FAKULTET ZA BEZBJEDNOST I ZAŠTITUBANJA LUKA

- S E M I N A R S K I R A D –

PREDMET: UVOD U PRAVOTEMA: PRAVNA DRŽAVA

Predavač: Student:Prof. dr Dragomir Jovičić Nemanja Majstorović

Banja Luka, novembar 2012.

SADRŽAJ:

UVOD...................................................................................................................................................3

1. ELEMENTI DRŽAVE.....................................................................................................................4

2. VLAST KAO ELEMENT DRŽAVE................................................................................................5

3. PRAVNI AKT...................................................................................................................................6

Vrste pravnih akata.......................................................................................................................6Vrste apstraktnih - opštih akata.....................................................................................................6Ustav.............................................................................................................................................6Zakon.............................................................................................................................................6Uredba...........................................................................................................................................7

4. POJAM PRAVNE DRŽAVE, ODNOSNO VLADAVINE PRAVA...............................................7

5. ISTORIJA PRAVNE DRŽAVE.......................................................................................................8

6. UZROCI, USLOVI I SREDSTVA ZA POSTOJANJE VLADAVINE PRAVA – PRAVNE DRŽAVE...............................................................................................................................................9

7. PRAVNI SISTEM REPUBLIKE SRBIJE......................................................................................10ZAKLJUČAK.....................................................................................................................................11

Literatura.............................................................................................................................................12

2

UVOD

Prema vrsti odnosa koji regulišu, po metodu kojim to čine i zavisno od domena u kojem deluju, grane prava se mogu svrstati u velike srodne grupe koje se nazivaju pravne oblasti. Osnovna i najšira podjela prava je prema predmetu regulisanja na međunarodno i unutrašnje pravo.

Međunarodno pravo grupiše pravne norme kojima se regulišu međunarodni odnosi, bilo da je riječ o odnosima između pojedinih državnih organizacija ili o odnosima između fizičkih ili pravnih lica čija je pripadnost vezana za različite države. Prema tome, ova pravna oblast dijeli se na međunarodno javno pravo, kada su u pitanju odnosi između država kao subjekata prava, i međunarodno privatno pravo, kada su u pitanju pravne norme koje regulišu odnose između privatnih subjekata iz različitih zemalja.

Međunarodno javno pravo grupiše pravila kojima se regulišu međusobni odnosi između država, ali i drugih subjekata prava, kao što su međudržavne organizacije kojima je priznat međunarodni pravni subjektivitet, kao što je npr. Organizacija ujedinjenih nacija. Možemo, dakle, zaključiti da najznačajnije subjekte međunarodnog javnog prava čine upravo državne organizacije. Ali kada država nastupa kao jedan od subjekata u imovinsko-pravnim odnosima, ne kao nosilac suvereniteta i vršilac državne vlasti, onda se takvi odnosi regulišu prema normama međunarodnog privatnog prava.

Međunarodno privatno pravo predstavlja skup pravila kojima se regulišu imovinsko-pravni odnosi između subjekata koji pripadaju različitim državama, pa i između samih država. Pošto ovi odnosi nastaju, mijenjaju se ili prestaju na različitim teritorijama sa postojećim razlikama u pravnim sistemima različitih državnih organizacija, onda je upravo zadatak međunarodnog privatnog prava da odredi pravo zemlje koje treba da se primjeni u razrešenju pravnih odnosa. Zato su pravne norme međunarodnog privatnog prava posebne prirode i, s obzirom na njihovu funkciju, nazivaju se kolizione norme.

Unutrašnje pravo je pravo određene države čije je važenje ograničeno na teritoriji te države. Riječ je o konkretnom nacionalnom pravnom poretku i sistemu koji se sastoji iz većeg ili manjeg broja pravnih grana.

3

1. ELEMENTI DRŽAVE

Država je jedna društvena, socijalna organizacija, koja kao svaka druga društvena socijalna organizacija mora imati neke karakteristike:

- mora imati svoje članstvo,- funkcije,- djelatnost,- organe ili tijela koja obavljaju te djelatnosti,- određena sredstva da bi njima ostvarila djelatnost, propise itd.

Ona se od drugih društvenih organizacija razlikuje po tome što raspolaže posebnom vlašću, a ta je vlast prema karakteristikama: društvena, suvjerena i prisilna.

Kakav će oblik vlasti poprimiti jedna država zavisi od oblika vladavine (monarhija ili republika) i obliku državnog uređenja.

Georg Jelinek je razvio učenje o tri konstitutivna elementa države. Izučavajući predmoderne i moderne političke zajednice, kao i njihove nazive, Jelinek je zaključio da se država sastoji od tri elementa:

a) državne teritorije,b) državnog naroda,c) državne vlasti.

Iako je ovo učenje o tri elementa podrvgnuto kritici ne samo u političkoj filozofiji nego i u političkoj sociologiji i političkopravnoj teoriji, ono je veoma prihvaćeno u međunarodnom pravu i u uporednom ustavnom pravu.

Upravo mnoštvo različitih država u međunarodnoj zajednici (autoritarnih, totalitarnih, demokratskih, pravnih i nepravnih), ističe Matias Herdegen, zahtjeva prihvatanje Jelinekovog učenja o tri elementa države.

Na ovo Jelinekovo učenje vezuje se i čuvena definicija države kao subjekta međunarodnog prava data u članu 1. Međunarodne konvencije o pravima i obavezama država, zaključena 1933. godine u Montevideu.

Prema toj definiciji, država kao subjekt međunarodnog prava posjeduje sledeće karakteristike:

a) stalno stanovništvo,b) određenu teritoriju,c) vladu, id) sposobnost da stupa u odnose sa drugim državama.

Ova definicija predstavlja, kako je s pravom primjetio Herdegen, moderno i prošireno Jelinekovo učenje o tri elementa države.

Savremeno mišljenje navodi pravo (pravni sisitem i pravni poredak) kao četvrti element države.

4

2. VLAST KAO ELEMENT DRŽAVE

„Vlast, a ne istina, čine zakon“ – Tomas Hobs

Državna vlast povezuje personalni i materijalni element države u jedinstvenu teritorijalnu zajednicu ljudi. U poređenju s drugim oblicima organizovanih zajednica, specifično obilježje države je upravo njena vlast (najvažnije i najizrazitije obilježje).

Vlast je u stvari odnos između dva subjekta, dvije strane na kojima mogu biti i viša lica, u kome jedna strana, jedan subjekt naređuje a druga strana, drugi subjekt sluša. To je odnos nadređenosti i podređenosti, izvjesnog stepena pokornosti.

U odnosu vlasti uvijek ima prinude, koja može biti različita, većeg ili manjeg stupnja. S obirom na ovo mogu se vršiti različite klasifikacije vlasti. U društvu postoje različite vlasti. Pored državne vlasti, postoje i druge vlasti na državnoj teritoriji (školska, medijska, vlast političkih stranaka i sindikata, vlast upravnih i nadzornih odbora, i dr.)

Od svih drugih vlasti, državna vlast se razlikuje po tome što je na državnoj teritoriji vrhovna, najviša vlast.

Tri suštinska svojstva državne vlasti su:

a) nezavisnost – znači da državna vlast nije podčinjena ni jednoj drugoj vlasti unutar svoje teritorije ili izvan nje,

b) neprekidnost – svojstvo te vlasti da traje, bez obzira što se njeni nosioci mijenjaju,c) nedjeljivost - znači da je državna vlast jedna i kada se vrši posredstvom više organa.

Vlast se može različito manifestovati. U nekim organizacijama skoro se i ne primjećuje. Međutim, u zajednicama gdje su odnosi antagonistički, neprijateljski, gdje postoje nepomirljivi sukobi, kao što je to slučaj sa državom, vlast dolazi naročito do izražaja. Država mora u takvim odnosima da obezbjedi poštovanje pravnih normi. Za razliku od drugih, vlast države odlikuje se monopolom prinude.

Država u vršenju vlasti ne mora da upotrijebi vlast u potpunosti, da primjeni najoštrije mjere i sredstva. Građani će poštovati pravne norme veoma često zato što su u njihovom interesu. Tada je država u najboljoj situaciji. Ponekad će građani poštovati pravo iz straha od upotrebe državne vlasti. Ono što je izuzetno bitno u vršenju državne vlasti je da država raspolaže najjačom silom, monopolom fizičke sile koju može bolje upotrijebiti od svih zajednica i natjerati građane na poštovanje i pokornost onda kada je to potrebno, odnosno kada građani ne poštuju pravo.

Sa ovakvim kvalitetom vlasti država može da natjera na pokornost i sve druge organizacije i zajednice na svojoj teritoriji. Na taj način se državna vlast izdiže iznad svih vlasti.

Vlast se manifestuje u donošenju pravila ponašanja po kojima se ljudi moraju ponašati i obezbjeđenje primjene tih pravila putem prinudnih mjera. Tako se državna vlast sastoji u donošenju pravnih normi i u obezbjeđenju njihove primjene od strane građana putem državne vlasti. U slučaju povrede tih normi država može prema svakom pojedincu, grupi, organizaciji ili zajednici na svojoj teritoriji upotrijebiti i jače sredstvo i način u ostvarenju vlasti – manifestovati monopol fizičke sile.

5

3. PRAVNI AKT

Pravni akt je izjava volje, izraz razuma, koji sadrži pravnu normu ili predstavlja uslov za primjenu neke druge pravne norme. Pravni akt je psihički tj. unutrašnji akt. Ali takođe moramo reći da svaki psihički akt nije i pravni akt. A pravni akt je samo onaj akt koji sadrži pravnu normu ili predstavlja uslov za primjenu te pravne norme.

Svaki pravni akt odlikuje se određenim oblikom i sadržinom. Tako kod ustava, zakona, presude, rešenja i drugih akata vidimo da se donose važne odluke na određeni način, da se različito izražavaju kao i da imaju razni sadržaj. U obliku (formi) tj. u formalnoj strani pravnog akta, razlikujemo tri dijela: nadležnost, postupak i materijalizaciju. Kod svakog akta se određuje ko će akt donijeti i određuje se nadležnost.

Vrste pravnih akata

U uvodu u pravo pravni akti se mogu podijeliti prije svega prema subjektima koji ih donose. Kako se subjekti mogu podijeliti na tri glavne grupe: državne organe, društvene organizacije, i pravna lica, tako se i akti dijele na: akte koje donose državni organi, akte koje donose društvene organizacije i akte privatnih lica.

Vrste apstraktnih - opštih akata

Polazeći od materije koja se reguliše u aktima, načinu regulisanja, kao i organima koji donose akte i načinu po kom se donose opšte pravne akte dijelimo na: Ustav, Zakone, Uredbe i druge podzakonske akte.

Ustav

Najvažniji opšti pravni akt u državi je ustav. U formalnom smislu ustav je akt koji donosi najviši organ u državi po posebnom postupku i u pisanoj formi - formalni pojam ustava. To može biti i organ formiran, izabran sa zadatkom da donese ustav, kao npr. ustavotvorna skupština. Donošenje ustava od najviših organa predstavlja pravilo. Ustav moze biti i podaren - nametnut. Ustavi se dijele različito, a to zavisi od kriterijuma i cilja koji sa želi postići, pa tako imamo: pisane i nepisane, čvrste i meke itd. Posle ustava najvažniji pravni akt u državi je zakon.

Zakon

Ponekad se ustav i zakon zajedno izlazu zbog sličnosti kako u formalnom tako i u materijalnom smislu. Oboje donose slični ili isti organi. Zakoni sa donose po posebnom zakonodavnom postupku. I njih donose najviši organi i na osnovu njih se dalje razrađuju i primjenjuju pravne norme.

Zakonodavni organi pored zakona donose i ostale pravne norme. To mogu biti razni zakoni iz oblasti finansija, planiranja kao i politiike.

6

Uredba

U formalnom smislu to je akt koji donosi organ uprave ili izvršni organ po određenom postupku. Uredbe dijelimo različito, a najvažnije su one uredbe sa zakonskom snagom. Poslije uredbe imamo statut i druge opšte pravne akte organizacija i vazne ugovore.

4. POJAM PRAVNE DRŽAVE, ODNOSNO VLADAVINE PRAVA

Pojmovi ''vladavina prava'' i ''pravna država'' imaju približno isto značenje. Prvi je anglosaksonskog porijekla (Rule of Law – vladavina prava), a drugi njemačkog (Rechsstaat – pravna država). Suština jednog i drugog pojma jeste suprostavljanje neograničenoj vlasti državnih organa, a naročito samovolji apsolutističkih vladara i njihovim zloupotrebama vlasti, zatim zalaganjem za zaštitu pojedinca (čovjeka, građanina) i njegovih prava i obratno, zaštitu države od pojedinaca koji krše društvena pravila ponašanja. Otuda je dubok, humanistički misao pojmova ''vladavina prava'', odnosno ''pravna država''. Pojam pravne države podrazumijeva podvođenje pod pravni poredak svih organa vlasti i pojedinaca, kao i organizacija i ustanova. Pri tom svako postupanje suprotno pravnom poretku (a to prije svega znači suprotno ustavu i zakonu), bez obzira da li je riječ o nosiocima vlasti ili o građanima, ustanovama i organizacijama - podliježe odgovornosti i sankcijama.

Ustav i zakon ustanovljavaju pravila ponašanja (pravni poredak) obavezna za sve, utvrđuju prava, dužnosti i obaveze građana i organizacija, ali isto tako i prava, dužnosti i obaveze organa državne vlasti. Pri tome su za shvatanje suštine vladavine prava (pravne države) i za njeno ostvarivanje bitna i ova dva pravila:

- da u državi nema sile koja bi bila jača od prava i - da niko nema više prava od drugih, tj. da su svi pred zakonom jednaki.1

Danas postoji više značenja pojma pravne države. Međutim, ona u osnovi mogu da se svedu na četiri sukcesivna značenja, gdje je svako prethodno značenje premisa narednog značenja pojma pravne države. Prvo značenje pojma pravne države označava se terminom ''minimalna pravna država'' (ono je slično značenju države koja je minimalna i pravna). To znači da država nije samo izvor prava, nego i pravno normirana društvena kategorija sa utvrđenom ulogom politike, politika kao racionalna, a ne iracionalna kategorija u kumovanju pravu, čime je i država vezana, jer čini njen stub. Drugo značenje svodi pojam pravne države na zakonitost (legalitet), gdje svi nosioci vlasti imaju precizno pravno utvrđene odgovornosti, odnosno, ne postoje diskreciona prava. Treće značenje pojma pravne države zasniva se na legitimitetu. Legalitet i legitimitet su dva bitna svojstva državne vlasti. Kao takvi oni utiču na osnovne osobenosti formiranja, organizovanja i funkcionisanja države. Sadržina vrijednosti legaliteta i legitimiteta izvodi se iz suštine moderne države i njene uloge u društvu. Naravno, to ima svoje korene, prije svega u velikim buržoaskim revolucijama, kao i u razvoju politike i pravne misli, povezano sa ulogom države i prava.

Legalitet i legitimitet, kao vrijednosni principi pravne države, imaju značajnu ulogu u životu građana u mnogim zemljama, a u skladu sa njihovim određenim uslovima. Princip legaliteta temelji se na činjenici da je u društvu moguće vladati pomoću pravnih normi, o čemu se govorilo i u antici. U bit legaliteta ulazi stalna neminovnost usavršavanja normi putem promjena. To može da 1 Radošin Rajović, ,,Ustav i prava građana'', Beograd, 2004. godine, str.18, 19.;

7

vodi ka riziku, kada određeni subjekti sistema, konkretno, nosioci vlasti u cilju realizacije svojih ciljeva stalno donose nove odluke, čiji broj i kvalitet veoma teško može da se prati zbog ''gužve'' pravnih normi pred vratima ustava, što vodi do sukoba sa najvišim dokumentom. U tom slučaju legalitet postaje instrumentom razaranja ustavnosti. Zato državna vlast u pravnoj državi mora da se oslanja na granice strategije, politike i prava i njihove modernizacije, koja se posebno ogleda u modelu države blagostanja, krajem sedamdesetih godina razvijenih zemalja o čemu će biti posebno riječi. To pretpostavlja značajan uticaj homo politicusa na nosioce vlasti u procesu odlučivanja.

Legalitet i legitimitet koji se formalno podudaraju, predstavljaju bitne elemente pojma pravne države. Za razliku od legaliteta, suština legitimiteta temelji se na situaciju i vršenju vlasti (izbor, regulisano ponašanje političkih partija i nosilaca vlasti u skladu sa načelima i procedurom izbornog sistema). Njihovo ostvarivanje označava uspostavljanje sistema i procedure utemeljen na utvrđenim načelima umjesto haosa. Međutim, u političkoj empiriji mogu se javiti određeni problemi legitimiteta u vidu stalne i sve veće preopterećenosti nosilaca vlasti i sve obimnijim zahtjevima, čemu ona ne može adekvatno da odgovori. Zato dolazi do promjena sistema izbora i izbornog mandata.

Značajnu ulogu u pravnoj državi ima i ustav, u kome se utvrđena načela, osnovne slobode i prava građana, njihovo garantovanje i zaštita; osnovne funkcije, odnosno, odgovornosti; granice, mehanizmi i institucije državne vlasti. Na kraju, jedna od premisa pravne države jeste da je ona i ''pravedna''. Tako se u značenju pojam pravne države shvata onaj model države koji se temelji i na principima pravde.2

5. ISTORIJA PRAVNE DRŽAVE

Tragove zalaganja za vladavinu prava nalazimo u davna vremena, a nekih načela zakonitosti ima u antičkim (grčkim i rimskim) zakonima. U starom Rimu su nastale poznate latinske izreke ''Zakon je surov, ali je zakon'' (lat. Dura lex sed lex), što znači da se zakon mora poštovati i izvršavati bez pogovora, i ''Ni vladar ne smije da povredi zakon'' (lat. Lex non a rege est violanta).

Jedna odredba iz rimskog prava glasi: ''Neka se svi pokoravaju zakonu'' (lat. Omnes oboediant legi). Slične misli nalaze se i u nekim srednjovjekovnim pravnim dokumentima. Tako u jednom francuskom pravnom dokumentu stoji: ''Zakon je najviša svetinja po kojoj se svi moraju upravljati''. U Velikoj povelji sloboda (1215) zapisano je pravo građana da se pobune protiv vladara u slučaju da se vladar ne pridržava Povelje. U Dušanovom zakoniku (1349) izričito se insistira na zakonitosti i propisuje kazna za onoga ko se ne pridržava odredaba zakona. Značajno je da je tamo zapisano da su i car i carica ''stavljeni pod zakon'', a u nekim odredbama se parafraziraju već pomenute izreke ili pravila iz rimskog prava, kao ova iz člana 172: ''sve sudije da sude po zakoniku, pravo, kako piše u zakoniku, a da ne sude po strahu od carstva im.''

Teorija o narodnoj suvjerenosti i demokratiji u savremenom smislu nastala je u toku XVII i XVIII stoljeća, prije svega u Engleskoj i Francuskoj. Tu se javlja čitava plejada filozofa, pravnika i političkih mislilaca: Tomas Hobs, Džon Lok, Šarl Monteskije, Žan Žak Ruso i drugi. Njihova shvatanja izvršila su ogroman uticaj na sadašnje društvo i dovela do prave duhovne revolucije. Te ideje su značile i neposrednu pripremu za građansku demokratsku revoluciju u zemljama Evrope i Sjeverne Amerike, u okviru borbe protiv apsolutizma i za ostvarivanje narodne suvjerenosti, stvarani su uslovi za ostvarivanje vladavine prava odnosno pravne države kao negacije apsolutističke feudalne monarhije, u kojoj je volja vladara predstavljala zakon. Kao rezultat

2 Abedin Ferović, ,,Granica ispravne politike, alias vlasti pravne države'', Novi Pazar, 2006 . godine, str. 157, 158.;

8

građansko-demokratske revolucije, krajem XVIII i tokom XIX stoleća veliki broj evropskih i američkih država donosi ustav i uspostavlja ustavnost i zakonitost kao osnovne principe političkog i državnog uređenja moderne građanske države. Pravna država svoj puni smisao dobija tek u savremenom društvu. Bila je to puna pobjeda čovjeka i čovječnosti, jedna od najvažnijih i najvećih tekovina civilizacije.3

Za pravne pisce pravna država ne postoji samo kao formalni pravni pojam i oblik. Pravna država može da postoji samo u demokratiji koja nije svedena na puku formu.

Prvi prigovor pravnoj državi je formalnog karaktera i odnosi se na nesklad koji postoji između proklamovane opšte obaveznosti i pravne obaveznosti suverena. U središtu ideje pravne države nalazi se problem kako suveren, koji je po definiciji pravno neograničen, a često i pravno neodgovoran, može da se dovede u vezu sa pravnom ograničenošću volja i opštom pravnom odgovornošću. Najpoznatiji odgovor dao je Georg Jelinek teorijom o tzv. samoobvezivanju suverena. Ideja pravne države je prema Jelineku formalno sačuvana činjenicom da suveren, stvarajući pravo i sebe samog pravno obavezuje, pa je i sam podređen pravu. Drugi važan prigovor odnosi se na sadržinu pravne države.

6. UZROCI, USLOVI I SREDSTVA ZA POSTOJANJE VLADAVINE PRAVA – PRAVNE DRŽAVE

Načelo vladavine prava možda na najočigledniji način pokazuje tijesnu povezanost države i prava. Zbog toga su uzroci, uslovi i sredstva za postojanje načela vladavine prava, tj. pravne države, gotovo sasvim isti sačiniocima, uslovima i sredstvima za ostvarivanje države i prava. Vladavina prava zahtijeva postojanje i ostvarivanje odgovarajućih načela i institucija, kakve su legitimnost vlasti, podijela vlasti, nezavisnost sudstva, ustavnost i zakonitost (legalitet), ustavna jemstva ljudskih prava i građanskih prava, sloboda privrede i privredne aktivnosti. Među različitim uzrocima koji utiču na vladavini prava, posebno mjesto pripada: stabilnosti, homogenosti, redu, miru i pravnoj svijesti. Pravna država, po pravilu svoj zadatak uspješno ostvaruje samo u stabilnim zajednicama. Za društvenu homogenost su posebno značajni zajednička istorija i tradicija, etničke, verske, nacionalne, kulturne i druge srodnosti. Mir sam po sebi ima određenu vrijednost za ostvarivanje pravne države. Društveni mir pokazuje da država obavlja svoje zadatke. Pošto red u društvu rijetko nastaje spontano, on se uvijek postiže uz izvjesnu primjenu državne sile. Red je, dakle, nasilnim sredstvima postignut društveni mir. Na pravnu državu utiču društvena i pravna svijest, javno mnjenje, kao i njima prilagođena društvena i pravna ideologija. Dok društvena svijest nastaje spontano, glavna svijest se najčešće stvara svjesno i planski, dugim protekom vremena. Za shvatanje pravne svijesti posebno je značajna ideologija.

Zadatak društvene i pravne ideologije se posebno sastoji u tome da obrazuju i podržavaju poželjan stav građana prema pravu. Na karakter pravne države utiču javno mnjenje i različite interesne grupe, među kojima posebno mjesto pripada tzv. presijskim i interesnim grupama. Pravna država podrazumjeva i postojanje odogovarajućih državno organizacionih i pravno–tehničkih uslova, ustanova, sredstava i postupaka. Posebno mjesto među njima pripada demokratiji, podjeli vlasti, funkcionalnoj organizaciji državne vlasti kao i dobroj pravnoj tehnici. Bez demokratije nema moderne pravne države niti valjanih sredstava za kontrolu rada državnih organa i društvenih organizacija. Pravna država je tek u demokratiji postala izraz volje naroda. Pravna država ne može da postoji ni bez podjele vlasti. Uz to, potrebno je, da postoji podjela vlasti i unutar svakog glavnog državnog oblika.3 Radošin Rajović, ,,Ustav i prava građana'', Beograd, 2004. godine, str.18, 19.;

9

Sve mjere koje imaju za cilj da vlast učine javnim poslom kao i da osujete njeno pretvaranje u privilegiju, istovremeno predstavljaju i mjere koje pravnu državu treba da učine boljom i efikasnijom. Te mjere su na Čikaškom kolokvijumu 1957. godine određene na sledeći način: postojanje i uvažavanje tradicionalnih sloboda i prava, uključujući i sredstva za njihovu zastitu; sistematizovane opšte norme koje obavezuju upravu i sudstvo; postojanje nezavisnog i stalnog sudstva, nepristrasan sudski postupak; pravni osnov za upravne akte i sudski nadzor nad upravnim organima. Takav pristup je ubrzo potvrđen i kao stav Međunarodne komisije pravnika u tzv. Delhijskoj deklaraciji (1959).

Zaključak iz Delhijske deklaracije je ponovljen i preciziran u tzv. Lagoškom dokumentu iz 1961. godine u kome je istaknuto da pravna država postoji kada su ispunjena tri uslova: ''postojanje efikasne vlade koja je u stanju da održi zakon i red i da obezbijedi društvene i ekonomske uslove života u društvu'', ''nezavisno sudstvo'' i ''mogućnost da se oni koji krše zakonitost liše položaja, ugleda i sličnih društvenih dobara''. I pravno – tehnički uslovi i sredstva utiču na pravnu državu. Tu prije svega spadaju klasična pravna sredstva kojima treba da se obezbjedi zakonitost rada uprave, sudska kontrola akata uprave, ustavnost rada zakonodavstva sa ustanovom ustavnog sudstva i drugim sredstvima institucionalno–pravne i vanpravne kontrole.4

7. PRAVNI SISTEM REPUBLIKE SRBIJE

Pravni sistem Srbije, u istorijskom smislu, pratio je nastanak razvoj i raspad država i zajednica u okviru kojih je ona bila. Zbog toga je moguće izdvojiti sedam faza u razvoju našeg pravnog sistema:

1. Prva faza (1918-1941.g.) je period izgradnje pravnog sistema Kraljevine Jugoslavije i počinje stvaranjem države Srba, Hrvata i Slovenaca. Formalno pravno, početak izgradnje pravnog sistema prve Jugoslavije poklapa se sa donošenjem Vidovdanskog ustava (28.jun 1921.g.), kojim je realizovana koncepcija o jednom narodu sa tri imena. Ovaj ustav imao je nekoliko karakteristika: prevaga parlamenta nad vladom, zakonodavna vlast parlamenta, šef države je kralj, opšte izborno pravo. Ukinut je šestojanuarskom diktaturom 1929.godine i ubrzo je donijet novi – oktroisani ustav.

2. Druga faza (1941-1945.g.) poklapa se s oslobodilačkom revolucijom i znači u socijalno-političkom smislu promenu pravnog sistema. Već 1942.g. doneti su prvi propisi (Fočanski propisi) novog socijalističkog pravnog sistema. Ustavotvorna skupština 1945.g. donela je Ustav FNRJ i time formalno promovisala novo državno uređenje u Jugoslaviji. Ova faza razvoja završava se donošenjem Ustavnog zakona FNRJ 1953.g.

3. Treća faza (1953-1963.g.). Značajan momenat donošenje Ustavnog zakona 1953.g.4. Četvrta faza (1963-1974.g.) počinje donošenjem Ustava SFRJ 1963.g.5. Peta faza (1974-1990.g.). Značalan momenat donošenje Zakona o udruženom radu

1976.godine.6. Šesta faza (1990.-2006.g.) predstavlja fazu izgradnje novog pravnog sistema SRJ, nakon

izdvajanja u samostalne države Slovenije, Hrvatske, BiH i Makedonije. Pravni sistem SRJ temeljio se na Ustavu SRJ (1992.g.), Ustavu Srbije (1990.) i Ustavu Crne Gore (1992.g.).

7. Sedma faza počinje 2006. godine, raspadom Zajednice Srbije i Crne Gore, i donošenjem novog Ustava Srbije, kao samostale države, na kome se sada temelji pravni sistem Srbije.

4 Lukić, Košutić, Mitrović, ,,Uvod u pravo'', Beograd, 1999. Godine, str. 235;

10

ZAKLJUČAK

Država, kao odraz politike integracije naroda i građana u društvu, koji živi na određenoj teritoriji i ''podčinjava'' se jedino legitimnoj i suverenoj vlasti, ima politički karakter. Problem legitimnosti odnosi se na državnu vlast, na situacije i vršenje vlasti. Legitimitet je suštinski problem političkog života. U zavisnosti od konkretne situacije države i njenog sistema legitimitet vlasti se i osporava. Po pravilu da osporavanja nastupa u revoluciji i ratu, kao i u situacijama: zavjere, prevrata (državnog udara), uzurpacije vlasti itd. S druge strane, teritorija, stanovništvo (građani) su osnova političkog života države i suvjerena (najviša) vlast, kao najcjenjenije čovjekovo djelo i sredstvo.

U izvjesnom smislu pravno poimanje države nalazi se iznad političkog, posebno, kada se sticanje i vršenje vlasti reguliše i sankcioniše ustavom i zakonom, koji su opštevalidni (ispravni). Niko od političkih subjekata svojim učešćem u strukturama vlasti, kao i u donošenju odluka, ne može po njihovom donošenju vršiti njihovu izmjenu ili dopunu sem zakonom predviđenom procedurom. Ali, zato su politički subjekti, kao pozicija ili opozicija odgovorni da aktivno djeluju u okviru svoje odgovornosti na njihovom ostvarivanju. Ujedno, a što je primarno, nijedan subjekt – ne može da se postavi iznad zakona. Svako osporavanje zakona i odgovornosti nosioca vlasti, može da se vrši samo po propisanom postupku, utvrđenom od strane države. To je jedno od velikih otkrića kraja XX vijeka. Jednakost svih pred zakonom označava da niko, bilo individua ili kolektivitet (institucija ili organizacija) kao dijelovi društva ne mogu da koriste državu za ''korisne ciljeve'', ''interese'', jer država nije samo cilj i samovrijednost. Ona je metod da se postigne korist za sve članove društva, narode i građane kao cjeline. Drukčije rečeno, država je pozvana da služi opštoj koristi naroda i građana, a u skladu sa njenim interesima kao cjeline.

Država, posebno moderna država, kompleksna je kategorija, sa širokom lepezom različitih sastavnih elemenata. U zavisnosti od modela uređenja odnosa među različitim sastavnim dijelovima države, određenih sredina kao i odnosa nosioca vlasti prema narodu i građanima obrnuto, razlikujemo i njen politički sistem.

11

Literatura

[1] Abedin Ferović, ,,Granica ispravne politike, alias vlasti pravne države'', Novi Pazar, 2006 . godine;

[2] Lukić, Košutić, Mitrović, ,,Uvod u pravo'', Beograd, 1999. godine;

[3] Radošin Rajović, ,,Ustav i prava građana'', Beograd, 2004. godine;

[4] http://sr.wikipedia.com;

[5] http://www.ius.bg.ac.rs;

12