Upload
radennajmi
View
214
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
1/19
PERCOBAAN I
I. JUDUL
PENGAMATAN ILMIAH DAN STOIKIOMETRI : KClO3II. HARI, TANGGAL
Sabtu, 18 oktober !1"
III. TUJUAN PERCOBAAN
1# Me$%erole& %e'(a$ata' )ala$ $e'*atat )a' $e'+elaka' %e'(a$ata'
%er*obaa'
# Me'(e$ba'(ka' ketera$%-la' )ala$ $e'a'(a'- alat ka*a )a' $e'(al-&ka'
ba&a' k-$-a %a)at $au%u' *a-r
3# Me$b-aaka' )-r- )e'(a' tata *ara keela$ata' ker+a )- laboratur-u$
"# Me'e'tuka' %e'(ura-a' reak- KClO3.# Me'(&-tu'( /olu$e $olar (a ok-(e' %a)a kea)aa' STP
0# Me'(&-tu'( %ere'tae O )ala$ KClO3
IV. PERTANYAAN PRA PRAKTEK 1# De'(a' katakata A')a e')-r- )e2-'--ka' -t-la& ber-kut :
a4 K-$-a
b4 Per*obaa'
*4 H-%ote-
)4 Il$u
e4 Huku$ -l$-a&
24 Meto)e -l$-a&
(4 Teor-
Jawab :
a4 K-$-a : Il$u 5a'( $e$%ela+ar- te'ta'( truktur, ba&a'
)a' %eruba&a'%eruba&a''5a#
b4 Per*obaa' : Peru$ua' $aala&, %e'(u$%ula' )ata )a' %e'el-t-a' erta ke-$%ula'#
*4 H-%ote- : Du(aa' e$e'tara 5a'( $e'+elaka' )ata
%er*obaa'#
)4 Il$u : Teor- -l$-a& 5a'( %at-#
e4 Huku$ -l$-a&: Hubu'(a' beara' )e'(a' beara' la-' )ala$
be'tuk ru$u a(ar $u)a& )-%a&a$-#
24 Meto)e -l$-a&: Tata'a' %roe uatu %eruba&a' -l$-a
(4 Teor- :Suatu %e'+abara' te'ta'( euatu 5'( )-)a%at )ar-
&a-l %e'el-t-a' 5a'( a)a#
# Ma'a )ar- ba&a' k-$-a ber-kut 5a'( %erlu )-ta'(a'- )e'(a' &at-&at- )a'
ebutka' ba&a5a '5a :a4 Aa$ %ekat
b4 Al*o&ol
*4 A$$o'-u$ '-trat
)4 Kal-u$ klor-)a
e4 6a&a' k-$-a or(a'-*
24 A-r ul-'(
Jawab :
Se$ua ba&a' k-$-a )-ata %erlu )-ta'(a'- )e'(a' &at-&at- kare'a ba&a'
ba&a' -tu $e$-l-k- ba&a5a $a-'($a-'( 5ak'- :
a4 Aa$ %ekat : Da%at $e'5ebabka' -r-ta- )a' kul-t
$ele%ub4 Alko&ol : 6era*u' )a' )a%at $e'-$bulka' kebutaa'#
*4 A$$o'-u$ '-trat : 6-la terke'a +ar-'(a' kul-t aka' teraa
%e)-& )a' %a'a#
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
2/19
)4 Kal-u$ klor-)a : 6-la terke'a +ar-'(a' kul-t aka' teraa (atal
)a' $era
e4 6a&a' k-$-a or(a'-* : 6-la 7at -'- $auk ke )ala$ el )ara& aka'
$e'5ebabka' ke$at-a'#
24 A-r ul-'( : 6-la )-$-'u$ $e'5ebabka' ba)a' le$e#
3# A%a 5a'( A')a lakuka' b-la ba&a' k-$-a ter%er*-k ke $ata A')a
Jawab :
Se(era $e$bau& $ata )e'(a' a-r eba'5akba'5ak '5a )a' $ela%orka' &al
terebut ke%a)a a-te' )a' e(era %er-ka ke )okter#
"# Tul-ka' %era$aa' reak- k-$-a u'tuk reak- 5a'( ter+a)- b-la a$%el KClO3)-%a'aka' 9
Jawab :
KClO3 l4 → KCl 4 3 O (4
.# A%a (u'a'5a M'O 5a'( )-ta$ba&ka' %a)a KClO3 ebelu$ )-%a'aka'
Jawab :
6er(u'a eba(a- katal-ator 5a'( $e$%er*e%at la+u reak- 7at terebut
;alau%u' M'O t-)ak -kut bereak-#
0# Tul-ka' ke(u'aa' KClO3 )ala$ -')utr- 9
Jawab :
a4 tok&elo'? berart- u'ur# Hal -'- ber&ubu'(a'
)e'(a' kua't-ta %eruba&a' k-$-a, ela-' )ar- %a)a $aa a)ala& kua't-ta e%ert- kalor,
*a&a5a atau l-tr-k )a' /olu$e %ereak- +u(a $e'5a'(kut reak- (a H-k-a A*&$a),
1@@3:14#
Dala$ $e'(a)aka' %e'(a$ata', k-ta $elakuka' %er*obaa' )e'(a' kea)aa'
5a'( )-ke')al-ka' a(ar )a%at )ata 5a'( t-)ak )a%at )-'5ataka' )ala$ a'(ka atau
b-la'(a' %er'5ataa' u$u$ 5a'( )--$%ulka' )ar- 2akta %eruba&a' terebut &uku$ ala$
atau &uku$&uku$ b-aa'5a 5a'( )-u'(ka%ka' )ala$ %er'5ataa' e)er&a'a atau beru%a
&ubu'(a' atu beara' )e'(a' beara' la-''5a, teta%- t-)ak ber-- %e'+elaa'#
Meru$uka' &-%ote- a)ala& %eker+aa' 5a'( *uku% ul-t )ala$ $eto)e -l$-a&, kare'a
u'tuk $e'+a;ab uatu $aala&, ba'5akla& ke$u'(k-'a''5a, kebe'ara' &-%ote- )a%at
)-keta&u- etela& )-u+- )e'(a' %er*obaa' )ala$ laboratur-u$# H-%ote- 5a'( teru+-
kebe'ara' '5a $elalu- %er*obaa' 5a'( )-lakuka' berula'( kal-, )a%at )-+a)-ka' )aar
u'tuk $e'ar-k ke-$%ula' u$u$ 5a'( )-ebut teor- S5ukr-,1@@@:"@4#
2
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
3/19
Ka+-a' te'ta'( bobot )ala$ reak-reak- k-$-a )-ebut to-k-o$etr- 5a'( berart-
$e'(ukur u'ur, teor- -'- $eru%aka' )aar u'tuk $e'e'tuka' ko$%o'e' e'5a;a )a'
*a$%ura' )ar- %a)at )a%at )-(u'aka' u'tuk $e$%erk-raka' &a-l )ala$ %e$buata'
e'5a;a k-$-a# Per&-tu'(a' -'- $eru%aka' )aar )ar- ko'e% $ol )a' )-(u'aka' u'tuk
$e'5e-$ba'(ka' %era$aa' k-$-a 7at 5a'( )-&a-lka' )ar- %e'(ura-a' KClO3 )a' (a O)e'(a' $e'((u'aka' katal- M'O#
KClO3 S4 MnO2
→ KClO3 S4 3O (4
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
4/19
Laruta' b-ru 1!(r (lukoa )ala$ .! $l KOH !#. M )a' 1! $l
laruta' b-ru $et-l !#1 (rl4
Ato$ '-trat %ekat
6ua &-ta$
Gula %a-r k( Aa$ ul2at %ekat
Eta'ol F A-r ber-&
Kerta ar-'(, laruta' al*o&ol
A$$o'-u$ '-trat, erbuk 7-'k
Kal-u$ klor-)a
A$$o'-u$ klor-)a
Merkur- II4 '-trat
Kal-u$ -o)-)a
6# Sto-k-o$etr-
a4 Alat
Labu lore'*e Kle$ %e'+e%-t
Sela'( karet
P-%a ka*a
T-$ba'(a'
Tabu'( reak- %5re 3!! $$
Nera*a
Gela k-$-a
Gela %-ala F S%r-tu
b4 6a&a'
A-r ber-& !# (r KClO3
!#! (r M'!
VII. PROSEDUR KERJA
PENGAMATAN ILMIAH
A# DEMONSTRASI OLEH ASISTEN
1# ar'a b-ru 5a'( -r'a
Laruta' b-ru 1!(r (lukoa )ala$ .! $l KOH !#. M
)a' 1! $l laruta' b-ru $et-l !#1 (rl4
D-a'(kat labu )a' )-ko*ok atu kal- )e'(a' -bu +ar- teta%
$e$e(a'(- tutu%#
D-ula'(- %e'(o*oka' 3 kal-#
Ha-l %e'(a$ata'
4
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
5/19
# Abut $o(4 te$ba(a
Aa$ '-trat %ekat
D-tua'(ka' ke)ala$ labu 5a'( ber-- eke%-'( lo(a$
te$ba(a4 a$%a- tere')a$
eke%-'( lo(a$ te$ba(a
Labu )-tutu% ra%atra%at
Ha-l %e'(a$ata'
3# 6ua &-ta$
1.$l Aa$ ul2at %ekat
D-$aukka' ke)ala$ (ela %-ala 5a'( ber-- (ula %a-r
D-a)uk )e'(a' &at-&at- )e'(a' %e'(a)uk ka*a
Aa$ '-trat %ekat
"# Kalor
"! $l eta'ol
D-$ukka' ke)ala$ (ela %-ala 5a'( ber-- 0! $l a-r Kerta ar-'(
D-re')a$ )ala$ laruta' alko&ol
D-%era keleb-&a' laruta', )-be'ta'(ka' %a)a ka*a arlo+-,
lalu )-bakar
.# 6a&a5a a-r
3 ( a$o'-u$ '-trat
D-(eru )ala$ lu$%a'(
D-al-&ka' erbuk ke)ala$ *a;a' %e'(ua% )a' ta$ba&ka'
Serbuk 7-'k e(ar
Mu')ur bebera%a la'(ka&
D-e$%rotka' a-r )ar- botol e$%rot
Ha-l %e'(a$ata'
5
Ha-l Pe'(a$ata'
Ha-l Pe'(a$ata'
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
6/19
6# PERCO6AAN OLEH PRAKTIKAN
1# Pa'a )a' )-'(-'
A$o'-u$ klor-)a
D-$aukka' ke)ala$ tabu'( reak-
D--- a$%a- ete'(a&'5a )e'(a' a-r
D-%e(a'( ba(-a' ba;a& tabu'(
Ha-l %e'(a$ata'
Kal-u$ klor-)a
D-$aukka' ke)ala$ tabu'( reak-
D--- a$%a- ete'(a&'5a )e'(a' a-r
D-%e(a'( ba(-a' ba;a& tabu'(
Ha-l %e'(a$ata'
# Akt-2 )a' t-)ak akt-2
A-r
D---ka' ke)ala$ (ela %-ala .! $l a$%a- ete'(a&'5a
D-$aukka' %aku be- ke)ala$'5a
D-$aukka' eke%-'( lo(a$ ke)ala$'5a
Ha-l %e'(a$ata'
3# Paku te$ba(a
Laruta' te$ba(a II4 ul2at
D---ka' ke)ala$ (ela %-ala .! $l
Paku be-
D---ka' ke)ala$ (ela %-ala .! $l
Ha-l %e'(a$ata'
"# A)a )a' &-la'(
1!$l $erkur- II4 '-trat
D-$aukka' ke)ala$ (ela ukur, ke$u)-a' ta$ba&ka'! $l laruta' kal-u$ -o'-)a
Catat &a-l'5a, ke$u)-a' ta$ba&ka'
3! $l kal-u$ -o'-)a
D-a)uk
Ha-l %e'(a$ata'
6
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
7/19
STOIKIOMETRI : PENG
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
8/19
VIII. DATA PENGAMATAN
A# Pe'(a$ata' Il$-a&
a4 De$o'tra- A-te'
1# ar'a b-ru 5a'( -r'a
PENGAMATAN HIPOTESIS
!,. $ol KOH 5a'( )-$aukka' ke)ala$
(ela ukur lalu )-*a$%urka' . (r (lukoa )a'
)-a)uk $erata )a' )-$aukka' !,! (r t-$ol
b-ru# A;al'5a laruta' ber;ar'a b-ru, etela&
)-a)uk)-&o$o(e'ka' ;ar'a b-ru
$e'(&-la'( $e'+a)- ;ar'a %ut-& be'-'(
!#. $ol KOH )-*a$%urka'
)e'(a' . (r (lukoa )a' !#!
t-$ol b-ru aka' beruba& $e'+a)-
;ar'a b-ru#
# Abut te$ba(a
PENGAMATAN HIPOTESIS
Te$ba(a 5a'( )-$aukka' keerle'$e5er
bear )a' )-tua'(ka' aa$ '-trat %ekat
HNO34 $e'(&a-lka' ;ar'a $era&
ke*oklata' )a' $e'-$bulka' %a)a laruta'
terebut
CuNO3 ber;ar'a b-ru )a'
)-&a-lka' Cu HNO3 →
CuNO34 H
3# 6ua &-ta$
PENGAMATAN HIPOTESIS
Gula %a-r )-$aukka' ke)ala$ (ela ukur
lalu ta$ba&ka' aa$ ul2at HSO"4,et5ela& )-a)uk a;al'5a laruta' $e'5atu
)a' ber;ar'a ku'-'(# Se$ak-' la$a )-a)uk
laruta' le'(ket )a' ber;ar'a &-ta$, etela&
-tu laruta' $e'+a)- e'*er, %a'a, )a' t-$bul
aa% erta berbua &-ta$#
Gula %a-r 5a'( )-$aukka'
ke)ala$ (ela ukur )a')-ta$ba&ka' aa$ ul2at HSO"4
aka' $e'*a-r )a' berbua#
"# Kalor
PENGAMATAN HIPOTESIS
"! $l eta'ol )a' 0! $l a-r )-*a$%urka' )a'
re')a$ kerta ar-'(, lalu )-a'(kat )a')-taru& )-ata ka*a arlo+- )a' )-bakar
$u'*ul a%- ber;ar'a b-ru, 'a$u' kerta
ar-'( t-)ak terbakar
Kerta ar-'( 5a'( )-re')a$
)ala$ "! $l eta'ol )a' 0! $l a-rlalu )-bakar etela& )-a'(kat aka'
terbakar#
8
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
9/19
.# 6a&a5a a-r
PENGAMATAN HIPOTESIS
A$o'-u$ '-trat 5a'( )-taburka' erbuk
7-'k etela& )-e$%rotka' a-r $e'-$bulka'
(ele$bu'( (a
Serbuk 7-'k $e'-$bulka' %a'a
b4 Per*obaa' ole& %rakt-ka'
1# Pa'a )a' )-'(-'
PENGAMATAN HIPOTESIS
A$o'-u$ '-trat 5a'( )-taburka' erbuk
7-'k etela& )-e$%rotka' a-r
$e'-$bulka' (ele$bu'( (a, %a'a, )a'
beraa%
Serbuk 7-'k $e'-$bulka' %a'a
)a' beraa%
NH"Cl HO )-'(-' 4 reak-
e')oter$
CaCl HO %a'a 4 reak-
ekoter$
# Akt-2 )a' t-)ak akt-2
PENGAMATAN HIPOTESIS
Aua)e )-$aukka' )ala$ (ela %-ala
)e'(a' erbuk kal-u$# Lalu, %aku be-
)-$aukka' ke)ala$ laruta', laruta'
$e'(eluarka' (ele$bu'( (a, beruba&
$e'+a)- keru& )a' ter)a%at (ele$bu'(
(a(ele$bu'( u)ara %a)a %aku#
6er(ele$bu'(, kare'a %aku e4
bereak- )e'(a' erbuk kal-u$#
3# Paku te$ba(a
PENGAMATAN HIPOTESIS
Setela& %aku t(e$ba(a )-re')a$ )e'(a'
laruta' te$ba(a II4 ul2at, %aku aka'
e(era berkarat#
Te$ba(a II4 ul2at ber-2at aa$,
)a%at $e'5ebabka' koro-
"# A)a )a' &-la'(
PENGAMATAN HIPOTESIS
1! $l $erkur- II4 '-trat )-$aukka'
ke)ala$ (ela ukur, lalu )-ta$ba&ka' ! $l
laruta' kal-u$ -o)-)a KI4 beruba& ;ara'a
$e'+a)- ora'(e# Da' ket-ka )-ta$ba&aka'
la(- 3! $l kal-u$ -o)-)a KI4 ;ar'a ora'(e
$e'+a)- &-la'(#
1! $l $erkur- II4 '-trat
)-$aukka' ke(ela ukur, lalu
)-ta$ba&ka' ! $l laruta' kal-u$
-o)-)a KI4 aka' beruba& ;ar'a
$e'+a)- ora'(e#%ekat ket-ka
)-ta$ba&aka' 3! $l KI
6# Sto-k-o$etr- : Pe'(ura-a' KClO3
9
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
10/19
PENGAMATAN HIPOTESIS
KClO3 M'O aua)e )-%a'aka'
aat $e')-)-&, ua% ber%-')a& ke tabu'(
reak- koo'( $elalu- ela'( ua% terura-
$e'+a)- a-r eba'5ak !#. $l
KClO3 → KCl 3 O %e$a'aa' KClO3 $e''(&a-lka'
e')a%ab KCl )a' O 5a'( terura-
$e'+a)- a-r
1# Maa tabu'( reak- %5re KClO3 : 3@,.B (r
# Maa tabu'( reak- %5re : 3@,3. (r
3# Maa KClO3 (4 : !, (r
"# Maa KClO3 M'O (4 : !,. (r
.# Su&u a-r ℃ 4 : 8 ℃ 3!1 K
0# Teka'a' ua% a-r $$H(4 : 8,3. $$H(
B# Teka'a' u)ara $$H(4 : B0! $$H(
8# Jolu$e a-r 5a'( %-')a& : 18@$l !#18@ l@# Jolu$e O 5a'( t-$bul l4 : !,1 l
1!# Maa tabu'( %5re )a' %erle'(ka%a'
'5a etela& %e$a'aa' (4 : 3@,3. (r
A# Koe2--e' reak- %e'(ura-a' KClO31# Mol KClO3 : !,!!1B@ $ol
# Mol O : !,!!B $ol
3# Mol KCl : !,!!1B@ $ol
"# Pera$aa' reak- %e'(ura-a' KClO3KClO3 → KCl 3O
6# Jolu$e $olar O )a' )ala$ KClO31# Teka'a' )ar- O ker-'( : B31,0. $$H(
# Jolu$e O %a)a STP : !,!8B3 l-ter 3# Mol O 5a'( t-$bul $ol4 : !,!!3@ $ol
"# Jolu$e $olar O l$ol4 %a)a STP : ,38 l$ol
.# Jolu$e $olar ratarata )ar-
O l$ol4 %a)a STP : #" l
0# Pere'tae O )ala$ KClO3 : 3@
IX. PEMBAHASAN
A# Pe'(a$ata' Il$-a&
Sebelu$ k-ta $elakuka' %er*obaa' -'-, k-ta &aru $e$%er-a%ka' alat )a'
ba&a''5a terleb-& )a&ulu# Setela& -tu, barula& k-ta $elakuka' %er*obaa' $e'urut
%roe)ur ker+a $a-'($a-'(#
a4 De$o'tra- ole& a-ate'1# ar'a b-ru 5a'( -r'a
1! ( (lukoa)ala$ KOH !,. M )a' !,! ( t-$ol b-ru )-*a$%urka'
ke)ala$ (ela ukur )a' )-a)uk)-&o$o(e'ka' ;ar'a b-ru# Setela&
)-a)uk)-&o$o(e'ka' ;ar'a b-ru $e'(&-la'( $e'+a)- ;ar'a %ut-& be'-'(# Hal
terebut ter+a)- )-kare'aka' 7at terebut tela& b ereak- etela& (lukoa )a' ko&
5a'( $eru%aka' baa kuat $e'+a)-ka' ;ar'a b-ru -r'a#
Hal terebut )-ebabka' kare'a %a)a reak- terebut -o' OH %a)a KOH ber-kata'
)e'(a' H 5a'( beraal )ar- C0H1O0 e&-'((a ter+a)- %ele%aa' $olekul -ar )a'
)-)ala$ laruta' a-r $e'5ebabka' ;ar'a b-ru %erla&a'la&a' -r'a#
# Abut te$ba(a
10
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
11/19
Pa)a %er*obaa' -'-, k-ta $e'((u'aka' CuNO3 ber;ar'a b-ru4# D-$a'a te$ba(a
Cu4 5a'( )-re')a$ )e'(a' aa$ '-trat %ekat HNO34 )a' $e'(&a-lka' ;ar'a $era&
ke*oklata'# Me'urut reak-:
Cu HNO3 → CuNO3 1 H#
Dala$ reak- )-ata terbe'tuk CuNO34 5a'( $eruba& ;ar'a te$ba(a 5a'( bereak- $e'+a)- $era& ke*oklata' )a' $e'-$bulka' bau %a)a laruta' terebut# Hal -'-
ter+a)- kare'ater+a)-'5a ok-)a- lo(a$#
3# 6ua &-ta$
Dala$ %er*obaa' bua &-ta$ -'-, ba&a' 5a'( )-(u'aka' a)ala& (ula %a-r )a'
aa$ ul2at# Gula %a-r )-$aukka' ke (ela %-ala e*uku%'5a# Lalu )-ta$ba&ka' aa$
ul2at &-'((a $e'(e'a- e%aru& (ula %a-r# Gula %a-r 5a'( )-ber- aa$ ul2at -tu aka'
beruba& $e'+a)- ;ar'a ku'-'(# Se$ak-' la$a )-a)uk laruta' le'(ket )a' ber;ar'a
&-ta$, etela& -tu laruta' $e'+a)- e'*er, %a'a, )a' t-$bul aa% erta berbua &-ta$#
"# Kalor
Pa)a %er*obaa' kal- -'-, )-(u'aka' "! $l eta'ol )a' 0! $l a-r 5a'( )-*a$%urka')a' re')a$ kerta ar-'(, etela& kerta ar-'( )-a'(kat )a' )-bakar aka' $u'*ul a%-
ber;ar'a b-ru, 'a$u' kerta )ar-'( e')-r- t-)ak terbakar, t-)ak berbau, $u)a& $e'(ua%
)a' $u)a& terbakar e&-'((a ter+a)- %e$bakara' e$%ur'a )ala$ art- ba&aa ba&;a
kerta ar-'( terebut t-)ak -kut terbakar )-kare'aka' t-t-k )-)-& 5a'( berbe)a a'tara
eta'ol )a' a-r#
.# 6a&a5a a-r
Pa)a %er*obaa' -'-, 3 ( a$o'-u$ '-trat erbuk 7-'k# Setela& -tu, )-e$%rotka' a-r
)a' aka' $e'-$bulka' (ele$bu'((ele$bu'( (a, %a'a, )a' beraa%#
b4 Per*obaa' ole& %rakt-ka'
1# Pa'a )a' )-'(-'Pa)a %er*obaa' -'-, a$o'-u$ klor-)a NH"Cl4 )a' kal-u$ klor-)a CaCl4
$a-'($a-'( )-$aukka' ke)ala$ tabu'( reak- 5a'( berbe)a# Lalu, $a-'($a-'(
tabu'( terebut )--- a-r a$%a- ete'(a& )ar- tabu'( )a' %a)a ba(-a' ba;a& $a-'(
$a-'( tabu'( )-%e(a'(#
Dar- &a-l %e'(a$ata' 5a'( ka$- lakuka', a$o'-u$ klor-)a NH"Cl4 teraa
)-'(-' b-la )-%e(a'( %a)a ba(-a' ba;a& tabu'(# Hal -'- )-kare'aka' ter+a)- %e'uru'a'
u&u, $e'u'+ukka' a)a'5a reak- e')oter$, 5a-tu reak- $e'5era% kalor )ar- l-'(ku'(a'
ke-te$# Se)a'(ka', kal-u$ klor-)a CaCl4 teraa %a'a b-la )-%e(a'( %a)a ba(-a'
ba;a& tabu'(# Hal -'- )-kare'aka' ter+a)- ke'a-ka' u&u, $e'-'+ukka' a)a'5a reak-
ekoter$, 5a-tu reak- $ele%a kalor )ar- -te$ kel-'(ku'(a'#
# Akt-2 )a' t-)ak akt-2
Pa)a %er*obaa' -'-, )-$aukka' a-r ke)ala$ .! $l (ela %-ala, 'a$u' &a'5a
ete'(a& )ar- (ela %-ala# Lalu, )-$aukka' erbuk kal-u$ )a' $aukka' %aku be-#
Setela& ter+a)- reak-, tr)a%at (ele$bu'((ele$bu'( )-ek-tar %aku )a' ;ar'a %aku
e)-k-t $e$u)ar, %eruba&a' ;ar'a 5a'( ter+a)- ak-bat %e'(aru& 7at ka%ur )a' kal-u$#
3# Paku te$ba(a
Pa)a %er*obaa' %aku te$ba(a, ba&a' 5a'( )-(u'aka' %aku, )a' te$ba(a II4
ul2at, %aku be- )-$aukka' ke)ala$ (ela %-ala ke$u)-a' )-$aukka' %ula laruta'
CuSO"
# Setela& )-a$at- %aku 5a'( e$ula ber;ar'a abu ke%eraka' beruba& $e'+a)-&-ta$# Hal -'-, )-ebabka' te$ba(a II4 ul2at 5a'( ber-2at aa$, ber;ar'a b-ru $a$%u
11
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
12/19
$eruba& ;ar'a %aku atau 5a'( $e'5ebabka' koro-, CuSO " beraal )ar- te$ba(a 5a'(
)-reak-ka' )e'a' HSO" )e'(a' )e$-k-a' te$ba(a $e'(a')u'( -2at aa$# S-2at aa$
e')-r- ber-2at koro-2 art-'5a )a%at $eruak lo(a$ )a' $ar$er#
"# A)a )a' &-la'(
Pa)a %er*obaa' -'-, $erkur- II4 '-trat )-$aukka' ke)ala$ (ela ukur )a'
ke$u)-a' )-ta$ba&ka' ! $l kal-u$ -o)-)a ke)ala$'5a# Laruta' $erkur- II4 '-trat )a'
! $l kal-u$ -o)-)a beruba& ;ar'a $e'+a)- ora'(e# Da' ket-ka )-ta$ba&ka' la(- 3! $l
kal-u$ -o)-)a ;ar'a ora'(e ta)- $e'(&-la'(#
A# Sto-k-o$etr- : Pe'(ura-a' KClO3 Sebelu$ k-ta $elakuka' %er*obaa', k-ta &aru $e$%er-a%ka' alat )a' ba&a'
terleb-& )a&ulu# Alat terebut &aru )-te terleb-& )a&ulu a(ar k-ta $e'(eta&u- bo*or atau
t-)ak alat terebut# -ka alat t-)ak bo*or, $aka e(erala& -- labu lore'*e )e'(a' a-r
&-'((a &a$%er %e'u& )a' buka kle$ %e'+e%-t#
Ke$u)-a' le%aka' ela'( karet ba(-a' ata la'u lore'*e 5a'( ber&ubu'(a'
)e'(a' tabu'( reak-# T-u%la& $elalu- %-%a ka*a, a-r aka' $e'(al-r )ar- labu ke (ela %-ala# Hubu'(ka' ke$bal- ela'( karet )e'(a' %-%a ka*a %e')ek %a)a labu lore'*e,
ela$a a-r $a-& $e'(al-r, ke$u)-a' +e%-t ela'( karet )e'(a' %e'+e%-t )a' koo'(ka'
(ela %-ala# Setela& -tu, lakuka' %er*obaa' $e'urut la'(ka&la'(ka& %roe)ur 5a'( a)a#
Ke$u)-a' barula& k-ta $e'(&-tu'( koe2--e' %e'(ura-a' KClO3 )a' /olu$e $olar )ala$
KClO3# Reak- %e'(ura-a' KClO3 terebut a)ala& :
KClO3 S4 → KCl 4 3o (4
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
13/19
Jolu$e O %a)a STP
J O STP4 J O PO 2
760
T
T O2
!#1731.65
760
273
301 !,!8B3 l
P PO 2
pudara
731,65mmHg
760mmHg!,@00@B at$
Mol O 5a'( t-$bul %a)a STP
' PV
RT
0,962697 x 0,10,082 x 301
!,!!3@ $ol
Jolu$e $olar O %a)a STP
Jolu$e $olar O STP4 VO2(STP)molO2(STP)
0,0873
0,0039
,38 l$ol
$aa O )ala$ KClO3
$aa O )ala$ KClO3 massaO2
massaKClO3 1!!
0,086645
0.22
1!!
3@
X. DISKUSI
Pa)a %er*obaa' -'- ka$- tela& $elakuka' %er*obaa' )e'(a' $e'(-kut- la'(ka&
la'(ka&%roe)ur 5a'( a)a# D-$ula- )ar- %a'a )-'(-', -tu ka$- lakuka' ;alau%u'
&a-l'5a t-)ak eua- )e'(a' &-%ote-, 'a$u' ka$- u)a& $e$ba&a'5a %a)a
%e$ba&aa'# Lalu akt-2 )a' t-)ak akt-2, -tu ka$- +u(a t-)ak )-%rakt-ka', 'a$u' ka$-
u)a& $e'(a$b-l )ar- l-teratur 5a'( a)a# Da' 5a'( terak&-r ka$- $elakuka' %er*obaa'
to-k-o$etr- : %e'(ukura' K*lO3 +u(a ka$- $elakuka' %er*obaa' eua- %roe)ur ker+a#
+a)-, %a)a bebera%a %er*obaa' 5a'( tela& )-lakuka' e$ua &a-l %er*obaa' )-lakuka'
13
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
14/19
e*ara ba-k, ;alau%u' eba(-a' &-%ote- 5a'( ka$- buat t-)ak eua- )e'(a' &a-l
%er*obaa' teta%- ka$- u)a& $e$ba&a'5a )a' +u(a ;alau%u' eba(-a' %er*obaa'
t-)ak )-lakuka' )-kare'aka' alat )a' ba&a' 5a'( t-)ak $e'*uku%-, teta%- ka$- u)a&
$e'*ar- l-teratur'5a#
A# Pe'(a$ata' Il$-a&
a4 De$o'tra- ole& a-te'
1# ar'a b-ru 5a'( -r'a
6er)aarka' &a-l %er*obaa' 5a'( )-lakuka', %eruba&a' b-ru
tua %a)a $et-l $e'+a)- b-ru -r'a ak-bat )ar- %e'*a$%ura' (lukoa
b-ru $et-l 5a'( )-&o$o(e'ka' eua- )e'(a' teor- '5a, &al -'-
$e$bukt-ka' ba&;a %er*obaa' 5a'( )-lakuka' ber&a-l#
D-$a'a, (lukoa $e'(a')u'( %at- )ar- KOH 5a'( ber-2at baa erta $e$%u'5a-
;ar'a 5a'( $e$ba5a'(# Se&-'((a %e'*a$%ura' C0H1O0 KOH $e'(&a-lka' HO
*a-r4# A-r -'-la& 5a'( $e'5-r'aka' b-ru $et-l# Reak-'5a :
C0H1O0 KOH → C0H1O0 +¿
k ¿ HO
# Abut $o(4 te$ba(a
Te$ba(a 5a'( )-reak-ka' )e'(a' HNO3 $e'(eluarka' aa% *oklat 5a'( berbau#
Laruta' ter)a%at e)-k-t (ele$bu'(# Reak-'5a :
Cu HNO3 → CuNO3 1 H#
3# 6ua &-ta$
Gula %a-r 5a'( )-ta$ba&ka' aa$ ul2at %ekat aka' $e$be'tuk bua &-ta$# Hal
-'- )-kare'aka' -2at )ar- (ula 5a'( $eru%aka' $e'(a')u'( (lukoa#
"# Kalor
Dar- %er*obaa' 5a'( )-lakuka', )ata 5a'( )-%erole& eua- )e'(a' 5a'(
)--'(-'ka' teor-4 )-$a'a, eta'ol 5a'( beraal )ar- eta'a 5a'( $eru%aka' &-)rokarbo'
)a' eta'ol $eru%aka' ba(-a' )ar- al*o&ol, )a' al*o&ol -2at'5a $u)a& terbakar, e&-'((a
kerta ar-'( 5a'( tela& )-*elu%ka' ke)ala$ eta'ol, ket-ka )-bakar aka' terbakar )a'
&-ta$ kare'a $e'5era% kalor )ar- a%- )a' $e'(&a-lka' %a'a )-ek-tar l-'(ku'(a'#
.# 6a&a5a a-r
Dar- %er*obaa' 5a'( )-lakuka', &a-l 5a'( a$$o'-u$ '-trat 5a'( )-taburka',
ke$u)-a' )-e$%rotka' a-r $e'-$bulka' (ele$bu'( (a# Hal -'- terbukt- ba&;a erbuk
7-'k )a%at $e'-$bulka' %a'a#
14
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
15/19
0# Pa'a )a' )-'(-'
Laruta' a$$o'-u$ klor-)a etela& )-*a$%ur a-r teraa )-'(-'4, laruta' kal-u$
klor-)a etela& )-*a$%ur a-r teraa %a'a4# Ha-l %er*obaa' be'ar eua- teor-, kare'a
laruta' a$$o'-u$ klor-)a $eru%aka' reak- e')oter$ $e'5era% %a'a4 e)a'(ka'
laruta' NaOH $eru%aka' reak- ekoter$ $ele%a kalor4#
B# Akt-2 )a' t-)ak akt-2
Dala$ %er*obaa' -'- %aku berkarat )a' ter)a%at (ele$bu'( )a' )a%at ka$-
-$%ulka' ba&;a Ca akt-2 )a' %aku be- t-)ak akt-2#
8# Paku te$ba(a
Dar- %er*obaa' 5a'( )-lakuka', )ata 5a'( )-)a%at eua- )e'(a' -2at te$ba(a
II4 ul2at 5a'( b-a $e'(koro-ka' %aku te$ba(a lo(a$4# Te$ba(a II4 ul2at b-la
)-$aukka' %aku be- ke )ala$'5a )a%at $e'5ebabka' %aku $e'(ala$- koro-, kare'a
%aku bereak- )e'(a' ta$ba(a II4 ul2at 5a'( beraal )ar- aa$ ul2at# Aa$ ul2at
HSO"4 $$-l-k- -2at koro-2 5a-tu )a%at $eruak lo(a$ )a' $ar$er atau )e'(a' kata
la-' lo(a$ a%ab-la bereak- )e'(a' aa$ teruta$a HSO" 5a'( berkarat koro-4#
@# A)a )a' &-la'(
Dala$ %er*obaa' -'-, &a-l %er*obaa' 5a'( )-lakuka' t-)akeua- )e'(a'
&-%ote-# D-$a'a etela& $erkur- II4 '-trat )-ta$ba&aka' ! $l KI, a;al'5a ;ar'a
laruta' a)ala& ora'(e# Da' etela& )-ta$ba&aka' la(- 3! $l KI# Laruta' ber;ar'a ora'(e
ta)- &-la'( $e'+a)- ;ar'a %ut-& be'-'(#
6# Sto-k-o$etr- : Pe'(ura-a' KClO3
1# Huku$ kekekala' $aa La/o-er, 1BB"4
>Pa)a et-a% reak- k-$-a, $aa 7at7at 5a'( bereak-
a)ala& a$a )e'(a' $aa %ro)uk reak-#?
KClO3 S4 KCl 4 3O (4
!# (r !#1333.. (r !,!800". (r
15
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
16/19
# Huku$ %erba')-'(a' /olu$e Ga5 Lua*4
>Pa)a te$%erature )a' teka'a' 5a'( a$a, %erba')-'(a'
/olu$e (a(a 5a'( bereak- )a' /olu$e (a &a-l reak-
$eru%aka' %erba')-'(a' b-la'(a' bulat )a' e)er&a'a#?
Co'to& : H (4 o (4 → HO (4
Perba')-'(a' /olu$e (a &5)ro(e', (a ok-(e' )a' ua% a-r
a)ala& :1: eua- )e'(a' teor- a/o(a)ro $et- ter+a)- kare'a
%erba')-'(a' +u$la& $olekul &5)ro(e', ok-(e' )a' a-r %a)a reak-
%e$be'tuka' a-r +u(a :1:# Sela'+ut'5a, kare'a +u$la& ato$ t-a%
u'ur t-)ak bole& berkura'( atau berta$ba& )ala$ reak- k-$-a,
$aka $olekul &5)ro(e' )a' $olekul ok-(e' &aru $eru%aka'
$olekul );- ato$, e)a'(ka' $olekul a-r &aru $eru%aka' $olekultr- ato$ 5a'( ter)-r- ata ato$ &5)ro(e' )-tul- eba(a- H )a'
$olekul ok-(e' )-tul- eba(a- O, e)a'(ka' ru$u $olekul a-r
)a%at )-tul- eba(a- HO# Perba')-'(a' /olu$e (a %ereak- )a'
&a-l reak- $eru%aka' %erba')-'(a' koe2--e'koe2--e' 7at %a)a
%era$aa' reak- etara u'tuk reak- (a -tu#
3# Maa uatu $ol 7at )-'a$aka' $aa $olar 7at -tu
6ear'5a $aa $olar 7at -tu a)ala& $aa ato$ relat-/e
atau $aa $olekul relat-2 atau $aa ru$u relat-/e 7at -tu
)-'5ataka' )ala$ (ra$ $aa $4 7at $eru%aka' %erkal-a' a'tara
$aa $olar $4 )a' +u$la& $ol '4→
$ M '#
"# Jolu$e 1 $ol 7at )-ebut /olu$e $olar J$4 7at -tu
6er)aarka' %e'(ukura' kera%ata' (a(a %a)a u&u )a'
teka'a' terte'tu )-te$uka' ba&;a ratarata /olu$e $olar 7at
ber;u+u) (a %a)a kea)aa' ta')ar) te$%erature ! ℃ )a'
taka'a' 1 at$4 a)ala& #" L %a)a %er*obaa' -'- /olu$e $olar O %a)a STP eua- )e'(a' teor- 5a'( a)a 5a-tu #" L )e'(a' ru$u :J
O STP4 J O PO2
760mmHg
T
T O2
XI. PERTANYAAN PASCA PRAKTEK
A# Pe'(a$ata' Il$-a&
1# 6e'ar 64 ala& S4 ka& %er'5ataa' -'-
Jawab:
a# S 4 Ka*a$ata %el-')u'( t-)ak ber(u'a ba(- %eker+a
)-laboratur-u$#
b# S 4 Se$ua ba&a' k-$-a )-a'((a% berba&a5a#
16
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
17/19
*# 6 4 Se$ua reak- 5a'( $e'((u'aka' ba&a' k-$-a 5a'(
$e'(ata- kul-t atau berba&a5a, &aru )-lakuka' )- le$ar- aa$#
)# S 4 6-la $e'5--%ka' %-%a ka*a atau t&er$o$eter ke )ala$
(abu 5a'( )-(u'aka' ba&a' %elu$a $e-' $otor#
e# 6 4 6ua'(la& -a rea(e' *a-r ke )ala$ bak *u*- )a' -ra$
)e'(a' a-r 5a'( ba'5ak#
# Seu)a& $e'5elea-ka' %er*obaa' )a' $e$er-ka )ata, a%ala(- 5a'(
%erlu A')a ker+aka'
Jawab:
Me$bereka' )a' $e$ber-&ka' alatalat %rakt-ku$ 5a'( u)a&
)-(u'aka' )a' +u(a $e$ber-&ka' te$%at %rakt-ku$, ke$u)-a'
$e$buat la%ora' %rakt-ku$#
3# A')a )-ber- Se$b-la' ke%-'( ua'( lo(a$ )a' ebua& 'era*a %ala'(,
ala& atu kee%-'( leb-& r-'(a' )ar- )ela%a' la-''5a 5a'( bobot'5a la$a#
6a(a-$a'a A')a $e'eta%ka' ke%-'(a' $a'a 5a'( r-'(a' &a'5a )e'(a'
$elakuka' )ua kal- %e'-$ba'(a'
Jawab:
De'(a' $elakuka' %e'a2-ra' )a' %er&-tu'(a' ratarata $aka aka'
)-&a-lka' &a-l 5a'( akurat
6# Sto-k-o$etr-
1# Ga ok-(e' e)-k-t larut )ala$ a-r# A%aka& kea)aa' -'- aka'
$e$%e'(aru&- +u$la& KClO3 9
Jawab:
I5a, kare'a +-ka (a O e)-k-t larut )ala$ a-r, $aka O aka' leb-& ba'5ak
ber*a$%ur )ala$ KClO3, )-$a'a $ol KClO3 )-%e'(aru&- ole& '-la- Ar O
# a4 6-la ket-'((-a' a-r )-luar tabu'( reak- %e'(u$%ul (a leb-&
t-'((- )ar- %a)a 5a'( )-luar, a%aka& -'- )-ebabka' ole& teka'a'
(a O leb-& t-'((- atau leb-& re')a& )ar- %a)a teka'a' u)ara
elaka' 9
Jawab:
17
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
18/19
Hal -tu ter+a)- kare'a teka'a' O leb-& re')a& )ar- teka'a' u)ara,
e$ak-' t-'((- +u$la& /olu$e'5a, $aka teka'a' O e$ak-'
berkura'( )ar- teka'a' u)ara
b4 6-la A')a $e'5ertaka' teka'a' (a %a)a %erta'5aa' a4 a%aka&
bobot (a O berta$ba& atau berkura'( elaka' 9
Jawab:
Jolu$e (a O aka' berkura'( kare'a e$ak-' t-'((- teka'a' O$aka /olu$e (a O e$ak-' berkura'(# Hal -tu )-ebabka' kare'a
teka'a' )a' u)ara berba')-'( terbal-k
*4 A')a-ka' A')a t-)ak $e'5ertaka' teka'a', teta%- $e'(a$b-l
teka'a' O a$a )e'(a' teka'a' u)ara luar# A%aka& +u$la& $ol O 5a'( t-$bul leb-& bear atau leb-& ke*-l )ar- %a)a 5a'( ebe'ar'5a
elaka' 9
Jawab:
u$la& $ol O aka' leb-& bear kare'a +-ka teka'a' u)ara leb-& bear
+u$la& O aka' berta$ba&
3# 6-la u)ara $e$auk- tabu'( reak- %e'(u$%ul (a, ba(a-$a'a &al -'-
)a%at $e$%e'(aru&- +u$la& $ol KClO3 5a'( terura- elaka'9
Jawab :
-ka -tu ter+a)-, $aka e$ak-' ba'5ak O atau u)ara 5a'( $auk $aka
e$ak-' ba'5ak %ula O )ar- KClO3 5a'( terura-
XII. KESIMPULAN
6er)aarka' %er*obaa' %e'(a$ata' -l$-a& )a' to-k-o$etr- %e'(ura-a'
KClO3, $aka )a%at )--$%ulka' :
1# De'(a' a)a'5a %er*obaa' %e'(a$ata' -l$-a& )-%erole& %e'(ala$a' )ala$
$e'*atat )ata )a' $e'+elaka' )ata %e'(a$ata' ke )ala$ %e$ba&aa'## De'(a' a)a'5a %er*obaa' )-%erole& ketera$%-la' )a' %e'(eta&ua' te'ta'(
berba(a- $a*a$ alat k-$-a 5a'( terbuat )ar- ka*a, erta )e'(a' a)a'5a
%er*obaa' )-)a%at %e'(eta&ua' te'ta'( $e$buat laruta' )ar- ba&a' k-$-a
%a)at )a' k-$-a *a-r#
3# Dala$ $elakuka' %erlu ke&at-&at-a' )a' ketel-t-a', kare'a ba&a' k-$-a
ba'5ak 5a'( berba&a5a#
"# Koe2--e' reak- %e'(ura-a' KClO3 5a-tu : KClO3 MnO2
→ KCl 3 O
.# Jolu$e $olar (a ok-(e' %a)a STP : #3. l$ol VO2
nO24
0# Pere'tae O )ala$ KClO3 . O gr O 2
gr KClO3 # 1!! 4
18
8/19/2019 Percobaan isdfsdfsfsfdsf
19/19
XIII. DAFTAR PUSTAKA
A*&$a), H-k-a, )kk# 1@@3# Kimia Dasar I # akarta: