie więcej niż dwa głosy. Równocześnie Kodeks spółek handlowych utrzymuje w mocy prawa nabyte przez akcjonariuszy przed jego nowelizacją w 2003 r.(art.613), którym można było przyznać akcje uprzywilejowane co do głosów w ilości do 5 głosów na akcję.

* Statut spółki może ograniczyć prawo głosu akcjonariusza mającego ponad jedną piątą ogółu głosów w spółce.

Bierne prawo głosu: jest to możliwość sprawowania funkcji członka różnych organów spółki, np. zarządu czy rady nadzorczej.

prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu: akcjonariusz nie może być pozbawiony tego prawa.

prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia: przysługuje ono akcjonariuszowi w przypadku podjęcia uchwały sprzecznej ze statutem bądź dobrymi obyczajami, godzącej w interes spółki albo mającej na celu pokrzywdzenie akcjonariusza oraz w przypadku uchwały sprzecznej z prawem.

prawo żądania udzielenia informacji na walnym zgromadzeniu i poza nim, nie później jednak niż w ciągu dwóch tygodni od jego zakończenia.

prawo wystąpienia z powództwem o naprawienie szkody wyrządzonej spółce, jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę.

Obrót akcjami

Artykuł 337 § 1 k.s.h. mówi, że akcje są zbywalne, tylko statut spółki może ograniczyć rozporządzanie akcjami imiennymi w ten sposób, że do przeniesienia własności akcji będzie wymagana zgoda spółki, którą najczęściej wyraża zarząd albo obrót akcjami zostanie na podstawie umowy ograniczony na określony czas (5 lat od winkulacja akcji).

Dopuszczalne jest także zawarcie umowy ustanawiające prawo pierwokupu akcji lub ich ułamkowych części, jednakże ograniczenia rozporządzania akcjami wynikające z takich umów nie mogą trwać dłużej niż dziesięć lat od dnia zawarcia umowy.

Nabywanie przez spółkę własnych akcji

• Spółka co do zasady nie może nabywać wyemitowanych przez nią akcji (akcje własne). Zakaz ten nie dotyczy:

* nabycia akcji w celu zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie,

* nabycia akcji, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej trzech lat (Akcje pracownicze),

* nabycia akcji w drodze sukcesji uniwersalnej,

*instytucji finansowej, która nabywa za wynagrodzeniem w pełni pokryte akcje na cudzy rachunek celem ich dalszej odsprzedaży,

* nabycia akcji w celu ich umorzenia,

* nabycia w pełni pokrytych akcji w drodze egzekucji celem zaspokojenia roszczeń spółki, których nie można zaspokoić w inny sposób z majątku akcjonariusza,

* nabycia w pełni pokrytych akcji nieodpłatnie,

* instytucji finansowej, która nabywa akcje na własny rachunek celem ich dalszej odsprzedaży w granicach upoważnienia udzielonego przez walne zgromadzenie na okres nie dłuższy niż jeden rok;

• * nabycia akcji w innych przypadkach przewidzianych w ustawie;

* Spółka nie może obejmować własnych akcji. Zakaz ten dotyczy również obejmowania akcji spółki przez spółkę lub spółdzielnię zależną;

Weksel

To jest rodzaj papieru wartościowego imiennego lub na zlecenie, w którym wystawca weksla (trasant) zobowiązuje się bezwarunkowo, że inna osoba (trasat) dokona na rzecz odbiorcy weksla (remitenta) zapłaty określonej sumy pieniężnej (weksel trasowany) albo sam przyrzeka, że zapłaci sumę wekslową odbiorcy weksla (weksel własny).

Przy wekslu własnym wystawca jest głównym dłużnikiem odbiorcy weksla, przeciwnie niż przy wekslu trasowanym, gdzie dłużnikiem głównym jest trasat, który przyjął weksel (jako

akceptant), a dłużnikiem ubocznym wystawca, który odpowiada w razie niewypłacalności dłużnika głównego.

• Charakterystyczną cechą weksla, z którą związana jest jego przydatność dla obrotu, jest abstrakcyjność stosunku wekslowego, która wyraża się w określeniu "bezwarunkowe zobowiązanie", a więc zapłata sumy wekslowej nie może być uzależniona od jakichkolwiek innych okoliczności czy warunków.

• Weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia przez trasata, który przyjmuje na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla.

• Elementy weksla

W prawie polskim zasady wystawiania i obrotu wekslami reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Prawo wekslowe). Dla ważności weksla trasowanego niezbędne jest zamieszczenie w nim poniższych elementów:

1- nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;

2- polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;

3- nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);

4- oznaczenie terminu płatności;

5- oznaczenie miejsca płatności;

6- nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;

7- oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;

8- podpis wystawcy weksla.

Funkcje weksla

funkcja kredytowa: weksel w roli pieniądza jako zapłata za towar lub usługę (forma kredytu handlowego kupieckiego),

funkcja płatnicza: weksel jako surogat pieniądza, można nim dokonywać zapłaty, może powodować umorzenie długu pokrytego wekslem albo zabezpieczyć zapłatę weksla w przyszłości,

funkcja gwarancyjna: weksel może stanowić zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych istniejących w chwili ich przedstawienie i przyszłych,

funkcja obiegowa: (przedmiot obrotu), wierzytelność wekslowa może być przenoszona w drodze indosu na inne osoby,

funkcja refinansowa: przedstawienie weksla do dyskonta w banku pozwala posiadaczowi weksla uzyskać sumę wekslową, pomniejszoną o prowizję banku przed terminem płatności weksla (przez niektórych autorów nie jest uważana za samodzielną funkcję).

Klauzule wekslowe

• Oprócz obligatoryjnych elementów weksla mogą się w nim znaleźć dodatkowe zastrzeżenia stron stosunku wekslowego, mogą to być:

• Klauzule wekslowo skuteczne: takie, których impostacja w treści weksla wywołuje skutki określone prawem wekslowym, np. zwolnienie od protestu, klauzule domicylu,

• Klauzule wekslowo obojętne: takie, których umieszczenie na wekslu nie wywołuje skutków z punktu widzenia prawa wekslowego (uznaje się je za nie napisane), np. zwolnienie wystawcy od odpowiedzialności za zapłatę weksla, klauzula zapłaty w walucie zagranicznej, klauzula bez kosztów,

• Klauzule zakazane: takie, których zamieszczenie powoduje nieważność weksla, np. uzależniające spełnienie zobowiązania wekslowego od warunku,

• Klauzule pozawekslowe: klauzule mające znaczenie dla stosunków pozawekslowych, np. klauzula pokrycia, klauzula zawiadomienia.

Weksel in blanco

Weksel in blanco: to weksel z premedytacją nieuzupełniony w chwili wystawienia, a więc taki, który nie został wypełniony kompletnie lub nie posiada niektórych cech, jakie prawo wekslowe wymaga dla ważności weksla.

Tym brakującym elementem, który najczęściej jest nieokreślony w chwili wystawienia weksla jest suma wekslowa.

Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między wystawcą weksla a remitentem. Jest to tzw. porozumienie wekslowa, gdzie strony uzgadniają w jaki sposób weksel in blanco powinien być wypełniony w brakujące elementy w momencie emisji weksla.

Z chwilą uzupełnienia weksla in blanco w sposób zgodny z zawartym porozumieniem staje się on wekslem zwykłym.

Aby dokument mógł być uznany za weksel in blanco, musi spełniać dwa warunki:

1- na dokumencie tym musi być umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych (wystawcy, akceptanta, poręczyciela), złożony w zamiarze zobowiązania się wekslowo;

2- niezupełność treści weksla nie może być nie intencjonalny, (w przeciwnym wypadku jest to weksel nieważny).

Przenoszenie praw z weksla (indos)

Przenoszenie praw z weksla następuje poprzez indos, będący pisemnym oświadczeniem zbywcy złożonym na wekslu lub przedłużku.

Do przeniesienia praw z weksla potrzebne jest jego wydanie oraz nieprzerwany szereg indosów.

Pierwszy indos musi pochodzić od remitenta, a w przypadku weksli na zlecenie własne od wystawcy.

Osoba, która zbywa weksel jest nazywana: "indosantem" a osoba, która nabywa "indosatariuszem".

• Oprócz indosu przejście praw z weksla może nastąpić też przez: 1) Przelew (cesja) 2) Dziedziczenie (sukcesja).

Zbycie weksla w drodze indosu nie jest możliwe jeżeli w jego treści została zawarta klauzula: "nie na zlecenie".

Można wyróżnić następujące rodzaje indosu wekslowego:

• Indos zupełny (imienny): wskazujący osobę indosatariusza,

• Indos in blanco (niezupełny, na okaziciela): nie wymienia osoby indosatariusza, który może wówczas wypełnić weksel własnym nazwiskiem albo innej osoby, indosować weksel dalej in blanco albo przenieść weksel przez proste wręczenie na inną osobę bez wypełnienia indosu in blanco i bez indosowania dalej,

• Indos pełnomocniczy (zastępczy): który nie przenosi praw z weksla, udziela natomiast upoważnienia do wykonywania praw w imieniu indosanta,

• Indos zastawniczy: ustanawia go indosant i wydaje weksel indosatariuszowi, ustanowienie indosu zastawniczego nie powoduje przeniesienia własności weksla na indosatariusza.

Protest wekslowy

Protest sporządza się głównie z powodu odmowy przyjęcia weksla przez trasata lub odmowy zapłacenia sumy wekslowej. Ponadto protest może być sporządzony:

1- Z powodu braku daty przyjęcia weksla,

2- Z powodu odmowy wydania oryginału weksla,

3- Z powodu odmowy wydania wtóropisu weksla,

4- Z powodu odmowy złożenia sumy do depozytu sądowego.

Poszukiwanie zwrotne (regres)

Posiadacz weksla może wykonywać zwrotne poszukiwanie przeciw indosantom, wystawcy lub innym dłużnikom wekslowym:

1- po terminie płatności, jeżeli zapłata nie nastąpiła,

2- przed terminem płatności:

– jeżeli odmówiono przyjęcia w całości lub w części;

– jeżeli otwarto postępowanie układowe albo

– jeżeli ogłoszono upadłość trasata bez względu, czy weksel przyjął, czy nie, albo

– jeżeli trasat zaprzestał płacenia długów, choćby to zaprzestanie nie zostało stwierdzone orzeczeniem sądowym, lub też

– jeżeli przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z jego majątku;

– jeżeli otwarto postępowanie układowe albo

– jeżeli ogłoszono upadłość wystawcy weksla, co do którego istnieje zakaz przedstawienia do przyjęcia.

Dochodzenie roszczeń wekslowych w postępowaniu cywilnym

• Roszczenie z weksla może być dochodzone na drodze sądowej. Pozew wniesiony przez wierzyciela wekslowego może zostać rozpoznany w postępowaniu nakazowym jeżeli powód zgłosi wniosek o wydanie nakazu zapłaty w tym postępowaniu.

• Sąd orzeka wówczas na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron i przeprowadzania sprawa i opiera się jedynie na złożonym pozwie oraz załączonym do niego oryginalnym wekslu.

• W razie złożenia ważnego weksla sąd wydaje nakaz zapłaty przesyłając go wierzycielowi oraz dłużnikowi

(2 tygodnie).

Czek

Nazwa czek pochodzi od arabskiego słowa Sakk oznaczającego odroczoną płatność; to jest pisemne zlecenie bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydane bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.

W Polsce unormowanie funkcjonowania czeków jest ustawa Prawo czekowe z 1936 r.

Wystawcę czeku nazywamy trasantem, może nim być każda osoba fizyczna lub prawna posiadająca rachunek bankowy. Trasatem czeku jest natomiast bank, który prowadzi rachunek trasanta. Remitentem czeku jest osoba fizyczna lub prawna, na którą czek wystawiono. Czek można wystawić na określoną osobę (czek imienny) lub na okaziciela. Prawa z czeku mogą być przenoszone przez indos.

Odwołanie czeku

Kwestie odwołania czeku reguluje art. 32 ustawy Prawo czekowe, jest to cofnięcie upoważnienia dla banku do zapłaty sumy czekowej.

Odwołanie czeku (przez wystawcy) nie może nastąpić wcześniej niż po upływie terminu do przedstawienia czeku do zapłaty.

Terminy do przedstawienia czeku do zapłaty:

• w przypadku czeków krajowych, a więc płatnych w tym samym kraju, w którym zostały wystawione wynosi 10 dni. (art. 29 ustawy Prawo czekowe)

• w przypadku czeków zagranicznych terminy te są zależne od tego czy czek jest płatny w obrębie tego samego kontynentu i wynoszą od 20 do 70 dni.

Podział czeków

Gotówkowe: zlecające bankowi wypłatę gotówki,

Rozrachunkowe: służące do rozliczeń bezgotówkowych, odbiorcą takiego czeku może być wyłącznie posiadacz rachunku bankowego (art. 39 ustawy Prawo czekowe),

Zakreślone: mogą być zrealizowane wyłącznie na ręce bankiera lub stałego klienta banku (art. 37 i 38 ustawy Prawo czekowe).

Czeki potwierdzone

• Zasady realizacji tego rodzaju czeków uregulowane są w art. 63 ustawy Prawo Bankowe. Potwierdzenia czeku dokonuje bank. Potwierdzenie czeku przez bank skutkuje blokadą rachunku bankowego wystawcy czeka, która trwa przez czas oznaczony lub do chwili realizacji czeku.

• Czek bez pokrycia, z wystawieniem czeku bez pokrycia mamy do czynienia w dwóch przypadkach:

• a- jeżeli na rachunku bankowym wystawcy już w chwili wystawiania czeku nie ma środków pieniężnych na pokrycie kwoty czekowej.

• b- jeżeli po wystawieniu czeku, a jeszcze przed jego realizacją doszło do rozporządzenia środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym w wyniku czego czek stracił pokrycie.

• Wystawienie czeku bez pokrycia rodzi odpowiedzialność zarówno cywilną jak i karną wystawcy takiego czeku (art. 61 ustawy Prawo czekowe)