POSEBNE MEDICINSKO – ETIČKE I

MEDICINSKO – PRAVNE DILEME

Posebnost medicinsko – etičkih i medicinsko – pravnih

normi, ali i dilema, proističu iz osnovnog ljudskog prava –

pravo na život.

Postavlja se pitanje: kada zapravo počinje život i kada se

on završava?

Vrlo su različiti stavovi o ovom pitanju. Brojni su

zagovornici stava da život počinje samim začećem, dok

neki zastupaju stavove da on počinje tek kada plod oživi.

Ova pitanja su regulisana u pojedinim zemljama

donošenjem posebnih zakonskih propisa ili ustavom.

(SAD, Nemačka)

Elementarno ljudsko pravo na život

praćeno je još jednom dilemom – da li

sva ljudska bića, uključujući i one sa

posebnim potrebama i senilne imaju

jednako pravo na život, odnosno, da li je

opravdano pravo na život kod života

tela a smrti ljudskosti – vegetiranje,

idiotija i sl.?

Najčešće nerazrešene velike i večite

etičke dileme su:

➢ Eutanazija

➢ Odavanje profesionalne tajne

➢ Prekid trudnoće

EUTANAZIJA

Naziv potiče od grčkih reči: eu – dobro;

thanatos – smrt, a označava ubistvo iz

milosrđa, ili pomaganje u umiranju.

Problem eutanazije je problem sa kojim

se ljudi dugo suočavaju, a najviše je

primenjivana od strane nacističke

Nemačke sa željom stvaranja „zdrave

nacije“, i u Sparti.

.

Danas se problem eutanazije postavlja u situacijama:

➢ Kada težak, neizlečiv bolesnik želi što pre da umre, a

nije u stanju sam da izvrši samoubistvo, te to traži od

zdravstvenih radnika;

➢ Kod komatoznih, neizlečivih bolesnika, kada porodica

proceni da održavanje života više nema nikakvog

smisla;

➢ Kod dece rođene sa teškim anomalijama.

Prema načinu izvođenja, eutanazija može biti:

➢ Aktivna direktna eutanazija – davanje nekog sredstva

kojim se izaziva direktna smrt

➢ Aktivna indirektna eutanazija – davanje većih doza

ordinirane terapije (visoke doze morfijuma)

➢ Pasivna eutanazija – izazivanje smrti zbog

neprimenjivanja metoda lečenja u određenoj situaciji

➢ Socijalna eutanazija – obustavljanje mera kojima se

produžava život pacijenta. Predstavlja vid pasivne

eutanazije, a sastoji se u prevremenom otpustu

pacijenta iz bolnice, što ubrzava proces umiranja.

➢ Negativna eutanazija – ostavljanje veće doze lekova

teškom bolesniku, navodeći ga na samoubistvo.

Razlozi koji govore protiv legalizacije eutanazije:

➢ Mogućnost zloupotrebe

➢ Proširivanje eutanazije

➢ Osnovno etičko načelo: borba za ljudski život od začeća

do kraja. Bolesnici moraju biti sigurni da im zdravstveni

radnici donose život i nadu, a ne smrt

➢ Mogućnost blagovremenog pronalaska leka

➢ Mogućnost spontanog izlečenja odbrambenim snagama

➢ Razvoj dolorologije (nauka o bolu) i mogućnost

završetka života bez patnje i bolova

➢ Narušena sposobnost rasuđivanja i donošenja odluka

usled dugotrajne patnje i bolesti.

PROFESIONALNA TAJNA

Medicinska tajna, koja osigurava poverenje između

pacijenta i zdravstvenog radnika, obaveza je svakog

zdravstvenog radnika!

Medicinska tajna može biti:

➢ Podaci iz istorije bolesti – službena tajna po Zakonu o

zdravstvenoj zaštiti Republike Srbije

- Ime i prezime, dijagnoza, način lečenja, informacija da

je neko zdrav, svi podaci koji se odnose na materijalno

stanje i sl.

➢ Podaci o različitim ljudskim supstancama na osnovu

kojih se može utvrditi identitet lica od koga ona potiču

(DNK – službena tajna – zakon)

Zakon precizira da se zdravstveni radnici oslobađaju

dužnosti čuvanja profesionalne tajne samo:

➢ Na osnovu pismenog ili drugog jasno izrečenog

pristanka pacijenta;

➢ Odlukom suda;

➢ Saopštenje porodici bez pristanka pacijenta, radi

izbegavanja zdravstvenog rizika članova porodice;

➢ Kada je interes drugih preči od interesa čuvanja tajne;

➢ Kod svedočenja, veštačenja, ako bi čuvanje tajne

dovelo do drugih, težih posledica.

Neovlašćeno odavanje medicinske tajne je krivično delo!

Navođenja imena i prepoznavanje pacijenata u

publikacijama je odavanje medicinske tajne!

ABORTUS

Veštački prekid trudnoće je izuzetno stari i uvek prisutan

problem. Njime su se bavili lekari, pravnici, religije i mnogi

drugi stručnjaci različitih profesija.

Ako se pođe od osnovnih etičkih načela, kao što su borba

za zdravlje, borba za život od začeća, opravdano se

nameće pitanje: Da li zdravstveni radnici svojim

intervencijama svesno narušavaju zdravlje žene?

Svi oni koji su protiv abortusa, upravo kao glavne

argumente navode ova načela.

U našoj zemlji postoji jasna stav, te se

pred zdravstvene radnike ne postavljaju

etičke dileme. Ustavom je predviđeno

da svaka žena ima pravo da

samostalno odlučuje o redosledu i broju

rađanja dece.

Propisi, punoletnoj i mentalno

sposobnoj ženi, daju potpunu slobodu

odlučivanja o prekidu trudnoće do

desete nedelje trudnoće.

Indikacije za prekid trudnoće nakon dozvoljenog vremena

mogu biti:

➢ Medicinske – oboljenje žene koje bi trudnoća pogoršala

ili dovela do ugroženja života;

➢ Etičke – trudnoća nastala silovanjem, incestom i sl.

➢ Eugeničke – prisustvo oboljenja majke u prva tri

meseca ili uzimanje nekih lekova, koji mogu dovesti do

teških telesnih ili mentalnih oštećenja i sl.

Najnoviji zakon isključuje socijalne indikacije – materijalno

stanje, veći broj dece, veliki starosni razmak između dece.

Saglasnost komisije za prekid trudnoće neophodna je

maloletnicama ispod 16 godina.

ETIČKI STAVOVI SESTARA U

SPECIFIČNIM SITUACIJAMA

• Etičke obaveze u radu sa hendikepiranim osobama

Hendikepirane osobe su sve one osobe koje, zbog

urođenog ili stečenog oštećenja psihofizičkog zdravlja,

nisu u mogućnosti da samostalno obavljaju osnovne

životne funkcije.

Podaci SZO govore da u razvijenim zemljama 10% od

ukupne populacije predstavljaju hendikepirane osobe.

Urođeni hendikep podrazumeva kvalitetnu psihološku

adaptaciju na postojeći nedostatak. Međutim, stečeni

hendikep se mnogo teže prihvata ili se nikad ne prihvati u

potpunosti.

Zadaci sestre prema hendikepiranim osobama su jasno

precizirani u definiciji zdravstvene nege, u kojoj se kaže

da je uloga sestre da „unapredi zdravlje, razvije

sposobnost za samonegu, ili da im pomogne da prihvate

svoja ograničenja, tuđu pomoć, da dostojanstveno žive…“

Profesionalno – etička obaveza sestara je da u radu sa

porodicom pripremi povratak hendikepirane osobe u svoje

prirodno socijalno okruženje, kako bi osposobila članove

za pomoć i podršku u kućnim uslovima.

Svi zdravstveni radnici imaju obavezu da sprovode

zdravstveno prosvećivanje opšte populacije u cilju

kvalitetnijeg života hendikepiranih osoba.

• Etički odnos prema umirućim bolesnicima

Poseban etički problem je stav zdravstvenih radnika

prema umirućim bolesnicima. Smrt bolesnika predstavlja

za sestru predpremijeru sopstvene smrti, pa je to pogađa

lično i profesionalno, što za posledicu ima njenu

inferiornost prema umirućem, koja se ogleda u kratkim,

površnim komunikacijama.

Umirući bolesnik, zbog toga, uglavnom dobija kvalitetnu

fizičku negu, ali se zapostavlja njegovo emotivno stanje.

Profesionalno – etička obaveza sestre je da svakom biću

koje umire, ublaži bol i patnju. Komunikacija će biti lakša i

uspešnija ako prvo prihvatimo sopstvenu i tuđu smrt kao

prirodan fenomen.

Definicija zdravstvene nege jasno

precizira da je zadatak sestre da

obezbedi dostojanstveni život i miran

kraj svakoj osobi, što nameće promenu

postojeće sestrinske prakse – pored

nege tela, treba se posvetiti i nezi duše

umirućeg bolesnika.

Izdvajanje bolesnika u posebne sobe,

da bi, navodno imali veći mir i da nebi

smetali drugim bolesnicima, je

netaktično i neetično, a za posledicu

ima ubrzavanje smrti.

• Etički odnos prema krađi beba u porodilištima

Nijedan slučaj nestanka beba iz porodilišta do sada nema

sudski epilog. Niko ni zbog čega do danas nije osuđen.

HiIjade stranica dokumenata koje svedoče o najgrubljim

greškama u zavođenju statusa beba koje su navodno

umrle posle rođenja ili su bile mrtvorođene, a koje su

godinama prikupljali roditelji koji sumnjaju da su im deca

oteta, leže po njihovim privatnim fijokama. Većina

slučajeva je zastarela.

Zakon o utvrđivanju činjenica o statusu novorođene dece

za koju se sumnja da su nestala iz porodilišta u Srbiji.

• 2011. godine policije Bugarske i Grčke uhapsile su 17

osoba osumnjičenih za trgovinu bebama, koje su

neposredno po porođaju bebe prodavale za oko 20

hiljada evra.

• 2014. godine policija Nigerije razbila je lanac krijumčara

bebama, a u akciji su uhapšene čak i dve supruge

tamošnjih istaknutih političara. Prodavane su za

nekoliko hiljada evra.

• 2014. godine u Kini je osuđena bivša babica na smrtnu

kaznu, jer je prodavala novorođenčad. Roditeljima je

govorila da su im deca rođena s teškim invaliditetom ili

da su umrla na porođaju, saopštio je kineski sud.

• U Španiji još nema sudskog epiloga

krađe beba u koji je bila umešana i

katolička crkva. Afera je otkrivena

kada je jedan otac na samrti sinu

priznao da ga je kupio u bolnici. Ono

što je počelo kao politički obračun sa

demokratama u vreme Frankovog

režima, kasnije se nastavilo isključivo

kao kriminal radi bogaćenja. Mladim

majkama je rečeno da su im bebe

umrle, a one su prodavane bolje

stojećim katoličkim porodicama.

HVALA NA PAŽNJI!