Dariusz Sieczkowski

Podstawowy słownik frazeologiczny

słowacko-polski

Wydawnictwo „Darlex”www.darlex.pl

wszelkie prawa zastrzeżone

Oświęcim 2011

- 1 -

Od autora:

„Podstawowy slownik frazeologiczny słowacko-polski“ to publikacja zawierająca ponad 2000 podstawowych związków frazeologicznych i wyrażeń idiomatycznych języka słowackiego wraz z polskimi tłumaczeniami. Materiał leksykalny pochodzi ze słownika języka słowackiego oraz materiałów prasowych.

Ze względu na charakter publikacji nie zamieszczono przykładów do konkretnych związków frazeologicznych. Słowniczek przeznaczony jest dla osób rozpoczynających naukę języka słowackiego – poziom A1-A2.

Przy doborze haseł kierowałem się przydatnością dla osób uczących się języka słowackiego. Słownik powstawał od podstaw, dlatego może się okazać, że brakuje jakiegoś podstawowego związku, który przeoczyłem korzystając ze słowników języka słowackiego. Napisanie słownika frazeologicznego z prawdziwego zdarzenia zajmuje kilka lat i pochłania mnóstwo pieniędzy. Od 25.11.2011 publikacja jest dostępna na zasadzie dobrowolnych datków.

Jeśli spodobał ci się słownik i chcesz wspomóc mnie w kontynuowaniu prac nad słownikami języków słowiańskich, możesz to zrobić wpłacając dowolną kwotę przez Paypal ze strony www.darlex.pl

- 2 -

A:od A po Z od A do Z

ABRAHAM:odišiel k Abrahamovi odszedł na łono Abrahamauž je v lone Abrahamovom przeniósł się na łono Abrahama

ADAM:Adamovo jablko jabłko AdamaAdamovo rebro żebro Adama /kobieta/byť ako Adam stać w stroju Adama /nago/začať od Adama zacząć od Adama i Ewy /od początku/

ADRESA:obrátiť sa na nepravú adresu zwrócić się pod niewłaściwy adrespovedať niečo na adresu niekoho powiedzieć coś pod czyimś adresemzmýliť si adresu pomylić adres

ALFA: alfa a omega alfa i omega

ANJEL:anjel strážca anioł stróżanjel pokoja anioł pokoju anjel smrti anioł śmiercidobrý ako anjel dobry jak aniołmesto anjelov miasto aniołówpadlý anjel upadły aniołžltý anjel pomoc drogowa

APRÍLOVÝ:aprílové počasie kwiecień-plecień

BABKA:babka k babce, budú kapce ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarkapredať za babku sprzedać za bezcen

BÁBKA:byť bábkou v rukách niekoho być marionetką w czyichś rękach

BÁŤ SA:báť sa vlastného tieňa bać się własnego cienia

BAVIŤ SA:baviť sa na cudzí účet bawić się cudzym kosztem

BEZ:bez ladu a skladu bez składu i ładučlovek bez srdca człowiek bez sercahore bez toplesschodí ako bez duše chodzi jak strutyjeden za osemnásť, druhý bez dvoch za dvadsať wart Pac pałaca, a pałac Pacanik(to) nie je bez chýb nie ma ludzi doskonałychodísť bez slova odejść bez słowaostať bez slova zaniemówićpovedať niečo bez obalu powiedzieć coś bez ogródek

- 3 -

BEZVEDOMIE:opiť sa do bezvedomia upić się do nieprzytomności

BEŽAŤ:bežať ozlomkrky biec/pędzić na złamanie karkučas beží czas lecimráz mu beží po chrbte ciarki przechodzą mu po plecachroky bežia lata lecą

BIELY:biela kniha biała księgabiela pani biała dama /duch/biela smrť śmierć w śniegu lub pod lawinąbiela vlajka biała flaga /znak kapitulacji/biela vrana biały krukbiele goliere białe kołnierzykibiele zlato cukierbiely ako sneh biały jak śniegbiely ako stena biały/blady jak ścianabiely bod (sport.) wapno, jedenastkaBiely dom Biały Dombiely kôň słup /podstawiona osoba/do bieleho rána do białego ranamať niečo čierne na bielom mieć coś czarno na białymobchod s bielym mäsom handel żywym towaremprinc na bielom koni książę na białym koniu

BIŤ (SA):biť na poplach bić na alarmbiť niekoho ako koňa/psa bić kogoś jak psakde sa dvaja bijú, tam tretí víťazí gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta

BOD:biely bod (sport.) wapno, jedenastkauviaznuť na mŕtvom bode utknąć w martwym punkciezáchytný bod punkt zaczepienia

BOH:Boh mi je svedok/svedkom Bóg mi świadkiemčlovek mieni, Pán Boh mení człowiek strzela, Bóg kule nosivďaka Bohu dzięki Bogu

BOHATSTVO: rozprávkové bohatstvo bajeczne bogactwo

BOJ:boj na život a na smrť walka na śmierć i życieboj o chlieb walka o chlebboj s časom walka z czasempadnúť v boji polec w walce

- 4 -

BOJOVAŤ:bojovať na život a na smrť walczyć na śmierć i życiebojovať s veternými mlynmi walczyć z wiatrakamibojovať sám so sebou walczyć z samym sobąbojovať zo všetkých síl walczyć ze wszystkich siłkto mečom bojuje, mečom zahynie kto mieczem wojuje, ten od miecza ginie

BOLESŤ:utíšiť bolesť uśmierzyć ból

BOMBA:ekologická bomba bomba ekologicznakalorická bomba bomba kaloryczna

BOZK:bozk smrti pocałunek śmiercifrancúzsky bozk francuski pocałunek

BRADA:byť hore bradou leżeć w łonie Abrahama

BRAT:brat v Kristu brat w wierzebrat z mokrej štvrti kompan od kieliszka

BRAŤ:bohatým brať a chudobným dávať zabierać bogatym i dawać biednymbrať niečo na ľahkú váhu lekceważyć cośbrať niečo na vedomie przyjmować coś do wiadomościbrať niečo späť odwoływać coś/cofać cośbrať niečo za bernú mincu brać coś za dobrą monetębrať nohy na plecia brać nogi za pasbrať si niečo k srdcu brać sobie coś do sercabrať zákrutu brać zakręt

BREH:tichá voda brehy myje cicha woda brzegi rwie

BRIADKA:kozia briadka kozia bródka

BUDÚCNOSŤ:blízka budúcnosť bliska przyszłośćďaleká budúcnosť daleka/odległa przyszłośćhľadieť do budúcnosti patrzeć w przyszłośćhudba budúcnosti melodia przyszłościpoučenie pre budúcnosť nauczka na przyszłość

BYŤ:byť v úzkych być w tarapatachjeho život bol ako nikdy nekončiaci žúr jego życie było niekończącą się impreząnebolo to tak vždy nie zawsze tak byłonič nie je zadarmo nie ma nic za darmosú si súdení są dla siebie przeznaczeniuž je po ňom już po nim

- 5 -

CENA:cena útechy nagroda pocieszeniakúpiť pod cenu kupić poniżej wartościmá to cenu zlata to ma wagę złotaza každú cenu za wszelką cenęza nijakú/žiadnu cenu za żadną cenę/za nic w świecie

CESTA:cesta života droga życiadieťa je na ceste dziecko jest w drodzeHodvábna cesta Jedwabny Szlakhovoriť z cesty mówić od rzeczychodiť po nevyšliapaných cestách przecierać szlakichodiť po vyšliapaných cestách chodzić utartymi szlakami/ścieżkamiísť svojou cestou iść swoją drogąísť vlastnou cestou iść własną drogąje pred nami ešte dlhá cesta przed nami (jest) jeszcze długa drogaje to na dobrej ceste to jest na dobrej drodzekrížová cesta droga krzyżowamať voľnú cestu mieć wolną drogęMliečna cesta Droga Mlecznanájsť si cestu k srdcu znaleźć drogę do serca /czyjegoś/naše cesty sa rozchádzajú nasze drogi się rozchodząnová cesta životom nowa droga życiaposledná cesta ostatnia droga /pogrzeb/postaviť sa niekomu do cesty stanąć komuś na drodzeraziť si cestu torować sobie drogęsvadobná cesta podróż poślubnavšetky cesty vedú do Ríma wszystkie drogi prowadzą do Rzymuzlatá stredná cesta złoty środek

CESTOVAŤ:cestovať načierno podróżować na gapę

CIEĽ:cieľ svätí/posväcuje prostriedky cel uświęca środkiminúť sa s cieľom minąć się z celem /nie spełnić swojego zadania/

CIT:človek bez citu człowiek bez uczućhrať na city grać na uczuciachraniť city ranić uczucia

CÍTIŤ (SA):cítim sa nesvoj czuję się nieswojocítiť sa ako doma czuć się jak w domucítiť sa vo svojom živle być/czuć się w swoim żywiole

ČAKAŤ:čaká ho guľka czeka go kula /rozstrzelanie/čaká na smrť czekać na śmierćčakať ako na ihlách czekać jak na szpilkachčakať so založenými rukami czekać z założonymi rękamidať na seba dlho čakať kazać na siebie długo czekać

- 6 -

ČAS:čas letí czas lecičas plynie czas płyniečas raní, čas hojí czas goi/leczy ranyčas sa vliekol czas się wlókłčas sú peniaze czas to pieniądzčas ukáže czas pokażečasy sa menia czasy się zmieniająísť/kráčať s duchom času iść z duchem czasuje mu dlhý čas nudzi sięje najvyšší čas jest najwyższy czasmrhať čas trwonić czasna večné časy na wieczne czasypreteky s časom wyścig z czasemraz za čas raz na jakiś czassvojho času swego czasuv čase i nečase w pogodzie i niepogodziev pravý čas w (samą) poręvšetko má svoj čas wszystko w swoim czasiez času na čas od czasu do czasuza dávnych čias w dawnych czasachzabíjať čas zabijać czaszlaté časy złote czasyzlé časy złe czasyzub času ząb czasu

ČELO:mať niečo na čele napísané mieć coś wypisane na czolepoklepať si po čele popukać się w czoło

ČIARA:čiara večného snehu linia wiecznego śniegučiara života linia życiaprehrať na celej čiare przegrać na całej liniispraviť niekomu čiaru cez rozpočet pokrzyżować czyjeś planyvzdušnou čiarou w linii powietrznej

ČIERNY:čierna diera czarna dziuračierna kronika kronika kryminalna, kronika policyjnačierna listina czarna listačierna ovca (rodiny) czarna owca (rodziny)čierna skrinka czarna skrzynkačierna stavba samowola budowlanačierne uhlie węgiel kamiennyčierne zlato czarne złoto /węgiel lub ropa/čierny humor czarny humorčierny kôň (sport.) czarny końčierny pasažier pasażer na gapęčierny šerif ochroniarzchodiť v čiernom nosić żałobękresliť niečo čiernymi farbami przedstawiać coś w czarnych kolorachmať čierne myšlienky mieć czarne myślimať čierny deň mieć zły dzień mať niečo čierne na bielom mieć coś czarno na białymtrafiť do čierneho trafić w dziesiątkę

- 7 -

ČÍSLO:čísla neklamú liczby nie kłamiąreč čísel mowa liczb

ČÍTAŤ:čítať komu myšlienky czytać komuś w myślachčítať medzi riadkami czytać między wierszami

ČLOVEK:človek človeku vlkom człowiek człowiekowi wilkiemčlovek nikdy nevie nigdy nie wiadomočlovek od pera człowiek pióraozval sa v ňom človek odezwał się w nim człowiekstať sa novým človekom stać się nowym człowiekiemšaty robia človeka szata czyni człowiekato je náš človek to nasz człowiekvtáka poznáš po perí, človeka po reči ptaka po upierzeniu, wilka po sierści, człowieka

poznasz po mowiežiť ako človek żyć jak człowiek

ĎALEKO:jablko nepadá ďaleko od stromu niedaleko pada jabłko od jabłonik dokonalosti to má ďaleko daleko mu do doskonałościzašiel príliš ďaleko zaszedł za daleko

DAŇ:zaplatiť daň za neskúsenosť zapłacić frycowe

DAŤ:dať každému dać każdemudať niekomu košík/kôš dać komuś koszadať niekomu ponaučenie dać komuś nauczkędať niekomu voľnú ruku dać komuś wolną rękędať ohňa dać ogniadať slovo dać słowodať vedieť dać znaćja ti dám! ja ci dam!nedá sa nič robiť nie da się nic zrobićnedal by zaň(ho) deravý groš nie dałby za niego pięciu groszynedáš - dostaneš (sport.) niewykorzystane okazje się mszcząto sa nedá opísať tego nie da się opisać

DÁŽĎ:dážď guliek grad kuldostať sa z dažďa pod odkvap wpaść z deszczu pod rynnępo daždi býva pekne po burzy (zawsze) wychodzi słońcerásť ako huby po daždi rosnąć jak grzyby po deszczu

DEJÍNY:beh dejín bieg historiidejiny sa opakujú historia się powtarzakoleso dejín koło historiivojsť do dejín przejść do historii/zapisać się w historii

- 8 -

DEŇ:aj zajtra je deň jutro też jest dzieńani Rím nepostavili za jeden deň nie od razu Rzym zbudowanobyť celý deň na nohách być cały dzień na nogachdeň po deň dzień po dniudeň po dni dzień po dniudňom i nocou dniem i nocąjeho dni sú spočítané jego dni są policzonemať svoj deň mieć swój dzieńnechváľ deň pred večerom nie chwal dnia przed zachodem słońcaveľký deň wielki dzieńvo dne v noci w dzień i w nocyza bieleho dňa w biały dzieńzo dňa na deň z dnia na dzień

DIELO:dielo chváli majstra dzieło mistrza chwalidielo skazy dzieło zniszczeniapriložiť ruku k dielu przyłożyć rękę do dziełato je jeho dielo to jego dzieło

DIERA:čierna diera czarna dziuraozónová diera dziura ozonowa

DIEŤA:deti a blázni hovoria pravdu dzieci i głupcy mówią prawdędieťa svojej doby dziecko swoich czasówdieťa vojny dziecko wojnydieťa zo skúmavky dziecko z probówkimalé deti, malá starosť, veľké deti, veľká starosť małe dzieci - mały kłopot, duże dzieci - duży

kłopotplakať ako malé dieťa płakać jak małe dzieckopriniesť dieťa na svet wydać dziecko na świattešiť sa ako dieťa cieszyć się jak dzieckoto pochopí aj dieťa nawet dziecko to zrozumievečné dieťa wieczne dzieckoveľké dieťa duże dzieckovyliať s vaničkou aj dieťa wylać dziecko z kąpielązázračné dieťa cudowne dziecko

DLAŇ:kúpiť za päť prstov a šiestu dlaň ukraśćmať niečo ako na dlani mieć coś jak na dłoniodísť s prázdnymi dlaňami odejść z pustymi rękamipeniaze na dlaň pieniądze na rękęrovný ako dlaň płaski jak deskasvrbí ho dlaň świerzbi go dłoń

DNES:čo môžeš urobiť dnes neodkladaj na zajtra co możesz zrobić dzisiaj, nie odkładaj na jutro

- 9 -

DNO:byť na dne być na dniedno ľudskej spoločnosti niziny społecznedno tabuľky dno tabelidostať sa na dno stoczyć się na dnoklesnúť na dno upaść na dnorád pozerá na dno pohárika lubi zajrzeć do kieliszkavidieť na dno znać od podszewkivypiť kalich horkosti do dna wypić kielich goryczy do dna

DOBA:dieťa svojej doby dziecko swoich czasówdnes je iná doba dzisiaj są inne czasyduch doby duch czasówísť s dobou iść z duchem czasunová doba nowe czasy

DOJEM:byť pod dojmom niečoho być pod wrażeniem czegośurobiť dojem na niekoho zrobić na kimś wrażenie

DOM:Biely dom Biały Dombyť z dobrého domu pochodzić z dobrego domucelý dom bol na nohách cały dom był na nogachchodiť z dom/z domu do domu chodzić od domu do domumalá domov (sport.) podanie do bramkarzaverejný dom dom publiczny

DOMA:cítiť sa ako doma czuć się jak w domuvšade dobre, doma najlepšie wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej

DOSTAŤ (SA):dostať figu borovú dostać figę z makiemdostať kôš/košom dostać koszadostať na ruku dostać na rękę /gotówkę/dostať sa z dažďa pod odkvap wpaść z deszczu pod rynnęnedáš - dostaneš (sport.) niewykorzystane okazje się mszczą

DOZVEDIEŤ SA:dozvedieť sa ako posledný dowiedzieć się jako ostatni

DREVO:spať ako drevo spać jak suseł

DROBNOHĽAD:zobrať pod drobnohľad wziąć pod lupę

- 10 -

DRUHÝ:druhého takého nenájdeš drugiego takiego nie znajdzieszdruhý stav stan błogosławiony /ciąża/hrať druhé husle grać drugie skrzypcemoje druhé ja moje drugie japrejsť na druhú stranu przejść na drugą stronętu je môj druhý domov tu jest mój drugi domz druhej ruky z drugiej ręki

DRŽAŤ (SA):drž hubu! zamknij się!drž sa od neho ďalej trzymaj się od niego z dalekadržať palce trzymać kciukidržať sa pohromade trzymać się razemdržať smútok być w żałobiesotva sa držať na nohách ledwo się trzymać na nogach

DUCH:ani ducha niet ani żywej duszybojový duch duch walkibyť duchom neprítomný być nieobecnym duchemdobrý duch dobry duchDuch Svätý Duch Święty hodina duchov godzina duchówchodiť ako bez ducha chodzić jak strutyklesnúť na duchu podupaść na duchumesto duchov miasto duchówmladý duchom młody duchemv duchu som bol s ňou w duchu byłem z niąv zdravom tele zdravý duch w zdrowym ciele zdrowy duchvypustiť ducha wyzionąć duchazlý duch zły duch

DUŠA:ani živá duše ani żywej duszychodiť ako bez duše chodzić jak strutynebolo tam živej duše nie było tam żywej duszyodľahlo mu na duši ulżyło mu na duchupovedať niečo z (hĺbky) duše powiedzieć coś z głębi sercavypustiť dušu wyzionąć duchazapísať svoju dušu čertovi sprzedać duszę diabłu

DVERE:deň otvorených dverí dzień otwartych drzwimať otvorené dvere mieć otwarte drzwinech si zametá pred svojimi dverami niech pozamiata przed własnym progiemnechávať si otvorené (zadné) dvere zostawiać sobie otwartą furtkęstretli sme sa vo dverách minęliśmy się w drzwiachtam sa dvere ani nezatvárajú tam się drzwi nie zamykają

/o częstych odwiedzinach/ukázať niekomu dvere wskazać/pokazać komuś drzwiza zatvorenými dverami za zamkniętymi drzwiamizatváral som ľuďom dvere pred nosom zamykałem ludziom drzwi przed nosem

- 11 -

DYCH:do posledného dychu do ostatniego tchudokiaľ mu dych stačil dopóki starczyło mu tchuchytiť druhý dych złapać drugi oddechjedným dychom jednym tchemlapať dych łapać oddechso zatajeným dychom z zapartym tchemvyrazilo mu to dych zaniemówił/zaparło mu dech/zatkało go

DÝCHANIE:umelé dýchanie sztuczne oddychanie

DŽUNGĽA:betónová džungľa betonowa dżunglazákon džungle prawo dżungli

ELIXÍR:elixír lásky eliksir miłościelixír mladosti eliksir młodościelixír života eliksir życia

FARBA:farba hlasu barwa głosuhájiť národné farby bronić barw narodowychhrať všetkými farbami mienić się kolorami /o rzeczy/opisovať niečo čiernymi farbami opisywać coś w czarnych kolorachopisovať niečo ružovými farbami opisywać coś w różowych kolorachs ním môj svet dostal farbu z nim mój świat nabrał rumieńców.vyjadrovať sa ako slepý o farbách mówić o czymś jak ślepy o kolorachvyjsť s farbou von wyłożyć kawę na ławę/odkryć karty

FÚKAŤ:fúkať do balónika dmuchać w balonik

GÓL:gól do šatne (sport.) gol do szatnikontaktný gól (sport.) bramka kontaktowa/gol kontaktowyvlastný gól (sport.) bramka samobójcza/gol samobójczy

GUSTO:proti gustu žiaden dišputát z gustami się nie dyskutuje

HÁDZAŤ:hádzať na papier przelewać na papierhádzať niekomu piesok do očí sypać komuś piaskiem w oczyhádzať niekomu polená pod nohy rzucać komuś kłody pod nogihádzať perly sviniam rzucać perły przed wieprzehádzať všetkých do jedného vreca wrzucać wszystkich do jednego workahádzať žabky robić kaczki /kamieniami na wodzie/

HANBA:práca nie je hanbou praca nie hańbiprepadol sa od hanby zapadł się ze wstyduušetriť hanby oszczędzić wstyduzhorel od hanby spalił się ze wstydu

- 12 -

HLAD:hlad je najlepší kuchár głód jest najlepszym kucharzemumierať od hladu umierać z głodu

HĽADAŤ:hľadať ihlu v kope sena szukać igły w stogu sianahľadať šťastie szukać szczęścianiekto tu nemá čo hľadať ktoś nie ma tu czego szukaćťažko sa hľadajú slová trudno znaleźć słowa

HLAS:farba hlasu barwa głosuhlas ako zvon głos jak dzwonhlas krvi zew krwihlas ľudu głos luduhlas rozumu głos rozsądkuhlas volajúceho na púšti głos wołającego na pustyni/puszczyísť za hlasom srdca iść za głosem sercaposlúchať hlas srdca słuchać głosu sercapozdvihnúť hlas proti niekomu podnieść głos na kogośvnútorný hlas wewnętrzny głoszvýšiť hlas podnieść głos

HLAVA:ani vlas na hlave sa mu neskriví włos mu z głowy nie spadniebiť hlavou o múr bić głową o mur/ścianębiť niekoho hlava-nehlava bić kogoś gdzie popadniebudú padať hlavy polecą głowydiv mi hlava nepukne głowa mi pękadubová/zadebnená hlava zakuty łebhlava ako koleno łysy jak kolanohlava alebo znak orzeł albo/czy reszkahlava rodiny głowa rodzinyhlava sa mu ide rozskočiť głowa mu pękahlava štátu głowa państwahlavou múr neprerazíš głową muru nie przebijeszhlavu hore! głowa do góry!chrániť niekoho/niečo ako oko v hlave strzec kogoś/czegoś jako oka w głowieísť hlavou proti múru bić głową o mur/ścianęje o hlavu vyšší jest o głowę wyższykrúti/točí sa mu hlava kręci mu się w głowiekto nemá v hlave, musí mať (má) v nohách kto nie ma w głowie, ten ma w nogachmačacie hlavy kocie łbymať horúcu hlavu być w gorącej wodzie kąpanymmať niečoho vyše hlavy mieć czegoś powyżej uszumať strechu na hlavou mieć dach nad głowąmať v hlave slamu mieć siano w głowiemať v hlave mieć w czubiemať veľa na hlave mieć mnóstwo spraw nad głowienejde mu to do hlavy nie może tego pojąć/nie mieści mu się to w głowienejde mu to z hlavy nie daje mu to spokojunemal som hlavu na učenie nie miałem głowy do naukinevie, kde mu hlava stojí ma urwanie głowyod hlavy (až) po päty od stóp do główod hlavy ryba smrdí ryba psuje się od głowypadnutý na hlavu stuknięty, postrzelony

- 13 -

postaviť si hlavu uprzeć siępremerať (si) niekoho od hlavy po päty zmierzyć kogoś od stóp do główrátať v hlave liczyć w pamięcirobiť si ťažkú hlavu z niečoho przejmować się czymśručiť svojou hlavou ręczyć (swoją) głowąschovávať/skrývať hlavu do piesku chować głowę w piaseksláva mu stúpla do hlavy sława uderzyła mu do głowystratiť hlavu stracić głowęvbiť/vtĺcť/nabiť niekomu niečo do hlavy wbić coś komuś do głowyvešať hlavu spuszczać głowęviac hláv, viac rozumu co dwie głowy, to nie jednavŕta mu to v hlave chodzi mu to po głowievybiť/vytĺcť z hlavy wybić z głowyvypísať cenu na niečiu hlavu wypisać nagrodę za czyjąś głowęz toho ma hlava nebolí o to mnie głowa nie bolizachovať hladnú hlavu zachować zimną krewzaplatiť niečo hlavou przypłacić coś głową

HLÚPOSŤ:hnevať sa pre každú hlúposť gniewać się o każde głupstwo

HLÚPY:boli sme mladí a hlúpi byliśmy młodzi i głupihlúpa hus głupia gęś /o kobiecie/hlúpy ako teľa/poleno głupi jak buthlúpy Jano/Kubo głupi Jaśhlúpy má šťastie głupi ma zawsze szczęściemať hlúpe šťastie mieć głupie szczęściena hlúpu otázku hlúpa odpoveď na głupie pytanie głupia odpowiedźrobiť sa hlúpym udawać głupka

HMLA:vidieť ako v hmle widzieć jak przez mgłę

HNEDÝ:hnedé košele brunatne koszulehnedé uhlie węgiel brunatny

HNIEZDO:osie hniezdo gniazdo os/szerszenipichnúť do osieho hniezda włożyć kij w mrowiskošpiniť (si) do vlastného hniezda kalać własne gniazdoteplé hniezdo ciepłe gniazdko

HODINA:čakať celé hodiny czekać całymi godzinamihodina duchov godzina duchówhodina pravdy godzina prawdyodbila jeho posledná hodina wybiła jego ostatnia godzinaťažká hodina poródvýpoveď na hodinu wypowiedzenie w trybie natychmiastowymz hodiny na hodinu z godziny na godzinę

- 14 -

HORA:ako do hory voláš, tak sa ti ohlási jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubieako sa do hory volá, tak sa z hory ozýva jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubiechlap ako hora chłop jak dąbklame až sa hory zelenajú kłamie jak najętyláska hory prenáša miłość przenosi górynešťastie nechodí po horách, ale po ľuďoch nieszczęścia chodzą po ludziachsľubovať hory-doly obiecywać złote góryza horami za dolami za górami, za lasami

HORE:byť hore bradou leżeć w łonie Abrahamaceny vyleteli hore ceny poszybowały w górędržať nos hore zadzierać nosahore bez toplessobrátiť všetko hore nohami obrócić wszystko do góry nogamiraz si dole, raz hore raz na wozie, raz pod wozem

HOSŤ:hostia si u nás podávajú kľučky drzwi się u nas nie zamykająnezvaný hosť nieproszony gośćryba a hosť na tretí deň smrdí gość i ryba trzeciego dnia cuchnie

HOVORIŤ:hovor sám za seba mów za siebiehovoriť k veci mówić do rzeczyhovoriť od veci mówić od rzeczyhovoriť striebro, mlčať zlato mowa jest srebrem, milczenie złotemhovoriť z cesty mówić od rzeczynehovor hop, dokiaľ si nepreskočil nie mów hop, dopóki nie przeskoczysznemusíš mu to hovoriť dvakrát nie musisz mu dwa razy powtarzaćnič ti to nehovorí? nic ci to nie mówi?škoda hovoriť szkoda gadaćto mi niečo hovorí coś mi to mówi vám sa to hovorí łatwo wam mówić

HRA:hra mačky s myšou zabawa w kotka i myszkęhra s ohňom igranie z ogniemhra svetla a tieňov gra światła i cienihrať dvojakú hru prowadzić podwójną gręchlieb a hry chleb i igrzyskaje to len hra to tylko gra/zabawaniečo je v hre coś jest w grzepostavenie mimo hry (sport.) spalonypyramídová hra piramidavidieť niekomu do hry przejrzeć czyjąś grę

HRANICA:hranica medzi životom a smrťou granica między życiem i śmierciąjeho láska nemá hraníc jego miłość nie ma/zna graniczelená hranica zielona granica

- 15 -

HRAŤ:hrať (veľkého) pána udawać (wielkiego) panahrať dvojakú hru grać podwójną gręhrať prvé husle grać pierwsze skrzypcetancuje, ako mu hrajú tańczy, jak mu zagrajątu niečo nehrá coś tu nie gra

HRDINA:robiť (zo seba) hrdinu udawać/zgrywać bohatera

HROB:byť jednou nohou v hrobe być jedną nogą w grobiečerstvý hrob świeży grób

/w którym niedawno kogoś pochowano/hrob Neznámeho vojaka Grób Nieznanego Żołnierzakopať niekomu hrob kopać komuś gróbmlčať ako hrob milczeć jak gróbnenávisť až po/za hrob nienawiść po grób/dozgonna nienawiśćod kolísky až po hrob od kołyski aż po gróbpriviesť niekoho do hrobu wpędzić kogoś do grobutma ako v hrobe ciemno jak w grobieuž nad hrobom stojí jest już jedną nogą w grobiev hrobe sa obracia w grobie się przewracavziať so sebou tajomstvo do hrobu zabrać tajemnicę do grobu HROBÁR:ujsť hrobárovi z lopaty uciec grabarzowi spod łopaty

HRSŤ:lepší vrabec v hrsti ako holub na streche lepszy wróbel w garści, niż gołąb na dachumať/držať niekoho v hrsti mieć kogoś w garścirozdávať plnými hrsťami rozdawać pełnymi garściami

HUDBA:hudba budúcnosti melodia przyszłości

HVIEZDA:hviezda najväčšej veľkosti gwiazda największego formatunarodiť sa pod šťastnou hviezdou urodzić się pod szczęśliwą gwiazdąsľubovať hviezdy z neba obiecywać gwiazdkę z nieba

CHLAP:ako jeden chlap jak jeden mążchlap ako buk chłop zdrowy jak dąbchlap ako hora chłop jak dąblíška chlap szczwany lisprišli do chlapa przyszli co do jednegozachovať sa ako chlap zachować się jak mężczyzna

CHLIEB:čí chlieb ješ, toho pieseň spievaj kto czyj chleb je, tego piosenkę śpiewachlieb a hry chleb i igrzyskajesť cudzí chlieb być na cudzym chlebiekto do teba kameňom, ty do neho chlebom kto w ciebie kamieniem, ty w niego chlebemmať istý chlieb mieć pewny kawałek chlebaprísť o chlieb stracić chleb /zarobek/

- 16 -

vítať chlebom a soľou witać chlebem i solązarábať na chlieb zarabiać na chlebžiť na cudzom chlebe być na cudzym chlebiežiť o chlebe a vode żyć o chlebie i wodzie

CHLIEV:Augiášov chliev stajnia Augiaszaje tu ako v chlieve tu jest jak w chlewieprísť ako do chlieva wejść jak do chlewa CHODIŤ:chodiť ako hodinky chodzić jak zegarekchodiť poza školu chodzić na wagary/wagarowaćchodiť v čiernom nosić żałobęchodiť vyšliapanou cestou chodzić utartymi szlakamichodiť ako bez duše chodzić jak strutychodiť po svete jeździć po świeciekto neskoro chodí, sám sebe škodí kto późno przychodzi, sam sobie szkodzinechať si chodiť po hlave dać sobie wchodzić na głowęnešťastie nechodí po horách, ale po ľuďoch wypadki/nieszczęścia chodzą po ludziach

CHOMÚT: manželský chomút jarzmo małżeńskie/więzy małżeńskie

CHOROBA:choroba šialených kráv choroba wściekłych krówstaroba - choroba starość nie radość

CHRBÁT:mať na chrbte tridsiatku mieć na karku trzydziestkęmráz mu chodí po chrbte ciarki przechodzą mu po plecachnapadnúť od chrbta zaatakować od tyłurobiť niečo za chrbtom robić coś za plecamiukázať niekomu chrbát odwrócić się do kogoś plecamivraziť niekomu nôž do chrbta wbić komuś nóż w plecy

CHUŤ:byť pri chuti mieć apetytdobrú chuť! smacznego!nechať si zájsť chuť obejść się smakiemniečo mi nie je po chuti coś mi nie jest w smaks jídlem roste chuť apetyt rośnie w miarę jedzenia

CHVÍĽA:mal by tu byť každú chvíľu powinien tu być lada chwilamať dlhú chvíľu nudzić sięna poslednú chvíľu na ostatnią chwilęod prvej chvíle od pierwszej chwiliprišla jeho chvíľa nadeszła jego chwilaslabá chvíľa chwila słabościtrpké chvíle gorzkie chwileurobil to z dlhej chvíle zrobił to z nudówv nestráženej chvíli w chwili nieuwagiv poslednej chvíli w ostatniej chwiliv prvej chvíli w pierwszej chwilivyčkával na svoju chvíľu czekał na swoją chwilę

- 17 -

CHVOST:chvost tabuľky (sport.) ogon tabelikaždá líška svoj chvost chváli każda pliszka swój ogon chwali

CHYBA:jeho písomka bola sama chyba w jego pracy (pisemnej) roiło się od błędówna chybách sa človek učí człowiek uczy się na błędachnikto nie je bez chyby nikt nie jest doskonałyučiť sa na vlastných chybách uczyć się na własnych błędach

CHÝBAŤ:málo chýbalo mało brakowałonesmel nikde chýbať nigdzie nie mogło go zabraknąćnič mu nechýba niczego mu nie brakujeto nám ešte chýbalo tego nam jeszcze brakowałoveľa nechýbalo niedużo brakowało

CHYTAŤ:chytať bronz opalać się

CHYTIŤ:chytiť niekoho pri čine złapać kogoś na gorącym uczynkuchytiť niekoho za slovo złapać kogoś za słowokto sa topí, aj slamky/britvy sa chytí tonący brzytwy się chwyta

ISKRA: prebehla/preskočila mezi nimi iskra przeskoczyła między nimi iskra

ISŤ:dievčata po ňom idú dziewczyny na niego lecąiď mi z očí! zejdź mi z oczu!ide mi to na nervy działa mi to na nerwyide mu do plaču zbiera mu się na płaczide to ako po masle idzie jak po maśleisť cez mŕtvoly iść po trupach (do celu)isť na čerstvý vzduch iść na świeże powietrzeísť svetom iść w światisť v šľapajach/po stopách niekoho iść w czyjeś śladyísť vyšliapanou cestou iść utartym szlakiemisť z cesty schodzić z droginechoď mi na oči! nie pokazuj mi się na oczy!

JABLKO:Adamovo jablko jabłko Adamajablko nepadá/nespadne ďaleko od stromu niedaleko pada jabłko od jabłonijablko sporu kość niezgodyzahryznúť do kyslého jablka zrobić coś z bólem serca

JANKO:čo sa Janko nenaučí, to sa Jano nedoučí czego Jaś się nie nauczy, tego Jan

nie będzie umiał

- 18 -

JAZYK:brúsiť si jazyk szlifować językčo na srdci, to na jazyku co na sercu, to na językudávať si pozor na jazyk liczyś się ze słowamidržať jazyk za zubami trzymać język za zębamijazyk ho svrbí świerzbi go językmá dušu na jazyku stoi nad grobem/jest jedną nogą w grobiemať dlhý jazyk mieć długi językmať niečo na jazyku mieć coś na końcu językamať ostrý/štipľavý mieć ostry/cięty językmlieť jazykom mleć ozoremohnivé jazyky jęzory ogniapovie, čo mu slina na jazyk prinesie powie, co mu ślina na język przyniesierozviazať niekomu jazyk rozwiązać komuś języksliny sa mu zbiehajú na jazyku ślinka mu ciekniestúpať si na jazyk seplenićvíno rozväzuje jazyk wino rozwiązuje języki

JEDEN:byť jednou nohou v hrobe być jedną nogą w grobiejedna lastovička nerobí leto jedna jaskółka wiosny nie czynijedným slovom jednym słowemkričať jeden cez druhého przekrzykiwać sięmne je to jedno mnie jest wszystko jednorobiť všetko na jedno kopyto robić wszystko na jedno kopytosme ako jedna rodina jesteśmy jak jedna rodzinavšetci do jedného wszyscy co do jednegovšetko jedno wszystko jednovyjde to na jedno wyjdzie na jednovypiť niečo na jeden dúšok wypić coś jednym łykiem/haustem/duszkiemza jeden-dva dni za dzień-dwa /za krótki czas/za jedno po pierwsze

JEDLO:s jedlom rastie chuť apetyt rośnie w miarę jedzenia

JESŤ:čí chlieb ješ, toho pieseň spievaj kto czyj chleb je, tego piosenkę śpiewačo si kto navaril, to bude jesť co sobie nawarzyłeś, to sobie wypijje (ako) za dvoch je za dwóchjesť cudzí chlieb być na cudzym chlebie

KAČICA: novinárska kačica kaczka dziennikarska

KAMEŇ:byť medzi dvoma (mlynskými) kameňmi znajdować się między młotem a kowadłemkameň mudrcov kamień filozoficznykameň úrazu kość niezgodykto do teba kameňom, ty do neho chlebom kto w ciebie kamieniem, ty w niego chlebemmať srdce z kameňa mieć serce z kamieniana dohodenie kameňom na rzut kamieniem/na wyciągnięcie rękineostal kameň na kameni nie został kamień na kamieniupadla kosa na kameň trafiła kosa na kamieńspadol mi kameň zo srdca spadł mi kamień z sercatvrdý ako kameň twardy jak skała

- 19 -

základný kameň kamień węgielnyzmizol, akoby kameň hodil do vody przepadł jak kamień w wodęzmrznúť na kameň zamarznąć na kość

KARTA:hrať s otvorenými kartami grać w otwarte/odkryte kartyide mu karta idzie mu kartakarta sa obrátila karta się odwróciła /sytuacja się zmieniła/mastiť karty rżnąć w kartyodkryť svoje karty odkryć/odsłonić swoje kartypostaviť všetko na jednu kartu postawić wszystko na jedną kartęvidieť niekomu do karát przejrzeć czyjąś gręzrútiť sa ako domček z karát runąć jak domek z kart

KAŽDÝ:ako každý druhý/iný jak każdy innykaždému nevyhovieš nie dogodzisz wszystkimkaždému po zásluhe każdemu według zasługkaždý si je strojcom svojho šťastia każdy jest kowalem własnego losuna každú príležitosť na każdą okazjęna každý hrniec sa pokrievka nájde każdy garnek znajdzie swoją pokrywkęsystém každý z každým (sport.) system każdy z każdymto dokáže každý każdy to potrafito vie každý to każdy wiev každom ohľade pod każdym względemv každom prípade w każdym razieza každou cenu za wszelką cenę

KLINEC:cigáni mu klince kujú v žalúdku kiszki mu marsza grająklinec do rakvy gwóźdź do trumnyzlatý klinec večera gwóźdź wieczora

KĽUČKA:čistiť kľučky szukać protekcjihostia si u nás podávajú kľučky drzwi się u nas nie zamykają

KNIHA:béžová kniha beżowa księgabiela kniha biała księgahovorí ako kniha mówi jak z książkikniha osudu księga losukniha života księga życiakrst knihy chrzest książkisedieť v knihách siedzieć/ślęczeć nad książkami

KOBEREC:červený koberec czerwony dywanzamiesť pod koberec zamieść pod dywan /zatuszować/

- 20 -

KOLENO:hlava ako koleno łysy jak kolanona staré kolena na stare latanesiaha mu ani po kolená nie sięga mu nawet do kolanpadať pred niekým na kolená padać przed kimś na kolanapo kolená po kolana /bardzo dużo/podlamujú sa mu kolená uginają się pod nim kolanaprosil ho na kolenách prosił go na kolanachrobiť niečo na kolene robić coś na kolanietrasú sa mu kolená trzęsą mu się nogi /ze strachu/zraziť niekoho na kolená rzucić kogoś na kolana KOLESO:dostal sa pod kolá auta wpadł pod koła samochodukoleso dejín koło historiikoleso sa obrátilo karta się odwróciłakoleso šťastia sa krúti fortuna kołem się toczypiate koleso na voze piąte koło u wozu

KOLÍSKA: kolíska futbalu kolebka piłki nożnej /Wielka Brytania/

KONÁR:podrezávať pod sebou konár podcinać pod sobą gałąź

KONFLIKT:konflikt záujmov konflikt interesów

KONIEC:bol som tretí od konca byłem trzeci od końcaešte nie je všetkému koniec jeszcze nie wszystko straconechytiť niečo za dobrý koniec złapać/chwycić byka za rogiísť až na koniec sveta iść na koniec światakoniec dobrý, všetko dobré wszystko dobre, co się dobrze kończykoniec koncov koniec końcówna druhom konci mesta na drugim końcu miastaod začiatku do konca od początku do końcapalica má dva konce (każdy) kij ma dwa końceradšej hrozný koniec ako hrôza bez konca lepszy straszny koniec niż strach bez końcašťastný koniec szczęśliwy koniec/Happy endto nemá konca-kraja to nie ma końcazačiatok konca początek końca

KǑŇ:biely kôň słup /podstawiona osoba/čierny kôň (sport.) czarny końdarovanému koňovi nehľaď na zuby darowanemu koniowi nie zagląda się w zębykôň má štyri nohy, a predsa sa potkne koń ma cztery nogi i też się potknieprinc na bielom koni książę na białym koniurobiť ako kôň harować jak wółzbiť niekoho ako koňa zbić kogoś jak psa

KOPAŤ:kto druhému jamu kope, sám do nej padá kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada

- 21 -

KOPYTO:robiť všetko na jedno kopyto robić wszystko na jedno kopytošuster, drž sa svojho kopyta szewcze, pilnuje swojego kopyta

KORUNA:nemá ani korunu nie ma ani groszato je koruna všetkého to szczyt wszystkiegotŕňová koruna cierniowa korona

KOSŤ:človek z mäsa a krví człowiek z krwi i kościje (iba) kosť a koža to skóra i kośćrozhýbať si kosti rozprostować kościskazený až do špiku kostí zepsuty do szpiku kości

KOŠEĽA:bližšia košeľa ako kabát bliższa koszula ciału niż sukmanazvyk je železná košeľa przyzwyczajenie jest drugą naturą człowieka

KOŽA:báť sa o svoju kožu bać się o własną skóręešte vlka nechytili, už na jeho kožu pili nie dziel skóry na niedźwiedziuhus(ac)ia koža gęsia skórkaide z kože vyskočiť omal nie wyskoczył ze skóryje (iba) kosť a koža skóra i kość /o kimś bardzo chudym/kričí akoby ho z kože dral krzyczy, jakby go obdzierali ze skórymať hrošiu kožu być gruboskórnymniesť kožu na trh nadstawiać karkupocítiť niečo na vlastnej koži odczuć coś na własnej skórzevyviaznuť so zdravou kožou ujść cało

KRAJ:iný kraj, iný mrav co kraj, to obyczajišiel by až na kraj sveta poszedłby na koniec świata

KRAJINA:krajina javorového listu kraj klonowego liścia /Kanada/krajina polmesiaca kraina półksiężycakrajina tisícich jazier kraj tysiąca jezior /Finlandia/krajina večného ľadu kraina wiecznego lodukrajina vychádzajúceho slnka kraj wschodzącego słońca /Japonia/krajine kvitnúcej višne kraj kwitnącej wiśni /Japonia/krajiny tretieho sveta kraje trzeciego świata

KRÁĽ:kráľ zvierat król zwierząt /lew/medzi slepými je jednooký kráľom na bezrybiu i rak rybatam, kde aj kráľ chodí pešky tam, gdzie nawet król chodzi piechotąžije si ako kráľ żyje jak król

KRÁLIK:množia sa ako králiky mnożą się jak królikipokusný králik królik doświadczalny

- 22 -

KRÁĽOVNÁ:kráľovná krásy królowa pięknościkráľovná plesu królowa balukráľovná vied królowa nauk /matematyka/

KRAVA:dojná krava dojna krowa

KRHLA:leje ako z krhly leje jak z cebra

KRITIKA:lavína kritiky lawina krytykiocitnúť sa v paľbe kritiky znaleźć się w ogniu/pod ogniem krytykivlna kritiky fala krytyki

KRÍZA:kríza stredného veku kryzys wieku średniego

KRK:hodiť sa niekomu okolo krku rzucić się komuś na szyjęje až po krk v dlhoch tkwi w długach po uszymám toho až po krk mam tego po dziurki w nosiemať niečo na krku mieć coś na karku/na głowie

/musieć się czymś zajmować/mať niečo z krku mieć coś z głowymať nôž na krku mieć nóż na gardleprísť o krk zapłacić/przypłacić gardłem /życiem/

KROK:držať hubu a krok siedzieć cicho i robić swojekrok za krokom krok po krokumíľovými krokmi milowymi krokamina každom kroku na każdym krokupridať do kroku przyspieszyć krokuprvý krok býva najťažší pierwszy krok (jest) najtrudniejszyprvý krok pierwszy krokslimačím krokom ślimaczym krokiem/żółwim tempemurobiť prvý krok zrobić pierwszy krokzašiel o krok ďalej poszedł (o) krok dalej

KRV:dievča krv a mlieko dziewczyna jak krew z mlekiem

/zdrowo wyglądająca/do poslednej kvapky krvi do ostatniej kropli krwikrv mu tuhne/mrzne v žilách coś mu mrozi krew w żyłachkrv nie je voda krew nie wodamá to v krvi ma to we krwimať niečo v krvi mieć coś we krwi /w naturze, charakterze/modrá krv błękitna krewniečo mi pije krv coś mi psuje krewpotiť krv wypruwać flakipreliať krv przelać krewprešlo mu to do krvi weszło mu to w krewrobiť zlú krv burzyć/psuć krewtečie krv leje się krew

- 23 -

udusiť v krvi krwawo stłumić /np. powstanie/uraziť sa do krvi obrazić się na śmierćv mláke krvi w kałuży krwiz cudzieho krv netečie cudza krzywda (nas) nie bolizaplatiť krvou przypłacić krwią /życiem/zbiť do krvi pobić do krwi

KUS:kus cesty szmat drogikus chlapa kawał chłopakus po kuse kawałek po kawałkukus práce kawał dobrej robotykus sveta kawał świata

KVAPKA:ani kvapku ani kroplibiť sa do poslednej kvapky krvi walczyć do ostatniej kropli krwido poslednej kvapky do ostatniej kropli

ĽAD:krajina večného ľadu kraina wiecznego lodunechať niekoho na ľade zostawić kogoś na lodzieprelomiť ľady przełamać lodystudený ako ľad zimny jak lód

LÁSKA:byť zaslepený láskou być zaślepionym miłościąhniezdočko lásky gniazdko miłościláska hory prenáša miłość przenosi góryláska na prvý pohľad miłość od pierwszego wejrzenialásku si nevynútiš miłości nie można wymusićmať šťastie v láske mieć szczęście w miłościnešťastie v hre, šťastie v láske nieszczęście w kartach, szczęście w miłościopičia láska małpia miłośćpanská láska na zajačom chvoste visí łaska pańska na pstrym koniu jeździplatonická láska platoniczna miłośćprvá láska pierwsza miłośćslepá láska ślepa miłośćstará láska nehrdzavie stara miłość nie rdzewieje

LAVIČKA:lavička náhradníkov ławka rezerwowychohrievať lavičku (sport.) grzać ławkę

LEGENDA: žijúca legenda żywa legenda

LEPŠIE:čím skôr, tým lepšie im wcześniej, tym lepiejlepšie dať, ako brať lepiej dawać niż braćlepšie neskoro ako nikdy lepiej późno niż wcale

LES:ako sa do lesa volá, tak sa z lesa ozýva jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubiekde sa les rúbe, tam lietajú triesky gdzie drwa rąbią, tam wióry lecąpro stromy nevidí les drzewa zasłaniają mu las

- 24 -

LETO:babie leto babie latoide to ako v lete na saniach idzie jak po grudziejedna lastovička nerobí leto jedna jaskółka wiosny nie czyni

LEV:biť sa ako lev walczyć jak lewlev salónov lew salonów

LIAŤ:leje ako z krhly leje jak z cebraliať krv przelewać krewliať nádej wlewać nadziejęliať olej na oheň dolewać oliwy do ognialiať slzy przelewać łzypot sa z nich lial pot się z nich lał

LINKA:horúca linka gorąca linialinka dôvery telefon zaufania

LIST:list na rozlúčku list pożegnalnyobrátiť list zmienić temat otvorený list list otwartypastiersky list list pasterskitriasť sa ako (osikový) list trząść się jak osika

LOPTA: lopta je guľatá (sport.) piłka jest okrągłaZlatá lopta (sport.) Złota Piłka

LOŽ:detektor lži wykrywacz kłamstwdobré a zlé lži dobre i złe kłamstwalož má krátke nohy kłamstwo ma krótkie nogiosvienčimská lož kłamstwo oświęcimskietisíckrát opakovaná lož sa stáva pravdou kłamstwo powtarzane tysiąc razy staje się prawdą

MAČKA:dobre myšiam, keď mačky doma niet gdy kota nie ma w domu, myszy harcująfalošný ako mačka fałszywy jak kothrať sa s niekým ako mačka s myšou bawić się z kimś w kotka i myszkękúpiť mačku vo vreci kupić kota w workuškriabať ako mačka pisać jak kura pazuremulízaný ako mačka ulizany jak krowažiť ako pes s mačkou żyć jak pies z kotem

MAJSTER:dielo chváli majstra dzieło mistrza chwalimajster pera mistrz pióramajster slova mistrz słowamajster štetca mistrz pędzlaúradujúci majster urzędujący mistrz

- 25 -

MATKA:aká matka, taká Katka jaka matka, taka córka/taka natkamatka príroda matka naturamatka zem matka ziemiaslobodná matka samotna matkastará matka babcia

MEDZI:čítať medzi riadkami czytać między wierszamidostať sa medzi dva ohne znaleźć się między młotem a kowadłemchodiť medzi ľudí chodzić do ludzimedzi slepými je jednooký kráľom na bezrybiu i rak rybamedzi štyrmi očami w cztery oczyuž nie je medzi nami już go nie ma wśród nas /umarł/zostane to medzi nami zostanie to między namižiť medzi štyrmi stenami żyć w czterech ścianach

MENO:byť niekým len podľa mena być kimś tylko z nazwynazvať pravým menom nazwać rzeczy po imieniunemôže mi prísť na meno nie chce o mnie słyszećrobiť niečo len pre meno robić coś tylko dla pozorówv mene/menom zákona w imieniu prawa

MESIAC:spadol si z mesiaca? spadłeś z księżyca?

MESTO:mesto anjelov miasto aniołów mesto duchov miasto duchówmesto v meste miasto w mieściemesto, ktoré nikdy nespí miasto, które nigdy nie śpivečné mesto wieczne miasto /Rzym/

METER:boj o každý meter zeme walka o każdy metr ziemi

METLA:nová metla dobre zametá nowa miotła dobrze zamiata

MIER:žiť s niekým v mieri żyć z kimś w pokoju

MIERA:do o istej miery do pewnego stopniamerať každému rovnakou mierou stosować na każdego taki sam metrmiera je dovŕšená miarka się przebrałas mierou z umiaremvyše miery ponad miaręvyviesť z miery wyprowadzić z równowagi

MIESTEČKO:teplé miestečko ciepła posadka

- 26 -

MIESTO:citlivé miesto czułe miejsceje to človek na svojom mieste to właściwy człowiek na właściwym miejscuklásť niečo na prvé miesto stawiać coś na pierwszym miejscuniečo je na mieste coś jest na swoim miejscuslabé miesto słabe/czułe miejscevšetko je na svojom mieste wszystko jest na swoim miejscu

MLČAŤ:história o tom mlčí historia o tym milczyhovoriť striebro, mlčať zlato mowa jest srebrem, milczenie złotemkto mlčí, ten svedčí milczenie oznacza zgodęmlčať ako hrob milczeć jak gróbmlčí ako zarezaný milczy jak zaklętyprejsť mlčaním pominąć milczeniem

MINCA:brať niečo za bernú mincu brać coś za dobrą monetędruhá strana mince druga strona medaluodplatiť rovnakou mincou odpłacić pięknym za nadobne

MINULOSŤ:chyby minulosti błędy przeszłościnávrat do minulosti powrót do przeszłościpatriť minulosti należeć do przeszłościzabudnúť na minulosť zapomnieć o przeszłościživá minulosť żywa przeszłość

MINÚTA:je o päť minút dvanásť jest za pięć dwunastakaždá minúta je drahá każda minuta jest cennaminúta po minúte minuta po minucieminúta ticha minuta ciszypresne na minútu co do minutyz minúty na minútu z minuty na minutę

MLADOSŤ:druhá mladosť druga młodośćhriechy mladosti grzechy młodościpredĺžiť si mladosť przedłużyć sobie młodość

MLIEKO:biely ako mlieko biały jak mleko/śniegdievča krv a mlieko dziewczyna jak krew z mlekiem

/zdrowo wyglądająca/oplývať medom a mliekom płynąć mlekiem i miodemosvojiť si niečo už s materinským mliekom wyssać coś z mlekiem matkiplakať nad rozliatym mliekom płakać nad rozlanym mlekiemvtáčie mlieko ptasie mleczko

MLYN:aký mlynár, taký mlyn jaki pan, taki krambojovať proti veterným mlynom walczyć z wiatrakamiBožie mlyny melú pomaly, ale isto Boże młyny mielą powoli, ale sprawiedliwiehnať niekomu vodu na mlyn lać wodę na czyjś młynjazyk mu ide ako mlyn gęba mu się nie zamyka

- 27 -

prísť s troškou do mlyna dorzucić swoje trzy groszeto mu je voda na mlyn to woda na jego młyn

MOC:niet tej moci, ktorá by ho prinútila nic go nie zmusiurobím všetko, čo je v mojej moci zrobię wszystko, co w mojej mocyvyššia moc siła wyższa

MORE:kvapka v mori kropla w morzu potrzebplody mora owoce morzašíre more szerokie morze/otwarte morzevzdušné more powietrzeza morom za oceanem /w Ameryce/zmizol, akoby ho bol do mora hodil przepadł jak kamień w wodę

MOST:most samovrahov most samobójcówpovedať z mosta do prosta powiedzieć prosto z mostuspáliť/strhnúť/zničiť za sebou všetky mosty spalić za sobą wszystkie mostyvzdušný most most powietrzny

MOSTÍK:odrazový mostík (sport.) trampolina, (fraz.) odskocznia

MREŽA:čaká ho pobyt za mrežami czeka go pobyt za kratkaminávrat spoza mreží powrót zza kratposadiť za mreže wsadzić za kratkisedieť za mrežami siedzieć za kratami/kratkamispoza mreží zza kratvrátiť sa za mreže wrócić za kratkizomrieť za mrežami umrzeć za kratkami

MŔTVOLA:ide cez mŕtvoly idzie po trupachlen cez moju mŕtvolu po moim trupiepolitická mŕtvola trup politycznyživá mŕtvola chodzący/żywy trup

MŔTVY:byť pre niekoho mŕtvy być dla kogoś martwymo mŕtvych len dobre o martwych tylko dobrzeto by prebudilo aj mŕtveho to by obudziło martwegouviaznuť/ostať na mŕtvom bode utknąć w martwym punkcie

MÚDRY:múdrejší ustúpi mądrzejszy ustąpiráno je múdrejšie ako večer z problemem trzeba się przespaćvajce chce byť múdrejšie od sliepky jajko chce być mądrzejsze od kury

- 28 -

MUŽ:ako jeden muž jak jeden mążdo posledného muža do ostatniej kropli krwidokáž, že si muž udowodnij, że jesteś mężczyznąľadoví muži zimni ogrodnicymuž zákona stróż prawaslovo robí muža słowo świadczy o człowiekusprávaj sa ako muž zachowuj się jak mężczyznaveľkí mužovia wielcy mężowie /osobistości/vodný muž wodnikžabí muž nurek

MÝLIŤ SA:ak sa nemýlim o ile się nie mylękaždý sa môže mýliť każdy się może pomylićmýliť sa je ľudské mylić się jest rzeczą ludzką

MYSEĽ:byť dobrej mysle być dobrej myśliklesať na mysli podupadać na duchumyseľ mu blúdila niekde jego myśli zabłądziły gdzie indziejnech ti ani na myseľ nepríde! nawet o tym nie myśl!prišlo mi na myseľ przyszło mi na myślto som nemal na mysli nie miałem tego na myśliveselá myseľ – pol zdravia śmiech to zdrowiezíde z očí, zíde z mysle co z oczu, to i z serca

MYŠ:hrať sa s niekým ako mačka s myšou bawić się z kimś w kotka i myszkęchudobný ako kostolná myš biedny jak mysz kościelnapišťať ako myš piszczeć jak myszsivá myš szara myszkaspotený ako myš spocony jak mysz

MYŠLIENKA:číta mu myšlienky czyta w jego myślachmať čierne myšlienky mieć czarne myślipoložiť svoje myšlienky na papier przelać swoje myśli na papierponoriť sa/pohrúžiť sa/zahĺbiť sa do myšlienok pogrążyć się w myślachželanie bolo otcom myšlienky potrzeba jest matką wynalazków

NÁDEJ:byť plný nádeje być pełnym nadzieiiskierka nádeje iskierka nadzieinádej zomiera posledná nadzieja umiera ostatniapre nich už nie je žiadna nádej nie ma już dla nich żadnej nadzieistratiť (poslednú) nádej stracić (ostatnią) nadziejęvkladajú do nás veľké nádeje wiążą z nami duże nadzieje

NÁHODA:ani náhodou w żadnym wypadkunešťastná náhoda nieszczęśliwy wypadekzhoda náhod zbieg okoliczności

- 29 -

NÁJSŤ:kto hľadá, nájde kto szuka, ten znajdzienájsť sa na ulici znaleźć się na ulicynájsť sám seba znaleźć samego siebienájsť spoločnú reč znaleźć wspólny język

NARODIŤ SA:narodiť sa pod šťastnou planétou/hviezdou urodzić się pod szczęśliwą gwiazdą

NÁSTROJ:byť (slepým) nástrojom niekoho być narzędziem w czyichś rękachvražedný nástroj narzędzie zbrodni

NÁZOR:mať svoj názor mieć swoje zdanievýmena názorov wymiana zdań

NEBO:ako blesk z jasného neba jak grom z jasnego niebabyť (ako) v siedmom nebi być w siódmym niebiedo neba volajúca krivda krzywda wołająca o pomstę do niebamedzi nebom a zemou między niebem a ziemiąmedzi nebom a zemou między niebem a ziemiąnikto učený z neba nespadol nikt nie urodził się geniuszempod šírym/holým nebom nocują pod gołym niebemsľubovať niekomu modré z neba obiecywać gruszki na wierzbievládnuť nebu panować na niebie /o siłach lotniczych/vynášať (až) do neba wynosić pod niebiosavyzerá akoby bol z neba spadol wygląda, jakby spadł z księżycazniesol by jej modré z neba przychyliłby jej niebažiť ako v nebi żyć jak w niebie

NEHODA:reťazová nehoda karambol

NECHT:brániť sa zubami-nechtami bronić się rękami i nogamitoľko, čo by pod necht vošlo tyle, co kot napłakałzašlo mi za nechty zrobiło mi się zimno w palce/ręce

NENÁVISŤ:horieť nenávisťou pałać nienawiścią

NEPRIATEĽ:nepriateľ číslo jeden wróg numer jedenskrytý nepriateľ ukryty wrógverejný nepriateľ wróg publiczny

NERV:liezť niekomu na nervy działać komuś na nerwymať dobré nervy mieć mocne nerwymať nervy ako zo železa/železné nervy mieć żelazne nerwymať slabé nervy mieć słabe nerwynemať na niekoho nervy nie mieć nerwów do kogośpovolili/praskli mu nervy puściły mu nerwy

- 30 -

NEŠŤASTIE:nešťastie (nikdy) nechodí samo nieszczęścia chodzą paraminešťastie nechodí po horách, ale po ľuďoch wypadki/nieszczęścia chodzą po ludziachradovať sa z nešťastia niekoho cieszyć się z cudzego nieszczęściašťastie v nešťastí szczęście w nieszczęściuvyzerať ako hromádka nešťastia wyglądać jak obraz nędzy i rozpaczy

NIČ:lepšie niečo ako nič lepsze to/coś niż nicnič netrvá večne nic nie trwa wiecznienič nie je zadarmo nie ma nic za darmopre nič za nič/za nič pre nič bez powoduto nestojí za nič to nic nie jest warteveľa kriku pre nič wiele hałasu o nicvšetko alebo nič wszystko albo nicz ničoho nič ni stąd, ni zowądza nič na svete za nic w świecie/za żadne skarby świata

NIKDY:človek nikdy nevie nigdy nie wiadomonikdy nehovor nikdy nigdy nie mów nigdynikdy si to neodpustím nigdy sobie tego nie wybaczęnikdy viac nigdy więcejopatrnosti nikdy nie je nazvyš ostrożności nigdy za wieleteraz alebo nikdy teraz albo nigdy

NIKTO:do toho nikoho nič nie je nikomu nic do tegonemať nikoho nie mieć nikogonikomu ani muk nikomu ani słowanikto nie je dokonalý nie ma ludzi doskonałychnikto nie je nenahraditeľný nie ma ludzi niezastąpionychnikto od teba nechce, aby si... nikt od ciebie nie chce, żebyś...nikto učený z neba nespadol nikt nie urodził się geniuszem

NOC:biele noci noce polarnedo neskorej/pozdnej noci do późnej nocynoc má svoju moc noc ma swoją mocod svitu do noci od rana do wieczorapod rúškom noci pod osłoną nocysvadobná noc noc poślubnatúlať sa po nociach włóczyć się po nocach

NOHA:brániť sa rukami-nohami bronić się rękami i nogamibrať nohy na plecia brać nogi za pasbyť celý deň na nohách być cały dzień na nogachbyť jednou nohou v hrobe być jedną nogą w grobiehádzať niekomu polená pod nohy rzucać komuś kłody pod nogihľadieť si pod nohy patrzeć pod nogikôň má štyri nohy, a predsa sa potkne koń ma cztery nogi i też się potkniekto nemá v hlave, musí mať (má) v nohách kto nie ma w głowie, ten ma w nogachmoja noha ta viac nevkročí moja noga tu więcej nie postanienohy si necítiť nie czuć nógobrátiť všetko hore nohami obrócić wszystko do góry nogami

- 31 -

postaviť sa na nohy stanąć na nogiprestupovať/prešľapovať z nohy na nohu przestępować z nogi na nogęstáť na hlinených nohách stać na glinianych nogachstrácať pôdu pod nohami tracić grunt pod nogamivstať ľavou nohou wstać lewą nogąvyskočiť/ skočiť na rovné nohy zerwać się na równe nogižiť na veľkej nohe żyć na wysokiej stopie

NOS:mať nos mieć nosanevystrčí nos z domu nie wychyli/wyściubi nosa z domunos ako cvikla nos jak burak /czerwony/odísť s dlhým nosom odejść z kwitkiemohŕňať nos nad niekým kręcić nosem na kogośorlí nos orli nospchať nos do cudzích záležitostí wpychać nos w nie swoje sprawyrozprávať pod nosom mówić pod nosemuchmatnúť spred nosa sprzątnąć sprzed nosavodiť/ťahať niekoho za nos wodzić kogoś za nosvšade musí nos strčiť wszędzie musi wepchać nos /jest ciekawski/zatvorila mu dvere pred nosom zamknęła mu drzwi przed nosem

NUDA:umierať od nudy umierać z nudówzabíjať nudu zabijać nudę

OÁZA:daňová oáza oaza podatkowaoáza pokoja oaza spokoju

OBCHOD:obchod s bielym mäsom handel żywym towarem

OBJAVIŤ:objaviť Ameriku odkryć Amerykę

OBZOR:mať široký obzory mieć szerokie horyzontyrozšíriť si obzory poszerzyć (swoje) horyzonty

ODPOR:cesta najmenšieho odporu droga/linia najmniejszego oporu

OHEŇ:báť sa niečoho ako ohňa bać się kogoś jak ogniadať dakomu ohňa dać komuś ogniadať ruku do ohňa za niekoho dać sobie rękę uciąć za kogośhneď je oheň na streche awantura wisi w powietrzuhrať sa s ohňom igrać z ogniemkrst ohňom chrzest bojowymá oheň v tele ma gorącą krewohňom a mečom ogniem i mieczemprilievanie oleja do ohňa dolewanie oliwy do ogniaskočil by zaňho aj do ohňa skoczyłby za nim do ognia

- 32 -

OKNO:okno do sveta okno na światvyhadzovať peniaze oknom wyrzucać pieniądze w błoto

OKO:ak ma oči neklamali jeśli mnie oczy nie mylą/wzrok mnie nie myličo oči nevidia, to srdce nebolí czego oczy nie widzą, tego sercu nie żalhľadieť smrti do očí patrzeć śmierci w oczyhodiť okom (očami) po niekom rzucić okiem na kogośchrániť/opatrovať ako oko v hlave strzec jak oka w głowiekaziť/ničiť si oči psuć sobie wzrokkde len oko dovidelo gdzie okiem nie sięgnąćklamať do očí kłamać w oczykurie oko odciskmať beľmo na očiach mieć bielmo na oczachmať klapky na očiach mieć klapki na oczachmať niekoho/niečo pred očami mieć kogoś/coś przed oczamimať oči všade mieć oczy szeroko otwartemať otvorené oči mieć otwarte oczymať slabé oči mieć słaby wzrokmedzi štyrmi očami w cztery oczynemôcť odtrhnúť oči (očí) od niečoho nie móc oderwać od czegoś oczunespustiť z očí niekoho nie spuścić kogoś z oczuoka nezažmúriť nie zmrużyć okaoko za oko, zub za zub oko za oko, ząb za ząbotvoriť niekomu oči otworzyć komuś oczyotvoriť oči otworzyć oczypadnúť niekomu do oka wpaść komuś w okopásť si na niečom oči napawać/sycić oczy widokiem czegośpovedať do očí powiedzieć prosto w oczypozrieť sa pravde do očí spojrzeć prawdzie w oczypravda oči kole prawda w oczy kolepred mojimi očami na moich oczachpremerať/odmerať niekoho očami zmierzyć kogoś wzrokiemsmiať sa niekomu do očí śmiać się komuś w oczyso slzami v očiach ze łzami w oczachstrach má veľké oči strach ma wielkie oczystrhnúť/sňať niekomu beľmo z oka zdjąć komuś bielmo z okasypať niekomu piesok do očí sypać komuś piaskiem w oczy/mydlić komuś oczytŕň v oku cierń w okuurobiť niečo pre pekné oči zrobić coś na piękne oczyvidieť na vlastné oči widzieć na własne oczyvoľným/prostým okom vidieť widzieć gołym okiemvolské oko jajko sadzonevrana vrane oko nevykole kruk krukowi oka nie wykolezíde z očú, zíde z mysle co z oczu, to i z serca

OKULIARE:pozerať (sa) na niečo cez ružové okuliare patrzeć na coś przez różowe okulary

OMYL:byť na (veľkom) omyle być w (wielkim) błędziemetóda pokusu a omylu metoda prób i błędówuviesť do omylu wprowadzić w błądvyviesť z omylu wyprowadzić z błędu

- 33 -

OPAKOVAŤ (SA):dejiny sa opakujú historia się powtarzaopakovať ako papagáj powtarzać jak papuga

OSOBA:právnická osoba osoba prawnatretia osoba trzecia osoba

OSTROV:Afroditin ostrov wyspa Afrodyty /Cypr/zelený ostrov zielona wyspa (Irlandia)

OSUD:irónia osudu ironia losumôj osud je v tvojich rukách mój los jest w twoich rękachneujde svojmu osudu nie uniknie swojego przeznaczenia osud sa s ním nemazná los go nie rozpieszczapokúšať osud kusić losponechať svojmu osudu pozostawić na pastwę losuspečatiť niečí osud przypieczętować czyjś loszmieriť sa s osudom pogodzić się z losem

OTÁZKA:je to iba otázka času to tylko kwestia czasuje to otázka života a smrti to kwestia/sprawa życia i śmiercina hlúpu otázku hlúpa odpoveď na głupie pytanie głupia odpowiedźrečnícka otázka pytanie retorycznezahrnúť niekoho otázkami zasypać kogoś pytaniami

OTEC:aký otec, taký syn jaki ojciec, taki synbyť niekomu ako otec być dla kogoś jak ojciecje celý po otcovi to wykapany ojciecmohol by som ti byť otcom mógłbym być twoim ojcem /jestem dużo starszy/otec národa ojciec naroduprísna otcova ruka surowa ojcowska rękastarý otec dziadeksvätý otec ojciec święty /papież/šťastný otec szczęśliwy ojciecúspech má veľa (krstných) otcov sukces ma wielu ojcówželanie bolo otcom myšlienky potrzeba jest matką wynalazków

OTLAK: stúpiť niekomu na otlak nadepnąć komuś na odcisk

OTVORENÝ:deň otvorených dverí dzień otwartych drzwihrať s otvorenými kartami grać otwartymi kartamimaj oči otvorené miej oczy otwarteotvorená výmena názorov otwarta wymiana zdańotvorený list list otwartyprijať niekoho s otvoreným náručím przyjąć kogoś z otwartymi rękami

- 34 -

OVCA:čierna/prašivá ovca czarna owcaísť za niekým ako ovca iść za kimś jak stado owieczablúdená/zatúlaná ovca zabłąkana owca/owieczka

OVOCIE:zakázané ovocie najlepšie chutí zakazany owoc smakuje najlepiej

PAMÄŤ:mať deravú pamäť mieć dziurawą pamięćod pamäti sveta jak świat światempokiaľ siaha ľudská pamäť dokąd sięga ludzka pamięćrobiť niečo po pamäti robić coś z pamięciutkvieť v pamäti utkwić w pamięcivštepiť si do pamäti wbić sobie do głowy/zapamiętać sobievypadlo mi to z pamäti wypadło mi to z głowy

PANDORA:Pandorina skrinka puszka Pandory

PAPEŽ:papežštější než papež bardziej papieski niż papież

PAPIER:má na všetko papiere na wszystko ma papierymať niečo na papieri mieć coś na papierzeostalo to len na papieri zostało to tylko na papierzezdrap papiera świstek papieru

PAPUČA:byť pod papučou być pod pantoflem

PAROHY:nasadiť parohy przyprawić rogi

PÄTA:Achillova päta pięta Achillesakto nemá v hlave, má v pätách kto nie ma w głowie, ten musi mieć w nogachnemá to ani hlavy, ani päty nie ma w tym składu, ani ładuod hlavy až po päty od stóp do główotrčiť päty wyciągnąć kopyta /umrzeć/sú nám v pätách depczą nam po piętach

PÁV:kráčať/niesť sa ako páv chodzić jak pawpyšný ako páv dumny jak pawvykračuje si ako páv chodzi jak paw

PEKLO:horúčava ako v pekle piekielny upałnebo a peklo niebo i piekłopeklo na zemi piekło na ziemiprejsť peklom przejść przez piekłopripraviť niekomu peklo zgotować komuś piekłosmažiť sa v pekle smażyć się w piekle

- 35 -

PENIAZE:čas sú peniaze czas to pieniądzmá peňazí ako pliev ma pieniędzy jak loduneľutuje peniaze nie żałuje pieniędzypeniaze nesmrdia pieniądze nie śmierdząpeniaze nie sú všetko pieniądze to nie wszystkopeniaze vládnu svetom pieniądz rządzi światempranie špinavých peňazí pranie brudnych pieniędzyťažké peniaze ciężkie pieniądze /wysoka suma/vyhadzovať peniaze oknom wyrzucać pieniądze w błotoza málo peňazí málo muziky jaka płaca, taka praca

PES:biť ako psa bić jak psachodí za ním ako pes chodzi za nim jak pieskto chce psa biť, palicu si nájde kto chce psa uderzyć, kij zawsze znajdziepes ktorý breše, nehryzie nie pies, który dużo szczeka, nie gryziepríde na psa mráz przyjdzie kryska na matyskapsy brešú, ale karavána ide ďalej psy szczekają, karawana idzie dalejstarého psa novým kúskom nenaučíš starego psa nowych sztuczek nie nauczysztu je pes zakopaný tu jest pogrzebany piesverný ako pes wierny jak pieszaobchádzať s niekým ako so psom traktować kogoś jak psažijú ako pes a mačka żyją jak pies z kotem

PIESOK:hádzať niekomu piesok do očí sypać komuś piaskiem w oczystavať na piesku budować zamki na lodziestrkať hlavu do piesku chować głowę w piasek

PILULKA:prežrieť trpkú/horkú pilulku przełknąć gorzką pigułkę

PLÁCA:aká práca, taká pláca jaka praca, taka płaca

PLÁN:prvý plán pierwszy planskrížiť plány pokrzyżować planyv jeho hlave sa zrodil plán w jego głowie zrodził się plan

PLAT:kráľovský plat królewska płacazmraziť platy zamrozić płacežobrácky plat głodowa płaca

PLATIŤ:kto platí, ten porúča kto płaci, ten wymagaskúpy draho platí chytry dwa razy traci

PLATŇA: platinová platňa platynowa płytastrieborná platňa srebrna płytazlatá platňa złota płyta

- 36 -

PLÁTNO: strieborné plátno srebrny ekran /kino/

PLIENKA:byť ešte v plienkach być w powijakach

POCIT:pocit menejcennosti poczucie niższej wartościzmiešané pocity mieszane uczucia

POČASIE:aprílové počasie kwiecień - plecieńrozmary/vrtochy počasia kaprysy pogody

POČÍTAŤ:počítať niečo na stovky liczyć coś w setkachpočítať s každým halierom liczyć każdy groszpočítať v hlave liczyć w głowie

POHĽAD:je to poznať na prvý pohľad widać to na pierwszy rzut okaláska na prvý pohľad miłość od pierwszego wejrzeniana pohľad pozornie/ z pozorupohľady sa im skrížili ich spojrzenia się spotkałyvtačí pohľad widok z lotu ptakazmerať niekoho pohľad zmierzyć kogoś wzrokiem

POKOJ:dať (svätý) pokoj dać (święty) spokójdať si pokoj s niekým dać sobie z kimś spokójnedá mu to pokoja nie da mu to spokojunechať na pokoji zostawić w spokojuoáza pokoja oaza spokojuodpočívaj v pokoji spoczywaj w pokojupokoj pred búrkou cisza przed burząpokoj svedomia spokój sumienia

POLITIKA:pštrosia politika strusia polityka

POMALY:ponáhľaj sa pomaly śpiesz się powoli

POMOC:prvá pomoc pierwsza pomoc

POMSTA:pomsta je sladká zemsta bywa słodka

POPOL:ľahnúť popolom lec popiołem/zamienić się w popiółobrátiť niečo na popol obrócić coś w popiółspáliť niečo na popol spalić coś na popiółsypať si popol na hlavu sypać sobie popiół na głowę

- 37 -

PORIADOK:niečo je na dennom poriadku coś jest na porządku dziennymporiadok musí byť! porządek musi być

POSLEDNÝ:do posledného dychu do ostatniego tchudo poslednej kvapky krvi do ostatniej kropli krwikúpiť niečo za posledné peniaze kupić coś za ostatnie pieniądzemať posledné slovo mieć ostatnie słowonie je prvý ani posledný nie jest pierwszy ani ostatni /w znaczeniu: jedyny/odbila jeho posledná hodina wybiła jego ostatnia godzinaposledná cesta ostatnia droga /pogrzeb/posledná vôľa ostatnia wolaposledné dni života ostatnie dni życiaposledné pomazanie ostatnie namaszczenieposledný mohykán ostatni Mohikaninposledný súd sąd ostatecznyposledný výkrik módy ostatni krzyk modyprví budú poslednými a poslednií prvými pierwsi będą ostatnimi, a ostatni pierwszymiprvý a posledný raz po raz pierwszy i ostatnito je moja posledná nádej to moja ostatnia nadziejazmoknúť do poslednej nitky przemoknąć do suchej nitki

POSTEĽ:byť pripútaný na posteľ być przykutym do łóżkaje dobrý v posteli jest dobry w łóżkuležať na smrteľnej posteli leżeć na łożu śmierci

POTKAN:potkany opúšťajú loď szczury opuszczają okrętpreteky potkanov wyścig szczurów

POVEDAŤ:dať si povedať dać sobie powiedziećkto by to bol povedal kto by to powiedziałnepovedal ani pol slova nie powiedział ani słowanepovedať zlého slova nie powiedzieć złego słowanetreba mu dva razy povedať nie trzeba mu dwa razy powtarzaćpovedať bez obalu/ okolkov powiedzieć bez ogródekpovedať niečo na pol úst, cez zuby powiedzieć coś półgębkiempovedať niekomu niečo do očí powiedzieć coś komuś w oczypovedať od pľúc powiedzieć wprost/prosto z mostupovedať posledné slovo powiedzieć ostatnie słowopovedať svoje "áno" powiedzieć "tak" /przed ołtarzem/povedať z mosta do prosta powiedzieć prosto z mostuto sa ti ľahko povie łatwo ci mówićúprimne povedané szczerze mówiąc

POŽIAR:vojenský požiar pożoga wojenna

- 38 -

PRÁCA:aká práca, taká pláca jaka praca, taka płacabez práce nie sú koláče bez pracy nie ma kołaczymať plné ruky práce mieć pełne ręce robotynajskôr práca, potom zábava najpierw praca, potem zabawapráca chvatná, málo platná co nagle, to po diablepráca šľachtí praca uszlachetnia

PRACH:prach si a v prach sa obrátiš z prochu powstałeś i w proch się obrócisz

PRAVDA:deti a blázni hovoria pravdu dzieci i głupcy mówią prawdędrsná pravda brutalna prawdana tom je kus pravdy jest w tym trochę prawdynebyť ďaleko od pravdy być blisko prawdypozrieť sa pravde do očí spojrzeć prawdzie w oczypravda oči kole prawda w oczy kolepravda pravdivá najprawdziwsza prawdapravda pravdúca najprawdziwsza prawdasvätá pravda święta prawdatrpká pravda gorzka prawda

PRÁZDNOTA: zívať prázdnotou świecić pustkami

PRÁZDNY: prázdna bránka (sport.) pusta bramka

PRETEKY:preteky potkanov wyścig szczurówpreteky s časom wyścig z czasempreteky v zbrojení wyścig zbrojeń

PRIATEĽ:v núdzi poznáš priateľa prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie

PRÍBUZNY: chudobný príbuzný ubogi krewny

PRÍLEŽITOSŤ:príležitosť robí zlodeja okazja czyni złodzieja

PRÍSŤ:ako prišlo, tak odišlo łatwo przyszło, łatwo poszłokto prv príde, prv melie kto pierwszy, ten lepszyprísť do druhého stavu zajść w ciążęprísť s prázdnymi rukami przyjść z pustymi rękami

PROTIKLAD:protiklady sa priťahujú przeciwieństwa się przyciągają

- 39 -

PRST:kúpiť niečo za päť prstov a šiestu dlaň ukraść cośmať v niečom prsty maczać w czymś palcene(po)hnúť ani prstom nie ruszyć palcemomotať/okrútiť si niekoho okolo prsta owinąć sobie kogoś wokół palcapozerať niekomu na prsty patrzeć komuś na palceto by sa dalo na prstoch (jednej ruky) porátať można to policzyć na palcach jednej rękiukazovať na niekoho prstom pokazywać/wskazywać na kogoś palcemvycicať si niečo z prsta wyssać coś (sobie) z palca

PÝCHA:pýcha predchádza pád pycha prowadzi do upadku

RAJ:daňový raj raj podatkowyraj na zemi raj na ziemistratený raj raj utraconyžiť ako v raji żyć jak w raju

REAKCIA:reťazová reakcia reakcja łańcuchowa

REČ:ďakovná reč mowa dziękczynnanájsť spoločnú reč znaleźć wspólny językprázdne reči puste gadaniereč tela mowa ciałastratiť reč zaniemówić

REŤAZ: ako pustený z reťaze jakby urwał się z łańcucha

REZ: cisársky rez cesarskie cięcie

ROBIŤ:čo nechceš, aby ti robili iní, nerob im ani ty nie rób drugiemu, co tobie niemiłenedá sa nič robiť nie da się nic zrobićnerob si z toho nič nic sobie z tego nie róbrobiť ako kôň harować jak wółrobiť kyslú tvár robić kwaśną minęrobiť na svoju ruku robić/pracować na własną rękęrobiť niečo nasilu robić coś na siłęrobiť si svoje robić swojerobiť si z niekoho dobrý deň stroić sobie z kogoś żartyrobiť za dvoch robić/pracować za dwóchrobiť zlú krv burzyć/psuć krewšaty robia človeka szata czyni człowieka

RODINA:čierna ovca rodiny czarna owca rodzinyhlava rodiny głowa rodzinypochádza z dobrej rodiny pochodzi z dobrej rodziny

- 40 -

ROK:ako je rok dlhý jak rok długibyť sto rokov za opicami być sto lat za małpamičlovek stredných rokov człowiek w średnim wiekumá svoje roky ma swoje latanajkrajšie roky najpiękniejsze lataraz za uhorský rok raz na ruski rokrok po rok co rokuroky idú lata lecąstaré roky stare lataz roka na rok z roku na rok

ROZLÚČKA:bez slova/slovka rozlúčky bez słowa pożegnaniaposledná rozlúčka ostatnie pożegnanie /pogrzeb/

ROZUM: zdravý rozum zdrowy rozsądek

RUKA:brániť sa rukami-nohami bronić się rękami i nogamibyť na dosah ruky być na wyciągnięcie rękibyť s niekým jedna ruka trzymać z kimś sztamębyť v dobrých rukách być w dobrych rękachholými rukami gołymi rękamichýba im otcovská ruka brakuje im ojcowskiej rękiísť niekomu na ruku iść komuś na rękęmá obe ruky ľavé ma dwie lewe ręcemať čisté ruky mieć czyste ręcemať niečo pod rukou/pri ruce mieć coś pod rękąmať plné ruky práce mieć pełne ręce robotymať šťastnú ruku mieć szczęśliwą rękęmať voľnú ruku mieć wolną rękęmať zlaté ruky mieć złote ręcemať zviazané ruky mieć związane ręcemädliť si ruky zacierać ręcemávnuť rukou nad niečím machnąć nad czymś rękąneviditeľná ruka trhu niewidzialna ręka rynkuodísť s prázdnymi rukami odejść z pustymi rękamipadnúť do rúk niekoho wpaść w czyjeś ręcepodať niekomu pomocnú ruku podać komuś pomocną dłońpožiadať niekoho o ruku poprosić kogoś o rękępráca mu ide od ruky praca/robota pali mu się w rękachpráca mu v rukách/pod rukami horí robota/praca pali mu się w rękachpriložiť ruku k dielu przyłożyć rękę do dziełarobiť niečo na vlastnú ruku robić coś na własną rękęruka ruku umýva ręka rękę myjeruky bozkávam całuję rączkisedieť so založenými rukami siedzieć z założonymi rękamito je moja pravá ruka to moja prawa ręka /o kimś/vládnuť železnou rukou rządzić twardą rękąz prvej ruky z pierwszej rękiz(o)dvihnúť na niekoho ruku podnieść na kogoś rękęzodrať si ruky po lakte urobić sobie ręce po łokciežiť z ruky do úst żyć o chlebie i wodzie

- 41 -

RUKAVICA:hodiť rukavicu niekomu rzucić komuś rękawicę

RUŽA:niet ruže bez tŕňov nie ma róży bez kolców

RYBA:ani ryba, ani rak ni (to) pies, ni wydracítim sa tu ako ryba vo vode czuję się tutaj jak ryba w wodziemalá ryba (fraz.) pionek/płotkamlčať ako ryba milczeć jak rybaod hlavy ryba smrdí ryba psuje się od głowyryba a hosť na tretí deň smrdí gość i ryba trzeciego dnia cuchnieveľká ryba (fraz.) gruba rybazdravý ako ryba zdrów jak ryba

SCÉNA: posteľná scéna scena łóżkowažiarlivostná scéna scena zazdrości

SEKUNDA:neváhala ani sekundu nie wahała się ani sekundypresne na sekundu co do sekundy

SEN:spať/snívať večný sen spać snem wiecznymtováreň na sny fabryka snów /Hollywood/zostalo iba pri snoch skończyło się na marzeniach

SENZÁCIA: hľadať senzáciu szukać sensacji

SEZÓNA:uhorková sezóna sezon ogórkowy

SILA:byť na konci svojich síl być u kresu siłkonská sila koń mechanicznylacná pracovná sila tania siła roboczanešetriť silami nie szczędzić siłrobíme, čo je v našich silách robimy, co w naszej mocysily ma opúšťajú opuszczają mnie siłyspojenými silami wspólnymi siłamitemné sily ciemne siłyto je nad ľudské sily to jest ponad ludzkie siłyvypäť všetky sily wytężyć wszystkie siłyz celej sily z całej siłyz pozície sily z pozycji siłyzo všetkých síl ze wszystkich sił

SITUÁCIA :byť pánom situácie być panem sytuacjištandardná situácia (sport.) stały fragment gryvynájsť sa v každej situácii odnaleźć się w każdej sytuacjizachraňovať situáciu ratować sytuację

- 42 -

SIVÝ:sivá eminencia szara eminencjasivá myš szara myszka

SKOK:ísť niekam na skok skoczyć <iść> gdzieś na chwilkęskok do neznáma skok w nieznane

SKÚSENOSŤ:podeliť sa o skúsenosti podzielić się doświadczeniamipoznať z vlastnej skúsenosti znać z własnego doświadczeniatrpká skúsenosť gorzkie doświadczenievýmena skúseností wymiana doświadczeń

SKÚŠKA:skúška dospelosti egzamin dojrzałościurobiť niečo na skúšku zrobić coś na próbę

SLÁVA:byť na vrchole slávy być u szczytu sławydaj mu pánboh večnú slávu Panie świeć nad jego dusząchodník slávy aleja sławy /w Hollywood/márna sláva nie da się nic zrobićsláva mu vstúpila do hlavy woda sodowa/sława uderzyła mu do głowysvetská sláva poľná tráva wszelka sława szybko przemijaumierať na poli slávy umierać na polu sławyzašlá sláva dawna/miniona sława

SLEPÝ:byť hluchý a slepým być głuchym i ślepym

/nie chcieć czegoś widzieć i słyszeć/dostať sa do slepej uličky znaleźć się w ślepej uliczcerobiť sa slepým udawać ślepegoslepá poslušnosť ślepe posłuszeństwoslepá ulica ślepa uliczkaslepé črevo ślepa kiszkaslepé šťastie ślepe szczęścieslepý náboj ślepy nabójto aj slepý vidí to nawet ślepy widzi/zobaczy

SLNKO:nič nového pod slnkom nic nowego pod słońcemniečo je jasnejšie nad slnko coś jest jasne jak słońce

SLOBODA:deň daňovej slobody dzień wolności podatkowejsloboda slova wolność słowa

SLON:slon medzi porcelánom słoń w składzie porcelany

- 43 -

SLOVO:čestné slovo słowo honorudostať sa k slovu dojść do słowainými slovami... innymi słowy...jedným slovom... jednym słowem...majster slova mistrz słowamať posledné slovo mieć ostatnie słowoneostalo len pri slovách nie skończyło się na słowachnepamätám si ani slovo nie pamiętam ani słowanepovedať ani slova nie powiedzieć ani słowanevyberať slová nie przebierać w słowachnikomu ani slovo! nikomu ani słowa!odísť bez slova odejść bez słowaprázdne slová puste słowaprejsť od slov k činom przejść od słów do czynówsilné slová mocne słowasladké slová słodkie słówkasloboda slova wolność słowaslovom i písmom w mowie i piśmie (znać język)škoda slov szkoda słówúprimné slová szczere słowaurobiť niečo bez slova zrobić coś bez słowa /bez protestu/už nepovie ani slovo już nie powie ani słowav pravom zmysle slova we właściwym słowa znaczeniu

SLZA:byť dojatý k slzám być wzruszonym do łezkaždá slza má svoj príbeh każda łza ma swoją historiękrokodílie slzy krokodyle łzykrvavé slzy krwawe łzynie je čas na slzy nie czas na łzypregĺgať slzy połykać łzyroniť slzy ronić łzyslzy dojatia łzy wzruszeniaslzy sa mu tisnú do očí łzy cisną mu się do oczuslzy sa tlačia do očí łzy cisną się do oczuslzy šťastia łzy szczęściaso slzami v očiach ze łzami w oczachúdolie sĺz padół łez

SLUŽBA:byť niekomu k službám być do czyjejś dyspozycji/być do czyichś usługurobiť medvediu službu zrobić/wyświadczyć niedźwiedzią przysługęvypovedať službu odmówić posłuszeństwa /o czymś/

SMIECH: byť ľuďom na smiech być pośmiewiskiempadali sme od smiechu padaliśmy ze śmiechupuknúť od smiechu pęknąć ze śmiechusmiech je najlepší liek śmiech jest najlepszym lekarstwemumrieť od smiechu umrzeć ze śmiechuváľať sa od smiechu pokładać się ze śmiechuvypuknúť v smiech wybuchnąć śmiechem

- 44 -

SMRŤ:bledý ako smrť blady jak śmierćboj na život a na smrť walka na śmierć i życiekým nás smrť nerozdelí dopóki nas śmierć nie rozłączyna smrť sa pohnevať śmiertelnie się pogniewaćobchodník so smrťou handlarz śmierciąpamätať si niečo do smrti pamiętać/zapamiętać (sobie) coś do końca życia.pozerať (sa) smrti do tváre/očí patrzeć śmierci w oczypriatelia na život a na smrť przyjaciele na śmierć i życiesmrť čaká všade śmierć czyha wszędzietanec smrti taniec śmiercitováreň na smrť fabryka śmiercizahrávanie so smrťou igranie ze śmierciązápasiť so smrťou walczyć ze śmiercią

SOMÁR:hlúpy ako somár głupi jak osiołrobiť z komára somára robić z igły widły

SPÁNOK:miesto posledného spánku miejsce ostatniego spoczynkuspať spánkom spravodlivých spać snem sprawiedliwegovečný spánok wieczny sen

SPAŤ:ako si ustelieš, tak budeš spať jak sobie pościelisz, tak się wyśpiszčert nikdy nespí licho nie śpichodiť spať so sliepkami chodzić spać z kuramikonkurencia nespí konkurencja nie śpikto spí, nehreší kto śpi, nie grzeszymesto spí v noci miasto śpi w nocyniečo mu nedá spať coś nie daje mu spać/spędza mu sen z powieksladko spať słodko spaćspať ako poleno spać jak kłoda/susełspať ako zabitý spać jak zabityspať na vavrínoch spoczywać/osiąść na laurachspať spánkom spravodlivých spać snem sprawiedliwegospí ako dieťa śpi jak niemowlęspi v pokoji! spoczywaj w pokoju

SPOMIENKA:oživovať spomienky ożywiać wspomnieniaponoriť sa sa do spomienok pogrążyć się we wspomniachprebúdzať spomienky budzić wspomnienia

SPRCHA:studená sprcha zimny prysznic

SRDCE:človek bez srdca człowiek bez sercačo na srdci, to na jazyku co na sercu, to na językuísť za hlasom srdca iść za głosem sercakameň mu spadol zo srdca kamień spadł mu z sercalámač ženských sŕdc pogromca kobiecych sercleží mu to na srdci leży mu to na sercumať srdce ako kameň mieć serce jak z kamienia

- 45 -

mať srdce na pravom mieste mieć dobre sercemať šľachetné srdce mieć szlachetne sercemať zlaté srdce mieć złote sercenemať srdce nie mieć sercanosí/má srdce na dlani ma serce jak na dłoniotvoriť niekomu/pred niekým srdce otwierać przed kimś swoje sercepodmaniť si srdce niekoho podbić czyjeś serceposlúchať hlas srdca słuchać głosu sercaprirásť k srdcu przypaść do sercas ľahkým srdcom z lekkim sercems ťažkým srdcom z ciężkim sercemsrdce mu búcha ako kladivo serce mu wali jak młotemsrdcu nerozkážeš serce nie sługaz celého srdca z całego sercazajačie srdce zajęcze sercezlomiť niekomu srdce złamać komuś sercezobrať si niečo k srdcu wziąć coś sobie do serca

STARÝ: starý, ale jarý stary, ale jarystarý kontinent stary kontynent /Europa/

STAVBA:čierna stavba samowola budowlana

STOPA:ani stopy niet po ňom nie ma po nim śladu/ślad po nim zaginąłbyť na dobrej/správnej stope być na dobrym tropieísť v stopách niekoho iść czyimś ślademprísť niekomu na stopu wpaść na czyjś tropzmiznúť bez stopy zniknąć bez śladu

STǑL:okrúhly stôl okrągły stółrovný ako stôl płaski jak deskarozhodovať za zeleným stolom decydować za zielonym stolikiem

STRACH:ide z neho strach sieje postrach/trwogęmá strachu plné nohavice robi w portki ze strachumať strach bać sięnahnať niekomu strach napędzić komuś strachu.nepozná strach nie zna strachu.ošedivieť/zošedivieť od strachu posiwieć ze strachurozsievať strach siać postrachstrach má veľké oči strach ma wielkie oczystrach z neznámeho strach przed nieznanymtrasie sa od strachu trzęsie się ze strachuumierať od strachu umierać ze strachu

- 46 -

STRANA:druhá strana mince druga strona medaluísť na malú stranu iść się wysikaćísť na veľkú stranu iść zrobić kupę prejsť/prebehnúť na druhú stranu przejść na drugą stronę /w polityce lub na wojnie/stáť/byť na strane niekoho stać/być po czyjejś stronieštyri svetové strany cztery strony świata

STRECHA:bývať s niekým pod jednou strechou mieszkać z kimś pod jednym dachemhneď je oheň na streche awantura wisi w powietrzulepší vrabec v hrsti ako holub na streche lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachumať (vlastnú) strechu nad hlavou mieć (własny) dach nad głowąo tom už vrabce na streche čvirikajú już o tym wróble na dachu ćwierkająstratiť strechu nad hlavou stracić dach nad głową

STRELA: bežať ako strela pędzić jak strzałastrela do šibenice (sport.) strzał w okienkostrela z jasného neba grom z jasnego nieba

STRETNUTIE:blízke stretnutie tretieho druhu bliskie spotkanie trzeciego stopnia

STRIEBRO:hovoriť striebro, mlčať zlato mowa jest srebrem, milczenie złotemživé striebro żywe srebro /rtęć lub o dziecku/

STROJ:robiť ako stroj pracować jak maszynastroj na peniaze maszynka do robienia pieniędzystroj vojny machina wojenna

STROM:jablko nepadá ďaleko od stromu niedaleko pada jabłko od jabłoni

SUD:tučný/bachratý ako sud gruby jak beczka

SÚD:posledný súd sąd ostateczny

SUCHÝ:nenechať na niekom (ani) suchej nitky nie zostawić na kimś suchej nitkiniet na ňom suchej nitky przemókł do suchej nitkižiť o/na suchom chlebe żyć o suchym chlebie

SVEDOK:korunný svedok świadek koronnykrivý svedok fałszywy świadekmŕtvy svedok, dobrý svedok dobry świadek to martwy świadeknemý svedok niemy świadekpovedať niekomu niečo bez svedkov powiedzieć coś komuś bez świadków

- 47 -

SVEDOMIE:dobré svedomie je mäkká poduška czyste sumienie jest najlepszą poduszkąmať čisté svedomie mieć czyste sumieniemať niekoho na svedomí mieć kogoś na sumieniunemať svedomia nie mieć sumieniapohlo sa v ňom svedomie ruszyło go sumienieprebudilo sa v ňom svedomie obudziło się w nim sumieniesloboda svedomia wolność sumieniaspytovať svedomie robić rachunek sumieniasvedomie ho hryzie gryzie go sumieniesvedomie národov sumienie narodówurobiť niečo s pokojným svedomím zrobić coś ze spokojnym sumieniemvýčitky svedomia wyrzuty sumieniaživé svedomie żywe sumienie

SVET:ani za celý/živý svet za żadne skarby świataďaleké svety dalekie światydobyť svet podbić światdokiaľ (čo) svet svetom jak świat światemhovorí o ňom celý svet mówi o nim cały światísť na kraj sveta iść na koniec świataísť svetom iść w światkoniec sveta koniec światakrajiny tretieho sveta kraje trzeciego światakus sveta kawał światamyslí si, že všetku múdrosť sveta myśli, że pozjadał wszystkie rozumyna onom svete na tamtym świecie /po śmierci/od stvorenia sveta od zarania dziejówodísť zo sveta zejść ze świata /umrzeć/odvážnemu patrí svet do odważnych świat należyopustiť tento svet opuścić ten świat /umrzeć/ôsmy div sveta ósmy cud światapreto sa svet nezrúti świat się z tego powodu nie zawaliprísť na svet przyjść na światpriviesť na svet wydać na świat /urodzić/pupok sveta pępek światasedem divov sveta siedem cudów światasi mojím celým svetom jesteś dla mnie całym światemspoznávať svet poznawać światstarý ako svet stary jak światStrecha sveta (geogr.) Dach Światasú úplne odrezaní od sveta są całkowicie odcięci od światasvet dieťaťa świat dzieckasvet dospelých świat dorosłychtak tento svet beží tak to już bywa na świecieteraz je už iný svet teraz jest już inny światto svet nevidel tego świat jeszcze nie widziałuzrieť svetlo sveta ujrzeć światło dzienneveľký svet wielki światzniesť niekoho zo sveta wyprawić kogoś na tamten światžiť vo svojom uzavretom svete żyć w swoim zamkniętym świecie

- 48 -

SVETLO:opisovať niečo v dobrom svetle opisywać coś w dobrym świetlepostaviť niečo do nového svetla postawić/pokazać coś w nowym świetlestavať niečo do iného svetla przedstawiać coś w innym świetlesvetlo na konci tunela światełko na końcu tuneluuzrieť svetlo sveta ujrzeć światło dziennevec má svoje svetlá a tiene sprawa/rzecz ma swoje jasne i ciemne stronyvniesť do niečoho svetla rzucić światło na coś /wyjaśnić/vyjsť na svetlo sveta wyjść na światło dzienneza svetla w dzień

SYN:aký otec, taký syn jaki ojciec, taki synmárnotratný syn syn marnotrawny

ŠANCA:byť bez šancí być bez szansmať (pred sebou) veľkú šancu mieć (przed sobą) wielką szansęobete nemali šancu ofiary nie miały szansposledná šanca ostatnia szansaživotná šanca życiowa szansa

ŠIP:šip Amora strzała Amora

ŠÍP:kto sa topí, šípa sa lapá tonący brzytwy się chwyta

ŠKODA:narobiť viac škody ako osohu narobić więcej szkody niż użytku/pożytku

ŠKOLA:chodiť poza školu wagarować/chodzić na wagaryškola života szkoła życia

ŠŤASTIE:hlúpy má šťastie głupi ma zawsze szczęściehormón šťastia hormon szczęściakaždý je kováčom svojho šťastia każdy jest kowalem swojego losukoleso šťastia sa krúti fortuna kołem się toczymať hlúpe šťastie mieć głupie szczęściemať na seba šťastie mieć do siebie szczęściemať viac šťastia ako rozumu mieć więcej szczęścia niż rozumumať z pekla šťastie mieć piekielne szczęścienosiť šťastie przynosić szczęścieodvážnemu šťastie praje szczęście sprzyja odważnymopustilo ho šťastie szczęście go opuściłopri troche šťastia przy odrobinie szczęściaprialo nám šťastie sprzyjało nam szczęścieskúsiť šťastie spróbować szczęściaslepé šťastie ślepe szczęściešťastie sa naňho usmialo uśmiechnęło się do niego szczęściešťastie v nešťastí szczęście w nieszczęściužiariť šťastím promieniować szczęściem

- 49 -

ŠTVRŤ: kamaráti z mokrej štvrte kompani od kieliszka

ŠTÝL: vo svojom štýle w swoim styluvo veľkom štýle w wielkim stylu

TAJOMSTVO:verejné tajomstvo tajemnica poliszynela

TELO:držať niekoho na tri kroky od tela trzymać kogoś na dystanschrániť niekoho vlastným telom chronić kogoś własnym ciałemreč tela mowa ciałatelom aj dušou ciałem i duszątriasť sa na celom tele cały się trząśćv zdravom tele zdravý duch w zdrowym ciele zdrowy duch

TEÓRIA:teória sprisahania teoria spiskowa

TIEŇ:báť sa vlastného tieňa bać się własnego cieniachodiť za niekým ako tieň chodzić za kimś jak cieńsvetlá a tiene (przen.) jasne i ciemne stronytieň podozrenia cień podejrzeniauž je len ako tieň toho, čo býval jest (tylko) cieniem samego siebie

TICHO:ticho ako v kostole cicho jak w kościelemŕtve ticho martwa ciszahrobové ticho grobowa cisza TOVÁREŇ:továreň na smrť fabryka śmierci /obóz zagłady/továreň na sny fabryka snów /Hollywood/

TRADÍCIA:ostať verný tradíciám pozostać wierny tradycjitradícia je tradícia tradycja to tradycjaživá tradícia żywa tradycja

TREST:trest boží kara boska

TRH:býčí trh hossa/rynek bykačierny trh czarny rynekmedvedí trh bessa/rynek niedźwiedzianeviditeľná ruka trhu niewidzialna ręka rynkuniesť kožu na trh nadstawiać karku

- 50 -

TRPEZLIVOSŤ:anjelská trpezlivosť anielska cierpliwośćdochádza mu trpezlivosť kończy mu się cierpliwośćpohár trpezlivosti pretiekol miarka się przebrałastrácať trpezlivosť tracić cierpliwość

TRVAŤ:nič netrvá večne nic nie trwa wiecznie

TVÁR: hľadieť smrti do tváre patrzeć śmierci w twarz/oczynapľuť niekomu do tváre napluć komuś w twarzpovedať niekomu rovno do tváre powiedzieć komuś prosto w twarz/oczypozrieť sa niečomu do tváre spojrzeć czemuś w twarz/oczypracovať v pote tváre pracować w pocie czołapráva tvár prawdziwa twarzstratiť tvár stracić twarztvárou v tvár twarzą w twarzukázať svoju pravú tvár pokazać swoją prawdziwą twarzvy)strúhať kyslú tvár zrobić kwaśną minęvysmievať sa do tváre śmiać się w twarzznáma tvár znana twarz

TVRDENIE:tvrdenie proti tvrdeniu słowo przeciwko słowu

TÝŽDEŇ:celé týždne całe tygodnie/całymi tygodniami /bardzo długo/medové týždne miodowy miesiącVeľký týždeň Wielki Tydzień

ÚČET:gólový účet (sport.) konto bramkowenevyrovnané účty niewyrównane rachunkito ide na jeho účet to idzie na jego rachunekvyrovnať si s niekým (osobné) účty wyrównać rachunkizabávať sa na cudzí účet bawić się cudzym/czyimś kosztem

UDALOSŤ:náhodná udalosť zdarzenie losowepodľa skutočnej udalosti oparty na faktach (o filmie lub książce)

UDRŽAŤ (SA): nemohla udržať slzy nie mogła powstrzymać łezudržať čisté konto (sport.) zachować czyste kontoudržať krok s niekým dotrzymać komuś kroku

UCHO:byť samé ucho zamienić się w słuchjedným uchom dnu a druhým von jednym uchem wejdzie, drugim wyjdziemať dobré uši mieć dobry słuchmať niečoho až po uši mieć czegoś po dziurki w nosienaťahovať uši nastawiać uszuneverím vlastným ušiam nie wierzę własnym uszompočuť niečo na vlastné uši usłyszeć coś na własne uszypočúvať (iba) jedným uchom słuchać jednym uchem

- 51 -

počúvať na pol ucha słuchać jednym uchemsedieť si na ušiach puszczać mimo uszusomárske uši ośle uszy /w zeszycie/steny majú uši ściany mają uszystrihať ušami strzyc uszamitopiť sa v niečom až po uši tkwić w czymś po uszyzamilovaná po uši zakochana po uszyzapísať si niečo za uši dobrze coś sobie zapamiętaćzvoní mi v ušiach dzwoni mu w uszach

ULICA:slepá ulica ślepa uliczkaspať na ulici spać na ulicyvyhodiť niekoho na ulicu wyrzucić kogoś na ulicęvyjsť do ulíc wyjść na ulice

ÚLOHA:hrať veľkú úlohu odgrywać dużą/wielką rolęneuskutočniteľná úloha niewykonalne zadanie

ÚSPECH:kľúč k úspechu klucz do sukcesukomerčný úspech sukces kasowypráca korunovaná úspechom praca ukoronowana powodzeniem/sukcesemrecept na úspech przepis na sukcestajomstvo úspechu tajemnica sukcesuúspech má veľa (krstných) otcov sukces ma wielu ojców

UTEKAŤ:uteká, čo mu sily/nohy stačia ucieka, co sił w nogach

ÚTEK: dať sa na útek rzucić się do ucieczkiútek od skutočnosti ucieczka z rzeczywistościzachrániť sa útekom salwować się ucieczką

UTIECŤ:čo sa vlečie, neutečie co się odwlecze, to nie ucieczeutiecť spred oltára uciec sprzed ołtarza

UVIDIEŤ:to sa ešte uvidí jeszcze zobaczymyuvidím(e), čo a ako zobaczymy co i jak

ÚZEMIE:bránkové územie (sport) pole bramkowepokutové územie (sport) pole karneúzemie nikoho ziemia niczyja

VAJCE:Kolumb(us)ovo vajce jajko Kolumbakukučkino/kukučie vajce kukułcze jajopodobajú sa ako vajce vajcu są do siebie podobni jak dwie krople wodyvajce chce byť múdrejšie ako sliepka jajko chce być mądrzejsze od kuryzaobchádzať s niekým ako s maľovaným vajcom obchodzić się z kimś jak z jajkiem

- 52 -

VEC:brať veci vážne brać sprawy poważniehovoriť k veci mówić do rzeczyhovoriť od veci mówić od rzeczynazvať veci pravým menom nazwać rzeczy po imieniupostaviť niekoho pred hotovú vec postawić kogoś przed faktem dokonanym prejsť k veci przejść do rzeczyprevziať veci do svojich rúk wziąć sprawy w swoje ręceto je moja vec to moja sprawato nie je taká jednoduchá vec to nie taka prosta sprawavec cti sprawa honoruveci sa majú takto sprawy wyglądają następująco/tak

VEČER:nechváľ deň pred večerom nie chwal dnia przed zachodem słońcaod rána do večera od rana do wieczora VEČNÝ:na večné veky/časy na wieczne czasynič netrvá večne nic nie trwa wiecznieodísť na večný odpočinok odejść/udać się na wieczny spoczynekprisahať si večnú lásku przysięgać sobie wieczną miłośćspať svoj večný sen spać snem wiecznymvečné mesto wieczne miasto /Rzym/večný oheň wieczny ogieńvečný spánok wieczny senvečný študent wieczny studentvečný život życie wieczne

VEDIEŤ:človek nikdy nevie nigdy nie wiadomonevie si rady nie potrafi dać sobie radynevie, kde mu hlava stojí ma urwanie głowynevie, kedy prestať nie wie, kiedy przestaćnevieme (ani) dňa ani hodiny nie znamy dnia ani godzinyto sa vie wiadomoto vie každé dieťa to wie każde dzieckovie, čo chce wie, czego chceviem o ňom všetko wiem o nim wszystkoviem, čo robím wiem, co robię

VEDOMIE:beriem to na vedomie przyjmuję to do wiadomości

VEK:celé veky całe wieki/cała wieczność/całą wiecznośćKristove roky chrystusowe lata/chrystusowy wiekmatuzalemský vek matuzalowy/matuzalemowy wiekna svoj vek jak na swój wiekna večné veky/časy na wieczne czasynový vek nowożytnośćod vekov od wiekówstarý vek starożytnośćstredný vek średniowieczezhrbený vekom zgrzybiałyzlatý vek złoty wiek

- 53 -

VIERA:v dobrej viere w dobrej wierzežiť s niekým na vieru żyć z kimś na kocią łapę

VIETOR:bez vetra se ani lístok nepohne nie ma dymu bez ogniabyť do vetra być lekkoduchemkto vietor seje, žne dážď kto sieje wiatr, zbiera burzęnové vetry vejú wieją nowe wiatryvie, odkiaľ vietor fúka wie, skąd wiatr wiejevietor zmien wiatr zmian

VLÁDA:stratiť vládu nad sebou stracić panowanie nad sobą

VLAS:ani vlas na hlave sa mu neskriví włos mu z głowy nie spadniepritiahnuté za vlasy przesadzoneskočili si do vlasov skoczyli sobie do gardeł/oczuvlasy mu dupkom vstávajú włosy mu dęba stająživot mu (jej) na vlase visí jego życie wisi na włosku

VLK:aby bol aj vlk sýty, aj baran celý żeby wilk był syty i owca całačlovek človeku vlkom człowiek człowiekowi wilkiemešte vlka nechytili, už na jeho kožu pili nie dziel skóry na niedźwiedziuhladný ako vlk głodny jak wilkmorský vlk wilk morskimy o vlku a vlk za humnami o wilku mowa, a wilk tustarý vlk stary wygavlk v ovčom rúchu wilk w owczej skórze

VLNA:sme na rovnakej vlne nadajemy na tych samych falachzelená vlna zielona fala

VODA:báť sa niekoho ako čert svätenej vody bać się kogoś jak diabeł wody święconejdovtedy sa chodí s krčahom po vodu, kým sa nerozbije póty dzban wodę nosi, póki ucho się nie urwieešte veľa vody utečie jeszcze wiele wody upłynie/musi upłynąćhnať niekomu vodu na mlyn lać wodę na czyjś młynkrv nie je voda krew nie wodamäkká voda miękka wodarásť ako z vody rosnąć jak na drożdżachsladká voda woda słodkaslaná voda woda słonatichá voda brehy podmýva cicha woda brzegi rwieto mu je voda na mlyn to woda na jego młyntvrdá voda twarda wodaveľká voda wielka woda

VOJNA:psychologická vojna wojna psychologicznastudená vojna zimna wojna

- 54 -

VOJSŤ:toľko, čo by pod necht vošlo tyle, co kot napłakałvojsť do dejín przejść do historii/zapisać się w historiivojsť do platnosti wejść w życie /o ustawie, przepisie/vošli si do vlasov skoczyli sobie do gardeł/do oczu

VǑĽA:božia vôľa wola Bożadobrá vôľa dobra wolaposledná vôľa ostatnia wola /testament/proti svojej vôli wbrew swej wolisila vôle siła wolislobodna vôľa wolna wola

VRABEC: lepší vrabec v hrsti ako holub na streche lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachuvrabce na strechách čvirikajú, že... wróble na dachach ćwierkają, że...

VRANA:biela vrana biały krukkto príde medzi vrany, musí kvákať ako ony jeśli wejdziesz między wrony,

musisz krakać tak jak onevrana k vrane sadá ciągnie swój do swegovrana vrane oko nevykole kruk krukowi oka nie wykole

VRECE:hádzať všetko do jedného vreca wrzucać wszystko do jednego workakúpiť mačku vo vreci kupić kota w workuna hrubé vrece hrubá záplata jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubiepohybuje sa ako motovidlo vo vreci porusza się jak słoń w składzie porcelanyroztrhlo sa vrece s nimi rozwiązał się z nimi worek /np. z bramkami/šidlo vo vreci neutajíš wyjdzie szydło z workatma ako vo vreci ciemno choć oko wykolvrece bez dna wór bez dnavrece peňazí wór pieniędzyvykľulo sa šidlo z vreca wyszło szydło z worka

VRECKO:mať hlboko do vrecka mieć pustki w kieszenimať prázdne vrecko mieć pustą kieszeńmyslieť iba na svoje (vlastné) vrecko myśleć tylko o własnej kieszeniplniť si vrecká nabijać/napychać sobie kieszeniepocítiť niečo na svojom (vlastnom) vrecku odczuć coś na własnej kieszenipoznať niekoho ako svoje vrecko znać kogoś jak własną kieszeńudrieť sa po vrecku uderzyć się po kieszenizaplatiť z vlastného vrecka zapłacić z własnej kieszeni

VRCHOL:byť na vrchole slávy być u szczytu sławyútok na vrchol atak na szczytvrátiť sa na vrchol wrócić/powrócić na szczytvrchol dokonalosti szczyt doskonałościvrchol ľadovca wierzchołek góry lodowej /mała część problemu/vrchol všetkého szczyt wszystkiego

- 55 -

VŠETKO:dala by všetko dałaby/oddałaby wszystkodo tretice všetko dobré do trzech razy sztukakeď sa chce, všetko sa dá dla chcącego nic trudnegokoniec dobrý, všetko dobré wszystko dobre, co się dobrze kończyrobiť všetko na jedno kopyto robić wszystko na jedno kopytovšetkého moc škodí co za dużo, to niezdrowovšetko alebo nič wszystko albo nicvšetko jedno wszystko jednovšetko jej padá z rúk wszystko wypada jej z rąkvšetko má svoje pre a proti wszystko ma swoje za i przeciwvšetko s mierou wszystkiego z umiaremvydať zo seba všetko dać z siebie wszystko

VTÁK:taký vták sa hnusí, čo do vlastného hniezda trúsi zły to ptak, co własne gniazdo kalaoceľový vták stalowy ptakvoľný ako vták wolny jak ptakvtáka poznáš po perí, človeka po reči ptaka po upierzeniu, wilka po sierści,

człowieka poznasz po mowie

VÝNIMKA:výnimka potvrdzuje pravidlo wyjątek potwierdza regułę

VÝROČIE:okrúhle výročie okrągła rocznica

VZDUCH:čerstvý vzduch świeże powietrzeniečo visí vo vzduchu coś wisi w powietrzuvo vzduchu cítiť jar w powietrzu czuć wiosnęvyhodiť do vzduchu wysadzić w powietrzevyletieť do vzduchu wylecieć w powietrze

VZŤAH:nad ich vzťahom sa zbiehajú čierne mračná nad ich związkiem gromadzą się czarne chmuryvzťah na jednu noc związek na jedną noc

ZAČAŤ:začať nový život zacząć nowe życiezačať od nuly zacząć od zera

ZAČIATOK:od začiatku do konca od początku do końcaťažké začiatky ciężkie początkitoto bol len začiatok to był dopiero początekzačiatok konca początek końca

ZÁKLAD:položil základy pre... położył fundamenty pod...

- 56 -

ZÁKON:držať sa litery zákona trzymać się litery prawamuž zákona stróż prawanepísaný zákon niepisane prawoobísť zákon obejść prawopred zákonom sme si všetci rovní wszyscy jesteśmy równi wobec prawav mene/menom zákona w imieniu prawazákon džungle prawo dżungli

ZÁUJEM:konflikt záujmov konflikt interesów

ZÁZRAK:dokázať zázraky zdziałać cudaekonomický zázrak cud gospodarczyprežil to akoby zázrak cudem to przeżyłrobiť zázraky czynić cudazázrak v poslednej chvíli cud w ostatniej chwilizázraky sa dejú cuda się zdarzają

ZBRAŇ:druh v zbrani towarzysz bronidvojsečná zbraň obusieczna brońskrížiť zbrane skrzyżować brońso zbraňou v ruke z bronią w rękuzložiť zbrane złożyć brońzodvihnúť zbraň chwycić za broń

ZDANIE:zdanie klame pozory mylą

ZDRAVIE:na zdravie! na zdrowie!sršať zdravím tryskać zdrowiemzdravie mu slúži zdrowie mu służy

ZELENÝ:zelená hranica zielona granicazelená karta zielona kartazelená vlna zielona fala

ZEM:akoby sa bol do zeme prepadol jakby zapadł się pod ziemiębyť soľou zeme być solą ziemimedzi nebom a zemou między niebem a ziemiąnech mu je zem ľahká niech mu ziemia lekką będzieohňová zem (geogr.) Ziemia Ognistaraj na zemi raj na ziemistratil zem pod nohami stracił grunt pod nogamizasľúbená zem ziemia obiecanazem nikoho ziemia niczyjazrovnať so zemou zrównać z ziemią

ZIMA:zima ako v psinci zimno jak w psiarni

- 57 -

ZISK:astronomické zisky astronomiczne zyskihonba za ziskom pogoń za zyskiem

ZLATO:biele zlato cukierčierne zlato czarne złoto /węgiel lub ropa/hovoriť striebro, mlčať zlato mowa jest srebrem, milczenie złotemmať srdce zo zlata mieć złote sercenie je všetko zlato, čo sa blyští nie wszystko złoto, co się świeci

ZLATÝ:zlatá baňa żyła złota /w znacz. dosł. kopalnia złota/zlatá mládež złota młodzieżzlatá myšlienka złota myślzlatá stredná cesta złoty środekzlatá svadba złote godyzlatá žila hemoroidyzlaté časy złote czasyzlaté ruky złote ręcezlatý klinec (programu) gwóźdź programuzlatý vek złoty wiek

ZLO:boj medzi zlom a dobrom walka między dobrem i złemmenšie zlo mniejsze złonevyhnutné zlo zło konieczne

ZLOČIN:dokonalý zločin zbrodnia doskonałazločin proti ľudskosti zbrodnia przeciwko ludzkości

ZLODEJ:príležitosť robí zlodeja okazja czyni złodzieja

ZLÝ:dať sa na zlú cestu zejść na złą drogędostať sa do zlej spoločnosti wpaść w złe towarzystworobiť zlú krv burzyć/psuć krewstavať niekoho do zlého svetla przedstawiać kogoś w złym świetlezlý sen zły sen

ZMENA:vietor zmien wiatr zmian

ZMIZNÚŤ:zmiznúť ako gáfor zniknąć jak kamforazmiznúť po anglicky zniknąć po angielskuzmizol bez stopy zniknął bez śladu

ZMYSEL:šiesty zmysel szósty zmysłv istom zmysle w pewnym sensiev pravom zmysle slova we właściwym słowa znaczeniuzmysel pre humor poczucie humoru

- 58 -

ZOZNAM:čierny zoznam czarna lista

ZUB:ceriť zuby szczerzyć zębydarovanému koňovi nehľaď na zuby darowanemu koniowi nie zagląda się w zębydržať jazyk za zubami trzymać język za zębamimliečne zuby zęby mleczneoko za oko, zub za zub oko za oko, ząb za ząbpo zuby ozbrojený uzbrojony po zębyvylomiť si zuby na niečom połamać sobie zęby na czymśzaťať zuby zaciąć zębyzub času ząb czasuzub múdrosti ząb mądrości

ZVIERA:kráľ zvierat król zwierząt /lew/veľké zviera gruba ryba

ZVYK:mať vo zvyku mieć w zwyczajusila zvyku siła przyzwyczajeniazvyk je železná košeľa przyzwyczajenie jest drugą naturą człowieka

ŽALUDOK:cigáni mi v žalúdku klince kujú kiszki mu marsza grająláska ide cez žalúdok przez żołądek do sercamať niečo v žalúdku mieć coś na wątrobiena lačný žalúdok na czczo/na pusty żołądekžalúdok sa mi dvíha żołądek podchodzi mi do gardła

ŽART:nepozná žarty nie zna się na żartachnie sú s ním žarty z nim nie ma żartówobrátiť niečo na žart obrócić coś w żartrobiť si z niekoho žarty robić sobie z kogoś żartys tým nie sú žarty z tym nie ma żartówto nie je žart to nie żarttu (už) prestávajú (všetky) žarty koniec żartówžarty nabok żarty na bok ŽELEZO:kuj železo, kým je horúce kuj żelazo, póki gorącemať nervy zo železa mieć żelazne/stalowe nerwypatriť do starého železa odejść/przejść do lamusa

ŽENA: ženu ani kvetinou kobiety nawet kwiatkiem nie uderzysz

- 59 -

ŽIŤ:bez neho neviem žiť nie potrafię bez niego żyćmusíme sa naučiť s tým žiť musimy nauczyć się z tym żyćnech žije! niech żyje!nechce sa mi žiť nie chce mi się żyćžijeme len raz raz się żyježiť ako človek żyć jak człowiekžiť ako pes s mačkou żyć jak pies z kotemžiť ako v nebi żyć jak w niebiežiť na cudzom chlebe być na cudzym chlebiežiť na veľkej nohe żyć na wysokiej stopiežiť na vieru żyć na kocią łapęžiť o chlebe a vode żyć o chlebie i wodziežiť o/na suchom chlebe żyć o suchym chlebiežiť v zlatej klietke żyć w złotej klatcežiť vo svojom uzavretom svete żyć w swoim zamkniętym świeciežiť z ruky do úst żyć o chlebie i wodzie

ŽIVOT:ak ti je život milý jeśli ci życie miłeboj na život a na smrť walka na śmierć i życieelixír života eliksir życiajeseň života jesień życialúči sa so životom żegna się z życiem /umiera/mať život pred sebou mieć życie przed sobąnočný život nocne życie otázka života a smrti kwestia/sprawa życia i śmiercipán života a smrti pan życia i śmiercipoložiť za niekoho život oddać za kogoś życieposledné chvíle života ostatnie chwile życia siahnuť niekomu na život targnąć na czyjeś życie/odebrać komuś życie straty na životoch straty w ludziachškola života szkoła życia to je jeho život to (jest) jego życie /o hobby, pasji/v živote som to nepočul w życiu tego/o tym nie słyszałemzačať nový život zacząć nowe życiezapamätať si na celý život zapamiętać (sobie) na całe życiezaplatiť životom przypłacić życiemžiť vlastným životom żyć własnym życiemživot ide ďalej życie toczy się dalejživot išiel ďalej życie szło dalejživot mu visel na vlásku jego życie wisiało na włoskuživot na hromádke życie na kocią łapęživot ulice życie ulicy

ŽIVÝ:nebolo, niet tam ani živej duše nie było tam żywej duszynebyť už medzi živými nie być już wśród żywychnielen samým chlebom je človek živý nie samym chlebem człowiek żyježivá mŕtvola chodzący trupživá váha żywa wagaživý plot żywopłot

ŽRALOK: finančný žralok rekin finansowy

- 60 -