PLAN AKTIVNOSTI - fmoit.gov.ba GRADNJA(1).pdf · MGV GRADNJA d.o.o. Zavidovidi, 2012. Eksploataciono polje leţišta kreĉnjaka "Sokolica" na kome su okonturene rezerve kreĉnjaka

„MGV GRADNJA“ d.o.o. ZAVIDOVIĆI

PLAN AKTIVNOSTI za kamenolom „Sokolica“ sa postrojenjem

za separaciju i asfaltnom bazom

Zavidovići, oktobar 2012. godine

PLAN AKTIVNOSTI za kamenolom kreĉnjaka "SOKOLICA"

sa postrojenjem za separaciju i asfaltnom bazom

2 MGV GRADNJA d.o.o. Zavidovidi, 2012.

PLAN AKTIVNOSTI

za kamenolom kreĉnjaka "SOKOLICA" sa postrojenjem za separaciju i asfaltnom bazom

(dopunjen po primjedbama struĉne komisije)

Zavidovići, oktobar 2012. Direktor MGV GRADNJA d.o.o. Zavidovići

Mirsad Valjevac




SADRŢAJ:

1. IME I ADRESA OPERATORA / INVESTITORA POGONA I POSTROJENJA ........................................................... 8

2. LOKACIJA POGONA I POSTROJENJA PRIKAZANA NA PLANU ........................................................................... 8

2.1 Geografski položaj ležišta krečnjaka "Sokolica" ......................................................................................... 11

2.2. Morfološko - hidrogeološke i klimatske karakteristike područja ležišta krečnjaka "Sokolica" ................. 12

2.3. Dosadašnja istraživanja na širem području ležišta krečnjaka "Sokolica" ................................................... 13

2.4. Geološke karakteristike šireg područja ležišta krečnjaka "Sokolica" ......................................................... 14

2.5 Tektonika ležišta krečnjaka ˝Sokolica˝ ...................................................................................................... 14

2.6 . Hidrogeološke karakteristike ležišta krečnjaka ˝Sokolica˝ ................................................................... 15

2.7. Inženjersko – geološke karakteristike ležišta krečnjaka "Sokolica" ...................................................... 15

3. OPIS DJELATNOSTI PRAVNOG LICA, VRSTA PROIZVODA I GODIŠNJI KAPACITET PROIZVODNJE, BROJ

ZAPOSLENIKA ........................................................................................................................................................ 17

3.1. Uvod ........................................................................................................................................................ 17

3.1.1. Otkrivanje površinskog sloja ................................................................................................................... 18

3.1.2. Formiranje etaža ..................................................................................................................................... 18

3.1.3. Bušenje i miniranje stijenskog masiva .................................................................................................... 18

3.1.4. Guranje, utovar i unutrašnji kamionski transport................................................................................... 19

3.1.5. Separacija - prerada (drobljenje i sijanje) ............................................................................................... 19

3.1.6. Utovar i otprema kamenih agregata/frakcija (vanjski kamionski transport) .......................................... 20

3.2 Vrsta proizvoda i godišnji kapacitet proizvodnje ....................................................................................... 20

4. OPIS POGONA I POSTROJENJA ..................................................................................................................... 24

4.1. Sistem površinske eksploatacije krečnjaka i strukture mehanizacije ....................................................... 25

4.2. Mehanizacija na kamenolomu krečnjaka "Sokolica".............................................................................. 27

4.3. Tehničko-tehnološke karakteristike kompleksne mehanizacije na kamenolomu krečnjaka "Sokolica"

.......................................................................................................................................................................... 28

4.4. Tehnološki proces pripreme krečnjaka ..................................................................................................... 29

4.4.1. Tehnički opis postrojenja za mljevenje i granuliranje ............................................................................. 32

4.4.2 Tehnički opis tehnološkog procesa ......................................................................................................... 33




4.5. Tehnološki proces proizvodnje asfalta ...................................................................................................... 34

4.5.1. Sirovine koje učestvuju u procesu proizvodnje, doprema i skladištenje ............................................... 35

4.6.2. Asfaltno postrojenje, opis i princip rada ............................................................................................... 36

4.6.2.1. Osnovne sirovine za proizvodnju asfalta ............................................................................................. 36

4.6.2.2. Nabavka i skladištenje sirovina i energenata ....................................................................................... 37

4.6.2.3. Skladištenje osnovnih sirovina i energenata........................................................................................ 37

4.7. Tehnološki proces proizvodnje vrude asfaltne mase ................................................................................. 38

4.7.1. Tok proizvodnje asfalta ........................................................................................................................... 38

4.7.2. Regulacija preddozatora i traka .............................................................................................................. 38

4.7.3. Redoslijed puštanja pojedinih sklopova na postrojenju za proizvodnju asfalta .................................... 38

4.7.4. Punjenje frakcija u preddozatore ............................................................................................................ 39

4.7.5. Paljenje plamenika na rotacionoj sušari ................................................................................................. 39

4.7.6. Puštanje u rad preddozatora i transport frakcije do sušare ................................................................... 39

4.7.7. Postupak i tok sušenja frakcija u rotacionoj sušari ................................................................................. 39

4.7.8. Transport vrudeg materijala .................................................................................................................... 40

4.7.9. Prosijavanje i klasiranje zagrijanog materijala ........................................................................................ 40

4.7.10. Otprašivanje i transport lebdedeg materijala iz sušare do dimnjaka ................................................... 40

4.7.11. Maseno doziranje kamenih frakcija ...................................................................................................... 40

4.7.12. Doziranje kamenog brašna- filera ......................................................................................................... 41

4.7.13. Doziranje bitumena ............................................................................................................................... 41

4.7.14. Proces miješanja asfaltne mase u protustrujnoj mješalici .................................................................... 41

4.7.15. Transport gotove asfaltne mase do silosa gotovog asfalta .................................................................. 42

4.8. Radnje, postupci na početku i kraju proizvodnog procesa ........................................................................ 42

4.9. Postojeda oprema za smanjenje negativnog utjecaja .............................................................................. 42

5. DATUM POČETKA RADA POGONA ................................................................................................................... 43

6. STUDIJA O ZAGAĐENOSTI U NULTOM STANJU ................................................................................................ 44

6.1. Uvod .......................................................................................................................................................... 44

6.2. Mjerenje emisije štetnih plinova i čvrstih čestica ..................................................................................... 46

6.3. Mjerenje buke i zaprašenosti .................................................................................................................... 48

6.3.1. Mjerenje buke ......................................................................................................................................... 48

6.3.2. Mjerenje zaprašenosti – ukupne lebdede čestice ................................................................................... 49

6.4. Kruti otpad ................................................................................................................................................ 51




6.5. Otpadne vode ............................................................................................................................................ 52

7. LISTA SIROVINA I POMOCNIH MATERIJALA UKLJUČUJUDI HEMIJSKE SUPSTANCE I GORIVO (NAZIV

SIROVINE, GODIŠNJA POTROŠNJA, POTROŠNJA PO JEDINICI PROIZVODA, UKUPNI GODIŠNJI TROŠAK, OPIS

KOMPONENTI ILI OSOBINA SA ZNACAJNIM EFEKTIMA PO OKOLIŠ, METODA NABAVKE, SKLADIŠTENJA I

TRANSFERA) .......................................................................................................................................................... 52

7.1. Sirovine su razvrstane po skupinama kako bi se izbjeglo nabrajanje svih 383 materijala. .................... 52

8. IZVOR VODOSNABDIJEVANJA, UKUPNA POTROŠNJA VODE I POTROŠNJA PO JEDINICI PROIZVODA, IZVORI

ENERGIJE, UKUPNA .............................................................................................................................................. 55

POTROŠNJA I POTROŠNJA PO JEDINICI PROIZVODA ............................................................................................. 55

8.1. Snabdijevanje i potrošnja vode ................................................................................................................. 55

8.2. Snabdijevanje i potrošnja električne energije ........................................................................................... 55

9. MJERE ZA ODRŽAVANJE I ČIŠDENJE OPREME .................................................................................................. 56

9.1. Mjere za održavanje i čišdenje opreme na kamenolomu .......................................................................... 56

9.2. Mjere koje provode rukovaoci ................................................................................................................... 56

9.3. Mjere koje provodi stručno obučeno osoblje ............................................................................................ 56

9.4. Mjere nakon završenog ciklusa proizvodnje .............................................................................................. 59

9.5. Mjere za održavanje po ukazanoj potrebi ................................................................................................. 59

9.6. Mjere za održavanje uređaja za transport ................................................................................................. 59

10. OPIS POSTOJEDEG MONITORINGA ................................................................................................................. 61

11. OPIS POSTOJEDIH MJERA PREVENCIJE NASTANKA EMISIJA, POSTOJEDIH MJERA ZA SVOĐENJE

UPOTREBE SIROVINA, VODE I ENERGIJE NA MINIMUM, OPIS KONAČNOG TRETMANA OTPADNIH TOKOVA I

NJIHOVA USPOREDBA SA ONIM DATIM U NAJBOLJOJ RASPOLOŽIVOJ TEHNOLOGIJI. ................................... 62

11.1. Emisija u zrak ........................................................................................................................................... 64

11.2. Emisija u vode ......................................................................................................................................... 64

11.3. Postojede aktivnosti za smanjenje upotrebe sirovina, vode i energije na minimum ............................. 65

11.4. Opis konačnog tretmana otpadnih tokova i njihova usporedba sa onim datim u najboljoj

raspoloživoj tehnologiji. .................................................................................................................................... 65

11.5. Usporedba mjera koje se poduzimaju u pogonu sa mjerama datim BAT ............................................... 66

dokumentom – asfaltna baza. .......................................................................................................................... 66

12. ANALIZA PODATAKA O POTROŠNJI SIROVINA I EMISIJAMA U SKLADU SA PROPISIMA O GRANIČNIM

VRIJEDNOSTIMA EMISIJA I PREPORUKAMA DATIM U DOKUMENTU O NAJBOLJOJ RASPOLOŽIVOJ

TEHNOLOGIJI (BAT) ............................................................................................................................................... 68

12.1. Analiza emisija u zrak .............................................................................................................................. 68

12.1.1. Emisije prašine ...................................................................................................................................... 68




12.1.2. Emisije iz motora sa unutrašnjim sagorijevanjem ................................................................................ 69

12.1.3. Utjecaj na floru i faunu ......................................................................................................................... 70

12.1.4. Utjecaj na površinske i podzemne vode ............................................................................................... 70

12.1.5. Utjecaj odlagališta jalovine .................................................................................................................. 72

12.1.6. Utjecaj promjene iskorištavanja zemljišta ............................................................................................ 72

12.1.7. Utjecaji na infrastrukturu ...................................................................................................................... 72

12.1.8. Utjecaji na arheološku i kulturnu baštinu ............................................................................................. 72

12.1.9. Utjecaj mogudih ekoloških nezgoda ..................................................................................................... 73

12.1.10. Utjecaji nakon prestanka i korištenja ................................................................................................. 73

12.2. Analiza nastanka buke............................................................................................................................. 74

13. SPISAK AKTIVNOSTI I MJERA ZA SMANJENJE EMISIJE U SKLADU SA DOKUMENTOM O NAJBOLJOJ

RASPOLOŽIVOJ TEHNOLOGIJI................................................................................................................................ 75

13.1. Emisije u zrak........................................................................................................................................... 78

13.2. Buka i vibracije ......................................................................................................................................... 79

13.3. Upravljanje otpadom ............................................................................................................................... 80

13.4. Površinske i podzemne vode ................................................................................................................... 80

13.5. Zaštitne mjere u slučaju mogudih nezgoda .............................................................................................. 82

14. PRIJEDLOG MONITORING PLANA U SKLADU SA PROPISIMA I ROKOVI ZA PREDUZIMANJE PREDVIĐENIH

AKTIVNOSTI I MJERA ............................................................................................................................................. 82

14.1. Emisije u zrak ........................................................................................................................................... 83

14.2. Monitoring vanjskog nivoa buke .............................................................................................................. 83

14.3. Monitoring emisije dimnih plinova i ukupnih lebdedih čestica ............................................................... 84

14.4. Monitoring emisije u vode ....................................................................................................................... 85

14.7. Prijedlog monitoring plana ...................................................................................................................... 85

14.5. Monitoring emisije u tlo ........................................................................................................................... 86

14.6. Uslovi na lokaciji za koje se vrši evidencija .............................................................................................. 87

15. MJERE PLANIRANE ZA MONITORING PROIZVODNJE, NASTANKA OTPADA I EMISIJA ............................... 87

16. PLAN ZA SPRJEČAVANJE NESREDA VELIKIH RAZMJERA .............................................................................. 90

16.1. Mjere zaštite prilikom utovara i transporta ............................................................................................. 92

16.2. Mjere zaštite prilikom rada na klasirnici .................................................................................................. 93

16.3. Mjere zaštite prilikom manipuliranja eksplozivnim sredstvima na kamenolomu ................................... 94

16.4. Dokumentacija o radu s eksplozivnim sredstvima ................................................................................... 95




16.6. Osobna zaštitna sredstva ......................................................................................................................... 96

16.7. Zaštita postrojenja od strujnog udara ...................................................................................................... 96

17. NAČIN IZVJEŠTAVANJA O REZULTATIMA IZVRŠENJA MJERA ....................................................................... 97

18. FINANSIJSKA PROCJENA ZA IZVRŠENJE PLANA NA GODIŠNJEM NIVOU ....................................................... 99

19. PLAN ZA PRESTANAK RADA .......................................................................................................................... 100

19.1. Zaštita u slučaju nakon prestanka radova.............................................................................................. 100

20. PRILOG – IZVOD IZ PROSTORNO PLANSKE DOKUMENTACIJE, PRIJEPIS SVIH DOZVOLA, PRIJEPIS

POSTOJEDIH ELABORATA (ZAŠTITA OKOLIŠA, PROTUPOŽARNA ZAŠTITA, SIGURNOST NA RADU) ................... 100




1. IME I ADRESA OPERATORA / INVESTITORA POGONA I POSTROJENJA

Naziv investitora "MGV GRADNJA"

Pravni oblik

Društvo sa ograniĉenom odgovornošću

Vrsta zahtjeva Postojeći objekat

Pogon za koji se traţi okolinska dozvola Kamenolom kreĉnjaka "SOKOLICA" sa postrojenjem za separaciju i asfaltna baza kapaciteta 30 t/h

Adresa investitora

Ul. tvorniĉka bb 72220 Zavidovići Kanton: Zeniĉko-dobojski Drţava: Bosna i Hercegovina

Telefon / fax +387 37 88 33 23

Sluţbena kontakt osoba, pozicija

Mirsad Valjevac direktor

Identifikacijski broj 4218484410003

Naziv djelatnosti Gradnja ostalih graĊevina niskogradnja, d.n.

Šifra djelatnosti KD BiH 2010 42.99

Šifra djelatnosti KD

45.212

Kontakt osoba za izradu Plana aktivnosti

Avdić Edib

2. LOKACIJA POGONA I POSTROJENJA PRIKAZANA NA PLANU Zavidovići su općina i grad u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine. Smješteni su izmeĊu Doboja i Zenice, na rijekama Bosni, Krivaji i Gostoviću. Administrativno pripadaju Zeniĉko-dobojskom kantonu Federacije Bosne i Hercegovine. Po popisu iz 1991. godine, u gradu Zavidovićima ţivjelo je 12.947 stanovnika. Grad Zavidovići je glavni centar drvne industrije i smješten je na raskršću magistralnih puteva Zenica – Doboj i Zenica – Tuzla. Putna mreţa podruĉja je relativno dobro razvijena. Zavidovići su povezani sa Zenicom i Dobojem prugom normalnog kolosjeka (dupli kolosjek) i asfaltnim putem prvog reda koji kod Ţepĉa izlazi na magistralni put Zenica – Doboj.

http://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovina

http://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_(rijeka)

http://bs.wikipedia.org/wiki/Zeni%C4%8Dko-dobojski_kanton

http://bs.wikipedia.org/wiki/Federacija_Bosne_i_Hercegovine




Slika 1. Grad Zavidovići na web stranici Google Eart Leţište kreĉnjaka ''Sokolica'' nalazi se 12 km juţno od Zavidovića, na zemljištu oznaĉenom kao 700/1 i 700/2 k.ĉ. katastarske općine Mitrovići, Zavidovići. Grad Zavidovići se nalazi na 44º27’ sjeverne geografske duţine, širine i 18º10’ istoĉne geografske duţine, u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine. Općina zauzima površinu od 590 km2.




Slika 2. Kopija katastarskog plana




2.1 Geografski poloţaj leţišta kreĉnjaka "Sokolica"

Kamenolom“Sokolica“ smješten je na istoimenom brdu Sokolica koje pripada podruĉju sjevernih padina planine Udrin. Facija kreĉnjaka je u vidu izduţenog nepravilnog masiva duţine 600 m i prosjeĉne širine 98 m, u sjeveroistoĉnom dijelu je tektonskim putem razdvojena glinovito-pješĉarskim sedimentom dijabazroţne formacije na širini oko 40 m. U široj okolini leţišta su razvijeni oblici plikativne tektonike-bore, navlaĉenja, rasjedi. Trijanski kreĉnjak ima invertan poloţaj. Kamenolom „Sokolica“ je sa Zavidovićima povezan asfaltnim putem do „dvanaestog kilometra“, a do radilišta vodi makadamski put u duţini od 2,5 km. Na slici 3 prikazana je mikrolokacija leţišta kreĉnjaka ˝Sokolica˝.

Slika 3. Mikrolokacija leţišta kreĉnjaka ˝Sokolica˝ sa postrojenjem za separaciju i asfaltnom bazom kapaciteta 30 t/h




Eksploataciono polje leţišta kreĉnjaka "Sokolica" na kome su okonturene rezerve kreĉnjaka A + B + C1 kategorije zauzima površinu od 32,8675 ha, i definisan je koordinatama prelomnih taĉaka koje su prikazane u tabeli 1: Tabela 1. Koordinate istraţno - eksploatacionog prostora leţištu kreĉnjaka "Sokolica"

2.2. Morfološko - hidrogeološke i klimatske karakteristike podruĉja leţišta kreĉnjaka

"Sokolica"

Šira okolina Zavidovića karakteristiĉna je po srednje visokim planinama: Ozren 917 m.n.v., Konjuh 1328 m.n.v.,, Zvijezda 1355 m.n.v. i Greben 1278 m.n.v. Na samoj lokaciji najviši vrhovi nalaze se u juţnom dijelu: Tajan 2278 m.n.v., Studenac 1152 m.n.v., i Sklope 1244 m.n.v. Idući na sjever, prema dolini rijeke Bosne i Zavidovićima, teren je brdovit, jako ispresjecan dubokim potoĉnim dolinama i postepeno prelazi u niziju kod ušća Krivaje u Bosnu gdje prelazi u ravniĉarski teren aluviona rijeke Bosne. Podruĉje kamenoloma "Sokolica" geografski pripada oblasti rubnih srednjevisokih planina srednje Bosne. Leţište je situirano na krajnjim sjeverozapadnim padinama planine Zvijezde, odnosno na istoĉnoj padini Udrin planine, a na desnoj strani potoka Oteţna, koji izvire izmeĊu Vergovca i Udrina, odnosno, ispod vrha Tvrtkovac 1304 m.n.v.. . Šira okolina lokaliteta „Sokolica“ je bogata površinskim tokovima ispresijecana je dubokim potoĉnim i rijeĉnim dolinama. Pripada slivu rijeke Bosne koja u Zavidovićima prima desnu pritoku Krivaju, a oko 2,5 km uzvodno Gostović rijeku. Najznaĉajniji vodotok na širem podruĉju je rijeka Bosna. Tokom godine vodostaj je nestalan i mijenja se u zavisnosti od koliĉine padavina. Najviši vodostaj je u proljeće zbog naglog topljenja snijega. Najvaţnije pritoke Bosne su Krivaja i Gostović. Gostović rijeka u gornjem toku, od Kamenice do Borovnice, prolazi strmim i uskim koritom, dok je od Borovnice do ušća u Bosnu prelazi u širi dolinski dio. Gostović rijeka, ima neujednaĉen vodostaj. Najvaţnije pritoke su Suha, Trbušnica, Oteţnja, Kamenica, Kozjak, Borovnica i Rujevica.




Podruĉje spada u zonu umjerene kontinentalne klime sa dobro izraţena ĉetiri godišnja doba. Najviše atmosferskih padavina je u proljeće i jesen. Ljeta su topla, a zime hladne. Prosjek srednjih mjeseĉnih temperatura je najniţi u januaru (-0,4 ºC), a najviši u julu (20,0 ºC). Srednja godišnja temperatura je (10,6 ºC). Najniţa srednja temperatura je iznosila -7,7 ºC , dok je najviša 22,6 ºC. Što se tiĉe padavina, njihova prosjeĉna koliĉina godišnje iznosi 818 mm. Periodi sa najviše padavina su proljeće i jesen. U toku jedne godine u prosjeku ima 147 kišnih dana, 34 snijeţna, a susnjeţice 3,9 dana. Na jugu i jugoistoku osjeti se uticaj planinske klime zbog nadmorske visine preko 1000 m. Ovdje su ljetne temperature niţe, a zime oštrije. Na podruĉju leţišta "Sokolica" snijeţne padavine se zadrţavaju i do 4 mjeseca.

2.3. Dosadašnja istraţivanja na širem podruĉju leţišta kreĉnjaka "Sokolica"

Bogatstvo podruĉja sa leţištima mineralnih sirovina u Bosni i Hercegovini doprinjelo je da su znaĉajna geološka istraţivanja vršena još krajem 19. vijeka. Od mineralnih sirovina koje su dosadašnjim radovima istraţene najveći ekonomski znaĉaj imaju nemetaliĉni resursi. U postojećoj publiciranoj geološkoj literaturi moţe se naći dosta podataka koji se odnose na geološke prilike podruĉja lista Zavidovići. Najstariji objavljeni radovi datiraju iz osamdesetih godina 19. vijeka. Autori su austrijski i maĊarski geolozi: A. Rzehak (1879), F. Hauer (1879), C. John (1880), C. Paul (1879), E. Tietze (1879), B. Walter (1887) i W. Radimski (1889). U njihovim radovima se nalaze informativni geološki podaci pri ĉemu je obraćena veća paţnja na rudne pojave. MeĊu ranijim literaturnim podacima posebno treba istaći radove F. Katzera (1903, 1905, 1906, 1906a,1910,1911,1918 i 1921), meĊu kojima je svakako najvaţnija izrada preglednih geoloških karata mjerila 1 : 200 000 na kojima je obuhvaćeno i podruĉje lista Zavidovići. Prema podacima (F. Katzera, 1906) i prema legendama s njegovih karata, na podruĉju lista Zavidovići izdvojene su preteţno dvije serije: „it“ (tufiti i silicijske stijene s kojima zajedno idu i velike mase magmatita: serpentinita gabra i dijabaza) i „il“ (preteţno pjegavi laporci, kreĉnjaci i roţnjaci). Obje te serije, po njemu, pripadaju juri. U periodu izmeĊu dva rata i na poĉetku Drugog svjetskog rata izašli su radovi A.Pilgera (1940 i 1941) koji tretiraju veći dio ofiolitske zone Dinarida, ukljuĉujući i podruĉje Zavidovića. On identificira Katzerovu „it“ seriju kao „dijabaz-roţnjaĉku formaciju“ i tvrdi da je ona trijaske starosti. Nekoliko godina kasnije izlaze radovi R. Jovanovića (1957. i 1960), koji tretiraju i pojedine terene s podruĉja Zavidovića. On Katzerovu „it“ i „il“ seriju uvrštava djelimiĉno u srednji trijas. Najnoviji radovi o toj problematici su od J.Pamića (1963 i 1964). Govoreći o ofiolitskoj zoni u Bosni, autor iznosi da je Katzerova „it“ serija u stvari jurska vulkanogeno – sedimentna formacija. Od radova koji obraĊuju pojedinaĉne geološke probleme s terena lista Zavidovići, koji su izašli poslije Drugog svjetskog rata znaĉajno je nekoliko radova koji obraĊuju problematiku tercijarnih naslaga sjeveroistoĉne Bosne (I.Soklić, 1955, 1964, i 1965; P.Stevanović, 1957; Ţ.Grković, 1963). ObraĊivanjem nemetala bavilo se više autora. M.Ilić (1954) kratko




prikazuje pojavu talka u okolici Ţepĉa, M.Mitrović (1955) obraĊuje problem azbestne mineralizacije u rejonu Bosanskog Petrovog Sela. Posebno su istraţivani magneziti šireg podruĉja Maglaja i Ţepĉa, na ĉemu su radili sljedeći autori: T. Jakšić (1936), M. Muftić(1954), V. Simić – V. Miljanović (1959), D. ĐorĊević (1964), D. Ţivanović i drugi (1963) i D.Varićak (1965). Baritne pojave u uţoj okolici Zavidovića obraĊivali su sljedeći autori: D. Jojić (1948), M. Ţugić (1960) i V. Mijatović (1963). Ciglarske gline okolice Ţepĉa i Zavidovića obraĊivali su D. Miladinović (1959), V. Simić (1960) i Ţ. Suknović (1960). Andezitske stijene okolice Maglaja istraţivali su S. Ilić (1954) i A .Ahac (1954). Gabroidne stijene obraĊivali su A. Ahac – J. Vrbaški (1954) i V. Podubsky (1955a). Kreĉnjaĉke stijene sjeverno od Maglaja i juţno od Lukavca prikazane su u izvještajima: T. Jakšića (1928a) i V. Simića – A. Ivkovića (1959). Serpentinite Orline kod Maglaja istraţivao je F. Begić (1954). U sklopu izrade elaborata o rezervama leţišta Sokolica, vršena su istraţivanja 1981.god. – Dţ. Dţonlagić i M. Osmanović i E.Kamberović (1999.god.) Na kraju se moţe spomenuti da postoje i izvještaji koji tretiraju mineralne vode, a koje su napisali O. Sokal (1954) i S. Miholić (1955. 1956).

2.4. Geološke karakteristike šireg podruĉja leţišta kreĉnjaka "Sokolica"

Osnovne geološke karakteristike leţišta predstavljene su tvorevinama srednjeg i gornjeg trijasa - kreĉnjaci, (T2,3). Zatim je izdvojena donja jura, koja postupno prelazi u srednju juru – stratigrafska jedinica (J1,2) i kompleks dijabaz-roţnaĉke formacije stijena (J 2,3) ĉije je vrijeme stvaranja bilo u gornjem dijelu srednje jure zatim u gornjoj juri. Taloţenje u uslovima labilnog dna geosinklinale, intenzivna orogenetska kretanja, tektonski poremećaji, baziĉni submarinski vulkanizam i vjerovatno hladne tektonske intruzije i protruzije peridotitskih masiva, serpentinita i amfibolita uzrokovalo je da su strukturno-tektonski odnosi podruĉja vrlo sloţeni.

2.5 Tektonika leţišta kreĉnjaka ˝Sokolica˝

Leţište kreĉnjaka ''Sokolica'' nalazi se u okviru strukturne jedinice Krivajsko – mraĉajska sinklinala, koja se prostire u juţnim dijelovima lista Zavidovići, i vjerovatno se nastavlja na juţne listove Vareš i Zenica. U središnji i krajnijm jugozapadnim dijelovima strukture, nalazi se sjeverni ogranak velikog krivajskog ultramafitskog kompleksa. Ovaj kompleks je izrasjedan, pri ĉemu su uglavnom izraţeni uzduţni rasjedi; poloţaj ss-površina se naglo mijenja od bloka do bloka. U široj okolini leţišta su razvijeni oblici plikativne tektonike – bore, navlaĉenja i oblici disjunktivne tektonike – rasjedi. Bore koje su ĉesto i metarskih dimenzija, dobro su izraţene u inkompetentnim glinovito – pjeskovitim sedimentima. Na kompetentnim karbonatnim facijama izraţeni su rasjedni sistemi nepravilnih prslina i pukotina.




2.6 . Hidrogeološke karakteristike leţišta kreĉnjaka ˝Sokolica˝

Prema sastavu geološke graĊe u leţištu Sokolica, odnosno prema njenim genetskim, litološkim svojstvima sa hidrogeološkog aspekta mogu se izdvojiti dvije grupe i to: - hidrogeološki kolektori i - hidrogeološki kompleksi U hidrogeološke kolektore su izdvojeni masivni trijaski kreĉnjaci sa izraţenom, pukotinskom do kavernoznom poroznošću. Vodopropusna moć ovih kreĉnjaka je velika. Površinske vode na ovim prostorima ne zadrţavaju se na površini niti formiraju površinske tokove. Putem mnogobrojnih sistema prslina, pukotina, infiltriraju se u unutrašnjost. Kad se u podini ovih kreĉnjaka nalaze impermeabilne stijene, u kojima se formiraju slobodne izdani podzemnih voda, na padinama terena, na kontaktu sa vodonepropusnim stijenama javljaju se kontaktno – gravitacioni izvori ili vrela. Na podruĉju brda Sokolica zbog morfološkog poloţaja kreĉnjaka, njihove velike ispucalosti do dna i vodopropusnosti neposredne podine, uslovi za formiranje stalne podzemne vode ne postoje, te stoga stalnih izvora na padinama brda nema. U hidrogeološke komplekse leţišta izdvojena je sedimentna serija – starija jura (J1,2) i dijabaz – roţna formacija (J2,3). Uslijed jako heterogenog litološkog sastava i njihova hidrogeološka svojstva su razliĉita. Izlomljeni karbonatni slojevi, roţnaci, pješĉari, breĉe predstavljaju hidrogeološke kolektore, dok glinci, glinoviti pješćari, alevroliti imaju svojstva hidrogeoloških izolatora. Glavni drenirajući tok podzemnih i površinskih voda leţišta je potok Oteţna koji teĉe duţ sjeverne padine brda Sokolica. Površinske vode sa terena okolo kreĉnjaĉkog masiva slijevaju se u potoĉne doline koje okonturuju leţište sa njegove istoĉne i zapadne strane i ulivaju se u Oteţnu. Brdski tip leţišta kao i dobra vodopropusna moć kreĉnjaka omogućuju dobro ocjeĊivanje i usmjeravanje podzemnih tako i površinskih voda podruĉja leţišta, što predstavlja pogodan uslov za eksploataciju.

2.7. Inţenjersko – geološke karakteristike leţišta kreĉnjaka "Sokolica"

U zavisnosti od litoloških, hidrogeoloških, fiziĉko-mehaniĉkih i drugih osobina stijena, a u sklopu savremenih endogenih geoloških procesa i uslova rada u pojedinim litološkim ĉlanovima, mogu se izdvojiti slijedeće sredine: - stijenski kompleksi proluvijalnih naslaga, - vulkanogeno-sedimentni stijenski kompleksi, i - kreĉnjaci. Prema stabilnosti padina i terena leţišta Sokolica kao sredine u kojoj i na kojem se radi i prema stepenu pogodnosti za rad, što zavisi od geološkog sastava sklopa,




hidrogeoloških odlika stijena i stijenskih kompleksa, reljefa, klime, hidrografije u terenu leţišta, izdvajaju se kategorije:

- teren preteţno nestabilan u prirodnim uslovima, a pri djelatnosti ĉovjeka najvećim dijelom nestabilan,

- teren preteţno stabilan u prirodnim uslovima, a moţe postati nestabilan pri djelatnosti ĉovjeka,

- teren najvećim dijelom stabilan i u prirodnim uslovima i pri djelatnosti ĉovjeka. U kategoriju preteţno nestabilnih terena ubraja se stijenski kompleks proluvijalnih naslaga izdvojen u podnoţju brda Sokolica, na sjevero istoĉnoj i sjeverozapadnoj strani leţišta. Ove naslage su rastresite ili poluvezane i odlikuju se velikom heterogenošću i erodibilnošću materijala. Sliĉne fiziĉko – mehaniĉke osobinei inţenjersko – geološke odlike vezane su i za deluvijalne naslage. Zasjecanje i opterećivanje padina koje su prekrivene ovim naslagama brzo bi narušilo njihovu prirodnu stabilnost te bi moglo doći do odronjavanja i kliţenja, pogotovu u vrijeme intenzivnog raskvašavanja u dijelovima terena gdje su preteţno nestabilni u prirodnim uslovima. U kategoriju terena preteţno stabilnih u prirodnim uslovima ubrajaju se vulkanogeno – sedimentni stijenski kompleksi koji izgraĊuju podinu kreĉnjaka u leţištu Sokolica. Pod ovim kompleksom stijena podrazumjeva se kompleks stijena dijabaz – roţne formacije i starije jure. Odrţavanje prilaznog puta do rezervi kreĉnjaka vezana je preteţnim dijelom za ovaj stijenski kompleks. Zbog heterogenosti graĊe i karaktera pojedinih litoloških ĉlanova, kao i visokog stepena tektonsko – mehaniĉke oštećenosti, destruktivan uticaj erozionih faktora je jako izraţen. MeĊutim, pošto su padine vrlo strme, erodovani materijal se nije mogao zadrţati u vidu debljih naslaga. Raspadine, odlomci i ĉestice kreĉnjaka, glinaca, pješĉara, roţnaca preteţno su porozne, ali slabije vodopropusne i ocjedite, te kad su oteţane raskvašenošću, klize ili se sruĉuju u niţe dijelove terena. Mjestimiĉno, na padinama koje su obrasle šumom, deluvijalni pokrivaĉ ima debljinu do 2 m. Velika litološka heterogenost (smjenjivanje mekših, ĉvršćih i vrlo ĉvrstih stijena), visok stepen tektonske oštećenosti i nepovoljne hidrogeološke osobine ĉine komplekse vulkanogeno – sedimentnih stijena nepovoljnim u pogledu nosivosti i stabilnosti kosina. Vaţno je napomenuti da na sjevernoj padini leţišta Sokolica slojevi padaju u brdo i pošto su naslage drobine tanke, uslovi za izgradnju, odrţavanje i nosivost puta su znatno povoljniji. U kategoriju terena najvećim dijelom stabilni u prirodnim uslovima, ubrajaju se kreĉnjaci leţišta Sokolice koji su jedri, mikrokristalasti mjestimiĉno detritiĉni, masivni. Prema prirodi deformacija ove stijene se krto do krto – plastiĉni. Eksploatacija tehniĉkog graĊevinskog kamena vrši se u ovim stijenama. U kreĉnjacima leţišta Sokolica znaĉajne inţenjersko – geološke odlike uzrokovane su endogenim geološkim pojavama – rasjedanje, navlaĉenje, zatim egzogenim geološkim procesima – odronjavanje, osipanje i hemijsko – egzogenim procesima – karstifikacija. Kreĉnjak je




podloţan mehaniĉkom razaranju, preteţno pod uticajem mraza i osipanju koje je najviše izraţeno na sjeverozapadnoj padini leţišta. Postrojenje asfaltne baze sa pripadajućim sadrţajima nalazi se na apsolutnoj koti 314,0 neposrednoj blizini depoa frakcija. Kompleks kamenoloma sa pripadajućim proizvodnim i pomoćnim objektima prikazan je na situacionom planu kamenoloma “Sokolica“ u R=1:1000. Prilog 1. Situaciona karta kamenoloma sa asfaltnom bazom Prilog 2. Kopija katastarskog plana br. 6 KO Mitrovići Prilog 3. Prijepis posjedovnog lista br. 270

3. OPIS DJELATNOSTI PRAVNOG LICA, VRSTA PROIZVODA I GODIŠNJI KAPACITET PROIZVODNJE, BROJ ZAPOSLENIKA

3.1. Uvod

Osnovna djelatnost firme “MGV GRADNJA“ d.o.o. Zavidovići koja je vlasnik kamenoloma “Sokolica“, postrojenje za separaciju i asfaltne baze je gradnja ostalih graĊevina niskogradnje. Općenito pri eksploataciji tehniĉkog kamena, nakon uklanjanja površinske jalovine, korisna se mineralna sirovina dobiva masovnim miniranjem. Odminirana se stijenska masa, kod višeetaţnih kamenoloma, pregurava s viših etaţa na osnovni utovarno transportni plato. Na tom platou se najĉešće postavlja oplemenjivaĉko postrojenje. Oplemenjeni materijal razliĉitih veliĉina zrna deponira se na osnovnom radnom platou, gdje se direktno utovara u prevozna sredstva i otprema iz kamenoloma. Tehnološki postupci kod eksploatacije i oplemenjivanja tehniĉkog kamena površinskim kopom ovise o kvaliteti kamene sirovine, a postupci koji se uglavnom provode su:

otkrivanje leţišta skidanjem jalovinskog pokrivaĉa,

formiranje etaţa,

bušenje minskih bušotina,

miniranje stijenskog masiva,

guranje i utovar primjenom utovarivaĉa i bagera (kopanje i utovar odminiranog materijala),

transport rovnog kamena do drobilice/klasirnice (unutrašnji kamionski transport),

prerada i klasiranje kamena na standardne trţišne frakcije (drobljenje i sijanje),

utovar i otprema kamenih agregata/frakcija (vanjski kamionski transport).




Navedene faze proizvodnog procesa eksploatacije kamena predstavljaju klasiĉan naĉin površinske eksploatacije kamena koja se primjenjuje u kamenolomima u BiH. Glavnim rudarskim projektom daje se tehniĉko-tehnološko rješenje otvaranja leţišta,

eksploatacije i prerade, te klasiranja na trţišne agregate i otpreme gotovih proizvoda, dok se

proizvodni proces odvija u skladu sa zakonskim propisima iz oblasti rudarstva.

3.1.1. Otkrivanje površinskog sloja

Proizvodni proces zapoĉinje ĉišćenjem terena od vegetacije (drveća i ţbunja), nakon ĉega dolazi faza skidanja otkrivke. Otkrivka je naziv za sve materijale koji se nalaze iznad mineralne sirovine koja ima kvalitet za proizvodnju tehniĉkog kamena. Otkopavanje površinskog sloja/otkrivke vrši se sukcesivno sa napredovanjem fronta rudarskih radova. U okviru ovih radova potrebno je planirati unutrašnje odlagalište u okviru kamenoloma gdje će se odlagati otkrivka. Oprema kojom se obavlja otkopavanje je bager-rovokopaĉ. Transport otkrivke do odlagališta vrši se kamionima, a planiranje odloţenog materijala vrši se buldoţerom. Dijelovi leţišta koji nemaju kvalitet za proizvodnju tehniĉkog kamena (koji su znatno oneĉišćeni proslojcima zemljišta ili glinovitih komponenti), a na koje se u toku eksploatacije naiĊe, tretiraju se kao jalovinski materijal i odlaţu na odlagalište zajedno sa otkrivkom.

3.1.2. Formiranje etaţa

Kop se razvija formiranjem etaţa sa odreĊenom meĊusobnom visinskom razlikom po projektiranoj tehnologiji. Formiranje etaţa je uslovljeno konfiguracijom terena, geološko tektonskim uslovima, kao i granicom otkopnog polja. Time se omogućava:

- postizanje optimalnih uslova za izvoĊenje bušaĉko-minerskih radova kao i najboljih rezultata miniranja, te

- uklapanje u konfiguraciju terena i postojeće pristupne puteve na kamenolomu.

3.1.3. Bušenje i miniranje stijenskog masiva

Nakon skidanja površinskog sloja zemlje (humusa) izvodi se bušenje minskih bušotina odreĊenog promjera u skladu sa Glavnim rudarskim projektom u koje se postavlja eksploziv, nakon ĉega se vrši miniranje u cilju oslobaĊanja mineralne sirovine. Bušenje i miniranje obiĉno izvode poduzeća koja su specijalizirana za tu vrstu djelatnosti koje ugovorno angaţuje vlasnik kamenoloma ili u sopstvenoj reţiji, ako za to postoje odgovarajući kadrovski resursi i oprema. Priprema rada na miniranju vrši se bušenjem minskih bušotina odreĊenog promjera sa pneumatskom bušaćom garniturom sa kompresorom. Tehniĉki detalji izvoĊenja bušaĉko-minerskih radova se utvrĊuju u Glavnom rudarskom projektu eksploatacije mineralne sirovine. IzvoĊenje minerskih radova vrši se u skladu sa Pravilnikom o tehniĉkim normativima pri rukovanju eksplozivnim sredstvima i miniranju u rudarstvu.




U svrhu miniranja stijenskog masiva uglavnom se koriste klasiĉni privredni eksplozivi, i to amonijum nitratni praškasti eksplozivi. Energijom eksploziva veći dio odminiranog materijala se obara na osnovni utovarno-transportni plato (najniţa radna etaţa).

3.1.4. Guranje, utovar i unutrašnji kamionski transport

Ĉišćenje etaţa od zaostalog materijala nakon miniranja vrši se bagerom ili buldoţerom. IzvoĊenje bušaĉko-minerskih radova, kao i guranje zaostalog materijala u funkciji ĉišćenja etaţa se provodi sukcesivno od više ka niţoj etaţi. Utovar materijala koji je odminiran i oboren sa viših etaţa na osnovni utovarno-transportni plato se vrši utovarivaĉem ili bagerom, a transport do postrojenja za preradu kamionima nosivosti 10 do 15 tona. Time su izvršeni pripremni radovi za eksploataciju sirovine, doprema na drobilicu i preradu.

3.1.5. Separacija - prerada (drobljenje i sijanje)

Razlikujemo sljedeće aktivnosti prerade u kamenolomima:

usitnjavanje negabaritnih blokova tzv. jednostrukim drobljenjem, kojim se uglavnom proizvodi mješavina podobna za izradu donjih nosivih slojeva u cestogradnji ili za izradu privremenih cesta,

usitnjavanje višestrukim drobljenjem i rasijavanje u osnovne frakcije koje se koriste kao agregat za izradu betona i asfaltnih zastora, te se tu još proizvode i mješavine zrna 0/30 ili 0/60 mm za izradu donjih nosivih slojeva, a osnovne frakcije su 0/4, 4/8, 8/16 i 16/31,5 mm,

oplemenjivanje frakcija kao daljnji postupak kojim se otprašivanjem (ili pranjem) smanjuje udio muljevito-prašinastih ĉestica (koje su manje od 0,09 mm),

na kamenolomima se još moţe proizvoditi kameno brašno mljevenjem od većih frakcija koje u ukupnim potrebama sudjeluju u manjim koliĉinama, ili se kameno brašno moţe proizvoditi kao osnovni proizvod.

U principu, pripremljeni kamen se utovarivaĉem odvozi na postrojenje (drobilicu, sito) koje je postavljeno unutar kamenoloma. Najĉešće su u upotrebi mobilna i polustacionarna drobiliĉna postrojenja. Materijal propada kroz grubu rešetku-sito i trakom se odvodi na pranje u sito bubanj, te se elevatorom istresa na jednu gomilu bez separacije. Grubo obraĊeni materijal odvozi se na „finu“ separaciju i istresa u koš. Pripremljeni kamen se tovari na kamione i prevozi do mjesta obrade kamena koja se sastoji od mljevenja i prosijavanja. Fina separacija se izvodi u 7 koraka:

skladištenje stijenskog materijala u prihvatnom bunkeru,

odvajanje materijala od 0-32 mm na primarnom vibro situ,

drobljenje vangabaritnog materijala u ĉeljusnoj drobilici,

prosijavanje na sekundarnom vibro situ,

mljevenje dijela materijala u centrifugalnom mlinu i

prosijavanje na tercijarnom vibro situ gdje se kameni agregati razdvajaju u zasebne boksove.




Postupak fine separacije moţe biti mokri (ĉime se smanjuje koliĉina prašine pri proizvodnji agregata) i suhi. Suhi postupak podrazumijeva da se sitne ĉestice i prašina koje nastaju u procesu drobljenja izdvajaju na ureĊajima za otprašivanje s filterima, sa tzv. „spremnicima za prašinu“. Postrojenja, tj. primarne i sekundarne drobilice, mogu biti opremljene i mlaznicama za vodeno otprašivanje, što nazivamo mokri postupak. Sistem radi na principu vlaţenja kamena finom vodenom „prašinom“ prije drobljenja. Obzirom da tehnološka voda nastala kvašenjem prašine i agregata sa sobom ispira praškaste materijale, potrebno ih je istaloţiti prije ispuštanja vode u recipijent ili njenog ponovnog korištenja (recirkulacija).

3.1.6. Utovar i otprema kamenih agregata/frakcija (vanjski kamionski transport)

Nakon drobljenja, sijanja i klasiranja, gotovi proizvodi se utovaraju uz pomoć utovarivaĉa na kamion za transport i transportuju do mjesta njihove upotrebe, odnosno do kupca, ili se privremeno odlaţu u boksove za agregate.

3.2 Vrsta proizvoda i godišnji kapacitet proizvodnje

Ukupni godišnji kapacitet proizvodnje za 2011. godinu je iznosio 82000 m razliĉitih frakcija kamenog agregata. U tabeli 3. prikazana je proizvodnja po frakcijama za navedenu godinu. Kapacitet proizvodnje za asfaltnu bazu u 2011. godini je iznosio 24.000,00 tona. Ukupan broj zaposlenih je 60. Tabela 2. Vrsta proizvoda i godišnja proizvodnja u 2011. Godini

Vrsta proizvoda Jedinica mjere Godišnja proizvodnja

ASFALT t 24.000

Tabela 3. Proizvodnja kamenih agregata za 2011. godinu u procentima

Vrsta proizvoda Udio u proizvodnji (%)

Frakcija agregata od 0 do 3 mm 85





Tabele 4. Proizvodnja kamenih agregata za 2011. godinu u m3




Grafik 1. Uĉešće frakcija agregata u ukupnoj prouzvodnji Obzirom na razliĉitost proizvoda kamenoloma tehniĉkog kamena (usitnjeni kamen) i kamenoloma arhitektonskog kamena (kameni blok) razliĉiti su naĉini dobivanja mineralne sirovine. Općenito pri eksploataciji tehniĉkog kamena, nakon uklanjanja površinske jalovine, korisna se mineralna sirovina dobiva masovnim miniranjem. Odminirana se stijenska masa, kod višeetaţnih kamenoloma, pregurava s viših etaţa na osnovni utovarno transportni plato. Na tom platou se najĉešće postavlja oplemenjivaĉko postrojenje. Oplemenjeni materijal razliĉitih veliĉina zrna deponira se na osnovnom radnom platou, gdje se direktno utovara u prevozna sredstva i otprema iz kamenoloma. Na kamenolomima arhitektonskog kamena cilj je dobiti zdrav blok, pa je svrhovito primijeniti naĉin otkopavanja koji u najmanjoj mogućoj mjeri izaziva naprezanje i deformacije u stijenskoj masi. Zato se na tim kamenolomima primjenjuju metode dobivanja blokova bez upotrebe eksplozivnih sredstava. Eksploziv se upotrebljava samo pri skidanju otkrivke na manjem broju kamenoloma kod kojih je otkrivka izrazito debela. Nastanak naprezanja i deformacija iskljuĉuje upotreba ţiĉanih pila, pa je na kamenolomima arhitektonskog kamena najprihvatljiviji naĉin dobivanja blokova piljenjem. Najopćenitija tehnološka shema eksploatacije na ovim kamenolomima sastoji se od radnih operacija: uklanjanje otkrivke, piljenje i prevrtanje primarnih blokova, dobivanje komercijalnih blokova, utovar i otprema komercijalnih blokova. Blokovi se, prema tome, dobivaju primjenom razliĉitih metoda piljenja primarnih blokova i njihovim prevrtanjem. Eksploataciju arhitektonskog kamena, za razliku od tehniĉkog kamena, karakterizira nastanak velikih koliĉina kamenog otpada (jalovine). Zato se u najvećem broju sluĉajeva ovaj kameni otpad nastoji iskoristiti kao tehniĉki kamen, što ima vrlo povoljan uĉinak.

70; 85%

4% 3; 4% 1%

6%

Frakcija agregata od 0 do 3mm

Frakcija agregata od 3 do 8mm

Frakcija agregata od 8 do16 mm






Tehnološki postupci kod eksploatacije i oplemenjivanje tehniĉkog kamena ovise o kvaliteti kamene sirovine, a postupci koji se uglavnom provode su:

Eksploatacija kamena površinskim kopom masovnim miniranjem.

Nakon miniranja kamen je moguće drobiti tzv. jednostrukim drobljenjem, kojim postupkom se uglavnom proizvodi mješavina podobna za izradu donjih nosivih slojeva u cestogradnji ili za izradu privremenih cesta.

Najveći broj kamenoloma kamen višestruko drobi i rasijava u osnovne frakcije, koje se rabe kao agregat za izradu betona i asfaltnih zastora. Tu se još proizvode i mješavine zrna 0/30 ili 0/60 mm za izradu donjih nosivih slojeva, a osnovne frakcije su 0/4, 4/8, 8/16 i 16/31,5 mm.

Daljnji postupak jeste oplemenjivanje frakcija, kod kojeg se otprašivanjem (rjeĊe pranjem) smanjuje udio muljevito-prašinastih ĉestica (koje su manje od 0,09 mm).

Na kamenolomima se još moţe proizvoditi kameno brašno mljevenjem većih frakcija koje u ukupnim potrebama sudjeluju u manjim koliĉinama, ili se kameno brašno moţe proizvoditi kao osnovni proizvod.

Slika 4. Postrojenje za separaciju na kamenolomu „Sokolica“









Slika 7. Postrojenje za separaciju na kamenolomu „Sokolica“ Prilog 4. Obavještenje o razvrstavanju pravnog lica prema klasifikaciji djelatnosti br. 04-31.5-1/11 od 23.09.2011.

4. OPIS POGONA I POSTROJENJA Kamen predstavlja nezamjenjivi graĊevinski materijal. Osnovni cilj pripreme kreĉnjaka razliĉitih asortimana je proizvod koji se mora uklopiti u granulometrijski sastav kamenog gradiva za izvedbu odreĊenih konstrukcija od kamena (nosivi “tamponski” slojevi, stabilizirani slojevi, drenaţni slojevi, filterski slojevi, podloge od raznih kamenih frakcija, itd). U tabeli 5. data su fiziĉko mehaniĉka svojstava mineralne sirovine koja se eksploatira na kamenolomu “Sokolica“.




Tabela 5. Fiziĉko mehaniĉka svojstva mineralne sirovine

4.1. Sistem površinske eksploatacije kreĉnjaka i strukture mehanizacije

Sistem površinske eksploatacije kreĉnjaka na kamenolomu "Sokolica" predstavlja odreĊeni poredak izvoĊenja rudarskih radova u cilju:

dobivanja stijenske mase kreĉnjaka i

selektivnog izdvajanja jalovine (humusno-glinoviti pokrivaĉ i jalovi uklopci u stijenskom masivu) iz stijenske mase kreĉnjaka.

U procesu izvoĊenja navedenih rudarskih radova moraju biti zadovoljeni osnovni kriteriji:

maksimalna sigurnost zaposlenih radnika i angaţovanih rudarsko-graĊevinskih mašina i postrojenja,

maksimalno iskorištenje eksploatacionih rezervi kreĉnjaka i

minimalni troškovi dobijanja stijenske mase kreĉnjaka i selektivnog

izdvajanja jalovine. Osnovni sadrţaj sistema površinske eksploatacije kreĉnjaka na kamenolomu "Sokolica" je struktura kompleksne mehanizacije, koja se ogleda u meĊusobnoj usklaĊenosti konstruktivno-tehnoloških parametara rudarsko-graĊevinskih mašina i parametara sistema površinske eksploatacije. Osnovna karakteristika površinskog kopa kreĉnjaka "Sokolica" je odsustvo klasiĉne otkrivke. Jalovina na ovom kopu javlja se u vidu tankog humusno-glinovitog pokrivaĉa na pojedinim dijelovina površine terena u ograniĉenom površinskom kopu i u vidu uklopaka u stijenskom masivu kreĉnjaka. Otkopavanje ove jalovine (bušenje i miniranje i obaranje (gravitacioni transport) niz radnu kosinu površinskog kopa na osnovnu etaţu 430) vrši se zajedno sa stijenskom masom kreĉnjaka. Selektivno izdvajanje ove jalovine vrši se sa hidrauliĉnim bagerom sa dubinskom kašikom New Holland E-215 na osnovnoj etaţi 430 sa utovarom u kamione MAN ili MERCEDES kojim se ova jalovina transportuje na unutrašnje odlagalište. Na kamenolomu "Sokolica" strukturu kompleksne mehanizacije rudarskih radova u proizvodnom procesu




dobivanje stijenske mase kreĉnjaka i selektivnog izdvajanja jalovine (humusno-glinoviti pokrivaĉ i jalovi uklopci u stijenskom masivu kreĉnjaka) iz stijenske mase kreĉnjaka saĉinjava komplet mašina, koji je prikazan u tabeli 6. Odluĉujući uticaj na izbor strukture kompleksne mehanizacije na površinskom kopu kreĉnjaka "Sokolica" imaju prirodni i tehniĉko-tehnološki faktori: U prirodne faktore spadaju:

fiziĉko-mehaniĉke karakteristike stijenskog masiva kreĉnjaka,

oblik i dimenzije ograniĉenog kamenoloma "Sokolica" u planu i po visini, odnosno prostorni raspored rezervi kreĉnjaka kategorije A+B+C1,

topografski odnosi u ograniĉenom kamenolomu i neposrednoj okolini i

lokacije pristupnih puteva od osnovne etaţe 430 do radnih etaţa 445, 460, 475 i 490. Tabela 6. Struktura kompleksne mehanizacije za dobivanje kreĉnjaka i selektivno izdvajanje jalovine na kamenolomu "Sokolica"

U tehniĉko-tehnološke faktore spadaju:

kapacitet kamenoloma "Sokolica",

intenzitet razvoja kamenoloma "Sokolica" u planu i po visini i

snabdijevanje pogonskom energijom i drugi manje uticajni faktori.




Na osnovu navedenih uticajnih faktora za površinsku eksploataciju kreĉnjaka na kamenolomu "Sokolica" odabran je transportni sistem površinske eksploatacije sa obaranjem (gravitacionim transportom) stijenske mase kreĉnjaka (sa jalovinom) sa svih radnih etaţa niz radnu kosinu na osnovnu etaţu 430. Na slici 8. prikazana je tehnološka šema sistema površinske eksploatacije kreĉnjaka na kamenolomu "Sokolica".

Slika 8. Tehnološka šema sistema površinske eksploatacije kreĉnjaka na kamenolomu kreĉnjaka "Sokolica"

4.2. Mehanizacija na kamenolomu kreĉnjaka "Sokolica"

Izbor strukture kompleksne mehanizacije na površinskom kopu kreĉnjaka "Sokolica" izvršen je u odnosu na sljedeće uticajne faktore:

izabrani sistem površinske eksploatacije kreĉnjaka,

fiziĉko-mehaniĉke karakteristike stijenskog masiva kreĉnjaka te stijenske mase kreĉnjaka i jalovine (humusni i glinovit pokrivaĉ te jalovi uklopci u stijenskom masivu),

raspoloţivih rudarsko-graĊevinskih mašina, koje posjeduje ili je u fazi nabavke i drugi manje uticajni faktori.

Na osnovu navedenih uticajnih faktora izabrana je struktura kompleksne mehanizacije po radnim procesima na osnovu kojih je izvršen proraĉun kapaciteta, odnosno potrebni broj mašina i radne snage za ostvarenje projektovanog kapaciteta površinskog kopa kreĉnjaka "Sokolica", a koja je prikazana u tabeli 4.3.




Tabela 7. Izabrna struktura kompleksne mehanizacije za dobivanje stijenske mase kreĉnjaka i selektivno izdvajanje jalovine na kamenolomu kreĉnjaka "Sokolica"

4.3. Tehniĉko-tehnološke karakteristike kompleksne mehanizacije na kamenolomu

kreĉnjaka "Sokolica"

Tabela 8. Tehniĉko-tehnološke karakteristike bušaće garniture Atlas Copco ROC 810 HC

Duţina pri transportu (m) 8,5

Visina pri transportu (m) 3,5

Duţina gusjenica (m) 3,23

Duţina bušaće šipke (m) 5,5

Snaga motora (kW) 94

Tehniĉki kapacitet (m/h) 15-30

Pritisak kompresora (bar) 20




Tehniĉko-tehnološke karakteristike buldozera Liebherr PR 742 B Tip buldozera PR 742 B ProizvoĊaĉ Liebherr-Werk Telfs GmbH 6410 Telfs Austria Masa buldozera bez ripera (širina papuĉa gusjenica N = 508 mm i semi U noţ), kg 22.950 Opis strukture mehanizacije Poslovi površinske eksploatacije obavlja se sljedećom mehanizacijom:

bušenje minskih bušotina se izvodi garniturom HGVV,

guranje zaostalog materijala na etaţama, ĉišćenje etaţa, transport bušaće garniture i kompresora,

prsjecanje puteva, zasijecanje etaţa i drugi poslovi izvode se bagerom kašikarom Vk=1,2m3, a alternativno buldozer TG-220,

za utovar odminiranog materijala na kopu koristi se utovarivaĉ ULT-200, zapremine kašike 2m3 ili neka druga utovarna mehanizacija sliĉnih tehniĉkih karakteristika,

utovar materijala na platou separacije izvodi se utovarivaĉem RD 130 zapremina kašike 1,5 m3,

za transport kreĉnjaka od kopa do postrojenja za separaciju i utovarnog bunkera rastojanje je max 150 m, kreĉnjak prevoze kamioni tipa MAN koji su prilagoĊeni za javni saobraćaj.

4.4. Tehnološki proces pripreme kreĉnjaka

Tehnološki proces pripreme kreĉnjaka obezbjeĊuje proizvodnju asortimana koji se plasiraju na trţište. Klasirnica odminiranog kreĉnjaka ima kapacitet 60 m/h. Tehnološki proces na kamenolomu “Sokolica“ poĉinje miniranjem stijenske mase, koja se utovarivaĉem prevozi u prijemni koš - primarnu drobilicu u kojoj se usitnjava u grubu frakciju. Dobivena frakcija se transportuje na meĊudeponiju sa koje se dozira u ostali dio postrojenja. Kreĉnjak krupnoće 0-600 mm dovozi se kamionima ili damperima sa kamenoloma i sipa u prihvatni ( primarni ) bunker. Bunker je opremljen ĉeliĉnom rešetkom otvora 600 x 600 mm tako da u drobilicu ne mogu ući komadi veći od Ø 600 mm koji bi mogli da se zaglave na ušću drobilice. Ispod prihvatnog bunkera je dozirni sto slijedećih karakteristika: ProizvoĊaĉ:“STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: DM –900X2500 Tvorniĉki broj: 624 Godina izrade: 1984. Njegova uloga je da ravnomjerno dozira materijal na rešetku za izdvajanje jalovine.




Rešetka za izdvajanje jalovine opremljena je rostovima od 60 mm. Materijal 0-60 mm, uglavnom jalovina, pada ispod rešetke za izdvajanje kroz sabirno korito na transporter sa trakom koji je pomoću transportera sa trakom odvozi u slobodnu deponiju. Vibraciona rešetka je sljedećih karakteristika: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: IR-2,7x1R60 Godina izrade: 1984. U sluĉaju da u odminiranom materijalu nema jalovine, tada se preko usmjerivaĉa, materijal 0-60 mm transportuje umjesto na jalovinsku deponiju, na transporter i dalje u proces. Ĉisti dio materijala 60-600 mm pada sa rešetke za izdvajanje u primarnu udarnu drobilicu PUD 1120 x 900 mm, gdje se materijal drobi u frakcije 0-100 mm. Karakteristike primarne udarne drobilice: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: UD –1120x900 Tvorniĉki broj: 1496 Godina izrade: 1984. Primarna udarna drobilica mora da bude podešena tako da iz nje izlazi 45 % frakcije + 31,5 mm,(otvor ĉeljusti pribliţno 60 mm). Ova frakcija pada ispod drobilice na traĉni transporter i dalje na meĊudeponiju. Kada nema jalovine ovim transporterom na meĊudeponiju se izvozi i frakcija 0-60 mm koja pada kroz rostove za izdvajanje IR 2,7 x1,1. Karakteristike trakastog transportera: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: STB 400/6 Tvorniĉki broj: 2651 Godina izrade: 1984. MeĊudeponija ima korisnu zapreminu od 5550 m i moţe da snabdijeva drobilicu za normalno odvijanje tehnološkog procesa u jednoj smjeni. Za doziranje frakcija 0-100 mm sa meĊudeponije na traĉni transporter koriste se ĉetiri elektromagnetna dozatora kojima se dozira frakcija 0-100 mm. Tri dozatora imaju iste karakteristike: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: EMD – 500X1000 Godina izrade: 1987.




Ĉetvrti dozator: ProizvoĊaĉ: - Tip: PKE - 950 Tvorniĉki broj: 243 Godina izrade: 1997. Traĉni transporter transportuje frakciju 0-100 mm na primarno prosijavanje na vibraciono sito PVS 3x1,2/2. Karakteristike traĉnog transportera: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: STB –650/10,4 Godina izrade: 1987. Primarno vibraciono sito PVS 3x1,2/2 opremljeno je mreţama Ø 48 mm i Ø 34 mm. Mreţa Ø 48 mm sluţi samo za rasterećenje mreţe Ø 34 mm. Ovdje se frakcija 0-100 mm dijeli na frakcije 0-31,5 mm i + 31,5 mm. Karakteristike primarnog vibracionog sita: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: PVS 3x1,2/2 Godina izrade: 1987. Frakcija +31,5 mm pada pomoću razvodnih cijevi u mlin ĉekićar i dalje na sekundarno prosijavanje. Karakteristike mlina ĉekićara: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: BL –5 R 20 Tvorniĉki broj: 2623 Godina izrade: 1987. Frakcija +31,5 mm pada kroz sabirno korito primarnog vibracionog sita na trakasti transporter koji dalje frakcije transportuje zajedno sa frakcijom iz mlina ĉekićara na sekundarno prosijavanje tj. na vibraciono sito SVS 6 x 2/2 1/3. Karakteristike trakastog transportera: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: STB – 400/ 28,l Tvorniĉki broj: 2623 Godina izrade: 1987. Vibraciono sito SVS 6x2/2 1/3 opremljeno je mreţama Φ18, Φ9 i Φ5 mm pomoću kojih se frakcija 0-31,5 mm prosijava na frakcije 0-4 mm, 4-8 mm, 8-16 mm i 16-31,5 mm.




Karakteristike vibracionog sita: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: SVS 6x2/2 1/3 Godina izrade: 1987. Gotov proizvod, frakcije 4-8 mm, 8-16 mm i 16-31,5 mm padaju kroz razvodno korito i preko razvodnih cijevi na transportere sa trakom koje ih transportuju u depoe koji su razdvojeni pregradnim betonskim zidovima. Na razvodnim cijevima za frakcije 4-8 mm, 8-16 mm, i 16-31,5 mm ugraĊene su preklopne klapne. U sluĉaju da je jedna od frakcija suficitarna moţe se preklopnom klapnom usmjeriti na transporter sa trakom. Ovaj transporter sa trakom vodi višak frakcije u silos zapremine 10 m3. Ispod bunker silosa nalazi se elektromagnetni dozator EMD 550x1000. Dozator ravnomjerno dozira materijal u mlin ĉekićar BL-5. Mlin je opremljen rešetkom od 5 mm. Ispod mlina BL-5 pada izdrobljeni materijal 0-5 mm na transporter sa trakom koji vodi u poseban depo. Karakteristike mlina ĉekićara: ProizvoĊaĉ: “STC – Slovenija ceste tehnika” Ljubljana Tip: BL-5 Godina izrade: 1987. Apsolutna kota usipa materijala u prihvatni bunker je 380,0 m, a kota deponije 314,0 m. IzmeĊu ove dvije kote rasporeĊeni su ostali objekti postrojenja.

4.4.1. Tehniĉki opis postrojenja za mljevenje i granuliranje

Postrojenje se sastoji od više dijelova .Od primarnog i sekundarnog dijela sa klasirnicom, tako da se odminirani materijal u primarnoj drobilani ĉiji je kapacitet Q = 60 m³/h,usitnjava na grubu frakciju od (0 – 100 mm), a ta se frakcija transportuje u meĊudeponiju. Sa meĊudeponije materijal se dozira u sekundarni dio postrojenja, ĉiji je kpacitet manji od primarnog dijela postrojenja i iznosi Q = 30 m³/h . U sekundarnom dijelu postrojenja materijal se u mlinu BL-5 premeljava na frakciju od 0 – 31,5 mm te se u klasirnici klasira na slijedeće frakcije: "Institut za zaštitu, ekologiju i obrazovanje" Tuzla ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ Plan aktivnosti za izdavanje okolinske dozvole – dopune po primjedbama strucne komisije -“ 20 0 – 4 mm 4 – 8 mm 8 – 16 mm




16 - 32 mm 0 – 32 mm Apsolutna kota usipa materijala u prihvatni bunker je 380,0 m, a kota depoa gotovih frakcija 314,0 m. IzmeĊu ove dvije kote rasporeĊeni su ostali objekti postrojenja.

4.4.2 Tehniĉki opis tehnološkog procesa

Materijal kreĉnjaka krupnoće 0-600 mm dovozi se kamionima iz kamenoloma i sipa u prihvatni bunker. Taj bunker opremljen je sa ĉeliĉnom rešetkom otvora 600x600 mm, tako da veći komadi od 600 mm,koji bi mogli da se zaglave na ušću drobilice ostaju na rešetci. Ispod prihvatnog bunkera nalazi se dozirni sto DM 900 x 2500 koji ravnomjerno dozira materijal na rešetku za izdvajanje jalovine. Rešetka za izdvajanje jalovine opremljena je sa rostovima razmaka od 60 mm. Materijal 0 – 60 mm, uglavnom jalovina, pada ispod rešetke kroz sabirno korito na transporter sa trakom koji ju još pomoću transportera sa trakom vodi u slobodnu deponiju. U sluĉaju da u odminiranom materijalu nema jalovine, tada preko preklopke materijal 0 – 60 mm, vodi umjesto u jalovinsku deponiju na transporter sa ĉistim materijalom. Ĉisti dio materijala 60 – 600 mm, pada sa rešetke u primarnu udarnu drobilicu PUD 1120 x 900. Tu se materijal izdrobi na frakcije 0 – 10 mm. Primarno udarna drobilica mora da bude podešena tako da izlazi iz nje 45٪ frakcije + 31,5 mm, odnosno otvor treba da bude oko 60 mm.Ta frakcija pada ispod drobilice na transporter sa trakom koji vodi u meĊudeponiju. MeĊudeponija je opremljena sa tri elektromagnetna dozatora EMD 550x1000 kojima se dozira frakcija 0 – 100 mm iz meĊudeponije na transporter sa trakom. Transporter sa trakom transportuje frakciju 0 -100 mm na primarno vibraciono sito PVS 3x1,2/2. Primarno vibraciono sito PVS 3x1,2/2. opremljeno je sa mreţama Ø 48 mm, i Ø34 mm. Mreţa Ø 48 mm sluţi samo za rasterećenje mreţe Ø 34 mm. Tu se frakcija 0 – 100 mm dijeli na frakcije 0 – 31,5 mm i + 31,5 mm. Frakcija +31,5 mm pada pomoću razvodnih cijevi u mlin ĉekićar BL-5 na sekundarno premeljavanje. Frakcija +31,5 mm pada kroz sabirno korito primarnog vibracionog sita na transporter sa trakom koji vodi zajedno sa frakcijom iz mlina ĉekićara na sekundarno prosijavanje na vibraciono sito SVS 6x2/2 1/3. Ispod sabirnog korita primarnog vibracionog sita montirana je preklopka koja omogućava, da se ugradnjom dodatnog transportera sa trakom transportuje frakcija 0 – 31,5 mm u boks. Vibraciono sito SVS 6x2/2 1/3 opremljeno je mreţama Ø 18, Ø 9, Ø5 mm, pomoću kojih se frakcija 0 – 31,5 mm klasira na frakcije 0-4 mm, 4-8 mm, 8-16 mm, i 16-31,5 mm. Ostale frakcije 4-8 mm, 8-16 mm i 16-31,5 mm padaju kroz razvodno korito i preko razvodnih cijevi na transportere sa trakom koje ih vode u boksove koji su meĊusobno razdvojeni pregradnim zidovima. Na razvodne cijevi frakcija 4-8 mm, 8-16 mm i 16-31,5 mm, ugraĊene su preklopke. U sluĉaju da je koja od tih frakcija suficitarna moţe se preklopkom usmjeriti na transporter sa trakom. Taj transporter sa trakom vodi suficitarne frakcije u bunker silos zapremine 10 m³. Ispod bunker silosa namješten je elekromagnetni dozator EMD 550x1000. Dozator ravnomjerno dozira materijal u mlin ĉekićar BL-5. Taj mlin opremljen je




rešetkom od 5 mm. Ispod mlina BL-5 pada izdrobljeni materijal 0-4 mm na traĉni transporter koji vodi u boks namjenjen za tu frakciju. Postrojenje za mljevenje i granuliranje se sastoji iz sljedećih dijelova:

1. Primarno drobljenje; Postrojenje primarne drobilice locirano je na apsolutnoj koti 380,0 m gdje se nalazi usip materijala u prihvatni bunker.

2. MeĊudeponija; Donja kota tunela je na apsolutnoj koti 343,0 m. 3. Primarno klasiranje sa premeljavanjem Plato primarnog sita i sekundarne drobilice se nalazi na apsolutnoj koti 338,3 m. 4. Pregradni zid 5. Sekundarno klasiranje; Plato objekta ja na apsolutnoj koti 327,7 m. 6. Deponije; Osnovni plato deponijskog objekta je na apsolutnoj koti 314,36 m. Ovaj

objekat je pregradni zid izmeĊu deponija tako da se frakcije ne miješaju izmeĊu sebe.

7. Sekundarno drobljenje; Plato bunker silosa i sekundarne drobilice je na apsolutnoj koti 330 m.

8. Upravljanje postrojenjem; Komandno postrojenje smješteno je u dvije kućice koje se nalaze na apsolutnoj koti 380,0 m i 335,5 m.

Instalirana snaga ugraĊenih elektromotora iznosi 337 kW.

4.5. Tehnološki proces proizvodnje asfalta

Asfaltna baza je namijenjena za proizvodnju bitumenoznih materijala za potrebe cestogradnje i ista u svom sastavu posjeduje svu neophodnu opremu i instalacije za proizvodnju svih vrsta asfalta. Proizvodnja asfaltne mase je automatizovana, a što se ogleda u slijedećem:

automatsko doziranje svih komponenti,

automatsko regulisanje temperature u bubnju za sušenje agregata,

mješalica sa elektronskim vaganjem i upravljanjem,

centralno komandno mjesto sa kojeg se upravlja cijelim procesom proizvodnje. Osnovni podaci asfaltnog postrojenja: ProizvoĊaĉ: „GRADIS“ Ljubljana Tip: SB40 Godina proizvodnje: 1978. Kompletna asfaltna baza smještena je na zamljištu investitora na apsolutnoj koti 314,36 m.




Slika 9. Asfaltna baza

4.5.1. Sirovine koje uĉestvuju u procesu proizvodnje, doprema i skladištenje

U procesu proizvodnje asfalta koriste se slijedeće osnovne i pomoćne sirovine: Osnovne sirovine - kameni agregat (frakcionisan za asfalte), - bitumen za cestogradnju, - filer (kamena prašina). Pomoćne sirovine - loţ ulje; - termalno ulje; - dizel gorivo; - komprimirani zrak za pneumatiku. Osnovne i pomoćne sirovine se u krug asfaltne baze dovoze kamionima, utovarivaĉima i autocisternama i iste se skladište u za to predviĊene boksove za kameni agregat. Istovar kamenog agregata vrši se direktno iz kamiona u armiranobetonske boksove. Svi boksovi su istih dimenzija u koje se skladište slijedeće frakcije kamenih agregata:




- 0-3 mm, 3-8 mm; 8-16 mm; 16-32 mm; 0-32 (31,5) mm. Zavisno od vrste asfalta koji će se proizvesti, kameni agregati se prebacuju iz koševa u preddozatore sa utovarivaĉima.

4.6.2. Asfaltno postrojenje, opis i princip rada

Postrojenje asfaltne baze sluţi za proizvodnju asfaltnih masa i to:

Bituminizirani noseći sloj – BNS, granulometrijskog sastava 22 i 32 mm;

Asfalt betoni AB 8, AB 11, AB 16;

Habajući završni slojevi : BNHS 16, HS 16, HS 11. Prethodne mješavine i kontrolna ispitivanja Na osnovu izvršenih usaglašenih i odobrenih godišnjih receptura asfaltnih masa vrši se proizvodnja istih na asfaltnom postrojenju.

Sve komponente za proizvodnju moraju biti iz istog izvorišta (proizvoĊaĉa) od kojih su saĉinjene godišnje prethodne mješavine;

Svaka isporuka bitumena mora imati atest kvaliteta;

Svaka isporuka loţ ulja za zagrijavanje kamene sitnjeţi i bitumena mora imati

atest;

Kamena sitnjeţ (frakcije) moraju biti po kvalitetu, ĉistoći te granulometrijskoj

krivoj iste, identiĉne godišnjim atestima-izvještajima od kojih su naĉinjene

predhodne mješavine;

Kameno brašno (filer) mora biti istog kvaliteta i odgovarati granulometrijskoj krivoj koja je uzeta u predhodnim godišnjim ispitivanjima;

Kontrole mješavine se vrše za svako gradilište, te za svaku vrstu asfalta;

Kontrolu vrši certificirana organizacija koja je osposobljena za kontrolu frakcija,

filera i gotove asfaltne mase, te dostavlja ateste o ispitivanjima (sektoru niskogradnje).

4.6.2.1. Osnovne sirovine za proizvodnju asfalta

- Kamene frakcije mogu biti kreĉnjaĉkog, eruptivnog porijekla ili prirodni rijeĉni šljunak,

granulometrijskog sastava i to: 0-4 mm, 4-8 mm, 8-11 mm, 11-16 mm, 16-22 mm, 22-32 mm;

- U prozvodnji asfalta koriste se bitumeni tipa BIT 60 i BIT 90, rjeĊe tipa BIT 120 (na zahtjev investitora);




- Kameno brašno – filer je obiĉno kreĉnjaĉkog porijekla, granulometrijski sastav mora odgovarati propisanoj krivoj na liniji dijagrama;

- Loţ ulje za zagrijavanje kamene sitnjeţi – frakcije, zagrijavanje bitumena i sistema cjevovoda za transport bitumena;

- Instalisana snaga Pin=320 kW (iz distributivne mreţe ) koristi se za zagrijavanje termo ulja kao radilišna struja, dok se za pogon postrojenja u proizvodnji asfaltnemase koristi struja iz dizel – agregata, sa generatorom.

4.6.2.2. Nabavka i skladištenje sirovina i energenata

Sirovina (kamene frakcije) se proizvode na vlastitom kamenolomu a energenti se nabavljaju od trećih lica. Asfaltna baza na osnovu signiranja trebovanja vrši pripremu proizvodnje i iskazuje potrebe za odreĊenim sirovinama i energentima prema ekonomskoj sluţbi „MGV GRADNJA“ d.o.o. Zavidovići. Nakon proizvodnje asfaltne mase koja je trenutna – jednodnevna, asfaltna masa se isporuĉuje u koliĉinama sa odvaganog lista vage i sa upisanim brojem radnog naloga. Kad se radi proizvodnja asfaltne mase za treća lica na osnovu naloga komercijale isporuka se vrši na osnovu odvagnog lista sa vage i klasiĉnog izlaza – otpremnice - fakture po prodajnim planskim cijenama za treća lica. U proizvodnji asfaltne mase koriste se kamene frakcije iz vlastite proizvodnje koje moraju proći proceduru vaganja i dobivanja odvagnog lista i pravljenja proizvodnog ulaza i izlaza za asfaltnu bazu preko obraĉuna proizvodnje kamenih frakcija koje sluţe za proizvodnju asfaltne mase. Na isti naĉinasfaltna baza će isto za koliĉine koje otpremi za gradilišta po broju radnog naloga imati obraĉun proizvodnje asfaltne mase.

4.6.2.3. Skladištenje osnovnih sirovina i energenata

Kamene frakcije se deponuju u boksove po granulometrijskoj veliĉini zrna.

Zalihe na deponiji moraju biti najmanje za jednodnevnu proizvodnju asfaltne mase.

Bitumen se skladišti u stabilnim cisternama oko 120 t, na temperaturama do 180 oC, a njegovo zagrijavanje se vrši preko plamenika i termo ulja. Transport bitumena vrši se auto-cisternama.

Kameno brašno – filer je proizvod od ĉistog mljevenog kamena proizveden u posebnim postrojenjima i mora odgovarati zadatim propisima i uslovima po ĉistoći i granulometrijskom sastavu. Transport filera se vrši auto-cisternama, a pretakanje - istovar vrši se pneumatskim transportom i skladišti u vertikalnom ĉeliĉnom silosu.

Povratni filer, u toku procesa proizvodnje vrši se zagrijavanje i otprašivanje kamene frakcije u sušari gdje se usisavanjem zraka i prašine pomoću usisnog ventilatora (ciklona) usisani zrak, prašina i dimni gasovi pomoću cjevovoda transportuju do grubog filtera gdje se odstranjuju mehaniĉke ĉestice, a dimni gasovi i vodena para šalju u atmosferu. Zbog mogućnosti da u ovom fileru ima primjesa nećistoća, gline ili




humusa te se isti ne smije upotrebljavati za proizvodnju asfaltne mase, on se prenosi od filtera do silosa pomoću elevatora i puţnog transportera.

Loţ ulje se koristi sa što manje sadrţaja sumpora (manje od 0,5 %), a transportuje se sa auto – cisternama i skladišti u spremniku Transport do plamenika i sušnice vrši se uz pomoć pumpe i cjevovoda koji su u «S» izvedbi.

Elektriĉna energija za pogon plamenika u termogeno - uljnom grijaĉu bitumena i sistema cjevovoda uzima se iz elektro distributivne mreţe.

4.7. Tehnološki proces proizvodnje vruće asfaltne mase

Prije puštanja u rad postrojenja neophodno je uraditi odreĊene predradnje kao što su:

izvršiti vizuelni pregled postrojenja i podmazati sve sklopove, te izvršiti kontrolu ulja i maziva u svim sklopovima;

izvršiti kontrolu repromaterijala sa aspekta kvaliteta i kvantiteta: osnovnog i pomoćnog materijala te energenata;

zagrijati bitumen na radnu temperaturu od 165 – 170 oC (zavisno od vrste

bitumena). Ovo zagrijavanje traje duţe u hladnijem periodu (proljeće i jesen),

od (48 – 60) h i kraće u ljetnom periodu od (24 – 36) h;

zagrijati cijevni transportni sistem bitumena, kao i sklopova na mješalici koje vrše transport ili doziranje bitumena;

izvršiti ukljuĉenje kompresora, te ostvariti radni pritisak u instalaciji od oko 7 - 9 bara;

ukljuĉiti bitumensku pumpu ĉime se ostvaruje kruţni transport bitumena;

4.7.1. Tok proizvodnje asfalta

Izbor programa upravljanja (recepture) Po dobijanju taĉno definisanog radnog naloga ili trebovanja u kojima je definisana vrsta i koliĉina asfaltne mase, operater asfaltne baze vrši na kompjuteru izbor programa - recepture, ako su u program ranije unesene traţene recepture, a ako ne, onda se vrši programiranje i u program se unosi zahtjevana receptura po izdatom radnom nalogu.

4.7.2. Regulacija preddozatora i traka

Vrši se regulacija otvora i brzine trake, te brzine doziranja kamenih frakcija od preddozatora do rotacione sušare. Brzina transporta materijala zavisi od vlaţnosti, te potrebne koliĉine materijala u rotacionoj sušari po zahtjevanoj recepturi.

4.7.3. Redoslijed puštanja pojedinih sklopova na postrojenju za proizvodnju asfalta




Da bi se otpoĉelo sa proizvodnjom vruće asfaltne mase po zadatom radnom nalogu potrebno je na hladno pokrenuti sve sklopove i konstatovati njihovu funkcionalnost kako slijedi:

ukljuĉiti pumpu za bitumen i sistem bitumena;

ukljuĉiti mješalicu za mješanje asfalta;

ukljuĉiti vibro sita iznad mješalice;

ukljuĉiti elevator vrućeg materijala koji dolazi iz sušnice;

ukljuĉiti ciklon – ventilator za usisavanje i otprašivanje;

ukljuĉiti rotacionu sušaru;

ukljuĉiti elevator za dizanje materijala na vibro sita i puţni sistem;

ukljuĉiti traku nadzrna (ibera);

ukljuĉiti sistem za odvoz gotove asfaltne mase;

ukljuĉiti sistem za kompjutersko praćenje procesa proizvodnje asfalta.

4.7.4. Punjenje frakcija u preddozatore

U zavisnisti od vrste asfaltne mase vrši se utovar, transport i punjenje frakcija u preddozatore, iz boksova po krupnoći zrna pomoću utovarivaĉa toĉkaša.

4.7.5. Paljenje plamenika na rotacionoj sušari

Kada su ostvarene sve predradnje vrši se paljenje plamenika u rotacionoj sušari. Veliĉina plamena u poĉetnoj fazi je manja jer je rotaciona sušara prazna. Nakon zagrijavanja sušare i puštanja materijala u sušaru veliĉina plamena se reguliše, povećava, te zadaje ţeljena temperatura kojom mora biti zagrijan izlazni materijal iz sušare prema vertikalnom elevatoru.

4.7.6. Puštanje u rad preddozatora i transport frakcije do sušare

Kamene frakcije padaju iz preddozatora u zadanoj koliĉini na ravnu transportnu traku, zatim u sabirni lijevak, na kosu transportnu traku, a zatim preko vibro dozatora vrši se doziranje frakcija u rotacionu sušaru.

4.7.7. Postupak i tok sušenja frakcija u rotacionoj sušari

Zadatak rotacione sušare je da zagrije frakcije na ţeljenu temperaturu (tok materijala je suprotan pravcu plamena), te da otpraši ili oĉisti zrno kamene sitnjeţi od gline ili humusa, odstranjujući tako sve lebdeće ĉestice iz kamene sitnjeţi. Ovo ĉišćenje i otprašivanje vrši se rotacijom sušare koja na sebi ima lopatice koje diţu materijal raspršavaju ga po peći. Sistem otprašivanja vrši se usisavanjem i transportom lebdećeg materijala i dimnih




plinova plamenika do filtera i dimnjaka u atmosferu. Otprašeni materijal pada u elevator vrućeg materijala.

4.7.8. Transport vrućeg materijala

Zagrijan materijal na radnu temperaturu od 150 – 200 oC po izlasku iz rotacione sušare, se pomoću vertikalnog elevatora, transportuje do vibracionih sita iznad mješalice na prosijavanje s ciljem odvajanja nad zrna.

4.7.9. Prosijavanje i klasiranje zagrijanog materijala

Zagrijani materijal iz elevatora pada na vibraciono sito, koje ima veći broj mreţa za prosijavanje ţeljene veliĉine zrna. Nakon prosijavanja materijal se usmjerava u boksove-koševe iznad mješalice, a nad zrno – iber traĉnim transporterom odlazi u poseban spremnik.

4.7.10. Otprašivanje i transport lebdećeg materijala iz sušare do dimnjaka

Sitne ĉestice prašine koja zbog svoje mase (sitna kamena prašina, glina, humus, itd.) transportuju se uz pomoć usisnog ventilatora sistemom odvoda do grubog filtera. U ovom filteru koji ima mehaniĉke pregrade sve teţe i krupnije ĉestice (0,1 – 0,5 mm) odstranjuju se, padaju u dno filtera, a zatim pomoću sistema puţnih transportera idu u elevator i skupa s vrućim materijalom idu do vibro sita na prosijavanje. Materijal koji proĊe kroz grubi filter dolazi do multiciklona koji odstranjuju ĉvrste ĉestice iz toka dimnih plinova, dimni plinovi i vodena para preko ventilatora i dimnjaka izbacuju se u okolni zrak.

4.7.11. Maseno doziranje kamenih frakcija

Nakon prosijavanja materijala, frakcije se u ovisnosti od veliĉine zrna deponuju u boksove iznad koša vage, odnosno iznad mješalice. U ovisnosti od zadane recepture vrši se doziranje pojedinih frakcija, te nakon postignute zadane koliĉine materijala mješavina se istresa u rotacionu protustrujnu mješalicu. Treba napomenuti da redoslijed doziranja materijala u koš ide od jedne (prve, najmanje) do zadnje (najveće) frakcije. Dok se ne postigne zadana masa dozirane frakcije, ne moţe se vršiti istresanje materijala u mješalicu. Nakon istresanja materijala u mješalicu, vrši se doziranje filera i bitumena u istu radi miješanja gotove asfaltne mase.




4.7.12. Doziranje kamenog brašna- filera

U toku proizvodnje asfaltne mase, filer se iz silosa puţnim transporterom transportuje do elevatora filera, a zatim u koš iznad vage filera. Iz koša se filer dozira u vagu filera, a nakon vaganja ţeljene teţine puţnim transporterom se ubacuje u rotacionu mješalicu. Ako se u procesu proizvodnje asfalta dodaje i povratni filer, onda se doziranje u rotacionu mješalicu neće izvršiti dok se ne doda i potrebna koliĉina povratnog filera preko vage filera, koji zajedno sa kupovnim filerom preko vage ide u mješalicu za miješanje asfaltne mase. Isto tako neće se vršiti doziranje u rotacionu mješalicu dok se ista ne isprazni i ne zapoĉne novi ciklus miješanja.

4.7.13. Doziranje bitumena

Bitumen je uskladišten u izoliranim cisternama i zagrijava se na potrebnu radnu temperaturu za proizvodnju asfaltne mase 160 – 200 oC. Nakon zagrijavanja sistema za transport bitumena (pumpa i cjevovod) i ostvarenog kruţnog toka u sistemu, bitumen dolazi do ureĊaja za doziranje bitumena u mješalicu. Ovaj ureĊaj se naziva «špridomat» i ima funkciju protoĉnog doziranja bitumena, što znaĉi da na osnovu protoka bitumena ka mješalici odreĊuje koliĉinu zadatog bitumena. Na ureĊaju postoji pneumatski zatvaraĉ, koji otvara i usmjerava bitumen u mješalicu, odnosno nakon ostvarene koliĉine doziranja u mješalicu zatvara protok, te usmjerava bitumen u povratni vod i transport bitumena u termo cisternu. Bitumen se u mješalicu ubacuje odmah po prijemu kamene sitnjeţi i filera i traje cijelo vrijeme dok traje doziranje ostalih komponenti u procesu proizvodnje asfalta. U cilju što ravnomjernijeg doziranja bitumen se u mješalicu ubacuje pomoću ravnomjerno postavljenih prskalica (dizni), koje stvaraju finu maglu bitumena te time obezbjeĊuju bolje miješanje s ostalim materijalima.

4.7.14. Proces miješanja asfaltne mase u protustrujnoj mješalici

U ovoj mješalici se nalaze dva reda dvostrukih lopatica koje su postavljene na dva vratila. Na svakom vratilu se nalazi po pet pari lopatica, koja se okreću u suprotnim smjerovima, te time vrše ravnomjerno miješanje doziranih materijala svih komponenata koje su dozirane u mješalicu. Smjer kretanja materijala od jednog reda lopatica je suprotan od kretanja materijala od drugog reda lopatica, te zbog toga se ova mješalica naziva protustrujna mješalica. Proces miješanja traje dok se ne izvrši doziranje svih komponenti, a nakon toga 8-10 sekundi vrši se miješanje kompletne mase. Nakon miješanja masa se po otvaranju vrata u dnu mješalice istresa u transportna kolica(korpa) koja odvoze asfaltnu masu u silose za privremeno skladištenje gotove asfaltne mase.




4.7.15. Transport gotove asfaltne mase do silosa gotovog asfalta

Gotova asfaltna masa istresa se u transportna kolica - korpu, a zatim pomoću transportnog sistema voĊica i sajli transportuje u silose gotovog asfalta. Gotova asfaltna masa se deponuje u silosu. Transport asfaltne mase od mješalice do silosa vrši se automatski u toku proizvodnog procesa. Iz silosa asfaltna masa se istresa u transportna sredstva – kamione, te odvozi na mjesto ugradnje.

4.8. Radnje, postupci na poĉetku i kraju proizvodnog procesa

a) Radnje na poĉetku procesa proizvodnje Pošto ova asfaltna baza nema ugraĊene termo grijaĉe i ne odrţava temperaturu kamenih (frakcija) u boksovima – koševima iznad mješalice na ţeljenoj temperaturi, na poĉetku procesa proizvodnje, dok se ne ostvari radna temperatura frakcije, ne moţe se postići kvalitetna izlazna asfaltna masa, te se mora frakcija zadrţana u postrojenju od predhodnog rada. b) Radnje nakon završetka procesa proizvodnje ili prekida (zastoj- ĉekanje) Pri zaustavljanju procesa proizvodnje, prvo se zaustavlja doziranje frakcija i rad plamenika u rotacionoj sušari u kojoj i u ovom sluĉaju kao i u ostalom sistemu ostane nedovoljno zagrijanog materijala od ranijeg ciklusa proizvodnje koji se mora odstraniti praţnjenjem boksova iznad mješalice, mješalicu oĉistiti od nakapanog i nalijepljenog bitumena. Redoslijed zaustavljanja proizvodnog procesa je obrnuti postupak poĉetka proizvodnje, što znaĉi da se prvi zaustavlja ureĊaj koji je zadnji ukljuĉen.

4.9. Postojeća oprema za smanjenje negativnog utjecaja

Od opreme za smanjenje negativnog utjecaja na lokaciji kamenoloma "Sokolica" nalazi se:

sistem ciklona (multiciklona) na asfaltnoj bazi,

rskalice za obaranje prašine na presipnim mjestima sistema za pripremu

kreĉnjaka,

septiĉka jama. Kako investitor ne posjeduje mašinsko-tehnološki projekat asfaltne baze tehniĉke karakteristike ugraĊene ciklonske baterije nisu poznate. U ciklonskoj bateriji vrši se “hvatanje“ filera i njegovo ponovno vraćanje u proces.




Prskalice za obaranje prašine instalirane su na svim presipnim mjestima, koje se u ljetnom periodu po potrebi ukljuĉuju. Voda za ove potrebe obezbijeĊena je iz rezervoara zapremine 10 m3. U rezervoar voda dolazi iz kaptiranog prirodnog izvora. Za potrebe preĉišćavanja sanitarno-fekalnih otpadnih voda iz upravne zgrade instalirana je septiĉka jama nepoznatog kapaciteta.

5. DATUM POĈETKA RADA POGONA Eksploatacija kreĉanja sa kamenoloma ''Sokolica'' se vrši od 1971. god. Od tada je u dva navrata vršeno elaboriranje rezervi i kvaliteta: 1981 i 1999. god. Posljednjim Elaboratom o klasifikaciji, kategorizaciji i proraĉunu rezervi tehniĉko– graĊevinskog kamena kreĉnjaka u leţištu ''Sokolica'' kod Zavidovića, sa stanjem 31.12.1999. god. obraĉunate su geološke rezerve u koliĉini od Q= 1.904.612 m S obzirom da se dosadašnjim istraţivanjima utvrdio prostorni poloţaj ovog, sa geološkog aspekta interesantnog leţišta, istraţivanja prezentirana u ovom Elaboratu, prevashodno su se fokusirala na utvrĊivanje kvalitativnih karakteristika kroz hemijski sastav a zbog utvrĊivanja mogućnosti proširenje spektra upotrebe kreĉnjaĉkog materijala sa leţišta ''Sokolica'', koji se do sada uglavnom koristio kao tehniĉko-graĊevinski kamen, i to za izradu agregata za beton i asfalte, izradu agregata za maltere, za zidanje kao obraĊen ili neobraĊen kamen, izradu platoa, nasipa i puteva i druge graĊevinske svrhe. Raspored istraţnih radova je izvršen u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi ĉvrstih mineralnih sirovina, za leţišta tehniĉko-graĊevinskog kamena II (druga) grupa, I (prva) podgrupa, s obzirom na ĉinjenicu da se radi o leţištu koje je znatno tektonski poremećeno, iako je kvalitet ujednaĉen u cjelokupnom leţištu. UraĊeno je ukupno 6 bušotina, na razliĉitim hipsometrijskim nivoima, u cilju dobivanja materijala za utvrĊivanja hemijskog sastava i raskopa za utvrĊivanjae fiziĉko-mehaniĉkih karakteristika. Istraţni radovi su rasporeĊeni na razliĉitim hipsometrijskim nivoima, a rastojanja izmeĊu njih su minimalna, iz tehniĉkih razloga prilikom postavljanja bušaće garniture u neotvorenom dijelu leţišta, koji je gusto pošumljen. TakoĊer, korištena je sva raspoloţiva dokumentacija koja se odnosi na provedene istraţne radove i laboratorijska ispitivanja u periodu od 1999. god. do jula 2007. god. Metodologija istraţivanja se sastojala u faznom pristupu - od geodetskih, rudarskih, geoloških, laboratorijskih i kabinetskih radova. Geodetski radovi: U decembru 2006. god. izvršeno je geodetsko snimanje leţišta sa otvorenim etaţama i izrada situacionog plana sa postojećim stanjem, u razmjeri 1:1000. Po završetku istraţnih radova izvršeno je njihovo snimanje i unošenje na plan. Situacioni plan zahvata površinu od




oko 20 ha. TakoĊer, za potrebe izrade Detaljne geološke karte, izvršeno je geodetsko snimanje pristupnog puta istraţnim radovima sjeverno od leţišta. Istraţno bušenje: U periodu od 1999 – 2006.god. kamenolom ''Sokolica'' je otvoren sa ĉetiri eksploatacione etaţe, a u periodu mart – juni 2007.god. uraĊeno je 6 istraţnih bušotina i 3 raskopa. U Tabeli 9. prikazan je pregled istaţnih radova i njihova prostorna definisanost. Tabela 9. Pregled istraţnih radova i njihova prostorna definiranost

Industrijska eksploatacija kreĉnjaka na kamenolomu “Sokolica“, poĉela je 1981. godine i u kontinuitetu je trajala do 1991. godine, kada je zbog ratnih dešavanja došlo do potpunog prekida proizvodnje. U periodu od 1991. do 1997. godine na pomenutom kamenolomu nije bilo proizvodnje, od 1998 godine su poĉele aktivnosti na izradi projektno-tehniĉke dokumentacije, utvrĊivanju rezervi i ekonomske ocjene leţišta, kao i eksploatacija kamena kreĉnjaka. Asfaltna baza kapaciteta 30 t/h poĉela je s radom 2000. godine.

6. STUDIJA O ZAGAĐENOSTI U NULTOM STANJU

6.1. Uvod

Eksploatacija mineralnih sirovina pripada podruĉju rudarske djelatnosti koja podlijeţe entitetskim zakonima o rudarstvu. MeĊutim, osim zakona o rudarstvu, eksploatacija mineralnih sirovina danas se u Bosni i Hercegovini ureĊuje primjenom niza zakona i uredbi/pravilnika za koje su nadleţna razliĉita entitetska, a u Federaciji BiH i kantonalna ministarstva, kao i inspekcije.




Zakonski osnov u Federaciji Bosne i Hercegovini ĉine:

Zakon o koncesijama („Sluţbene novine FBiH“, br. 40/02 i 61/06),

Zakon o rudarstvu („Sluţbene novine FBiH“, br. 26/10),

Zakon o geološkim istraţivanjima FBiH („Sluţbene novine F BiH“, br. 9/10),

Zakon o stranim ulaganjima („Sluţbene novine FBiH“, br. 61/01 i 50/03),

Zakon o privrednim društvima („Sluţbene novine FBiH“, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02. i 29/03, 68/05, 91/07, 84/08),

kantonalni zakoni o koncesijama,

kantonalni zakoni o istraţivanjima i eksploataciji mineralnih resursa, te

kantonalni zakoni o rudarstvu. Nulto stanje na lokaciji kamenoloma “Sokolica“ odreĊeno je 2009. godine mjerenjem emisije dimnih plinova i ĉvrstih ĉestica na ravnom dijelu dimnog kanala postrojenja asfaltne baze kao i mjerenjem nivoa vanjske buke i zaprašenosti na rubnim dijelovima kruga kamenoloma. U tabeli 10. dat je opis je lokacija mjesta nastanka otpadnih tokova. Od 2009. godine do danas nisu vršena periodiĉna mjerenja emisija/imisija zagaĊujućih materija. Tabela 10. Popis lokacije mjesta otpadnih tokova na kamenolomu “Sokolica“ i asfaltnoj bazi




6.2. Mjerenje emisije štetnih plinova i ĉvrstih ĉestica

Mjerenja emisije štetnih plinova i ĉvrstih ĉestica su izvršena na osnovu vaţećih zakonskih odredbi (Zakon o zaštiti zraka – „Sluţbene novine F BiH", br. 33/03, PravilnikA o graniĉnim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja za sagorijevanje – „Sluţbene novine F BiH", br. 12/05) i Pravilnika o naĉinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagaĊujućih vrsta zagaĊujućih materija, graniĉnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka ( Sl. novine Federacije BiH br. 1/2012 od 6.1.2012.) propisane su vrijednosti dopuštene emisije pojedinih polutanata kao i kvalitete goriva. Mjerenja je februara 2009. izvršio "Institut za zaštitu ekologiju i obrazovanje", Tuzla prilikom mjerenja asfalzna baza je radila optimalnim kapacitetom od 30 t/h. Zapreminski protok otpadnih dimnih plinova koji sadrţe ĉvrste, tekuće i/ili plinovite emisije se izraţava u m3/h na normalnoj temperaturi (273 K) i pritisku (101,3 kPa) nakon korekcije sadrţaja vodene pare. Graniĉna vrijednost emisije je koliĉina materije sadrţana u otpadnim dimnim plinovima iz postrojenja za proizvodnju ili topljenje mješavine bitumena ili katrana sa mineralnim materijama, ukljuĉujući postrojenja za pripremanje bitumenoznih materijala za izgradnju puteva (asfaltne baze), graniĉna vrijednost emisije prašine iz bubnja za sušenje i mješalice je 20 mg/m3, reducirano na sadrţaju kisika u ispusnim plinovima od 17%. Zacrnjenost dimnog plina iz tehnološkog procesa ne smije biti veći od 1 (po Ringelman-u), iznimno, u razdoblju najviše 10 min. prilikom pokretanja ureĊaja za spaljivanje, moţe biti veća, ali ne veća od 3. Ove graniĉne vrijednosti sadrţaja pojedinih polutanata u otpadnim plinovima nastalim pri spaljivanju ĉvrstih, tekućih ili plinovitih goriva normirane su prema instaliranoj snazi postrojenja za spaljivanje. Rezultati mjerenja: Na temelju izvršenih mjerenja proizilazi da se u atmosferu putem dimnog kanala ispuštaju plinovi prosjeĉnog sastava prikazanog u tabeli 11. Tabela 11. Prosjeĉan sastav dimnih plinova




Pretiĉak zraka za ovaj sastav dimnih plinova iznosi λ = 2,1 dok je stupanj djelovanja pri ovim uvjetima η = 89 %. Protok dimnih plinova, sadrţaj ĉvrstih ĉestica i pojedinih polutanata preraĉunat na sadrţaj kisika od 17 vol.% je slijedeći :

protok dimnih plinova 9128,5 Nm3/h

ugljik (IV) oksid, CO2 2,82 %

ugljik (II) oksid, CO 0,120 %

oksidi sumpora kao sumpor (IV) oksid, SO2 0,020 %

oksidi azota kao azot (IV) oksid, NO2 0,0011 %

sparljivi organski spojevi, VOC 5,5 mg/Nm3

ĉvrste ĉestice 15,2 mg/Nm3

kisik 17 % Na temelju vaţećih zakonskih odredbi Zakon o zaštiti zraka – („Sluţbene novine F BiH", br. 33/03), Pravilnik o graniĉnim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja za sagorijevanje – („Sluţbene novine F BiH", br. 12/05), Pravilnika o naĉinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagaĊujućih vrsta zagaĊujućih materija, graniĉnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka ( Sl. novine Federacije BiH br. 1/2012 od 6.1.2012.) i kantonalnog Zakona o zaštiti okoliša („Sluţbene novine Zeniĉko-dobojskog kantona'', br. 1/00), kao i Odluke o graniĉnim vrijednostima zagaĊenosti („Sluţbene novine Zeniĉko-dobojskog kantona'', br. 11/00) odreĊene su graniĉne vrijednosti emisije polutanata iz stacionarnih izvora, te posebna pravila za neke vrste postrojenja i instalacija kao i graniĉne vrijednosti zagaĊenosti odnosno kvalitete ambijentalnog zraka. Moţe se konstatirati da emisija dimnih plinova i ĉvrstih ĉestica na ovom izvoru zadovoljava propisane norme.




6.3. Mjerenje buke i zaprašenosti

6.3.1. Mjerenje buke

Mjerenje nivoa vanjske buke izvršeno je u februaru 2009. godine. Buka potiĉe od rada instaliranih postrojenja, radnih mašina i asfaltne baze. Posmatrana lokacija se na temelju Pravilnika o dozvoljenim granicama intenziteta zvuka i šuma (''Sluţbeni list SRBiH", br. 46/89) svrstava u VI. zonu (industrijsko, skladišno, servisno i prometno podruĉje bez stanova) za koju najviši dopušteni nivo buke iznosi Leq=70 dB (A) danju i Leq=70 dB (A) noću. Ovdje treba napomenuti da su najbliţi stambeni objekti isuviše udaljeni (> 1000 m) da bi se mjerenja nivoa vanjske buke i zaprašenosti vršila kod stambenih objekata. Nivo buke se izraţava ekvivalentnim nivoom buke (Leq) i vršnim vrijednostima (L1) kao ilustraciji kritiĉnih promjenjivih nivoa. To znaĉi da dopuštena vanjska buka od izvora buke moţe 1 % od ukupnog vremena trajanja buke tijekom dana odnosno noći biti prekoraĉena. U ovom sluĉaju za zonu VI. to je L1 = 85 dB (A). U smislu navedenog Zakona... dan je od 06:00 do 22:00 sata, a noć od 22:00 do 06:00 sati. Rezultati mjerenja prikazani su u tabeli 6.3. Metodologija rada: Za mjerenje nivoa vanjske buke, Leq i vršne vrijednosti L1korišten je precizni mjeraĉ buke BRÜEL & KJÆR tip 2238 Mediator. Za ovu vrstu mjerenja vrši se mjerenje ekvivalentnog nivoa buke u A podruĉju. Tehniĉki podaci:

Frekventni opseg 20 -16.000 Hz,

Karakteristike frekvencije Lin, A, C

Mjerni opseg A – 25 dB do 140 dB

C – 27 dB do 140 dB

Lin –33 dB do 140 dB Instrument odgovara karakteristikama IEC 651, IEC 804 Type 1, ANSI S1.4 Type S 1 i ANSI S1.43 Type 1 i posjeduje certifikat u skladu sa ISO/IEC 17025:2006. Naĉin mjerenja kao i metodologija prilagoĊeni su lokaciji. Za osiguranje kvalitete mjerenja za ovu vrstu usluga koristio se slijedeći standard BAS ISO 8297:1994 Akustika - UtvrĊivanje nivoa zvuĉne snage industrijskih postrojenja sa više izvora za procjenu nivoa zvuĉnog pritiska u okolini. Kao glavnu referentnu smjernicu izbora metodologije mjerenja koristila se direktiva 2002/49EC od 25 jula 2002. godine kojom si definirane smjernice za sve odnose vezane za procjenu i mjerenje nivoa buke u okolišu. Tabela 12. Izmjereni nivoi vanjske buke na rubnim dijelovima kamenoloma "Sokolica"




Na osnovu izvršenih mjerenja i usporedbom sa graniĉnim vrijednostima moţe se zakljuĉiti da nivo vanjske buke koja nastaje od sredstava rada na kamenolomu “Sokolica“, pri optimalnom radu strojeva i asfaltne baze na osnovu navedenog Zakona je u dopuštenim granicama za dnevni i noćni period.

6.3.2. Mjerenje zaprašenosti – ukupne lebdeće ĉestice

Mjerenja koliĉine prašine izvršena su na temelju Pravilnika o naĉinu i postupku vršenja periodiĉnih pregleda i ispitivanja iz oblasti zaštite na radu („Sluţbeni list SR BiH“ br. 2/91), a u smislu JUS Z.B0.001/91 a usporedba sa graniĉnim vrijednostima prema Pravilniku o naĉinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagaĊujućih vrsta zagaĊujućih materija, graniĉnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka ( Sl. novine Federacije BiH br. 1/2012 od 6.1.2012.). Mjerenja su izvršena februara 2009. godine. Mjerenje koncentracije ukupnih lebdećih ĉestica ULĈ, izvršene su na osnovu Pravilniku o naĉinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagaĊujućih vrsta zagaĊujućih materija, graniĉnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka ( Sl. novine Federacije BiH br. 1/2012 od 6.1.2012.). Navedenim Pravilnikom odreĊene su graniĉne vrijednosti kvalitete zraka (GV) i ciljane vrijednosti kvalitete zraka (CV), koji su pokazatelji planiranja kvalitete zraka u prostoru, pragovi upozorenja i pragovi/granice uzbune za pravovremeno djelovanje u sluĉaju kratkotrajnih pojava nedozvoljeno zagadenog zraka. Kvaliteta zraka je predstavljena koncentracijom date zagaĊujuće materije u zraku i izraţava se u mikrogramima zagaĊujuće materije po kubnom metru zraka, svedeno na temperaturu od 293 K i pritisak od 101,3 kPa. TakoĊe, kvalitet zraka definiran je i parametrom koji definira zagaĊivanje tla iz zraka (sediment), ovaj parametar ima dimenziju mg/m2d. Graniĉne vrijednosti kvalitete zraka odnose se na otvoreni prostor pojedinog podruĉja, vodeci raĉuna da prirodni sadrţaji (ljudi, biljke i ţivotinje), kao i da izgraĊena dobra, ne budu ugroţena djelovanjem zagaĊujućih materija. Ove vrijednosti se dakle ne




primjenjuju na zatvoreni prostor radnog mjesta, na kojem radi radno sposobni (zdravi) dio stanovništva i gdje je izloţenost zagaĊenom zraka znatno kraća, a dozvoljene vrijednosti štetnih materija su znatno veće od graniĉnih vrijednosti kvalitete zraka (GV). Ukoliko su vrijednosti kvalitete zraka za datu zagaĊujuću materiju niţe od vrijednosti graniĉnih vrijednosti kvalitete zraka – GV, odnosno od ciljanih vrijednosti kvalitete zraka – CV, postoji mogućnost unošenja novih zagaĊujućih materija u dati prostor. Graniĉne vrijednosti kvalitete zraka mogu da imaju razliĉite vrijednosti u zavisnosti od vremena uzorkovanja, što je vrijeme uzorkovanja kraće viša je brojĉana vrijednost graniĉne vrijednosti kvaliteta. Duţina uzorkovanja je standardizirana na 30 minuta, jedan sat, 8 sati, 24 sata ili jedan mjesec (zavisno od vrste zagaĊujuće materije i korištene metode uzorkovanja). Graniĉne vrijednosti kvalitete zraka – GV u cilju zaštite ljudi za lebdeću prašinu LĈ-10 i ULĈ i taloţnog praha (sedimentna prašina) su date u tabeli 13.

Grafik 2. Blok shema tehnološkog procesa zajedno sa ulaznim i izlaznim tokovima u

pogonu za separaciju

Tabela 13. Rezultati mjerenja zaprašenosti (ukupne lebdeće ĉestice)




Koncentracija ukupnih lebdećih ĉestica je mjerena na deset mjernih mjesta, Rezultati mjerenja se odnose na kratkodobna mjerenja, te se vrjednovanje istih vrši prema visokoj vrijednosti za ULĈ. Navedenim mjerenjima je utvrĊeno slijedeće:

Prosjeĉne vrijednosti imisije, ULĈ su ispod normativnih granica od 350 μg/m3 Na osnovu izmjerenih i usporedbom sa propisanim graniĉnim vrijednostima moţe se zakljuĉiti da tehnološki proces koji se odvija na površinskom kopu kamenoloma kreĉnjaka "Sokolica" na navedenoj lokaciji, uz primjenu potrebnih mjera zaštite okolice, nema nepovoljan utjecaj na kvalitetu zraka. Prilog D1 Izvještaj o mjerenju emisije štetnih polutanata, "INZIO", Tuzla, 2009. godine. Prilog D2 Zapisnik o mjerenju nivoa vanjske buke i zaprašenosti "INZIO", Tuzla, 2009. godine. Prilog 6. Mjerna mjesta emisije dimnih plinova, nivoa vanjske buke i zaprašenosti

6.4. Kruti otpad

Sav komunalni otpad (karton, papir, PVC ambalaţa, ostaci hrane itd.) se sakuplja i odlaţe u prethodno iskopanu jamu (koliĉinu komunalnog otpada nije bilo moguće odrediti). Jama je pozicionirana izvan lokacije kamenoloma (oko 20 m nizvodno). Neupotrebljivi dijelovi mehanizacije i pogonske opreme se odvoze od strane investitora. Jalovina koja nastaje prilikpm eksploatacije kreĉnjaka odlaţe se na unutarnje jalovište. Vrsta otpada koji nastaje na kamenolomu “Sokolica“ odreĊen je prema Pravilniku o kategorijama otpada sa listama („Sluţbene novine F BiH“, br. 9/05.).




Prilog 7. Plan sakupljanja, odlaganja i odvoza otpada razliĉitog sadrţaja br. 257-1/10 od 01.09.2010.

6.5. Otpadne vode

Na predmetnoj lokaciji ne nastaju tehnološke otpadne vode. Za vrijeme intenzivnih oborina nastaju otpadne vode opterećene suspendiranim ĉvrstim ĉesticama. Na predmetnoj lokaciji nepostoji tretman ove vrste otpadnih voda. Sanitarne otpadne vode koje nastaju u sanitarnim ĉvorovima upravne zgrade, koja ujedno sluţi i zasmještaj uposlenika, odvode se u septiĉku jamu (nepoznate zapremine), preliv iz septika se ispuštau rijeku Oteţnu. Procjenjena koliĉina sanitarnih otpadnih voda moţe se iskazati na osnovu prosjeĉne dnevne potrošnje pitke vode po uposleniku od max. 60 l. Procjenjena dnevna koliĉina sanitarnihotpadnih voda 21x60 l=1260l = 1,26 m3 ili na godišnjem nivou oko 302,4 m3 Prilog 8. Pozicije septiĉke jame, priruĉnog skladišta eksploziva i spremnika diesel goriva.

7. LISTA SIROVINA I POMOCNIH MATERIJALA UKLJUĈUJUĆI HEMIJSKE SUPSTANCE I GORIVO (NAZIV SIROVINE, GODIŠNJA POTROŠNJA, POTROŠNJA PO JEDINICI PROIZVODA, UKUPNI GODIŠNJI TROŠAK, OPIS KOMPONENTI ILI OSOBINA SA ZNACAJNIM EFEKTIMA PO OKOLIŠ, METODA NABAVKE, SKLADIŠTENJA I TRANSFERA) Eksploatacija kreĉnjaka i proizvodnja asfaltnemase zahtjeva struĉna znanja, kvalitetnu opremu i sirovine. U toku 2011. godine utrošeno je oko 383 razliĉitih materijala za potrebe kamenoloma i asfaltne baze. Tehniĉki pokazatelji potrošnje sirovina za 2011. godinu prikazani su u tabeli

7.1. Sirovine su razvrstane po skupinama kako bi se izbjeglo nabrajanje svih 383

materijala.

Tabeli 14. Lista sirovina i pomoćnih materijala za 2011.godinu.




Za transport eksploziva unutar kopa koristi se namjenski napravljena prikolica koja se kaĉi za bager i razvozi po etaţama. Eksploziv se skladišti u priruĉno skladište dimenzija 1,8 x 1,5 m . Za bušaće garniture dizel gorivo, koje se nalazi u baĉvama, prevozi se bagerima. Ostala mobilna oprema (bageri, kamioni i dr.) diesel gorivom se snabdjeva preko automata za utakanje goriva, volumen spremnika je 21 m3. Punjenje gorivom pomenutog spremnika vrši se od strane “trećih“ lica autocisternama. Metoda nabavke je putem tendera, izborom najpovoljnijih ponuĊaĉa. Fiziĉko hemijske karakteristike kreĉnjaka Stijenska masa na kamenolomu "Sokolica" je svijetlosive boje, ĉvrste i kompaktne graĊe. Na svjeţem prelomu ima hrapavu prelomnu površinu, oštre i ĉvrste prelomne ivice. Ispresijecana je rijtkim tankim ţilicama sparitskog kalcita. Tekstura stijene je masivna, što znaĉi da se neuoĉava nikakva odreĊena orijentacija minerala, niti ima bilo kakvih preferiranih pravaca koji bi uticali na mehaniĉke karakteristike. Struktura je mikrokristalasta. Stijena veoma burno reaguje sa HCl. Mikroskopska analiza pokazuje da je stijena veoma jednostavnog mineralnog sastava. Kalcit je glavni mineral i ĉini oko 99 % stijene. Osnovna masa stijene je izgraĊena od mikrokristalastog kalcita. Mikrokristalasti kalcitski matriks je veliĉine 1 -4 mikrona i praktiĉno predstavlja muljeviti matriks. U preparatu izgleda kao gusta, slabo prozirna kalcitna masa




sastavljen aod alotriomorfnih do hipidiomorfnih kalcitnih kristala s meĊusobno ravnim ili svinutim kontaktima. Od primjesa stijena sadrţi veoma sitna zrna kvarca, oksida mangana i limonitisanog oksida ţeljeza (hematit). Hemijska analiza je pokazala da kreĉnjak leţišta Sokolica ima visok stepen ĉistoće. Prosjeĉni sadrţaj komponente CaCO3 iznosi 95,22 %, a komponente MgCO3 3,22 %. Sadrţaj komponenti (R2O3, sulfati, alkalije, mangan) je ispod 0,5 ili u tragovima, što je u dozvoljenim granicama, i otvara moguću primjenu ovog materijala i u drugim granama privrede, a ne samo u graĊevinarstvu i cestogradnji. U tabeli 15. prikazane su uporedne vrijednosti hemijskih analiza kreĉnjaka sa leţišta Sokolica od 1981. do 2007. godine. Tabela 15. Rezultati hemijske analize kreĉnjaka sa leţišta Sokolica

Na osnovu hemijskog sastava, kreĉnjak leţišta Sokolica, isti se moţe primjenivati u poljoprivredni, šumarstvu i stoĉarstvu, metalurgiji, s obzirom da zadovoljava slijedeće uslove: sadrţaj CaCO3 od 90 -96%, MgO max. 1 - 5,5%; R2O3 max. 1 -3%; SiO2 max. 2 -6%; otrovne tvari (S, F) max. 0, 2%; CaO min. 49 – 50% Fiziĉko – mehaniĉka ispitivanja Na osnovu ispitivanja fiziĉko – mehaniĉkih osobina uzoraka kreĉnjaka kao i na osnovu rezultata provedenih ispitivanja prirodnih mješavina agregata iz kamenoloma ''Sokolica'' , ovaj materijal moţe koristiti kao sirovina za proizvodnju agregata za beton i tampon. Kreĉnjak posjeduje slijedeća fiziĉko-mehaniĉka svojstva: 1. Ĉvrstoća na pritisak - u suhom stanju ................................. σp = 129,6 (MPa) - u vodom zasićenom stanju ............... σp = 120,7(MPa) 2. Upijanje vode ................................................... 0,51 % 3. Otpornost prema habanju ................................ 19,43 (cm³/50cm²) 4. Poroznost ......................................................... n=2,82 % 5. Postojanost na djelovanje mraza ..................... postojan 6. Zapreminska masa .......................................... ρ =2,76 (t/m³) Od naftnih derivata ovdje se koristi: diesel gorivo, loţivo ulje, bitumen, ulja i maziva. Prilog 9. Rekapitulacija izlaza za period 01.01.2011. – 31.12.2011.




8. IZVOR VODOSNABDIJEVANJA, UKUPNA POTROŠNJA VODE I POTROŠNJA PO JEDINICI PROIZVODA, IZVORI ENERGIJE, UKUPNA POTROŠNJA I POTROŠNJA PO JEDINICI PROIZVODA

8.1. Snabdijevanje i potrošnja vode

Vodom za piće i sanitarne potrebe kamenolom “Sokolica“ snabdjeva se iz prirodnog kaptiranog izvora. Zapremina kaptaţe je oko 5 m3. Na lokaciji ne postoji ugraĊen vodomjer tako da taĉne podatke o godišnjoj potrošnji pitke vode nije bilo moguće utvrditi. Procjenjena koliĉina potrošnje pitke vode je 1,2 -1, m3 dnevno ili 288 m3– 360 m3 godišnje. Potrošnja vode po jedinici proizvoda iznosi: - 1,82x10-5 m m3/ m3agregata, - 6,25x10-5 m3/t asfalta. Za potrebe obaranja prašine na presipnim mjestima koristi se voda iz rezervoara zapremine 10 m3. U pomenuti rezervoar voda dolazi iz kaptiranog prirodnog izvora slobodnim padom, na pristupnom cjevovodu nije ugraĊen vodomjer ako da taĉne podatke o potrošnji vode nije moguće dati. Potrošnja vode ovisi od vlaţnosti stijenskog materijala i lokalnih klimatskih uslova. Procjenjena koliĉina potrebne vode za obaranje prašine je oko 5 m3 za vrijeme rada u dvije smjene (ljetni period).

8.2. Snabdijevanje i potrošnja elektriĉne energije

Snabdijevanje kamenoloma “Sokolica“ elektriĉnom energijom vrši se preko transformatorske stanice sljedećih karakterista: ProizvoĊaĉ: RADE KONĈAR Br: 48088 Tip: 630/10(20)/04 Snaga: 630 kVA HlaĊenje: ONAN Spoj: Dy 5 Potrošnja elektriĉne energije na godišnjem nivou iznosila je 363413 kWh a potrošnja po jedinici proizvoda: - 4,43 kWh/ m3 agregata, - 15,14 kWh/ t asfalta.




9. MJERE ZA ODRŢAVANJE I ĈIŠĆENJE OPREME Pod odrţavanjem i ĉišćenjem opreme na kamenolomu podrazumjeva se ukupna aktivnost usmjerena u pravcu odrţavanja u ispravnom stanju osnovnih sredstava za rad (mašina i ureĊaja), kao i njihova popravka, odnosno ponovo dovoĊenje u ispravno stanje poslije kvarova i zamjene pohabanih, dotrajalih i polomljenih dijelova. U okviru firme „MGV GRADNJA“d.o.o. postoji sluţba odrţavanja koja na poziv nadzornika kopa dolazi i na licu mjesta otklanja kvar. Ukoliko je kvar većeg obima, poziva se ovlašteni serviser. Nadzornik kopa vodi evidenciju o dnevnom, sedmiĉnom, mjeseĉnom i godišnjem pregledu mehanizacije i opreme. Ĉišćenje radnih mašina odvija se uglavnom uz upotrebu vode.

9.1. Mjere za odrţavanje i ĉišćenje opreme na kamenolomu

Sva oprema koja se koristi na kamenolomu, mora u svakom trenutku eksploatacije biti potpuno ispravna i funkcionalna, a njena eksploatacija se mora vršiti doslijedno prema uputstvu proizvoĊaĉa i odgovornog tehniĉkog rukovodioca površinskog kopa. Mehanizacijom i opremom mogu rukovati radnici koji su struĉno osposobljeni za vršenje tih poslova i kojima je rudarsko poduzeće priznalo stepen obuĉenosti, koji su fiziĉki i psihiĉki zdravi. Rokovi pregleda, tekućih odrţavanja i servisa definiraju se uputstvom tehniĉkog rukovodioca. Odvojeno od radnih uputstava rudarskih mašina i opreme, osnovne aktivnosti oko odrţavanja su regulirane uputstvima isporuĉioca opreme-proizvoĊaĉa. Mjere za odrţavanje opreme mogu se podijeliti u mjere koje provode rukovaoci strojeva i specijalizirano osoblje.

9.2. Mjere koje provode rukovaoci

Izvještaj o operativnoj sigurnosti rudarskih mašina mora biti preuzet iz kontrolne knjige stroja prethodne smjene. U sluĉaju vizualnog pregleda, stroj treba biti provjeren sa svih aspekata, nivoi maziva, tekućine za hlaĊenje i gorivo, kod strojeva na gumenim pneumaticima provjera nivoa pritiska. Ovaj dnevni pregled u prosjeku traje oko 15 minuta i provodi ga rukovaoc stroja, zapaţanja upisuje u kontrolnu knjigu stroja. Kontrolu ispravnosti svjetala i drugih upozoravajućih sredstava treba redovno provoditi. Pregled opreme obavlja, pored rukovaoca, nadzorno tehniĉko osoblje, sluţba zaštite na radu kao i struĉni serviseri.

9.3. Mjere koje provodi struĉno obuĉeno osoblje

Radove na odrţavanju moţe izvoditi samo struĉno osoblje, njihov zadatak je da izvode radove odrţavanja rudarskih mašina nakon taĉno definiranog broja radnih sati i prema uputstvima proizvoĊaĉa i to kako slijedi:




Nakon izraĊenih 250 radnih sati: - zamjene ulja i filtera na stroju, - ĉišćenje postavljenih ventila, - provjera stanja hladnjaka, - provjera koĉnica, koĉnih akumulatora, zraĉnog regulatora, V-pojaseva, - akumulatora i okretnih leţajeva kašike.

Nakon izraĊenih 500 radnih sati:

- zamjena pogonskog spremnika ulja i filtera, - zamjena filtera hidrauliĉkog sistema, - provjera filtera hidrauliĉne posude, - zamjena drenaţnog filtera ventilatora pogona potisne pumpe i kućišta motora, - zamjena plinskog uljnog filtera, - provjera stanja cijevi visokog pritiska.

Nakon izraĊenih 1000 radnih sati: - zamjena pogonskog spremnika ulja i filtera, - podmazivanje pogona osovinskih universal prekidaĉa i amortizirajućih leţajeva i okvirnog stoţera. Nakon izraĊenih 2000 radnih sati: - zamjena ulja u hidrauliĉnoj kutiji, diferencijalima i pogonskim vratilima, - podmazivanje stoţerskih osovina, ĉišćenje postavljenih ventila motora. Nakon izraĊenih 3000 radnih sati: - zamjena rashladne tekućine u sistemu hlaĊenja, - u servisnom intervalu zadaci nabrojani ispod prethodnog intervala trebaju biti takoĊe izvedeni. Na primjer, servis na 500 radnih sati – zadaci nabrojani ovdje i oni ispod intervala 250 radnih sati takoĊer, trebaju biti izvedeni. Za svaki stroj mora biti obezbjeĊeno slijedeće: - uputstvo za rukovanje i odrţavanje, - dnevnik rada, - aparat za gašenje poţara i to na diesel-motornim strojevima najmanje jedan aparat punjen lahkim suhim prahom ne manjeg sadrţaja od 6 kg i na elektro-motornoj opremi najmanje jedan aparat punjen CO2sadrţaja sredstva ne manjeg od 9 kg, - kutija sa alatom, - krpu za ĉišćenje, - komplet prve pomoći. Sa mehanizacijom i opremom rukovaocima je zabranjeno:




- opremu koristiti izvan radilišta osim kada za to dobiju posebno odobrenje, - puštati u pogon mašina koji nisu prethodno detaljno pregledane ili na kojima je

prilikom pregleda utvrĊena neispravnost ili nepravilnost ili se sumnja na postojanje neispravnosti ili nepravilnosti,

- napuštati mašine koji nisu iskljuĉeni iz pogona, rasterećena, obezbjeĊenja od neovlaštenog rukovanja ili oštećenja djelovanjem miniranja i dr.,

- ostavljati mobilne mašine na nesigurnim terenim, ili u blizini pripremljenih minskih bušotina, - ne napuštati mašine prije nego što u dnevnik rada stroja ne upiše zapaţanja steĉena

u toku radne smjene ili primati mašine i puštati u rad prije nego što prouĉi izvještaj prethodne smjene,

- obavljati popravke na mašinama za koje nije struĉno osposobljen, - opremu koristiti suprotno primljenim uputstvima. - Mjere za odrţavanje i ĉišćenje opreme na asfaltnoj bazi Prilikom ĉišćenja pojedinih sklopova i ureĊaja asfaltne baze ne koriste se hemikalije. Osnovne mjere koje je potrebno provoditi na odrţavanju i ĉišćenju asfaltne baze mogu se podijeliti na: - mjere za odrţavanje asfaltne baze u toku proizvodnje asfaltne mase, - mjere nakon završenog ciklusa proizvodnje, - mjere za odrţavanje po ukazanoj potrebi, - mjere za odrţavanje ureĊaja za prijevoz, - svakodnevna kontrola i odrţavanje pojedinih ureĊaja, - kontrola, pregled i odrţavanje pojedinih ureĊaja svakih 50 sati (najduţe nakon 5 radnih dana), - odrţavanje sklopova i ureĊaja postrojenja nakon 250 sati rada, - odrţavanje pojedinih sklopova i ureĊaja postrojenja nakon 500 sati rada, - periodiĉni – godišnji pregledi i remont ureĊaja asfaltne baze Mjere za odrţavanje asfaltne baze u toku proizvodnje asfaltne mase Za vrijeme proizvodnje asfaltne mase potrebno je povremeno provjeriti: - da se leţajevi prekomjerno ne zagrijavaju, - da su svi pokretni dijelovi pravilno podmazani, - da su sve transportne trake dovoljno zategnute, - da je njihovo kretanje pravilno, - da ne skreću sa pravca kretanja, - da su sva sita dovoljno zategnuta, - da su kvaĉila izmeĊu motora i agregata ispravna, te da ne kliţu i ne iskaĉu, - da su svi pogonski klinasti kaiševi pravilno zategnuti, - da termometri ne pokazuju previsoke temperature, - da manometri ne pokazuju prekomjerni pritisak, - da se vrtloţna mješalica poslije završenog miješanja pravilno i upotpunosti isprazni.




Jednom u toku dana potrebno je podmazati sve nazuvice za podmazivanje kod leţajeva puţnogtransportera za filer i kod regulatora sa mazivom za leţajeve: leţajeve vibracionih sita sa toplim mazivom za leţajeve, a posebno paziti na pravilno podmazivanje prstenova za voĊenje i zupĉanika rotacionog bubnja.

9.4. Mjere nakon završenog ciklusa proizvodnje

Kako postrojenje asfaltne baze radi šarţno, nakon završenog ciklusa proizvodnje potrebno je preduzeti slijedeće mjere: - vruća podmazana mjesta oĉistiti, - provjeriti stanje ulja u prenosnicima i rezervoarima za ulje, - rezervoare za komprimirani vazduh izduvati i osušiti, - kruţni zasun vrtloţne mješalice poprskati, - uljne i vazdušne filtere oĉistiti, skupljaĉe neĉistoće isprazniti i oĉistiti, - transportne trake i cijevaste transportere oĉistiti, - prekontrolisati sve dijelove, koji su podloţni trošenju.

9.5. Mjere za odrţavanje po ukazanoj potrebi

U odreĊenim vremenskim razmacima potrebno je pregledati i dotegnutu sve zavrtnje, prekontrolisati da li svi svornjaci pravilno leţe u svojim leţištima, sve podupiraĉe koji su eventualno popustili ponovo zategnuti, klinaste kaiševe, lance i ĉeliĉna uţad odrţavati, filtere za loţ ulje i bitumen zamijeniti. Korisno je poslije završenog rada zamijeniti sve dijelove koji su vidno istrošeni, jer samo se tako moţemo osigurati od nepredvidivih zastoja asfaltne baza u toku rada. Ukoliko nije u na osnovu posebnih uputstava predviĊeno, potrebno je izvršiti podmazivanje svih dijelova i mjesta prema uputstvu za podmazivanje. Ĉetkice elektro motora treba barem jednom godišnje kontrolisati, te ih je potrebno mijenjati ukoliko su istrošene za 3-4 mm, mjereno od nosaĉa. Po mogućnosti potrebno je upotrijebiti ĉetkice iste marke. Tom prilikom se oĉiste površine prstenova od koje se troše ĉetkice.

9.6. Mjere za odrţavanje ureĊaja za transport

Podmazivanje i radovi na odrţavanju ureĊaja za transport ovise od uĉestalosti i vremena njihove upotrebe. Potrebno je podmazivati: leţajeve, ureĊaje za okretanje, kao i ureĊaje za vuĉu i upravljanje. Provjeriti leţajeve da li nalijeţu na odgovarajuća mjesta, a u suprotnom ih je potrebno podesiti. Poslije duţe voţnje potrebno je ispitati pravilnost hoda klipova u cilindrima hidrauliĉkih koĉnica. Iskorištenje hoda klipa ne smije biti veće od 70 % cijele moguće duţine. Kod slabijeg dejstva koĉenja potrebno je regulisati koĉne papuĉe premiještanjem zavrtnjeva na nosaĉu koĉnica. U koliko se vremenom obloga koĉnica stanjila više od 3,5 mm, potrebno je oblogu obnoviti kao i na svakih 2000 preĊenih kilometara, zimi je potrebno izduvati vodu iz tlaĉnih posuda za komprimirani zrak. Prije svakog korištenja




transportnog sredstva isto treba podvrgnuti tehniĉkom pregledu ispravnosti i funkcionalnosti. Svakodnevna kontrola i odrţavanje pojedinih ureĊaja Svakodnevno prije zapoĉinjanja procesa proizvodnje mora se izvršiti:

podmazivanje leţaja mješalice,

podmazivanje leţaja vibro sita,

kontrola ulja u motoru dizel el. agregata i kompresora za zrak,

kontrola teĉnosti za hlaĊenje u dizel elektro agregatu za struju,

sipanje ulja u mazalice rotacione sušare za sušenje mineralnog agregata. Kontrola, pregled i odrţavanje pojedinih ureĊaja svakih 50 sati (najduţe nakon 5 radnih dana)

kontrola ulja u svim reduktorima,

podmazivanje svih elemenata na kojima postoji sistem za podmazivanje,

kontrola filtera zraka i ulja,

kontrola opreme protiv poţarne zaštite,

kontrola klimatizacije i odvoda oborinskih voda,

kontrola zaprljanosti separatora. Odrţavanje sklopova i ureĊaja postrojenja nakon 250 sati rada

zamjena ulja u motoru dizel elektro agregata,

zamjena ulja u kompresoru,

zamjena ulja u motoru utovarivaĉa koji dozira asfaltnu bazu. Odrţavanje pojedinih sklopova i ureĊaja postrojenja nakon 500 sati rada

zamjena ulja i filtera u dizel motoru elektro agregata,

zamjena ulja i filtera u utovarivaĉu koji dozira asfaltnu bazu,

zamjena filtera u sistemu cjevovoda loţ ulja od plamenika kao i sistema

termalnog ulja za zagrijavanje bitumena. Periodiĉni – godišnji pregledi i remont ureĊaja asfaltne baze

kontrola i po potrebi zamjena leţaja ne elektro motorima asfaltne baze,

zamjena ulja u reduktorima,

zamjena oštećenih pogonskih lanaca i klinastih remenova,

zamjena sklopki – kontaktora na kojima su oštećeni kontakti ili bimetali,

kontrola lopatica i obloga u mješalici,

kontrola i zamjena oštećenih gumenih transportnih traka,

kontrola i zamjeni vedrica elevatora vrućeg materijala i zamjena lanaca,

kontrola i zamjena filter vreća u filteru otpadnog - povratnog filera,

zamjena i zavarivanje lopatica u rotacionoj sušari,

kontrola i zamjena leţaja ili komplet rolki na rotacionoj sušari,

pregled i kontrola ĉeliĉnog uţeta, eventualna zamjena ako je oštećeno preko 10% ĉeliĉnih ţica,




zamjena leţaja ili komplet koturaĉe ĉeliĉnog uţeta,

pregled i zamjena oštećenih mreţa na vibro situ iznad mješalice,

pregled svih pneumatskih cilindara, zamjena zaptivaĉa,

pregled i zamjena oštećenih pneumatskih razvodnika,

kontrola svih sigurnosnih ventila,

pregled i ispitivanje ureĊaja iz oblasti zaštite na radu od strane odgovornih struĉnih radnih organizacija, te izdavanje upotrebnih dozvola,

kontrola i regulisanje parametara izduvnih gasova, te izdavanje dozvole za rad u narednom periodu,

ispitivanje zaštita od previsokog napona, kao i otpora uzemljenja svih ureĊaja i opreme,

kontrolna ispitivanje prethodnih godišnjih mješavina sa probnom proizvodnjom i korekcijom.

10. OPIS POSTOJEĆEG MONITORINGA Cilj monitoringa je mjerenje ekoloških parametara koji mogu imati negativan utjecaj na okolinu, biljni i ţivotinjski svijet, ukoliko bi došlo do zagaĊenja zraka, vode i tla ili prekoraĉenja dozvoljenog nivoa buke. Osnovni negativni identificirani utjecaji na okoliš kamenoloma “Sokolica“ sa asfaltnom bazom su vezani za emisije u zrak, emisiju buke, emisija u vode i nastajanje krutog otpada. Do februara 2009. godine, nije vršen redovan monitoring. Tabela 16. Opis postojećeg monitoringa.

U okviru firme vrši se kontinuiran monitoring potrošnje:

dizel goriva,

ulja, masti,

loţ ulja,

bitumena,

eksploziva i

elektriĉne energije.




Napomena: od februara 2009. godine do jula 2012. godine nije vršen monitoring emisija u okoliš.

11. OPIS POSTOJEĆIH MJERA PREVENCIJE NASTANKA EMISIJA, POSTOJEĆIH MJERA ZA SVOĐENJE UPOTREBE SIROVINA, VODE I ENERGIJE NA MINIMUM, OPIS KONAĈNOG TRETMANA OTPADNIH TOKOVA I NJIHOVA USPOREDBA SA ONIM DATIM U NAJBOLJOJ RASPOLOŢIVOJ TEHNOLOGIJI. Kamenolom “Sokolica“ Zavidovići poduzima sljedeće mjere prema smanjenju svog negativnog utjecaja na okoliš. Utjecaji na okoliš/ţivotnu sredinu koji mogu nastati površinskom eksploatacijom kamena su sljedeći:

erozija uzrokovana vodom i vjetrom (erozija moţe povećati koliĉinu sedimenata i smanjiti kvalitet vode u vodotocima, te smanjiti produktivnost zemljišta i stvoriti smetnje uslijed stvaranja prašine);

kontaminacija površinskih ili podzemnih voda sedimentima, mobilizacija soli, oslobaĊanje toksiĉnih elemenata iz nanosa ili otpada, ili uslijed prolijevanja otpadnog ulja, hemikalija ili goriva kao površinsko otjecanje ili podzemno curenje;

promjene u površinskim i podzemnim nivoima i tokovima vode;

oštećenje zemljišta ukljuĉujući salinaciju, acidifikaciju, zagaĊenje i zbijanje ili gubitak strukture zemljišta;

smetnje uzrokovane prašinom ili bukom, vibracije i smanjenje vrijednosti vizuelnog pejzaţa;

generiranje otkrivke i ostalog otpada iz kojega moţe doći do oslobaĊanja toksiĉnih elemenata ili koje moţe biti pokrenuto erozivnim silama;

emisije plinova iz obrade mineralnih sirovina;

moguće iznenadno popuštanje tehniĉkih objekata kao što su jalovišta, nasipi, jezera za sedimentaciju i zadrţavanje, što moţe dovesti do oslobaĊanja visoke koncentracije/visokog volumena kontaminirajućih materija;

drenaţa iz jalovišta, odlagališta otpada ili odreĊenih ruda i podruĉja starih kopova koji sadrţe sumpor ili sulfide kao npr. ţeljezni sulfid, mogu proizvesti kiseline putem bakterijske oksidacije uz prisustvo vlage i kisika – ove kisele procjedne vode mogu potom pokrenuti teške metale koji zatim mogu dospjeti u okoliš;

gubitak flore ukljuĉujući direktne gubitke putem krĉenja i indirektni utjecaj usljed širenja biljnih patogena i korova;

gubitak faune ukljuĉujući direktne gubitke krĉenjem vegetacije i indirektni utjecaj na vrste kroz smanjenje i fragmentaciju staništa i uvoĊenje nekultiviranih ţivotinjskih vrsta;

šteta nanesena kulturno-historijskim spomenicima;

uništavanje susjednih staništa zbog izgradnje kampova, mjesta i usluga koje su potrebne zbog samog projekta; i

utjecaj na nivo podzemnih voda.




Prekomjerna i neplanska eksploatacija mineralnih resursa, pored posljedica na biološku raznolikost i nepopravljivih fiziĉkih oštećenja litosfere, ima izuzetan uĉinak na ambijentalne i pejzaţne vrijednosti prostora, ĉime se umanjuju mogućnosti za razvoj drugih privrednih grana društva. Tabela 17. Mogući utjecaji radova u kamenolomu na okoliš

Radno mjesto ili postupak Mogući utjecaj na okoliš

Bušenje minskih bušotina prašina, buka

Miniranje stijenske mase seizmiĉki efekti, prašina, zvuĉni udarni val

Sekundarno miniranje zvuĉni udarni val, prašina

Dobivanje komercijalnih blokova otpadna voda

Utovar u primarni oplemenjivaĉki ureĊaj prašina

Mobilno oplemenjivaĉko postrojenje prašina

Utovar i transport do stacionarnog

oplemenjivaĉkog postrojenja

prašina, buka

Proces oplemenjivanja kamena, drobljenje i

klasiranje

prašina, buka, otpadna voda kod mokrog

postupka

Oplemenjivanje i presipna mjesta prašina

Izlaz iz ureĊaja za otprašivanje prašina

Deponije i utovar gotovih proizvoda prašina

Linija za proizvodnju griza i filera, sušenje,

mljevenje, transport trakama, presipna

mjesta, izlaz iz vrećastog filtra i pretovara

proizvoda

prašina, buka

Radionice za odrţavanje vozila u sluĉaju havarije (razlijevanje masti i ulja i

poţar)

Rezervoari goriva u sluĉaju havarije (izlijevanje ili poţar)

Prilazni putevi i interne prometnice prašina

Navoz za pranje vozila eventualno izlijevanje masti i ulja

Radi utvrĊivanja utjecaja seizmiĉkog efekta zbog miniranja u kamenolomu, provode se probna miniranja pri kojima se mjeri intenzitet oscilacija na najbliţim stambenim objektima. U pojedinim zemljama uvedeni su kriteriji graniĉnih brzina za pojedine kategorije objekata tipiziranih po naĉinu gradnje, naĉinu temeljenja, starosti objekta i drugim osobinama. Kriteriji graniĉnih brzina oscilacija primjenjuju se prema IFZ (Institut Fizikii Zemlii) ruskoj skali koja je u najvećoj mjeri usklaĊena s MSC skalom djelovanja prirodnih potresa. Tabela 18. IFZ skala djelovanja potresa pri miniranju

Stupanj Brzina oscilacija Opis djelovanja




potresa [cm/s]

I. < 0,2 potrese mogu registrirati samo instrumenti

II. 0,2 – 0,4 potresi se mogu osjetiti samo u potpunoj tišini

III. 0,4 – 0,8 potres osjeća vrlo mali broj ljudi ili samo oni koji ga oĉekuju

IV. 0,8 – 1,5 potres osjećaju mnogi ljudi, ĉuje se zveket prozorskih stakala

V.

1,5 – 3,0 osipanje ţbuke i oštećenja na pojedinim loše graĊenim objektima

VI. 3,0 – 6,0 fine prsline u ţbuki, oštećenja na zgradama koje već imaju trajne deformacije

VII. 6,0 – 12,0 oštećenja na zgradama u dobrom stanju, dijelovi ţbuke otpadaju, fine prsline u zidovima, pukotine u zidanim pećima, rušenje dimnjaka

VIII. 12,0 – 24,0 znatna oštećenja graĊevina, pukotine u nosećoj konstrukciji i zidovima, veće pukotine u pregradnim zidovima, padaju tvorniĉki dimnjaci, stropoštavanje stropova

IX. 24,0 – 48,0 rušenje graĊevina, velike pukotine u zidovima, raslojavanje zidova

X.

>48,0 veća razaranja, stropoštavanje ĉitavih graĊevina

11.1. Emisija u zrak

- Korištenje goriva (diesel) sa što manjim sadrţajem sumpora, - Primjena postupaka za spreĉavanje podizanja i širenja prašine (prskalice za

obaranje prašine na presipnim mjestima, - Ograniĉena brzina kretanja transportnih sredstava u krugu kamenoloma, - Iskljuĉivanje motora i opreme koja se ne koristi.

11.2. Emisija u vode

- IzgraĊena je septiĉka jama za prikupljanje sanitarnih voda. Preliv iz septika odlazi u

rijeku Oteţnu Navedene aktivnosti direktno ili indirektno utjeĉu na smanjenje emisija u zrak i vodu. Tabela 19. Tretman i konaĉno zbrinjavanje otpadnih tokova




11.3. Postojeće aktivnosti za smanjenje upotrebe sirovina, vode i energije na

minimum

Smanjenje upotrebe sirovina vrši se kroz kontinuiranu kontrolu ulaznih sirovina, na ovaj je naĉin moguće utjecati na koliĉinu sirovina, njihovo povećanje ili smanjenje. Racionalna potrošnja sirovina i energenata postiţe se praćenjem slijedećih parametara.

Potrošnja energije po fazama tehnološkog procesa,

Vrijeme rada kljuĉne opreme,

Broj zastoja kljuĉne opreme,

Obim proizvodnje, prijem sirovina, dodataka i energenata,

Potrošnja maziva,

Vrijeme efektivnog rada mašina,

Vrijeme utrošeno za remont i

Troškovi materijala za odrţavanje.

11.4. Opis konaĉnog tretmana otpadnih tokova i njihova usporedba sa onim datim u

najboljoj raspoloţivoj tehnologiji.

Uvidom u objavljene BAT referentne dokumente nije pronaĊen jedinstveni




BAT za ovu vrstu proizvodnje. BAT dokument1koji se odnosi na industriju proizvodnje kreĉnjaka opisane su najbolje tehnike zaštite okoliša samo za sektor proizvodnje ĉistog kalcijum karbonata i pri korištenju kreĉnjaka za potrebe proizvodnje cementa i kreĉa. Kako ne postoji jedinstveni BAT za ovu vrstu proizvodnje nije se moglo razmatrati ni analizirati potrošnja sirovina, vode, energije i emisija u skladu sa preporukama u najboljoj raspoloţivoj raspoloţivojtehnici. 11.5. Usporedba mjera koje se poduzimaju u pogonu sa mjerama datim BAT dokumentom – asfaltna baza. Za navedenu asfaltnu bazu kao BAT dokument moţe se koristiti Environmental Guidelines on Best Available Techniques (BAT) for the Production of Asphalt Paving Mixes, objavljen juna 2007. U tabeli 20. date su uporedne mjere koje se poduzimaju u pogonu sa mjerama datim navedenim BAT dokumentom. Tabela 20. Uporedne mjere iz BAT dokumenta za proizvodnju asfalta.

OPĆE MJERE KOMENTAR

Osigurati uz pomoć obuke, da su zaposleni svjesni okolinskih aspekata poslovanja poduzeća i njihovih osobnih obaveza

Odrţavaju se posebni programi obuke vezani za okolinske uticaje poduzeća i proizvodnih praksi Uveden sistem ISOO 9001

Odabir opreme kojom se optimizira potrošnja i nivo emisija,olakšava pravilan rad i odrţavanje-vršiti redovan remont

Remont mašina vršiti redovno u skladu sa preporukom proizvoĊaĉa i prema Upustvu za rukovanje i odrţavanje postrojenja za proizvodnju asfalta

Kontrolisati emisije buke na izvoru, odabirom, upravljanjem i odrţavanjem opreme, ukljuĉujući i vozila kasko bih se sprijeĉilo ili umanjilo izlaganje, a tamo gdje je potrebno dodatno smanjenje nivoa buke izolirati buĉnu opremu u zatvorene prostorije

Na osnovu rezultata mjerenja vidljivo je da buka zadovoljava propisane norme

MJERE ZA PREVENCIJU ZAGAĐENJA I SMANJENJA OTPADA

KOMENTAR

Primjeniti preventivne mjere za spreĉavanje zagaĊivanja tla , površinskih i podzemnih voda:

sve prometne i manipulativne površine izvesti sa nepropusnom asfaltnom pdlogom

evakuaciju i dispoziciju otpadnih voda predvidjeti na sledeći naĉin

1. oborinske vode sa manipulativnih površina preĉistiti na seperatoru i upustiti u recepijent

2. sanitarne i fekalne vode odvoditi u vodonepropusnu septiĉku jamu

3. Rezervoare za loţ ulje predvidjeti

Prometne površine nisu asfaltirane, pa je potrebno planirati asfaltiranje

Postoji sistem za evakuaciju i dispoziju oborinskih otpadnih voda- slivnici odakle voda ide u seperator

Sanitarne i fekalne vode odvode se u nepropusnu septiĉku jamu




nepropusne izvedbe i postaviti vodonepropusnu betonsku tankvanu

MJERE ZA PREVENCIJU ZAGAĐENJA I SMANJENJA OTPADA

KOMENTAR

Cisterne za bitumen postaviti na betonske pragove, te tlocrtnu površinu omeĊiti izdignutim betonskim iviĉnjakom Sva odvojena ulja,masnoće moraju se predati ovlaštenoj ustanovi na zbrinjavanje

Cisterne za bitumen postaviti na betonsku podlogu

Sakupljanje ulja i masnoća, i njihovo zbrinjavanje vrši ovlaštena ustanova

Radi zaštite zraka od zagaĊivanja predvidjeti sledeće:

Dimnjak dovoljnje visine kako bih se osigurala odgovarajuća disperzija emisija u zrak i emisije odrţale unutar dopušteni granica

Dizajn postrojenja treba omogućiti da nema emisija prašine

Deponije sitnih frakcija natkriti i sa tri boĉne strane zatvoriti

Rad postrojenja safaltne baze uvjetovati ispravnim radom sistema za otprašivanje (prethodno ukljuĉivanje sistema za otprašivanje)

Kameno brašno (filer) iz sistema za otprašivanje potpuno koristititi u procesu proizvodnje afalta

Postoji dimnjak za emisije i uraĊena su mjerenja i rezutati su u dozvoljenim granicama

Cilj svih pomoćnih ureĊaja koji sluţe kao ureĊaji za smanjenje negativnog uticaja na okolinu je da se omogući da nema emisija prašine kao i radnje poput prskanja manipulativnih površina sa vodom prilikom rada

Deponija sitnih frakcija je zatvorena sa dvije boĉne strane

Dimni plinovi sa kamenom prašinom odlaze u ureĊaj za otprašivanje. Iz ciklona krupnija prašina se miješa sa osušenim agregatom i puţnim transporterom se prebacuje u ureĊaj za miješanje, a fina prašina iz vrećastog filtera u ureĊaj za opskrbu mineralnom sirovinom.

Sav nastali otpad se mora minimizirati, ili reciklirati,skladištiti i odlagati u skladu sa dobrom praksom

U cilju minimiziranja otpada vrši se planiranje proizvodnje. Asfaltna mješavina koja ne zadovoljava kriterije se koristi za izgradnju puteva niţeg ranga

Plan upravljanja otpadom postoji na nivou poduzeća,




kojim je obuhvaćen kamenolom, postrojenje za sepraciju i asfaltna baza

12. ANALIZA PODATAKA O POTROŠNJI SIROVINA I EMISIJAMA U SKLADU SA PROPISIMA O GRANIĈNIM VRIJEDNOSTIMA EMISIJA I PREPORUKAMA DATIM U DOKUMENTU O NAJBOLJOJ RASPOLOŢIVOJ TEHNOLOGIJI (BAT) U priruĉniku o najbolje raspoloţivim tehnikama (Environmental Guidelines on Best Available Techniques (BAT) for the Production of Asphalt Paving Mixes) i Reference Document on Best Available Techniques for Management of Tailings and Waste – Rock in Mining Activities, July 2004. nisu dati podaci o potrošnji vode i energije po jedinici proizvodi s kojim bi bilo moguće izvršiti poreĊenje, kao ni podaci o potrošnji agregata.

12.1. Analiza emisija u zrak

Plansko korištenje prirodnih resursa i optimalno iskorištenje energije su dva glavna zahtjeva IPPC uputa (Integrated Pollution Prevention and Control).

12.1.1. Emisije prašine

Na kamenolomima tehniĉkog kamena prašina nastaje:

pri bušenju minskih bušotina,

pri sekundarnom miniranju,

pri utovaru i prijevozu,

na drobilani i klasirnici,

pri presipavanju,

s linije za proizvodnju filera,

s odlagališta gotovih proizvoda. Prašina se uglavnom podiţe od inertnog zemljišta i stijenskog materijala. Tu se uobiĉajeno radi o disperznim izvorima emisija. Na intenzitet zaprašenosti najviše utjeĉu karakteristike bušaće garniture i postrojenja za preradu, a zatim utovarivaĉa i kamiona, te naĉin njihove voţnje. Za kopanje materijala iz masiva i utovar koristi se bager kašikar, a za utovar frakcija utovarivaĉ. Do izdvajanja prašine dolazi drobljenjem bagerskom kašikom u toku kopanja i padom istog pri istresanju u kamione. Intenzitet emisija mineralne prašine raste s povećanjem visine istresanja, zapreminom bagerske kašike, smanjenjem vlaţnosti materijala, itd.




Pri eksploataciji arhitektonskog kamena blokovi iz stijenskog masiva se najĉešće izdvajaju piljenjem. Piljenje se vrši dijamantnim ţiĉanim pilama i lanĉanim sjekaĉicama za ĉiji su rad potrebne velike koliĉine vode. Voda sluţi za hlaĊenje reznih elemenata i za odstranjivanje produkata rezanja. Uz to struja vode vlaţi ĉestice nastale razaranjem kamena, što sprjeĉava zaprašenost okoliša. Općenito gledano, zaprašenost kamenoloma pri eksploataciji arhitektonskog kamena je daleko manja od zaprašenosti pri eksploataciji tehniĉkog kamena. Udaljenost do koje se prašina moţe taloţiti ovisi o brzini vjetra i o postojanju prepreka poput vegetacije. Koliĉina ĉestica se smanjuje eksponencijalno s porastom udaljenosti. Tako je za aerosolne ĉestice, koje su mnogo sitnije od ĉestica kamene prašine te su sposobne prevaliti veće udaljenosti, utvrĊeno da daleko najveći dio biva istaloţen unutar 100 m od izvora bez postojanja fiziĉkih prepreka. Prema tome, najveći utjecaj zaprašenosti je na radnike na terenu i okolnu vegetaciju. Prilikom transporta prašina se stvara istresanjem materijala u prijemne bunkere drobiliĉnih postrojenja, drobljenjem podloge puta, prenosom sitnog materijala na gumama kamiona, prosipanjem materijala iz kamiona i uzvitlavanjem prašine iza kamiona vrtloţnim strujanjem zraka. Intenzitet stvaranja mineralne prašine zavisi od fiziĉko-mehaniĉkih karakteristika stijene, brzine kretanja kamiona, konstrukcije guma, intenziteta transporta, brzine i smjera vjetra, vlaţnosti puta i zraka. ZagaĊivanje prašinom izvan kamenoloma pri prijevozu tehniĉkog kamena nastaje zbog materijala koji ispada iz kamiona. Ostala vozila koja se kreću istom cestom dodatno usitnjavaju taj proizvod i uzvitlavaju prašinu. Pri prijevozu najsitnijih frakcija, uslijed djelovanja vjetra (kako onog nastalog zbog brzine vozila, tako i zbog atmosferskog vjetra) po koliĉini rasutog tereta i prašini ovo moţe biti priliĉno ozbiljno zagaĊivanje. Prilikom miniranja stvara se odreĊena koliĉina prašine, koja zavisi od vrste materijala koji se minira i veliĉine minskog polja, odnosno koliĉine i vrste eksplozivnog punjenja. Stvorena prašina i plinovi se u vidu oblaka izdvajaju u atmosferu površinskog kopa. U toku 15-20 sekundi, oblak dostiţe visinu od 50-150 m, a nakon toga se premješta i nastaje intenzivno izdvajanje ĉestica. Najveća koliĉina prašine pada na razmaku 100 do 200 m od mjesta miniranja.

12.1.2. Emisije iz motora sa unutrašnjim sagorijevanjem

Radne strojeve pokreću dizel motori, koji kao gorivo troše naftu ĉijim sagorijevanjem nastaju ispušni plinovi koji se slobodno ispuštaju u atmosferu. Koliĉina i sastav ispušnih plinova direktno ovisi o kvalitetu goriva i kvalitetu sagorijevanja u motoru. Štetna svojstva ispušnih plinova ovise o sadrţaju produkata nepotpunog sagorijevanja. Štetnost se oĉituje neprijatnim




mirisom i toksiĉnim svojstvima. Temeljne komponente koje imaju štetno djelovanje na organizam ĉovjeka jesu ugljiĉni monoksid i oksidi dušika, te ovisno o vrsti goriva i oksidi sumpora. Budući da strojevi na kamenolomima rade u otvorenim prostorima ne postoji opasnost nakupljanja štetnih komponenti ispušnih plinova. Bitan utjecaj na izdvajanje štetnih komponenti zauzima opterećenje dizelskog stroja. Samohodni dizelski strojevi obiĉno rade u uslovima promjenjivog opterećenja. Karakteristiĉan primjer su upravo utovarivaĉi kod kojih radna operacija utovara i prijenosa materijala zahtijeva dodavanje (potrošnju) goriva do maksimalnih veliĉina. Posljedica je povećanje ugljiĉnog monoksida, ĉaĊi i drugih štetnih produkata nepotpunog sagorijevanja goriva. Zaštita je pravilno korištenje odnosno odrţavanje motora stroja pri kojem će postojati najmanje izbacivanja štetnih komponenti ispušnih plinova. Uĉestalost kontrole treba prilagoditi lokalnim atmosferskim prilikama (mikroklimatskim uslovima) i tehnološkim uslovima kamenoloma i tu gotovo nema razlike izmeĊu leţišta tehniĉkog i arhitektonskog kamena. Razlika je što je broj dizelske opreme na kamenolomima arhitektonskog kamena u pravilu manji, pa je cijeli taj mehanizam oneĉišćenja manjeg domašaja, jer je koliĉina tih štetnih ĉinilaca manja, a površina djelovanja pribliţno ista (u oba sluĉaja velika), ili drugim rijeĉima specifiĉno opterećenje je niţe.

12.1.3. Utjecaj na floru i faunu

Rad u kamenolomu oslobaĊa odreĊenu koliĉinu kamene prašine. Ta se prašina taloţi na svim nadzemnim organima biljaka. Najveći utjecaj na vegetaciju prašina ima na listovima, na kojima stvara sloj koji smanjuje fotosintezu, a isto se tako moţe oĉekivati da će i odreĊeni broj pući na listovima biti zaĉepljen. Time biva smanjena i izmjena plinova izmeĊu listova i okolne atmosfere. Sve to zajedno rezultira, svakako, u nekoj mjeri smanjenjem koliĉine sintetizirane organske tvari i smanjenim prirastom biomase i drveća i prizemnog raslinja. Postojanje šumskog pojasa oko kamenoloma svakako je povoljno jer smanjuje podruĉje na koje se prašina iz kamenoloma moţe taloţiti. Vegetacija, naroĉito ako se sastoji od drveća i grmlja gušćeg sklopa, smanjuje brzinu vjetra. Osim toga, predstavlja fiziĉku prepreku pa na oba ova naĉina smanjuje podruĉje na kojem se moţe taloţiti prašina. U konaĉnici, ta prašina će uglavnom završiti na tlu i to tako što jedan dio te prašine odmah dospije na tlo, a drugi se dio zadrţi u vegetaciji. Kada se radi o prašini koja potjeĉe od kreĉnjaka (najveći broj kamenoloma) ona redovito djeluje tako da povećava pH tla.

12.1.4. Utjecaj na površinske i podzemne vode

Eksploatacija arhitektonskog i tehniĉkog kamena podrazumijeva nastajanje dvije vrste otpadnih voda: oborinske i tehnološke.




Tehnološka otpadna voda kod kamenoloma arhitektonskog kamena nastaje prilikom hlaĊenja strojeva i pranja blokova i utovarno-transportnih strojeva. Naime, kod piljenja blokova koriste se mašine za ĉiji su rad potrebne velike koliĉine vode. Voda sluţi za hlaĊenje reznih elemenata i za odstranjivanje produkata razaranja. Ova voda je opterećena suspendiranim ĉesticama, te ju je potrebno preĉistiti, a u najvećem broju sluĉajeva se ona ponovno koristi u tehnologiji. Kod kamenoloma tehniĉkog kamena tehnološka otpadna voda nastaje ispiranjem kamena, prašine i raznih frakcija agregata u postrojenju za separaciju, kao i pranja utovarno-transportnih strojeva. Eksploatacijom kamena, odnosno otvaranjem leţišta dolazi do propusnosti stijenske mase zbog raspucanosti, ali utjecaj vaĊenja kamena na kvalitetu podzemne vode nije velik. Podruĉje zahvaćeno eksploatacijom zbog svoje ograniĉenosti ne utjeĉe bitno na reţim površinskih i podzemnih voda. Utjecaj na površinsku vodu mogao bi se utvrditi kao donošenje sitnih ĉestica kreĉnjaka/vapnenca i gline za vrijeme intenzivnih oborina. Opasnost od oneĉišćenja voda u kamenolomima predstavljaju takoĊer nafta, ulje i ostala maziva koja se koriste u radu mehanizacije sa dizelskim pogonom. Oneĉišćenje tla uljem, naftom i mastima moţe izazvati i oneĉišćenje voda. Obzirom na općenito relativno manji broj mehanizacije s dizelskim pogonom na kamenolomima arhitektonskog u odnosu na kamenolome tehniĉkog kamena, koliĉine naftnih derivata su manje, što smanjuje i mogućnost oneĉišćenja od njih. Nepotpuno i nepravilno zbrinjavanje otpadnog ulja, maziva, curenje nafte u redovnom radu i pogotovo u ekscesnim situacijama uzrokuje oneĉišćenje vode i tla. Kao posebno neugodan kvar je pucanje hidrauliĉnih crijeva na teškoj mehanizaciji (bager, hidrauliĉni ĉekić, utovarivaĉ). Budući da ovi strojevi imaju hidrostatiĉki naĉin prenosa snage, koji im omogućava ostvarenje velikih sila s dovoljno sporim djelovanjem (hidrauliĉni cilindri) kakvo zahtijevaju njihovi radni ciklusi, tlak ulja u crijevima je iznimno velik. Zbog toga, pri oštećenju odnosno pucanju crijeva dolazi do izbacivanja velikih koliĉina hidrauliĉnog ulja na velike udaljenosti, odnosno do oneĉišćenja velikih površina kamenoloma. Najbolja zaštita je pravilno odrţavanje i redovna kontrola stroja, a oprema za ĉišćenje i skupljanje ulja mora biti pristupaĉna i spremna za brzu intervenciju. Temeljno naĉelo kojim se treba rukovoditi prilikom ĉišćenja uljnih mrlja jeste da se samim ĉišćenjem ne nanese dodatna šteta okolini. Postoje razni naĉini ĉišćenja: mehaniĉki, fizikalno-hemijski, hemijski i mikrobiološki. Najprihvatljiviji su za primjenu na radilištu kamenoloma fizikalno-hemijski naĉini. Upotreba hemijskih sredstava je opravdana samo u sluĉajevima kada bi šteta nanesena biološkim i ostalim resursima bila veća ako se oni ne upotrijebe. Moguć utjecaj na kvalitet podzemne vode moţe nastati usljed ispusta otpadnih voda iz mehaniĉarske radionice, sanitarnog ĉvora i poslovnih prostora. Moţe doći i do promjene nivoa podzemnih voda zbog utjecaja na protok podzemnih kanala u sluĉaju njihovog blokiranja ili zbog oslobaĊanja podzemnih voda uzrokovanog iskopavanjem. Oborinske vode koje ispiru radne i transportne površine takoĊer mogu nepovoljno utjecati na postojeće prirodne vodne sisteme, na bujicu koja će morati prihvatiti veće koliĉine oborinske




vode s podruĉja kamenoloma. Oborinske vode mogu u recipijent donijeti i veće koliĉine nanosa, što bi takoĊer imalo neţeljene posljedice u vodotoku.

12.1.5. Utjecaj odlagališta jalovine

Jalovina koja se odlaţe pri otvaranju novih eksploatacijskih polja je rastresiti materijal koji, osim kamena, sadrţi i odreĊene koliĉine zemlje koja moţe biti isprana oborinama i donijeti odreĊene koliĉine mulja u bujice i kanale, te smanjiti njihovu protoĉnost i izazvati plavljenje okolnoga nizinskog podruĉja. Eksploataciju arhitektonskog kamena u odnosu na eksploataciju tehniĉkog kamena karakterizira nastanak velikih koliĉina kamenog otpada koji se odlaţe na jalovišta koja zauzimaju i predstavljaju prostore koji svojim izgledom odudaraju od okoliša.

12.1.6. Utjecaj promjene iskorištavanja zemljišta

Najznaĉajnije su promjene u topografiji, nestanku sitnozrnog i humusnog tla i vegetacije. Kamenolomi mogu izmeĊu ostalih uĉinaka utjecati na oblikovnu kvalitetu prostora, koja proizlazi iz vizualnog doţivljavanja i raspoznavanja prostora. Iz vizualne degradacije podruĉja proizlaze i ostale negativne pojave na estetiku prostora, što se oĉituje u sljedećem:

izmijenjena je cjelovita slika uţeg podruĉja i izgled prirodnog okoliša (skladnost s entitetom prirode),

smanjena je usklaĊenost podruĉja i istovjetnost s identitetom šire pokrajine,

promijenjen je kontinuitet razvoja u odnosu prema postojećoj strukturi prostora,

smanjena je privlaĉnost, atraktivnost i simboliĉna vrijednost prostora: kamenolom se poistovjećuje s negativnim.

12.1.7. Utjecaji na infrastrukturu

Na objekte infrastrukture u bliţoj okolici kamenoloma utjecaji su uglavnom pozitivni jer se postojeće prometnice zbog povećanog prometa moraju odgovarajuće odrţavati, ĉesto i rekonstruirati. Ostale komunalne instalacije zbog organizacije rada u kamenolomu dovode se u bolje stanje i usklaĊuju s vaţećim zakonskim propisima.

12.1.8. Utjecaji na arheološku i kulturnu baštinu

Uklanjanje površinskog sloja zemlje moţe poremetiti arheološka dobra ili vrijedne dokaze u kriviĉnim istragama. Potrebno je zaštiti takve artefakte dok ih na odgovarajući naĉin ne pregledaju struĉnjaci specijalizirani za tu oblast.




Vibracije od miniranja mogu izazvati širenje već postojećih pukotina ili rušenje starih objekata od kulturne vrijednosti. Na sliĉan naĉin, vibracije od miniranja mogu utjecati na stambene objekte te izazvati pukotine u malteru ili ĉak oštećenje prozora.

12.1.9. Utjecaj mogućih ekoloških nezgoda

Tokom rada moţe nepaţnjom doći do pojave poţara na elektroinstalacijama ili elektrostrojevima. Poţari koji mogu nastati su manjih razmjera s obzirom na okolnosti koje su prisutne u kamenolomu. Pored toga, moţe doći do prevrtanja vozila tokom prevoza kamenog materijala ili jalovine. Obavezno je izvršiti procjenu rizika na osnovu ugroţenosti podruĉja (šumski poţari, itd.). Pri pretakanju i prijevozu dizelskoga goriva moţe nepaţnjom doći do izlijevanja sadrţaja i oneĉišćenja tla ili vode.

12.1.10. Utjecaji nakon prestanka i korištenja

Nakon prestanka iskorištavanja kamenoloma, prestaju nepoţeljni utjecaji buke, prašine, te oneĉišćenja flore i faune. Da bi se podruĉje ponovno vratilo u prihvatljiv estetski i ekološki okoliš nuţno se provodi biološka sanacija i podruĉje privodi prvotnoj namjeni (šuma, livada i sl.) ili se predviĊa druga namjena iskorištavanja za što se izraĊuje odgovarajuća projektna dokumentacija. U svakom sluĉaju, obavezno je otkloniti preostale okolišne i sigurnosne rizike. Efikasnost nekog energetskog postrojenja nije samo znak paţljivog korištenja prirodnih goriva, nego je i pokazatelj emisije CO2, SO2, CO, NOx, VOC i ĉvrstih ĉestica po jedinici proizvedene energije. Optimiziranje efikasnosti ovisi o više faktora: prirode i kvalitete goriva, sistema sagorijevanja, radne temperature, lokalnih klimatskih prilika itd. Svaki korak u procesu konverzije goriva u energiju ima svoj vlastiti faktor efikasnosti. Nivo i uporedivost efikasnosti ovisi o ograniĉenjima ugraĊene opreme. Uspješan naĉin poboljšanja efikasnosti je korisno iskorištenje toplotne energije a ne njeno rasipanje preko dimnih plinova u atmosferu. Na osnovu izmjerenih vrijednosti emisije dimnih plinova i njihove usporedbe sa vrijednostima iz Pravilnika o graniĉnim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja za sagorijevanje ("Sluţbene novine FBiH", br. 12/05), i vrijednostima iz Environmental Guidelines on Best Available Techniques (BAT) for the Production of Asphalt Paving Mixes, datim u tabeli 21. moţe se zakljuĉiti da emisija dimnih plinova i ĉvrstih ĉestica na ovom izvoru zagaĊenja zadovoljava propisane norme. Tabela 21. Izmjerne, graniĉne i Bat graniĉne vrijednosti za NOx, SO2 i ĉvrste ĉestice




Izmjerene vrijednosti NOx, SO2 i ĉvrstih ĉestica su znatno niţe od graniĉnih vrijednosti. BAT dokumentom nisu date posebne vrijednosti za CO i CO2 zbog korištenja razliĉitih goriva i plamenika. Graniĉna vrijednost emisije CO2 data je u ovisnosti od snage plamenika i kreće se od 18,65 kgCO2/t asfalta do 26,64 kgCO2/t asfalta, uzevši u obzir da se proizvodnja asfaltne mase zasniva na oko 500 radnih sati godišnje, emisija CO2 na posmatranom lokalitetu je 21,2 kgCO2/t asfalta. Mjerenje koliĉine prašine na rubnim dijelovima kamenoloma, 10 mjernih mjesta su izvršena na temelju Pravilnika o naĉinu i postupku vršenja periodiĉnih pregleda i ispitivanja iz oblasti zaštite na radu („Sluţbeni list SR BiH“ br. 2/91), u smislu JUS Z.B0.001/91, a usporedba sa graniĉnimvrijednostima prema Pravilniku o naĉinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagaĊujućih vrsta zagaĊujućih materija, graniĉnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka ( Sl. novine Federacije BiH br. 1/2012 od 6.1.2012.). Izmjerene vrijednosti na kreću se u intervalu od 15 do 38 μg/m3, graniĉna dozvoljena vrijednost je 150 μg/m3. Da bi se dobili taĉni podaci o koncetraciji ULĈ mjerenja je potrebno izvršiti u najnepovoljnijim uslovima (ljetni period, optimalan rad postrojenja za drobljenje i pri kretanju transportnih vozila u krugu kamenoloma.

12.2. Analiza nastanka buke

Prema meĊunarodnim normama buka u stambenim prostorijama ne bi smjela prelaziti 45 dB. Zvuk se mjeri instrumentima koji su prilagoĊeni frekvencijskoj karakteristici i osjetljivosti ljudskog uha. Ti instrumenti, meĊu ostalim, mjere i filtrom A vrednovanu razinu zvuka u jedinicama dB (A). Pri mjerenju buke na radnome mjestu uzimaju se u obzir sve razine koje na tom mjestu djeluju, tj. buka pojedinih izvora (npr. strojeva) i osnovna buka okoliša. Buka i vibracije su posredni zagaĊivaĉi, posljedica rada strojeva, te rada i kretanja utovarnih i transportnih sredstava. Na intenzitet i karakteristike buke i vibracija utjeĉe mnogo faktora na puno naĉina. Osnovni izvori buke su pogonski motori, te kontakt utovarnih i transportnih sredstava s podlogom. Strojevi koji se koriste u kamenolomu obiĉno imaju elektriĉne, dizelske i zraĉne pogonske motore. Elektromotori su mali izvori buke i vibracija. Dizelski motori su u pravilu veoma intenzivni izvori buke. Kod mobilnih utovarnih i transportnih sredstva teško ih je zvuĉno izolirati. Kontakt utovarno-istovarnih sredstava i podloge znaĉi kotrljanje toĉkova po „cesti" što prouzrokuje buku. Jediniĉna i ukupna masa sredstava, kao i brzina utjeĉu na njen intenzitet.




Obzirom na vrstu opreme koja se koristi na kamenolomima tehniĉkog i arhitektonskog kamena moţe se općenito uzeti da je buka manja na kamenolomima arhitektonskog kamena, što naravno ovisi o veliĉini kamenoloma odnosno broju pojedinih vrsta opreme. Utjecaj buke nemoguće je izbjeći zbog same tehnologije rada pri eksploataciji i preradi tehniĉko-graĊevinskog kamena. Prema jakosti buke, zagaĊivaĉi se mogu svrstati na sljedeći naĉin: najveća buka nastaje pri miniranju, zatim pri radu hidrauliĉnog ĉekića, nešto manje pri radu bušaće garniture (kompresor i bušilica), potom slijede drobiliĉno postrojenje, buldoţer, utovarivaĉi i kamioni. Prema štetnosti od buke i po trajanju zagaĊenja, redoslijed je najĉešće obrnut. Najmanji zagaĊivaĉi su miniranje (velika buka, ali izuzetno kratkotrajna i relativno rijetka), potom hidrauliĉni ĉekići i bušaća garnitura (veća buka, ali rjeĊe pojavljivanje), a najveći drobiliĉno postrojenje, utovarivaĉi i kamioni (manja buka, neprekidan rad). Mjerenje buke na rubnim dijelovima kamenoloma, izvršeno je na ukupno 10 mjernih mjesta. Prema Pravilniku o dozvoljenim granicama intenziteta zvuka i šuma (''Sluţbeni list SRBiH", br. 46/89) dozvoljeni nivo buke za ovu vrstu pogona iznosi 85 dB. Na posmatranoj lokaciji buka nastaje od instalirane tehnološke opreme (stalna buka – za vrijeme radnog procesa) i od transportnih sredstava (buldozer, utovarivaĉ, kamioni). Izmjerene vrijednosti kreću se u intervalu od 53,2 do 66,8 dB, graniĉna dozvoljena vrijednost je 85 dB. Najbliţi stambeni objekti udaljeni su oko 2 km tako da je negativan uticaj buke zanemarljiv.

13. SPISAK AKTIVNOSTI I MJERA ZA SMANJENJE EMISIJE U SKLADU SA DOKUMENTOM O NAJBOLJOJ RASPOLOŢIVOJ TEHNOLOGIJI Da bi sprijeĉila eventualna prekoraĉenja dozvoljene emisije i zagaĊenje okoliša u narednom periodu poduzeće će preduzeti sljedeće aktivnosti: Tabela 22. Aktivnosti za spreĉavanje prekograniĉne emisije zagaĊujućĉih materija i zagaĊenja okoliša

Aktivnost Prioritet 2010 2011 2012 2013 2014

Zaduţiti lice u firmi za voĊenje poslova zaštite okoline:

obaveze iz okolinske dozvole

izvršenje monitoring plana

mjere planirane za monitoring

mjere za racionalizaciju potrošnje sirovina i prirodnih resursa

Ova osoba bi trebala biti zaduţena za izvještavanje

Visok




prema nadleţnim organima, te vršiti redovnu obuku drugih uposlenika o prevenciji zagaĊivanja i uštedi sirovina i prirodnih resursa. Obavezno upoznavanje sa sadrţajem BAT smjernica europske asocijacije proizvoĊaĉa asfalta (EAPA)

Pripremiti Program obuke i podizanja svijesti zaposlenih u unapreĊenju radnih procedura u cilju prevencije zagaĊivanja. Obuku provoditi najmanje jedanput godišnje

Visok

Definisati procesne parametre i utvrditi naĉin praćenja istih u clju optimalizacije procesa

Visok

Za potrebe asfaltne baze napraviti Operativni Plan upravljanja otpadom

Visok

Uspostaviti i odrţavati sistem upravljanja kvalitetom ISO 9001 i uvesti sistem upravljanja okolinom 14001-2004

Mali

Vršiti redovno servisiranje opreme i instalacija

Srednji

Vršiti periodiĉno ispitivanje opreme i instalacija

Srednji

Vršiti mjeseĉne analize o utrošku pojedinih sirovina i energenata po jedinici proizvoda

Srednji

Vršiti redovne analiza emisije dimnih plinova

Srednji

Vršiti redovne analiza emisije buke i prašine

Srednji

Vršiti redovno ĉišćenje separatora i septiĉke jame

Visoki

Vršiti redovne analize otpadnih voda prije i

Visok




poslije taloţnika otpadne vode

Asfaltirati preostale saobraćajnice i radni plato po projektu

Visok

Aktivnosti i mjere kojima se postiţe smanjenje emisije i mogući utjecaji na okoliš od posmatranog postrojenja dati su uz pretpostavku da se poĉnu implementirati od 2013. godine. Spisak navedenih aktivnosti i mjera preuzet je iz (Reference Document on Best Available Tehniques for Management of Tailings and Waste – Rock in Mining Activities, July 2004) koji je djelimiĉno primjenjiv za predmetnu aktivnost kao i aktivnosti iz drugih BAT dokumenata koje su realno provodive a sve u cilju smanjenja negativnog utjecaja kamenoloma na okoliš. Ovdje treba napomenuti da pomenutim BAT dokumentom nisu date posebne mjere za smanjenje upotrebe sirovina, vode i energije. Kreĉnjak se uobiĉajeno koristi kao termin za kompletnu sedimentnu stijenu koju ĉini kalcijum karbonat. Opće preporuke date referentnim BAT dokumentom Management of Tailings and Waste – Rock in Mining Activities, July 2004. za smanjenje emisije prašine su:

- vlaţenje vodom prilikom utovara u kamion, - vlaţenje vodom tovarnog prostora kamiona, - vlaţenje puteva na kamenolomu, - direktno prskanje mlaznicama kamiona duţ puta, - ograniĉenje brzine kretanja vozila na 30 km/h.

TakoĊe, mogu se postaviti i mali bazeni s vodom prije izlaska vozila izvan kruga kamenoloma koji sluţe za kvašenje pneumatika vozila. BAT preporuke za smanjenje emisije buke:

- smanjiti nagib komunikacionih puteva unutar kamenoloma, - izvršiti sadnju brzo rastuće vegetacije na rubnim dijelovima kamenoloma, - odrţavati opremu.

BAT preporuke monitoringa:

- mjerenje emisije prašine, - mjerenje nivoa buke, - kvalitet procjednih voda.

Mjesto za otklanjanje jalovine treba da bude takvo da minimizira utjecaj tj. emisiju prašine, osiguran od negativnog utjecaja velikih oborina kao i rekultivaciju nakon zatvaranja kamenoloma.




13.1. Emisije u zrak

Najbolje raspoloţive tehnike za smanjenje emisija u zrak ukljuĉuju:

Minimizacija stvaranja prašine ispravnim planiranjem i projektovanjem: o razmotriti korištenje transportnih traka umjesto unutrašnjih puteva za transport

na kamenolomu, o odrediti lokaciju za postavljanje fiksnog/pokretnog postrojenja za preradu

unutar kamenoloma na mjestu gdje je to praktiĉno, o postaviti ceste za unutrašnji transport i lokacije za skladištenje materijala na

udaljenosti od osjetljivih prijemnika i uzeti u obzir preovladavajući smjer vjetra, o projektovati i izgraditi mjesta (boksove) za privremeno skladištenje materijala,

nasipe i mjesta gdje se vrši istovar na naĉin da se minimizira nastanak prašine, o ne koristiti postrojenje za drobljenje i prosijavanje iznad instaliranog kapaciteta.

Kontrolisanje izlaska prašine izvan postrojenja: o ograditi fiksne transportne trake i postrojenje za preradu, o gdje je moguće, primijeniti sistem za otklanjanje prašine na postrojenju

(ureĊajima za sakupljanje prašine ili odgovarajućim sistemima za obaranje prašine - bušilice, drobilice, pretovarni ĉvorovi i sl.),

o koristiti vodene prskalice u svrhu obaranja prašine na mjestu njenog nastanka, o vršiti redovno odrţavanje na svim postrojenjima, o koristiti odgovarajuće sisteme za filtriranje prašine sa asfalta i postrojenja za

miješanje.

Minimiziranje prašine nošene vjetrom: o zbijati, nivelirati i odrţavati unutrašnje puteve, o postaviti ekstraktore prašine, filtere i kolektore na opremu za bušenje, o koristiti zaštitne pregrade da se sprijeĉi odnošenje prašine sa skladišnih

prostora, o ograniĉiti visinu ispadanja materijala, o smanjiti brzinu i ograniĉiti kretanje vozila, koristiti prema gore zakrivljene

ispušne cijevi, o koristiti kamione cisterne s vodom, raspršivaĉe vodene pare ili mlazne

prskalice, o prskati izloţene površine, npr. neporavnate transportne puteve ili gomile

materijala, o zasaditi vegetaciju na izloţenim površinama, npr. na humusu i gomilama

otkrivke, o vršiti ĉišćenje puteva na mjestima gdje je to potrebno, o nabaviti ureĊaje/vozila za pranje i poravnati puteve izmeĊu vozila za pranje i

ulaza u kamenolom, o poĉistiti sluĉajno prosuti materijal na javnim cestama, ĉim se takvo što dogodi ili

to neko prijavi.

Minimiziranje ispuštanja štetnih produkata nepotpunog sagorijevanja goriva: o pravilno koristiti odnosno odrţavati motor stroja pri ĉemu će postojati najmanje

izbacivanja štetnih komponenti ispušnih plinova, o prilagoditi uĉestalost kontrole strojeva lokalnim atmosferskim prilikama

(mikroklimatskim uslovima) i tehniĉkim uslovima kamenoloma.




13.2. Buka i vibracije

Najbolje raspoloţive tehnike za smanjenje emisije buke i vibracija ukljuĉuju:

smanjiti visinu s koje materijal pada s kamiona ili druge mehanizacije,

obloţiti kamione-dampere, presipna mjesta i ostalu opremu debelom gumom za redukciju buke,

koristiti alarmne jedinice 'bijele buke' koje se prilagoĊavaju buci okoline, ili modulirane usmjerene alarme koji mogu znaĉajno smanjiti uĉinak buke izvan lokacije,

pripremiti i provoditi program preventivnog odrţavanja kompletne opreme,

osigurati da buĉna vozila budu smještena što je dalje moguće od podruĉja osjetljivih na buku,

odrţavati površine cesta kako bi se smanjila buka i vibracije,

iskljuĉivati strojeve u praznom hodu kad god je moguće i sprijeĉiti prekomjerno turiranje,

osigurati da su vozaĉi svjesni da buka moţe izazvati smetnje i uznemiravanje lokalnog stanovništva, kao i to da vozaĉi iskaţu duţnu paţnju prilikom ulaska i izlaska s lokacije (npr. bez nepotrebnog trubljenja),

koristiti zgrade za smještaj buĉnih fiksnih ureĊaja te obavljati buĉne djelatnosti u zatvorenom, gdje je to moguće,

ugraditi opremu za prigušivanje (npr. razni prigušivaĉi) na postrojenje i opremu, gdje je to izvedivo,

koristiti ograde ili zaslone za akustiĉnu izolaciju oko ureĊaja ili opreme,

postaviti i vršiti nadzor ureĊaja za mjerenje naprezanja na već postojećim pukotinama i osjetljivim objektima.

Lokalno stanovništvo i vlasnici imovine u blizini aktivnosti koje ukljuĉuju eksplozije mogu ponekad biti zabrinuti zbog mogućnosti dugoroĉnih strukturalnih oštećenja na njihovim objektima. Najbolje raspoloţive tehnike ukljuĉuju:

o odrţavati kontakt sa lokalnim stanovništvom kako bi se utvrdili najprihvatljiviji termini za miniranje i intenzivniji rad,

o izbjegavati miniranje kad god je to moguće korištenjem trakastih ili ţiĉanih pila ili ekspandirajućeg maltera,

o ako je miniranje neizbjeţno, upotrijebiti minimalne koliĉine eksploziva uz primjenu mikro-sekvencijalne detonacije kako bi se reducirale vibracije,

o izbjegavati miniranje u danima sa visokom vlaţnošću i oblaĉnošću jer takvi vremenski uslovi mogu doprinijeti da se buka doima jaĉom nego što jeste,

o poduzimati odgovarajuće izviĊanje terena i ispitivati stijene iz zraka prije izrade izvedbenog projekta eksplozije,

o strogo kontrolirati sva miniranja na dobivanju kamena, a za svako miniranje mora se izraditi plan miniranja,

o za kontrolu utjecaja na okoliš, uspostaviti mjerenja efekata miniranja i to mjerenjem potresa, zraĉnog udara i buke, a mjerenja obavljati najmanje jednom u dvije godine,

o osigurati odgovarajuće opterećenje kako bi se izbjeglo prekoraĉenje ograniĉenja punjenja,




o gdje je primjenjivo, izbjegavati izvoĊenja eksplozija tokom loših vremenskih prilika, npr. obrata temperature ili kada umjereno ili jako puše vjetar prema osjetljivim receptorima,

o pravovremeno objaviti svako paljenje mina, kao i poĉetak i kraj izvoĊenja minerskih radova, predviĊenim postupkom i signalnim sredstvima utvrĊenim u uputama o miniranju. Signal mora biti dovoljno zvuĉan da ga ĉuju stanovnici obliţnjih naselja.

13.3. Upravljanje otpadom

Najbolje raspoloţive tehnike u vezi upravljanja otpadom ukljuĉuju:

ponovnu upotrebu i reciklaţu neodgovarajućih materijala (kao što je kamen loše kvalitete u kamenolomima arhitektonskog kamena, te glinoviti/pjeskoviti materijali iz procesa taloţenja; pri tehniĉkoj i biološkoj sanaciji podruĉja iskoristiti jalovinu odstranjenu tokom pripreme zahvata),

osiguranje odgovarajućeg skladištenja viška ili neiskorištenog eksploziva, u skladu sa smjernicama proizvoĊaĉa i regulativom vezanom za zdravlje i sigurnost,

provoĊenje skupljanja i privremenog skladištenja otpada u skladu s Zakonom o otpadu, i njegovo zbrinjavanje putem ovlaštenih tvrtki, dok se otpadne tvari moraju prema vrstama prikupljati u zatvorene posude te svaki dan ili svake sedmice, ovisno o koliĉini, odvoziti na najbliţe odlagalište otpada,

klasificiranje ulja i masti prikupljenih u mastolovu, zauljenih krpa iz radionica, praznih kanti od ulja, fluorescentnih lampi, kertridţa za printere kao opasnog otpada koji treba skupljati u posebne spremnike i njegovo zbrinjavanje u skladu s Pravilnikom o vrstama otpada,

izradu Plana upravljanja otpadom u kojem je taĉno navedeno gdje se i na koji naĉin prikupljaju odreĊene vrste otpada te ko i u kojim vremenskim razmacima obavlja njihovo sakupljanje i zbrinjavanje.

13.4. Površinske i podzemne vode

Najbolje raspoloţive tehnike za smanjenje utjecaja na površinske i podzemne vode ukljuĉuju:

Osigurati odgovarajući drenaţni sistem kako bi se minimiziralo površinsko otjecanje unutar eksploatacionog polja.

Usvojiti integralni pristup upravljanju vodama, ukljuĉujući sljedeće: o kontrolirati suspendirane ĉestice taloţenjem u taloţnicama/lagunama, o osigurati da se svo površinsko otjecanje sa podruĉja sa mogućnošću

oneĉišćenja naftom, uljima i mastima (s parkirališnih površina kamenoloma, pretakališta i natakališta goriva, prostora za pranje strojeva i vozila, i sliĉno) prvo disponira u separator ulja i masti odgovarajuće dimenzioniran za prihvat ovih voda, pa tek potom ovakve vode ispuštati u odvodne kanale i recipijent, a stanje i rad separatora ulja i masti redovito kontrolirati, te trajno osigurati odvoz masnoća i taloga,




o optimizirati korištenje vode u postrojenjima za preradu kamena i tretman otpadnih voda, ukljuĉujući i vodu za pranje strojeva,

o gdje je to moguće osigurati recirkulaciju otpadnih voda, o optimizirati korištenje vode za potrebe kontrole podizanja prašine.

Ograniĉiti eroziju: o brzom biološkom rekultivacijom osjetljivih podruĉja, o izvoĊenjem mjesta i naĉina odlaganja jalovine na naĉin da se sprijeĉi

raznošenje i ispiranje materijala u niţe dijelove terena, kanale i prirodne jarke, o prilagoĊavanjem uklanjanja površinskog sloja napredovanju radova na

eksploataciji.

Projektirati taloţnice/lagune na naĉin da adekvatno odgovore na sve oĉekivane uslove, osiguravajući da:

o su odgovarajuće dimenzionirane, o nema izlokavanja terena kroz mjere kontrole protoka, o je vrijeme zadrţavanja odgovarajuće, te ukoliko je potrebno pojaĉati taloţenje

korištenjem flokulanata ili mehaniĉkih sredstava, o su lagune odgovarajuće zatvorene pomoću neprobojnog materijala, o se moţe vršiti redovito ĉišćenje i odrţavanje, o su osigurana mjesta za uzorkovanje vode/praćenje kvalitete prije i poslije

taloţenja.

Osigurati kontrolu zagaĊivanja od skladištenja i upotrebe hemikalija, te goriva i maziva:

o opskrbu strojeva gorivom, zamjenu motornog ulja i manje servisne zahvate obavljati na natkrivenoj nepropusnoj površini i obodno osigurati graĊevinskom barijerom kako eventualno proliveno gorivo i maziva ne bi dospjeli u tlo,

o na prikladnom mjestu blizu pretakališta i natakališta goriva, te uz dizel agregat postaviti odgovarajuće sredstvo (pijesak, piljevina, eko-set) za intervenciju u sluĉaju potrebe,

o prostor za pranje strojeva i vozila izvesti vodonepropusno i ograditi zidićem, tehnološke otpadne vode od pranja disponirati u separator ulja i masti a za pranje koristiti biorazgradiva sredstva,

o opasni otpad, odnosno staro motorno ulje, antifriz, otapala, razrjeĊivaĉe, akumulatore, baterije i sliĉno, odlagati u posebno oznaĉene vodonepropusne spremnike i uz prateći list predati ovlaštenom sakupljaĉu,

o dizel agregat smjestiti na nepropusnu podlogu povišenih rubova ili u odgovarajući kontejner.

Tamo gdje nastaju visoke koncentracije suspendiranih materija (npr. kod kamenoloma arhitektonskog kamena) i gdje su prisutna prostorna ograniĉenja za smještaj laguna za taloţenje, potrebno je koristiti mehaniĉka sredstva za uklanjanje suspendiranih ĉestica.

Postaviti i koristiti spremnike za komunalni otpad, a iste zbrinjavati putem ovlaštenog poduzeća.

Sanitarne otpadne vode prikupljati u spremnicima mobilnog sanitarnog ĉvora/septiĉkim jamama lociranim s mogućnošću nesmetanog pristupa cisterne za praţnjenje jame, a sadrţaj zbrinjavati putem komunalnih poduzeća.




13.5. Zaštitne mjere u sluĉaju mogućih nezgoda

Nezgode se u kamenolomima ĉesto dogaĊaju, ali su uglavnom od lokalnog znaĉaja i tiĉu se sigurnosti radnika na radnom mjestu. Nezgode koje mogu imati znaĉajniji utjecaj na okoliš su sljedeće:

pojava klizišta,

urušavanje kopova ili velikog odlagališta materijala,

eksplozija skladišta eksploziva,

poţar u skladištu goriva,

havarija na rezervoarima za gorivo, ulje ili hemikalije i oticanje sadrţaja u tlo i vode. Dobra praksa daje prednost aktivnostima usmjerenim na spreĉavanje nezgoda, a tek potom aktivnostima za umanjivanje posljedica:

detaljna ispitivanja tla prije miniranja i priprema odgovarajućeg plana miniranja,

monitoring stanja odlagališta i opterećenja,

korištenje specijaliziranih firmi za izvoĊenje miniranja ili nabavku eksploziva samo za potrebe odreĊene kampanje miniranja,

redovna kontrola stanja rezervoara za gorivo, ulje i hemikalije,

testiranje sekundarnih zapremina (tank vana) na vodonepropusnost,

osiguranje protupoţarnih aparata za gašenje poţara na elektroinstalacijama i rezervoarima,

gradnja vanjske hidrantske mreţe u skladu s Pravilnikom o tehniĉkim normativima za hidrantsku mreţu za gašenje poţara.

14. PRIJEDLOG MONITORING PLANA U SKLADU SA PROPISIMA I ROKOVI ZA PREDUZIMANJE PREDVIĐENIH AKTIVNOSTI I MJERA Svaki zahvat u prirodi pa tako i eksploatacija kreĉnjaka na kamenolomu “Sokolica “ ima odreĊen uticaj na okoliš koji je potrebno obuhvatiti korektnim monitoring planom a sve u skladu sa aktualnim zakonskim propisima. Potrebna finansijska sredstva za sistem monitoringa biće obezbjeĊena iz vlastitih sredstava. Monitoring vrši nadleţna institucija, a izvještaji o izvršenom mjerenju se dostavljaju nadleţnom okolinskom inspektoru U skladu sa organzacionom šemom MGV gradnja d.o.o. odrediti će se nosioci predviĊenih

aktivnosti koji će biti zaduţeni za njihovu realizaciju i praćenje.

O svemu navedenom će se voditi odgovarajuće evidencije koje će posluţiti kao osnova za

analizu i donošenje konkretnih mjera za zaštitu okoline.

Tabela 23. Monitoring i uĉestalost mjerenja

Proces Uĉestalost




Vršiti kontinuirano osposobljavanje zaposlenika sa aspekta

zaštite okoline, te prevencije stvaranja nepotrebnih otpadnih

tokova i zbrinjavnja postojećih otpadnih tokova

Godišnje

Voditi dnevnik u koji se upisuju vaţni podaci za rad pogona,

a osobito o koliĉini i naĉinu skladištenja otpada. U dnevnik

upisivati i koliĉinu utrošenih sirovina, energenata i vode

Stalno

Voditi analize o utrošenoj koliĉini energenata i vode po

jedinici proizvoda Mjeseĉno

Voditi zapise o odvozu ĉvrstog otpada Prilikom praţnjenja

Voditi zapise o zbrinjavanju opasnog otpada Prilikom predaje

otpada

Napraviti zbirni izvještaj o svim mjerama vezano za

monitoring proizvodnje, nastanka otpada i emisija Godišnje

Monitoring koji vrši operater ili koji se vrši u njegovo ime mora biti usklaĊen sa propisima o monitoringu emisija. Uzevši u obzir identificirane rizike utjecaja na okoliš, operater će u zahtjevu za izdavanje dozvole predloţiti plan monitoringa koji zadovoljava zakonske obaveze i odredbe.

14.1. Emisije u zrak

Potrebno je vršiti monitoring taĉkastih izvora emisija u zrak, kao što su ispusti filtera i cikloni, za ukupnu koncentraciju emisija prašine. Ovaj monitoring se obavezno vrši na sedmiĉnom nivou. Monitoring Berferhoffovom ili ekvivalentnom metodom će se vršiti na granicama lokacije, u skladu sa planom monitoringa koji se temelji na procjeni rizika za osjetljive receptore. Najmanje jedan mjerni instrument će biti postavljen na granici lokacije na strani prema kojoj puše vjetar – u odnosu na dominantni lokalni vjetar.

14.2. Monitoring vanjskog nivoa buke

Plan monitoringa će biti izraĊen uzevši u obzir varijacije u aktivnostima na lokaciji i najvaţnije osjetljive receptore. Monitoring na odabranim receptorima visokog rizika će uzeti u obzir:

buku,

vibracije tenzometra ili akcelerometra, prema potrebi,

naprezanje na spomenicima ili ranije oštećenim objektima,

taloţenje prašine. Mjerenje ekvivalentnog nivoa buke vršiti na osnovu Zakona o zaštiti od buke („Sluţbene novine Zeniĉko-dobojskog kantona“ br. 2/08), na osnovu navedenog zakona lokacija




kamenoloma „Sokolica“ se svrstava u VII zonu za koju najviši dopušteni nivo buke iznosi Leq= 70 dB (A) danju i Leq= 70 dB (A) noću. Nivo buke se izraţava ekvivalentnim nivoom buke (Leq) i vršnim vrijednostima (L1) kao ilustraciji kritiĉnih promjenjivih nivoa. To znaĉi da dopuštena vanjska buka od izvora buke moţe 1 % od ukupnog vremena trajanja buke tokom dana odnosno noći biti prekoraĉena. U ovom sluĉaju za zonu VII. To je L1 = 85 dB (A). Mjerenja niova vanjske buke potrebno je izvršiti na rubnim dijelovima lokacije. Naĉin mjerenja kao i metodologiju prilagoditi lokaciji. Za osiguranje kvalitete mjerenja za ovu vrstu usluga koristiti standard BAS ISO 8297:1994 Akustika – UtvrĊivanje nivoa zvuĉne snage industrijskih postrojenja sa više izvora za procjenu nivoa zvuĉnog pritiska u okolini. Kao glavnu referentnu smjernicu izbora metodologije mjerenja koristila se direktiva 2002/49EC od 25 jula 2002. godine kojom si definirane smjernice za sve odnose vezane za procjenu i mjerenje nivoa buke u okolišu.

14.3. Monitoring emisije dimnih plinova i ukupnih lebdećih ĉestica

Monitoring emisija u zrak vršiti u skladu sa Zakonom o zaštiti zraka – „Sluţbene novine F BiH“, br. 33/03, Pravilnikom o graniĉnim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja za sagorijevanje „Sluţbene novine F BiH“, br. 12/05) i Pravilnikom o monitoringu emisija zagaĊujućih materija u zrak („Sluţbene novine F BiH“, br. 12/05). U tabeli 14.2. date su graniĉne vrijednosti pojedinih polutanata iz navedenog Pravilnika. Broj mjerenja emisija, za ispust iz stacionarnog izvora, odreĊuje se na osnovu odnosa izmeĊu emitiranog masenog protoka ( Qemitirani) i graniĉnog masenog protoka (Qgraniĉni): Uĉestalost mjerenja = Qemitirani/Qgraniĉni, ako je: `1 –nema zahtjeva za mjerenjem, >1-2-povremena mjerenja, najmanje jednom u tri godine, >2-5 –povremena mjerenja, najmanje jedanput godišnje, >5-kontinuirano mjerenje. Kod stacionarnih izvora s preteţno promjenjivim uslovima rada mora se obaviti najmanje šest pojedinaĉnih mjerenja pri radnim uslovima koji, prema iskustvu, mogu izazvati najveće emisije. Trajanje pojedinaĉnog mjerenja emisije je najduţe pola sata, a rezultat pojedinaĉnog mjerenja izraţava se uvijek kao polusatni prosjek. Zapreminski protok otpadnih dimnih plinova koji sadrţe ĉvrste, tekuće i/ili plinovite emisije se izraţava u m3/h na normalnoj temperaturi (273 K) i pritisku (101,3 kPa) nakon korekcije sadrţaja vodene pare tj. na suhi plin. Graniĉna vrijednost emisije je koliĉina materije sadrţana u otpadnimdimnim plinovima iz postrojenja za sagorijevanje i izraţava se kao masa po jedinici zapremine (mg/m3) redukovano na zapreminski sadrţaj kisika od 3 % za tekuća i plinovita goriva, 6% za (fosilna) ĉvrsta goriva, 11% za (bio masu) ĉvrsta goriva i 17% za asfaltne baze. Mjerenje koncentracije ukupnih lebdećih ĉestica potrebno je izvršiti na osnovu Pravilnika o naĉinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagaĊujućih materija, graniĉnih




vrijednosti drugih standarda kvaliteta zraka („Sluţbene novine F BiH“, br. 1/12). Navedenim Pravilnikom odreĊen je period usrednjavanja, graniĉna vrijednost, granica tolerancije, tolerantna vrijednost i rok za dostizanje graniĉne vrijednosti ukoliko se mjerenjima utvrdi prekoraĉenje. Kvaliteta zraka je predstavljena koncentracijom date zagaĊujuće materije u zraku i izraţava se u mikrogramima zagaĊujuće materije po kubnom metru zraka, svedeno na temperaturu od 293 K i pritisak od 101,3 kPa. Graniĉne vrijednosti kvalitete zraka odnose se na otvoreni prostor pojedinog podruĉja, vodeći raĉuna da prirodni sadrţaji (ljudi, biljke i ţivotinje), kao i da izgraĊena dobra, ne budu ugroţena djelovanjem zagaĊujućih materija. Ove vrijednosti se dakle ne primjenjuju na zatvoreni prostor radnog mjesta, na kojem radi radno sposobni (zdravi) dio stanovništva i gdje je izloţenost zagaĊenom zraka znatno kraća, a dozvoljene vrijednosti štetnih materija su znatno veće od graniĉnih vrijednosti kvalitete zraka. Period usrednjavanja za namjenska mjerenja ukupnih lebdećih ĉestica iznosi jedan dan, dok je maksimalna dozvoljena koncentracija 250 µg/m3

14.4. Monitoring emisije u vode

Sedmiĉni monitoring taĉkastih izvora emisija iz rudnika će se vršiti za:

- suspendirane ĉestice, - ulja, masti i lubrikante, - BPK i HPK.

14.7. Prijedlog monitoring plana

U skladu sa vaţećim zakonskim propisima operator je duţan da vrši sistem monitoringa opisan u tabeli 24. Tabela 24. Prijedlog monitoring plana




Na predmetnoj lokaciji ne nastaju tehnološke otpadne vode te iz tog razloga nije potrebno vršiti monitoring. Oborinske otpadne vode mogu biti opterećene suspendiranim materijama anorganskog porijekla koje ne predstavljaju znaĉajnijeg zagaĊivaĉa voda. Sanitarne vode koje nastaju u zgradi ,u kojoj su smješteni radnici, odvode se u septiĉku jamu za koju ne postoji tehniĉka dokumentacija. Za periodiĉno crpljenje septiĉke jame potrebno je sklopiti ugovor sa ovlaštenim preduzećem za zbrinjavanje ove vrste otpada kako nebi došlo do ispuštanja sadrţaja recipijent.

14.5. Monitoring emisije u tlo

Sav nastali kruti otpad (karton, papir, PVC ambalaţa itd.) kamenolom “Sokolica“ se sakuplja i odlaţe u iskopanu jamu. Za tu svrhu je potrebno pribaviti kontejner zatvorenog tipa, koji će sprijeĉiti raznošenje otpada vjetrom, i sklopiti ugovor sa ovlaštenim komunalnim preduzećem koje će periodiĉno vršiti dvoz i propisano odlaganje otpada. TakoĊe je potrebno vršiti evidenciju o koliĉini i vrsti nastalog otpada. Operator je duţan bez odlaganja prijaviti svaku vanrednu situaciju koja znaĉajno utiĉe na okoliš.




14.6. Uslovi na lokaciji za koje se vrši evidencija

Operater će voditi evidenciju sljedećih uslova:

smjer i snaga vjetra na dnevnom nivou, te u sluĉaju prigovora u vezi sa bukom, prašinom ili vibracijom,

tonaţa izdvojene stijenske mase na sedmiĉnom nivou,

kretanje otpada kada do njega doĊe.

15. MJERE PLANIRANE ZA MONITORING PROIZVODNJE, NASTANKA OTPADA I EMISIJA Tri su osnovna tipa industrijskog monitoringa:

- monitoring emisije, (monitoring emisija u okoliš), - procesni monitoring, monitoring fiziĉkih i hemijskih parametara (npr. pritisak,

temperatura, itd), koristeći se kontrolom procesa i optimiziranjem procesne tehnike, fabrike smanjuju svoj negativni utjecaj na okoliš, i

- monitoring utjecaja, (monitoring nivoa polutanata koji zahvat emitira u okoliš i njihov utjecaj na lokalni ekosistem).

Mjere planirane za monitoring proizvodnje, nastanak otpada i emisija mogu se podijeliti na sljedeće aktivnosti:

- voditi urednu evidenciju u koju će biti upisani podaci vaţni za rad pogona - (vrijeme rada kljuĉne opreme), podaci o koliĉini i naĉinu odlaganja nastalog - otpada, koliĉinu utrošenih sirovina i pomoćnih materijala, - pratiti koliĉine utrošenih, energenata, vode i elektriĉne energije, - voditi evidenciju o godišnjoj proizvodnji i o poduzetim mjerama po - zahtjevima iz okolinske dozvole i zahtjeva inspekcijskih sluţbi, - praćenje koliĉine sirovine i koliĉine finalnog proizvoda. Koliĉine sirovine i - finalnih proizvoda je potrebno izraziti u (m3, m2 i kg) zbog lakšeg poreĊenja, - voditi evidenciju o kvarovima opreme; - kontrolirati i ĉistiti sve odvodne kanale najmanje jednom mjeseĉno; - vršiti redovnu kontrolu ispravnosti opreme, voditi evidenciju o pregledu opreme; - voditi evidenciju o ĉišćenju septiĉke jame i koliĉini nastalog otpadnog mulja.

U skladu sa odredbama Zakona o zaštiti okoliša (“Sluţbene novine F BiH“, br. 33/03) “MGV GRADNJA“ d.o.o. Zavidovići treba da imenuje odgovornu osobu za sprovoĊenje navedenih mjera, kao i za realizaciju svih aktivnosti u cilju zaštite okoliša. Prema preporukama datim u (EMEP/EEA Emission Inventory Guidebook 2009 for Limestone and dolomite use) kao i austrijske agencije za zaštitu okoliša (EPA-Environmental Protection Agency), udaljenost drobiliĉnog postrojenja kamenih agregata od naselja treba da iznosi minimalno 100 m. U sluĉaju modernizacije i poboljšanja voĊenja procesa kao i poboljšanih mjera smanjena nastanka emisija, navedena udaljenost moţe biti i manja. Monitoring emisije u okoliš obraĊen je pod taĉkom 14 Plana aktivnosti, mjere planirane za monitoring proizvodnje (procesni monioring), nastanak otpada i emisija mogu se podijeliti na sljedeće aktivnosti:




Mjere za monitoring proizvodnje sastoje se u sljedećem:

- voditi urednu evidenciju u koju će biti upisani podaci vaţni za rad pogona (vrijeme rada kljuĉne opreme), podaci o koliĉini i naĉinu odlaganja nastalog otpada, koliĉinu utrošenih sirovina i pomoćnih materijala,

- pratiti koliĉine utrošenih, energenata, vode i elektriĉne energije, - voditi evidenciju o godišnjoj proizvodnji i o poduzetim mjerama po zahtjevima iz

okolinske i vodne dozvole i zahtjeva inspekcijskih sluţbi, - praćenje koliĉine otkopane sirovine i koliĉine nastalog agregata, - voditi evidenciju o kvarovima opreme, - vršiti redovnu kontrolu ispravnosti opreme, - voditi evidenciju o pregledu opreme.

U prvim ĉasovima rada asfaltne baze kao i kod prelaza na novu recepturu asfaltne smjese, te tokom cijelog tehnološkog procesa proizvodnje asfalta, obavezno za komandnim pultom mora biti prisutan rukovaoc postrojenjem. Njegov zadatak je da prati tok procesa proizvodnje. Ako utvrdi odreĊene anomalije kao što su manjak ili višak odreĊenih frakcija vrši korekciju brzine trake ispod pojedinaĉnih dozatora, povećava ili smanjuje temperaturu izlaznog materijala iz rotacione sušare, vrši korekciju plamena ili koliĉine materijal – frakcije koja ulazi u rotacionu sušarui. Po potrebi otvara klapne (usmjerivaĉe) za odsis prašine i dimnih plinova iz rotacione sušare. Kontrolira odnosno regulira dovod filera do boksa iznad vage. Potrebno je posluţivati zasune i otvore za ispuštanje gotove vruće asfaltne mase pri utovaru iz silosa, eventualno i skretnicu meĊustanice za direktni utovar asfaltne mase na transportna vozila. Neophodno je blagovremeno dopunuti loţ ulje u cisternama, ĉime se sprjeĉava ulazak zraka u cjevovod, kao i neprijatni i nepotrebni prekidi rada asfaltne baze. U toku rada asfaltne baze potrebno je pored upravljanja izvoditi odreĊene sporedne radove kao: dovoz mineralnog agregata, filera i bitumena, punjenje komora ureĊaja za preddoziranje i ĉišćenje otpadnog ulja, koji nastaje kod odrţavanja asfaltne baze, kao i ostatke otpadnog bitumena. Ostali radnici prate proces i rad odreĊenih elemenata vizualno i signaliraju rukovaocu postrojenja ako doĊe do odreĊenih nedostataka kao što su zaglavljivanje materijala u preddodzatoru, odreĊenih lomova ili kvarova na sistemu. Te da isti u sluĉaju potrebe zaustavi postrojenje. Izgled i stanje asfaltne baze je slika samih mašinista i rukovodioca. Aktivnosti koje je potrebno provoditi mjeseĉno: Mjere planirane za monitoring nastanka otpada i emisija Voditi urednu evidenciju u koju će biti upisani podaci vaţni za rad pogona (vrijeme rada kljuĉne opreme), podaci o koliĉini i naĉinu odlaganja nastalog otpada, koliĉinu utrošenih sirovina i pomoćnih materijala, takoĊe potrebno je voditi evidenciju o poduzetim mjerama datih okolinskom dozvolom i zahtjevima inspekcijskih sluţbi (zaštita okoliša, zaštita na radu i vodoprivredne inspekcije) Pratiti koliĉinu utrošenih, energenata, vode i elektriĉne energije, vodomjere i satove za elektriĉnu energiju redovno oĉitavati i zapisivati podatke. Vršiti uporedbu podataka o utrošku vode i energije. Pratiti koliĉinu ulazne sirovine (mineralnog agregata) i koliĉine finalnog proizvoda,




Voditi evidenciju o kvarovima opreme, neispravnim slavinama, eventualnim napuknućima cjevovoda, itd. U evidencijskim listovima potrebno je opisati uzrok kvara, uĉestalost, da li kvar moţe imati negativan utjecaj naokoliš. Kontrolirati i ĉistiti sve odvodne šahtove, vršiti vizualan pregled zapunjenosti septiĉke jame i separatora, takoĊe, voditi evidenciju o ĉišćenju separatora i septiĉke jame i koliĉinu nastalog otpadnog mulja. Tabela 25. Planiranje monitoringa

Medij u koji se ispuštaju emisije

Koji parametar Gdje Koliko ĉesto

Zrak Temperatura dimnih gasova (0C)

Izmjereni udio kisika u dimnim gasovima (vol. %)

Oksidi nitrogena (NOx) (mg/m3)

CO (mg/m3) Spojevi

sumpora (SO2) (mg/m3)

ĈaĊ (po Bacharachu)

Dimnjak iz rotacione sušare

Jadan put godišnje Pravilnik o graniĉnim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja za sagorijevanje (''Sl. novine Federacije BiH, br. 12/05).

SO2 NO2 LĈ 10 ULĈ Dim CO Taloţni prah

ukupno

Na granici lokacije postrojenja prema stambenim objektima

Uĉestalost monitoinrga, jednom u tri godine. U skladu sa Zakonom o zaštiti zraka F BiH 33/03 i Pravilnikom o monitoringu zagaĊujućih emisija u zrak F BiH 12/05

Buka Nivo buke L,dB(A)

Na granicama parcele

Jednom u tri godine

Voda Sve parametre zahtijevane

Na ispusnoj cijevi u šahtu koji je prikljuĉen

Vršiti monitoring 4 puta godišnje prema Uredba o uvjetima ispuštanja otpadnih




Uredba o uvjetima ispuštanja otpadnih voda u prirodne recipijente i sustav javne kanalizacije (Sl. novine Federacije BiH br. 4/2012 od 13.1.2012)

na kanalizaciju, ispred kapije baze)

voda u prirodne recipijente i sustav javne kanalizacije (Sl. novine Federacije BiH br. 4/2012 od 13.1.2012)

16. PLAN ZA SPRJEĈAVANJE NESREĆA VELIKIH RAZMJERA Na kamenolomu prilikom eksploatacije rovnog kreĉnjaka/vapnenca nesreće većih razmjera se mogu pojaviti prilikom znaĉajnih odrona stijenske mase, prilikom kvarova na mobilnim strojevima, prilikom manipuliranja eksplozivnim sredstvima i sliĉnim radovima. Budući da se na ovom kamenolomu eksploatacija obavlja već dulji niz godina i do sada nije bilo nesreća ni manjih ni većih razmjera, pojava ovakvih nesreća je minimalna tm više što je za eksploataciju uraĊen Glavni rudarski projekt eksploatacije s analizom stabilnosti kosina i drugim neophodnim mjerama zaštite, obuĉenim zaposelnicima i uputama za siguran rad na pojedinim mašinama, postrojenjima i ureĊajima i radnim procesima, postavljenim tablama upozorenja i radnoj disciplini zaposlenika. Na postrojenjima za drobljenje, mljevenje i klasiranje, mogućnost pojave nesreća većih razmjera je minimalna. Ova postrojenja za svoj rad koriste elektroenergiju, a pokretne mašine koriste diesel gorivo. Popunjavanja spremnika mobilnih mašina se obavlja dostavom diesel goriva na površinski kop putom autocisterne jer na ovoj lokaciji preduzeće MGV GRADNJA d.o.o. Zavidovići ne skladišti niti diesel gorivo niti potrebna ulja i masti. TakoĊer, se sve popravke na pokretnim mašinama, kao i potrebne izmjene ulja i veće popravke na stabilnim postrojenjima obavljaju u mehaniĉkoj radionici. Na ovoj lokaciji su moguća manja izlijevanja ulja prilikom puknuća hidrauliĉnih crijeva pokretnim mašinama, što se moţe izbjeći redovitom promjenom ovih crijeva prema uputama proizvoĊaĉa i/ili nakon uoĉenih eventualnih oštećenja na njima. Prilikom eksploatacije, kao i prerade tehniĉko-graĊevnoga kamena poţar ne moţe nastati od radne sredine, nego na mašinama i postrojenjima. Na mašinama se mogu upaliti elektroinstalacije ili zamašćeni plastiĉni dijelovi, a na postrojenjima uz prethodno navedeno i gumeni dio gumenog transportera. Da bi se odmah u startu ovakvi poţari ugasili i sanirali neophodno je na svakoj mašini i u komandnoj kućici postrojenja imati ispravne vatrogasne aparate u broju predviĊenom Planom o zaštiti od poţara. Ponašanje i rad na kamenolomu i na postrojenjima, koje se nadovezuje na zaštitu na radu, definirani su Pravilnikom zaštite na radu u MGV GRADNJA d.o.o. Zavidovići.




Mjere i sredstva zaštite na radu imaju za cilj osigurati što sigurnije izvoĊenje radova u tehnološkom procesu, a time i postizanje boljih tehniĉkih i ekonomskih rezultata. Da bi se to ostvarilo, potrebito je sredstva rada kao i sredstva zaštite na radu odrţavati u ispravnom stanju i pravilno koristiti. Posebno je vaţno zaposlenike obuĉiti u obavljanju poslova, kao i sama disciplina prilikom obavljanja radova, kako grupno tako i pojedinaĉno. Zakonom o rudarstvu i tehniĉkim propisima odreĊene su osnovne mjere zaštite. Tehniĉkim uputama za izvoĊenje pojedinih vrsta radova preciziraju se mjere za konkretne sluĉajeve, ovisno od uvjeta radne sredine. U ovom poglavlju daje se kratki prikaz mjera zaštite, a precizne mjere zaštite po pojedinim radnim mjestima dat će se uputama o radu na kamenolomu. Prije poĉetka radova na kamenolomu, tehniĉki upravitelj kopa duţan je predati svim zaposlenicima, koji rade na kopu stalno ili povremeno sljedeće upute uz potpis:

1. Upute za rad na kamenolomu; 2. Upute za rad s bagerom; 3. Upute za rad s utovarivaĉem; 4. Upute za pruţanje prve pomoći; 5. Upute za rad na separaciji; 6. Upute za rad s kamionom i 7. Upute za manipuliranje eksplozivnim sredstvima i miniranju u rudarstvu.

TakoĊer, je duţan ustrojiti knjige nareĊenja, nadzora, prve pomoći i knjigu uputa. Potrebito je postaviti table upozorenja i obavještenja na prilazima kopu i na sve objekte, mašine i postrojenja koji se nalaze u prostoru kamenoloma na naĉin propisan pravilnicima o zaštiti na radu. Mjestimiĉna nestabilnost kosina moţe nastati zbog sloţene inţenjersko-geološke situacije leţišta koja na površini nije vidljiva, a istraţnim bušenjem se nije uspjelo ustanoviti takve naznake. Da bi se izbjeglo nenadano obrušavanje kosina na kritiĉnim mjestima je potrebito primijeniti sljedeće:

1. U tijeku rada stalno kontrolirati radne etaţe i završne kosine kopa, kako bi se na vrijeme uoĉili labavi komadi i eventualno potencijalno klizište. Ukoliko se uoĉi potencijalno klizište ili postojanje labavih komada, odmah treba obaviti sanaciju kopa, pa tek onda nastaviti radove na daljnjoj eksploataciji leţišta;

2. Ako, potencijalno klizište iziskuje znaĉajniji zahvat za njegovo saniranje, potrebito je izraditi projekt sanacije;

3. Posebnu paţnju kod pregleda kosina treba obratiti poslije kiša ili perioda smrzavanja i duţega stanja mirovanja kopa;

4. Nagibi radnih kosina moraju se provjeravati najmanje jedanput u šest mjeseci na propisan naĉin;




5. Površinski kop se mora osigurati od upada ljudi, ţivotinja i sl. izradom nasipa oko ruba kopa i putova u zasjeku;

6. Sva udubljenja veća od 1,2 m moraju se ograditi i osigurati od pada ljudi i sredstava za rad;

7. Zaposlenici koji rade na upravljanju strojevima, postrojenjima i ureĊajima moraju biti obuĉeni za rad i moraju imati poloţen odgovarajući ispit, takoĊer, moraju koristiti propisanu zaštitnu opremu

16.1. Mjere zaštite prilikom utovara i transporta

Za vrijeme rada utovarnoe mašine u njoj se ne smije nalaziti niko osim zaposlenika koji radi na upravljanju, a koji mora biti obuĉen za rad na mašini i imati poloţen odgovarajući ispit;

U radnom krugu utovarnoe mašine ne smije se niko nalaziti, a na njemu moraju biti postavljene table upozorenja;

Potrebito je osigurati zvuĉnu signalizaciju za pokretanje mašina, kretanje unazad i za sporazumijevanje sa zaposlenikom koji upravlja transportnom mašinom;

Radno tijelo utovarne mašine se ne smije prenositi preko kabine vozaĉa, nego sa boĉne strane;

Za vrijeme kada se ne radi utovarna mašina se mora skloniti na sigurno mjesto i osigurati od samopokretanja i da ga ne mogu pokrenuti druge osobe (kabina se mora zakljuĉati);

O radu utovarne mašine mora se voditi dnevnik rada;

Popravke na utovarnoj mašini se ne smiju obavljati za vrijeme dok je radno tijelo podignuto ili se mora osigurati od spuštanja;

Radnim tijelom utovarne mašine se ne smiju razbijati krupni komadi materijala;

Putovi za transport na kamenolomu se moraju dobro odrţavati;

Za vrijeme utovara, na kamionu se ne smije nitko nalaziti;

Poĉetak i završetak utovara se mora javiti vozaĉu, a on mora odgovoriti da je primio obavijest;

Za postavljanje i izmjenu kamiona na mjestu utovara, mora se uraditi shema koja se prilaţe uz upute o radu utovarne mašine i kamiona;

Kamioni se na kamenolomu moraju kretati samo dozvoljenom brzinom.




Slika 10. Transport na kamenolmu “Sokolica”

16.2. Mjere zaštite prilikom rada na klasirnici

Poslove upravljanja klasirnicom mogu obavljati samo osobe koje imaju odgovarajuću kvalifikaciju i koje su obuĉene za rad na klasirnici.

Za rad pri smanjenoj vidljivosti (noć, magla, intenzivne oborine i sl.) separacija mora biti osvijetljena.

U komandnu kućicu ili kod pulta za upravljanje klasirnicom mogu ulaziti samo osobe koje upravljaju klasirnicom, sluţbene osobe koje obavljaju preglede i osobe koje izvode popravke.

Nakon ukljuĉivanja postrojenja, zaposlenik na upravljanju klasirnicom, duţan je pregledati rad transportera i provjeriti okreću li se svi valjci na transporteru, a ako se pojedini valjci ne okreću potrebito ih je izmijeniti i onda pustiti postrojenje u rad.

Prije svakog ukljuĉivanja postrojenja mora se provjeriti nalaze li se u radnom krugu postrojenja ljudi i mašine, koje treba prije ukljuĉivanja ukloniti.

Zabranjen je bilo kakav rad na jedinicama postrojenja dok su iste u pogonu.

Zabranjuje se prolaz ispod i iznad transportera, osim ako to nije neophodno.

Sve elektriĉne instalacije moraju biti u ispravnom stanju, takoĊer je potrebito uraditi nulovanje kao zaštitu od opasnih dodirnih napona.

Donji bubanj transportera, mora biti izdignut od tla najmanje trideset centimetara.

Pri temperaturama niţim od -120 C, traka mora biti povremeno u pogonu, ako nije opremljena ureĊajima i sredstvima za sprjeĉavanje zamrzavanja.

Ako se zalede pojedini dijelovi transportera, led se mora odstraniti, pa onda poĉeti s radom.

Zabranjeno je odmrzavanje otvorenim plamenom i sredstvima na koje trake nisu otporne.

Odjeća na zaposlenicima mora biti po mjeri i dobro zategnuta, odnosno pripijena uz tijelo, da je pokretni dijelovi ne bi zahvatili.




Slika 11. Postrojenje za separaciju na lokalitetu “Sokolica”

16.3. Mjere zaštite prilikom manipuliranja eksplozivnim sredstvima na kamenolomu

Budući da privredno društvo nije registrirano za obavljanje poslova miniranja i rada s eksplozivnim sredstvima, prilikom odabira privrednoga društva za obavljanje ovih poslova potrebito je odabrati privredno društvo koja ispunjava zakonske uslove za obavljanje ovih poslova i stalno nadzirati rad njezinih zaposlenika i inzistirati da se provode zakonske odredbe. Sve nedostatke i nepravilnosti evidentirati u knjige, na propisan naĉin. Preporuĉuje se postavljanje prijenosnoga kontejnerskoga skladišta, a potrebito je izraditi elaborat o miniranju s proraĉunom zona ugroţenosti i utjecaja na objekte u okolini kamenoloma.

Masovna miniranja mogu se obavljati samo pri dnevnoj svjetlosti, zabranjeno je minirati prilikom intenzivnih padavina i kada se oĉekuju atmosferska praţnjenja, a za vrijeme magle i smanjene vidljivosti dozvoljeno je minirati samo uz pooštrene mjere sigurnosti i po neposrednoj dozvoli tehniĉkoga upravitelja;

Zaposlenici koji rade s eksplozivnim sredstvima ne smiju pušiti niti pri sebi imati duhan, cigarete, šibice, upaljaĉe, ili druga zapaljiva sredstva, kao ni vatreno oruţje;

Istovar eksploziva na mjestu miniranja na kamenolomu ne smije se obavljati na jednoj hrpi, nego se moraju odmah odreĊene koliĉine raznijeti kod minskih bušotina prema shemi miniranja, a pod nadzorom upravitelja miniranja;

Prije punjenja minskih bušotina eksplozivom, mora se postaviti osiguranje na prilazima radilištu na kojem će se minirati;

Prije punjenja minskih bušotina eksplozivom osobe koje nemaju posla u svezi s miniranjem moraju se skloniti na sigurno mjesto;




Ako za, osiguranje nema dovoljno zaposlenika na raspolaganju, prilaze bez osiguranja oznaĉiti crvenim zastavicama postavljenim na vidljivu mjestu;

Prije punjenja minske rupe eksplozivom moraju se s radilišta ukloniti ili zaštititi na pogodan naĉin sve mašine, alati, kablovi, svjetiljke i sl.;

Mjesto za sklanjanje radne grupe (akose, ona ne moţe udaljiti na dovoljnu udaljenost) odreĊuje upravitelj miniranja;

Svaka minska rupa mora biti oĉišćena prije punjenja;

Mora se kontrolirati dubina i razmještaj minskih bušotina prema shemi miniranja;

Dozvoljeno je puniti samo onoliko minskih bušotina koliko će ih se odjendanput paliti,

Prilikom punjenja minskih bušotina, patrone se moraju pojedinaĉno i paţljivo spuštati do dna bušotine, odnosno prethodne patrone;

Svaka mina mora biti zaĉepljena i u tu svrhu potrebito je upokoristiti glinene ĉepove ili materijal iz bušotine i dobro nabiti, pri ĉemu treba paziti da se ne ošteti štapin;

Prilikom uporabe detonirajućega štapina, isti je potrebito lagano propuštati kroz šaku da se utvrdi je li okrugao i jedar i da nije nagnjeĉen;

Prilikom odsijecanja detonirajućega štapina isti se mora razvući tako da namotaj s preostalim namotima štapina bude najmanje 25 m udaljen od mjesta rezanja, a palitelj mina mora namotaju biti okrenut leĊima;

Prilikom pripreme udarne patrone potrebito je posluţiti se samo šiljkom od materijala koji ne iskri, a nikako gvozdenim predmetom;

Miniranje se smije obavljati samo nakon što se objavi, odnosno signalizira na propisan naĉin;

Završetak miniranja takoĊer, je potrebito objaviti na propisan naĉin, a daje se nakon što se palitelj mina uvjeri da na radilištu nema nikakve opasnosti;

Zabranjeno je puniti mokre bušotine patronama neotpornim na vodu;

Preostala eksplozivna sredstva moraju se vratiti u skladište iz kojega su uzeta ili preduzeću koje je obavilo miniranje,

Skladišta eksplozivnih sredstava moraju biti uzemljena na propisan naĉin.

16.4. Dokumentacija o radu s eksplozivnim sredstvima

Prema vaţećim tehniĉkim propisima o radu s eksplozivnim sredstvima na kamenolomu, potrebito je voditi sljedeću dokumentaciju:

Knjiga o radu s eksplozivnim sredstvima;

Knjiga zatajalih mina;

Kontrolna minerska knjiţica;

Evidencija o utrošku eksplozivnih sredstava. 16.5. Zaštita od poţara Za sprjeĉavanje nastanka poţara, njihovu lokalizaciju i gašenje rade se planovi poţarne preventive i intervencije. U tim planovima utvrĊuju se mogućnosti nastajanja poţara (po lokalitetima – mjestima), zatim mjere koje će se poduzeti da se te opasnosti uklone ili umanje, a zatim sredstva i naĉin njihova gašenja, ako ipak do njih doĊe.




Na kamenolomu poţari mogu nastati samo od sredstava kojima se radi ili tvari koje se koriste (ne od radne sredine), kao što su tekuća goriva, elektriĉne instalacije, sredstvima za rad, za rasvjetu, grijanje i sl. i drugi zapaljivi materijali, zatim kod mašina koje koriste tekuća goriva (bageri, kamioni, utovarivaĉi…), gumenim transporterima (separacije) i na elektriĉnim instalacijama. Za ovakve sluĉajeve potrebito je snabdjeti površinski kop odgovarajućim sredstvima za gašenje poţara. Pored ovoga, potrebito je za poĉetno gašenje poţara sljedeće:

Sve mašine, postrojenja i ureĊaje na tekuće gorivo opskrbiti aparatima za gašenje poţara od tekućih goriva i poţara uzrokovanih elektriĉnom energijom;

U prostorima za odrţavanje i popravku sredstava za rad osigurati aparate za gašenje poţara od tekućih goriva i od elektriĉne struje, ako je ima;

Kod svih prostorija osigurati aparate za gašenje poţara, a njihova vrsta i tip ovise od tvari koje se nalaze u prostorijama. Za korištenje sredstava za gašenje poţara obuĉiti zaposlenike na upravljanju mašina, postrojenjima i ureĊajima, ĉuvare i odgovorne zaposlenike na kamenolomu i u radionici.

16.6. Osobna zaštitna sredstva

Za zaštitu zaposlenika na radnom mjestu, svako privredno društvo osigurava potrebita i odgovarajuća zaštitna sredstva, koja se zaposleniku daju na korištenje. Vrsta osobnoga zaštitnoga sredstva zavisi od radnog mjesta i uslova na odreĊenom radnom mjestu, prvenstveno su to sredstva za zaštitu tijela, glave, ruku, nogu, sluha, oĉiju, organa za disanje, te za zaštitu od atmosferskih padalina i hladnoće. Sva osobna zaštitna sredstva se moraju pravilno koristiti i odrţavati u ispravnom stanju, a moraju odgovarati vaţećim standardima.

16.7. Zaštita postrojenja od strujnog udara

Za zaštitu od elektriĉnih atmosferskih praţnjenja ĉeliĉne konstrukcije postrojenja bit će preko mjernog spoja spojene na gromobranski uzemljivaĉ. Uzemljivaĉ gromobranske instalacije bit će izveden kao trakasti uzemljivaĉ pocinĉanom ĉeliĉnom trakom Fe/Zn 25 x 4 mm, a bit će poloţen u rov kao prsten oko objekta. Na uzemljivaĉ gromobranske instalacije bit će spojene metalne mase opreme i konstrukcije. Duţina uzemljivaĉa će se odrediti za konkretno mjesto prema materijalu u koji se uzemljivaĉ postavlja i naĉinu kao se uzemljivaĉ postavlja. Asfaltna baza nema skladištenja opasnih materija po vrsti i koliĉini datih ĉlanom 10. i 11. Pravilnika o pogonima i postrojenjima za koje je obavezna procjena uticaja na okoliš i pogonima i postrojenjima koji mogu biti izgraĊeni i pušteni u rad samo ako imaju okolinsku dozvolu.(„Sl. novine FBiH“, br. 19/04), te se ova taĉka Plana ne odnosi na nju. Bez obzira na ovo potencijalan ekološka nesreća ili izvanredni dogadaj koji moţe ugroziti okoliš te izazvati opasnost za ţivot i zdravlje ljudi moţe se desiti uslijed: • pretakanja goriva, zamjene ulja i maziva ili transporta materijala;




• eksplozije i poţara; • istjecanja i prosipanja opasnih tvari u većim koliĉinama i njihovog otjecanje u okolno tlo i podzemne vode. Iz ovoga razloga predviĊaju se sljedeće mjere za postupanja u sluĉaju akcidenta.

Tabela 26. Mjere planirane za postupanje u sluĉaju akcidenta

Akcident Odgovarajuće mjere Resursi

Prosipanje ulja i maziva

- zaustaviti curenje ulja; -ugroţeno mesto posuti adsorbentom; -pokupiti kontaminirani materijal u PVC vreću ili bure; -bure predati u magacin opasnog otpada.

Adsorbent

Proboj fiiltera za preĉišćavanje

- iskljuĉiti postrojenje iz rada; -obavijestiti odgovorno lice baze; -demontirati oštećeni filter; -vratiti sistem na zadate parametre; -predati iskorišteni filter u magacin opasnog otpada.

-rezervni filter

Pri ovom tehnološkom procesu nema mogućnosti nastanka nesreća velikih razmjera. Prema Pravilniku o sadrţaju o stanju sigurnosti, sadrţaju informacija o sigurnosnim mjerama i sadrţaju unutarnjih i spoljnih intervencija („Sluţbene novine F BiH“, br.68/05), sam tehnološki proces kao i vrste i koliĉine uskladištenih materija ne mogu dovesti do nesreće velikih razmjera. U sluĉaju nepredviĊene ekološke nesreće (propuštanje nadzemnog spremnika dizel goriva, prevrtanje autocisterne prilikom dopreme goriva itd.) postupa se u skladu sa donesenim internim aktima Zaštita na radu, Zaštita od poţara. Zbrinjavanje otpada nastalog uslijed ekološke nesreće zbrinjava ovlaštena firma za ovu vrstu poslova.

17. NAĈIN IZVJEŠTAVANJA O REZULTATIMA IZVRŠENJA MJERA Nosioci aktivnosti saĉinjavaju izvještaje koje potom dostavljaju direktoru poduzeća. Direktor vrši njihovu analizu i po potrebi preduzima neophodne korektivne mjere. Na kraju godine se saĉinjava godišnji izvještaj za narednu godinu. Tabela 27. Naćin izvještavanja o rezultatima izvršenog mjerenja

Naziv izvještaja Rok za dostavljanje izvještaja

Kome se dostavlja izvještaj

Izvještaj o izvršenim mjerenjima emisija u zrak

U roku od 30 dana od dana izvršenih mjerenja

Federalno ministarstvo zaštite okoliša i turizma




Nadleţnom okolinskom inspektoru

Izvještaj o izvršenim mjerenjima buke

U roku od 30 dana od dana izvršenih mjerenja

Federalno ministarstvo zaštite okoliša i turizma Nadleţnom okolinskom inspektoru

Izvještaj o koliĉinama nastalog otpada

Svakog 31.1. naredne godine za prethodnu godinu.


Sumarni izvještaj o svim mjerama za monitoring proizvodnje, nastanka otpada i emisija

Svakog 31.1. naredne godine za prethodnu godinu.


Investitor je duţan redovno izvještavati Ministarstvo okoliša i turizma Federacije BiH i nadleţnu inspekciju za zaštitu okoliša o provoĊenju i rezultatima izvršenja mjera za smanjivanje emisija i negativnih uticaja na okoliš najmanje jedan put godišnje. Izvještaj treba da sadrţati podatke o:

- izvoĊaĉu okolinskih mjerenja, - mjestu i vremenu uzorkovanja i mjerenja, - uslovima rada pogona i postrojenja za vrijeme mjerenja i praćenja, - upotrijebljenom mjernom postupku, metodi ili naĉinu mjerenja, - mjernoj opremi, - rezultatima svakog pojedinaĉnog mjerenja i - vrednovanju dobijenih rezultata.

Pored toga, Izvještaj o rezultatima izvršenja mjera treba da sadrţi podatke o realizovanim mjerama i aktivnostima na poboljšanju okolinskih uvjeta u privrednom društvu, a naroĉito treba da sadrţi podatke o:

- realizaciji aktivnosti i mjera za smanjenje emisija i otpadnih tokova iz pogona i postrojenja, kao i racionalizaciji potrošnje sirovina i prirodnih resursa (vode i energije) u skladu sa planom aktivnosti i drugim planovim i programima za zaštitu okoliša (okolinskoj politici) ovog privrednog društva,

- realizaciji plana monitoringa definisanog Planom aktivnosti i drugim okolinskim planovima i programima ovog privrednog društva,




- rezultatima svakog mjerenja emisija i otpadnih tokova uz poreĊenje sa rezultatima (podacima) nultog stanja mjerenja emisija i negativnih uticaja na okoliš, kao i sa maksimalno dozvoljenim vrijednostima propisanim okolinskom legislativom,

- prekoraĉenju dozvoljenih vrijednosti emisija i vrijednosti utvrĊenih za vrijeme nultog stanja mjerenja emisija, te mjerama za otklanjanje uzroka povećanih emisija, odnosno smanjenje emisija u okoliš u skladu sa mogućnostima postojeće tehnike i najbolje okolinske prakse definisane Planom aktivnosti,

- postignutim efektima na smanjenju emisija i otpadnih tokova, - poboljšanjima prihvatljivim za okoliš, - drugim podacima, aktivnostima i mjerama za smanjenje emisija i otpadnih tokova,

odnosno negativnih uticaja na okoliš. Izvještaj o monitoringu emisija i otpadnih tokova dostavlja se Ministarstvu okoliša i turizma Federacije BiH i nadleţnoj federalnoj inspekciji za zaštitu okoliša u roku od 30 dana po završetku mjerenja emisija ili u roku koji odredi nadleţno ministarstvo, odnosno inspekcija zaštite okoliša. Isto tako, operator je duţan u najkraćem roku izvijestiti nadleţno ministarstvo o znaĉajnijoj rekonstrukciji postrojenja, promjeni kapaciteta i djelatnosti, te bilo kakvoj pojavi koja narušava postojeće stanje ili bi mogla ugroziti kvalitet okoliša na predmetnoj lokaciji.Informacije o monitoringu emisija, uzrocima povećanja emisija i smanjenju emisija u okoliš moraju biti dostupne javnosti.

18. FINANSIJSKA PROCJENA ZA IZVRŠENJE PLANA NA GODIŠNJEM NIVOU U tabeli 28. data je finansijska procjena za izvršenje godišnjeg plana za period od pet godina ukoliko se okolinska dozvola dobije u 2012. godini. Tabela 28. Finansijska procjena za izvršenje godišnjeg plana za period 2013-2017.

TakoĊe, potrebno je izvršiti sklapanje ugovora sa ovlaštenom institucijom za zbrinjavanje komunalnog otpada, kao i ugovora za ĉišćenje septiĉke jame i nakon ugradnje separatora ulja i masti.




19. PLAN ZA PRESTANAK RADA Prestanak rada u narednih pet godina nije planiran, pa se ova taĉka Plana aktivnosti ne odnosi na ovaj pogon

19.1. Zaštita u sluĉaju nakon prestanka radova

Tokom napuštanja lokacije, ukloniti postrojenja, ali i isprazniti sve septiĉke jame, taloţnike i separatore ulja i masti, te ih potom ispuniti prirodnim materijalom.

Zbrinuti sve otpadne materijale prikupljene u završnoj fazi eksploatacije.

Nakon završene eksploatacije na predmetnom podruĉju izvršiti sanaciju eksploatacionog podruĉja i njegove okoline zahvaćene eksploatacijom i preradom kamena, na bazi projekta sanacije i rekultivacije koji treba pratiti Glavni rudarski projekt.

Kako bi se sprijeĉilo odlamanja, urušavanja i klizanja većih koliĉina stijenske mase nakon prestanka eksploatacije, investitor je duţan osigurati struĉno snimanje stanja pokosa kamenoloma, te izvesti sve potrebne zahvate za njihovo trajno stabiliziranje.

Otvaranjem i razvojem površinskog kopa kamenoloma „od vrha prema dnu“, umjesto ĉesto primjenjivanog naĉina „odozdo prema gore“, omogućena je tzv. tekuća sanacija, što znaĉi da veći dio radova na tehniĉkoj i biološkoj sanaciji bude završen tokom eksploatacije. Troškovi rekultivacije terete direktno eksploataciju, rasporeĊuju se u niz godina, a apsolutni troškovi su manji, jer većinu poslova izvodi rudarsko poduzeće u vlastitoj reţiji. Rekultivacija praktiĉno zapoĉinje istovremeno s otvaranjem leţišta, a nakon završetka eksploatacije ostaju za sanaciju samo manji dijelovi leţišta. To je vaţno i zato što rudarsko poduzeće moţe otići u steĉaj i biti likvidirano, te troškove sanacije mora preuzeti neko drugi.

Završnu tehniĉko-biološku sanaciju provesti u roku od godinu dana nakon prestanka eksploatacije

Intervencije u prostoru trebaju što manje odudarati od prirodnih i ambijentalnih obiljeţja u kojima nastaju i dovoditi do vizualne degradacije.

Biljne vrste koje će se saditi moraju biti autohtone i kompatibilne okolnom prostoru, te sa visokim stupnjem potencijala u obrašćivanju ogoljelih površina.

Odrţavati biljni pokrivaĉ. Saradnja s šumarima i biolozima – botaniĉarima prilikom biološke sanacije i odrţavanja biljnog pokrivaĉa.

20. PRILOG – IZVOD IZ PROSTORNO PLANSKE DOKUMENTACIJE, PRIJEPIS SVIH DOZVOLA, PRIJEPIS POSTOJEĆIH ELABORATA (ZAŠTITA OKOLIŠA, PROTUPOŢARNA ZAŠTITA, SIGURNOST NA RADU) Prilog 1. Situaciona karta kamenoloma sa asfaltnom bazom




Prilog 2. Kopija katastarskog plana br. 6 KO Mitrovići Prilog 3. Prijepis posjedovnog lista br. 270 Prilog 4. Obavještenje o razvrstavanju pravnog lica prema klasifikaciji djelatnosti br. 04-31.5-1/11 od 23.09.2011. Prilog 5. Tehnološka šema postrojenja pripreme kreĉnjaka Prilog 6. Mjerna mjesta emisije dimnih plinova, nivoa vanjske buke i zaprašenosti Prilog 7. Plan sakupljanja, odlaganja i odvoza otpada razliĉitog sadrţaja br. 257-1/10 od 01.09.2010. Prilog 8. Pozicije septiĉke jame, priruĉnog skladišta eksploziva i spremnika diesel goriva. Prilog 9. Rekapitulacija izlaza za period 01.01.2011. – 31.12.2011. Prilog D1 Izvještaj o mjerenju emisije štetnih polutanata, "INZIO", Tuzla, 2009. godine. Prilog D2 Zapisnik o mjerenju nivoa vanjske buke i zaprašenosti, "INZIO", Tuzla, 2009. godine.

Documents

PLAN AKTIVNOSTI - fmoit.gov.ba GRADNJA(1).pdf · MGV GRADNJA d.o.o. Zavidovidi, 2012. Eksploataciono polje leţišta kreĉnjaka "Sokolica" na kome su okonturene rezerve kreĉnjaka