การรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออก ของประชาชนในอาภอเสลภม จงหวดรอยเอด

นายเจรญ นลส

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต แขนงวชาสารสนเทศศาสตร สาขาวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

พ.ศ. 2549

ISBN 974-545-963-1

Perceived Information of Selaphum District Residents About Dengue Hemorrhagic Fever

Mr. Charoen Nilsu

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts in Information Science

School of Liberal Arts Sukhothai Thammathirat Open University

2006

ISBN 974-545-963-1

หวขอวทยานพนธ การรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออกของประชาชนในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ชอและนามสกล นายเจรญ นลส แขนงวชา สารสนเทศศาสตร สาขาวชา ศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช อาจารยทปรกษา 1. รองศาสตราจารย ดร.สมพร พทธาพทกษผล 2. รองศาสตราจารย มาล ลาสกล 3. ผชวยศาสตราจารย ดร.พชราพร เกดมงคล คณะกรรมการสอบวทยานพนธไดใหความเหนชอบวทยานพนธฉบบนแลว ประธานกรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.สปรยา ตนสกล) กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.สมพร พทธาพทกษผล) กรรมการ (รองศาสตราจารย มาล ลาสกล) กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.พชราพร เกดมงคล) คณะกรรมการบณฑตศกษา มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช อนมตใหรบวทยานพนธฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต แขนงวชาสารสนเทศศาสตร สาขาวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ประธานกรรมการบณฑตศกษา (รองศาสตราจารย ดร.สรวรรณ ศรพหล) วนท เดอน พ.ศ.

ง

ชอวทยานพนธ การรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออกของประชาชนในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

ผวจย นายเจรญ นลส ปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑต (สารสนเทศศาสตร) อาจารยทปรกษา (1) รองศาสตราจารย ดร.สมพร พทธาพทกษผล (2) รองศาสตราจารย มาล ลาสกล (3) ผชวยศาสตราจารย ดร.พชราพร เกดมงคล ปการศกษา 2549

บทคดยอ การวจยครงนมวตถประสงคเพอ (1) ศกษาการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน ดานอาการและความรนแรงของโรค ปจจยเสยงตอการเกดโรค และการปองกนโรค (2) ศกษาแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชนในอาเภอ เสลภม จงหวดรอยเอด การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ ใชวธการเกบขอมลโดยการสมภาษณเจาหนาทสถานอนามย (จนท.สอ.) แบบเจาะลกรายบคคล จานวน 3 คน การสมภาษณกลมแบบโฟกสในกลมผรวมวจยทไดจากการคดเลอกโดยวธเจาะจงจากประชาชนทอาศยในเขตอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด จานวน 3 หมบาน จาแนกเปนหมบานเสยงสง เสยงปานกลาง และเสยงตา หมบานละ 8-9 คน รวม 26 คน การศกษาเอกสาร และการสารวจหมบานเพอจดทาแผนทแสดงการกระจายตวของแหลงสารสนเทศ จากนนทาการวเคราะหขอมลโดยวธการวเคราะหเนอหา และจดกลมเนอหาทไดจากการสมภาษณ ผลการวจยทสาคญพบวา ผรวมวจยทกหมบานมการรบรเกยวกบโรคไขเลอดออกวา เปนโรคทมอาการรนแรงจนถงขนทาใหเสยชวตได ปจจยเสยงตอการเกดโรคมากทสด คอ การทเดกถกยงลายกดตอนนงดโทรทศนภายในบานเรอนของตนเอง การปองกนโรคมหลายวธและมความสาคญแตกตางกน วธทผรวมวจยเหนวาสาคญทสดคอ การเปลยนนาในโองนาหรออางอาบนาในหองนา เมอพจารณาแผนทการกระจายสารสนเทศในหมบาน พบวา ผรวมวจยใหความสาคญแหลงสารสนเทศมากทสด 3 แหลง คอ จนท.สอ. อสม. และแผนพบ ผรวมวจยมความตองการแสวงหาสารสนเทศจาก จนท.สอ. มากทสด และผรวมวจยทงสามหมบานมการรบรทแตกตางกนในเรองของอาการและความรนแรงของโรค ปจจยเสยงททาใหเกดโรค การปองกนโรค แหลงสารสนเทศ และการกระจายสารสนเทศในหมบาน คาสาคญ การรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออก แหลงสารสนเทศ โรคไขเลอดออก

จ

Thesis title: Perceived Information of Selaphum District Residents About Dengue Hemorrhagic Fever

Researcher: Mr. Charoen Nilsu; Degree: Master of Arts (Information Science); Thesis advisors: (1) Dr. Somporn Puttpithakporn, Associate Professor; (2) Malee Lumsakul, Associate Professor; (3) Dr. Patcharaporn Kerdmongkol,

Assistant Professor; Academic year: 2006

ABSTRACT

The purpose of this research was to study 1) the information perception of people about the dengue hemorrhagic fever regarding its symptoms and severity, risk factors, and the disease prevention; and 2) information resources about the dengue hemorrhagic fever of the people in Selaphum district, Roi-et province.

The data collection methods of this qualitative study were the in-depth interviews with 3 public health personnel and the focus-group discussion among 26 people selected purposively from 3 small-, medium- and high-risk villages. In addition, related literature was reviewed and the three villages’ information dissemination channels were surveyed. All the interview scripts were analyzed using the content analysis technique.

Results found that the participants from all the villages perceived the dengue hemorrhagic fever as a fatal disease. The most important perceived risk factor was children being bit by mosquitoes while they were watching television in their own houses. A host of methods could be used to prevent the disease and the most important was changing water in jars or water tanks regularly. Together with the information dissemination maps, the participants ranked highly three information sources: public health personnel, village health volunteers and leaflets. They expressed the highest interest in getting information from public health personnel. There are differences in perceived information of the participants in the three villages in all areas: symptoms, severity, risk factors, disease prevention, information sources and information dissemination. Keywords : information perception, information sources Dengue hemorrhagic fever

ฉ

กตตกรรมประกาศ

การทาวทยานพนธฉบบนสาเรจลลวงไดดวยความกรณาเปนอยางยงจาก รองศาสตราจารย ดร. สมพร พทธาพทกษผล อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก รองศาสตราจารย มาล ลาสกล และ ผชวยศาสตราจารย ดร.พชราพร เกดมงคล อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม ทไดกรณาใหคาแนะนาและตดตามการทาวทยานพนธครงนอยางใกลชดมาตลอด จนกระทงเสรจเรยบรอยสมบรณ ผวจยรสกซาบซงในความกรณาของทกทานเปนอยางยง ขอขอบพระคณมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ทใหการสนบสนนดานเงนทนสาหรบการวจย ประจาภาคการศกษาท 2/2526 จนกระทงการวจยสาเรจลลวงดวยด ขอขอบพระคณ นายวทยา โคตรทาน นกวชาการสาธารณสข ระดบ 7 สานกงาน สาธารณสขจงหวดรอยเอด ทใหความอนเคราะหทาหนาทเปนผดาเนนการรายการ (Moderator) ในการเกบขอมลโดยการสมภาษณกลมแบบโฟกส จนสาเรจลลวงดวยด ขอขอบพระคณคณาจารยแขนงวชาสารสนเทศศาสตร สาขาศลปศาสตร มหาวทยาลย สโขทยธรรมาธราช เพอนนกศกษา และผมสวนเกยวของในการทาวทยานพนธครงนทกทาน ทไดกรณาใหการสนบสนน ชวยเหลอ และใหกาลงใจตลอดมา นอกจากนผวจยขอขอบพระคณความรกและกาลงใจทสาคญยงจาก คณแมลาใย นลส และกาลงใจจากคนใกลชดทดแลหวงใยกนตลอดมาจากครอบครว “บานอนไอรก” เจรญ นลส ธนวาคม 2549

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ง บทคดยอภาษาองกฤษ จ กตตกรรมประกาศ ฉ สารบญตาราง ฌ สารบญภาพ ญ บทท 1 บทนา 1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา 1 วตถประสงคของการวจย 4 กรอบแนวคดการวจย 4 ขอบเขตการวจย 6 นยามศพท 6 ประโยชนของการวจย 9 บทท 2 วรรณกรรมทเกยวของ 10 ความรเกยวกบโรคไขเลอดออก 10 การดาเนนการปองกนโรคไขเลอดออกในอาเภอเสลภม 18 ทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 23 งานวจยทเกยวของ 28 บทท 3 วธดาเนนการวจย 37 ระเบยบวธวจย 37 ประชากรและกลมตวอยาง 39 เครองมอทใชในการวจย 41 การดาเนนการวจย 42 การวเคราะหขอมล 46 บทท 4 ผลการวจย 48 บรบทหมบาน 49

ซ

สารบญ (ตอ)

หนา ลกษณะของผรวมวจย 50 การรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก 52 แหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก 73 บทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ 93 สรปผลการวจย 93 อภปรายผล 98 ขอเสนอแนะ 105 บรรณานกรม 110 ภาคผนวก 115 ก แบบฟอรมเกบขอมลผรวมวจยและกรอบคาถามการทากลมแบบโฟกส 116 ข แบบสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล 119 ค แบบฟอรมวเคราะหเนอหาจากการทากลมแบบโฟกส 121 ง ตวอยางการสมภาษณกลมแบบโฟกส 123 จ ตวอยางการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล 134 ประวตผวจย 140

ฌ

สารบญตาราง

หนา ตารางท 3.1 การออกแบบกลมแบบ Multiple-Category Design 40 เพอสมภาษณกลมแบบโฟกส ตารางท 4.1 ลกษณะของผรวมวจยแยกรายหมบาน 51 ตารางท 4.2 สรปการรบรอาการความรนแรงของโรคไขเลอดออก 55 ตารางท 4.3 สรปการรบรปจจยเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก 60 ตารางท 4.4 รอยละความถของคาทกลาวถงการรบรการปองกนโรคไขเลอดออก 64 จาแนกมาตรการและรายหมบาน ตารางท 4.5 สรปผลการรบรการปองกนโรคไขเลอดออก 70 ตารางท 4.6 แหลงสารสนเทศของประชาชนจาแนกประเภทและรายหมบาน 74

ญ

สารบญภาพ

หนา ภาพท 1.1 กรอบแนวคดในการวจย 5 ภาพท 2.1 แผนภมผปวยโรคไขเลอดออก อาเภอเสลภม พ.ศ. 2541- 2546 21 ภาพท 2.2 แผนภมผปวยโรคไขเลอดออก อาเภอเสลภม พ.ศ. 2546 22 เปรยบเทยบกบคามธยฐานยอนหลง 5 ป ภาพท 2.3 องคประกอบของแบบจาลองความเชอดานสขภาพ 25 ภาพท 3.1 แผนภมความสมพนธระหวางขนตอนและผลลพธการวจย 45 ภาพท 4.1 แผนทแสดงทตงของหมบานททาการสมภาษณกลมแบบโฟกส 50 ภาพท 4.2 แผนภมการรบรปจจยเสยงตอการปวยดวยโรคไขเลอดออก 63 ภาพท 4.3 แผนภมแสดงรอยละความสาคญของแหลงสารสนเทศในหมบานเสยงตา 76 ภาพท 4.4 แผนภมแสดงรอยละความสาคญของแหลงสารสนเทศในหมบานเสยงปานกลาง 76 ภาพท 4.5 แผนภมแสดงรอยละความสาคญของแหลงสารสนเทศในหมบานเสยงสง 77 ภาพท 4.6 ชองทางการกระจายสารสนเทศในหมบานเสยงตา 80 ภาพท 4.7 ชองทางการกระจายสารสนเทศในหมบานเสยงปานกลาง 82 ภาพท 4.8 ชองทางการกระจายสารสนเทศในหมบานเสยงสง 83 ภาพท 4.9 แผนภมความสมพนธระหวางแหลงสารสนเทศของประชาชนในหมบาน 91

บทท 1

บทนา 1. ความเปนมาและความสาคญของปญหา

โรคไขเลอดออกเปนโรคตดตอทเปนปญหาดานสาธารณสขมานานกวา 40 ป พบผปวยโรคไขเลอดออกครงแรกใน พ.ศ. 2501ทกรงเทพมหานคร และในระยะเวลา 5 ปตอมามรายงานผปวยโรคไขเลอดออกทกป และไดแพรกระจายไปตามจงหวดตาง ๆ โดยเฉพาะทเปน หวเมองใหญมประชากรหนาแนนและการคมนาคมสะดวก การแพรกระจายเปนไปอยางรวดเรวจนในปจจบนมรายงานผปวยดวยโรคนจากทกจงหวดของประเทศไทย ตงแต พ.ศ. 2541 – พ.ศ. 2545 ไดเกดการระบาดของโรคไขเลอดออกอยางรนแรง 2 ครง คอ ใน พ.ศ. 2541 และ พ.ศ. 2544 โดยใน พ.ศ. 2541 มจานวนผปวย 129,954 ราย อตราปวย 211.42 ตอประชากรแสนคน เสยชวต 424 ราย ใน พ.ศ. 2544 มจานวนผปวย 139,732 ราย อตราปวย 225.82 ตอประชากรแสนคน เสยชวต 244 ราย (สวกา แสงธาราทพย 2545: 1-2) และใน พ.ศ. 2545 มจานวนผปวย 93,131 ราย อตราปวย 150.45 ตอประชากรแสนคน มผเสยชวต 139 ราย (สานกระบาดวทยา 2545: 421) และในพนทของอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด พบการระบาดของโรคไขเลอดออกเชนเดยวกนคอ ใน พ.ศ. 2541 มผปวย 217 ราย หลงจากนนไดลดลงเหลอ 45 ราย และ 27 ราย ใน พ.ศ. 2542 และ พ.ศ. 2543 ตามลาดบ และไดเพมสงขนเปน 61 รายใน พ.ศ. 2544 และเปน 235 ราย ใน พ.ศ. 2545 อตราปวย 191.81 ตอประชากรแสนคน ซงสงกวาอตราปวยระดบประเทศในปเดยวกนแตไมมผปวยเสยชวต (ศนยควบคมโรคอาเภอเสลภม 2546: 3) ในดานความสญเสยทางเศรษฐกจมการวเคราะหตนทนในการรกษาโรคไขเลอดออกในโรงพยาบาลเดก พบวา ตนทนรวมโดยเฉลยในการใหการรกษาผปวย 1 รายเทากบ 3,367.49 บาท และมการประมาณตนทนในการรกษาตงแต พ.ศ. 2538 – พ.ศ. 2540 เทากบ 45,521,956.64 บาท 127,934,324.90 บาท และ 74,844,599.60 บาท ตามลาดบ (เพญศร สโรจน 2537: บทคดยอ) โรคไขเลอดออกทพบในประเทศไทยเกดจากไวรสเดงก ชอ Dengue Haemorrhagic Fever (DHF) โดยมยงลายบาน (Aedes aegypti) เปนพาหะนาโรคทสาคญ ยงตวเมยจะกดและดดเลอดผปวยในระยะไขสงซงเปนระยะทมไวรสอยในกระแสเลอด เชอไวรสจะเขาสกระเพาะยงไปฟกตวอยในเซลลทผนงกระเพาะและเพมจานวนมากขน แลวออกจากเซลลผนงกระเพาะเขาสตอมนาลายของยงทจะเขาสคนทถกกดในครงตอไป เมอยงตวนไปกดคนอนอกกจะปลอยเชอไวรสไป

2

ยงผถกกด และเมอเชอเขาสรางกายคนและผานระยะฟกตวนานประมาณ 5 –8 วน กจะทาใหปวยเปนโรคไขเลอดออกได (สจตรา นมมานนตย 2545: 8) ปจจยเสยงในการเกดโรคไขเลอดออกไดแก คน ตวเชอโรค ไดแก ไวรสเดงก และพาหะนาโรคคอ ยงลายบาน โดยถาปรมาณเพยงพอถงแมจะมจานวนไมมากกจะทาใหระบาดได การปองกนและควบคมไขเลอดออกจงมมาตรการหลกเนนไปทการควบคมยงลายทเปนพาหะนาโรค หรอตวตนเหตของการเกดโรค (สาลน เซนเสถยร 2545:123) โดยใชวธการใหประชาชนมสวนรวมในการดาเนนการ ซงมรปแบบตาง ๆ คอ 1) การรณรงคโดยการระดมความรวมมอของผนาชมชน นกเรยน กลมกจกรรม และประชาชนเพอกาจดแหลงเพาะพนธยงลายในชมชนเปนครงคราว หรอในเทศกาลตาง ๆ 2) การรวมมอกบโรงเรยนในการสอนนกเรยนใหมความรเรองการควบคมยงลาย และมอบหมายกจกรรมใหนกเรยนกาจดแหลงเพาะพนธยงลายทงทบานและทโรงเรยน ซงโรงเรยนบางแหงมการดาเนนการสมาเสมอตลอดป และบางแหงดาเนนการเปนครงคราวรวมกบการรณรงค และ 3) การจดหาทรายกาจดลกนามาจาหนายในกองทนพฒนาหมบานในราคาถก บางแหงอาจจดอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) ไปสารวจแหลงเพาะพนธยงลายตามบานเรอนและใสทรายกาจดลกนาใหเปนประจาโดยคดคาบรการในราคาถกหรอไมคดคาบรการ

อาเภอเสลภม ซงตงอยในจงหวดรอยเอด ไดดาเนนการตามแนวทางดงกลาวขางตน โดยจดทา “โครงการ 4 ประสานตานภยโรคไขเลอดออก” และเรมดาเนนการใน พ.ศ. 2546 โดยเนนการมสวนรวมของหนวยงานทเกยวของ คอ องคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) สาธารณสข โรงเรยน บาน และชมชนในการดาเนนการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก โดยรวมกนกาหนดบทบาทและมอบภารกจทชดเจน เพอดาเนนการกระตนใหประชาชาชนเกดความรวมมอและดาเนนการควบคมยงลายทเปนพาหะนาโรคดวยตนเอง จากการประเมนผลสมฤทธโครงการจากรายงานผปวยโรคไขเลอดออกใน พ.ศ. 2546 พบวา จานวนผปวยไขเลอดออกตงแต เดอน มกราคม 2546 – ธนวาคม 2546 มจานวนทงสน 183 คน ลดลงจาก พ.ศ. 2545 เลกนอย แตยงคงสงกวาคามธยฐาน 5 ป (พ.ศ. 2541 – พ.ศ. 2545) ทมจานวนเพยง 45 คน (ศนยควบคมโรคอาเภอเสลภม 2546: 4)

จากการศกษาทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ พบวา การทบคคลจะเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมจะตองเกดการรบรขาวสารในสงทจะปฏบต และมความเชอวาเมอปฏบตแลวจะกอใหเกดประโยชนคมคาในการปฏบตจงจะนาไปสการตดสนใจปฏบต ดงเชน แบบจาลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) ซงพฒนาขนมาจากทฤษฎดานจตวทยาสงคมเพอใชอธบายการตดสนใจของบคคลทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพ โดยครงแรกไดนามาใชทานายและอธบายพฤตกรรมการปองกนโรค ตอมาภายหลงไดมการดดแปลงไปใชในการ

3

อธบายพฤตกรรมการเจบปวย และพฤตกรรมของผปวยในการปฏบตตวตามคาแนะนาของแพทย องคประกอบทสาคญทใชอธบายและทานายพฤตกรรมการปองกนโรคและพฤตกรรมผปวย ม 5 ประการ คอ การรบรโอกาสเสยงของการเปนโรค (perceived susceptibility) การรบรความรนแรงของโรค (perceived severity) การรบรประโยชนทจะไดรบและคาใชจาย (perceived benefits and costs) แรงจงใจดานสขภาพ (Health Motivation) และปจจยรวม (modifying factors) (กองสขศกษา 2542: 18-26) เชนเดยวกบทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรค (The protection motivation) โดยโรแนลด ดบบรล โรเจอรส (Ronald W.Rogers) ซงทฤษฎนเนนเกยวกบการประเมนการรบรดานขอมลขาวสารในการเผยแพรสอสาร และการประเมนการรบรนมาจากสอกลางททาใหเกดความกลว ซงขนอยกบจานวนของสอทมากระตน และตวแปรททาใหเกดความกลวซงนาไปสการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรม คอ การรบรความรนแรงของโรค (noxiousness) การรบรโอกาสเสยงของการเปนโรค (perceived probability) และความคาดหวงในประสทธผลของการตอบสนอง (response efficacy) (กองสขศกษา 2542: 35) และจากการประยกตใชทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรครวมกบแรงสนบสนนทางสงคมในการปรบเปลยนพฤตกรรมปองกนโรคไขเลอดออก ของกลมแมบาน อาเภอเมอง จงหวดปทมธาน ของ ศวรา เธยระวบลย (2541:บทคดยอ) โดยใชทฤษฎดงกลาวเปนตวกาหนดโปรแกรมการใหสขศกษาแกกลมแมบาน และมการประเมนผลการรบรเกยวกบโรคไขเลอดออกของกลมแมบาน ในดานการรบรความรนแรงของโรค การรบรโอกาสเสยงตอการเกดโรค ความคาดหวงในความสามารถของตนเองในการปองกนโรค ความคาดหวงในประสทธผลการสนองตอบเมอทากจกรรมเพอปองกนโรค การมความตงใจทจะมพฤตกรรม และมพฤตกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออก พบวา ดขนกวากอนการทดลองในทกดาน

การประเมนผลสมฤทธในการดาเนนการตามโครงการ 4 ประสานตานภยโรคไขเลอดออก ในอาเสลภม จงหวดรอยเอด เฉพาะจากจานวนผปวยทเกดขนในระหวาง พ.ศ. 2546 ยงไมทาใหทราบถงประสทธผลของกจกรรมตาง ๆ ทดาเนนการไปแลว โดยเฉพาะการใหสขศกษาแกประชาชน ซงเปนสงสาคญทจะทาใหประชาชนเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการปองกนโรคไขเลอดออกทดขน และการศกษากรอบทฤษฎการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ และการประยกตใชทฤษฎดงกลาวมากาหนดเปนโปรแกรมการใหสขศกษา ทาใหทราบวา สามารถทาใหผรบขาวสารเกดการรบรในดานตาง ๆ ไดแก ความรนแรงของโรค ความเสยงตอการเกดโรค ความคาดหวงในความสามารถของตนเอง และประสทธผลการสนองตอบ ผวจยจงไดนาการรบรดงกลาวนมาจดทาเปนกรอบในการทาการศกษาวจยในครงน เพอตองการทราบถงสภาพการณการรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออกของประชาชนหลงไดดาเนนการใหสขศกษาตามกจกรรมทกาหนด

4

ในโครงการสนสดแลว เพอเปนการประเมนประสทธผลของกจกรรมการใหสขศกษาตามโครงการ และนาผลการวจยไปปรบปรงการใหสขศกษาในดานตาง ๆ ไดแก การกาหนดเนอหาขอบเขตของการนาเสนอสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกแกประชาชน การปรบปรงรปแบบของสอใหเหมาะสมกบความสามารถในการรบรของประชาชนในแตละกลม รวมทงปรบปรงชองทางในการกระจายสอสประชาชนใหเหมาะสมและสามารถเขาถงได เพอนาไปสการรบรสารสนเทศและเกดการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออกตอไป

2. วตถประสงคการวจย

2.1 ศกษาการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชนในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ในดานอาการและความรนแรงของโรค ปจจยเสยงตอการเกดโรค และการปองกนโรค

2.2 ศกษาแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชนในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

3. กรอบแนวคดในการวจย ผวจยไดนาทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ไดแก แบบจาลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) ของ เบคเกอร (Becker) ซงใชอธบายและทานายพฤตกรรมการปองกนโรคของบคคล โดยใชตวแปรขององคประกอบของการรบรของบคคล (Individual perception) ไดแก การรโอกาสเสยง (perceived susceptibility) การรบรความรนแรง (perceived severity) และตวแปรของปจจยทมผลตอความเปนไปไดในการปฏบต (likelihood of action) คอ การรบรประโยชน (perceived benefits) และการรบรอปสรรคในการปองกนโรค (perceived barriers) และทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรค (The protection motivation) โดยโรเจอรส (Rogers) ซงไดเนนเกยวกบการประเมนการรบรดานขอมลขาวสารในการเผยแพรสอสาร โดยใชตวแปร ความคาดหวงในประสทธผลของการสนองตอบ (response efficacy) และผวจยนาตวแปรตามทฤษฎดงกลาวขางตนมากาหนดกรอบการวจย ไดแก การรบรอาการและความรนแรงของโรค การรบรปจจยเสยงททาใหเกดโรค และการรบรการปองกนโรค รวมทงไดศกษางานวจยทเกยวของในเรองของแหลงสารสนเทศมากาหนดกรอบการวจยในสวนของแหลงสารสนเทศของประชาชน ดงภาพท 1.1

5

ชองทางในการ กระจายสารสนเทศ

• สถานอนามย

• บาน อสม.

• โรงเรยน

• บานผใหญบาน

• ศาลากลางบาน

การรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออก ของประชาชน

แหลงสารสนเทศโรคไขเลอดออก

• สอบคคล คอ จนท.สอ.

อสม. เพอนบาน

• แผนพบ

อาการ และความรนแรงของโรค

• ระดบความรนแรงทตองรบ

ไปรกษาโดยเรงดวน

• ความรนแรงถงเสยชวต

• การรบรความรนแรงท

แตกตางกน

ปจจยเสยงตอการเกดโรค

• สาเหตททาใหเกดโรค

• บคคลมความเสยงแตกตางกน

• สถานทมผลตอความเสยงในการเกดโรค

• การรบรความเสยงทแตกตางกน

การปองกนโรค

• วธการปองกนโรคทหลากหลาย

• ปญหาอปสรรคในการปองโรค

• การรบรความสาเรจในการปองกนโรคทแตกตางกน

ภาพท 1.1 กรอบแนวคดในการวจย

6

4. ขอบเขตการวจย

ประชากรทศกษา คอ ประชาชนทอาศยอยในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด เปนเวลาตอเนองกนไมนอยกวา 1 ป และทาหนาทเปนหวหนาครอบครว หรอ ดแลความเปนอยของสมาชกในครวเรอน ครวเรอนละ 1 คน จานวน 21,513 คน โดยศกษาถง การรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก และแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน โดยเกบขอมลตงแตเดอน กมภาพนธ 2547 – กรกฎาคม 2547

5. นยามศพท

5.1 แหลงสารสนเทศโรคไขเลอดออก หมายถง บคคลผทาการเผยสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกแกประชาชน หรอสอสงพมพ หรอสอกระจายเสยงไดแก แผนพบ โปสเตอร หนงสอ ปายรณรงค เทปเสยง ทผลตเพอวตถประสงคในการเผยแพรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกแกประชาชน

5.2 สารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก หมายถง ขอมลจากแหลงสารสนเทศโรคไขเลอดออกทไดบอกกลาว เผยแพร หรอ ประกาศ ใหประชาชนไดทราบ โดยมวตถประสงคเพอใหประชาชนเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก ประกอบดวย ความรทวไปเกยวกบอาการและความรนแรงของโรค ปจจยเสยงททาใหเกดโรคไขเลอดออก การเฝาระวงอาการปวย วธการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

5.3 ประชาชน หมายถง บคคลซงประกอบดวย บคคลทวไป และบคคลผทมสถานภาพทางสงคมในตาแหนงอน ๆ ไดแก ผใหญบาน ผชวยผใหญบาน อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) สมาชกองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ทอาศยอยในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด 5.4 การรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก หมายถง กระบวนการทบคคลเลอก จดการและใหความหมายตอสารสนเทศทมากระทบตวบคคล ซงเรมตงแตการไดยน หรอการไดเหน หรอการไดสมผส หรอการมสวนรวม หรอการคนควาดวยตนเองโดยการอาน การพดคยกบบคคล และใหความสนใจตอสารสนเทศทมากระทบนน ทาใหเกดการยอมรบและสามารถใหความหมาย ความรสก และความคดเหนไดตามแบบมาตรวดความรสกและความคดเหนแบบ ตาง ๆ ซงจะสงผลไปถงการปฏบต หรอการกระทาพฤตกรรมใดพฤตกรรมหนงในการปองกนโรคไขเลอดออก

7

5.5 การรบรปจจยเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออก หมายถง การทบคคลสามารถบอก ไดวามปจจยอะไรบางทอาจจะทาใหตนเอง หรอบคคลในครวเรอนปวยเปนโรคไขเลอดออกได 5.6 การรบรความรนแรงของโรคไขเลอดออก หมายถง การทบคคลสามารถบอกไดวาเมอตนเอง หรอบคคลในครวเรอนปวยเปนโรคไขเลอดออกแลวจะมสงผลตอสขภาพอยางไร และอยในระดบใด เชน มอาการเลกนอย หรอมอาการรนแรงไมสามารถประกอบกจวตรประจาวนได หรอทาใหเกดความพการตอรางกาย หรอทาใหเสยชวตได เปนตน 5.7 การรบรการปองกนโรคไขเลอดออก หมายถง การทบคคลสามารถบอกไดวามวธการอะไรบางเมอกระทาแลวจะเปนการปองกนใหตนเอง หรอบคคลในครวเรอนไมมโอกาสปวยเปนโรคไขเลอดออก 5.8 ดชนวดความชกของลกนายงลายรายหลงคาเรอน (House Index หร อคา H.I.) หมายถง ดชนวดความชกชมของลกนายงลายประเภทหนง มคาเปนรอยละของบานทพบลกนา คานวณไดจากสตร ดงน H.I. = จานวนบานทพบลกนา X 100 จานวนบานทสารวจทงหมด แพนท และ เซลพ (Pant and Self) (WHO, 1993 อางใน สวกา แสงธาราทพย 2545: 86) ไดใหแนวทางเกยวกบการแปลคาดชนลกนายงลายไววา พนท ทมคา H.I. มากกวา 10 แสดงวา เปนพนท ทมความเสยงสงทจะเกดการแพรโรคไขเลอดออก และพนท ทมคาH.I. นอยกวา 1 แสดงวา เปนพนท ทมความเสยงตาทจะเกดการแพรโรคไขเลอดออก การสารวจความชกชมของลกนายงลายและการคานวณคา H.I.ในหมบานแตละหมบานทาโดย อสม. เดอนละ 1 ครง

5.9 คา H.I.เฉลยในรอบป หมายถง ผลรวมของคา H.I. ทวดไดในหมบานในรอบ พ.ศ. 2546 หารดวยจานวนครงทมการวดคา H.I ในหมบาน เขยนไดเปนสตรดงน คา H.I เฉลยในรอบป = ผลรวมของคา H.I. ทวดไดในหมบานใน พ.ศ. 2546 จานวนครงทมการวดคา H.I ในหมบานใน พ.ศ. 2546 5.10 คาดชนวดความชกของลกนายงลาย ( Breteau Index หรอคา B.I.) หมายถง ดชนวดความชกของลกนายงลายประเภทหนงทมคาเปนจานวนภาชนะทพบลกนาตอบาน 100 หลงคาเรอน คานวณไดจากสตร ดงน B.I. = จานวนภาชนะทพบลกนา X 100 จานวนบานทสารวจทงหมด

8

แพนท และ เซลพ (Pant and Self) (WHO, 1993 อางใน สวกา แสงธาราทพย 2545: 86) ไดใหแนวทางเกยวกบการแปลคา B.I. ไววา พนท ทมคา B.I. มากกวา 50 มความเสยงสงทจะเกดการแพรโรคไขเลอดออก พนท ทมคา B.I. นอยกวา 5 มความเสยงตาทจะเกดการแพรโรคไขเลอดออก 5.11 หมบานเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออก หมายถง หมบานทประชาชนทอาศยอยในหมบานมโอกาสจะปวยเปนโรคไขเลอดออก โดยใชเกณฑในการกาหนด คอ คา H.I. รวมกบ การระบาดของโรคและอตราปวยดวยโรคไขเลอดออก แบงระดบออกเปน 3 ระดบ คอ

5.11.1 หมบานเสยงสง คอ หมบานทมการเกดโรคและการระบาดของโรค ใน พ.ศ. 2546 และมคา H.I. เฉลยตลอดทงปมากกวา 10 5.11.2 หมบานเสยงปานกลาง คอ หมบานทมการเกดโรคแตไมมการระบาดของโรค ใน พ.ศ.2546 และมคา H.I. เฉลยตลอดทงประหวาง 1 – 10 5.11.3 หมบานเสยงตา คอ หมบานทไมมการเกดโรค หรอมคา H.I. ตลอดทง พ.ศ.2546 นอยกวา 1 5.12 หมบานทมการเกดโรคไขเลอดออก หมายถง การทพบผปวยทปวยดวยโรคไขเลอดออกในหมบาน โดยนบจากบตรรายงานโรค(รง.506) ทวนจฉยโดยแพทยวาปวยเปนโรคไขเลอดออกในรอบ พ.ศ. 2546 5.13 หมบานมการเกดโรคและการระบาดของโรคไขเลอดออก หมายถง หมบานทมการเกดโรคและมการควบคมโรคทไมมประสทธภาพ นบจากชวงระยะเวลาทพบผปวยทปวยดวยโรคไขเลอดออกในหมบานรายแรกและรายสดทายหางกนเกนกวา 14 วน โดยนบจากวนทเรมปวยในบตรรายงานโรคทวนจฉยโดยแพทยวาปวยเปนโรคไขเลอดออกในรอบ พ.ศ. 2546 5.14 หมบานทมการเกดโรคแตไมมการระบาดของโรค หมายถง หมบานทมการเกดโรคและมการควบคมโรคทมประสทธภาพ นบจากชวงระยะเวลาทพบผปวยทปวยดวยโรคไขเลอดออกในหมบานรายแรกและรายสดทายหางกนไมเกน 14 วน โดยนบจากวนทเรมปวยในบตรรายงานโรคทวนจฉยโดยแพทยวาปวยเปนโรคไขเลอดออกในรอบ พ.ศ. 2546 5.15 ทรายกาจดลกนา หมายถง สารเคมกลม Organo-Phosphorous Compound ทมฤทธในการกาจดลกนา (larvicide) มความเขมขน 1% โดยนาหนก เนอยาถกเคลอบไวบนเมดทราย

9

6. ประโยชนของการวจย

การวจยครงน ทาใหรบทราบถง สภาพการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก และแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชนทอาศยอยในเขตอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ผลการวจยจะนาไปปรบปรงการกาหนดเนอหาขอบเขตของการนาเสนอสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกแกประชาชน ปรบปรงรปแบบของสอใหเหมาะสมกบความสามารถในการรบรของประชาชนในแตละกลม รวมทงปรบปรงชองทางในการกระจายสอสประชาชนใหเหมาะสมและสามารถเขาถงได เพอนาไปสการรบรสารสนเทศ และเกดการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออกตอไป

บทท 2

วรรณกรรมทเกยวของ

ผวจยไดศกษาและรวบรวมวรรณกรรมทเกยวของกบงานวจยเรอง “การรบร สารสนเทศโรคไขเลอดออกของประชาชนในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด” โดยแบงเปน 4 หวขอหลก ไดแก

1. ความรเกยวกบโรคไขเลอดออก 2. การดาเนนการปองกนโรคไขเลอดออกในอาเภอเสลภม

3. ทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 4. งานวจยทเกยวของ

1. ความรเกยวกบโรคไขเลอดออก

1.1 ระบาดวทยาของโรคไขเลอดออก โรคไขเลอดออกเปนโรคทเกดใหม (emerging disease) เมอประมาณ 40 ปมาน และยงคงเปนปญหาเรอรงของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเนองจากมจานวนผปวยทยงคงเพมสงขนเปนระยะ ๆ ทก 3 – 5 ป สาหรบประเทศไทยเกดโรคไขเลอดออกระบาดครงใหญครงแรกใน พ.ศ. 2501 ในกรงเทพ ฯ เปนระยะเวลา 5 ป ตอจากนนมรายงานผปวยโรคไขเลอดออกทกป และแพรกระจายไปยงจงหวดตาง ๆ อยางรวดเรว ใน พ.ศ. 2545 พบผปวยในทกจงหวดของประเทศไทย และมรปแบบการระบาดเปนแบบสง 2 ปแลวลดตาลง หรอลดตาลง 2 ปแลวเพมสงขน สถานการณโรคไขเลอดออกของประเทศไทยระหวาง พ.ศ. 2501 – พ.ศ. 2544 มแนวโนมสงขนโดยตลอด โรคนเปนไดทงเพศชายและเพศหญง ผปวยสวนใหญอยในกลมอาย 5-9 ป รองลงมาคอกลมอาย 10 –14 ป กลมอาย 15 ปขนไป และกลมอาย 0-4 ป และเปนโรคทแปรผนตามฤดกาล (Seasonal Variation) มผปวยในฤดฝน โดยจะเรมพบผปวยมากขนตงแตเดอนพฤษภาคมของทกป และพบสงสดประมาณเดอนกรกฎาคม– สงหาคม หลงจากนนจะเรมลดลงเรอย ๆ (สวกา แสงธาราทพย 2545: 1-4) 1.2 สาเหตและอาการโรคไขเลอดออก โรคไขเลอดออกเกดจากการตดเชอไวรสโดยมยงลายเปนพาหะนาโรคซงเปนสาเหตการตายทสาคญในเดก หลงจากไดรบเชอจากยงลายกดประมาณ 5 – 8 วน อาการจะเรมดวยการมไขสงตดตอกนประมาณ 2 –3 วน ปวดศรษะ ปวดเมอยตามแขนขา ปวดทอง เจบลนป อาเจยน เบออาหาร และบางรายอาจมเลอดกาเดาออก หรอมจด

11

เปนผนแดงเลกๆ ใตผวหนง ในรายทมอาการรนแรงในขณะทไขลดอยางรวดเรว ผปวยจะมอาการกระสบกระสาย เหงอออก ตวเยน ปวดทอง ชพจรเบาเรว และหายใจเรว รวมทงอาจมเลอดออกในกระเพาะอาหารและลาไส และอาจมอาการอาเจยนหรอเลอดออกรวมดวย หากไมไดรบการรกษาทถกตอง ในชวงนผปวยอาจชอกและเสยชวตในเวลาอนรวดเรว สวนในรายทอาการไมรนแรงเมอไขลดอาการตาง ๆ จะดขนและหายเปนปกตภายใน 10 วน

ความรนแรงของโรคไขเลอดออกแบงออกเปน 4 ขนตอน คอ ขนท 1 ผปวยมอาการไมรนแรงมเพยงไขและมอาการทไมเฉพาะ หากทาการทดสอบทนเกจะใหผลบวก ขนท 2 ผปวยมเลอดออกตามอวยวะตาง ๆ แตไมมาก เชน ผวหนง เลอดกาเดา เลอดออกตามไรฟน แตยงมแรงดนเลอดปกต ขนท 3 ชพจรเบาเรว แรงดนชพจรแคบหรอแรงดนเลอดตา ผปวยมอาการของระบบการไหลเวยนเลอดลมเหลว อาจมเลอดออกมาก เชน เลอดออกบรเวณทางเดนอาหาร ขนท 4 ผปวยมอาการหนกมาก กระสบกระสาย มอเทาเยน รอบปากเขยว เหงอซม ชอก วดแรงดนเลอดไมได และมกจะตายในระยะน (นภา จรญเวศน 2520:340 อางใน ธระศกด มกคน 2544:11) อาการแทรกซอน นอกจากภาวะเลอดออกรนแรงและภาวะชอกแลว อาจเปนปอดอกเสบ หรอหลอดลมอกเสบแทรกซอนได แตมโอกาสเกดนอยมาก นอกจากนถาใหนาเกลอมากเกนไปอาจเกดภาวะปอดบวมนาเปนอนตรายได (สรเกยรต อาชานานภาพ 2531: 671-672 อางใน ธระศกด มกคน 2544: 11)

1.3 การดแลรกษาผปวยโรคไขเลอดออก ขณะนยงไมมยาตานไวรสทมฤทธเฉพาะสาหรบเชอไขเลอดออก การรกษาโรคนเปนการรกษาตามอาการและประคบประคอง ซงไดผลดถาใหการวนจฉยโรคไดตงแตระยะแรก การดแลรกษาผปวยมหลกปฏบต ดงน

1. ในระยะไขสง บางรายอาจมการชกไดถาไขสงมาก โดยเฉพาะอยางยงในเดกท เคยมประวตเคยชกหรอในเดกทอายนอยกวา 6 เดอน หากจาเปนตองใหยาลดไข ควรใหยา พาราเซตามอล หามใหยาพวกแอสไพรนเพราะจะทาใหเกรดเลอดเสยการทางานจะระคายเคองทาใหเลอดออกไดงายขน และทสาคญอาจทาใหเกด Reye Syndrome ควรใหยาลดไขเปนครงคราวเวลาทไขสงเทานน (เพอใหไขทสงมากลดลงเหลอนอยกวา 39 องศาเซลเซยส) การใชยาลดไขมากไปจะมภาวะเปนพษตอตบได ควรจะใชการเชดตวชวยลดไขดวย 2. ใหผปวยไดนาชดเชย เพราะผปวยสวนใหญมไขสง เบออาหาร และอาเจยน

12

ทาใหขาดนาและเกลอโซเดยมดวย ควรใหผปวยดมนาผลไมหรอสารละลายผงนาตาลเกลอแร ( โอ อาร เอส ) ในรายทอาเจยนควรใหดมครงละนอยๆ และดมบอย ๆ 3. จะตองตดตามดอาการผปวยอยางใกลชดเพอจะไดตรวจพบและปองกนภาวะชอกไดทนเวลา ภาวะชอกมกจะเกดพรอมกบไขลดลงประมาณตงแตวนท 3 ของการปวยเปนตนไป ทงนแลวแตระยะเวลาทเปนไข ถามไข 7 วน กอาจชอกในวนท 8 ได ควรสงเกตอาการนาของชอก ซงอาจมอาการเบออาหารมากขน ไมรบประทานอาหารหรอดมนาเลย หรอมอาการถายปสสาวะนอยลง มอาการปวดทองอยางกะทนหน กระสบกระสาย มอเทาเยน หากมอาการดงกลาวใหรบสงโรงพยาบาลทนท (สจตรา นมมานนตย 2545:18)

1.4 ปจจยเสยงในการเกดโรคไขเลอดออก ทางดานระบาดวทยาปจจยเสยงในการเกดโรคไขเลอดออก ไดแก

1.4.1 ปจจยเสยงดานผปวย (host) มดงน 1) เดกมความเสยงในการเกดโรคไขเลอดออกมากกวาผใหญ ในกรณทม

การตดเชอซาเหมอนกนเดกจะมความเสยงสงกวา 2) เพศ พบวาในรายทเปน DSS (dengue shock syndrome) และรายทตายจะพบเพศหญงมากกวาเพศชาย

1.4.2 ปจจยเสยงดานไวรสและภมคมกน มดงน 1) พนททมไวรสเดงกหลาย ๆ serotype และมภาวะ hyperendimicity หรอมเชอหลาย seroptype เปนเชอประจาถนในชวงเวลาเดยวกน(simultaneously endemic of multiple serotypes) ทาใหมโอกาสตดเชอซาสง 2) มการระบาดของไวรสเดงกตอเนองกน (sequentially epidemic) พบวาการตดเชอซาดวย DEN-2 และ DEN-3 มอตราสงทจะทาใหเกด DHF การศกษาทจงหวดระยองพบวา การตดเชอซาดวย DEN-2 ตามหลง DEN-1 มความเสยงสงมากกวา sequence แบบอน รองลงมาคอ DEN-2 ตามหลงดวย DEN-3 และ DEN-2 ตามหลงดวย DEN-4 ตามลาดบ 3) การตดเชอทตยภม (secondary infection) มความเสยงสงทจะเกด DHF มากกวาการตดเชอครงแรกประมาณ 160 เทา พบวารอยละ 87-99 ของผปวย DHF/DSS เปนผตดเชอครงท 2 สวนใหญของผปวย DHF ทเปนการตดเชอครงแรกเปนเดกอายนอยกวา 1 ป ทกรายมแอนตบอดยตอเชอเดงกจากแม 4) ความรนแรงในการกอโรค (Virulence) ซง รโค เฮสส (Rico Hesse) ไดศกษา DEN-2 ทแยกไดจากผปวย DHF/DSS ในทตาง ๆ ไดสรปวา DEN-2 subtype จากเอเชยอาคเนย เปนไวรสทมความรนแรงในการกอโรค หรอมความสามารถทาใหเกด DHF/DSS ไดสง

13

1.4.3 ปจจยเสยงดานพาหะนาโรค 1) ยงลายบาน (Aedes aegypti) เปนพาหะนาโรคทสาคญ ถายงลายเหลานม

ปรมาณเพยงพอ ถงแมจะมจานวนไมมากกจะทาใหระบาดได สาหรบยงลายสวน (Aedes albopictus) กสามารถแพรเชอไดแตไมดเทายงลายบาน ยงลายสวนเพาะพนธตามแหลงนาขงตามโพรงไม หรอกระบอกไมไผ สวนยงลายบานเพาะพนธในภาชนะขงนาทคนทาขน

2) อณหภม และความชน ถาอณหภม และความชนเหมาะสม โดยเฉพาะ ในฤดฝนยงลายเพยง 2 –3 ตวอาจแพรเชอใหสมาชกในครอบครวได ปจจยสวนเสรมใหมผปวยมากขนในฤดฝนอกประการหนงนอกจากการมยงลายมากขนแลว คอ ในชวงทฝนตกทงเดกและยงจะอยในบานหรออาคาร เดกจงมความเสยงทจะถกยงกดมากขน 3) ระดบความชกชมของยงลาย ซง พ.ศ.2545 ยงไมทราบระดบความชกของยงทจะทาใหเกดการระบาดของ DHF ได แตความชกของยงลาย Ae.aegypti ในประเทศไทยไมวาจะใชตวชวดใดมาใชกจะสงมากและอาจสงกวาประเทศอน ๆ ปจจยทง 3 ดานนจะตองมสวนรวมกนในการทาใหเกดโรค DHF/DSS ขน 4) การเพมจานวนประชากร โดยเฉพาะการเพมของชมชนเมองจะเพมประชากรทงคนและยงลาย การเดนทางตดตอทสะดวกและเพมมากขน จะทาใหโรคกระจายไปไดในระยะไกล เพราะลาพงยงจะมระยะบนไดเพยง 50-100 เมตร การกระจายจงไปกบคนในชวงทม Viremia กอนเรมมอาการของโรค ดงนนความเจรญกาวหนาทางดานคมนาคมจงเปนปจจยสาคญททาใหมการแพรกระจายของโรค DHF ไปอยางกวางขวาง (สจตรา นมมานนตย 2545: 10-11)

1.5 การปองกนโรคไขเลอดออก การปองกนโรคไขเลอดออกมมาตรการดงน

1.5.1 มาตรการควบคมและกาจดลกนายงลาย ซงหมายถง การกากบดแลไมใหม ลกนายงลาย (ในภาชนะขงนาใด ๆ) และการทาใหลกนายงลายหมดสนไป (หากพบวามลกนายงลายอยในภาชนะขงนานน ๆ ) วธการดาเนนการแบงเปน 1) วธทางกายภาพ ไดแก (1) การปดปากภาชนะเกบนา ดวยผาตาขายไนลอน ฝาอลมเนยม หรอ วสดอนใดทสามารถปดปากภาชนะเกบนานนไดอยางมดชดจนยงลายไมสามารถเลดลอดเขาไปวางไขได

(2) การหมนเปลยนนาทก 7 วน วธนเหมาะสาหรบภาชนะเลก ๆ ทเกบนาไมมาก เชน แจกนดอกไมสด ทงทเปนแจกนทหงบชาพระ แจกนทศาลพระภม หรอแจกนประดบตามโตะ รวมทงภาชนะและขวดประเภทตาง ๆ ทใชเลยงพลดาง พลฉล ออมทอง ไผกวนอม ฯลฯ

14

(3) การเตมนาเดอดจด ๆ ทก 7 วน วธนใชไดกบถวยหลอขาตกบขาว กนมด ซงถาหากในชวง 7 วนทผานมามลกนาเกดขนลกนากจะถกนาเดอดลวกตายไป (4) การใชกระชอนชอนลกนาเพอลดจานวนลกนาในโองนา บอซเมนตเกบนาในหองนา หองสวมฯลฯ ใหลดนอยลงมากทสดอยางรวดเรว (5) การใสทรายธรรมดาในจานรองกระถางตนไมใหลกประมาณ 3 ใน 4 สวนของความลกของจานรองกระถางตนไมนน เพอใหทรายดดซมจากการรดนาตนไมไวไดซงเปนวธทเหมาะสมสาหรบกระถางตนไมทใหญและหนก สวนตนไมกระถางเลกอาจใชวธเทนาทขงอยในจานรองกระถางตนไมทงไปทก 7 วน (6) การเกบทาลายเศษวสดทไมใชแลว เชน ขวด ไห กระปอง ฯลฯ และยางรถยนตเกาทไมใชประโยชน หรอการปกคลมใหมดชดเพอมใหเปนทรองรบนาได (7) การกลบ ถม หรอ การระบายนา ไมใหมแหลงนาขง (8) การใช polystyrene beads ในบอหรอถงเกบนาขนาดใหญ เนองจาก polystyrene beads จะลอยตวอยบนผวนา หากใชจานวนมากพอให polystyrene beads แผคลมผวนาไดอยางสมบรณจะทาใหยงลายขนมาหายใจไมได ลกนากจะตายไป (9) การใชขนดกลกนาลอยไวในโองนาหรอบอซเมนตเกบนาทปดฝาไมได เมอลกนาลงไปหากนทกนโองหรอกนบอซเมนตลอยตวขนมาหายใจทผวนา ลกนาจะลอยตวขนมาบรเวณใตขนนาซงเปนเงามดเขามาในปากกรวยและออกมาอยในขนนา เมอใชหองนาและพบวามลกนาอยในขนนาใหนาไปเททง หรอทาลายลกนา 2) วธทางชวภาพ มสงมชวตหลายชนดทเปนศตรลกนายงลายโดยธรรมชาต และสามารถนามาใชประโยชนในการควบคมกาจดลกนายงลาย ไดแก (1) ลกนายงยกษ (Toxorhynchites.spp) ซงมศกยภาพในการกนลกนายงลายดมาก โดยเฉลยแลวลกนายงยกษระยะท 4 หนงตวสามารถกนลกนายงลายระยะท 1 ได 940 ตวตอวน กนลกนายงลายระยะท 2 ได 315 ตวตอวน กนลกนายงลายระยะท 3 ได 60 ตวตอวน และกนลกนายงลายระยะท 4 ได 20 ตวตอวน นอกจากนยงสามารถกนตวโมงของยงลายได 30 ตวตอวน โดยการนาไปปลอยในภาชนะทขงนา มผศกษาเกยวกบการใชลกนากาจดยงลาย พบวา สามารถควบคมยงลายไดนานหลายสปดาห แตมปญหาในการนาไปควบคมยงลายในเขตเมอง เนองจากลกนายงยกษไมสามารถแพรพนธในเขตเมองไดเนองจากขาดแหลงอาหาร (2) ปลากนลกนา (larvivorus fish) ซงในประเทศไทยมหลายชนด เชน ปลาหางนกยง (Poecilia spp.) และปลาแกมบเซย (Gambusia spp.) เปนตน โดยนาไปปลอยลงโอง

15

นาใช หรอภาชนะขงนาทไมมฝาปด เชน บอซเมนตในหองนา ชศกด และคณะ (ในกองกฏวทยาทางการแพทย 2533 อางใน แสงวกา แสงธาราทพย 2545: 41) รายงานวา การปลอยปลาแกมบเซย จานวน 2 ตวตอตมจะใหประสทธผลในการควบคมยงลายดทสด นอกจากนนยงมสงมชวตหลายชนดทนาไปใชในการควบคมและกาจด ลกนายงลาย ไดแก แบคทเรย ไรนาจด โปรโตซวบางชนด เชอรา ตวออนแมลงปอง ดวงดง มวนวน มวนกรรเชยง และไสเดอนฝอย

3) วธทางเคม ไดแก (1) การใชทรายกาจดลกนา ทรายกาจดลกนาเปนทรายเคลอบสารเคมในกลมออรแกโนฟอสเฟต ใชใสนาเพอกาจดลกนายงลาย อตราสวนทใช คอ ทรายกาจดลกนา 1 กรมตอนา 100 ลตร องคการอนามยโลกใหการยอมรบวา ทรายกาจดลกนาทความปลอดภยสงตอคนและสตว และใหใชใสในนาดมได ( Rozendaal 1997 อางใน สวกา แสงธาราทพย 2545: 43) (2) การใชเกลอแกง นาสมสายช ผงซกฟอก หรอนายาซกลางทวไป โดยทงสอยางนเปนของคบานคครวทสามารถนามาใชในการควบคมและกาจดลกนายงลายได โดยเฉพาะทถวยหลอขาตกบขาว มการศกษาเกยวกบการประสทธภาพในการนาไปใชงานดงน

รงทวา ประสานทอง (2532 )(อางใน สวกา แสงธาราทพย 2545: 44) ทาการศกษาประสทธภาพของผงซกฟอก 4 ชนดในการปองกนและกาจดลกนายงลาย พบวา นาทผสมผงซกฟอกสามารถปองกนยงลายวางไขไดนาน 14-22 วน (แลวแตยหอของผงซกฟอก) ทงนตองมความเขมขนอยางนอย 0.80% (นนคอ ในถวยหลอขาตกบขาวขนาดความจ 200-250 มลลเมตร ตองใชผงซกฟอกครงชอนชา) นอกจากนผงซกฟอกยงมประสทธภาพในการกาจดลกนายงลายดวย โดยในการทดลองไดแสดงความเปนพษตอลกนายงลายระยะท 3 มคา LC50 ท 24 ชวโมง อยระหวาง 0.0127-0.0193 สามารถกาจดยงลายระยะท 3 ได 100% กสน ศภปฐม, เออมเดอน กงชาญศลป และ พนยศ เรยวแรงบญญา (2541) (อางใน แสงวกา แสงธาราทพย 2545: 44) ไดขยายผลสารซกลาง 20% เพอฉดพน จบ-ฆายง นาไปทดลองใชฉดพนกาจดลกนาในถวยหลอขาตกบขาว จานรองกระถางตนไม ยางรถยนตเกา ฯลฯ พบวาการฉดพนสารซกลางลงในแหลงเพาะพนธใหมระดบความเขมขนของสารละลายนายาซกลาง 0.5-1.0% หรอปรมาณ 5-10 มลลเมตร หรอโดยการฉดพน 5-10 ครง จะมประสทธภาพในการฆาลกนายงลายไดดเชนกน

(3) การใชสารยบยงการเจรญเตบโต (Insect Growth Regulator หรอ IGR) เชน methoprene เปนตน methoprene เปนสารเคมสงเคราะหเลยนแบบ Juvenile hormone

16

ทาใหการเจรญเตบโตของลกนาผดปกตไปและตวโมงไมสามารถลอกคราบออกเปนตวยงได จงมผลทาใหลกนาและตวโมงตายไป แตสารเคมชนดนมราคาคอนขางสง

1.5.2 มาตรการปองกนและกาจดยงลาย ซงหมายถง การกนหรอตานทานไวไมใหมยงลายในบานรวมทงการหลกเลยงการถกยงลายกด และหากพบวามยงลายในบานจะตองทาการขบไลหรอทาใหหมดไป วธการปองกนและการกาจดลกนายงลายมหลายวธ บางวธคอนขางซบซอน ยงยากและเสยคาใชจายสง ในทนจะกลาวถงวธการปองกนตนเองและผใกลชดไมใหถกยงลายกด และวธการในการกาจดยงลายตวเตมวยเปนวธทประชาชนสามารถกระทาไดดวยตนเอง (สวกา แสงธาราทพย 2545: 59-62) ไดแก

1) การปองกนไมใหถกยงลายกด ไดแก (1) การนอนในมงโดยเฉพาะการนอนในเวลากลางวน (2) การกรหนาตางประตและชองลมดวยมงลวด ตรวจตราซอมแซมฝาบาน ฝาเพดานอยาใหมรอง ชองโหว หรอรอยแตก เพอเปนการปองกนไมใหยงลายเขามาอยหรอหลบซอนในบาน (3) การเกบสงของในบานใหเปนระเบยบเรยบรอยอยเสมอ เชน เสอผาทสวมใสแลวควรเกบซกทนท หรอนาไปผงแดดผงภายนอกบาน ไมใหเปนทเกาะพกของยงลาย (4) การใชสารไลยง (Mosoquito Repellents) สารไลยงทมจาหนายสวนใหญมสารออกฤทธจาพวก deet (N, N – Diethyl – m – toluamide) ในระดบความเขมขนตาง ๆ กนและมหลายรปแบบ เชน ชนดเปนขด เปนแผน เปนครม เปนนา ฯลฯ ซงเหมาะสาหรบการใชงานทแตกตางกนไป เชน ใชทาผว ใชชบเสอผา ใชชบวสดปพน เปนตน

2) การกาจดยงลาย ไดแก (1) การใชสารเคม สารเคมทกาจดยงทมวางจาหนายตามรานคามทงแบบท

เปนกระปองทรงกระบอกอดนายาเคมสาหรบฉดพนไดทนท เมอใชหมดแลวไมสามารถเตมนายาเคมใหมได และแบบทเปนกระปองสเหลยม ซงตองเตมนายาเคมลงในกระปองฉดเอง และเมอหมดแลวสามารถเตมนายาเคมลงในกระปองใหมได ประเภทหลงนมราคาถกกวาประเภทแรก แตมกทาใหมอของผฉดเปรอะเปอนนายาเคมได ปจจบนสารเคมกาจดยงมทงชนดสตรนามน (oill based) และชนดสตรนา (water based) ซงชนดสตรนาจะปลอดภยตอคน สตว และสงแวดลอมมากกวา รวมทงไมทาใหเครองเรอนและสงของเปรอะเปอนดวย (2) การใชอปกรณกาจดยง เชน

ก. ชนดทเปนกบดกไฟฟาใชไฟบาน 220 โวลท มหลกการคอใชแสงไฟลอใหยงบนเขาไปหากบดก เมอยงบนไปถกซกรงทมไฟฟากจะถกไฟฟาชอตตายไป

17

ข. อปกรณกาจดยงไฟฟาแบบใชแบตเตอร (ถานไฟฉาย) มรปรางคลายไมเทนนส แตแทนทจะเปนเสนเอนกเปนเสนลวดซงเมอเปดสวทซกจะมกระแสไฟไหลผาน ผใชจะตองโบกใหซลวดถกตวยง ยงกจะถกไฟชอตตาย

1.5.3 มาตรการการมสวนรวมของประชาชน ซงจากประสบการณในอดตทผานมาปรากฏวาการควบคมโรคไขเลอดออกโดยหนวยงานสาธารณสขเพยงอยางเดยวไมสามารถบรรล ผลสาเรจได ดงนนจงมไดการหารปแบบการควบคมโรคไขเลอดออกโดยการมสวนรวมของประชาชน โดยมรปแบบตางๆ กน ดงน 1) การรณรงค โดยการระดมความรวมมอของผนาชมชน นกเรยน กลมกจกรรม และประชาชนเพอกาจดแหลงเพาะพนธยงลายในชมชนเปนครงคราว หรอในเทศกาลตาง ๆ 2) การรวมมอกบโรงเรยนในการสอนใหนกเรยนใหมความรในเรองการควบคมยงลาย และมอบหมายกจกรรมใหนกเรยนกาจดแหลงเพาะพนธยงลายทงทบานและทโรงเรยน ทงทดาเนนการสมาเสมอตลอดปหรอเปนครงคราวรวมกบการรณรงค 3) การจดหาทรายกาจดลกนายงลายมาจาหนายในกองทนพฒนาหมบานในราคาถก บางแหงอาจจดอาสาสมครไปสารวจแหลงเพาะพนธยงลายตามบานเรอน และใสทรายกาจดลกนายงลายใหเปนประจาโดยคดคาบรการราคาถก ความรวมมอของชมชนในการควบคมโรคไขเลอดออกตองเปนแบบผสมผสาน ประกอบดวยความรวมมอจากหลาย ๆ ดาน เชน

- ดานสาธารณสข ดาเนนการใหสขศกษา สนบสนนเคมภณฑ และการควบคมโรค - ดานการศกษา ดาเนนการสอนการควบคมโรคแกนกเรยน และกระตนใหปฏบตอยางตอเนองสมาเสมอ - ดานการปกครอง ดาเนนการใหการสนบสนนการควบคมโรคผานทางขายงานการปกครองทองถน - ดานประชาสมพนธ ดาเนนการเผยแพรขาวสารความรเกยวกบการควบคมโรค และการกระตนเตอนใหประชาชนตนตวในการควบคมโรค - ดานเอกชน ดาเนนการใหการสนบสนนทรพยากร หรอเขารวมกจกรรมการควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน

18

2. การดาเนนการปองกนโรคไขเลอดออกในอาเภอเสลภม อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ไดจดทาโครงการ 4 ประสานตานภยไขเลอดออกขนในปงบประมาณ 2546 โดยมจดมงหมายเพอใหองคกรปกครองสวนทองถน สาธารณสข โรงเรยน บานและชมชน รวมกนดาเนนงานปองกนโรคไขเลอดออกตามภารกจทรบผดชอบไดอยางมประสทธภาพเพอลดอตราปวยดวยไขเลอดออกลง โดยมกลวธใหรวมกนกาหนดบทบาทและมอบหมายภารกจทชดเจนและรวมกนดาเนนการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในอาเภอ สรปบทบาทแตละหนวยงานในดานการใหความรแกประชาชนและการปฏบตการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกไดดงน

1. องคกรปกครองสวนทองถน ไดแก องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) สภาตาบล และ เทศบาล มภารกจทดาเนนการดงน

1.1 ออกขอบงคบสวนทองถน หรอ เทศบญญตเกยวกบการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก และประชาสมพนธใหประชาชนไดทราบและถอปฏบต

1.2 สงเสรมใหสมาชกองคกรปกครองทองถน ไดแก อบต. หรอ สมาชกเทศบาล หรอสมาชกสภาตาบลใหมสวนรวมในการกาจดลกนาในชมชน

1.3 ดาเนนการใสทรายกาจดลกนา พนนายาเคมกาจดยงในหมบานเสยงสง 1.4 ดาเนนการใสทรายกาจดลกนา พนยากาจดยงในโรงเรยนทกโรงเรยนกอน

เปดเรยนเทอมแรก 1.5 ประชาสมพนธเชงกวางเกยวกบโรคและการดแลตนเอง 2. โรงพยาบาลเสลภม โดยมเจาหนาทผเกยวของ คอ แพทย พยาบาล และ

นกวชาการสาธารณสข มภารกจทดาเนนการรวมกนดงน 2.1 พฒนามาตรฐานการใหสขศกษาแกประชาชน 2.2 ประชาสมพนธเชงกวางเกยวกบโรคไขเลอดออกและการดแลตนเอง 3. สถานอนามยและศนยสขภาพชมชน โดยมเจาหนาทผเกยวของ ไดแก

เจาหนาทสถานอนามย (จนท.สอ.) ซงประกอบดวย หวหนาสถานอนามย พยาบาล นกวชาการสาธารณสข (นวก.สธ) และ เจาพนกงานสาธารณสขชมชน (จพง.สช.) มภารกจทดาเนนการรวมกน ดงน

3.1 กาหนดมาตรฐานการใหสขศกษาแกประชาชน และออกเยยมใหความรในการปองกนโรคแกประชาชนในเขตรบผดชอบเดอนละ 1 ครง

3.2 การสมสารวจลกนายงลายในหมบานเพอประเมนความเสยงในการ

19

เกดโรค และประเมนผลการควบคมโรคในกรณทเกดการระบาดขน 3.3 ดาเนนการพฒนาองคความรใหแก อบต./เทศบาล/สภาตาบล ในเรอง

ความสาคญของการกาจดลกนา วธการใสทรายกาจดลกนาและการออกฤทธ 3.4 ดาเนนการพฒนาองคความรใหแก คร และนกเรยนในโรงเรยน ในเรอง

ความสาคญของการกาจดลกนา วธการสารวจลกนา หลกการกาจดลกนาสาหรบนกเรยน 3.5 ดาเนนการพฒนาองคความรใหแก ประชาชน แกนนาหมบาน พระภกษ

และองคกรอน ๆ ในเรอง ความสาคญของการกาจดลกนา หลกการกาจดลกนาสาหรบประชาชน หลกการดแลเมอสงสยเปนโรคไขเลอดออก

3.6 ดาเนนการดานสขศกษาและประชาสมพนธ โดยการประชาสมพนธเชงลกเกยวกบโรคและการดแลตนเอง

4. ศนยปฏบตการปองกนและควบคมโรค ซงประกอบดวย เจาหนาทของโรงพยาบาลเสลภมและสานกงานสาธารณสขอาเภอเสลภมรวมกนดาเนนการ มภารกจทดาเนนการ คอ ประชาสมพนธเชงกวางผานวารสารสขภาพอาเภอเสลภม และจดทาปายขนาดใหญตดตงทหนาโรงพยาบาลใหประชาชนรบทราบถงสถานการณโรคในภาพรวมของอาเภอ แยกรายตาบล รายหมบานและรายโรงเรยน ศกษากรณตวอยางหรอสรปขอมลการปวย เผยแพรนวตกรรมทชมชนดาเนนการแลวทาใหเกดผลด

5. อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) มภารกจทดาเนนการดงน 5.1 สงเสรมการใชปลากนลกนา 5.2 สารวจความชกของลกนายงลาย และใหคาแนะนาในการกาจดลกนา

ยงลายเดอนละ 1 ครง 5.3 สงเสรมภมปญญาทองถนรวมกบเจาหนาทสถานอนามย 5.4 ดาเนนการควบคมปองกนโรครวมกบเจาหนาทสถานอนามย 6. โรงเรยนทงรฐบาลและเอกชน มภารกจทดาเนนการดงน 6.1 จดกจกรรมรณรงคพฒนาสภาพแวดลอมทงในโรงเรยนและชมชน 6.2 จดกจกรรมการเรยนการสอนเกยวกบการปองกนโรคไขเลอดออก ทกชนเรยน 6.3 จดกจกรรมหองเรยนปลอดลกนา ปลอดยงลาย ปลอดโรคไขเลอดออก 6.4 จดกจกรรมโรงเรยนปลอดลกนา ปลอดยงลาย ปลอดโรคไขเลอดออก 6.5 จดกจกรรมพฒนาสภาพแวดลอมรวมกบชมชน ในกรณเกดโรค

ไขเลอดออกขนในชมชน

20

7. บานและชมชน มภารกจทดาเนนการ ดงน 7.1 ออกระเบยบเกยวกบการปองกนโรคไขเลอดออกในหมบานหรอชมชน

และประชาสมพนธใหประชาชนไดทราบ 7.2 พฒนาสภาพแวดลอมในหมบานอยางตอเนองตลอดป โดยการทาลาย

แหลงเพาะพนธยงลายทกวนศกร 7.3 สงเสรมการใชภมปญญาทองถนเพอปองกนโรค 7.4 รณรงคพฒนาสภาพแวดลอม ทาลายแหลงเพาะพนธลกนายงลายรวมกบ

องคกรอนๆ ในกรณทมการเกดโรคขนในชมชน ในการดาเนนงานมหนวยงานทรบผดชอบโครงการ คอ ศนยปองกนและควบคมโรคอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ไดกาหนดกจกรรมยอยทหลากหลายเพอผลกดนใหหนวยงานทเกยวของปฏบตงานตามบทบาททไดกาหนดไว และมกจกรรมทนาสนใจ คอ การจดประกวดบานปลอดยงลาย ในระหวางเดอน มกราคม 2546 – มนาคม 2546 โดยมวตถประสงคเพอกระตนใหเกดการรวมมอในการกาจดลกนายงลายของประชาชนโดยการสรางแรงจงใจมรางวลเปนผลตอบแทน ซงมวธการทางานคอ จนท.สอ. และ อสม. จดอบรมเผยแพรความรเกยวกบโรคไขเลอดออก และสอนเทคนคการสารวจลกนายงลายในบานเรอนแกประชาชนเจาของบานเรอนในพนทดาเนนการ เพอใหทาการสารวจลกนายงลายในบานของตนเองและกาจดลกนาใหหมดไปหากพบวามลกนาเกดขน หลงจากนนให อสม.ทรบผดชอบในละแวกบานเขาทาการตรวจรบรองและลงชอรบรองใน “บตรรบรองบานปลอดยงลาย” และรวบรวมบตรรบรองดงกลาว สง จนท.สอ.ประจาสถานอนามยทรบผดชอบหมบานเพอจบสลากมอบรางวลใหเจาของบานเรอนผโชคดเปนเงนรางวล เดอนละ 1 ครง โดยดาเนนการในหมบานทมความเสยงสงตอการเกดโรคไขเลอดออก และจากการประเมนผลในกจกรรมดงกลาวหลงจากสนสดการดาเนนการ สรปไดดงน 1. ประชาชนในหมบานทดาเนนการมความพงพอใจในกจกรรมน และไดใหความรวมมอในการสารวจและกาจดลกนายงลายในบานเรอนของตนเองดวยด โดยประเมนจากบตรรบรองบานปลอดยงลายทสงเขามาจบสลากในแตละเดอนครอบคลมประมาณ รอยละ 60 – 70 ของหลงคาเรอน 2. การดาเนนงานตามกจกรรมนเปนการประสานความรวมมอกนในการปองกนโรคไขเลอดออกในสวนทเกยวของหลายฝาย ไดแก ประชาชนในหมบาน อสม. และ จนท.สอ. ผรบผดชอบหมบาน รวมทงองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ทดแลพนทหมบานไดใหการสนบสนนงบประมาณในการดาเนนการแตไมไดเปนแกนหลกในการดาเนนการ

21

3. การควบคมกากบการดาเนนงาน พบวา จนท. สอ.ไดมการนเทศและตรวจสอบการรบรองบตรรบรองบานปลอดลกนาของ อสม. ไดครอบคลมตามเปาหมายทกาหนด จากการประเมนกจกรรมดงกลาวขางตนยงไมครอบคลมถง การประเมนความรเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชนทเกดขนหลงจากทไดรบการอบรม ซงจะทาใหทราบถงสาเหตทประชาชนในพนทใหความรวมมอในการกาจดลกนายงลายในบานเรอนของตนเอง วาเกดจากการทประชาชนเหนวาประโยชนในการปองกนโรคไขเลอดออก หรอเปนเพยงความตองการเงนรางวลเทานน ในสวนการประเมนโครงการ 4 ประสานตานภยโรคไขเลอดออก ไดมการประเมนผลสมฤทธโครงการจากจานวนผปวยโรคไขเลอดออก สรปไดดงภาพตอไปน

ภาพท 2.1 แผนภมผปวยโรคไขเลอดออก อ.เสลภม จ.รอยเอด พ.ศ. 2541- 2546

22

ภาพท 2.2 แผนภมผปวยโรคไขเลอดออก อ.เสลภม จ.รอยเอด พ.ศ. 2546 เปรยบเทยบคามธยฐานยอนหลง 5 ป (พ.ศ. 2541-2546) จากภาพดงกลาวขางตน แสดงใหเหนวาจานวนผปวยโรคไขเลอดออก ใน พ.ศ. 2546 ลดลงจากปทแลวมาเลกนอยและเมอเปรยบเทยบกบคามธยฐาน ป พ.ศ. 2541- 2545 พบวามคาสงกวาคามธยฐาน (คามธยฐานเทากบ 45 คน ) เมอจาแนกรายเดอนและเปรยบเทยบกบคามธยฐาน รายเดอน ระหวาง พ.ศ. 2541 – 2545 กพบวามคาสงกวาคามธยฐานรายเดอนเกอบทกเดอนเชนกน นอกจากการประเมนผลสมฤทธโครงการจากจานวนผปวยแลว ยงไมไดมการประเมนผลโครงการนในดานอน ๆ เชน ประเมนการมสวนรวมของหนวยงานทเกยวของ เชน โรงเรยน องคการปกครองสวนทองถน ชมชน หรอ ประเมนการรบรของประชาชนเกยวกบการปองกนโรคไขเลอดออก เปนตน

23

3. ทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ การรบรหมายถง การทรางกายรบสงเราตาง ๆ ทผานมาทางประสาทสมผสสวนใดสวนหนงแลวตอบสนองเอาสงเรานนออกมา เปนลกษณะของจตทเกดจากการผสมกนระหวางพวกประสาทสมผสชนดตาง ๆ และความคดรวมกบประสบการณเดมทมอย การรบรเปนตวแปรทางจตสงคมทเชอวามผลกระตนตอพฤตกรรมสขภาพของบคคล (กองสขศกษา 2542:13) และผวจยไดทาการศกษาทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทแสดงใหเหนถง ความสมพนธของการรบรตอพฤตกรรมในการปองกนโรค สรปได ดงน 3.1 แบบจาลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) ความเชอดานสขภาพ พฒนาขนมาจากทฤษฎทางดานจตวทยาสงคมเพอใชอธบายการตดสนใจของบคคลทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพ โดยครงแรกไดนามาใชทานายและอธบายพฤตกรรมการปองกนโรค ตอมาภายหลงไดมการดดแปลงไปใชในการอธบายพฤตกรรมการเจบปวยและพฤตกรรมของผปวยในการปฏบตตวตามคาแนะนาของแพทย (กองสขศกษา 2542:18) กลมบคคลทรวมกนพฒนาแบบจาลองคอ กอดเฟรย เอม ฮอ(Godfrey M. Hochbaum) เอส สตนเฟน เคจเลส (S. Stephen Kegeles) ฮาวารด เลเวนไทย(Howard Leventhai) และเออรวน เอด โรเซนสตอกค (Irvin M. Rosenstock) โดยไดรบอทธพลมาจากทฤษฎของ เครท เลวน (Kurt Lewin) (วลลา ตนตโยทย 2543: 29) ทกลาววา “โลกของการรบรของบคคล จะเปนตวกาหนดพฤตกรรมของบคคลนน ๆ” ดงนนบคคลจงแสดงออกตามทสงทเขาเชอถงแมวาสงนนจะไมถกตองตามทผอยในวชาชพคดกตาม และโรเซนสตอกค(Rosenstock) ไดอธบายถงความเชอททาใหบคคลแสดงพฤตกรรมสขภาพอยางใดอยางหนงเพอหลกเลยงจากการเปนโรควา บคคลนนจะตองเชอวา (1) เขามโอกาสเสยงตอการเปนโรค (2) โรคนนตองมความรนแรงตอชวตเขาพอสมควร (3) การปฏบตเพอหลกเลยงจากการเปนโรค ตอมา เบคเกอร(Becker) และ คณะ ไดทาการปรบปรงแบบจาลองเพอใช อธบายและทานายพฤตกรรมการปองกนโรคของบคคลโดยไดเพมปจจยรวมและสงชกนาในการปฏบตซงเปนปจจยอน ๆ นอกเหนอจากการรบรของบคคลทพบวามอทธพลตอการปฏบตในการปองกนโรค (กองสขศกษา 2542:19-20) องคประกอบของแบบจาลองความเชอดานสขภาพ มรายละเอยดดงน (วลลา ตนตโยทย 2543: 31)

3.1.1 การรบรของบคคล ( Individual perception) ประกอบดวย 1) การรบรโอกาสเสยง (perceived susceptibility) เปนการรบรของบคคลถง

24

โอกาสเสยงของตนเองตอปญหาสขภาพ มการคาดคะเนวาตนเองมโอกาสเสยงตอปญหาสขภาพนนมากเพยงใด

2) การรบรความรนแรง (perceived severity) เปนการรบรความรนแรงทเกดจาก ปญหาสขภาพหรอความเจบปวยนน ซงพจารณาจากผลทจะเกดตามมาในทกๆ ดาน ครอบคลมถงการเสยชวต การลดการทาหนาท ความพการ ความทกขทรมาน ตลอดจนผลกระทบตอการทางาน ชวตในครอบครวและชวตในสงคม

3) การรบรภาวะคกคาม (perceived threat) การรบรภาวะเสยงรวมกบการรบร ความรนแรงของปญหาสขภาพ จะทาใหบคคลรบรภาวะคกคามวามมากนอยเพยงใด

3.1.2 ปจจยรวม (modifying factors) เปนปจจยทกระทบตอความโอนเอยงทจะปฏบตพฤตกรรมโดยมอทธพลทงตอการรบรของบคคลและการรบรประโยชนของการปฏบตไดแก

1) ปจจยดานลกษณะประชากร(demoqraphic variables) เชน อาย เพศ เชอชาต 2) ปจจยดานจตสงคม(sociopsychological variables) เชน บคลกภาพ

ระดบชนในสงคม 3) ปจจยดานโครงสราง(structural variables) เชน ความรหรอประสบการณ

ทเกยวกบโรคนน 4) ปจจยกระตนการปฏบต (cues to action) เปนปจจยทกระตนใหมการปฏบต ทเหมาะสมเกดขน ปจจยเหลานอาจเปนปจจยภายในตนเอง เชน การรบรสภาพของตนเอง หรอปจจยภายนอกตวบคคล เชน ขอมลจากสอ หรอบคคลตาง ๆ ความเจบปวยของบคคลใกลชด เปนตน

3.1.3 ปจจยทมผลตอความเปนไปไดของการปฏบต (likelihood of action) ม 2 ปจจยทมผลตอโอกาสทจะปฏบตพฤตกรรมของบคคล คอ 1) การรบรประโยชน (perceived benefits) เปนความเชอเกยวกบประสทธภาพ หรอประโยชนของการปฏบตนน ๆ ในการลดภาวะเสยงหรอความรนแรงของปญหาสขภาพ 2) การรบรอปสรรค (perceived barriers) เปนการรบรเกยวกบขอเสยหรออปสรรคตาง ๆ ของการปฏบตนน เชน ความไมคนเคย การเสยคาใชจาย ความไมสขสบาย เปนตน

25

การรบรบคคล

ปจจยรวม

ความเปนไปไดของการปฏบต

• ปจจยดานลกษณะประชากร (อาย เพศ เชอชาต ฯลฯ)

• ปจจยดานจตสงคม (บคลกภาพ ระดบชนในสงคม แรงกดดนจากกลม ฯลฯ)

• ปจจยดานโครงสราง (ความร ประสบการณเกยวกบโรคนน ฯลฯ)

การรบรภาวะถกคกคาม

จากปญหาสขภาพ

ปจจยกระตนการปฏบต

• การรณรงคผานสอตางๆ

• คาแนะนาจากผอน

• การเตอนจากเจาหนาท

• ความเจบปวยของคนในครอบครว

หรอเพอน

• ขอมลจากสอตาง ๆ

ความเปนไปไดของการม

พฤตกรรมตามทไดรบการ

เสนอแนะ

การรบรประโยชนของการปฏบตหกลบดวยการรบรอปสรรคของการปฏบต

• การรบรโอกาสเสยงตอปญหาสขภาพ

• การรบรความรนแรงของปญหาสขภาพ

ภาพท 2.3 องคประกอบของแบบจาลองความเชอดานสขภาพ

ทมา : วลลา ตนตโยทย (2543) “ทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ” ใน สมจต หนนเจรญกรง วลลา ตนตโยทย และรวมพร คงกาเนด บรรณาธการ การสงเสรม สขภาพ แนว คด ทฤษฎ และการปฏบตการพยาบาล หนา 31 กรงเทพมหานคร มหาวทยาลยวลยลกษณ

26

3.2 ทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรค (The Protection Motivation) ทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรคมขนครงแรกในป ค.ศ. 1975 โดยโรแนลด ดบบรล โรเจอรส (Ronald W. Rogers) ตอมาถกปรบปรงแกไขใหมและนามาใชในป ค.ศ. 1983 ซงเรมตนจากการนาการกระตนดวยความกลวมาใช โดยเนนความสาคญรวมกนระหวาง แบบแผนความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) และทฤษฎความคาดหวงในความสามารถของตนเอง (Self Efficacy Theory) คอ การรวมเอาปจจยททาใหเกดการรบรในภาพรวมของบคคล ซงจะเชอมโยงไปสการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรม ทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรคนไดเนนเกยวกบการประเมนการรบรดานขอมลขาวสารในการเผยแพรสอสาร การประเมนการรบรนมาจากสอกลางททาใหเกดความกลว ซงขนอยกบจานวนสอทมากระตน และในการตรวจสอบการประเมนการรบร โรเจอรส (Rogers) ไดกาหนดตวแปรททาใหบคคลเกดความกลว 3 ตวแปร คอ ความรนแรงของโรค (noxiousness) การรบรโอกาสเสยงของการเปนโรค(perceived probability) ความคาดหวงในประสทธผลของการตอบสนอง (response efficacy) มรายละเอยดสรปไดดงน (กองสขศกษา 2542: 35-42)

1. ความรนแรงของโรค (Noxiousness) สามารถพฒนาไดจากการขวาถากระทาหรอไมกระทาพฤตกรรมบางอยางจะทาใหบคคลไดรบผลรายแรงโดยการใชสอเปนสงสาคญในการเผยแพร ขาวสารทคกคามตอสขภาพ ลกษณะขอความทปรากฏเชน มอนตรายถงชวต หรอบรรยายวาถาไมทาจะเกดอนตรายรนแรง บางครงการกระตนหรอปลกเรารวมกบการขอาจสงผลใหขอมลนนมลกษณะเดนชดขน กระบวนการประเมนการรบรของบคคลตอขาวสารทเกดขนจะทาใหบคคลรบรถงความรนแรงของการเปนโรค

2. การรบรตอโอกาสเสยงของการเปนโรค (perceived probability) จะใชการสอสารโดยการขทคกคามตอสขภาพ ซงจะทาใหบคคลเชอวาตนกาลงตกอยในภาวะเสยง นอกจากนนการรบรตอโอกาสเสยงของการเปนโรคยงขนอยกบการตดสนใจของแตละบคคลวาถาไมปฏบตตนเพอหลกเลยงอนตรายทเกดขนจะทาใหตนมโอกาสเสยงตอการเปนโรคได

3. ความคาดหวงในประสทธผลของการตอบสนอง (response efficacy) กระทาได โดยการนาเสนอขอมลขาวสารทเกยวกบการปฏบตตนเพอลดโอกาสเสยงตอการเปนโรค ซงเปนการสอสารททาใหบคคลเกดความกลวเกยวกบสขภาพ โดยปกตการนาเสนอขอมลในรปแบบของการปรบและ / หรอ ลดพฤตกรรมทไมถกตอง มการวจยพบวา การเพมความคาดหวงในผลทเกดขนรวมกบความตงใจจะทาใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมโดยเฉพาะในกรณทบคคลรวาตนกาลงเสยงตอการเปนโรค แตเมอบคคลนนถกคกคามตอสขภาพอยางรนแรงและไมมวธใดทจะลดการคกคามนนลงไดอาจทาใหบคคลขาดทพง วธการสอนทมความเฉพาะเจาะจงจะชวยใหบคคลเกดความตงใจทจะปรบเปลยนพฤตกรรมอยางจรงจง โดยทวธการสอนทมความเฉพาะเจาะจง จะม

27

รายละเอยดเพอกระตนเตอนความรสกหรอรบรตอความสามารถของตนเองใหการปฏบตตามมากขน

ตอมา แมดดกซ(Maddux) และโรเจอรส(Rogers) ไดเพมตวแปรอกหนงตวแปร คอ ความคาดหวงในความสามารถของตนเอง (self-efficacy expectancy) ซงมาจากทฤษฎความคาดหวงในความสามารถของตนเองของแบนดรา (Bandura) ซงแบนดราเชอวาความสามารถของตนเองทาใหเกดการเปลยนแปลงในระดบสง และเปนพนฐานททาใหบคคลปฏบตตามอยางแทจรง และการทบคคลจะปฏบตตามคาแนะนานน เนอหาของขาวสารควรจะมผลใหในการชวยใหบคคลปฏบตตามได จากววฒนาการของทฤษฎแรงจงใจเพอการปองกนโรค โรเจอรส (Rogers) ไดพยายามปรบปรงโดยการนาตวแปรทง 4 ตว มาสรปเปนกระบวนการรบร 2 แบบ คอ

1. การประเมนอนตรายตอสขภาพ (Threat Appraisal) ประกอบดวยการรบรสอง ลกษณะ คอ การรบรในความรนแรงของโรค และการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรค ซงการรบรนจะนาไปสการเปลยนแปลงดานพฤตกรรม อกทงอาจสงผลใหใหบคคลเกดการปรบตวสนองตอบ หรอเกดพฤตกรรมสขภาพทงทพงประสงค เชนการเลกสบบหร หรอเกดพฤตกรรมสขภาพทไมพงประสงค เชน การเรมสบบหร ปจจยสาคญทชวยสงเสรมใหมการปรบเปลยนพฤตกรรมทไมพงประสงคคอความพงพอใจในตนเอง(Intrinsic rewards) และความพงพอใจภายนอก (extrinsic rewards) เชนการเปนทยอมรบในสงคม

2. การประเมนการเผชญปญหา (coping response) ประกอบดวยการรบร ม 2 ลกษณะคอ การรบรเกยวกบความคาดหวงในประสทธผลของการตอบสนอง (response efficacy) และความความคาดหวงในความสามารถของตนเอง (self efficacy) ในการหลกเลยงอนตรายใหสาเรจลงไดเปนปจจยทสาคญซงทาใหเกดการเปลยนแปลงไปในทศทางทไมพงประสงค แตสงททาใหความคาดหวงในประสทธผลของการตอบสนองลดลงคอ ความไมสะดวก คาใชจาย ความไมนาชนชม ความยากลาบาก ความสบสนยงยาก

กระบวนการรบรดงกลาวเกดจากอทธพลของแหลงขาวสาร คอ สงแวดลอม การ พดชกชวน การเรยนรจากการสงเกต และลกษณะหรอประสบการณทบคคลไดรบ

28

4. งานวจยทเกยวของ การวจยในครงนผวจยไดทาการศกษางานวจยทเกยวของกบการรบรสารสนเทศและแหลงสารสนเทศดานสขภาพ ดงน ศวรา เธยระวบลย (2541) ไดศกษาวจยเรอง “การประยกตทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรครวมกบแรงสนบสนนทางสงคมในการปรบเปลยนพฤตกรรมปองกนโรคไขเลอดออกของกลมแมบาน อาเภอเมอง จงหวดปทมธาน” ซงเปนการวจยกงทดลองเพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาในพฤตกรรมการปองกนโรคไขเลอดออกของกลมแมบาน โดยประยกตทฤษฎแรงจงในการปองกนโรคกบแรงสนบสนนทางสงคมมาเปนแนวทางกาหนดกจกรรมใหสขศกษา ซงประกอบดวยการอภปรายกลม การรณรงค การจดนทรรศการ การกระตนเตอนดวยจดหมายและรถประชาสมพนธเคลอนท ผลการวจยพบวาหลงการทดลองและระยะตดตามผล กลมทดลองมการรบรความรนแรงของโรคไขเลอดออก มการรบรโอกาสเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออก มความคาดหวงในความสามารถของตนเอง มความคาดหวงในประสทธผลการสนองตอบ มความตงใจทจะมพฤตกรรมและมพฤตกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออกดกวากอนทดลอง และดกวากลมเปรยบเทยบแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต และพบวาการรบรโอกาสเสยงไมมความสมพนธกบความตงใจทจะมพฤตกรรมการปองกนโรค สวนการรบรความรนแรง ความคาดหวงในความสามารถของตนเอง ความคาดหวงในประสทธผลการสนองตอบมความสมพนธกบความตงใจทจะมพฤตกรรมการปองกนโรคไขเลอดออกอยางมนยสาคญทางสถต สวนอาย ระดบการศกษาและรายไดครอบครวไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคไขเลอดออก ซงสรปวา การจดโปรแกรมสขศกษาโดยประยกตทฤษฎแรงจงในเพอปองกนโรครวมกบแรงสนบสนนทางสงคมมประสทธผลทาใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการปองกนโรคไขเลอดออกได สภทรา สมบต (2543) ไดศกษาวจยเรอง “ประสทธผลของการประยกตทฤษฎแรงจงใจเพอการปองกนโรครวมกบกระบวนการกลมตอพฤตกรรมการปองกนโรคไขเลอดออกของอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน ตาบลกฏโงง อาเภอพนสนคม จงหวดชลบร” ซงเปนการวจยกงทดลองเพอศกษาประสทธผลของการประยกตทฤษฎแรงจงใจเพอการปองกนโรครวมกบกระบวนการกลมตอพฤตกรรมการปองกนโรคของอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน โดยกาหนดกจกรรมไดแก การอภปรายกลม การใหคาแนะนาประชาชน การประกวดหมบานดเดนดานการปองกนควบคมโรคไขเลอดออก โดยมกลมตวอยางคอ อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน และประชาชนทวไป ผลการวจยพบวา หลงการทดลองอาสาสมครสาธารณสขประจา

29

หมบานมการรบรความรนแรงและการรบรโอกาสเสยงตอการเปนโรคไขเลอดออกสงกวากอนการทดลองอยางมนยสาคญทางสถต ความคาดหวงในประสทธผลตอบสนองตอการเปนโรคไขเลอดออกและคะแนนการปฏบตในการปองกนโรคไขเลอดออกสงกวากอนทดลองอยางมนยสาคญทางสถต ความหวงในความสามารถของตนเองตอการปองกนโรคไขเลอดออกสงกวากอนทดลองแตไมมนยสาคญทางสถต คะแนนในการปฏบตในการปองกนโรคไขเลอดออกของประชาชนสงกวากอนการทดลองอยางมนยสาคญทางสถต หลงทดลองคาดชนวดความชกลกนายงลาย (BI.) ลดลง แสดงวาการประยกตทฤษฎแรงจงใจเพอการปองกนโรครวมกบกระบวนการกลมทาใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการปองกนโรคของอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานและประชาชนดขน ธระศกด มกคน และคณะ (2543) ไดศกษาวจยเรอง “ผลการจดกจกรรมสขศกษารวมกบการใหแรงสนบสนนทางสงคมจากอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน ตอความรและพฤตกรรมของแกนนาสขภาพครอบครว ในการปองกนโรคไขเลอดออกและอจจาระรวงจงหวดตรง” โดยใชรปแบบการวจยกงทดลอง ไดทากจกรรมสขศกษาแบบกระบวนการกลม และใชสอประเภทวดทศน ของจรง แผนพบโปสเตอร เพอใหความรแกกลมตวอยางทเปนแกนนาสขภาพประจาครอบครว และใชอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานเปนแรงสนบสนนดานสงคม เพอทาใหกลมตวอยางเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออกและอจจาระรวง ผลการศกษาวจยพบวา สามารถทาใหกลมแกนนาสขภาพประจาครอบครวในกลมทดลองมการปรบเปลยนพฤตกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออกและโรคอจจาระรวงถกตองขนอยางมนยสาคญทางสถต ในดานความร การรบรความเสยง ความรนแรง และผลดตอการปฏบตตามคาแนะนาของเจาหนาทในดานการปองกนโรคและพฤตกรรมการปองกนโรค อกทงยงพบวา ความรและการรบรดานตาง ๆและการไดรบการสนบสนนจากอาสาสมครประจาหมบานมความสมพนธกบการปฏบตในการปองกนโรคไขเลอดออกและโรคอจจาระรวง ของแกนนาสขภาพประจาครอบครวอยางมนยสาคญทางสถต กลยา เบยประดษฐ (2544) ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาแนวทางในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกดวยวธการมสวนรวมของประชาชนในพนทเสยงสง” โดยใชวธการวจย เชงคณภาพ เกบขอมลโดยการสารวจ สงเกตพฤตกรรมทเกยวของเกยวกบโรคไขเลอดออก สมภาษณระดบลก และการสนทนากลม กลมตวอยาง คอ ผมบทบาทดานสขภาพในครวเรอน ผนาชมชน และเจาหนาทสาธารณสขผรบผดชอบงานสาธารณสข และอาสาสมครสาธารณสข ผลการศกษาพบวา

1. กลมตวอยางไดใหความหมายของโรคไขเลอดออกวา เปนโรคทมสาเหตมาจาก

30

ยงลาย มอาการไขตวรอนและมความรนแรงทาใหเสยชวตไดถาไดรบการรกษาทไมถกตอง 2. กลมตวอยางมความเชอผดวายงลายเกดมาจากแหลงนาทอยภายนอกบรเวณบานมากกวาในบาน และนาทมการถายเทบอย ๆ จะทาใหไมเกดลกนา สงผลใหกลมตวอยางมพฤตกรรมการใชนาไมเหมาะสม เชน ปกปดภาชนะกกเกบนาไมสนท และการปดภาชนะกกเกบนามวตถประสงคเพอปองกนสงสกปรกและสงมชวตตกลงไปตาย ไมปกปดภาชนะทกกเกบนาใช 3. การปองกนการเกดโรคและกาจดลกนายงลายเปนสวนนอยและไมครอบคลมภาชนะทใชกกเกบนาทมอยในครวเรอน 4. การดาเน นงานของเจาหนาทสาธารณสขในการปองกนโรคไขเลอดออกในพนทเปนการทางานเชงรบไมสามารถนานโยบายของรฐทเนนการมสวนรวมไปสการปฏบตได ขาดการควบคมกากบและการประเมนผลอยางจรงจง 5. การทางานของอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน เปนการทางานตามคาสงของเจาหนาทสาธารณสข ไมไดคดรเรมเอง และการทางานดานสขศกษาประชาสมพนธของอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานปฏบตไดนอยเพราะขาดความมนใจและไมมเวลา 6. การถายทอดความร รปแบบการปองกนและควบคมโรคของชมชนทใหผลด คอ การจดตงกลมแกนนารบผดชอบในการดาเนนงานปองกนและควบคมโรค จดแหลงใหความรเกยวกบโรคไขเลอดออกในชมชนและมการประเมนผลโดยชมชน ผวจยไดใหขอเสนอแนะในงานวจยครงนคอ การใหสขศกษาแกประชาชนตองเนนการปรบเปลยนความคด ความเชอเกยวกบโรคไขเลอดออกทถกตองและปลกจตสานกในการปองกนและควบคมโรคใหเปนหนาทของประชาชนทจะตองปฏบตอยางสมาเสมอ ใหมการปรบเปลยนวธการทางานของเจาหนาทสาธารณสขตามแนวคดการมสวนรวมในการพฒนา และปรบเปลยนระบบคดของประชาชนใหวางแผนและแกปญหาโดยชมชน ดวงผา วานชรกษ (2544) ไดศกษาวจยเรอง “รปแบบการมสวนรวมของชมชนในการปองกนโรคและควบคมโรคไขเลอดออกในเขตอาเภอบางพล จงหวดนครนายก” โดยใชรปแบบการวจยกงทดลองโดยการประยกตแนวคดแบบแผนความเชอทางดานสขภาพรวมกบแรงสนบสนนทางสงคม การมสวนรวมและการเรยนรแบบสรางพลง (Empowerment) กลมทดลองไดรบความรเรองโรค การตดตอ การรกษา และเกดการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคโดยอาศยกระบวนการมสวนรวมของชมชน มการวเคราะหสภาพปญหา กาหนดกจกรรมเพอดาเนนการปองกนและควบคมโรคในชมชน เพอสงผลไปยงประชาชนซงเปนตวแทนในแตละครวเรอน ผลการวจยพบวา ภายหลงการทดลองกลมทดลองมระดบความรเรองโรคไขเลอดออก การรบรโอกาสเสยงตอการเกดโรค การรบรความรนแรงของโรค การรบรผลดของการปฏบตตาม

31

คาแนะนาของเจาหนาทสาธารณสขและการรบรปญหาอปสรรคในการมพฤตกรรมการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก และคาดชนความชกชมของลกนายงลายท บาน วด และโรงเรยน ดขนกวากอนการทดลอง และดกวากลมเปรยบเทยบอยางมนยสาคญทางสถต ประจวบ แหลมหลก (2547) ไดศกษาวจย เรอง “การพฒนากระบวนการเรยนรทางการศกษานอกระบบโรงเรยนโดยใชแนวคดการเรยนรจากการปฏบตเพอสงเสรมการปฏบตงานของอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน” ซงมวตถประสงคเพอวเคราะหปญหาในการปฏบตตามบทบาทหนาทของอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) และพฒนากระบวนการเรยนทางการศกษานอกระบบโรงเรยนเพอสงเสรมการปฏบตงานของ อสม. ตามแนวคดทฤษฎการเรยนรจากการปฏบต และศกษาปญหาของการดาเนนการตามกระบวนการเรยนรทางการศกษานอกระบบโรงเรยนทไดพฒนาขน ประชากรในการศกษาครงนคอ อสม. มขนตอนการวจยแบงเปน 3 ระยะ ระยะแรกเปนการศกษาปญหาการปฏบตงานของ อสม. ระยะทสองเปนการพฒนากระบวนการเรยนรและทดลองใชกระบวนการเรยนรใน อสม. ระยะทสามเปนการศกษาปญหาการดาเนนการตามขนตอนของกระบวนการเรยนร ผลการวจยทสาคญพบวา เมอนาปญหามาใสเปนเนอหากจกรรมตามขนตอนของกระบวนการเรยนรทแบงเปน 8 ขนตอนหลกคอ การเตรยมความพรอม การปฐมนเทศ การระบปญหาทแทจรง การคนหาสาเหตของปญหา การคนหาและตดสนทางเลอกในการแกปญหา การจดทาแผนปฏบต การดาเนนการตามแผน และการนาเสนอผลการปฏบตงาน ระหวางการดาเนนการแตละขนตอนผวจย ผอานวยความสะดวกประจากลม และเจาหนาทสถานอนามย จะเปนผสนบสนนการการดาเนนการ จน อสม. เกดเรยนรและปฏบตงานไดตามเปาหมาย หลงการทดลองแลว อสม. มความรเรองโรคความดนโลหตสง มทกษะในการคดกรองและดแลผปวย และสามารถคดกรองกลมเสยงในเขตรบผดชอบสงกวากอนดาเนนการอยางมนยสาคญทางสถต อเนกพล เกอมา และคณะ (2547) ไดจดทา “โครงการศกษาความตองการดานสารสนเทศของประชาชนในการสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคภายใตระบบประกนสขภาพ” โดยทาการศกษาในกลมเปาหมาย 3 กลม คอ กลมโครงการ 30 บาท กลมประกนสงคม และกลมสวสดการขาราชการและรฐวสาหกจ มผลการศกษาทเกยวกบแหลงสารสนเทศดานสขภาพ สรปไดวา ชองทางการเขาถงสารสนเทศในการดแลสขภาพของประชาชนในพนทศกษาไดแก

1. สอโทรทศน โดยทประชาชนในกลมคนทมวยและอาชพทแตกตางกนจะมชวงเวลาในการเปดรบสารทแตกตางกน

2. สอบคคล โดยทประชาชนในกลมวยเดกใชสอบคคล ซงไดแก พอ แม ผปกครอง เพอนบาน และในกลมวยสงอายจะใชสอบคคล ไดแก เจาหนาทอนามย อสม. แพทย เภสชกร

32

พยาบาล ซงประชาชนจะมความตองการสารสนเทศเกยวกบสขภาพจากสอบคคลมากทสดเพราะสามารถใหสารสนเทศสขภาพทตรงกบปญหาสขภาพและความตองการของแตละบคคลได

3. สอทองถน ไดแก เสยงตามสาย และหอกระจายขาว ปรชา อปโยคน และคณะ (2548) ไดศกษาวจยเรอง “การรบรและเขาถงสอ

สาธารณสขในจงหวดเชยงราย” มผลการศกษาทเกยวของกบแหลงสารสนเทศดานสขภาพ ดงน 1. สอทไดรบความนยมจากประชาชน แบงตามประเภทของสอ ดงน

1.1 สอหนงสอพมพทไดรบความนยม จาแนกเปนหนงสอพมพรายวน ระดบประเทศ ไดแก หนงสอพมพไทยรฐ เดลนวส และคมชดลก หนงสอพมพระดบทองถน ไดแก หนงสอพมพเชยงรฐ เชยงรายนวส และสอเชยงราย โดยนยมอานคอลมนเกยวกบสขภาพ ปญหาสขภาพ และความเจบปวย และการตอบปญหาทางการแพทยในหนงสอพมพไทยรฐ เดลนวส ขาวสด

1.2 สอนตยสารเกยวกบสขภาพ ไดแก นตยสารใกลหมอ นตยสารชวจต นตยสาร หมอชาวบาน

1.3 สอโทรทศนทไดรบความนยม คอ ชอง 3 ชอง 7 และชอง 9 แตรายการ เกยวกบสขภาพทกลมตวอยางนยมชมเปนรายการในชอง 7 ชอง 3 และชอง 5 รายการโทรทศนทไดรบความนยมในแตละชอง คอ ชอง 3 คอ รายการ ผหญง ผหญง ชอง 5 คอ รายการบานเลขท 5 ชอง 7 คอ รายการครบเครองเรองผหญง ชอง 9 คอ รายการหมอสรพล ชอง 11 คอ รายการหนาตางสขภาพ และชองไอทว คอ รายการ Health Station 2. สอทประชาชนรบรขอมลดานสขภาพ พบวาประชาชนไดรบขอมลขาวสารดานสขภาพจากสอตอไปนเรยงจากมากไปหานอย คอ โทรทศน หนงสอพมพ วทย สอบคคล นตยสาร/วารสาร หอกระจายขาว แผนพบ ใบปลวและโปสเตอร และประชาชนไดแสดงความคดเหนวา สอจะตองมความชดเจน มปรมาณขอมลขาวสารดานสขภาพทมาก ซงขอมลขาวสารมผลตอความเขาใจและการดแลสขภาพของตนเอง 3. สอบคคลเปนสอทประชาชนใหความเชอถอ โดยเฉพาะเจาหนาทสาธารณสข เปนสอทประชาชนใหความเชอถอมากทสด เพราะเมอมปญหาดานสขภาพประชาชนจะเลอกปรกษากบเจาหนาทสาธารณสข ซงไดแก แพทย พยาบาล และเจาหนาทสาธารณสข เปนลาดบแรก รองลงมาจะปรกษา เพอน หรอ ญาต และหาขอมลจากเอกสารและสอหนงสอพมพ 4. การสอสารผานสอมวลชนมขอจากดและมผลตอการรบร การสรางความตระหนกตอสขภาพ

33

วาสนา จนทรสวาง และคณะ (2548) ไดศกษาวจย เรอง “กระบวนการสอสารการรณรงคดานสขภาพ” โดยทาการศกษาโครงการทรณรงคเกยวกบการสรางเสรมสขภาพตามนโยบาย 5 อ. คอ อาหาร การออกกาลงกาย อารมณ อโรคยา และอนามย ใชวธวจยเชงปรมาณในการศกษาโครงการจานวน 106 โครงการและใชวธวจยคณภาพในการศกษาโครงการจานวน 20 โครงการ สรปผลการวจยไดดงน

1. กระบวนการสอสารรณรงคดานสขภาพขององคกรตาง ๆ สวนใหญเปนการสอสาร แบบสองทาง เนอหาเปนเรองออกกาลงกาย การเผยแพรความรและจตสานกเรองสขภาพและเรองอาหาร สอทใชคอ สอบคล สอเฉพาะกจและสอมวลชน ผลของการรณรงคคอ กลมเปาหมายสวนใหญรบรสนใจ ตระหนก แตยงขาดจตสานกและการปฏบตตนดานสขภาพอยางตอเนอง

2. การสรางพลงการรณรงคใหมประสทธภาพและประสทธผล ผสงสารจะตองม ความรบผดชอบสง มจตสาธารณะ สารควรจะเปนเรองของสขภาพองครวม สอทใชในการรณรงคควรจะเปนสอบคคลและสอผสม ผรบสารควรจะเปนผมสวนรวมในการสอสารการรณรงค

3. ปจจยทมผลตอการรณรงคดานสขภาพ คอผนา แรงสนบสนนทางสงคม งบประมาณ การมสวนรวม และการสอสารแบบมสวนรวม การสรางเครอขายและการสอสารเครอข าย การสรางสขภาพองครวมและการรณรงคสชมชน โดยชมชนเปนศนยกลาง หรอเปนสาคญ ซารมา (Sharma 2005) ไดศกษาวจยเรอง “การวเคราะห จดแขง จดออน โอกาสการพฒนา และภาวะคกคามในการใหสขศกษาในประเทศอนเดย” โดยการศกษาเอกสารจากฐานขอมลตาง ๆ ผลการศกษาสรปไดวา จดแขงของการใหสขศกษาในประเทศอนเดย ประกอบดวย การมโครงสรางการบรหารจดการอยางเปนลาดบชน มการฝกอบรม จนท.ในการ ใหสขศกษาเปนอยางด มการกระจายสารสนเทศจากแหลงสารสนเทศสประชาชนอยางทวถง มการสอนสขศกษาในโรงเรยน และมความสามารถในการประเมนผลการปฏบตงานอยางเปนระบบ จดออนของการใหสขศกษาประกอบดวย การทนกสขศกษามงเนนการใหความรตามตาราเพยงอยางเดยว การใหสขศกษาไปไมถงชนบทและพนททรกนดาน ไมมการประกนคณภาพของการใหสขศกษา ไมมการสงเสรมความกาวหนาของนกสขศกษา ไมมการจดการอยางเปนระบบ มวธการฝกอบรมนกสขศกษาทลาสมย โอกาสในการพฒนาประกอบดวย วถชวตของประชาชนทเกยวพนกบสอพนบาน ปรบปรงการมสวนรวมของบคคลทเปนผนาโดยออม เชน ผนาศาสนา หมอพนบาน หมอตาแยใหดขน สรางระบบการใหสขศกษาแกผปวย นาทฤษฎมาประยกตใชในการใหสขศกษา เชน การตลาดสงคม ใหแพทยมสวนรวม และการจดการการใหสขศกษาและนกสขศกษาในอนเดย

34

ภาวะคกคามทมตอการใหสขศกษาประกอบดวย การประเมนผลการใหสขศกษาเปนการประเมนในดานเทคนคการใหสขศกษาของนกสขศกษาไมไดประเมนพฤตกรรมของประชาชน การให สขศกษาในเรองตาง ๆ ตามโครงการเฉพาะแกชมชนยงขาดการสรางเครอขายทจะทาการกระจายสารสนเทศลงชมชนในระดบรากหญาใหเกดการปฏบตได

โฮแกน และ พาลเมอร (Hogan and Palmer 2005) ไดศกษาวจยเรอง “แหลงสารสนเทศทกลมผปวยเอดสและผตดเชอเอชไอว (HIV/AIDS) ชนชอบและนาไปปฏบต” โดยวธการสารวจความคดเหนจากกลมตวอยางทมารบบรการในสถานบรการสขภาพของเมองตาง ๆของประเทศสหรฐอเมรกา สรปผลการศกษาทเกยวของกบแหลงสารสนเทศ ไดวา กลมตวอยางมความชนชอบในการไดรบขอมลขาวสารโรคเอดสจาก แหลงบคคล ไดแก ผประกอบวชาชพสาธารณสข (health professionals) คนในครอบครว และเพอน แหลงสารสนเทศโรคเอดสทกลมตวอยางเลอกใชมากทสด คอ แพทย รองลงมาคอ จนท.ผใหคาปรกษาแกผตดเชอ (HIV-positive counselors) และนตยสาร และแพทยเปนแหลงสารสนเทศโรคเอดส ทกลมตวอยางเหนวา มประโยชน ทาใหเกดความเขาใจ นาเชอถอ และเขาถงไดมากทสด ปราเดช (Pradesh 2006) ไดศกษา “ผลการดาเนนงานอนามยโรงเรยนในประเทศอนเดย” โดยไดศกษาการทางานตามกจกรรมหลก คอ การฝกอบรมครในโรงเรยนใหมความรในการตรวจคดกรองปญหาสขภาพนกเรยนและใชเครองมอในการตรวจคดกรองและการใหการดแลสขภาพนกเรยนเบองตน และใหเจาหนาทสาธารณสขเขาไปแนะนาการใหสขศกษาของครในโรงเรยน และคดกรองนกเรยนซาเพอสงไปรกษาในสถานพยาบาล ผลการศกษาทสาคญพบวา ยงมปญหาการดาเนนงานจาแนกได 2 สวนหลก คอ ในสวนของกจกรรมตามโครงการ และในสวนของการบรหารจดการโครงการ ปญหาทพบในสวนของกจกรรมตามโครงการคอ เจาหนาทสาธารณสขไมไดทาการตรวจคดกรองสขภาพนกเรยนในโรงเรยนตามแผนงาน เนองจากขาดพาหนะเดนทางไปทโรงเรยนและขาดการควบคมกากบการทางาน และครสวนใหญไมไดนาเครองมอในการคดกรองและการใหการดแลสขภาพนกเรยนเบองตนมาใชในโรงเรยนหลงจากไดรบการฝกอบรมมาการใชงานมาแลว ปญหาในสวนของการบรหารจดการโครงการคอ ขาดการประเมนสภาพปญหาทแทจรงกอนดาเนนโครงการ ขาดการทดลองดาเนนงานโครงการในโรงเรยนบางแหงกอนนามาใชในโรงเรยนทงหมด ขาดระบบการตดตามและการเฝาระวงปญหาในการดาเนนโครงการ ระบบงานถกออกแบบใหมการประสานความรวมมอในการดาเนนงานจากหลายภาคสวน เชน กระทรวงสาธารณสข กระทรวงศกษาธการ และองคกรทไมใชหนวยงานภาครฐแตขาดการกาหนดบทบาทหนาททของแตละหนวยงานทชดเจน ทาใหการดาเนนงานบางกจกรรมไมไดผล เชน การใหเจาหนาทสาธารณสขทไมมความรในหลกสตรการเรยนการสอนในโรงเรยนไปแนะนาครใน

35

โรงเรยนในการสอนสขศกษาแกนกเรยน หรอการทาการฝกอบรมครโดยทไมเขาใจความตองการทแทจรงของครซงกจกรรมนควรจะประสานงานใหกระทรวงศกษาธการดาเนนการเอง เปนตน แอนเคม (Ankem 2006) ไดศกษาวจยเรอง “การใชแหลงสารสนเทศของผปวย โรคมะเรง” โดยใชวธการศกษาวรรณกรรมอยางเปนระบบ สรปผลการศกษาไดวา แหลงสารสนเทศทผปวยโรคมะเรงใชมากทสดเรยงตามลาดบ คอ ผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพ (health care professionals) จลสารทางการแพทย คนในครอบครวหรอเพอน แหลงสารสนเทศทมการใชนอยทสด คอ อนเทอรเนต และกลมสนบสนน (support groups) แหลงสารสนเทศทเปนประโยชนตอผปวยมากทสดเรยงตามลาดบ คอ หนงสอ ผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพ และจลสารทางการแพทย ผปวยทมอายนอยจะใชแหลงสารสนเทศบคคล (ผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพ) และแหลงสารสนเทศทเปนเอกสาร มากกวาผปวยทมอายมาก โฮลมส และคณะ (Holmes et all 2006) ไดศกษาวจยเรอง “การสรางและการทางานของสมพนธมตร (Coalitions) ทมประสทธผล” โดยศกษาการสรางรปแบบและการทางานของหนวยงานตาง ๆ ในประเทศแคนาดาทประสานความรวมมอกนเปนสมพนธมตรในการใหความรเกยวกบโรคหวใจแกประชาชนในชมชน ผลการศกษาพบวา ในประเทศแคนาดามการสราง สมพนธมตร หรอเครอขายในการกระจายสารสนเทศโรคหวใจโดยมการประสานความรวมมอและใหการสนบสนนซงกนตงแตหนวยงานระดบประเทศ หนวยงานระดบภาค และอน ๆทเกยวของกบการใหความรโรคหวใจแกประชาชน เพอใหการสนบสนนชมชนในดาน การสอสาร การฝกอบรม การสนบสนน และทรพยากร แกอาสาสมครของชมชน ใหสามารถพฒนานโยบาย และใหความรในการสงเสรมสขภาพเพอปองกนโรคหวใจแกประชาชนในชมชนได จากการศกษางานวจยดงกลาวขางตนสรปไดดงน

1. ประชาชนสวนใหญมการรบรเกยวกบโรคไขเลอดออกวา เปนโรคทอาการรนแรง ทาใหผปวยเสยชวตได สาเหตมาจากยงลาย แตการปองกนโรคและกาจดยงลายทาไดไมครอบคลม และยงขาดความรวมมอจากชมชน

2. พฤตกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออกของประชาชน เปนผลมาจากการรบรถง ความเสยงตอการเกดโรค ความรนแรงของโรค ความคาดหวงในความสามารถของตนเองในการปองกนโรค และความคาดหวงตอประสทธผลในการสนองในกจกรรมในการปองกนโรค

3. การใหสขศกษาแกประชาชนเพอใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการปองกน โรคไขเลอดออกจาเปนตองมการนาทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เชน ทฤษฏแบบจาลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) หรอ ทฤษฎแรงจงใจในการปองกนโรค(The Protection Motivation) รวมกบกระบวนการกลม หรอ แรงสนบสนนทางสงคม หรอ การม

36

สวนรวมและการเรยนรแบบสรางพลง (Empowerment) มาประยกตใชโดยมเจาหนาทสาธารณสข หรอ อสม. เปนแรงสนบสนนทางสงคม จะสามารถทาใหประชาชนเกดการรบรและเปลยนแปลงพฤตกรรมในการปองกนโรคทดขนได

4. แหลงสารสนเทศดานสขภาพของประชาชน จาแนกได 3 ประเภทคอ ประเภท สอสารมวลชน ไดแก โทรทศน วทย ประเภทสอสงพมพ ไดแก หนงสอ วารสาร แผนพบ ประเภทสอบคคล ไดแก ผประกอบวชาชพสขภาพ เชน แพทย เภสชกร พยาบาล และเจาหนาททางานเกยวกบการดแลสขภาพทวไป เชน เจาหนาทสาธารณสข และประชาชนผทาหนาทเปนอาสาสมคร คอ อสม. และแหลงสารสนเทศทประชาชนใหความเชอถอและใชงานมากทสด คอ สอบคคล โดยใหความเชอถอและใชขอมลจากผประกอบวชาชพดานสขภาพมากทสด 5. โครงการรณรงคเกยวกบการสงเสรมสขภาพในระดบประเทศทหนวยงานตาง ๆ ไดจดทาขนมผลทาใหประชาชนเกดการรบร และตระหนก แตไมสามารถทาใหเกดจตสานกและมการปฏบตอยางตอเนองได และปจจยทมผลตอการรณรงคดานสขภาพ คอ การสรางเครอขายและการสอสารเครอขาย การสรางสขภาพองครวมและการรณรงคสชมชน โดยใชชมชนเปนศนยกลาง

บทท 3

วธดาเนนการวจย 1. ระเบยบวธวจย ระเบยบวธวจยในการวจยในครงนเปนวธวจยเชงคณภาพ (qualitative research) และใชเทคนคเกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพหลายวธ เนองจากเปนวธการทาใหเขาใจสภาพการณการรบรสารสนเทศของประชาชนไดอยางลกซง และทาความเขาใจกบขอมลทปรากฏไดอยางละเอยดและรอบดานจากแหลงขอมลหลายประเภทในพนทททาการศกษา เพอนามาตรวจสอบ สรป และตความหมายเพอสรางองคความรใหม ไดแก การสมภาษณแบบเจาะลก การสมภาษณกลมแบบโฟกส การศกษาเอกสาร และการจดทาแผนทการกระจายตวของแหลงสารสนเทศ มรายละเอยดดงน

1.1 การสมภาษณแบบเจาะลก (in-depth interview) การสมภาษณนมหลกการท สาคญ คอ ผวจยไดกาหนดประเดนกวาง ๆไวสาหรบเรมตนการสนทนา และใหอสระแกผถกสมภาษณในการตอบคาถามตามไดตามตองการ เพอใหไดขอมลทเปนจรงตามทศนะของผถกสมภาษณทละนอยโดยไมใชการชนาของผสมภาษณ ซงมขอด คอ มการโตตอบกนและเปดโอกาสใหแสดงทศนะตอประเดนททงผสมภาษณและผถกสมภาษณทยงมความเขาใจไมตรงกนไดทนท และไดขอมลทมรายละเอยดและมจานวนมาก (จนทมา เขยวแกว 2545: 294) การสมภาษณแบบเจาะลกในการวจยครงนมกลมเปาหมาย คอ

1.1.1 ประชาชนทอาศยนอกพนททาการศกษา ทมสถานะภาพทแตกตางกน จานวน 3 คน คอ ผใหญบาน อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) และญาตของผปวยโรคไขเลอดออกทมารบบรการทโรงพยาบาล โดยมวตถประสงคเพอสรางกรอบคาถามในการสมภาษณกลมแบบเฉพาะเจาะจง (focus group interviewing) ซงตอไปในรายงานการวจยนเรยกวา การสมภาษณกลมแบบโฟกส (focus group interview) ประเดนในการสมภาษณ คอ ความรเกยวกบโรคไขเลอดออกเกยวกบ อาการ ความรนแรง ความเสยงตอการปวย สาเหต การปองกนโรค และแหลงความร หรอแหลงสารสนเทศใหความรเกยวกบโรคไขเลอดออก 1.1.2 เจาหนาทสถานอนามย (จนท.สอ.) โดยทาการสมภาษณ จนท.สอ. ทปฏบตงานในสถานอนามยทรบผดชอบหมบานในพนทททาการศกษาจานวน 3 คน โดยม

38

วตถประสงคเพอตองการทราบบทบาทของ จนท.สอ. ในฐานะทเปนแหลงสารสนเทศทประชาชนใหความสาคญและใหความเชอถอมากทสด และเปนการสอบทานขอมลแบบสามมต (triangulation) เพอตรวจสอบความเทยงตรงและความนาเชอถอของขอมลทไดจากการสมภาษณกลมแบบโฟกส (จนทมา เขยวแกว 2545: 308) ประเดนในการสมภาษณ ไดแก บทบาทของ จนท.สอ. และบทบาทของ อสม. ในการดาเนนการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก แหลงสารสนเทศทไดรบการสนบสนน และการกระจายแหลงสารสนเทศ

1.2 การสมภาษณกลมแบบโฟกส (focus group interview) วธนใชเกบขอมล ประชากรกลมตวอยางทเปนประชาชนในพนททาการศกษาจานวน 3 หมบาน หมบานละ 8-9 คน ใชระยะเวลาสมภาษณครงละประมาณ 45 นาท เหตผลทเลอกใชวธนเนองจากเปนกระบวนการศกษาทางวทยาศาสตร ทาใหไดขอมลอยางมคณภาพและมความหลากหลายและครบถวนมากขน เพราะมกระบวนการททาใหสมาชกในกลมสนทนาเปดเผยขอมลทงในดานความคด ประสบการณ ทศนะ ในแตละประเดนทอภปรายมากขน และทาใหผวจยสามารถเรยนรถงเหตผล แนวคด ความรสก หรอทศนะของผรวมกลมแตละคนจากประเดนหวขออภปราย ทงในดานทเหมอนและแตกตางกนโดยไมจาเปนจะตองมความรในประเดนอภปราย (Morgan 1998 : 9-12) กรอบคาถามในการสมภาษณกลมแบบโฟกส มาจากผลการสมภาษณแบบเจาะลกในกลมประชาชนทอาศยนอกพนทททาการศกษา มประเดนหลกคอ การรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก และแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก

1.3 การศกษาเอกสาร (review of documents) เหตผลทผวจยใชวธนเนองจาก การศกษาเอกสารเปนวธการเกบขอมลทางออมจากเอกสารทสาคญ (unobtrusive method) ททาใหเขาใจปรากฏการณทกาลงศกษา และมขอด คอ การเกบขอมลไมตองวนวายกบตวบคคล ผวจยไมตองเกยวของกบผถกวจย และโดยทวไปผถกวจยไมมโอกาสทจะรบรถงขอมลดงกลาว (จนทมา เขยวแกว 2545: 298) การวจยในครงนไดทาการศกษาเอกสารโครงการ 4 ประสานตานภยโรคไขเลอดออกในสวนเกยวกบบทบาทของ จนท.สอ และ อสม.ในการปองกนโรค เพอนาขอมลมาวเคราะหบทบาทของแหลงสารสนเทศ (จนท.สอ. และ อสม.) ใหมความสมบรณมากขน 1.4 การจดทาแผนทการกระจายตวของแหลงสารสนเทศ การจดทาแผนทแสดงใหเหนถงการกระจายตวของแหลงสารสนเทศและชองทางในการกระจายสารสนเทศในหมบาน เพอชวยทาใหการนาเสนอผลการวจยมความสมบรณยงขน วธการจดทาแผนทโดยการสมภาษณ จนท.สอ.และผทาการวจยออกสารวจพนทจรง

39

2. ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรและกลมตวอยางในการศกษาครงน คอ ประชาชนทอาศยในเขตอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ดงน

2.1 ประชากรทศกษา คอ ประชาชนซงประกอบดวย บคคลทวไป และบคคลผทมสถานภาพทางสงคมในตาแหนงอน ๆ ไดแก ผใหญบาน ผชวยผใหญบาน อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) สมาชกองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ททาหนาทเปนหวหนาครอบครว หรอดแลความเปนอยของสมาชกในครวเรอนทอาศยอยในเขตอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด และอาศยอยในเขตอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด อยางตอเนองเปนเวลา 1 ปขนไป ครวเรอนละ 1 คน จานวน 21,513 คน

2.2 กลมตวอยาง จาแนกเปนดงน

2.2.1 กลมตวอยางททาการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล คอ 1) ประชากรทอาศยอยในหมบานอนทไมใชหมบานทจะทาการสมภาษณกลมแบบโฟกส จานวน 3 คน ใชวธการคดเลอกโดยวธเจาะจงใหมลกษณะทคลายกนกบกลมทจะทาการสมภาษณแบบโฟกส 2) จนท.สอ. ทปฏบตงานในสถานอนามยทรบผดชอบหมบานในพนทททาการศกษา (หมบานททาการสมภาษณกลมแบบโฟกส) จานวน 3 คน โดยใชวธการคดเลอกแบบสม 2.2.2 กลมตวอยางทจะทาการสมภาษณกลมแบบโฟกส คอ ประชาชนทอาศยอยในหมบานทผานการจดกลมเปน 3 กลม ไดแก หมบานเสยงสง หมบานเสยงปานกลาง และหมบานเสยงตา โดยคดกรองใหเหลอกลมละ 1 หมบานจานวนหมบานละ 10 คน รวม 30 คน ซงตอไปนในงานวจยนเรยกวา “ผรวมวจย” 2.2.3 การคดเลอกกลมตวอยาง ใชวธการคดเลอกโดยวธเจาะจงโดยใชเกณฑการคดเลอกดงน

1) การจดกลมหมบาน ใชการเกดโรค (มผปวย) และการระบาดของโรคใน พ.ศ. 2546 และ คา H.I. เฉลยทงปเปนเกณฑในการจดกลม ดงน

(1) หมบานเสยงสง คอ หมบานทมการเกดโรคและการระบาดของโรค ใน พ.ศ.2546 และมคาH.I เฉลยตลอดทงปมากกวา 10

(2) หมบานเสยงปานกลาง คอ หมบานทมการเกดโรคในป พ.ศ.2546 แต ไมมการระบาดตอเนอง และมคา H.I. เฉลยทงปอยระหวาง 1-10 (3) หมบานเสยงตา คอ หมบานทไมมการเกดโรค หรอมคา H.I.เฉลยทงป พ.ศ. 2546 นอยกวา 1

40

2) การคดกรองหมบานในแตละกลมใหเหลอ 1 หมบาน ใชอตราการปวยและคา H.I. เฉลยตลอดทงปเปนเกณฑดงน

(1) กลมหมบานเสยงสง เลอกหมบานทมอตราการปวยสงสด และใน กรณมหมบานทมอตราการปวยใกลเคยงกน ใหเลอกหมบานทมคาH.I. เฉลยตลอดทงปสงสด

(2) กลมหมบานเสยงปานกลาง ใชวธการคดเลอกเชนเดยวกนกบขอ (1) (3) กลมหมบานเสยงตา เลอกหมบานทมคา H.I. เฉลยทงปนอยทสด 3) การคดเลอกกลมตวอยางทจะทาการสมภาษณกลมแบบโฟกส ออกแบบ

การคดเลอกกลมเปนแบบ Multiple-Category Design (KRUEGER and CASEY 2000: 31) ใชวธการคดเลอกแบบเจาะจง โดยแบงกลมเปนจานวนหมบานละ 1 กลม กลมละ 10 คนใชเกณฑการคดเลอกดงน (1) หมบานเสยงสง เปนกลมตวอยางทมสมาชกในครวเรอนเคยปวยเปนโรคไขเลอดออก (2) หมบานเสยงปานกลาง เปนกลมตวอยางทมสมาชกในครวเรอนเปนเดกอายระหวางแรกเกด ถง 14 ป อาศยอยดวย ทงทเคยปวยและไมเคยปวยดวยโรคไขเลอดออก (3) หมบานเสยงตา เปนกลมตวอยางประกอบดวยผทมสภาพเปนผนาทางสงคม ไดแก ผใหญบาน อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) และ ประชาชนทวไป ตารางท 3.1 การออกแบบกลมแบบ Multiple-Category Design เพอสมภาษณกลมแบบโฟกส

ประเภทหมบาน ประเภทกลม จานวนกลม (O =1 กลม)

หมบานเสยงสง กลมตวอยางทสมาชกในครวเรอนเคยปวยเปนโรคไขเลอดออก

O

หมบานเสยงปานกลาง

กลมตวอยางทสมาชกในครวเรอนมอายระหวาง แรกเกด ถง 14 ป ทงทเคยปวยและไมเคยปวยดวยโรคไขเลอดออก

O

หมบานเสยงตา กลมตวอยางทเปนผนาทางสงคม และประชาชน

ทวไป

O

41

3. เครองมอทใชในการวจย

เครองมอทใชรวบรวมขอมลในการวจย ไดแก 3.1 แบบสมภาษณกลมแบบโฟกส แบบสมภาษณนเปนแบบสมภาษณแบบม

โครงสรางและเปนคาถามปลายเปด ประกอบดวยสวนท 1 ขอมลทวไป และสวนท 2 คาถามเกยวกบการรบรสารสนเทศ และแหลงสารสนเทศ (ภาคผนวก ก )

3.2 แบบสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล แบบสมภาษณนเปนแบบสมภาษณแบบมโครงสรางปลายเปด ใชสมภาษณ จนท.สอ. ประกอบดวยสวนท 1 ขอมลทวไปของหมบานททาการศกษา และสวนท 2 คาถามเกยวกบบทบาทหนาท แหลงสารสนเทศ และ การกระจายสอสารสนเทศ (ภาคผนวก ข)

3.3 แบบวเคราะหเนอหา ใชในการวเคราะหขอมลในการสมภาษณรายบคคล และ การสมภาษณกลมแบบโฟกส (ภาคผนวก ค) 3.4 แบบบนทกในการสมภาษณรายบคคล ไดแก แบบบนทกรายละเอยดการ สมภาษณ เทปเสยง

3.5 แบบบนทกในการสมภาษณกลมแบบโฟกส ไดแก แบบบนทกชวยจาของผดาเนนการสมภาษณกลมและผชวย แบบบนทกรายละเอยดการสมภาษณ เทปเสยง 3.6 แบบแจกแจงขอมล ใชในการแจกแจงลกษณะทวไปของกลมตวอยาง และ แจกแจงความสาคญของคาทไดจากการวเคราะหเนอหา

4. การตรวจสอบคณภาพของเครองมอ

การตรวจสอบคณภาพของแบบสมภาษณรายบคคล และสมภาษณกลมแบบโฟกส ม

ขนตอนดงน ขนตอนท 1 ศกษาเนอหาทฤษฎ เอกสาร ตาราทเกยวของนามาสรางแบบสมภาษณ ขนตอนท 2 ใหอาจารยทปรกษาตรวจสอบความถกตอง ความชดเจนของภาษา การใชภาษา และความตรงของเนอหา ขนตอนท 3 นาไปทดลองสมภาษณในกลมทไมใชกลมตวอยาง และนามาปรบปรงแกไขและใหอาจารยทปรกษาตรวจสอบความถกตองอกครง และนาไปใชในกลมตวอยาง

42

5. การดาเนนการวจย การดาเนนการวจยและการรวบรวมขอมล มสองขนตอน คอ ขนตอนท 1 การพฒนา

เครองมอทใชในการวจย และขนตอนท 2 การเกบขอมลการวจย มรายละเอยดดงน 5.1 ขนตอนท 1 การพฒนาเครองมอทใชในการวจย ประกอบดวยการกาหนดพนท

และการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล ดงน 5.1.1 กาหนดพนททจะทาการสมภาษณกลมแบบเจาะลกรายบคคล การกาหนด

พนททจะทาการสมภาษณประชาชนในชวงเดอน มกราคม 2547 โดยวธเลอกหมบานแบบเจาะจงทไมใชหมบานททาการศกษา แตอยในพนทอาเภอเสลภม คอ บานทามวง หมท 1 ตาบลทามวง บานหนองฟา หมท 7 ตาบลโพธทอง และคมโรงพยาบาล หมท 7 ตาบลขวญเมอง 5.1.2 การสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล ดาเนนการดงน 1) ผวจยทาหนงสอ ถง จนท.สอ. ทรบผดชอบหมบานทจะทาการสมภาษณ เพอขอความรวมมอใหแจงกลมตวอยางทราบถง วน เวลา และสถานทในการสมภาษณรายบคคล

2) ทาการสมภาษณแบบเจาะลกโดยผวจย ในพนทจานวน 3 หมบาน ดงน - วนท 5 กมภาพนธ 2547 สมภาษณประชาชนทเคยพาบตรหลานเขารบ

การรกษาพยาบาลดวยโรคไขเลอดออกทโรงพยาบาลในรอบปทผานมา ทคมโรงพยาบาล หมท 7 ตาบลขวญเมอง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

- วนท 7 กมภาพนธ 2547 สมภาษณประชาชนผทาหนาทผใหญบาน ท หมบานทามวง หมท 1 ตาบลทามวง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

- วนท 9 กมภาพนธ 2547 สมภาษณประชาชนผทาหนาทเปน อสม. ท หมบานหนองฟา ตาบลโพธทอง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

5.1.3 รวบรวมขอมลและประมวลผลเบองตน เพอนามาทากรอบคาถามในการ สมภาษณกลมแบบโฟกส ในระหวางวนท 10 – 28 กมภาพนธ 2547 5.2 ขนตอนท 2 การเกบขอมลการวจย ประกอบดวย การกาหนดพนทหมบานเพอสมภาษณกลมแบบโฟกส การเตรยมการกอนทาการสมภาษณ การดาเนนการสมภาษณกลมแบบโฟกส และการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล ดงตอไปน

5.2.1 การกาหนดพนทหมบานเพอทาการสมภาษณกลมแบบโฟกส โดยวธทาการประมวลผลขอมลจากรายงานบตรรายงานโรค และรายงานการสารวจลกนายงลาย ในรอบ พ.ศ. 2546 เพอจดกลมและคดกรองหมบานทจะทาการเกบขอมลตามหลกเกณฑทกาหนดในชวงเดอน มนาคม 2549 ไดแก หมบานเสยงตา คอ หมบานผกกาดหญา หมท 2 ตาบลนาเลง

43

อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด หมบานเสยงปานกลาง คอ หมบานโนนสนามหมท 3 ตาบล เมองไพร อาเภอเสลภม และหมบานเสยงสง คอ หมบานนาจน หมท 3 ตาบลบ งเกลอ อาเภอ เสลภม จงหวดรอยเอด

5.2.2 การเตรยมการกอนทาการสมภาษณ การเตรยมการโดยขอความรวมมอกบ เจาหนาทสถานอนามยผรบผดชอบหมบานทจะการเกบขอมล ใหทาการคดเลอกกลมตวอยางทจะทาการสมภาษณกลมแบบโฟกส ตามลกษณะทผวจยกาหนดในชวงตนเดอน เมษายน 2547 5.2.3 ดาเนนการสมภาษณกลมแบบโฟกส มรายละเอยดดงน 1) คดเลอกผดาเนนการสมภาษณกลม (moderator) ซงมลกษณะเปนผม ความรและประสบการณในการสมภาษณกลมแบบโฟกส มวฒการศกษาระดบปรญญาโทในสาขาวชาสขศกษา หรอสาขาอน ๆ ทเกยวของ โดยผานความเหนชอบจากอาจารยทปรกษา 2) ทาหนงสอจากมหาวทยาลยแตงตงผดาเนนการสมภาษณกลม (moderator) ไดแก นายวทยา โคตรทาน ตาแหนง นกวชาการสาธารณสข ระดบ 7 สานกงานสาธารณสขจงหวดรอยเอด

3) ผวจยและ ผดาเนนการสมภาษณกลม (moderator) รวมกนดาเนนการตาม ขนตอนตอไปน

(1) วางแผนการสมภาษณ โดยการเตรยมหวขอทจะทาการสมภาษณ อปกรณในการสมภาษณ สถานท และขนตอนดาเนนการสมภาษณ วธการรวบรวมและจดกลมขอมล การวเคราะหขอมล และการเตรยมการเขยนรายงาน

(2) คดเลอกสมาชกเพอเขารวมกลม โดยรวมกบเจาหนาทสถานอนามย ผรบผดชอบหมบานทสามาชกกลมอาศยอย และใหมลกษณะตามทผวจยกาหนด ในระหวางวนท 1- 5 เมษายน 2547

(3) ขอความรวมมอจากเจาหนาทสถานอนามยผรบผดชอบหมบานท สมาชกกลมอาศยอย โดยจดทาหนงสอเชญสมาชกกลมเขารวมการสมภาษณกลมตามสถานทและเวลาทกาหนด

(4) ลงพนทเปาหมาย โดยผวจยเขาพนทหมบานเปาหมายเพอชแจงถง ความสาคญของการสมภาษณกลม และทาการนดหมายเกยวกบการสมภาษณกลมใหกลมตวอยางรบทราบเปนรายบคคล เพอทาความคนเคยและประเมนความรวมมอในการเขารวมการสมภาษณกลม ในระหวางวนท 10 – 15 เมษายน 2547 (5) ดาเนนการสมภาษณกลมในหมบานเปาหมาย ดงน

44

- หมบานเสยงตา ไดแก หมบานผกกาดหญา หมท 2 ตาบลนาเลง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ในวนท 20 เมษายน 2547 - หมบานเสยงปานกลาง ไดแก หมบานโนนสนาม หมท 3 ตาบลเมองไพร อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ในวนท 21 เมษายน 2547 - หมบานเสยงสง ไดแก หมบานนาจน หมท 3 ตาบลบงเกลอ อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ในวนท 22 เมษายน 2547 วธการสมภาษณใหผดาเนนการสมภาษณกลม (moderator) เปนผดาเนนการสมภาษณ และผวจยเปนผชวย โดยทาหนาทบนทกรายละเอยดการสมภาษณโดยการบนทกในแบบบนทก และบนทกเทปเสยง บนทกชวยจา โดยใชเวลาสมภาษณกลมประมาณ 45 นาท ถง 1 ชวโมง และรวมกนรวบรวมขอมลทไดเพอนาไปวเคราะหโดยใชเวลาประมาณ 30 นาท ตอการทากลม 1 ครง และนาผลการวเคราะหขอมลมาเขยนรายงานการสมภาษณ

5.2.4 ดาเนนการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล ในกลม จนท.สอ. ทปฏบตงาน ในสถานอนามยทรบผดชอบพนทหมบานททาการสมภาษณกลมแบบโฟกส โดยมเปาหมายแหงละ 1 คน รวม จานวน 3 คน พรอมทงสารวจหมบานเพอทาแผนทการกระจายสารสนเทศในหมบาน และนาผลการสมภาษณมาวเคราะหและเขยนรายงานการสมภาษณ ดงน สถานอนามยบานผกกาดหญา หมท 2 ตาบลนาเลง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ในวนท 10 กรกฎาคม 2547 สถานอนามยบานโนนสนาม หมท 3 ตาบลเมองไพร อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ในวนท 11 กรกฎาคม 2547 และสถานอนามยบานนาจน หมท 3 ตาบลบงเกลอ อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ในวนท 12 กรกฎาคม 2547 5.2.5 การศกษาเอกสาร ผวจยไดศกษาเอกสารโครงการ 4 ประสานตานภยโรคไขเลอดออก ซงเปนโครงการปองกนโรคไขเลอดออกทอาเภอเสลภมไดจดทาขน และเรมดาเนนการในเดอน ตลาคม 2546 เพอนาขอมลมาวเคราะหบทบาทของ จนท.สอ. และ อสม. ในการปองกนโรคไขเลอดออก

45

จากขนตอนการวจยเขยนเปนผงความสมพนธระหวางขนตอนการวจย วตถประสงคในการวจย และผลลพธทได ดงน

ขนตอนท 1 การสรางเครองมอทใชในการวจย

1. การสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล 2. การประมวลผลขอมลเพอสรางกรอบคาถามในการ

สมภาษณกลมแบบโฟกส

ขนตอนท 2 การเกบขอมลในการวจย

6.การศกษาเอกสาร (review of documents)

5. การสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล กลมเจาหนาทสถานอนามย และสารวจหมบานทาแผนทการกระจายสารสนเทศในหมบาน

การรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออกของประชาชน

3. การกาหนดพนทและสมภาษณกลม แบบโฟกส 4. การประมวลขอมลเบองตน

กรอบคาถามในการสมภาษณกลมแบบโฟกส (focus group interview)

ภาพท 3.1 แผนภมความสมพนธระหวาง ขนตอน และ ผลลพธการวจย

46

6. การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลมขนตอนดาเนนการดงน 6.1. การวเคราะหขอมลจากการสมภาษณรายบคคล ทาดงน

6.1.1 ตรวจสอบความครบถวนและความถกตองของขอมลทไดจากการสมภาษณ โดยใชขอมลทไดจากแบบบนทกรายละเอยดการสมภาษณ เทปเสยง และบนทกรายละเอยดเพมเตมในแบบบนทกรายละเอยดการสมภาษณ

6.1.2 แจกแจงลกษณะของกลมตวอยาง โดยใชแบบแจกแจงลกษณะกลมตวอยาง และประมวลผลดวยโปรแกรมคอมพวเตอร (โปรแกรม MS-Excel)

6.1.3 วเคราะหและจดกลมเนอหาทไดจากการสมภาษณ โดยใชแบบวเคราะห เนอหา

6.2 การวเคราะหขอมลทไดจากการสมภาษณกลมแบบโฟกส (Focus Group Interview) ทาดงน

6.2.1 ตรวจสอบความครบถวนและความถกตองของขอมลทไดจากการสมภาษณ โดยใชขอมลทไดจากแบบบนทกรายละเอยดการสมภาษณ เทปเสยง แบบบนทกชวยจาของผดาเนนการสมภาษณและผชวย และบนทกรายละเอยดเพมเตมในแบบบนทกรายละเอยดการสมภาษณ

6.2.2 ตรวจสอบความเทยงตรงและความนาเชอถอของขอมลโดยวธการสอบ

ทานขอมลแบบสามมต (triangulation) ดงน 1) การตรวจสอบขอมล (data triangulation) ทไดจากการสมภาษณกลมแบบโฟกส มาตรวจสอบกบเอกสารและผลการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคลในกลม จนท.สอ. 2) การตรวจสอบผวจย (investigator triangulation) โดยการนาขอมลทไดจากการสมภาษณเจาะลกรายบคคลในกลมเจาหนาทสถานอนามยเกยวกบแหลงสารสนเทศและชองทางการกระจายสารสนเทศในหมบาน มาใชในการสารวจพนทจรงในหมบาน

6.2.3 แจกแจงลกษณะของกลมตวอยาง โดยใชแบบแจกแจงลกษณะกลมตวอยาง และประมวลผลดวยโปรแกรมคอมพวเตอร (โปรแกรม MS-Excel)

6.2.4 วเคราะหและจดกลมเนอหาทไดจากการสมภาษณ โดยใชแบบวเคราะห เนอหา จดกลมเนอหาทไดจากการวเคราะห และนามาแจกแจงความถโดยใชแบบแจกแจง และประมวลผลดวยโปรแกรมคอมพวเตอร (โปรแกรม MS-Excel)

47

6.3 เขยนรายงานการวจยฉบบเตม โดยแบงเนอหาเปน 5 บท ไดแก บทท 1 บทนา บทท 2 วรรณกรรมทเกยวของ บทท 3 วธดาเนนการวจย บทท 4 ผลการวจย และบทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

7. สถตทใชในการวจย

7.1 คาสถต รอยละ คาเฉลย ใชอธบายขอมลทเปนลกษณะทางประชากรของกลมททาการสมภาษณกลมแบบโฟกส และแจกแจงความถของขอมลทไดจากการสมภาษณ

7.2 ใชวธการวเคราะหเนอหาทไดจากการสมภาษณกลมแบบโฟกส มาอธบายการรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออก

บทท 4

ผลการวจย

การวจยนใชรปแบบการวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคในการวจย คอ (1) ศกษาการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก ในดานความเสยงตอการปวยเปนโรค ความรนแรงของโรค และการปองกนโรค และ (2) ศกษาแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน โดยทาการศกษาในหมบานทมความแตกตางกนในดานการเกดโรคไขเลอดออก จานวน 3 หมบาน กลมตวอยางไดแก ประชาชน และเจาหนาทสถานอนามย (จนท.สอ) วธการศกษาใชวธสมภาษณกลมแบบโฟกส และสมภาษณรายบคคล ผวจยขอนาเสนอผลการวจยตามหวขอดงตอไปน

1. บรบทหมบานททาการศกษา 2. ลกษณะของผรวมวจยในหมบาน 3. การรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก

3.1 การรบรอาการและความรนแรงของโรค 3.1.1 การรบรอาการและความรนแรงของโรค 3.1.2 สรปการรบรความรนแรงของโรค

3.2 การรบรความเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก 3.2.1 การรบรโอกาสเสยงตอการปวย 3.2.2 การรบรปจจยเสยงททาใหเกดโรค 3.2.3 สรปการรบรปจจยเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก 3.3 การรบรการปองกนโรคไขเลอดออก 3.3.1 การใหความสาคญตอวธการปองกนโรค 3.3.2 สรปการรบรการปองกนโรคไขเลอดออก 4. แหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน 4.1 ประเภทของแหลงสารสนเทศ 4.2 แหลงสารสนเทศทประชาชนใหความสาคญ 4.3 แหลงสารสนเทศทประชาชนตองการ 4.4 ชองทางการกระจายสารสนเทศของแหลงสารสนเทศ 4.5 บทบาทของแหลงสารสนเทศในหมบาน 4.6 ความสมพนธระหวางแหลงสารสนเทศในหมบาน

49

1. บรบทหมบาน หมบานททาการศกษามจานวน 3 หมบาน มทตงทางภมศาสตร ขนาดของหมบาน จานวนประชากร ฐานะทางเศรษฐกจ และระดบการศกษา ดงน 1.1 หมบานเสยงตา ตงอยทางทศใตของอาเภอ หางจากอาเภอประมาณ 7 กโลเมตร เสนทางคมนาคมสอาเภอเปนถนนลาดยาง บรเวณทตงบานเรอนของประชาชนตงบนฝงลานาช สภาพพนทเปนทลม ในฤดฝนมนาทวมบรเวณรอบนอกหมบานเกอบทกปและในบางปทฝนตกชกนาจะทวมบรเวณทตงบานเรอนของประชาชน หมบานมบานเรอนจานวน 104 หลงคาเรอน ประชากรจานวน 695 คน สวนใหญมอาชพทานา โดยทานาปละ 2 ครง และในยามวางจะปลกหมอนเลยงไหมในบรเวณสวนหลงบาน หรอปลกผกเปนอาชพเสรมจงทาใหมฐานะคอนขางด และมบางสวนประกอบอาชพรบราชการ ซงสวนใหญจะไปทางานทอนในลกษณะไปกลบทกวน ระดบการศกษาของประชาชนสวนใหญจบชนมธยมศกษาตอนตน (ม.3) และมบางสวนทจบระดบปรญญาตร ซงจะไปทางานทสานกงาน หางราน หรอรบราชการทตางจงหวด(นาร โพธจกร 2547 ,10 กรกฎาคม) 1.2 หมบานเสยงปานกลาง ตงอยกงกลางของอาเภอ เปนทางผานเขาสแหลงทองเทยวทมชอเสยงเปนทรจกของอาเภอ คอ บงเกลอ หางจากอาเภอประมาณ 5 กโลเมตร เสนทางคมนาคมสอาเภอเปนถนนลาดยาง มบานเรอนจานวน 58 หลงคาเรอน ประชากรจานวน 312 คน ซงสวนใหญประกอบอาชพทานา และมอาชพเสรม คอ ปลกผกสวนครวสงขายทตลาดในอาเภอ และบางสวนจะรบจางเยบผาสงโรงงาน ในฤดวางนาบางสวนจะอพยพครอบครวไปรบจางซอมเรอบรเวณชายฝงทะเลตะวนออก ทาใหประชาชนทนมรายไดและฐานะด ระดบการศกษาของประชาชนสวนใหญจบชนประถมภาคบงคบ (ป.4 หรอ ป.6) (พรภทร บญชมพ 2547, 11 กรกฎาคม ) 1.3 หมบานเสยงสง ตงอยบรเวณตะวนออกเฉยงเหนอของอาเภอ ตดกบอางเกบนาขนาดใหญ หรอ บงเกลอ ซงเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงของอาเภอ หางจากอาเภอประมาณ 8 กโลเมตร เสนทางคมนาคมจากอาเภอเขาสหมบานเปนถนนลาดยาง มบานเรอนจานวน 174 หลงคาเรอน ประชากรจานวน 1,129 คน สภาพหมบานเปนหมบานขนาดใหญคอนขางแออด มลกษณะคลายชมชนแออดในเมอง เนองจากเปนทตงของแหลงทองเทยวทมชอเสยง จงมผคนพลกพลานแวะเยยมเยอนหมบานเปนประจา โดยเฉพาะชวงเทศกาลสงกรานตหมบานจะมคนมาทองเทยวไมตากวา 5 พนคนตอวน

50

ประชาชนในหมบานสวนใหญจบการศกษาระดบประถมภาคบงคบ แตมรายไดและฐานะคอนขางด เนองจะประกอบอาชพทานาเปนอาชพหลกและปลกผกสวนครวสงขายทตลาดสดในอาเภอในฤดวางนา สวนประชาชนวยหนมสาวจะไปรบจางเยบตามโรงงานท กรงเทพมหานคร (ถาวร พเนตร 2547, 13 กรกฎาคม)

ภาพท 4.1 แผนทแสดงทตงของหมบานททาการสมภาษณกลมตวอยางแบบโฟกส

2. ลกษณะของผรวมวจย

2.1 ลกษณะของผรวมวจยในสถานอนามย ผรวมวจยในสถานอนามย หมายถง จนท.สอ. ทรบผดชอบหมบานททาการสมภาษณกลมแบบโฟกสแหงละ 1 คน รวมจานวน 3 คน เปนชายจานวน 2 คน หญงจานวน 1 คน สาเรจการศกษาระดบปรญญาตรทกคน ทางานในตาแหนงหวหนาสถานอนามย จานวน 1 คน และระดบผปฏบตงาน จานวน 2 คน มประสบการณทางานจานวน 8 ป 19 ป และ 24 ป ตามลาดบ

51

2.2 ลกษณะของผรวมวจยในหมบาน ผรวมวจยในหมบาน หมายถง กลมตวอยางในหมบานททาการศกษา หมบานละ 8-9 คน รวมจานวนทงสน 26 คน มลกษณะดงน ตารางท 4.1 ลกษณะของผรวมวจยแยกรายหมบาน

ขอมลทวไป เสยงตา เสยงปานกลาง เสยงสง

เพศ ชาย - 1 3 หญง 9 8 5

ชวงอาย 20 – 30 ป - 4 - 31 – 40 ป 7 3 8 มากกวา 40 ป 2 2 -

การศกษา ประถมศกษา 4 8 6 มธยมศกษาตน - 1 2 มธยมศกษาปลาย 4 - - ปรญญาตร 1 - -

สถานะภาพในครวเรอน หวหนาครวเรอน 1 1 3 คสมรส 7 8 5 ผอาศย 1 - -

ตาแหนงในสงคม ประชาชนทวไป 1 6 5 อาสาสมครสาธารณสข (อสม.) 7 3 3 ผนาชมชน (ผใหญบาน) 1 - -

สมาชกในครวเรอน อายตากวา 14 ป ม 6 7 8 ไมม 3 2 -

52

ตารางท 4.1 ลกษณะของผรวมวจยแยกรายหมบาน (ตอ)

ขอมลทวไป เสยงตา เสยงปานกลาง เสยงสง

สมาชกครวเรอนทเคยปวยดวยโรคไขเลอดออก

เคยปวย - 5 8 ไมเคยปวย 9 4 -

3. การรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก

การรบรสารสนเทศในงานวจยน คอ การทบคคลมการสนองตอบตอสารสนเทศทมากระทบตว ซงจะสงผลไปถงการปฏบตหรอกระทาพฤตกรรมใดพฤตกรรมหนง ผรวมวจยมการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกวาเปนโรคทเกดขนไดกบคนทกเพศทกวย และมความรนแรงของโรคถงขนทาใหเสยชวตได แตกเปนโรคทสามารถปองกนได โดยทผรวมวจยมการรบรเกยวกบความรนแรงของโรค ความเสยงตอการปวยเปนโรค และการปองกนโรค ดงรายละเอยดตอไปน 3.1 การรบรอาการและความรนแรงของโรค การรบรอาการและความรนแรงของ โรคไขเลอดออก หมายถง การทบคคลสามารถบอกไดวาเมอตนเอง หรอบคคลในครวเรอนปวยเปนโรคไขเลอดออกแลวจะมอาการอยางไรและมความรนแรงในขนใด ในการสรปผลการวจยในครงนผวจยไดใชกรอบอาการทไดกลาวถงลกษณะความรนแรงของโรคไขเลอดออกมาเปนกรอบในการสรปผล ซงอาการความรนแรงของโรคจาแนกได 4 ขน คอ ขนท 1 ผปวยมอาการไมรนแรงมเพยงอาการไขเทานน ขนท 2 ผปวยเรมมเลอดออกตามอวยวะตาง ๆแตไมมากนกและความดนโลหตยงปกต ขนท 3 ผปวยเรมมเลอดออกตามอวยวะตาง ๆมากขนและความดนโลหตเรมลดตาลง ขนท 4 ผปวยเรมมอาการหนกและเขาสภาวะชอกและถงตายได (นภา จรญเวศน 2520:340 อางใน ธระศกด มกคน 2544:11) ผลการวจยสรปไดดงน

3.1.1 การรบรอาการและความรนแรงของโรค 1) การรบรทเหมอนกน ผรวมวจยทง 3 หมบานมการรบรทเหมอนกนวา

53

อาการของโรคไขเลอดออกจาแนกได 3 ระดบดวยกนคอ 1) ระดบทมอาการเลกนอยผปวยยงสามารถประกอบกจวตรประจาวนได ซงจะมเพยงอาการไขและเมอกนยาลดไขแลวอาการจะทเลาลง (โฟกส01/85 ผต.4) ซงหมายถงการรบรอาการความรนแรงของโรคในขนท1 และ 2) ระดบทมอาการรนแรงถงขนทตองนาไปรบการรกษาพยาบาลกบ จนท.สอ. หรอแพทยในโรงพยาบาลโดยเรงดวน ซงหมายถงการรบรอาการความรนแรงของโรคในขนท 2 และขนท 3 และ 3) ระดบทมอาการรนแรงมากจนถงขนททาใหเสยชวตไดหากเขารบการรกษาพยาบาลลาชา ซงหมายถงการรบรอาการความรนแรงของโรคในขนท 4 2) การรบรทแตกตางกน ผรวมวจยของแตละหมบานมความสามารถรบรถงลกษณะอาการสาคญทแสดงถงความรนแรงของโรคจนถงขนทจะตองรบนาผปวยเขารบการรกษาพยาบาลโดยเรงดวนท แตกตางกนดงน (1) หมบานเสยงตา ผรวมวจยในหมบานนสามารถรบรถงลกษณะอาการทแสดงถงความรนแรงไดเรวกวาผรวมวจยหมบานอน ๆ โดยไดกลาวถงลกษณะอาการสาคญของโรคทตนเองเหนวามความรนแรง คอ มอาการไขเปนระยะเวลานานประมาณ 1 สปดาหขนไป(โฟกส01/75 ผต.4) หรอมลกษณะอาการไขทเปน ๆ หาย ๆ และมอาเจยนรวมดวย (โฟกส01/79 ผต.10,โฟกส01/88 ผต.4) หรอมลกษณะอาการไขสงลอย และมอาการชกรวมดวย (โฟกส01/91 ผต.4) ซงแสดงใหเหนวา เมอผปวยมเพยงอาการความรนแรงขนท 1 กเหนวามความจาเปนตองรบพาไปรบการรกษาพยาบาล (2) หมบานเสยงปานกลาง ผรวมวจยในหมบานนมการรบรอาการความรนแรงของโรคไดลาชากวาหมบานเสยงตา จะเหนไดจากการกลาวถงลกษณะอาการทตองรบนาผปวยไปรบการรกษาพยาบาลวามลกษณะ คอ ผปวยมอาการไขนาน 3-4 วน ปวดศรษะ นอนซม (โฟกส02/122ผต.10) หรอเบออาหาร ตวเยน หนาวสน อาเจยน (โฟกส02/124ผต5) หรอมเหงอออก มจดจาเลอดขนตามตว (โฟกส02/123ผต.9) ซงเปนลกษณะอาการความรนแรงในขนท 2 (3) หมบานเสยงสง รวมวจยในหมบานนมการรบรความรนแรงของโรคลาชากวาทง 2 หมบาน ซงไดกลาวถงลกษณะอาการทแสดงถงความรนแรงของโรคทตองรบพาไปรบการรกษาพยาบาลวามลกษณะอาการ ไขสงลอย ซม ปวดทอง (โฟกส03/15ผต.8) หรอไขสงลอยและ มจดจาเลอดขนตามตว (โฟกส03/19ผต.6) หรอไขสงลอย ปวดศรษะ ปวดทอง และมอาเจยนรวม (โฟกส 03/21ผต.5,โฟกส03/22 ผต.4,โฟกส03/23ผต.2) หรอไขสง ปวดศรษะ เลบมอมสดาคลา (โฟกส03/22ผต.1) ซงเปนลกษณะอาการความรนแรงในขนท 3 และ 4 3) สาเหตทนาผปวยไปรบการรกษาพยาบาลลาชาจนทาใหมอาการรนแรงมากขน ผลการสมภาษณกลมแบบโฟกสทง 3 หมบาน นอกจากจะทาใหทราบวาผรวมวจยทก

54

หมบานมการรบรทเหมอนกนวา โรคไขเลอดออกเปนโรคทมความรนแรงในระดบททาใหผปวยเสยชวตไดหากนาผปวยไปรบการรกษาพยาบาลทลาชา และยงไดทราบสาเหตททาใหนาผปวยไปรบการรกษาพยาบาลลาชาจากผรวมวจยในหมบานเสยงตา สรปไดดงน (1) การขาดความเอาใจใสในการเฝาระวงอาการปวย เนองจากผปกครองของเดกทปวยไมไดใสใจสงเกตอาการทบงชถงความรนแรงของโรคไขเลอดออก เพราะวาอาการของโรคทมทงไขและตวเยนสลบกนไป จนบางครงทาใหคดวาเดกหายปวยแลวจงไมใสใจเฝาตดตามอาการ ทาใหมอาการรนแรงมากขน(โฟกส01/77 ผต.1,โฟกส01/78 ผต.9,โฟกส01/79 ผต.10) (2) การขาดประสทธภาพในการวนจฉยโรคในระยะเรมแรกของเจาหนาทสถานอนามย (จนท.สอ) เชน จนท.สอ.ไมสามารถบอกไดทนทวาผปวยเปนโรคไขเลอดออกหรอไม ทาไดเพยงแตใหผปกครองเดกทปวยเฝาสงเกตอาการเทานน ประกอบกบการขาดความเอาใจใสในการเฝาระวงอาการปวยของผปกครองเดก จงทาใหผปวยมอาการรนแรงมากขน(โฟกส01/78 ผต.9,โฟกส01/79 ผต.10) (3) ผปกครองเดกขาดความรเกยวกบอาการของโรคไขเลอดออก ซงสวนใหญเดกจะอยในความดแลของผปกครองทเปนผสงอาย ไดแก ป ยา ตา ยาย และเมอเดกปวยกลมผปกครองเหลานไมมความรเกยวกบโรค จงไมสามารถเฝาสงเกตอาการได จนทาใหผปวยมอาการรนแรงมากขนจงจะพาไปรบการรกษาพยาบาล (โฟกส01/80 ผต.4) ดงเชนผรวมวจยททาหนาทเปนอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) ไดกลาวไววา “ไปหาหมออนามยกบอกเพยงวาดอาการไปกอน .. และผใหญกไมสงเกตด อาการเดกวาเปนอยางไร ถาคนทเคยอบรมอยางพวกเรา (อสม.) กจะสงเกตอาการ เชน ถาม อาการไขจะเดยวเปน เดยวหาย และมอาการอาเจยนดวย กจะไดรบนาสงหมอ.. กเลยไดไปพดแนะนาชาวบานในการสงเกตอาการ เชน ถามผปกครองเดกดวาเดกมอาการไขเปนอยางไร มอาเจยนมย ถามกไดแนะนาใหรบพาไปหาหมออนามย (เจาหนาทสถานอนามย) เพอหมออนามยจะไดรบสงโรงพยาบาล ” (โฟกส01/79 ผต.10) 3.1.2 สรปการรบรความรนแรงของโรค ผลการสมภาษณกลมแบบโฟกสนอกจากไดรบทราบวา ผรวมวจยทกหมบานมการรบรทเหมอนกนวาโรคไขเลอดออกเปนโรคทมความรนแรงในระดบททาใหผปวยเสยชวตไดหากนาผปวยไปรบการรกษาพยาบาลทลาชา และยงไดทราบถงความสามารถในการรบรความรนแรงของโรคทแตกตางกน สรปไดดงตาราง

55

ตารางท 4.2 สรปการรบรอาการความรนแรงของโรคไขเลอดออก

การรบรทแตกตางกน การรบรทเหมอนกน

หมบานเสยงตา หมบานเสยงปานกลาง หมบานเสยงสง โรคไขเลอดออกมอาการรนแรงถงขนทาใหผปวยเสยชวตไดหากเขารบการรกษาลาชา

-มการรบรความรนแรงของโรคเมออาการของโรคเขาสขนท 1

-มการรบรความรนแรงของโรคเมออาการของโรคเขาสขนท 2

มการรบรความรนแรงของโรคเมออาการของโรคเขาสขนท 3- 4

จากตารางท 4.2 แสดงวาผรวมวจยทง 3 หมบาน มความสามารถในการรบรอาการความรนแรงของโรคไขเลอดออกทแตกตางกน คอ ผรวมวจยในหมบานเสยงตาสามารถรบรถงความรนแรงของโรคเพยงเมอผปวยเรมมอาการของโรคเรมเขาสขนท 1 ซงเปนการรบรทเรวกวา ผรวมวจยในหมบานอน ๆ ในขณะทผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลางมความสามารถในการรบรถงอาการความรนแรงของโรคเมอผปวยเรมมอาการของโรคทเขาสขนท 2 ซงเรมมภาวะเลอดออกแลวแตยงไมมากนก และผรวมวจยในหมบานเสยงตามความสามารถในการรบรอาการความรนแรงของโรคทลาชาทสด เพราะวาเกดการรบรวาผปวยมอาการรนแรงเมออาการของโรคเขาสขนท 3 หรอขนท 4 แลว ซงเปนอาการทผปวยเรมมเลอดออกมากขนและความดนโลหตเรมลดตาลงจนเขาสภาวะชอกทาใหเสยงตอการเสยชวตได ซงความสามารถในการรบรอาการความรนแรงของโรคไขเลอดออกทแตกตางกนน มผลตอความลาชาในการนาผปวยไปรบการรกษาพยาบาลดวยเชนกน

3.2 การรบรความเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก การรบรความเสยงตอการ ปวยเปนโรคไขเลอดออก หมายถง การทบคคลสามารถบอกไดวาตนเองมโอกาสเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกหรอไม และมปจจยอะไรบางทจะทาใหตนเองหรอบคคลในครวเรอนปวยเปนโรคไขเลอดออกได ผรวมวจยมการรบรถงโอกาสเสยงตอการปวย การรบรถงปจจยเสยงททาใหเกดโรค ดงตอไปน

3.2.1 การรบรโอกาสเสยงตอการปวย ผลจากการสมภาษณผรวมวจยทง

56

3 หมบาน พบวามการรบรทเหมอนกนวาคนทกเพศทกวยมโอกาสปวยเปนโรคไขเลอดออก และเดกจะมโอกาสปวยมากกวาผใหญ โดยเฉพาะเดกเลกจะมโอกาสปวยมากกวาเดกโต ซงสาเหตหลกมาจากการถกยงกด มรายละเอยดทแตกตางกนแยกรายหมบาน ดงน 1) หมบานเสยงตาและหมบานเสยงปานกลาง ผลการวจยพบวา ทกคนมโอกาสปวยเปนโรคไขเลอดออก เพราะยงไมสามารถหาวธปองกนยงกดไดอยางดพอ (โฟกส01/102 ผต.9) และผรวมวจยสวนใหญมความคดเหนวา เดกมโอกาสเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกมากกวาผใหญโดยเฉพาะเดกทมอายนอย เนองจากยงไมสามารถดแลตนเองไมใหถกยงกดได (โฟกส01/98 ผต.10) หรอผปกครองเดกไมไดระมดระวงปองกนอยางดพอ (โฟกส02/39ผต.7) หรอจากพฤตกรรมของเดกเอง เชน เดกบางคนจะชอบเขาไปวงเลนซกซนในบรเวณในปาหรอในสวนหลงบาน จงทาใหมโอกาสถกยงกดไดมากขน (โฟกส01/106ผต8,โฟกส01/109ผต5,โฟกส01/112 ผต.4,โฟกส01/113 ผต.3) 2) หมบานเสยงสง ผรวมวจยทกคนรบรวาเดกมโอกาสปวยเปนโรคไขเลอดออกเชนเดยวกน และมความคดเหนวาเดกทเคยปวยมากอนแลว จะมโอกาสเสยงมากกวาเดกทไมเคยปวย เนองจากพฤตกรรมเสยงทแตกตางกน ดงเชนคากลาวของผรวมวจยดงน

“ผมคดวาคนเดม (คนทเคยปวย) นนละ… ลกคนนสงเกตดวาเวลาเลกเรยนจะไป นงดโทรทศนในบาน…คนมาดวยกน(สวนลกอกคน)กไมเทาไหรเพราะวาไมชอบดโทรทศนจะไปหาเลนในทง (วงเลนในทงนา)” (โฟกส03/48ผต.8) 3.2.2 การรบรปจจยเสยงททาใหเกดโรค ผรวมวจยทกหมบานรบรเหมอนกนวา ปจจยเสยงหลกททาใหปวยเปนโรคไขเลอดออก คอ การถกยงกดในสถานทตาง ๆ ไดแก ภายในอาคารบานเรอน บรเวณนอกอาคารบานเรอน และในโรงเรยน มรายละเอยดดงน 1 ) ภายในอาคารบานเรอนของตนเอง ผรวมวจยสวนใหญของทกหมบานมการรบรทเหมอนกนวา การทเดกถกยงกดภายในบานของตนเองเปนปจจยเสยงททาใหเดกมโอกาสปวยเปนโรคไขเลอดออกมากทสดถงแมวาจะมการปองกนแลวกตาม (โฟกส01/117.ผต1) และเดกทเสยงตอการถกยงกด คอ เดกทอยในวยเรยนเพราะเดกจะชอบนงดโทรทศนภายในบานเรอนในชวงเวลาเลกเรยนหรอวนหยดมากกวาทจะวงเลนนอกบาน จงทาใหถกยงกดไดประกอบไมมการปองกนทดพอ เชน เปดพดลมไลยงแทนการจดยากนยง ดงคากลาวของผรวมวจย ดงน “เสยงสงทสด ผมคดวาอยบานเพราะวาเดกดโทรทศน”(โฟกส03/57ผต8) นอกจากนนผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลางและหมบานเสยงสง ไดวเคราะหถงสาเหตทมยงชกชมในบานเรอน ดงน

57

(1) หมบานเสยงปานกลาง ผรวมวจยในหมบานนบางคนมความคดเหนวา สาเหตททาใหมยงชกชม คอ การขาดความรวมมอกนปองกนการเกดยงลายและกาจดลกนายงลายของประชาชนภายในหมบาน เพราะวายงมประชาชนในหมบานบางคนทไมใหความรวมมอ จงทาใหมยงลายเกดขนภายในบานและบนขามไปกดคนในบานเรอนทอยใกลเคยงกนได เพราะวายงมรศมการบนไกลมระยะทางถง 100 เมตร (โฟกส02/78ผต.5) ปจจยททาใหประชาชนบางคนไมใหความรวมมอ ไดแก ไมมเวลาทาการกาจดลกนายงลาย (โฟกส02/76ผต1) ลกษณะนสยเฉพาะตวทดอรนไมเชอฟงคาแนะนา (โฟกส02/82ผต.1,โฟกส02/94ผต.5) และขาดการรบรขาวสารซงเกดจากการไมเขารวมกจกรรมของหมบาน ดงเชนคากลาวตอไปน

“คนพวกนไมเคยเขาอบรม หรอ เขาประชมอะไรเลย” (โฟกส02/95ผต.2) (2) หมบานเสยงสง ผรวมวจยในหมบานนไดวเคราะหถงสาเหตททาใหมยงชกชมในบานเรอน ดงน

ก. สภาพแวดลอมภายในหมทเปลยนแปลงไป ทาใหสงผลตอปรมาณ ความชกของยง เชน การมรองระบายนาในหมบานกลายเปนสาเหตททาใหเกดยงลายเพราะรองระบายนาอดตนทาใหมนาขงเปนแหลงเพาะพนธยง หรอความเจรญดานวตถสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของเดกทาใหมโอกาสถกยงกดมากขน ดงเชนคากลาวของ จนท.สอ.ประจาหมบาน และผรวมวจยตอไปน

“นาในรองระบายนาทนไมใชนาเสย นาจะใสมาก เพราะวา ในชวง หนาแลง รองระบายนาจะมดนไหลลงไปและทาใหอดตน กลายเปนบอพกนา เปนชวง ๆ เวลาทนาจากหองนาไหลลงรองระบายนากจะไหลตกตะกอนไปเรอย ๆ จนถงปลายทอนาจะใสมาก ไปดแลวมลกนาเยอะมาก เวลารณรงคกจะเอานายาพนผสมกบนามน เทราดรองนา ทาใหลกนาตายเยอะ” (สภ.03/ผต.1)

“เทาทสงเกตด เพงจะมไขเลอดออก ในปสองปทผานมานเอง สมยกอน ไมมรองนาดวยซา นากไหลตามรองถนน และสกปรกกวานดวย คดวานาจะเปนเพราะวา ทกปมนกมยงเหมอนกนนนแหละ แตกอนไมมโทรทศนด เดกกไมไดมานงรวมกนดโทรทศนเหมอนสมยน สภาพหมบานกเหมอนเดม หรอสะอาดขนกวาเดม แตไมเขาใจเหมอนกนวาทาไมตอนนมนถงมไขเลอดออกมาก ตามความคดของผมมนมแหลงนามากขน เชน มโองมากขน มรองนามากขน เพราะทกวนนสรางบานกจะถมดนและทากาแพงลอมไวเพอกนดนพง กจะทาใหมรองนาตามกาแพง มนาขง และยงอาจจะเกดจากตรงนกได กไมรนะ” (โฟกส03/108ผต.8)

58

ข. สภาพทตงของหมบานทตดกบอางเกบนาขนาดใหญและมรองระบายนาภายในหมบานทาใหเปนแหลงเพาะพนธของยง (โฟกส03/111ผต.5,โฟกส03/112ผต.4,โฟกส03/113ผต.3,) ค. แบบแปลนของบานเรอนทพกอาศยเปลยนแปลงไป เชน จากทมลกษณะทเปนบานชนเดยวยกใตถนสงไดเปลยนเปนแบบบานสองชน มชนบนเปนไมสวนชนลางกออฐถอปน ไมมหนาตางหรอมหนาตางนอย และชาวบานไมชอบเปดหนาตางเนองจากไมมคนอยในบานชวงเวลากลางวน ทาใหสภาพภายในบานมดทบ ประกอบมหองนาอยภายในชนลางของบาน และไมไดทาการกาจดลกนายงลายอยางถกตองจงทาใหเปนแหลงเพาะพนธยง สงผลใหปรมาณของยงทอาศยในบรเวณบานเรอนเพมมากขน เพราะยงลายทชอบอยในทมดและเยน (โฟกส03/109ผต.7,โฟกส03/114ผต.2,โฟกส03/115ผต.1) ง. การกาจดลกนายงลายในภาชนะขงนาทาไดไมครบถวน เชน ไมใสทรายกาจดลกนาในโองนา หรออางเกบนาในหองนา หรอในโองแดงขนาดใหญ เพราะเปนภาชนะทประชาชนใชเกบนาไวดม จงทาใหเปนแหลงเพาะพนธยง (โฟกส03/83ผต.4,โฟกส03/92ผต.3,โฟกส03/115ผต.1) 2 ) บรเวณนอกอาคารบานเรอน ผรวมวจยของแตละหมบานไดกลาวถงรายละเอยดการถกยงกดทแตกตางกน ดงน (1) หมบานเสยงตา ผรวมวจยสวนใหญเหนวา ทงผใหญและเดกวยกอนเรยนมโอกาสถกยงกดในบรเวณสวนหลงบาน หรอ สวนหมอน เนองจากตองเขาไปทาสวนหรอเกบใบหมอนเปนประจา และเดกเลกวยกอนเรยนชอบวงเลนซกชนในบรเวณนเชนกน (โฟกส01/106.ผต8,โฟกส01/109.ผต5,โฟกส01/112.ผต4,โฟกส01/113.ผต3) (2) หมบานเสยงปานกลาง ผรวมวจยในหมบานนจานวน 2 คน มความคดเหนเชนเดยวกนกบผรวมวจยในกลมหมบานเสยงตา (โพกส02/40ผต.2,โพกส01/47ผต.8) และผรวมวจยบางคนมความคดเหนวา เดกวยรนมโอกาสถกยงกดนอกบานไดเชนกน เพราะชอบไปนงเลนรวมกลมกนบรเวณใตตนไมตอนกลางคน (โฟกส02/45ผต.5) (3) หมบานเสยงสง ผรวมวจยในหมบานนบางคนมความคดเหนวาสาเหตทเดกถกยงกดบรเวณนอกบานเรอนเนองจากไปวงเลนกบเพอน (โฟกส03/69 ผต.6) 3 ) ภายในบรเวณโรงเรยน ผรวมวจยทกหมบานมการรบรเหมอนกนวา โรงเรยนเปนสถานททเดกมโอกาสถกยงกด และทาใหปวยเปนโรคไขเลอดออกไดเชนเดยวกนกบภายในบานเรอนของตนเอง แตมความเสยงนอยกวา (โฟกส03/52 ผต.8) และผรวมวจยแตละหมบานไดกลาวถงสาเหตทเดกมโอกาสถกยงกดในบรเวณโรงเรยนทแตกตางกน ดงน

59

(1) หมบานเสยงตา ผรวมวจยกลาวถงสาเหตททาใหเดกนกเรยนถกยงกด ดงน ก. ครในโรงเรยนไมใสใจดาเนนการปองกนโรคอยางจรงจง เชนการปลอยใหมแหลงเพาะพนธยงลายในโรงเรยน ทาใหมยงชกชมในบรเวณหองเรยน ถงแมวาครจะมประสบการณในการดาเนนการปองกนโรค เชน เคยพานกเรยนออกรณรงคปองกนโรคในหมบานมาแลวกตาม (โฟกส01/119.ผต10,โฟกส01/130.ผต10) ข. การจดสภาพแวดลอมในหองเรยนทไมเหมาะสมทาใหเปนทหลบซอนของยง ดงคากลาวของผรวมวจย ดงตอไปน

“หองอนบาล หลงหองนา หองเกบโตะ หองครว กมยงเยอะ โดยเฉพาะหองอนบาลจะมบานหลงนอยในหอง (ของเดกเลน) ใหเดกเขาไปเลน กจะมยงหลบอยตามชองตาง ๆในบานนอย ” (โฟกส01/ 123 ผต.4)

“การจดหอง การเกบสงของไมเปนระเบยบ การจดเกบโตะ เกาอไมเปนระเบยบทาใหมมมมซอกเยอะ” (โฟกส01/126 ผต.3)

“ตามทสงเกตด หองเรยน บรเวณพนหองจะสะอาด แตตามใตลนชกโตะเรยนทใชเกบหนงสอเรยน จะมยงหลบอยในซอกหนงสอทอยใตลนชกโตะมาก” (โฟกส01/127 ผต.3)

ค. การปองกนยงกดไมดพอ เชน ไมตดมงลวดในหองเรยน หรอการเปดพดลมเพอไลยงไมใหกดเดกในหองเรยนทาใหปองกนยงกดไมไดผลอยางเตมท เนองจากการใชพดลมชนดแขวนกบเพดานในหองเรยนทมเพดานสง ทาใหแรงลมจากพดลมสงมาถงตวเดกไมแรงพอทจะทาการไลยงไมใหกดเดกได (โฟกส01/126ผต.10) (2) หมบานเสยงปานกลาง ผรวมวจยไดกลาวถงสาเหตททาใหเดกนกเรยนถกยงกด ดงน

ก. สภาพทตงของโรงเรยนทตงอยใกลปา และไมไดพนสารเคม กาจดยงลายในโรงเรยน (โฟกส02/56ผต.2) ข. ลกษณะอาคารเรยนทมขนาดใหญ ทาใหดแลกาจดยงลายไมทวถง (โฟกส02/55ผต.5) ค. ผปกครองไมไดตดตามดแลเดกนกเรยนอยางใกลชด (โฟกส02/54ผต.2) (3) หมบานเสยงสง ผรวมวจยไดกลาวถงสาเหตททาใหเดกนกเรยนถก ยงกด คอขาดการปองกนยงกดเดกทดพอ (โฟกส03/55 ผต.7,โฟกส03/56 ผต.2,โฟกส03/60 ผต.2)

60

3.2.3 สรปการรบรปจจยเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก ผลการวจยการรบรโอกาสเสยงตอการปวยและปจจยเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออกพบวาผรวมวจยทง 3 หมบานมการรบรทเหมอนกนหลายประเดน และมการรบรทแตกตางกนในบางประเดน สรปไดตามตาราง ตารางท 4.3 สรปการรบรปจจยเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก

การรบรทแตกตางกน การรบรทเหมอนกน หมบาน

เสยงตา หมบานเสยงปานกลาง

หมบาน เสยงสง

- บคคลและความเสยงของบคคลตอการปวย - พาหะนาโรค - ปจจยเสยงและพฤตกรรมททาใหเสยงตอการปวย

-มการรบรทถกตอง

-มการรบรทไมถกตองเรองพฤตกรรมของยงลาย

- มการรบรทไมถกตองเรอง แหลงเพาะพนธของยงลาย

จากตารางท 4.3 สามารถอธบายรายละเอยดในดานการรบรปจจยเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกทเหมอนกนและทแตกตางกน ดงน 1) การรบรทเหมอนกน ผรวมวจยทกหมบานมการรบรทเหมอนกน คอ

(1) คนทกคนมความเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก (2) ระดบความเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกของบคคลมความ

แตกตางกน กลาวคอผรวมวจยของแตละหมบานสวนใหญมการรบรวา บคคลในครวเรอนมโอกาสเสยงตอการปวยไมเทากน เชน คนทมอายนอยจะมโอกาสเสยงตอการปวยมากกวา หรอคนทเคยปวยมาแลวจะมโอกาสปวยไดมากกวาคนทไมเคยปวย

(3) ยงลายเปนพาหะนาโรคไขเลอดออก และการถกยงลายกดทาใหปวยเปนโรคไขเลอดออก

(4) ทกคนมโอกาสทจะถกยงกดไดทกแหงไมวาในบานเรอน บรเวณนอกบานเรอน หรอในโรงเรยน

(5) การถกยงกดภายในบานเรอนเปนปจจยเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกมากทสด

61

(6) พฤตกรรมของบคคลมผลตอความเสยงในการปวยเปนโรคไขเลอดออก เชน เดกทนงดโทรทศนภายในบานจะมโอกาสถกยงกดมากกกวาเดกทไปวงเลนในทงนา

2) การรบรทแตกตางกน เปรยบเทยบการรบรปจจยเสยงในแตละหมบานไดดงน (1) หมบานเสยงตา ผรวมวจยในหมบานน มการรบรทถกตองถงสาเหตททาใหถกยงกดในทตางๆ เชน สาเหตทถกยงกดภายในบานเรอน คอ การขาดการปองกนยงกดทดพอ สาเหตทถกยงกดภายนอกบานเรอน คอ การทบคคลเขาไปภายในบรเวณสวนหลงบาน ซงอาจจะมแหลงเพาะพนธของยงลายได และสาเหตทถกยงกดในโรงเรยน คอ การทครขาดความสนใจในการปองกนโรคไขเลอดออก ทาใหมแหลงเพาะพนธยงลายในโรงเรยน สงผลใหปรมาณความชกของยงลายมมากขน (2) หมบานเสยงปานกลาง ผรวมวจยในหมบานน มการรบรปจจยเสยงทไมถกตอง คอ การระบวา เดกวยรนเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออกเพราะชอบไปนงเลนใตตนไมชวงเวลากลางคน เพราะวาผทมโอกาสเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกตองเปนผทถกยงลายกดเทานน และลกษณะนสยการออกหากนของยงลายจะออกหากนในชวงเวลากลางวนและพลบคาในบรเวณในบานพกอาศย ไมใชทโลงแจงและชวงกลางคนดงทผรวมวจยเขาใจ และจากการรบรดงกลาวนแสดงใหเหนวา ผรวมวจยยงขาดความรเรองพฤตกรรมของยงลายซงเปนพาหะนาโรคไขเลอดออก (3) หมบานเสยงสง ผรวมวจยในหมบานนมการรบรปจจยเสยงทไมถกตอง คอ การระบวาสาเหตททาใหมยงชกชมมาก เนองจากสภาพทตงของหมบานทตดกบอางเกบนาขนาดใหญ และมรองระบายนาในหมบาน จงทาใหเปนแหลงเพาะพนธของยงลาย ซงเปนการรบรทไมถกตอง เพราะวายงลายจะวางไขในนาขงทใสนงและสะอาดเทานนไมใชนาในอางเกบนาทมนาไหลและขน หรอ รองระบายนาทมนาคลาขงอยตามทเขาใจ และจากการรบรดงกลาวนแสดงใหเหนวา ผรวมวจยยงขาดความรเรองแหลงเพาะพนธของยงลายซงเปนพาหะนาโรคไขเลอดออก 3.2.4 แผนภมการรบรปจจยเสยง ปจจยเสยงททาใหเกดโรคไขเลอดออกในทางระบาดวทยา จาแนกได 3 ดาน คอ ปจจยดานผปวย ปจจยดานไวรสและภมคมกนโรค ปจจยดานพาหะของโรค (สจตรา นมมานนตย 2545: 10-11) และผวจยไดนามาเปนกรอบในการสรปผลการวจย จากผลการวจยทงสามหมบานสามารถนามาจาแนกไดทง 3 ดานแสดงใหเหนวา ผรวมวจยสวนใหญมการรบรปจจยเสยงไดถกตองครบถวน และสามารถระบถงสาเหตของปจจยเสยงดานพาหะนาโรคไดโดยทมความคลายคลงและความแตกตางกนในแตละหมบาน ดงน

62

1) ปจจยดานผปวย ผรวมวจยทง 3 หมบานมการรบรวา บคคลทงเดกและผใหญมความเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก และเดกจะมโอกาสปวยมากกวาผใหญ 2) ปจจยดานไวรสและภมคมกน ผรวมวจยในหมบานเสยงสงซงมลกทเคยปวยดวยโรคไขเลอดออกมาแลว มการรบรวาเดกทเคยปวยจะมโอกาสเสยงตอการปวยดวยโรคไขเลอดออกมากกวาเดกทไมเคยปวย 3) ปจจยดานพาหะนาโรค ผรวมวจยทง 3 หมบาน มการรบรวาพาหะนาโรค ไดแกยงลาย และคนทถกยงลายกดจะมความเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก สถานททจะถกยงกดมทงภายในอาคารบานเรอนของตนอง บรเวณนอกอาคารบานเรอน และภายในบรเวณโรงเรยน ปจจยเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกมากทสด คอ การทเดกถกยงกดตอนทนงดโทรทศนภายในบานอาคารบานเรอนของตนเอง ผวจยไดนากรอบปจจยเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออกทง 3 ดานดงกลาวขางตนมาใชในการวเคราะหขอมลทไดจากการสมภาษณกลมแบบโฟกส สามารถอธบายถงสภาพการรบรเรองปจจยเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออกของผรวมวจยทง 3 หมบาน รวมทงทราบถงสาเหตททาใหผรวมวจยตองเผชญกบปจจยเสยงตาง ๆไดอยางด เชน 1) ผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลางไดรบรสาเหตททาใหตองเสยงตอการถกยงลายกดทงบรเวณในบานและนอกบานวามาจากการขาดความรวมมอในการปองกนโรคจากประชาชนบางคน เนองมาจากบคคลเหลานนไมมเวลาทจะทากจกรรม หรอมนสยทดอรนไมเชอฟงคาแนะนาของคนอน หรอการขาดการรบรขาวสารอนเนองมาจากการไมเคยเขารวมในการประชมหรอกจกรรมตาง ๆททางหมบานจดขน หรอการทเดกวยรนเสยงตอการถกยงลายกดเนองมาจากพฤตกรรมทชอบนงรวมกลมกนใตตนไมเวลากลางคน 2) ผรวมวจยในหมบานเสยงสง ไดรบรถงสาเหตทตองเสยงตอการถกยงลายกดทงในบรเวณในบานและนอกบานวามาจากสภาพแวดลอม เชน แบบแปลนบานเรอนทพกอาศยเปลยนแปลงทาใหเออตอการเปนทเพาะพนธและพกอาศยของยงลาย หรอมรองระบายนาในหมบาน หรอสภาพหมบานตดกบอางเกบนาขนาดใหญ ซงเปนแหลงเพาะพนธของยงลายได และ 3) จากขอ 1) และ ขอ 2) ทาใหทราบถงการรบรทไมถกตองในเรองปจจยเสยงของผรวมวจยบางกลม คอ ผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลางยงมการรบรทไมถกตองในเรองพฤตกรรมของยงลาย และผรวมวจยในหมบานเสยงสงยงมการรบรทไมถกตองในเรองแหลงเพาะพนธของยงลาย รายละเอยดเกยวกบการรบรปจจยเสยงอธบายเปนแผนภมในภาพท 4.2

63

ดานผปวย

ดานพาหะนาโรค

ทงเดกและผใหญ (ทกหมบาน)

เดกมโอกาสปวยมากกวาผใหญ (ทกหมบาน)

เดกเคยปวยจะมโอกาสปวยมากกวาเดกทไมเคยปวย**

ยงกด

ยงกดนอกบาน

เดกวยรนนงเลนใตตนไมตอนกลางคน**

เดกวงเลนในสวนหลงบาน*,**

ผใหญเกบใบหมอนในสวนหมอน*

ประชาชนไม**รวมมอปองกน

ไมมเวลา

นสยทดอรน

ขาดการรบรขาวสาร

ยงกดในบานเรอน

ขาดการปองกนยงกดทดพอ(ชวงดโทรทศน) (ทกหมบาน)

สภาพแวดลอมของหมบานทเปลยนแปลง***

สภาพทตงของหมบานตดกบแหลงนาและมรองระบายนาในหมบานมาก***

การกาจดลกนาไมครอบคลม***

ยงกดในโรงเรยน

ลกษณะอาคารเรยนทมขนาดใหญ**

ครขาดความสนปองกนโรค*

การจดหองเรยนไมเหมาะสม*

ขาดการปองกนยงกดอยางดพอ* **

ผปกครองไมไดตดตามดแลเดก**

ดานไวรสและภมคมกน ปจจยเสยง

แบบแปลนบานเรอนทเปลยนแปลง***

ทตงโรงเรยนอยใกลปา** * การรบรหมบานเสยงตา ** การรบรหมบานเสยงปานกลาง *** การรบรหมบานเสยงสง

ภาพท 4.2 แผนภมการรบรปจจยเสยงตอการปวยดวยโรคไขเลอดออก

64

3.3 การรบรการปองกนโรค การรบรการปองกนโรคไขเลอดออก หมายถง การท บคคลสามารถบอกไดวามวธการอะไรเมอกระทาแลวจะเปนการปองกนใหตนเอง หรอ บคคลในครวเรอนไมมโอกาสปวยเปนโรคไขเลอดออก และผรวมวจยมการรบรการปองกนโรค ดงน 3.3.1 การใหความสาคญตอวธการปองกนโรค

จากการทบทวนวรรณกรรม สรปวธการปองกนโรคไขเลอดออกได 2 มาตรการ คอ (1) มาตรการควบคมและกาจดลกนายงลาย ซงหมายถงการกากบดแลไมใหมลกนายงลายในภาชนะใด ๆ และการทาใหลกนายงลายหมดสนไปหากพบวายงลายอยในภาชนะขงนานน ๆ และ(2) มาตรการปองกนและกาจดยงลาย ซงหมายถงการกนหรอตานทานไวไมใหมยงลายในบานรวมทงการหลกเลยงการถกยงลายกด และหากพบวามยงลายในบานจะตองทาการขบไลหรอทาใหหมดไป (สวกา แสงธาราทพย 2545: 59-62) ทงนในแตละมาตรการยงจาแนกวธดาเนนการได 3 วธ คอ วธทางกายภาพ วธทางชวภาพ วธทางเคม และผวจยไดนามาเปนกรอบในการสรปผลการวจยการรบรการปองกนโรค แยกรายมาตรการ รายวธ รายหมบาน ดงตาราง ตารางท 4.4 รอยละความถของคาทกลาวถงการรบรการปองกนโรคไขเลอดออก จาแนกราย มาตรการและรายหมบาน

เสยงตา เสยงปานกลาง เสยงสง มาตรการปองกนโรค

ความถ รอยละ ความถ รอยละ ความถ รอยละ มาตรการควบคมและกาจดลกนายงลาย - วธทางกายภาพ

- สารวจลกนายงลาย 5 23 3 13 1 4 - เปลยนนาในโองนา หรออาง

นาในหองนา 5 23 8 34 6 24

- ทาลายแหลงเพาะพนธลกนา ยงลาย

1 4 2 9 3 12

- ขดลอกรองระบายนา - - - 1 4 - วธทางชวภาพ

- ปลอยปลากนลกนา - - 3 13 - -

65

ตารางท 4.4 รอยละความถของคาทกลาวถงการรบรการปองกนโรคไขเลอดออก จาแนกราย มาตรการและรายหมบาน (ตอ)

เสยงตา เสยงปานกลาง เสยงสง มาตรการปองกนโรค

ความถ รอยละ ความถ รอยละ ความถ รอยละ - วธทางเคม

- ใสทรายอะเบท 4 18 2 9 1 4 รวมมาตรการควบคมและกาจดลกนายงลาย

15 68 18 78 12 48

มาตรการปองกนและกาจดยงลาย - วธทางกายภาพ

- ใชอปกรณไฟฟาชอตยง - - 1 4 - กางมงนอน 2 9 - 1 4 - เปดพดลม 3 14 3 13 4 16

- วธทางเคม - ฉดยา / จดยากนยง - - - 5 20

- พนสารเคม 2 9 2 9 2 8

รวมมาตรการปองกนและกาจดยงลาย 7 32 5 22 13 52 รวมทกมาตรการ 22 100 23 100 25 100

ตารางดงกลาวเปนการแจงนบความถของจานวน “คา” ทใหความหมายถง “การ

รบรการปองกนโรค” ทผรวมวจยทง 3 หมบานไดกลาวถง และนบมาปรบคาเปน “รอยละ” ของความถเพอใหสามารถเปรยบเทยบกนไดในทง 3 หมบาน และนาคารอยละของความถของ “คา” มาจดลาดบความสาคญของ “คา” นน ๆ ซงอธบายโดยละเอยด ดงน

การใหความสาคญตอวธการปองกนโรคของผรวมวจยในแตละหมบาน จะม ความแตกตางกนแยกรายมาตรการ ดงน

66

1. มาตรการควบคมและกาจดลกนายงลาย ผรวมวจยไดใหความสาคญในวธการปองกนโรคทอยในมาตรการน คอ การสารวจยงลาย การเปลยนนาในโองนาหรออางนาในหองนา การทาลายแหลงเพาะพนธลกนายงลาย การขดลอกรองระบายนา การปลอยปลากนลกนา และการใสทรายอะเบท 2. มาตรการปองกนและกาจดยงลาย ผรวมวจยไดใหความสาคญในวธการปองกนโรคทอยในมาตรการน คอ การใชอปกรณไฟฟาชอตยง การกางมงนอน การเปด พดลม การฉดยา/ จดยากนยง และการพนสารเคม รายละเอยดการของการปองกนโรคไขเลอดออกทผรวมวจยใหความสาคญในแตละวธการแยกรายมาตรการมดงตอไปน 1) การใหความสาคญตอมาตรการควบคมและกาจดลกนายงลาย ผรวมวจยในหมบานเสยงตาและหมบานเสยงปานกลาง ไดใหความสาคญตอมาตรการนมากกวามาตรการปองกนและกาจดยงลาย โดยมรายละเอยดแยกรายกจกรรม คอ (1) การสารวจลกนายงลาย วธดงกลาวเปนกจกรรมทผรวมวจยในทกหมบานไดกลาวถง โดยผรวมวจยในหมบานเสยงตาจะใหความสาคญมากกวาทกหมบาน และมากทกกจกรรมทดาเนนการในหมบานน ยกเวน วธการเปลยนนาในโองนาหรออางนาทผรวมวจยใหความสาคญเทากน ถงแมวากจกรรมนจะไมใชวธการปองกนโรคไขเลอดออกโดยตรงกตาม แตเปนวธทนาไปสการดาเนนกจกรรมปองกนโรคในวธอนๆ และผรวมวจยในหมบานนไดใหขอมลวา อสม.ประจาหมบานไดสารวจลกนายงลายเดอนละ 1 ครง (โฟกส 01/132 ผต.3 ,ฟกส 02/21 ผต.9 ) โดยบางครงจะออกสารวจรวมกบเจาหนาทสาธารณสขประจาสถานอนามย (โฟกส 03/97ผต.7),(สภ01/34ผต.1,สภ02/28ผต., สภ03/16ผต.1,สภ03/18ผต.1)

(2) การเปลยนนาในโองนา หรออางนาในหองนา ในภาพรวมเปน กจกรรมทผรวมวจยทกหมบานไดใหความสาคญมากทสด และไดเรยกวธการนวา “การลางโอง” หรอ “การควาโอง” หรอ “การทาความสะอาดหองนา” ซงหมายถงการเปลยนนาในโองนา หรออางนาในหองนาในกรณทพบลกนาเพอกาจดลกนาไมใหเตบโตเปนยงลายตอไป และบางครงอาจจะใสทรายอะเบทลงในโองนาหรออางนาเพอปองกนไมใหมลกนายงลายเกดขน ความถในการทาประมาณสปดาหละครง โดยสวนใหญจะทาในวนศกรของสปดาห (โฟกส 01/6 ผต.1, โฟกส 01/7 ผต.2 , โฟกส 01/10 ผต.3 , โฟกส 01/11 ผต.4 , โฟกส 01/35 ผต.9 ) นอกจากนนผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลาง ยงมความคดเหนวา การเปลยนนาในโองนาหรออางอาบนา เปนวธทสามารถปองกนการเกดโรคไขเลอดออกไดดทสด (โฟกส02/91 ผต.2 ) แตในทางปฏบตแลวยงไมสามารถทาไดครอบคลมทกหลงคาเรอนเพราะวา

67

เจาของบานเรอนบางคนในหมบานไมใหความรวมมอ จงทาใหเกดการแพรพนธของยงลายไปสบานเรอนทอยใกลเคยงกนได (โฟกส 02/75 ผต.5 ,โฟกส 02/78ผต.5,โฟกส 02/87 ผต.2 ) (3) การทาลายแหลงเพาะพนธลกนายงลาย เปนกจกรรมทผรวมวจยทกหมบานกลาวถงเชนเดยวกนกบสองวธการขางตน โดยไดใหความหมายวา เปนการจดเกบและทาลายเศษภาชนะไดแก เศษกระปอง เศษกะลามะพราว ทถกทงไวภายในบรเวณบาน หรอบรเวณสวนหลงบานเพอไมใหเปนทขงนาซงอาจจะทาใหยงลายมาวางไขได เปนตน (โฟกส 01/7ผต.2 ,โฟกส 02/21 ผต.8 ,โฟกส 03/99 ผต.5) (4) การขดลอกรองระบายนา เปนวธทผรวมวจยเฉพาะในหมบานเสยงสงเทานนทกลาวถง และไดใหความคดเหนวา เปนวธทจะปองกนการเกดโรคไขเลอดออกได (โฟกส 03/96 ผต.8) เนองจากเขาใจวารองระบายนาในหมบานเปนแหลงเพาะพนธยงลาย ซงจากการทบทวนวรรณกรรมของผวจยยงไมพบวายงลายจะวางไขในรองระบายนาได แตจากการสมภาษณ จนท.สอ. ประจาหมบานเสยงสงทาใหทราบขอมลเพมเตมวาโอกาสทยงลายจะวางไขในรองระบายนาในหมบานนนมความเปนไปไดเชนเดยวกน และ จนท.สอ.ยงไดใหความเหนวารองระบายนาในหมบานไมไดเปนทกกเกบนาเสยหรอนาคราดงททกคนเขาใจ จากการเขาเยยมหมบานของ จนท.สอ. พบวานาทขงในรองระบายนาเปนนาใสและมลกนาจรง เมอมการรณรงคกาจดลกนาในหมบานจงไดนานายาเคมผสมกบนามนราดลงในรองระบายนาเพอเปนการกาจดยงลายทกครง (สภ.03/ผต.1) ซงจากขอมลดงกลาวขางตนเปนการสนบสนนแนวคดตามทฤษฎของ ครท ลวน (Krut Lewin ) ทแสดงใหเหนวา บคคลจะแสดงออกตามสงทเขาเชอถงแมวาสงนนจะไมถกตองตามผทอยในวชาชพคดกตาม (5) การปลอยปลากนลกนา เปนวธทเฉพาะผรวมวจยซงทาหนาท อสม.ในหมบานเสยงปานกลางเทานนทกลาวถง และไดใหความเหนเพมเตมวาการปลอยปลาใน โองนาใช เปนการกาจดลกนายงลาย เพราะวาปลาจะกนลกนายงลายในโองนา แตมขอจากด คอ ตองหมนเปลยนนาในโองบอย ๆ เพอปองกนปลาตาย (โฟกส 02 / 89 ผต.2, โฟกส 02 / 90 ผต.3 ) (6) การใสทรายอะเบท เปนวธการปองกนโรคไขเลอดออกโดยใชสารเคมทเรยกวา “ทรายอะเบท” เปนสารเคมชนดหนงทออกฤทธทาใหลกนายงลายตายได แตไมมอนตรายตอคนถาใชในปรมาณทกาหนด ผรวมวจยทกหมบานไดกลาวถงกจกรรมน และ เมอนามาจดลาดบความสาคญ พบวา ผรวมวจยในหมบานเสยงตาจะใหความสาคญมากกวา และผรวมวจยทกหมบานไดใหขอมลทตรงกนวา อสม.ในหมบานจะเปนผททาการใสทรายอะเบท โดยมวธดาเนนการ คอ จะทาการออกสารวจลกนายงลายในละแวกบานทตนเองรบผดชอบเปนประจา เชน สปดาหละครง หรอ ทกวนศกร พรอมทงไดใหคาแนะนาชาวบานในวธการปองกนยงกด

68

วธการกาจดลกนา เชน การลางโองเปนประจา และใสทรายอะเบทลงในโองนาของชาวบานเพอเปนการกาจดลกนายงลาย มความถในการใสทรายอะเบท ประมาณ 3 เดอน ตอครง (โฟกส 01 / 6 ผต.1, โฟกส 02 / 16 ผต.3 ,โฟกส 02 / 21 ผต.9,โฟกส 03 / 105 ผต.1) 2) การใหความสาคญตอมาตรการปองกนและกาจดยงลาย ผรวมวจยในหมบานเสยงสงจะใหความสาคญตอมาตรการนมากกวาทกหมบาน และมากกวามาตรการแรก มรายละเอยดแยกรายกจกรรมดงน (1) การใชอปกรณไฟฟาชอตยง วธนเปนวธการกาจดยงลายทางกายภาพทผรวมวจยในหมบานเสยงสงเพยงหมบานเดยวเทานนทกลาวถง โดยเรยกอปกรณชนดนวา “ไมปงปองพดฆายง” ซงเปนสงประดษฐทมจาหนายตามทองตลาดทวไป และใหความเหนวาเปนวธการกาจดยงลายทดกวาการใชยาฉดยงเนองจากไมมกลนเหมน ดงคากลาวของผรวมวจยดงน “กเปดพดลมบาง ฉดยาบาง และ ซออะไรนะ ไมปงปองพดฆายง (อปกรณไฟฟาสาหรบชอตยง) ตตายหมด ใชพดเวลาถกยงมนกชอตตวยงตายเรยบเลย เวลาจะใชกเสยบชารตไฟกอน เสรจแลวกเอาออกมาเวลาพดกกดปม ยงกจะบนมาถกตายขายทไมพดไฟกจะดดไหมยง ดกวายาฉดเพราะมนไมเหมน” (โฟกส 03 / 94 ผต.1) จากการสมภาษณ จนท.สอ.ประจาหมบานเสยงสง ทราบวาเปนวธการทควรจะสงเสรมอกวธการหนงนอกเหนอจากการใสทรายอะเบท ดงคากลาวตอไปน

“ทนไมเนนเรองทรายอะเบทเทาไหรนก กาลงรณรงคกบ อสม. เปลยนวธ ใหม ไมเนนการใสทรายอะเบท แตจะใหชาวบานซอไมตยงหรอไมปงปองฆายง ..สะดวกด กอนใชกเสยบชารตไฟกอน เวลาใชถอดปลกออก เอาไปแกวงไปมา ยงกจะบนมาถกกจะถกไฟดดตาย อกอยางมนกไมเหมนเหมอนยาฉด หรอ ยากนยง …อปกรณนนาสงเสรม ราคาอนหนงประมาณ 90 บาท ..ดกวาจะใชสารเคม. ใชไดดในบานปองกนยงกด..โดยเฉพาะชวงเดกดโทรทศน …ทรายอะเบทกใสเฉพาะในหองนา” (สภ01/ผต.1) (2) กางมงนอน วธดงกลาวเปนกจกรรมทผรวมวจยในหมบานเสยงตาและหมบานเสยงสงไดกลาวถง เมอนามาจดลาดบความสาคญ พบวา มระดบความสาคญคอนขางนอยเมอเปรยบเทยบกบกจกรรมอนในมาตรการเดยวกน และผรวมวจยในหมบานเสยงตาไดใหความเหนวาสามารถปองกนยงกดไดในชวงทเดกนอนกลางวน เพราะยงลายหากนในเวลากลางวนทาใหเดกมโอกาสถกยงกดได (โฟกส 01/6 ผต.1,โฟกส 01/35 ผต.9 ) แตยงไมสามารถปองกนยงกดไดดพอ เพราะ เดกยงมโอกาสทจะถกยงกดและเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกไดเชนเดยวกนกบวธเปดพดลมไลยง

“เสยง คะ เพราะบางครงเรากไมสามารถปองกนยงกดไดแมวา บางครง

69

เปดพดลมไลยงหรอกางมง ยงกยงกดได” (โฟกส 01/102 ผต.9) (3) เปดพดลม เปนกจกรรมทผรวมวจยทกหมบานไดกลาวถง และเมอนามาจดลาดบความสาคญ พบวามความสาคญในระดบมากทสดเมอเปรยบเทยบกบกจกรรมอนในมาตรการเดยวกน วตถประสงคทเปดพดลมคอเพอไลยงไมใหกดบตรหลานขณะนงดโทรทศนภายในบานในชวงเวลากลางวน หรอพลบคา หรอชวงทเดกนอนเวลากลางวน แตผรวมวจยในหมบานเสยงตาและเสยงปานกลางยงมความเหนตรงกนวา ไมใชวธทดนก เพราะยงไมสามารถปองกนยงกดไดดพอ ทาใหเดกมโอกาสถกยงกดและเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกได (โฟกส 01/102 ผต.9,โฟกส01/108 ผต.8,โฟกส01/117 ผต.1,โฟกส 02/43 ผต.3 ,โฟกส 02/44 ผต.4 ) (4) ฉดยา /จดยากนยง เปนกจกรรมทผรวมวจยในหมบานเสยงสงหมบานเดยวทไดกลาวถง และไดใหขอมลวาเปนวธทใชเพอปองกนยงกดเปนครงคราวเฉพาะเวลาทบตรหลานนงดโทรทศนในชวงเวลาพลบคาหรอตอนกลางวนเทานน (โฟกส 03/84 ผต.6,โฟกส 03/ 85 ผต.5 ,โฟกส 03/88 ผต.3,โฟกส 03/94 ผต1) (5) พนสารเคม เปนกจกรรมทผรวมวจยทกหมบานไดกลาวถง และไดใหรายละเอยดวา เปนวธทกระทาเปนครงคราวในหมบานมการคาดการณวาจะมความชกของยงลายมาก ซงมาจากผลการคานวณหา BI. และ HI. หรอ หมบานทมผปวยดวยไขเลอดออก หรอสถานททเปนแหลงรวมของผคนจานวนมาก ไดแก วด หรอ โรงเรยน ผทาการพนยงไดแก อสม. โดยในบางครงกม จนท.สอ. รวมปฏบตดวย การพนสารเคมมความถประมาณปละ 2 ครง (โฟกส 01/67 ผต.4,โฟกส 01/133 ผต.10, โฟกส 02/56 ผต.2, โฟกส 03/103 ผต.3, โฟกส 03/104 ผต.2) ผลการศกษาดงขางตนนสรปไดวา ผรวมวจยในทกหมบานไดกลาวถงวธการปองกนโรคไขเลอดออกหลายกจกรรม เมอนามาจดลาดบความสาคญเปนกลมกจกรรมแยกตามมาตรการ พบวา ผรวมวจยไดใหความสาคญตอกจกรรมทอยในมาตรการควบคมและกาจดลกนายงลายมากกวามาตรการปองกนและกาจดยงลาย กจกรรมทผรวมวจยทกหมบานไดกลาวถง คอ การสารวจลกนายงลาย การเปลยนนาในโองนาหรออางนาในหองนา การทาลายแหลงเพาะพนธลกนายงลาย การเปดพดลมไลยง การพนสารเคมกาจดยง เมอนามาจดลาดบความสาคญเปรยบเทยบรายกจกรรม พบวากจกรรมทผรวมวจยทกหมบานใหความสาคญมากทสด คอ กจกรรมการเปลยนนาในโองนาหรออางนาในหองนา

3.3.2 สรป ผลการรบรการปองกนโรคไขเลอดออก จากการศกษาพบวา ผรวมวจยไดกลาวถงกจกรรรมการปองกนโรค

ไขเลอดออกมความหลากหลายและแตกตางกน นามาสรปใหเหนถงการรบรวธการปองกนโรค จาแนกไดสองประเภทคอ การรบรทเหมอนกน กบการรบรทแตกตางกนสรปได ดงตารางท 4.5

70

ตารางท 4.5 สรปผลการรบรการปองกนโรคไขเลอดออก

การรบรทแตกตางกน การรบรทเหมอนกน หมบานเสยงตา หมบานเสยง

ปานกลาง หมบานเสยงสง

- การรบรวธการปองกนโรคจดอยในระดบด

-รบรวาการปองกนโรคประสบผลสาเรจเพราะไดรบความรวมมอดวยด

-รบรวาการปองกนโรคยงไมประสบผลสาเรจเนองจากขาดความรวมมอ

- รบรวาการปองกนโรคไมประสบผลสาเรจเนองจากปจจยภายนอก

จากตารางดงกลาวสามารถอธบายในรายละเอยดไดดงตอไปน

1) การรบรทเหมอนกน ผรวมวจยทกหมบานมการรบรทเหมอนกนวา (1) โรคไขเลอดออกเปนโรคทสามารถปองกนไดและการปองกนโรคไขเลอดออกมกจกรรมทหลากหลายและมความสาคญแตกตางกน กลาวคอ จากผลการศกษาพบวา ผรวมวจยทกหมบานเหนวา โรคไขเลอดออกเปนโรคทสามารถปองกนได และไดกลาวถงกจกรรมการปองกนโรคไขเลอดออกหลายกจกรรม เมอจดลาดบความสาคญทาใหทราบวา ผรวมวจยไดใหความสาคญในแตละกจกรรมทกลาวถงแตกตางกน เชน หมบานเสยงตาและหมบานเสยงปานกลางไดใหความสาคญกบมาตรการควบคมและกาจดลกนายงลายมากกวามาตรการปองกนและกาจดยงลาย ในขณะทผรวมวจยในหมบานเสยงสงไดใหความสาคญในมาตรการปองกนและกาจดยงลายมากกวาแตมความแตกตางกนกบมาตรการแรกไมมากนก (2) การดาเนนกจกรรมเพอปองกนโรคไขเลอดออกตองอาศยความรวมมอ รวมใจ และความพรอมเพรยงกนในการปฏบตจากประชาชนทกคน กลาวคอจากผลการศกษาพบวา ผรวมวจยรบรวากจกรรรมบางอยางทคดวาเปนกจกรรมทดทสด แตเมอนามาปฏบตแลวหากขาดความรวมมอจากประชาชนในหมบานแลว จะไมสามารถทาใหการปองกนโรคประสบผลสาเรจได เชน การเปลยนนาในโองนาหรออางนาในหองนาเพอกาจดลกนายงลายยงไมสามารถปองกนการแพรพนธของยงลายได เนองจากมประชาชนทเปนเจาของบานเรอนบางคนไมใหความรวมมอในการปฏบต จงทาใหเกดการแพรพนธไปสบานเรอนทอยใกลเคยงกนได (3) การดาเนนกจกรรมเพอปองกนโรคไขเลอดออก ตองปฏบตรวมกนอยางเปนขนตอนและมความตอเนอง กลาวคอ ผลการศกษาพบวาผรวมวจยรบรวาการดาเนนการ

71

บางกจกรรมตองมการรวมกนปฏบต เพอเปนการกระตนเตอนใหเกดความรวมมอ และมการดาเนนการทตอเนอง เชน การกาจดลกนายงลาย เรมตนดวยการสารวจแหลงเพาะพนธลกนาโดย อสม. ทรบผดชอบละแวกบาน เมอพบลกนายงลายจะแนะนาใหเจาของบานทากจกรรมตาง ๆเพอเปนการจดลกนา เชน ลางโอง หรอใสทรายอะเบทลงในโองนา โดยมความตอเนองในการสารวจลกนายงลายและลางโองนาประมาณสปดาหละครง สวนการใสทรายอะเบทประมาณ 3 เดอน ตอครง (4) การปองกนโรคบางกจกรรมมความจาเปนจะตองมผนาในการปฏบต กลาวคอ ผลการศกษาพบวาผรวมวจยรบรวา การดาเนนกจกรรมปองกนโรคบางกจกรรมตองมผนาในการปฏบตเพอกระตนเตอนใหประชาชนตระหนกถงความสาคญของกจกรรมและใหความรวมมอในการปฏบต เชน การสารวจลกนายงลาย หรอ การทาลายแหลงเพาะพนธยงลาย หรอการใสทรายอะเบท เปนตน ซงผนาในการปฏบตไดแก อสม. หรอ จนท.สอ. บางกจกรรมอาจจะตองอาศยผมความรเฉพาะ เชน การคานวณหาคา BI. และ HI. เพอวางแผนในการกาจดยงลาย หรอการพนสารเคมเพอกาจดยงลายจาเปนจะตองอาศยผมความชานาญในการปฏบต เพอไมใหเกดอนตรายตอสขภาพ (5) กจกรรมการปองกนโรคทสามารถปฏบตไดจรงตองมความสะดวกในการปฏบต กลาวคอ ผลการศกษาพบวาผรวมวจยทกหมบานไดใหความสาคญตอวธการเปดพดลมอยในระดบตน ๆ และมากกวาวธการฉดยา/จดยากนยง ซงแสดงใหเหนวาผรวมวจยสวนใหญจะใชวธนเพอการปองกนไมใหยงกดมากกวาการฉดยา/จดยากนยง ถงแมจะทราบดวาอาจจะไมไดผลในการปองกนโรคดนก เชน การเปดพดลมเพอไลยงเวลาทเดกนงดโทรทศนในบานในชวงพลบคาหรอชวงกลางวนในวนหยดเรยน อาจจะมเดกบางคนถกยงกดไดเนองจากไมไดนงอยในรศมทแรงลมจากพดลมพดมากระทบถงตวได แตเนองจากวาพดลมเปนเครองใชไฟฟาทมประจาบานอยแลวจงทาใหมความสะดวกทจะนามาใชไดทนท ซงแตกตางกบ “ยาจดกนยง” หรอ “ยาฉดยง” ทจะตองไปซอหาเพอสารองไวเผอใชงาน (6) กจกรรมการปองกนโรคทไดรบความสนใจจากประชาชนจะตองมความทนสมย กลาวคอ ผลการศกษาพบวาผรวมวจยในหมบานเสยงสงไดกลาวถงอปกรณกาจดยงชนดหนงทผรวมวจยเรยกวา “ไมปงปองฆายง” ซงมรปทรงและวธใชทแปลกและแตกตางกบอปกรณกาจดยงทพบเหนโดยทวไปวา ปจจบนในหมบานนประชาชนสวนใหญไดนยมใชอปกรณชนดนมากขนทงทไมเคยไดรบการแนะนาจาก จนท.สอ.มากอน และอาจจะมความยงยากในการใชงานกตามแตกทาใหเกดความเพลดเพลนในการใชได เชน การทใชไมปงปองฆายงจะตองแกวงไปมาเพอใหกระทบกบตวยงและชอตยงใหตายคลายกบการตลกปงปองในการเลนกฬาปงปอง ซง

72

แสดงใหเหนวา ความสะดวกในการปฏบตกจกรรมการปองกนโรคอยางเดยวอาจจะไมพอเพยงในการตดสนใจของประชาชนในการเลอกทากจกรรมนน และอาจจะตองมความทนสมยเปนตวแปรในการตดสนใจรวมดวย (7 ) การรบรสารสนเทศเกยวกบการปองกนโรคของผรวมวจยทกหมบานจดอยในระดบด กลาวคอ เมอนาผลการศกษาถงประเภทของกจกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออกทผรวมวจยทง 3 หมบานรบร มาเปรยบเทยบกบแนวทางการปองกนโรคทไดจากการทบทวนวรรณกรรมสรปไดวา ผรวมวจยทงสามหมบานมการรบรสารสนเทศเกยวกบการปองกนโรคใน “ระดบด” เพราะสามารถระบกจกรรมไดอยาง ครบถวนและถกตอง ถงแมวาในหมบานเสยงตาจะระบวา “การขดลอกรองระบายนา” เปนกจกรรมททาเพอปองกนโรคไขเลอดออก ซงเปนผลพวงมาจากการรบรทผดพลาดวา รองระบายนา หรอ หนองนา เปนแหลงเพาะพนธยงลายกตาม แตไมไดสงผลทางลบตอการปองกนโรคแตประการใด เพราะวาไดมการปฏบตในกจกรรมอน ๆ ควบคกนไปดวย 2) การรบรของผรวมวจยทแตกตางกน ผวจยไดนาคาใหสมภาษณของผรวมวจยในแตละหมบานทกลาวถงวธการปองกนโรคมาเปรยบเทยบกบกระบวนการรบรการเผช ญปญหา (coping response) ตามทฤษฎแรงจงใจเพอการปองกนโรค (The protection motivation) วเคราะหไดวา ผรวมวจยแตละหมบานรบรวาตนเองเผชญปญหาในการปองกนโรคทตางกน ในดานผลสาเรจของการปองกนโรคในหมบาน พบวา มการรบรถงผลสาเรจในการปองกนโรคทแตกตางกนแยกรายหมบานดงน (1) หมบานเสยงตา ผรวมวจยหมบานนรบรวา การดาเนนกจกรรมเพอปองกนโรคไขเลอดออกในหมบานของตนเองนนประสบผลสาเรจ และไดใหขอมลวาโรคไขเลอดออกเปนโรคทสามารถปองกนไดจรงหากมการรวมมอกนกาจดยงลาย (โฟกส01/3 ผต.4) เพราะวาในรอบ 2 ปทผานมาในหมบานนไมมคนปวยดวยโรคน (โฟกส 01/4 ผต.3) อนเปนผลมาจากการรวมมอรวมใจรณรงคปองกนโรคไขเลอดออกอยางตอเนองโดยม อสม.ในหมบานเปนแกนนา มการรวมกลมกนออกทาการสารวจลกนายงลายในหมบานเปนประจา และนาผลการสารวจทไดมาคานวณหาคาความชกของยงลาย เพอวางแผนในการปองกนโรคจนไดรบความรวมมอจากประชาชนในหมบานเปนอยางด และหากมเจาของบานเรอนคนใดไมยอมใหความรวมมอปฏบตตามคาแนะนา อสม.จะรายงานให จนท.สอ.ประจาหมบานไดรบทราบ เพอจะไดออกเยยมพบปะ ชแจงถงเหตผลในการทากจกรรมดงกลาวจนไดรบความรวมมอดวยด (2) หมบานเสยงปานกลาง ผรวมวจยหมบานนรบรวา การดาเนนกจกรรมเพอปองกนโรคไขเลอดออกในหมบานของตนเองยงไมประสบผลสาเรจ เพราะวามผปวย

73

ดวยโรคไขเลอดออกในหมบานนทกป สาเหตหลกททาใหการปองกนโรคไมประสบผลสาเรจคอ การขาดความรวมมอจากประชาชนทเปนเจาของบานเรอนบางคนในหมบานทไมยอมปฏบตตามคาแนะนาในการกาจดยงลายของ อสม. เชนไมยอมใสทรายอะเบทลงในโองนาทมลกนา จงทาใหเกดการแพรพนธของยงลายไปสบานเรอนทอยใกลเคยงกนได ผรวมวจยททาหนาท อสม.ไดใหขอมลเพมเตมวา จากการทออกสารวจลกนายงลายจะพบลกนามากในบานเรอนหลงเดม แสดงใหเหนวาเจาของไมยอมทาตามคาแนะนาถงแมวาเจาของบานเรอนบางคนจะมความรสง หรอ รบราชการกตาม ซงมสาเหตมาจากไมมบตรหลานทอยในวยทเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออก หรอไมมเวลาในการทากจกรรม หรอลกษณะนสยเฉพาะบคคลทดอรนและการขาดการรบรสารสนเทศ (3) หมบานเสยงสง ผรวมวจยหมบานนรบรวา การดาเนนกจกรรมเพอปองกนโรคไขเลอดออกในหมบานของตนเองไมประสบผลสาเรจ เพราะโรคนยงมการระบาดในหมบานทกป และยงไมทราบสาเหตทแทจรงวาเกดจากอะไรแมวาจะไดทากจกรรมตาง ๆ อยางเตมทแลวกตาม ผวจยไดทาการวเคราะหขอมลจากการใหสมภาษณของผรวมวจยพบวา ผรวมวจยรบรวาสาเหตหลกททาใหเกดโรคไขเลอดออกวาเนองมาจากปจจยภายนอกทไมสามารถทาการแกไขได เชน สภาพทตงของหมบานทอยตดกบหนองนาขนาดใหญจงทาใหเปนแหลงเพาะพนธของยงลาย หรอภายในหมบานมรองระบายนาทาใหมนาขงในรองนาเปนแหลงเพาะพนธยงลาย หรอ แบบแปลนการสรางทอยอาศยทเปลยนแปลงไป เชน มหองนาอยภายในตวบานทาใหเปนทอยอาศยและเพาะพนธของยงลาย หรอความเจรญดานเทคโนโลยทาใหประชาชนมโทรทศนรบฟงขาวสารและความบนเทงมากขน จนทาใหพฤตกรรมของเดกทอยในวยเรยนเปลยนไปและเสยงตอการปวยดวยโรคไขเลอดออกมากขน เชน จากเดมทเคยวงเลนซกซนตามทองทงนาหลงเวลาเลกเรยนหรอวนหยดเรยนมาเปนการนงรวมกลมกนดโทรทศนภายในบานเรอน จงทาใหมโอกาสถกยงกดไดมากขนถงแมวาสวนใหญจะมการปองกนไมใหถกยงกดโดยการเปดพดลมไลยงแลวกตาม

4. แหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก ผวจยขอนาเสนอผลการศกษาแหลงสารสนเทศในประเดนประเภทของ แหลงสารสนเทศทประชาชนใหความสาคญ แหลงสารสนเทศทประชาชนตองการ ชองทางในการกระจายสารสนเทศของแหลงสารสนเทศ และบทบาทของแหลงสารสนเทศในหมบาน มรายละเอยดดงตอไปน

74

4.1 ประเภทของแหลงสารสนเทศ ผวจยไดวเคราะหแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชนจากการสมภาษณกลมแบบโฟกสของผรวมวจยทง 3 หมบาน และจากการสมภาษณ จนท.สอ. ประจาหมบานในแตละหมบาน สรปผลดงตาราง ตารางท 4.6 แหลงสารสนเทศของประชาชนจาแนกประเภทและรายหมบาน

ประเภทแหลง สารสนเทศ

หมบานเสยงตา หมบานเสยง ปานกลาง

หมบานเสยงสง

1. ประเภทบคคล - จนท.สอ. อสม. แพทย/พยาบาล คร เพอนบาน ผใหญบาน ผเขารวมประชม

- จนท.สอ. อสม. แพทย/พยาบาล ผใหญบาน

- จนท.สอ. อสม. แพทย/พยาบาล ผใหญบาน เพอนบาน

2. ประเภทสอสงพมพ

- แผนพบ - -

จากตารางท 4.6 อธบายประเภทของ แหลงสารสนเทศของประชาชนทง 3 หมบาน มรายละเอยดดงน 1. แหลงสารสนเทศโรคไขเลอดออกทผรวมวจยรบร จาแนกได 2 ประเภทคอ ประเภทบคคล และประเภทสอสงพมพ แหลงสารสนเทศสวนใหญในทกหมบานคอ ประเภทบคคล ซงประกอบดวยกลม เจาหนาทภาครฐ ไดแก จนท.สอ. แพทย/พยาบาล คร ผใหญบาน เจาหนาทตวแทนหนวยงานภาครฐทเขารวมประชม และกลมประชาชนทวไป ไดแก อสม. และเพอนบาน และมเพยงผรวมวจยในหมบานเสยงตาหมบานเดยวทรบรวาม “แผนพบ” ซงเปนแหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพในหมบาน 2. แหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพ นอกเหนอจากแผนพบทผรวมวจยในหมบานเสยงตารบรวาเปนแหลงสารสนเทศทมในหมบานแลว ผลจากการสมภาษณ จนท.สอ. ไดรบทราบขอมลเพมเตมวา ยงม หนงสอ โปสเตอร ปายผารณรงค ภาพพลก และเทปเสยง ซง

75

เปนสอประเภทกระจายเสยง ซงสอเหลานไดรบการสนบสนนจากสานกงานสาธารณสขจงหวดรอยเอด กระจายผานสานกงานสาธารณสขอาเภอเพอจดสรรแก จนท.สอ. นาไปเผยแพรใหประชาชนในเขตรบผดชอบ และสอประเภทนมจานวนนอยจนบางครง จนท.สอ. ตองทาสาเนาเพมเองและคดเลอกสอเพอมอบใหแก อสม. คร หรอ ผใหญบาน ตามความเหมาะสม เพอใหนาไปเผยแพรแกประชาชนในหมบานตอไป (สภ.01/52 ผต.1,สภ.02/42 ผต., สภ.03/4 ผต.1) 3. ผลการสมภาษณกลมแบบโฟกส พบวา ผรวมวจยทกหมบานไดกลาวถงแหลงสารสนเทศประเภทสอสารมวลชน ไดแก วทย และโทรทศนวาเปนแหลงสารสนเทศทใหสารสนเทศโรคไขเลอดออกแกตนเอง เชนผรวมวจยในหมบานเสยงตาไดกลาวถงการเผยแพรสารสนเทศโรคไขเลอดออกทางสอโทรทศน (โฟกส 01/39 ผต.9) แตผวจยตรวจสอบแลวพบวาไมใชการเผยแพรสารสนโรคไขเลอดออก แตเปนการโฆษณาขายครมบารงเสนผมทนาภาพของยงลายมาเปนสอทสรางความสนใจเทานน ซงมขอสงเกตวาหากหนวยงานทรบผดชอบการเผยแพรสารสนเทศโรคไขเลอดออกผานทางโทรทศน จะนาเทคนคการสรางความสนใจเชนนมาปรบปรงเนอหาและวธการนาเสนอจะสามารถกระตนความสนใจและการรบรของประชาชนไดมากขนโดยเฉพาะกลมเดกทชอบดโทรทศนเปนประจา และในสวนของสอวทยทผรวมวจยกลาวถงวาไดรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออกจากสอน แตจากการวเคราะหขอมลการสมภาษณไมพบวาผรวมวจยไดกลาวถงสารสนเทศโรคไขเลอดออกทรบรจากสอวทยแตอยางใด ดงนนผวจยจงสรปวา วทยและโทรทศน ไมใชแหลงสารสนเทศโรคไขเลอดออกทประชาชนรบร 4.2 แหลงสารสนเทศทประชาชนใหความสาคญ ผวจยไดจดลาดบความสาคญของแหลงสารสนเทศโดยการแจงนบจานวน “คา” ทระบไวในสวนทผรวมวจยกลาวถง และนามาปรบคาเปนรอยละ พบวา แหลงสารสนเทศทเกยวกบโรคไขเลอดออกทผรวมวจยทง 3 หมบานใหความสาคญสวนใหญเปนแหลงสารสนเทศประเภทบคคล และแหลงสารสนเทศทผรวมวจยทกหมบานใหความสาคญมากทสด คอ จนท.สอ. รองลงมาไดแก อสม. นอกจากนนพบวา การใหความสาคญตอแหลงสารสนเทศชนดตาง ๆ มความแตกตางกนในแตละหมบาน ดงน 4.2.1 หมบานเสยงตา แหลงสารสนเทศทผรวมวจยใหความสาคญเรยงลาดบจากมากสดไปหานอยสดไดแก จนท.สอ. (รอยละ 45) อสม. (รอยละ 32) ผเขารวมประชมไดแก การประชมรวมระหวางภาครฐและประชาชนในหมบาน และการประชมประจาเดอนของกานน/ผใหญบาน (รอยละ 6) แพทย/พยาบาล (รอยละ 5) คร และ แผนพบ (รอยละ 4 เทากน) ผใหญบาน และเพอนบาน (รอยละ 2 เทากน)

76

ภาพท 4.3 แผนภมแสดงรอยละความสาคญของแหลงสารสนเทศในหมบานเสยงตา

4.2.2 หมบานเสยงปานกลาง แหลงสารสนเทศทผรวมวจยใหความสาคญเรยงลาดบจากมากไปหานอย ไดแก จนท.สอ.(รอยละ 47) อสม.(รอยละ 44) แพทย /พยาบาล (รอยละ 5) และผใหญบาน (รอยละ 4)

ภาพท 4.4 แผนภมแสดงรอยละความสาคญของแหลงสารสนเทศในหมบานเสยงปานกลาง

77

4.2.3 หมบานเสยงสง แหลงสารสนเทศทผรวมวจยใหความสาคญเรยงลาดบจากมากไปหานอย ไดแก จนท.สอ. (รอยละ 46) อสม. (รอยละ 28) แพทย/พยาบาล (รอยละ 18) เพอนบาน (รอยละ 6) และผใหญบาน (รอยละ 2)

ภาพท 4.5 แผนภมแสดงรอยละความสาคญของแหลงสารสนเทศในหมบานเสยงสง

4.3 แหลงสารสนเทศทประชาชนตองการ จากการสอบถามผรวมวจยทง 3 หมบานเกยวกบแหลงสารสนเทศทผรวมวจยแสวงหาเมอมความตองการสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก พบวาผรวมวจยทง 3 หมบานตองการทราบสารสนเทศจาก “จนท.สอ.” มากทสด นอกจากนนพบวามแหลงสารสนเทศอน ๆ ทผรวมวจยแตละหมบานตองการสารสนเทศจากแหลงตาง ๆแตกตางกน ดงน 4.3.1 หมบานเสยงตา ไดแก จนท.สอ (โฟกส01/136 ผต.1,โฟกส01/137 ผต.2, โฟกส01/138 ผต.3,โฟกส01/139 ผต.4, โฟกส01/140 ผต.5, โฟกส01/141 ผต.6,โฟกส01/142 ผต.8,โฟกส01/143 ผต.9,โฟกส01/144 ผต.10 ) คร (โฟกส01/148 ผต.8) แพทย/พยาบาล ประจาโรงพยาบาล (โฟกส01/144 ผต.10) 4.3.2 หมบานเสยงปานกลาง และหมบานเสยงสง ไดแก จนท.สอ. (โฟกส 02/103 ผต.8, โฟกส 02/104 ผต.9) , (โฟกส 03/121 ผต.7, โฟกส 03/123 ผต.4) อสม.(โฟกส 02/102 ผต.1) , (โฟกส 03/120 ผต.8) ผใหญบาน (โฟกส 02/104 ผต.9) , (โฟกส 02/104 ผต.9)

78

4.4 ชองทางการกระจายสารสนเทศของแหลงสารสนเทศ ผวจยไดสมภาษณ จนท.สอ. ประจาหมบานทกหมบานเพมเตมในประเดนเกยวกบแหลงสารสนเทศ และไดนาขอมลมาวเคราะห สามารถจาแนกชองทางการกระจายสารสนเทศของแหลงสารสนเทศตาง ๆ ในหมบานโดยใชสถานทเปนเกณฑ จาแนกรายหมบานไดดงน 4.4.1 หมบานเสยงตา ชองทางการกระจายสารสนเทศของแหลงสารสนเทศในหมบานนไดแก 1) สถานอนามย หมบานนมสถานอนามยตงอยในบรเวณหมบาน เปนสถานทใหบรการรกษาพยาบาลและสงเสรมสขภาพแกประชาชนในหมบานและหมบานขางเคยง แหลงสารสนเทศและเครองมอสาหรบกระจายสารสนเทศในสถานอนามย มดงน (1) แหลงสารสนเทศทมในสถานอนามย ไดแก ก. แหลงสารสนเทศประเภทบคคล ไดแก จนท.สอ. ซงใน สถานอนามยแหงน มเจาหนาปฏบตงานประจาสถานอนามย จานวน 3 คน ประกอบดวย หวหนาสถานอนามย จานวน 1 คน และ เจาหนาทระดบผปฏบตงาน จานวน 2 คน ข. สอสงพมพและสอกระจายเสยง ไดแก โปสเตอร หนงสอ แผนพบ และ เทปเสยง โดยไดรบแจกจากสานกงานสาธารณสขอาเภอ (2) เครองมอทใชในการกระจายสารสนเทศ มดงน ก. จนท. สอ. เจาหนาทผปฏบตงานในสถานอนามยนอกจากจะเปนแหลงสารสนเทศแลว ยงทาหนาทกระจายแหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและสอกระจายเสยงใหแกแหลงสารสนเทศอน ๆ เชน อสม. ผใหญบาน คร และประชาชนผมารบบรการ (สภ.01/26 ผต.1) ข. มมประชาสมพนธ ภายในอาคารสถานอนามยจะมมมประชาสมพนธ ซงประกอบดวย บอรดประชาสมพนธ กลองใสแผนพบ และชนวางหนงสอ โดย จนท.สอ. ผรบผดชอบจะนาโปสเตอรมาปดทบอรด จดวางหนงสอทชนวางหนงสอ และใสแผนพบในกลองใสแผนพบ เพอใหประชาชนทมารบบรการไดหยบอานและนากลบไปบานดวย (สภ.01/52 ผต.1) 2) ศาลากลางบาน เปนสถานทประชมพบปะกนทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการของประชาชนในหมบาน แหลงสารสนเทศทมในศาลากลางบานคอ โปสเตอรทใหความรเกยวกบโรคไขเลอดออก เครองมอในการกระจายสารสนเทศ คอ บอรดประชาสมพนธ ซง จนท.สอ จะนาโปสเตอรมาปดทบอรดแหงนเปนครงคราว

79

3) โรงเรยน ภายในบรเวณโรงเรยนมอาคารหองสมดเปดใหบรการแกประชาชนทวไปและจดไดวาเปนชองทางในการกระจายสารสนเทศในโรงเรยน โดยทแหลงสารสนเทศ คอ หนงสอเกยวกบโรคไขเลอดออกท จนท.สอ. นามามอบใหทางโรงเรยนเกบไวทหองสมดแหงนเพอใหผมาใชหองสมดไดอาน (สภ.01/26 ผต.1) 4) บานผใหญบาน บรเวณบานของผใหญบาน มแหลงสารสนเทศ และเครองมอกระจายสารสนเทศ ดงน (1) แหลงสารสนเทศ ไดแก โปสเตอร เอกสารประชาสมพนธ เทปเสยง ทประชาสมพนธและใหความรเกยวกบการปองกนโรคไขเลอดออกท จนท.สอ. นามามอบให (2) เครองมอการกระจายสารสนเทศ ไดแก ก. บอรดประชาสมพนธ มไวเพอปดประกาศขาวสารทางราชการ เมอ จนท. สอ.ไดรบแจกโปสเตอรเกยวกบโรคไขเลอดออกจะนามามอบใหผใหญบานปดประกาศ ข. หอกระจายขาวประจาหมบาน มไวเพอประกาศขาวสารตาง ๆ ทหนวยงานราชการสงไปประชาสมพนธ โดยมผใหญบานเปนผทาหนาทประกาศ มการกระจายขาวในชวงเชาตงแตเวลาประมาณ 05.30 น. -06.00 น. เปนประจาทกวน มการประชาสมพนธขาวสารทเกยวกบโรคไขเลอดออกตลอดป และในชวงรณรงคปองกนโรค จนท.สอ.จะสงเอกสารความร หรอเทปเสยง ใหผใหญบานเปดผานหอกระจายขาวเปนบางครง (สภ.01/16 ผต.1, สภ.01/18 ผต1, สภ.01/22 ผต.1) 5) บานประธาน อสม. เปนทตงศนยขอมลดานสาธารณสขของหมบานและ อยในละแวกบานเดยวกนกบบานของผใหญบาน แหลงสารสนเทศทมคอ เอกสารขาวสารและโปสเตอรทใหความรดานสาธารณสข รวมทงความรเกยวกบโรคไขเลอดออกทไดรบมาจาก จนท.สอ. โดยมบอรดประชาสมพนธสาหรบปดประกาศเปนชองทางในการกระจายสารสนเทศ 6) บานอสม. เปนทอยอาศยของ อสม. ซงเปนแหลงสารสนเทศประเภทบคคล และบาน อสม. นถอวาเปนชองทางในการกระจายสารสนเทศจาก อสม. เพราะทตงของบาน อสม. ในหมบานนมการกระจายตวในทกละแวกบาน และประชาชนในละแวกบานเดยวกนกบ อสม.จะมความคนเคยกบ อสม. เปนอยางด เมอมปญหาการเจบปวยจะมาปรกษากบ อสม. กอนทจะไปสถานอนามยหรอโรงพยาบาล

80

ภาพท 4.6 ชองทางกระจายสารสนเทศในหมบานเสยงตา 4.4.2 หมบานเสยงปานกลาง ชองทางในการกระจายสารสนเทศหมบานเสยงตา คอ 1) สถานอนามย หมบานนมสถานอนามยตงอยในหมบาน แหลงสารสนเทศในสถานอนามย คอ จนท.สอ. ทมจานวน 3 คน และภาพพลก ซงจนท.สอ.จะใชภาพพลกเปนสอสขศกษาในการใหความรเกยวกบโรคไขเลอดออกแกผมารบบรการ ( สภ.02/42 ผต.) และมชองทางในการกระจายสารสนเทศเชนเดยวกนกบสถานอนามยของหมบานเสยงตา 2) โรงเรยน ภายในบรเวณโรงเรยนมแหลงสารสนเทศคอ โปสเตอร หรอเอกสารเกยวกบโรคไขเลอดออกท จนท. สอ. จะนา มาใหทางโรงเรยนเปนประจา มเครองมอในการกระจายสารสนเทศ เชนเดยวกบหมบานเสยงตา คอ หองสมดโรงเรยน บอรดประชาสมพนธ หอกระจายขาวของโรงเรยน แต จนท.สอ.ไมไดใชหอกระจายขาวแหงนในการกระจายสารสนเทศไขเลอดออก (สภ.02/12 ผต, สภ.02/22 ผต.) 3) บาน อสม. ทตงบานเรอนของ อสม. ถงแมจะกระจกตวในบางละแวกบาน แตในภาพรวมของหมบานแลวมการกระจายครบทกละแวกบาน จดไดวาเปนทอยของแหลงสารสนเทศและชองทางกระจายสารสนเทศ เชนเดยวกนกบหมบานเสยงตา

81

4) ศนยสาธารณสขมลฐานชมชน เปนแหลงรวมขอมล ความรดานสาธารณสขในหมบาน และจาหนายยาสามญประจาบาน มแหลงสารสนเทศคอ อสม. ทผลดเปลยนกนมาปฏบตงาน และโปสเตอรทไดมาจากสถานอนามย มเครองมอในการกระจายสารสนเทศ คอ บอรดประชาสมพนธ 5) รานคากองทนหมบาน เปนสถานทจาหนายสนคาประจาหมบาน มแหลงสารสนเทศและเครองมอกระจายสารสนเทศ ดงน (1) แหลงสารสนเทศ คอ โปสเตอร แผนพบ เอกสาร และเทปเสยงทใหความรเกยวกบโรคไขเลอดออก (2) เครองมอในการกระจายสารสนเทศ คอ ก. บอรดประชาสมพนธ ซง สวนใหญ อสม. จะนาโปสเตอรมาปด ประกาศทน ข. หอกระจายขาวประจาหมบาน โดยมผทาหนาทกระจายขาวหลายคน เชน ผใหญบาน อสม. สมาชกองคการบรหารสวนตาบล ( อบต. ) ทาการกระจายขาวตามภารกจทตนเองรบผดชอบ (โฟกส 02/114 ผต.4,โฟกส 02/115 ผต.5) สวนในเรองเกยวกบโรคไขเลอดออก ผกระจายขาวคอ อสม. โดยจะรบขาวสารมาจากเจาหนาทสถานอนามย ในรปของ แผนพบ จดหมายขาว หรอเทปเสยง ความถของการกระจายขาวไมสมาเสมอ เปนครงคราว (สภ.02 /18 ผต.)

82

ภาพท 4.7 ชองทางกระจายสารสนเทศในหมบานเสยงปานกลาง

4.4.3 หมบานเสยงสง ชองทางในการกระจายสารสนเทศในหมบานนคลายกนกบหมบานเสยงตาโดยมชองทางดงน 1) สถานอนามย สถานอนามยแหงนตงอยในหมบานเชนเดยวกบสองหมบานขางตน มแหลงสารสนเทศ คอ จนท.สอ. จานวน 3 คน และแหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพ คอ ปายผารณรงคท จนท.สอ. นาปายผารณรงคแขวนไวทรวดานหนาของสถานอนามย และมเครองมอกระจายสารสนเทศ เชนเดยวกนกบทงสองหมบาน 2) โรงเรยน ในโรงเรยนมแหลงสารสนเทศคอ แผนพบ โปสเตอร เกยวกบโรคไขเลอดออกทครไดรบแจกมาจาก จนท.สอ. และเครองมอในการกระจายสารสนเทศ คอ บอรดประชาสมพนธสาหรบปดประกาศ (สภ.03/8 ผต.1) 3) ศาลากลางบาน ในบรเวณศาลากลางบานมแหลงสารสนเทศ คอ แผนพบ หรอ โปสเตอรทประธาน อสม. ไดรบแจกจาก จนท.สอ.ทเขาไปเยยมหมบาน จะนามาปดเพอประชาสมพนธทบอรดประชาสมพนธ 4) บานประธาน อสม. ในบานประธาน อสม. มแหลงสารสนเทศ คอ

83

ประธาน อสม. และ หนงสอราชการ จาก จนท.สอ. เพอขอความรวมมอใหผนาชมชนชวยประชาสมพนธ เชน ประกาศกจกรรมรณรงคปองกนโรคไขเลอดออก และมเครองมอในการกระจายสารสนเทศ คอ หอกระจายขาวประจาหมบาน ซงมการกระจายเสยงเปนครงคราวโดยมผนาชมชนเปนผประกาศขาว (สภ.03/10 ผต.1, /12ผต.1) 5) บาน อสม. บานเรอนของ อสม. มลกษณะกระจายตวตามละแวกบานทงหมบาน จดไดวาเปนทอยของแหลงสารสนเทศและเครองมอการกระจายสารสนเทศ เชนเดยวกนกบทงสองหมบาน

ภาพท 4.8 ชองทางกระจายสารสนเทศในหมบานเสยงสง

4.5 บทบาทของแหลงสารสนเทศในหมบาน ผวจยขอนาเสนอเฉพาะบทบาทของ จนท.สอ. และ อสม. ซงเปนแหลงสารสนเทศประเภทบคคลทผรวมวจยทกหมบานไดใหความสาคญมากทสด และมขอมลประกอบการนาเสนอทชดเจน ดงน 4.5.1 บทบาทของ เจาหนาทสถานอนามย (จนท.สอ.) ผลการศกษาพบวา จนท.สอ. ในสถานอนามยของทง 3 หมบานมบทบาททเหมอนกน จงขอนาเสนอในภาพรวมดงน

84

1) บทบาททวไป จนท.สอ คอ เจาหนาทสาธารณสขผปฏบตในท สถานอนามย จาแนกตามตาแหนง ไดแก หวหนาสถานอนามย นกวชาการสาธารณสข พยาบาลวชาชพ เจาพนกงานทนตาภบาล และ เจาพนกงานสาธารณสขชมชน แตละตาแหนงจะมหนาทเฉพาะทแตกตางกนและมหนาทหลกเดยวกน คอ ใหการรกษาพยาบาล ใหบรการสงเสรมสขภาพ ใหบรการปองกนและควบคมโรค ใหบรการฟนฟสมรรถภาพแกผพการ ประชาชนในหมบานจะคยเคยกนดกบ จนท.สอ. และเรยก เจาหนาททกคนในสถานอนามยวา “หมออนามย” 2) บทบาททถกกาหนดในการปองกนโรคไขเลอดออก คณะทางานปองกนและควบคมโรคอาเภอเสลภม (2546:4) ไดมการกาหนดบทบาทของ จนท.สอ ในการดาเนนการเกยวกบโรคไขเลอดออก คอ (1) การใหการรกษาพยาบาล หนาท จนท.สอ. คอ จะตองเฝาตดตามผทปวยหรอผทสงสยวาจะปวยเปนโรคไขเลอดออก และนามาใหการรกษาพยาบาลทถกตองโดยเรวทสด (2) การประสานงานกบหนวยงานในทองถน ในการควบคมโรค การประเมนผลการปองกนและควบคมโรค 3) บทบาททปฏบตในฐานะแหลงสารสนเทศ จากผลการสมภาษณกลมแบบโฟกสของผรวมวจย และสมภาษณ จนท.สอ.ประจาสถานอนามยทง 3 หมบานพบวา บทบาทหลกของ จนท.สอ.ในฐานะเปนแหลงสารสนเทศโรคไขเลอดออก คอ การเผยแพรความรเรองการควบคมและปองกนโรคไขเลอดออกแกกลมบคคลตางๆ ในหมบาน โดยการใหความรแกประชาชนผมารบบรการทสถานอนามย อสม. ผใหญบาน คร สมาชก อบต. และประชาชนทวไป ซงมวธการและเนอหาความรทแตกตางกนไป ดงน (1) ใหความรรายบคคล แกบคคลตาง ๆ ดงน ก. ผมารบบรการทสถานอนามย ไดแก บดา มารดา หรอ ญาต ทพาเดกทสงสยจะปวยเปนโรคไขเลอดออกมารบการรกษาทสถานอนามย โดยไดใหความรเกยวกบ อาการของโรค วธสงเกตอาการ วธการรกษาโรคเบองตน สาเหตของการเกดโรคไขเลอดออก วธการปองกนโรค (สภ.01/47 ผต.1, สภ.02/38 ผต.,สภ.02/40 ผต. สภ.03/40 ผต.2) โดยการอธบาย หรอ การใชภาพพลกประกอบการอธบาย ซงตรงกนกบขอมลทไดจากการสมภาษณกลมแบบโฟกส

“..........อยางตอนทลกสาวผมปวยกพามาหาหมออนามย หมอกบอกอาการวาตงแตเรมตนเปนอยางไรบางเพราะบางคนอาจจะไมร ถาไมจาเปนกอยากนยา หรอกนยานดหนอย” (โฟกส 03/13 ผต.8)

85

“พาลกไปหาหมออนามยบอย …หมอพดใหฟง วาใหควาโอง และ อสม.ไปสารวจลกนา” (โฟกส 02/17ผต.4) ข) เจาของบานเรอนทไมใหความรวมมอในการกาจดลกนายงลาย เชนในการรณรงคกาจดลกนายงลายในหมบานของ อสม. โดยมวธการ คอ จนท. สอ. จะออกเยยมบานเรอนทไมใหความรวมมอหลงจากท อสม.ไดแจงรายชอใหทราบ โดยการออกไปพบปะพดคยใหความรแก เจาของบานเกยวกบวธการปองกนโรคไขเลอดออก รวมทงสอบถามสาเหตทเจาของบานไมใหความรวมมอ และใหหาแนวทางรวมกนในการปองกนโรคโดยวธอนนอกจากวธการท อสม. แนะนา (สภ.01/34 ผต.1) (2) ใหความรรายกลม แกกลมบคคลตาง ๆ ดงน ก. กลม อสม. วธการใหความรแกกลม อสม. ของ จนท.สอ. คอ การเรยกประชมชแจงวธการทางานในการควบคมโรคไขเลอดออก เพอให อสม. เกดความร และนาความรทไดไปแนะนาประชาชนในละแวกบานทตนเองรบผดชอบ โดยจดประชมทสถานอนามยเดอนละ 1 ครง มเนอหาความรคอ การปรบปรงสภาพแวดลอมทอยอาศยใหปลอดยงลาย วธการกาจดแหลงเพาะพนธยงลาย วธการใชทรายอะเบทเพอกาจดลกนายงลาย (สภ.03/14 ผต.1, สภ.01/30ผต.1, สภ.02/34ผต.) และบางครง จนท.สอ. จะลงพนทรวมกบ อสม. เพอควบคมกากบ ตรวจสอบการปฏบตงานของ อสม. และแกไขปญหาในกรณทเจาของบานเรอนไมใหความรวมมอกบ อสม. (สภ.01/34ผต.1, สภ.02/28ผต., สภ.03/16ผต.1, สภ.03/18ผต.1) ข. กลมผนาองคกร เชน สมาชกองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) , ผอานวยการโรงเรยน โดยการจดประชมแนะนาวธการดาเนนงานควบคมโรคไขเลอดออก (สภ.02/70ผต.1) ค. กลมอนๆ เชน ประชาชน ผใหญบาน คร โดยการเขารวมประชมประจาเดอนในการประชมระหวางภาครฐและประชาชน (โฟกส01/28ผต.4) (3) การกระจายแหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและสอกระจายเสยง แหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและสอกระจายเสยง ไดแก โปสเตอร แผนพบ เทปเสยง ท จนท.สอ. ไดรบจากสานกงานสาธารณสขอาเภอมจานวนจากด จงทาใหมการคดเลอกสอเพอแจกจายใหกลมตาง ๆ ทคาดวาจะเกดประโยชนจากการใชสอแตละชนดมากทสด และมความถในการกระจายทไมแนนอนขนอยกบวาจะไดรบสอเหลานในชวงใด และโดยสวนใหญจะไดรบสอเหลานจากสานกงานสาธารณสขอาเภอประมาณปละ 2 ครง โดยครงแรกจะไดรบในเดอนมกราคม ซงเปนชวงทเรมมการรณรงคปองกนโรคไขเลอดออก และครงทสองจะไดรบในเดอนพฤษภาคม ซงเปนชวงเรมฤดฝนและเรมมผปวย และมรายละเอยดดงน

86

ก. การกระจายแผนพบ จนท.สอ.จะทาการคดเลอกสอนให อสม. เพอนาไปอานและนาความรทไดไปถายทอดใหประชาชนละแวกบานทรบผดชอบอกครงหนง ข. การกระจายโปสเตอร จนท.สอ.จะทาการคดเลอกสอนใหแก ประธาน อสม. เพอนาไปปดประชาสมพนธทบอรดประชาสมพนธทมในหมบาน หรอ ใหแก คร เพอนาไปจดบอรดใหความรแกนกเรยนในโรงเรยน ค. การกระจายหนงสอทใหความรในเรองโรคไขเลอดออก จนท.สอ.จะทาการคดเลอกสอนใหแก คร เพอนาไปเกบไวทหองสมดในโรงเรยน เพอให คร นกเรยน อสม. หรอ ประชาชนทวไปไดศกษาหาความร ง. การกระจายเทปเสยงซงบรรจบทความ หรอ เพลงหมอลา ทเกยวกบการปองกนโรคไขเลอดออก จนท.สอ.จะทาการกระจายสอนใหแก ผใหญบาน หรอ อสม. นาไปเปดกระจายเสยงทหอกระจายขาวภายในหมบานเปนครงคราว (4) สรปบทบาทของ จนท. สอ. กลาวโดยสรปไดวา จนท. สอ. ไดทาหนาทในฐานะแหลงสารสนเทศ คอ การเผยแพรความรเกยวกบวธการควบคมและปองกนโรคไขเลอดออกแกกลมบคคลตาง ๆ ในหมบานโดยสอดแทรกความรขณะทาปฏบตงานตามบทบาททถกกาหนดในการการปองกนโรคไขเลอดออกไดอยางครบถวนดวยรปแบบทแตกตางกน เชน ใหความรรายบคคลในระหวางทใหการรกษาพยาบาลผปวยโรคไขเลอดออก หรอระหวางการออกเยยมประชาชนเจาของบานเรอนทไมใหความรวมมอ การใหความรรายกลม เชน การจดอบรมใหความรแก สมาชก อบต. หรอ ผอานวยการโรงเรยน เพอการประสานงานกบหนวยงานในทองถน หรอ การจดประชมใหความรแก อสม. ทสถานอนามย การกระจายสอสารสนเทศชนดตาง ๆ ใหแก กลมคนตาง ๆ ในหมบาน เพอเปนการพฒนาความรใหแกหนวยงานและบคคลตาง ๆในหมบาน ซงสอดคลองกบบทบาททคณะทางานปองกนและควบคมโรคอาเภอเสลภม (2546:4) กาหนดให จนท.สอ. จะตองใหสขศกษาประชาสมพนธแกประชาชนและพฒนาองคความรใหแกหนวยงานและบคคลตาง ๆดวยเชนกน

4.5.2 บทบาทของอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) ผลการศกษาพบวา อสม. ทง 3 หมบานมบทบาททเหมอนกน จงขอนาเสนอเปนภาพรวมดงน 1) บทบาททวไป อสม. คอประชาชนทสมครใจชวยเหลองานดานสาธารณสขของ จนท.สอ. มหนาทหลกคอ เผยแพรขาวสารสาธารณสขจาก จนท.สอ. สประชาชนในหมบาน นอกจากนนยงเปนผนาดานสขภาพในหมบาน คอ การปฏบตตนเปนตวอยางทดและใหคาแนะนา หรอความรแกประชาชนทงในดานการสงเสรมสขภาพ การปองกนและการ

87

ควบคมโรค โดยเฉพาะโรคประจาถนหรอประจาฤดกาลทเกดขนในหมบานเปนประจาเชน โรคอจจาระรวง โรคเลปโตสไปโรซส(Leptospirosis) โรคเอดส และโรคไขเลอดออก เปนตน 2) บทบาททกาหนดในการปองกนโรคไขเลอดออก คณะทางานปองกนและควบคมโรคอาเภอเสลภม (2546:7) ไดมการกาหนดบทบาทของ อสม. ในการปองกนโรคไขเลอดออก คอ การสงเสรมการใชปลากนลกนา การสงเสรมภมปญญาทองถน การสารวจความชกลกนายงลาย และการดาเนนการควบคมโรครวมกบเจาหนาทสถานอนามย 3) บทบาททปฏบตในฐานะแหลงสารสนเทศ จากการสมภาษณกลมแบบโฟกสผรวมวจยและสมภาษณ จนท.สอ. ทง 3 หมบาน พบวา บทบาทหลกของ อสม. ในฐานะเปนแหลงสารสนเทศไขเลอดออก คอ การถายทอดความรโรคไขเลอดออกจาก จนท.สอ. สประชาชนในละแวกบานท อสม.รบผดชอบ ซงมวธการและเนอหาความรดงน (1) การใหความรแกประชาชนรายบคคล อสม. เปนผทไดรบการคดเลอกจากบคคลทประชาชนในหมบานใหการยอมรบวา มมนษยสมพนธกบเพอนบานในละแวกบานเดยวกนเปนอยางด และไปมาหาสพบปะพดคยกบเพอนบานในละแวกบานเดยวกนเปนประจา อสม.จงทาหนาทนาขาวสารเกยวกบสขภาพไปบอกแกประชาชนในละแวกบานทตนเองรบผดชอบ หรอขาวสารทคาดวาจะเปนปญหาดานสาธารณสข เชน เมอคาดวาจะเกดโรคไขเลอดออกในหมบาน อสม.จะออกเยยมเพอนบานเพอใหคาแนะนาการปฏบตการปองกนโรค หรอเฝาระวงโรค และถาหากมการพบเหนผปวยทมอาการทสงสยวาจะปวยเปนโรคไขเลอดออก จะใหคาแนะนาวธการสงเกตอาการ หรอแนะนาใหพาผปวยไปทาการรกษาทสถานอนามย ก. แหลงสารสนเทศของ อสม. สารสนเทศท อสม.นาไปใหความรแกประชาชนไดมาจากหลายแหลงดวยกน คอ ก) แหลงสารสนเทศประเภทบคคล ไดแก จนท.สอ โดยท จนท.สอ. จะ เชญ อสม. มาประชมทสถานอนามยเปนประจาทกเดอน เพอใหความรเกยวกบการปองกนโรค เพอนาไปถายทอดใหประชาชนรบทราบ และสารสนเทศสวนใหญจะไดมาจากแหลงน ข) แหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและสอกระจายเสยง ไดแก แผนพบ โปสเตอร หนงสอคมอ ซงจะไดรบเผยแพรจาก จนท.สอ. เพอให อสม.ไดรบฟงหรอนาไปอาน และนาความรทไดไปแนะนาประชาชนในละแวกบานทรบผดชอบ ค) ความรและประสบการณเดมของ อสม. ไดแกความรจากระบบ การศกษา หรอ ประสบการณจากการปฏบตหนาทของ อสม. จากคาใหสมภาษณของ จนท.สอ.ดงน “สรปวาสอเกยวกบโรคไขเลอดออกทม กเปนพวกแผนพบ”

“ใชพวกแผนพบธรรมดา แตท อสม.มความร กเพราะสวนใหญม

88

พนฐานการศกษาคอนขางด เชน จบ ปวช. หรอ อยางตา ม.6 พวกนจะเปนแกนหลกในการทางาน” (สภ.01/53 ผถ.,สภ.01/54 ผต.1) ข. สารสนเทศโรคไขเลอดออกท อสม.ใหความรแกประชาชน สรปไดดงน ก) วธการสงเกตอาการของผปวยทสงสยวาจะเปนโรคไขเลอดออก ซง อสม. จะใหคาแนะนาแกญาตผปวยในกรณทพบวา มผปวยดวยอาการไขและสงสยวาจะปวยเปนโรคไขเลอดออก เพอมงหวงใหนาผปวยไปรบการรกษาทถกตองโดยเรวหากญาตสามารถสงเกตอาการเรมแรกของโรคไขเลอดออกได ข) วธการปองกนโรค ไดแก การทาลายแหลงเพาะพนธยงลาย เชน การเทนาในโองนาทมลกนา การลางโองนาทก 5 วน การควาเศษภาชนะทไมใชเพอไมใหมนาขง เชน กะลามะพราว กระปอง การกาจดลกนายงลาย เชน การใสทรายอะเบทในโองนา การปองกนยงกด เชน การแนะนาใหกางมงนอนในเวลากลางวน การจดสภาพบานเรอนเพอไมใหเปนทอยอาศยและเพาะพนธของยงลาย ( 2) การปฏบตเปนตวอยาง มกจกรรมท อสม. ดาเนนการดงน ก. การสารวจลกนายงลาย เปนกจกรรมของกลม อสม.ทปฏบตเปนตวอยางในการปองกนโรคไขเลอดออก และ อสม.ทง 3 หมบานไดปฏบตเปนประจาทกเดอน ผรวมวจยหมบานเสยงตาททาหนาท อสม. ไดกลาวถงวตถประสงคในการสารวจลกนายงลาย ดงน

ก) เพอการสอสารวธการปองกนโรคกบประชาชนในหมบาน (โฟกส 01/62 ผต.4) กลาวคอ อสม.ในหมบานจะนดหมายและออกปฏบตงานในวนเดยวกนเพอจะเดนสารวจลกนายงลายตามภาชนะทขงนาในบรเวณบานเรอนของประชาชนทอยในละแวกบาน เมอพบลกนาจะแนะนาใหเจาของบานเรอนกาจดลกนา เชน เปลยนนาโองนา หรอใสทรายอะเบท โดยบางครงกทาการกาจดลกนาใหเอง มความถในการสารวจประมาณเดอนละ 1 ครง ซงบางครงจะทางานรวมกบ จนท.สอ. หรอ รวมกบคร และนกเรยน หากมการรณรงคในฤดกาลแพรระบาด

ข) เพอการวางแผนกาจดยงลายในหมบานโดยใชขอมลจากคา B.I. และ H.I (โฟกส 01/64 ผต.4) โดยมวธดาเนนการ คอ ระหวางทาการสารวจจะบนทกขอมลไว และนาขอมลมาคานวณ คา B.I. (ดชนวดความชกของลกนายงลาย ) และ H.I. (ดชนวดความชของลกนายงลายรายหลงคาเรอน) เพอพยากรณปรมาณยงลายและหากพบวาละแวกบานใดคาดวาจะปรมาณยงลายมากจะนดกนไปทาการกาจดยงลายตอไป (โฟกส 01/67 ผต.4,โฟกส 01/676ผต.3,โฟกส 01/132 ผต.3)

89

การสารวจลกนายงลายของกลม อสม. ทาใหผรวมวจยทกหมบานเกดการรบรวาเปนวธการปองกนโรคไขเลอดออกอกวธหนง และไดใหความสาคญตอกจกรรมทเกดตามจากการเดนสารวจลกนายงลาย เปนลาดบตน ๆ เชน การใสทรายอะเบท การเทนาในโองนา ทมลกนาทง ซงผรวมวจยทกหมบานไดใหความสาคญตอกจกรรมนมากทสด ข. การพนสารเคมกาจดยงลาย กจกรรมนเปนการปฏบตรวมกนกบ จนท.สอ. เพอการควบคมโรค ซงจะดาเนนการในกรณทมการเกดโรคขนในหมบาน ทาใหผรวมวจยทกหมบานเกดการรบรเหมอนกนวาเปนกจกรรมในการปองกนโรคไขเลอดออกทสาคญกจกรรมหนง 4) สรปบทบาทของ อสม. จากผลการศกษาบทบาทของ อสม. ทาใหสรปไดวา บทบาทหลกของ อสม. คอเปนตวแทนในการเผยแพรสารสนเทศทเกยวกบโรคไขเลอดออกจากแหลงสารสนเทศหลายแหลงลงสประชาชนในหมบานในรปของการสาธตและปฏบตจรง โดยม จนท.สอ.คอยใหคาแนะนาและชวยเหลอในกรณทมปญหาในการปฏบต แมวาบทบาทท อสม.ปฏบตจรงในฐานะเปนแหลงสารสนเทศจะไมครบถวนตามบทบาททกาหนดในการปองกนโรคไขเลอดออก เชน การสงเสรมการใชภมปญญาทองถนในการกาจดยงลาย หรอ การสงเสรมการใชปลากนลกนา แตกจกรรมบางอยาง ท อสม.ไดปฏบตจรงและมความตอเนองทาใหผรวมวจยในทกหมบานเหนภาพและเกดการรบรวาเปนกจกรรมทมความสาคญและสามารถปองกนโรคไขเลอดออกได เมอเปรยบเทยบบทบาทของ อสม. กบบทบาทของ จนท.สอ. ในฐานะทเปนแหลงสารสนเทศดวยกนพบวามความแตกตางกน คอ อสม.จะทาการเผยแพรสารสนเทศแกประชาชนในรปแบบการใหความรรายบคคลเปนหลก ในขณะ จนท. สอ. เนนการใหความรรายกลมเปนหลก และจากความแตกตางของบทบาทนประกอบกบสถานภาพของ อสม.ทเปนประชาชนดวยกน จงทาให อสม.มสมพนธภาพทดกบประชาชนในหมบานมากกวา จนท. สอ. ทเปนขาราชการ และการเผยแพรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก ของ อสม. จะเนนการปฏบตจรงตามบานเรอนของประชาชน ทาใหเกดการสอสารระหวาง อสม.กบประชาชนทชดเจนมากขน ทาใหประชาชนสามารถเหนได จบตองได ลองทาดได หรอทเรยกวาเปนการสาธตและการสาธตยอนกลบ ซงถอวาเปนวธการทเปนประโยชนตอประชาชนทาใหประชาชนเกดการรบรทรวดเรวขน ลกษณะเดนของการเผยแพรสารสนเทศของ อสม. นอกจากการปฏบตใหเหนจรงแลว คอ ยงมการรวมกลมกนปฏบต และมการปฏบตอยางตอเนองเปนประจาทกเดอน ทาใหเกดการกระตนเตอนใหประชาชนตระหนกถงความสาคญใหความรวมมอในปฏบต นอกจากนน

90

ยงทาใหสามารถตดตามพฤตกรรมทเปลยนแปลงของประชาชนทเปนผลมาจากการเผยแพรสารสนเทศของ อสม. ได 4.6 ความสมพนธระหวางแหลงสารสนเทศในหมบาน จากการศกษาผวจยไดจดลาดบชนโดยใชหลกเกณฑการเขาถงแหลงสารสนเทศของประชาชนกลมปาหมาย และวเคราะหความสมพนธระหวางแหลงสารสนเทศในหมบานทง 3 หมบาน ดงน 1) แหลงสารสนเทศระดบปฐมภม หมายถง แหลงสารสนเทศทมอยใกลกบประชาชนกลมเปาหมาย และกลมเปาหมายสามารถเขาถงไดอยางสะดวกเนองจากอยภายในบรเวณหมบาน ไดแก แหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพ เชน โปสเตอร แผนพบ หนงสอคมอ หรอ เอกสารตาง ๆทใหความรเกยวกบโรคไขเลอดออก และแหลงสารสนเทศประเภทบคคล ไดแก ประชาชนทวไปในหมบาน ผใหญบาน สมาชกองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) และ อสม. แตผทมบทบาททชดเจนทสด คอ อสม. ซงมบทบาทหลกในฐานะเปนแหลงสารสนเทศ คอ การถายทอดความรจาก จนท.สอ.สประชาชนในละแวกบานทตนเองรบผดชอบ ซงจดไดวาเปนชองทางกระจายสารสนเทศสประชาชนทมกระบวนการจดการสารสนเทศ และมการจดรปแบบวธการนาเสนอสารสนเทศแกประชาชนใหมโดยม จนท.สอ. คอยใหคาแนะนาและใหการชวยเหลอแกไขปญหาทเกดขนในบางครง กระบวนการจดการความรของ อสม. คอการนาความรทไดจากแหลงสารสนเทศหลายแหลง ซงไดแก จนท.สอ. สอสงพมพ ประสบการณ และความรทไดจากระบบการศกษา มาผสมผสานกนและจดรปแบบการนาเสนอใหมทเปนการทาง คอ กจกรรมการสารวจลกนายงลาย และทไมเปนทางการ คอ การพบปะพดคยกบเพอนบานในละแวกบานหรอการเยยมเยอนผปวยทสงสยวาจะปวยเปนโรคไขเลอดออก 2) แหลงสารสนเทศระดบทตยภม หมายถง แหลงสารสนเทศทอยหางไกลจากประชาชนกลมเปาหมาย และเมอกลมเปาหมายมความตองการสารสนเทศจากแหลงดงกลาว จะตองเดนทางไปยงสถานทททางานของบคคลเหลานน ซงไดแก คร แพทย/พยาบาลในโรงพยาบาลทเขารบการรกษาพยาบาล และ จนท.สอ. ซงมบทบาทหลกในฐานะเปนแหลงสารสนเทศ คอ การพฒนาความรเรองการควบคมโรคและปองกนโรคไขเลอดออก แก กลมบคคลในหมบาน เชน อสม. อบต. ประชาชนทมารบบรการทสถานอนามย และประชาชนในหมบานบางคน เชน ผไมยอมใหความรวมมอในการปองกนโรค โดยสวนใหญแลว จนท.สอ จะเปนผสงสารสนเทศในรปแบบตาง ๆ สประชาชนในหมบานผาน อสม. สรปไดวา แหลงสารสนเทศประเภทบคคล ทง 2 ระดบมเปาหมายเดยวกน

91

คอ การใหสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกแกประชาชนในหมบาน และมความสมพนธระหวางกนดงแผนภมน .

ภาพท 4.9 แผนภมความสมพนธระหวางแหลงสารสนเทศของประชาชนในหมบาน

จากแผนภมดงกลาวขางตนอธบายไดวา แหลงสารสนเทศโรคไขเลอดออกทงใน ระดบปฐมภมและระดบทตยภมตางมความสมพนธกน โดยความสมพนธแบงไดเปน 2 ประเภทคอ 1) ความสมพนธอยางเปนทางการ ซงหมายถง กจกรรมทแหลงสารสนเทศไดปฏบตตามบทบาทหลกไดรบมอบหมาย และ 2) ความสมพนธอยางไมเปนทางการ หมายถง กจกรรมทแหลงสารสนเทศไดปฏบตเพมจากบทบาทหลก หรอ กจกรรมททาโดยไมไดถกกาหนด เชนการทกลมประชาชนทเคยพาบตรหลานเขารบการรกษาพยาบาลทโรงพยาบาล หรอสถานอนามย ไดบอกกลาวถงอาการปวยทบตรหลานตนเองเปนใหแกเพอนบานทสอบถามฟง เปนตน เมอวเคราะหความสมพนธในแผนภมพบสงทนาสงเกตวา แหลงสารสนเทศทกระดบในหมบานตางมความสมพนธกนอยางเปนทางการเพอสงผานสารสนเทศโรคไขเลอดออกใหแกกน โดยมวตถประสงคเพอนาไปเผยแพรใหประชาชนกลมเปาหมายไดรบทราบ แตเมอ

92

ตรวจสอบการเชอมโยงความสมพนธจากแหลงสารสนเทศในหมบานสประชาชนกลมเปาหมายพบวา มเพยง อสม.เทานนทมความสมพนธกบกลมประชาชนทวไปอยางเปนทางการ ซงแสดงใหเหนวา มเพยง อสม. เทานนททาการเผยแพรสารสนเทศใหแกประชาชนในหมบาน นอกจากนนพบวา สวนการเชอมโยงความสมพนธระหวาง คร สมาชก อบต. และผใหญบาน กบประชาชนทวไปทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการยงไมเกดขนแตอยางใด ซงแสดงวา จนท.สอ. ยงไมไดรบความรวมมอจากกลมบคคลเหลานในการเผยแพรสารสนเทศโรคไขเลอดออกสประชาชนในหมบาน

บทท 5

สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาวจยเรอง “การรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออกของประชาชนในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด” สามารถสรปผลการวจย อภปรายผล และใหขอเสนอแนะไดดงน

1. สรปผลการวจย 1.1 วตถประสงคของการวจย การวจยนใชรปแบบการวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคดงน 1.1.1 ศกษาการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน ในดาน ปจจยเสยงตอการเกดโรค ความรนแรงของโรค และวธการปองกนโรค

1.1.2 ศกษาแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน 1.2 วธดาเนนการวจย กลมประชากรทใชศกษา คอ ประชาชนหวหนาครวเรอน หรอ ผมหนาทดแลความเปนอยของสมาชกในครวเรอน ทพกอาศยอยในเขตอาเภอเสลภมตดตอกนมาไมนอยกวา 1 ป และเจาหนาทสถานอนามยทปฏบตงานในสถานอนามยในเขตอาเภอเสลภม โดยมกลมตวอยาง หรอ “ผรวมวจย” คอ ประชาชนทอาศยในหมบานททาการแบงกลมหมบานโดยใช อตราปวย การระบาดของโรค และคาดชนวดความชกลกนายงลายรายหลงคาเรอน (H.I.) เปนเกณฑ จาแนกได 3 หมบาน คอ หมบานเสยงตา หมบานเสยงปานกลาง และหมบานเสยงสง จานวนหมบานละ 8- 9 คน รวม 26 คน และ เจาหนาทสถานอนามย (จนท.สอ.) ในหมบานดงกลาว แหงละ 1 คน รวม 3 คน เครองมอทใชในการวจย คอ แบบสมภาษณรายบคคลและแบบสมภาษณกลมแบบโฟกส วธดาเนนการวจยคอ การสมภาษณผรวมวจยในหมบานโดยใชวธการสมภาษณกลมแบบโฟกส และสมภาษณผรวมวจยในสถานอนามยโดยใชวธการสมภาษณรายบคคล มการวเคราะหขอมลโดยใชวธการวเคราะหเนอหาและการแจกแจงความถ และใชสถตคา รอยละ เพอจดลาดบความสาคญของผลการวจย 1.3 สรปผลการวจย จากการศกษาวจยเรอง “การรบรสารสนเทศโรคไขเลอดออกของประชาชนในอาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด” สรปผลการวจยในดานการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน และแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกไดดงน

94

1.3.1 การรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน ประกอบดวย การรบรความรนแรงของโรค การรบรปจจยเสยงตอการปวย และ การรบรการปองกนโรค มรายละเอยดทสรปไดดงน 1) การรบรความรนแรงของโรค ผรวมวจยทกหมบานมการรบรทเหมอนกนวา โรคไขเลอดออกเปนโรคทมอาการรนแรงมากจนถงขนทาใหผปวยเสยชวตไดหากไดรบการรกษาพยาบาลทลาชา แตมระดบความไวในการรบรความรนแรงทตางกน คอ ผรวมวจยในหมบานเสยงตาสามารถสงเกตการเปลยนแปลงอาการของโรคทไดอยางรวดเรว ในขณะทผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลางและหมบานเสยงสงไมสามารถสงเกตอาการความรนแรงในระยะเรมตนไดจนผปวยมอาการทรดหนกจงจะพาไปรบการรกษาซงเสยงตอการเสยชวตได 2) การรบรความเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก ผรวมวจยทกหมบานมการรบรทเหมอนกนวา ทกคนเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก แตมความเสยงแตกตางกน ปจจยเสยงททาใหปวย คอ การทถกยงลายกดในสถานทตาง ๆ ทงบรเวณภายในบานเรอนของตนเอง บรเวณรอบนอกบานเรอน เชน ในสวนหลงบาน และในบรเวณโรงเรยน และปจจยเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออกมากทสด คอ การทถกยงกดตอนทนงดโทรทศนภายในบานเรอนของตนเอง แตผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลางยงขาดความรเรองพฤตกรรมการหากนของยงลาย และผรวมวจยในหมบานเสยงสงยงขาดความรเรองแหลงเพาะพนธของยงลาย 3) การรบรการปองกนโรคไขเลอดออก การรบรการปองกนโรคไขเลอดออกของผรวมวจยทกหมบานจดไดวาอยในระดบด สรปด งน (1) โรคไขเลอดออกเปนโรคทสามารถปองกนได และการปองกนโรคไขเลอดออกมกจกรรมทหลากหลายและมความสาคญทแตกตางกน (2) การดาเนนกจกรรมเพอปองกนโรคไขเลอดออกตองอาศยความรวมมอ รวมใจกนและความพรอมเพรยงกนในการปฏบตจากประชาชนทกคน และตองปฏบตรวมกนอยางเปนขนตอนและมความตอเนอง (3) การปองโรคบางกจกรรมมความจาเปนทจะตองมผนาในการปฏบต และ กจกรรมการปองกนโรคทสามารถปฏบตไดจรงตองมความสะดวกในการปฏบต และความทนสมย สงทผรวมวจยแตละหมบานมการรบรทแตกตางกนคอ การรบรถงผลสาเรจในการปองกนโรคในหมบาน กลาวคอ ผรวมวจยในหมบานเสยงตามความคดเหนวา การปองกนโรคไขเลอดออกในหมบานของตนเองประสบผลสาเรจ ในขณะทผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลางเหนวายงไมประสบผลสาเรจมากนกเนองจากยงขาดความรวมมอจากประชาชนบาง

95

กลม และผรวมวจยในหมบานเสยงตาเหนวาการปองกนโรคไขเลอดออกไมประสบผลสาเรจ มสาเหตมาจากปจจยภายนอกทไมสามารถแกไขได เชน สภาพแวดลอมของหมบ าน หรอ ความเจรญดานเทคโนโลยการสอสารทาใหพฤตกรรมของเดกจากทเคยวงเลนซกซนตามทงนามาเปนนงรวมกลมดโทรทศนภายในบานทาใหมโอกาสถกยงลายกดมากขน 1.3.2 แหลงสารสนเทศโรคไขเลอดออกของประชาชน สรปประเดนท เกยวของกบแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชน ในเรองตาง ๆ ไดดงน 1 ) ประเภทของแหลงสารสนเทศ แหลงสารสนเทศของผรวมวจยในทกหมบาน จาแนกไดสองประเภท คอ แหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพ และแหลงสารสนเทศประเภทบคคล ซงสวนใหญจะเปนแหลงสารสนเทศประเภทบคคลประกอบดวย เจาหนาทตวแทนภาครฐ ไดแก จนท.สอ. แพทย/พยาบาล คร ผใหญบาน เจาหนาทตวแทนภาครฐทเขารวมประชม และประชาชนทวไป ไดแก อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) และเพอนบาน แหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและประเภทสอกระจายเสยง ไดแก แผนพบ โปสเตอร หนงสอ เทปเสยง ภาพพลก ปายผารณรงค มจานวนนอย จนท.สอ.จะตองทาสาเนาเพม และเลอกแจกจายใหบคคลบางกลม เชน อสม. หรอ คร เพอใหนาไปอานและนาความรทไดไปเผยแพรแกประชาชนตออกครงหนง 2 ) แหลงสารสนเทศทประชาชนใหความสาคญ แหลงสารสนเทศทผรวมวจยในทกหมบานไดใหความสาคญมากทสด คอ จนท.สอ. รองลงมาไดแก อสม. 3 ) แหลงสารสนเทศทประชาชนตองการ ผรวมวจยในทกหมบานมความตองการทจะแสวงหาสารสนเทศจาก จนท.สอ. มากทสด แตในลาดบรองลงมามความแตกตางกน คอ หมบานเสยงตา คอ คร แพทยหรอพยาบาลใน รพ. ตามลาดบ หมบานเสยงปานกลางและ เสยงสง คอ อสม. และผใหญบาน ตามลาดบ 1.3.3 ชองทางการกระจายสารสนเทศของแหลงสารสนเทศ ชองทางการกระจายสารสนเทศของแหลงสารสนเทศจาแนกโดยใชประเภทของสถานทเปนเกณฑทเหมอนกนทกหมบาน คอ สถานอนามย โรงเรยน บาน อสม. และเหมอนกนเฉพาะในหมบานเสยงตาและ เสยงสง คอ ศาลากลางบาน และบานประธาน อสม. สวนทเพมเตมในหมบานเสยงปานกลาง ไดแก ศนยสาธารณสขมลฐานชมชน และ หมบานเสยงตา คอบานผใหญบาน 1.3.4 บทบาทของแหลงสารสนเทศประจาหมบาน บทบาทของแหลงสารสนเทศทนาเสนอในงานวจยนไดแก บทบาทของ จนท.สอ. และ บทบาทของ อสม. ดงน 1) บทบาทของ จนท.สอ. บทบาททปฏบตในฐานะแหลงสารสนเทศ คอ การเผยแพรความรเรองการควบคมโรคไขเลอดออกแก กลมบคคลตาง ๆ ดงน

96

(1) การใหความรรายบคคล แกผมารบบรการทสถานอนามยในเรองสาเหต อาการ วธการรกษาโรคเบองตน วธการปองกนโรค และประชาชนเจาของบานเรอนทไมใหความรวมมอในการกาจดลกนายงลายในเรองวธการปองกนโรคไขเลอดออกเพอหาแนวทางรวมกนในการปองกนโรค (2) การใหความรรายกลมแกกลมบคคลตาง ๆ เชน ใหความรแกกลม อสม. โดยการประชมประจาเดอนทสถานอนามยเพอใหความรในเรอง การปรบปรงสภาพแวดลอมทอยอาศยปลอดยงลาย วธการกาจดลกนายงลาย วธการใชทรายอะเบท ใหความรแกกลมผนาองคกร เชน สมาชกองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ผอานวยการโรงเรยน โดยการจดประชมแนะนาวธดาเนนงานควบคมโรคไขเลอดออก ใหความรแกกลมทวไป เชน ประชาชนทวไป ผใหญบาน คร ในระหวางประชมประจาเดอนรวมกนระหวางภาครฐและประชาชน (3) การกระจายแหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและสอกระจายเสยง โดยการทาการคดเลอกและกระจายสอ ใหแก อสม. คร ผใหญบาน ประธาน อสม. ตามความเหมาะสมเพอนาไปเผยแพรสประชาชน โดยสรปแลว จนท.สอ. ไดนากจกรรมตามบทบาทในฐานะแหลงสารสนเทศเขาไปสอดแทรกในกจกรรมทปฏบตตามบทบาทตาง ๆ ดวยรปแบบทแตกตางกนเพอใหประชาชนมความรและการปฏบตทถกตองในการปองกนโรค และเพอใหเกดการประสานงานกบหนวยงานทองถนในการปองกนและควบคมโรค และการพฒนาความรเกยวกบโรคไขเลอดออกแกหนวยงานและบคคลตาง ๆ ในหมบาน เปนตน 2) บทบาทของ อสม. บทบาททปฏบตในฐานะแหลงสารสนเทศ คอ การถายทอดความรโรคไขเลอดออก จาก จนท. สอ.สประชาชนในละแวกบานท อสม.รบผดชอบ ซงมเนอหาความรและวธการทแตกตางกนดงน (1) การใหความรแกประชาชนรายบคคล โดยการออกเยยมเพอนบานเพอใหคาแนะนาการปฏบตการปองกนโรคหรอการเฝาระวงโรค และหากพบเหนผปวยทสงสยวาจะปวยเปนโรคไขเลอดออกจะใหคาแนะนาวธการสงเกตอาการ หรอแนะนาใหพาผปวยไปทาการรกษาทสถานอนามย โดย อสม. ไดรบความรมาจาก จนท.สอ. แผนพบ โปสเตอร หนงสอคมอทไดรบการเผยแพรจาก จนท.สอ. รวมทงจากความรและประสบการณเดมของ อสม (2) การปฏบตตนเปนตวอยาง โดยมกจกรรม คอ การสารวจลกนายงลายซง อสม.ทกหมบานไดปฏบตเปนประจาทกเดอน ในระหวางการสารวจ อสม.จะทาการใสทรายอะเบท หรอ ลางโองนาทมลกนายงลายจนทาใหประชาชนเกดการรบรและใหความสาคญตอ

97

กจกรรมดงกลาว และการพนสารเคมกาจดยงลาย ท อสม.รวมกบ จนท.สอ. ดาเนนการเพอเปนการควบคมโรคในกรณทมการเกดโรคขนในหมบาน โดยสรป อสม.ไดเนนการปฏบตใหเหนจรง ทาใหประชาชนสามารถเหนได จบตองได ลองทาตามได ทเรยกวาการสาธตและการสาธตยอนกลบซงถอวาเปนประโยชนตอประชาชนทาใหเกดการรบรทรวดเรวขน ลกษณะเดนของ อสม.คอ มการรวมกลมปฏบตอยางตอเนองจนทาใหประชาชนสวนใหญใหความรวมมอปฏบต และการปฏบตอยางตอเนองทาใหสามารถตดตามพฤตกรรมทเปลยนแปลงของประชาชนทเปนผลมาจากการเผยแพรสารสนเทศของ อสม.ได 1.3.5 ความสมพนธระหวางแหลงสารสนเทศในหมบาน จากการศกษาไดจดลาดบชนของแหลงสารสนเทศของประชาชนในหมบาน ได 2 ระดบ คอ 1) แหลงสารสนเทศระดบปฐมภม ไดแก แหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและสอกระจายเสยง และแหลงสารสนเทศประเภทบคคลทอาศยอยในหมบาน คอ ผใหญบาน คร สมาชก อบต. ประชาชนทวไป และ อสม. โดยเฉพาะ อสม. จะมการจดการความรโดยนาสารสนเทศทไดจากแหลงตาง ๆมาผสมผสานกนและจดรปแบบการนาเสนอใหม 2) แหลงสารสนเทศระดบทตยภม คอ แพทย/พยาบาลประจาโรงพยาบาล จนท.สอ. และ คร หากประชาชนตองการสารสนเทศจากแหลงนจะตองเดนทางไปยงสถานททางานของแหลงสารสนเทศ ความสมพนธระหวางแหลงสารสนเทศระดบตาง ๆ คอ แหลงสารสนเทศระดบทตยภม เชน จนท. สอ. จะเปนผสงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกทอยในรปแบบตาง ๆ สประชาชนในหมบานโดยผาน อสม. ซงเปนแหลงสารสนเทศระดบปฐมภม เพอนาไปเผยแพรสประชาชนตอไป และความสมพนธนเปนความสมพนธทเปนทางการ เนองจาก อสม.มหนาทหลกทจะตองเผยแพรขาวสารดานสขภาพจาก จนท.สอ. สประชาชนในหมบาน บางครง อสม.จะมการสงสารยอนกลบแก จนท.สอ. ในรปแบบรายงานคาดชนวดความชกลกนายงลาย (BI.) และ คา HI. ทไดจากการสารวจลกนายงลายในหมบานเพอเปนการบอกถงผลสาเรจของการใหความรแกประชาชนในหมบาน

98

2. อภปรายผล การวจยครงนเปนการศกษาเพอทราบถงการรบรสารสนเทศและแหลงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชนใน 3 หมบาน คอ หมบานเสยงตา หมบานเสยงปานกลาง และหมบานเสยงสง โดยใชวธดาเนนการวจยเชงคณภาพ เกบขอมลโดยการสมภาษณกลมแบบโฟกสในกลมตวอยางทเรยกวา “ผรวมวจย” ททาการคดเลอกแบบเจาะจงในทงสามหมบานและ สมภาษณ จนท.สอ.ทรบผดชอบหมบานดงกลาวแบบเจาะลกรายบคคล ในการวจยครงนมขอจากด คอ ไมสามารถจาแนกผลของการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกตามลกษณะเฉพาะของผรวมวจยทมความแตกตางกนในตาแหนงทางสงคม ซงประกอบดวย อสม.หรอผใหญบาน และประชาชนทมจานวนใกลเคยงกนได ทงนเนองมาจากขอกาหนดของผวจยทไดใหความหมายของประชาชนซงเปนประชากรในการศกษาวาหมายถงประชาชนทอาศยอยในอาเภอเสลภม จงหวดรอนเอด ทกคนไมวาจะมความแตกตางกนในดานตาแหนงทางสงคมหรอไม และวตถประสงคของการวจยทตองการทราบถงสภาพการณของการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของประชาชนในภาพรวมอยางลกซง โดยไมไดคานงถงตวแปรในดานตาแหนงทางสงคมของผรวมวจยทแตกตางกนแตอยางใด ดงนนผลการวจยในครงนจงถอวาเปนการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคเลอดออกของประชาชนไมวาจะมความแตกตางกนในตาแหนงทางสงคมหรอไม ผลการวจยสามารถนามาอภปรายผล ใน 2 ประเดนหลกคอ แหลงสารสนเทศทประชาชนใหความสาคญและตองการใชมากทสด และเครอขายกระจายสารสนเทศทมประสทธผล ดงน 2.1. แหลงสารสนเทศทประชาชนใหความสาคญและตองการใชมากทสด มรายละเอยดดงน 2.1.1 แหลงสารสนเทศทประชาชนใหความสาคญ ผลการวจยพบวา ผรวมวจยไดใหความสาคญตอแหลงสารสนเทศประเภทบคคลไดแก จนท.สอ. อสม. คร ผใหญบาน และเพอนบานมากกวาแหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและสอกระจายเสยง แสดงใหเหนวาแหลงสารสนเทศประเภทบคคลสามารถสอสารใหผรวมวจยเกดการรบรไดอยางมประสทธภาพมากกวา และจากผลการศกษาของ อเนกพล เกอมา และคณะ (2547:68) ไดพบวา ถงแมวากลมผเขารวมโครงการ 30 บาทรกษาทกโรคในเขตชมชนหนองหอย เทศบาลนครเชยงใหมจะไดรบสารสนเทศในการดารงชวตประจาวนจากสอโทรทศนมากกวาสออน ๆ แตเมอมความตองการขอมลสขภาพจะเลอกใชวธพดคย ซกถามความรดานสขภาพทตองการจากบคคลเทานน เพราะเหนวาเปน

99

ชองทางทจะทาใหไดขอมลตรงกบความตองการมากกวา ซงเปนการยนยนไดวาแหลงสารสนเทศประเภทบคคลมประสทธภาพในการสอสารมากกวาแหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพและสอกระจายเสยง สาเหตอาจจะเปนเพราะวาแหลงสารสนเทศประเภทบคคลใชรปแบบการสอสารทเขาถงประชาชนโดยตรง เชน อสม. เดนสารวจลกนายงลายตามละแวกบานเปนประจา หรอ จนท.สอ. เดนพบปะใหความรแกประชาชนในหมบานเปนครงคราว จงทาใหประชาชนเกดการรบรมากกวาสออน ๆ ดงนนควรจะใชแหลงสารสนเทศประเภทบคคลเปนแกนหลกในการเผยแพรความรเกยวกบโรคไขเลอดออก แตควรจะตองมการฝกอบรมเพมทกษะแกผทจะทาการเผยแพรในดานวธการใหความรดานสขภาพแกประชาชนกอน ดงเชนในประเทศอนเดยไดทาการฝกอบรมแพทยฝกหด หรอ ผทาหนาทใหความรดานสขภาพของรฐใหมความรและทกษะในการใหความรดานสขภาพกอนทจะใหทาหนาทเปนผใหความรดานสขภาพแกประชาชนในชมชน (Sharma 2005)

ถงแมวาผรวมวจยสวนใหญจะใหความสาคญกบแหลงสารสนเทศประเภทบคคล แตผลการวจยกไดพบวายงม อสม. ในหมบานเสยงตาทไดใหความสาคญกบ แผนพบ ซงเปนแหลงสารสนเทศประเภทสอสงพมพ ซงสอดคลองกบผลการศกษาแหลงสารสนเทศทกลมผปวยเอดสและผตดเชอเอชไอว (HIV/AIDS) ชนชอบและนาไปปฏบต ของ โฮแกน และพาลเมอร (Hogan and Palmer 2005) ทพบวา ถงแมวากลมเปาหมายสวนใหญจะใหความสาคญกบแหลงสารสนเทศบคคลเชน แพทย หรอ ผใหคาปรกษาแกผตดเชอ มากเปนลาดบแรก แตยงมกลมเปาหมายบางกลมทใหความสาคญแก นตยสาร ซงเปนสอสงพมพมากเปนลาดบแรกเชนเดยวกน สวนสาเหตท อสม. หมบานเสยงตาไดใหความสาคญแกสอสงพมพประเภทแผนพบอาจจะมาจากการมโอกาสเขาถงสอประเภทนมากกวาบคคลอน เพราะผลการศกษาพบวา จนท.สอ เลอกทจะแจกจายแผนพบซงมจานวนนอยใหเฉพาะ อสม.กอน เพอตองการใหนาไปอานและนาความรทไดไปเผยแพรสประชาชนตออกครง และจากการท จนท.สอ. เลอกทจะให อสม.ไดอานสอแผนพบมากกวาทจะแจกจายใหประชาชนทวไปดวยเหตผลขางตนแลว อาจจะเปนเพราะวา จนท.สอ. เหนวา อสม.มความสนใจและความสามารถในการเขาถงสารสนเทศในสอแผนพบมากกวาประชาชนทวไป เพราะแผนพบเปนสอทตองใชความสามารถในการเขาถงสารสนเทศ มากกวาสอบคคล เนองจากตองใชความสามารถในการอาน การตความหมาย ซงตองใชความรและประสบการณ ทมอยเดมจงจะสามารถแปลความหมายไดถกตองตรงกบความตองการของผทจดทาสอ จากผลการวจยพบวา อสม. ในหมบานเสยงตาไดรบความรโรคไขเลอดออกจาก จนท.สอ.เปนประจาทกเดอน และมประสบการณในการออกสารวจลกนายงลายในหมบาน ประกอบกบสวนใหญจบการศกษาในระดบมธยมศกษาตอนตน จงนาทจะมมความสนใจและ

100

ความสามารถในการเขาถงสารสนเทศในสอแผนพบมากกวาประชาชนทวไปในหมบาน ซงมผลการศกษาของ โฮแกน และพาลเมอร (Hogan and Palmer 2005) สนบสนนวาระดบการศกษามผลตอความสนใจในประเภทของสอทแตกตางกน คอ กลมทมระดบการศกษาตากวาระดบชนมธยมจะใหความสาคญสอวดทศนเปนลาดบแรก และเมอกลมทมระดบการศกษาสงขนจะใหความสาคญตอสอวดทศนนอยลงแตจะใหความสาคญกบสอสงพมพมากขน

2.1.2 แหลงสารสนเทศทประชาชนตองการใชมากทสด ผลการวจยพบวา ผรวม วจยทกหมบานมความตองการสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกเพมเตมจาก จนท.สอ. มากทสด ซงสอดคลองกบผลการวจยของ ปรชา อปโยคนและคณะ (2548:บทคดยอ) ทพบวากลมเปาหมายเมอมการเจบปวยหรอมปญหาดานสขภาพ กลมตวอยางสวนใหญไดเลอกปรกษา แพทย พยาบาล และเจาหนาทสาธารณสข สาเหตทผรวมวจยตองการแสวงหาความรเพมเตมจาก จนท.สอ. มากกวาบคคลประเภทอน ๆ อาจจะเปนเพราะวา จนท.สอ. มบทบาทในการปองกนโรคไขเลอดออกท โดดเดนในชมชนมากกวาบคคลอน ๆ เพราะเปนเจาหนาทของรฐทมหนาทดแลสขภาพของประชาชนในพนทโดยตรง และมความรความเชยวชาญเกยวกบโรคไขเลอดออกมากกวาบคคลกลมอน อกทงเปนผททางานอยในชมชน ประชาชนสามารถทจะเขาถงและใชบรการไดสะดวกและเปนทพงของประชาชนในยามเจบปวยได แต จนท.สอ.มขอจากดทไมสามารถกระจายสารสนเทศแกประชาชนไดอยางทวถง เพราะวา จนท.สอ. ในแตและพนทมจานวนนอยและตองใชเวลาสวนใหญใหบรการแกประชาชนในเชงตงรบทสถานอนามย จงทาใหผทมโอกาสเขาถงสวนใหญจะมเฉพาะผทมารบบรการดานสขภาพทสถานอนามยเทานน ดงนน จนท. สอ. ควรจะตองเพมบทบาทในการกระจายสารสนเทศแกประชาชนในเชงรกมากขน โดยใชกลยทธเพอใหการกระจายสารสนเทศสประชาชนกลมเปาหมายไดอยางรวดเรวและทวถง เชน การขยายเครอขายการมสวนรวมเดมเฉพาะ จนท.สอ.กบ อสม. เปนใหประชาชนทกภาคสวนไดมสวนรวมในการกระจายสารสนเทศ เชน การอาศยเครอขายของสถานวทยชมชนทมการกระจายเสยงครอบคลมเกอบทกหมบาน การพฒนาความรวมมอในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกกบองคการปกครองสวนทองถน เชน เทศบาล หรอ อบต. หรอการจดอบรมเพอเพมสมรรถนะในการกระจายสารสนเทศของ อสม. เพอใหการกระจายสนเทศสประชาชนมประสทธภาพมากขน แหลงสารสนเทศทประชาชนตองการมากทสดอาจจะไมใชเปนแหลงสารสนเทศทเปนประโยชนมากทสดเสมอไป ดงเชน จากผลการศกษาของ แอนเคม (Ankem 2006) ทศกษาการใชแหลงสารสนเทศของผปวยโรคมะเรงพบวา แหลงสารสนเทศทผปวยใชมากทสด 3 ลาดบแรก ไดแก ผทาหนาทใหการดแลรกษาพยาบาล เชน แพทย เอกสารแนะนาใหความร และสมาชกในครอบครวหรอเพอน แตผลการศกษาถงแหลงสารสนเทศทเปนประโยชนตอผปวยมากทสดกลบ

101

พบวา เอกสารหรอหนงสอทใหความรเกยวกบโรคมะเรงเปนแหลงสารสนเทศทเปนประโยชนมากทสด และมากกวา แพทย ผทาการรกษาซงเปนแหลงสารสนเทศทผปวยใชมากทสดดวย แตการวจยของผวจยในครงนไมไดถามผรวมวจยถงแหลงสารสนเทศทใชประโยชนมากทสด จงไมมผลการวจยมาเปรยบเทยบได และควรจะทาการศกษาถงประเดนนในโอกาสตอไป อยางไรกตามการใหสารสนเทศแกประชาชนของผใหบรการสขภาพ ควรจะคานงถงผลการศกษาของ แอนเคม ดวย และเมอไดใหคาแนะนาตาง ๆแกผรบบรการแลวควรจะตองแจกจาย เอกสาร แผนพบ หรอคมอประกอบคาแนะนาควบคไปดวย เพราะจะทาใหผรบบรการสามารถนาขอมลไปใชปฏบตไดอยางทนความตองการหากไมสามารถจดจาคาแนะนาของผใหบรการไดทงหมด 2.2 เครอขายการกระจายสารสนเทศทมประสทธผล มรายละเอยดดงน

2.2.1 รปแบบของการกระจายสารสนเทศในหมบาน ผลการวจยพบวา รปแบบการกระจายสารสนเทศโรคไขเลอดออกในหมบาน เรมตนจาก จนท.สอ. สประชาชนโดยผานกลมบคคลในพนทไดแก อสม. คร อบต. ผนาชมชน และจากผลการศกษาของ โฮลมส และคณะ (Holmes et al 2006) กพบวา ในประเทศแคนาดาไดใชรปแบบอาสาสมครในชมชนเปนแกนหลกในการเผยแพรสารสนเทศดานสขภาพเชนเดยวกน แตมความแตกตางกนคอ ในประเทศแคนาดามการเตรยมความพรอมของใหกบชมชนในดานตาง ๆ กอนทจะใหอาสาสมครลงปฏบตงานในพนทจรง ไดแก การฝกอบรม การเตรยมโครงสรางการสอสาร การเตรยมความพรอมในการใหการสนบสนนการทางานของอาสาสมคร และการเตรยมความพรอมของทรพยากร จากผลการศกษาถงความสมพนธของแหลงสารสนเทศในหมบานพบวา มเพยง จนท.สอ. และ อสม. เทานนททางานรวมกนเพอกระจายสารสนเทศสประชาชน สวนกลมบคคลอน เชน คร อบต. และผนาชมชนยงไมพบบทบาทดงกลาวทชดเจนนก ซงแสดงใหเหนวา ยง จนท.สอ. ยงไมสามารถนานโยบายของรฐทเนนการมสวนรวมไปสการปฏบตไดอยางจรงจง ซงสอดคลองกบผลการศกษาของ กลยา เบยประดษฐ (2544 :บทคดยอ) ทงนอาจจะเนองมาจากขาดการเตรยมโครงสรางการกระจายสารสนเทศในหมบานทดพอ เชน ขาดการจดตงเปนเครอขายการกระจายสารสนเทศสขภาพในหมบานทประกอบดวยสมาชกทหลากหลายแตมวตถประสงคเดยวกน รวมกนกาหนดบทบาทในการกระจายสารสนเทศใหเหมาะสมกบความรความสามารถของแตสมาชกแตละบคคล มระบบการจดหาและดแลสมาชกใหคงอยในเครอขายฯ มการจดฝกอบรมใหความรและวธการกระจายสารสนเทศใหแกสมาชกอยางสมาเสมอ รวมทงภาครฐจะตองใหการสนบสนนทรพยากรในการดาเนนงานอยางพอเพยง เชน คมอการปฏบตงาน แผนพบ โปสเตอร สอสขศกษา และเงนงบประมาณ ผลจากการขาดการเตรยมโครงสรางการกระจายสารสนเทศน จงทาใหมเปนเพยง จนท. สอ. เทานนทเปนแกนหลกในการกระจายสารสนเทศ และ

102

ทาไดเพยงการจดประชมใหความรของแกตวแทนหนวยงานตาง ๆในหมบานเชน คร อบต. ผนาชมชน เพอขอความรวมมอในการกระจายสารสนเทศแกประชาชนในหมบานเทานน จงทากลมบคคลเหลานไมเกดความตระหนกวาเปนหนาททจะตองทารวมกน เพราะเขาใจวาเปนหนาทของ จนท.สอ. และ อสม.โดยตรง ดงนนการสรางรปแบบการกระจายสารสนเทศในหมบานทมประสทธผล จงมความจาเปนทจะตองสรางเครอขายการกระจายสารสนเทศสขภาพในหมบานใหเกดขนใหไดกอน รวมทงมการสนบสนนทรพยากรในการดาเนนการจากภาครฐอยางพอเพยง เครอขายการกระจายสารสนเทศสขภาพอาจจะไมจาเปนตองสรางขนใหมทงหมด แตอาจจะเปนการรวมตวกนของเครอขายทมอยเดม เชน การรวมกนระหวาง จนท.สอ. กบเครอขาย อสม. หรอกบ ชมรมครและผปกครองของโรงเรยน หรอกบ คณะกรรมการหมบาน หรอกบชมรมผสงอายในหมบาน หรอกบ สมาชกองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) หรอกบ แกนนาสขภาพครอบครว โดยทสมาชกของเครอขายเหลานมความตองการทตรงกนเพอจะทาการปองกนโรคไขเลอดออกไมใหเกดขนกบบตรหลานของตนทงในหมบานหรอในโรงเรยน และเมอมการรวมกนเปนเครอขายแลวจาเปนตองมการกาหนดบทบาทหนาทระหวางสมาชกในเครอขายใหมความเหมาะสมและสอดคลองกน เชน กาหนดให จนท.สอ.ซงมความรในเรองโรคไขเลอดออกมบทบาทในดานฝกอบรมใหความรแกสมาชกของแตละเครอขาย หรอกาหนดใหครในโรงเรยนมบทบาทในดานจดทาหลกสตรการเรยนการสอนเกยวกบการปองกนไขเลอดออกในแกนกเรยนโรงเรยน ผลการวจยพบวาการดาเนนการปองกนโรคไขเลอดออกในโรงเรยนยงไมไดผลดนกเพราะวายงมยงลายชกชมในโรงเรยน เนองมาจากครยงไมใสใจในการปองกนโรคไขเลอดออกในโรงเรยน ซงแสดงใหเหนวาการเผยแพรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกจาก จนท.สอ. ผานครยงไมประสบผลสาเรจ และสอดคลองกบการประเมนผลโครงการอนามยโรงเรยนในประเทศอนเดย ของ ปราเดช (Pradesh 2006) ทพบวา การใหความรวมมอของครในการใชเครองมอการตรวจคดกรองปญหาสขภาพเบองตนหลงจากทครผานการอบรมการใชเครองมอจากเจาหนาทสาธารณสขมาแลวยงไมดนกเชนเดยวกน ทงนอาจมสาเหตมาจาก จนท.สอ ไมมความรและประสบการณในกจกรรมดานการเรยนการสอน หรอ การฝกอบรม จงไมสามารถถายทอดความรไดตามความตองการของคร ดงนนในสวนการฝกอบรมหรอการถายทอดความรใหแกครในโรงเรยนควรจะมการประสานความรวมมอกบหนวยงานทรบผดชอบโรงเรยนเปนผดาเนนการ และ จนท.สอ. ควรจะมบทบาทเฉพาะในการจดหาเอกสาร คมอทเกยวกบความรโรคและการปองกนโรคไขเลอดออก เพอใหครไดศกษาคนควาและดาเนนการฝกอบรมกนเองเพราะจะทาใหสามารถถายทอดความรไดตรงกบความตองการของครผเขารบการอบรมได

103

บทบาทหลกของเครอขายกระจายสารสนเทศสขภาพในหมบานทควรจะเปน คอ การกระจายสารสนเทศสขภาพอยางมเปาหมาย โดยจะตองดาเนนการจดทาแผนการกระจายสารสนเทศดานสขภาพอยางเหมาะสมกบสภาวะสขภาพของประชาชนในหมบาน ซงจะตองทราบถงสภาวะสขภาพของชมชนวามการเจบปวยดวยโรคใดบาง สถานการณของโรคมแนวโนมเปนอยางไร และพฤตกรรมสขภาพของประชาชนทไมพงประสงคทอาจจะเปนสาเหตใหเกดการระบาดของโรคมอะไรบาง ทงนสมาชกของเครอขายทกคนจะตองมบทบาทรวมกนในการเผาระวงโรคทคาดวาจะเปนปญหาตอสขภาพ และมการบนทกและจดเกบขอมลดานสขภาพอยางเปนระบบ เพอนามาวเคราะหและเปนแนวทางในการจดทาแผนฯไดอยางเหมาะสม ในการนาเสนอขอมลสขภาพใหประชาชนไดรบทราบนน วนดา วระกล และคณะ (2547: 241) ไดเสนอแนะประเดนของขอมลขาวสารและความรดานสขภาพทสมาชกเครอขายควรนาเสนอ สรปไดวาควรจะตองนาเสนอขอมลใหรอบดาน อาทเชน ขนาดของปญหา เหตผลของความจาเปน วธดาเนนการ และ หนวยงานทใหการสนบสนนในแกไขปญหา เปนตน

2.2.2 บทบาทการกระจายสารสนเทศของบคคลในเครอขาย ผลการวจยพบวา บทบาทในการกระจายสารสนเทศของบคคลตาง ๆในหมบานมจดเดนและปญหาในการกระจายสารสนเทศทแตกตางกนดงน 1) บทบาทของ จนท.สอ. ผลการวจยพบวา จนท.สอ.ทรบผดชอบหมบานเสยงตามบทบาทในการสงเสรมการปฏบตงานของ อสม.ทเปนรปธรรมมากกวาหมบานอน ๆ เชน รวมเดนสารวจลกนายงลาย ฝกสอนให อสม.ทาการวเคราะหคา BI. จากขอมลการสารวจลกนายงลายในละแวกบาน และนาขอมลมาวางแผนการรณรงคในครงตอไป การจดระบบรายงานผลการปฏบตงานของ อสม. และรวมแกไขปญหาการทางานของ อสม. การใหความรแก อสม.อยางตอเนอง การเผยแพรเอกสาร แผนพบ เพอให อสม.นาไปศกษาและแปลความรทไดจากการอานเปนสารสนเทศไปเผยแพรสประชาชนในละแวกบานทรบผดชอบ จงทาใหการทางานของ อสม.ในการปองกนโรคไขเลอดออกมความเขมแขง สงผลใหการปองกนโรคไขเลอดออก ประสบผลสาเรจดวยด สอดคลองกบผลการวจยของ ประจวบ แหลมหลก (2547: บทคดยอ) ททาการทดลองให จนท.สอ. เปนผใหการผสนบสนนกระบวนการเรยนรของ อสม ในการคดกรองกลมเสยงตอโรคความดนโลหตสง จนทาให อสม.สามารถคดกรองกลมเสยงในเขตรบผดชอบไดสงกวากอนดาเนนการ ซงแสดงใหเหนวา จนท.สอ. เปนแรงสนบสนนทสาคญในการผลกดนการทางานของ อสม. ดงนน จนท.สอ. ควรจะตองมบทบาทในการสงเสรมกระบวนการเรยนรของ อสม.อยางใกลชด ใหการสนบสนนความรและทรพยากรในการทางานอยางเพยงพอเพอให อสม.ไดทาการเผยแพรสารสนเทศแกประชาชนในหมบานไดอยางมประสทธภาพ

104

ผลการวจยยงพบวา บทบาทในการเผยแพรสารสนเทศของ จนท.สอ. มเพยงการความรเกยวกบโรคไขเลอดออกแกกลมตาง ๆ เทานน และไมพอเพยงททาใหประชาชนเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการปองกนโรคได ซงสอดคลองกบผลการวเคราะหการใหสขศกษาในประเทศอนเดย ของ ซารมา (Sharma :2005) ทพบวา จดออนในการใหสขศกษาประการหนง คอ การมงเนนการใหความรตามตาราเพยงอยางเดยว และไมสามารถทาผรบเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมได ดงนนการดาเนนการเผยแพรความรเกยวกบโรคไขเลอดออก ของ จนท.สอ. แกประชาชนในชมชน ควรจะตองการนาทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เชน ทฤษฏแบบจาลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) หรอ ทฤษฎแรงจงใจในการปองกนโรค(The Protection Motivation) รวมกบกระบวนการกลม หรอ การใชแรงสนบสนนทางสงคม หรอ การมสวนรวมและการเรยนรแบบสรางพลง (Empowerment) มาประยกตใชเพอกาหนดโปรแกรมการใหสขศกษาในเรองโรคไขเลอดออกแกประชาชน ซงจากผลการวจยของ ศวรา เธยระวบลย (2541) สภทรา สมบต (2543) และ ดวงผา วานชรกษ (2544) ตางพบวา การประยกตใชทฤษฎดงกลาวขางตนมาจดเปนโปรแกรมการใหสขศกษาในเรองการปองกนโรคไขเลอดออกแกประชาชน มประสทธผลทาใหประชาชนเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการปองกนโรคไขเลอดออกได 2) บทบาทของ อสม. ผลการวจยพบวา ผรวมวจยแตละหมบานรบรถงความสาเรจของการปองกนโรคในหมบานทแตกตางกน คอ ผรวมวจยในหมบานเสยงปานกลางและเสยงสงเหนวาการปองกนโรคยงไมประสบผลสาเรจ เนองจากยงมผปวยและมการระบาดของโรคเปนประจาทกป แตผรวมวจยในหมบานเสยงตาเหนวาการปองกนโรคในหมบานประสบความสาเรจดวยด เพราะในรอบ 2 ปทผานมาไมมคนปวยเปนโรคไขเลอดออก และประชาชนรวมมอกนปองกนโรคดวยด เนองจาก อสม. มบทบาทในการเผยแพรสารสนเทศทชดเจน เชนการรวมกลมกนออกสารวจลกนายงลาย เพอสอสารใหประชาชนในละแวกบานรบรถงกจกรรมและรวมมอกนทาการปองกนโรคเปนประจาทกเดอน และมการนาขอมลคา B.Iและคา H.I มาใชวางแผนเพอออกกระตนเตอนประชาชนในละแวกบานทคาดวาจะมยงชกชมใหทากจกรรมเพอปองกนโรคอยางตอเนอง หากพบปญหาในการทางานจะแจงให จนท.สอ. ทราบเพอหาแนวทางแกไข แสดงใหเหนวา อสม. มบทบาทเปนแรงสนบสนนใหประชาชนในหมบานใหความรวมมอในการปองกนโรคไขเลอดออกดวยด ซงสอดคลองกบผลการศกษาของ ธระศกด มกคนและคณะ (2543:บทคดยอ) ททาการทดลองให อสม. เปนแรงสนบสนนการปองกนโรคของแกนนาสขภาพครอบครว เชน กาหนดให อสม.กระตนเตอนแกนนา ฯ โดยใหความรและคาแนะนาในการปองกนโรคเปนประจา พบวา มความสมพนธกบการปฏบตงานในการปองกนโรคไขเลอดออกและ

105

โรคอจจาระรวงของแกนนาสขภาพครอบครวเชนเดยวกน ในการท อสม. จะมบทบาทเปนแรงสนบสนนประชาชนไดด จะตองปรบเปลยนบทบาทการเผยแพรสารสนเทศจากเปนผใหคาแนะนา หรอ จากเปนผสาธตกจกรรมการปองกนโรคมาเปนผกระตนเตอนและชวยเหลอใหประชาชนมการรบรและมการปฏบตอยางจรงจงและตอเนอง โดยม จนท.สอ. เปนผใหการสงเสรมการปฏบตงานของ อสม. อยางใกลชด

3. ขอเสนอแนะ การวจยครงนมขอเสนอแนะในการนาผลการวจยไปใช และขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป ดงน 3.1 ขอเสนอแนะในการนาผลการวจยไปใช ดงน 3.1.1 จากผลการวจยพบวา ประชาชนสวนใหญรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกจากแหลงสารสนเทศประเภทสอบคคล และใหความสาคญกบ จนท.สอ มากทสด รองลงมาคอ อสม. ดงนนจงควรจะพฒนาประสทธภาพการเผยแพรสารสนเทศใหกบ จนท.สอ.และ อสม. เพอใหสามารถทาการเผยแพรสารสนเทศสประชาชนไดอยางมประสทธผลมากขน ดงน 1) ควรจะจดอบรมฟนฟใหความรเกยวกบการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกใหกบ จนท.สอ. เปนประจาทกป เพอเพมพนความรและทกษะในการบรหารจดการดานตาง ๆ ในการปฏบตงานในการควบคมและปองกนโรคไขเลอดออก เชน ทกษะในการจดโปรแกรมการใหสขศกษาแกประชาชนในหมบานโดยเนนการปรบเปลยนความคด ความเชอเกยวกบโรคไขเลอดออกทถกตอง และปลกจตสานกในการปองกนโรคใหเปนหนาทของประชาชนทจะตองปฏบตอยางสมาเสมอ หรอเพมพนทกษะในการประเมนผลการใหสขศกษา หรอ ทกษะในการจดการทรพยากรในการปองกนโรคไขเลอดออก เปนตน 2) ปรบเปลยนบทบาทการทางานของ จนท.สอ.ในการใหสขศกษาแกประชาชน จากเดมทมงเนนเพยงการจดประชมใหความรแกกลมตาง ๆ มาเปนผสนบสนนใหบคคลในชมชน เชน ผใหญบาน อสม. และประชาชนไดมสวนรวมในการวางแผนใหสขศกษา ดาเนนการใหสขศกษา และประเมนผลการใหสขศกษาไดเอง โดยใชเทคนคการกระบวนการการวางแผนแบบมสวนรวม หรอ AIC ซงมขนตอนแรก คอ ขนตอนการสรางความรเพอใหคนในชมชนไดรบรถงสภาพการณของโรคไขเลอดออกในชมชน และกาหนดวสยทศนในการปองกนโรคไขเลอดออก ขนตอนทสอง คอ ขนตอนการสรางแนวทางในการพฒนา ซงเปนขนตอนทจะ

106

ชวยใหประชาชนในชมชนกาหนดกจกรรมเพอดาเนนการ ซง จนท.สอ.จะตองเปนผใหการชวยเหลอใหมการนาทฤษฏแบบจาลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) หรอ ทฤษฎแรงจงใจในการปองกนโรค(The Protection Motivation) รวมกบเทคนค กระบวนการกลม หรอ การใชแรงสนบสนนทางสงคม หรอ การมสวนรวมและการเรยนรแบบสรางพลง (Empowerment) มาประยกตใชเพอกาหนดโปรแกรมการใหสขศกษาในเรองโรคไขเลอดออกแกประชาชนในชมชน และขนตอนสดทายคอ ขนตอนการสรางแนวทางปฏบตเพอใหเกดการนาแผนกจกรรมมาปฏบตโดยชมชน ซง จนท.สอ จะตองสงเสรมใหมการจดตงกลมแกนนารบผดชอบในชมชนและใหมการประเมนผลโดยชมชน 3) จนท.สอ. ควรจะตองเปนผสนบสนนใหการทางานของ อสม.ในการปองกนโรคไขเลอดออก และใหถายทอดความรเกยวกบโรคไขเลอดออกสประชาชนไดอยางมประสทธภาพ โดยการมสวนรวมในการสนบสนนในกระบวนการเรยนรของ อสม.ในขนตอน ตาง ๆ ซงไดแก การเตรยมความพรอม การปฐมนเทศ การระบปญหาทแทจรง การคนหาสาเหตของปญหา การคนหาและตดสนทางเลอกในการแกปญหา การจดทาแผนปฏบต การดาเนนการตามแผน และการนาเสนอผลการปฏบตงาน ซงจากการทดลองดาเนนการของ ประจวบ แหลมหลก (2547:บทคดยอ) พบวาสงผลให อสม.มการทางานทดขน 4) ควรจะตองมการจดตงเครอขายการกระจายสารสนเทศใหครอบคลมถงระดบหมบาน เพอใหสามารถกระจายสารสนเทศลงสประชาชนไดอยางทวถง ซงควรจะตองมหนวยงานทเกยวของ และการกาหนดบทบาทในการเปนสมาชกเครอขายกระจายสารสนเทศ ดงน - สานกงานสาธารณสขอาเภอเสลภม และโรงพยาบาลเสลภม ควรจะตองจดหาทรพยากรตาง ๆ ใหเพยงพอในการดาเนนการใหสขศกษาในชมชน และควรจะตองสนบสนนการจดกจกรรมรณรงคในการปองกนโรคไขเลอดออกเพอสรางการรบรและความตระหนกตอการปองกนโรคแกประชาชนทงในระดบอาเภอและระดบตาบล หรอ หมบานทเปนพนทเสยงตอการระบาดของโรคไขเลอดออกอยางนอยปละหนงครง โดยสงเสรมใหมการสรางเครอขายและการสอสารเครอขายในชมชน และใหมการรณรงคสชมชนเพอใหเกดการปฏบตอยางตอเนองหลงจากสนสดการรณรงค โดยใหชมชนเปนศนยกลางในการรณรงคตอเนอง - จนท สอ. จะดาเนนการแสวงหาความรวมมอจาก คร หรอ สมาชก อบต. ในการถายทอดความรในการปองกนโรคไขเลอดออกจากบคคลเหลาน ใหมการเชอมโยงสประชาชนในหมบานไดอยางทวถงนอกเหนอจากการถายทอดความรผาน อสม. เพยงอยางเดยว ซงการแสวงหาความรวมมอสามารถดาเนนการไดหลายรปแบบ เชน การแสวงหาความรวมมอจากครในโรงเรยน อาจจะรวมกบผบรหารโรงเรยนนาใชรปแบบโรงเรยนสงเสรมสขภาพมาพฒนาเปน

107

รปแบบโรงเรยนสงเสรมสขภาพเพอการปองกนโรคและควบคมโรคไขเลอดออก มาใชในโรงเรยนทอยในพนททมปญหาเกยวกบโรคไขเลอดออก โดยนาองคประกอบของโรงเรยนสงเสรมสขภาพทง 5 องคประกอบมาดาเนนการ ไดแก การกาหนดเปนนโยบายโรงเรยน การบรหารจดการในโรงเรยน การจดสงแวดลอมในโรงเรยนทเออตอสขภาพ (ลดการเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก) จดใหมโครงการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกระหวางโรงเรยนและชมชน และการดาเนนการใหสขศกษาในโรงเรยน ซงกจกรรมขางตนนจะทาใหเกดการเชอมโยงสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออก จาก จนท.สอ. ผานคร ลงสประชาชนในหมบานได - อบต. โดย สมาชก อบต. หรอ คณะกรรมการบรหาร อบต. ควรจะบรรจโครงการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในแผนงานประจาป ของ อบต. เนองจากเปนหนาทของ องคการบรหารสวนตาบลทจะตองดาเนนการปองกนโรคและระงบโรคตดตอ ตามมาตรา 67 (2) ของ พ.ร.บ.สภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 3 พ.ศ.2542) และจะตองจดระบบบรการสาธารณสข การอนามยครอบครว และการรกษาพยาบาล ตามทกาหนดตาม พ.ร.บ.กาหนดแผนและขนตอนการกระจายอานาจใหแกองคกรปกครองทองถน พ.ศ. 2542 มาตรา 16 ขอ 19 โดยในสวนการแสวงหาความรวมมอ อบต. ในการดาเนนงาน สขศกษาเพอปองกนโรคไขเลอดออกในหมบาน สามารถทาไดโดย จนท.สอ. ควรจะตองผลกดน ซงมแนวทางในการผลกดนคอ การจดอบรมสมาชก อบต. หรอ คณะกรรมการบรหาร อบต. ในพนททมปญหาเกยวกบโรคไขเลอดออก โดยประยกตทฤษฎแรงจงในในการปองกนโรครวมเทคนคการกระบวนการการวางแผนแบบมสวนรวม หรอ AIC เพอให ผเขาอบรมสามารถประเมนถงอนตรายของโรคไขเลอดออกและประเมนการเผชญปญหาเกยวกบโรคไขเลอดออกได และจดทาแผนการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในหมบานเสนอบรรจในแผนงานประจาปของ อบต.ตอไป นอกจากนน จนท.สอ.ควรจะนาเสนอขอมลจานวนผปวยเปนโรคไขเลอดออกในพนทให สมาชก อบต.ไดรบทราบเปนประจา เพอเปนการกระตนเตอนในเกดความตระหนกถงความสาคญของปญหาและพจารณาอนมตบรรจในแผนงานประจาปตามทเสนอ 3.1.2 จากผลการวจยพบวาประชาชนในบางหมบานยงมการรบรพฤตกรรมของยงลาย แหลงเพาะพนธของยงลาย ตลอดจนวธการปองกนยงกดทไมถกตอง ดงนนควรจะตองมการปรบปรงเนอหาการใหความรเกยวกบโรคไขเลอดออกแกประชาชนใหม โดยเนนหนกการใหความรเกยวกบยงลายซงเปนพาหะนาโรคในเรอง ประเภทและรปรางลกษณะของยงลาย วงจรชวตและชวนสยของยงลาย แหลงเพาะพนธของยงลาย และการใหความรในการปองกนและกาจดยงลายควรจะเนนหนกในวธการปองกนยงกดทมประสทธภาพมากกวาการเปดพดลมไลยงทประชาชนสวนใหญมกจะใชไลยงใหบตรหลานขณะนงดโทรทศน เชน การสารเคมกาจดยง หรอ

108

สารไลยง ทมความปลอดภยตอคน สตวเลยงและสงแวดลอม หรอ การใชอปกรณกาจดยง เชน “ไมปงปองฆายง” ทประชาชนบางกลมใหความนยมใชอยกอนแลวเพราะไมมกลนเหมนเหมอนกบยาฉดกนยงและมราคาไมแพงเกนไป 3.1.3 จากผลการวจยพบวา ประชาชนสวนใหญไมไดใหความสนใจในสอประเภทสงพมพและสอกระจายเสยง ทงทมการกระจายสอเหลานไปตามชองทางตาง ๆ ทมอยในหมบานแลว ดงนนควรจะตองปรบปรงการจดทาสอ หรอปรบปรงชองทางการกระจายสอใหม เชน การจดทาสอประเภทสงพมพ ซงไดแก เอกสารแผนพบ โปสเตอร ควรจะตองคานงถงการใชภาษาทงายในการอาน และการทาความเขาใจเหมาะสมกบกลมเปาหมาย และไมเปนภาษาราชการเกนไป มการใชภาพประกอบทสอสารเขาใจงายโดยไมตองใชคาบรรยายประกอบ หากเปนสอกระจายเสยงควรจะใชภาษาทองถน ในการพฒนาสอสงพมพหรอสอกระจายเสยงจะตองทารวมกนหลายฝายทมความรความเชยวชาญทตางกน เชน ผประกอบวชาชพสาธารณสข นกภาษาศาสตร นกการศกษา เปนตน และควรเปดโอกาสใหตวแทนกลมเปาหมายรวมกาหนดเนอหาเพอไมใหขดตอความความเชอ หรอวฒนธรรมของกลมเปาหมาย สวนการกระจายสอประเภทแผนพบ ควรจะใหมปรมาณทเหมาะสมกบกลมเปาหมาย หากเปนโปสเตอร หรอปายประกาศ ควรจะตดตงในพนทสญจรของชมชน หากเปนสอกระจายเสยงควรจะเพมชองทางจากเดมใช หอกระจายขาว เปนวทยชมชน เพราะในปจจบนเปนชองทางทประชาชนในทองถนใหความสนใจเปนอยางมาก 3.2 ขอเสนอแนะในการทาวจยครงตอไป 3.2.1 ควรศกษาเปรยบเทยบถงสภาพการณการรบรสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกในกลมบคคลตาง ๆในชมชน เชน อสม. สมาชก อบต. คร ผนาหมบาน ผปกครอง เดกทปวยเปนโรคไขเลอดออก และประชาชนทวไป ในเรองของแบบแผนความเชอดานสขภาพ เชน การรบรความรนแรงของโรค การรบรโอกาสเสยงตอการเกดโรค และความคาดหวงตอประสทธผลในการสนองตอบในการปองกนโรค วามความแตกตางกนหรอไมอยางไร 3.2.2 ควรศกษาโดยใชแบบการวจย เชน การวจยกงทดลองเพอเปรยบเทยบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกขององคการบรหารสวนตาบลในพนททมปญหาเกยวกบโรคไขเลอดออก โดยประยกตใชทฤษฎแรงจงในในการปองกนโรครวมเทคนคการกระบวนการการวางแผนแบบมสวนรวม หรอ AIC ในการกาหนดกจกรรมดาเนนการ 3.2.3 ควรทาการศกษาเพอพฒนารปแบบเครอขายในการกระจายสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกลงสชมชนทเหมาะสมและมประสทธผล 3.2.4 ควรศกษาถงบทบาทหนาทและนโยบายประจาปขององคกรตาง ๆทแหลง

109

สารสนเทศบคคลสงกด เชน สานกงานสาธารณสขอาเภอ โรงเรยน องคการบรหารสวนตาบล โดยการศกษาเอกสารและสมภาษณเชงลกผบรหารองคกร วามสวนสนบสนน หรอเปนปญหาอปสรรคตอบทบาทในการกระจายสารสนเทศเกยวกบโรคไขเลอดออกของบคลากรในสงกดอยางไรบาง

บรรณานกรม

111

บรรณานกรม กองสขศกษา (2542) แนวคด ทฤษฎ และการนาไปใชในการดาเนนงานสขศกษาและพฒนาพฤต

กรรมสขภาพ กรงเทพมหานคร กลยา เบยประดษฐ (2544) “การศกษาแนวทางในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกดวยวธ การมสวนรวมของประชาชนในพนทเสยงสง” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหา

บณฑต(วฒนธรรมศกษา) มหาวทยาลยมหดล (ออนไลน) สาระสงเขป คนคนวนท 9 พฤศจกายน 2549 จาก htp://thesis.tiac.or.th/

จนทมา เขยวแกว (2545) “การวจยเชงคณภาพทางสารสนเทศศาสตร” ใน ประมวลสาระชด วชาการวจยทางสารสนเทศศาสตร หนวยท 5 หนา 260-335 นนทบร มหาวทยาลย สโขทยธรรมาธราช สาขาวชาศลปศาสตร ดวงผกา วานชรกษ (2544) “รปแบบการมสวนรวมของชมชนในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออกในเขตอาเภอปากพล จงหวดนครนายก” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (สขศกษา) มหาวทยาลยมหดล (ออนไลน) สาระสงเขป คนคนวนท 17 พฤศจกายน 2549 จาก htp://thesis.tiac.or.th/

ถาวร พเนตร (2547, 13 กรกฎาคม ) หวหนาสถานอนามย สมภาษณโดย เจรญ นลส สถานอนามยบานหวค ตาบลบงเกลอ อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ธระศกด มกคน และคนอน ๆ (2543) “ผลการจดกจกรรมสขศกษารวมกนกบการใชแรง

สนบสนนทางสงคมจากอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน ตอความรพฤตกรรมของแกนนาสขภาพประจาครอบครวในการปองกนโรคไขเลอดออกและอจจาระรวงจงหวดตรง” สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) กระทรวงสาธารณสข

นาร โพธจกร (2547, 10 กรกฎาคม ) เจาพนกงานสาธารณสขชมชน สมภาษณโดย เจรญ นลส สถานอนามยบานผกกาดหญา ตาบลนาเลง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

ประจวบ แหลมหลก (2547) “การพฒนากระบวนการเรยนรทางการศกษานอกระบบโรงเรยนโดย ใชแนวคดการเรยนรจากการปฏบตเพอสงเสรมการปฏบตงานของอาสาสมคร สาธารณสขประจาหมบาน” วทยานพนธปรญญาครศาสตรดษฎบณฑต สาขา การศกษานอกระบบโรงเรยน บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ออนไลน) สาระสงเขป คนคนวนท 15 พฤษภาคม 2549 จาก http://thailis-ac.car.chula.ac.th /CU_DC/Thesis/

112

ปรชา อปโยคน และคนอน ๆ (2548) “โครงการวจยเรอง การรบรและการเขาถงสอสาธารณสข ในจงหวดเชยงราย” สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) กระทรวงสาธารณสข

พรภทร บญชมพ (2547, 11 กรกฎาคม ) เจาพนกงานสาธารณสขชมชน สมภาษณโดย เจรญ นลส สถานอนามยบานโนนสนาม ตาบลเมองไพร อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด เพญศร สโรจน (2537) “การวเคราะหตนทนรกษาโรคไขเลอดออก : กรณศกษาโรงพยาบาล เดก” วทยานพนธปรญญาเศรษฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเศรษศาสตร

(เศรษฐศาสตร) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ออนไลน) สาระสงเขป คนคนวนท 27 กนยายน 2546 จาก htp://thesis.tiac.or.th/

วาสนา จนทรสวาง และคนอน ๆ (2548) “รายงานวจย เรอง กระบวนการสอสารการรณรงคดาน สขภาพ” สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) กระทรวงสาธารณสข วนดา วระกล และคนอน ๆ (2547) “การประเมนผลศกยภาพและความเขมแขงของชมชนในการ บรหารจดการระบบสขภาพของประชาชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ” ศนยฝกอบรม

และพฒนาสขภาพภาคประชาชน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กระทรวงสาธารณสข วลลา ตนตโยทย (2543) “ทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ” ใน สมจต หนน เจรญกรง วลลา ตนตโยทย และรวมพร คงกาเนด บรรณาธการ การสงเสรมสขภาพ

แนวคด ทฤษฎ และการปฏบตการพยาบาล หนา 29-46 กรงเทพมหานคร มหาวทยาลยวลยลกษณ

ศวรา เธยระวบลย (2541) “การประยกตทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรครวมกบแรงสนบสนน ทางสงคมในการปรบเปลยนพฤตกรรมปองกนโรคไขเลอดออกของกลมแมบาน อาเภอเมอง จงหวดปทมธาน” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (สขศกษาและพฤตกรรมศาสตร) มหาวทยาลยมหดล (ออนไลน) สาระสงเขป คนคนวนท 9 พฤศจกายน 2549 จาก htp://thesis.tiac.or.th/

ศนยควบคมโรคอาเภอเสลภม (2546) “รายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยา ประจาเดอน ธนวาคม 2546” (จลสาร) สานกงานระบาดวทยา (2545) “รายงานการเฝาระวงโรคประจาเดอน ปท 33 ฉบบท 12 ธนวาคม 2545” (จลสาร) สวกา แสงธาราทพย (2545 ก) “ระบาดวทยาของโรคไขเลอดออก” ใน โรคไขเลอดออก ฉบบ ประเกยรณก หนา 1-6 กรงเทพมหานคร สานกงานควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข

(2545 ข) “การควบคมและกาจดลกนายงลาย” ใน โรคไขเลอดออก ฉบบ

113

ประเกยรณก หนา 35-58 กรงเทพมหานคร สานกงานควบคมโรคตดตอ กระทรวง สาธารณสข (2545 ค) “การปองกนและกาจดยงลาย” ใน โรคไขเลอดออก ฉบบ ประเกยรณก หนา 59-66 กรงเทพมหานคร สานกงานควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข (2545 ง) “การสารวจยงลายพาหะนาโรคไขเลอดออก” ใน โรคไขเลอดออกฉบบ

ประเกยรณก หนา 67-87 กรงเทพมหานคร สานกงานควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข สจตรา นมมานนตย (2545 ก) “การตดเชอและปจจยเสยง” ใน โรคไขเลอดออก ฉบบ ประเกยรณก หนา 9-11 กรงเทพมหานคร สานกงานควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข

(2545 ข) “การดแลรกษาผปวย” ใน โรคไขเลอดออก ฉบบประเกยรณก หนา 18-20 กรงเทพมหานคร สานกงานควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข สภทรา สมบต (2543) “ประสทธผลของการประยกตทฤษฎแรงจงใจเพอการปองกนโรครวมกบ กบกระบวนการกลมตอพฤตกรรมการปองกนโรคไขเลอดออกของอาสาสมคร

สารณสขประจาหมบาน ตาบลกฏโงง อาเภอพนสนคม จงหวดชลบร” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (พยาบาลสาธารณสข) มหาวทยาลยมหดล (ออนไลน) สาระสงเขป คนคนวนท 17 พฤศจกายน 2549 จาก htp://thesis.tiac.or.th/

อเนกพล เกอมา และคนอน ๆ (2547) “โครงการศกษาความตองการดานสารสนเทศของ ประชาชน ในการสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคภายใตระบบประกนสขภาพถวนหนา” สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) กระทรวงสาธารณสข

Ankem, Kalyani. (2006). “Use of Information Source by Cancer Patients : Results of a Systematic Review of the Research Literature.” Retrieved August 5, 2006, from http://informationr/ir/11- 3/paper/254.html. Holmes, Peggy. and others. (2006). “The Newfoundland and Labrador Heart Health Program

Dissemination Story: The Formation and Functioning of Effective Coalitions.” Retrieved May 29, 2006, from http://www.infoet.st-johns.nf.ca/nhhp/docs/ disseminationStory.html.

Hogan, T.P. & Palmer, C.L. (2005). Information Preferences and Practices among People Living with HIV/AIDS: Results from a Nationwide Survey. Journal of the Medical Library Association (JMLA), 93(4), October 2005, pp. 431-439. Retrieved August 5, 2006

114

from http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?artid=1250318 - &blobtype=pdf

Krueger, Richard A. Casey, Mary Anne. (2000). “Focus Group: A Practical Guide For Applied Research.” Thousand Oaks, California : Sage Publications. Morgan, David L. (1998) “The Focus Group Guidebook: Focus Group Kit 1.” Thousand Oaks, California: Sage Publications. Pradesh, Andra. (2006). “The Aandhra Pradesh School Health Project (APSHP).” Retrieved May 29, 2006, from http://www.schoolsandhealth.org/case%20histories /Andhra%20pradesh.htm. Sharma, Manoj. (2005). “Health Education In India: A strengths, Weakness, Opportunities, and Threats (SWOT) Analysis” The International Electronic Journal of Health

Education, 2005; 8: 81- 86. 81.. Retrieved May 29, 2006, from http://www.aahperd.org/iejhe/2005/sharma.pdf

ภาคผนวก

116

ภาคผนวก ก แบบฟอรมเกบขอมลผรวมวจยและกรอบคาถามการทากลมแบบโฟกส

117

แบบฟอรมเกบขอมลผเขารวมวจย และกรอบคาถามการทากลมแบบโฟกส

สวนท 1 ขอมลทวไปของผรวมวจย 1. ชอ-สกล ผใหสมภาษณ (ระบคานาหนา) .....................................................................

อาย............ ป ระดบการศกษาขนสงสด .............................................................................. 2. ทอยปจจบน ……………………………………………………………………………….

ระยะเวลาทอยอาศยโดยประมาณ.................................. ป (ตองไมนอยกวา 1 ป ) 3. สถานภาพในครวเรอน ( ) หวหนาครวเรอน ( ) คสมรสหวหนาครวเรอน ( ) อน ๆ ระบ ................................................... 4 จานวนสมาชกในครวเรอนทมอายตากวา 14 ป ( ) ม จานวน .........คน ( ) ไมม 5. จานวนสมาชกทเคยปวยดวยโรคไขเลอดออก ( ) ม จานวน……….คน ระบปทปวย............................................. ( ) ไมม 6. ปจจบนนเปนหรอเคยเปนในตาแหนงตาง ๆเหลานหรอไม (กานน ผใหญบาน ประธานหมบาน คร/อาจารย อาสาสมครสาธารณสข สมาชกสภาองคการบรหารสวนตาบล พระสงฆ / ผนาทางศาสนาอน ๆ แพทยประจาตาบล ผทรงคณวฒประจาหมบาน และอาสาสมครของหนวยงานของราชการ) 6.1 ( ) เปน ระบตาแหนง ......................................................................... ระยะเวลาดารงตาแหนง ถงปจจบน .................... ป 6.2 ( ) เคยเปน ระบตาแหนง....................................................................... ระยะเวลาทดารงตาแหนง ระหวาง ป พ.ศ. ............................................ ถง ป พ.ศ. ....................................................... 6.3 ในรอบ 1 ปทผานมาเคยเขารบการอบรมความรเรองโรคไขเลอดออก หรอไม ( ) เคย จานวน ..........วน หนวยราชการทจด (ระบ)..................................................... ( ) ไมเคย

6.4 ( ) ไมเคยเปน

118

สวนท 2 กรอบคาถามสาหรบการทากลมแบบโฟกส

1. ทานเคยไดยนไดฟงเรองราวเกยวกบโรคไขเลอดออก มาแลว ไมวาจะจากทใด ๆ กตาม ทานรมาวาอยางไรบาง จากแหลงใดบาง

2. ทานคดวา โรคไขเลอดออก เปนโรคทมอาการรนแรง หรอไม และถาเหนวามอาการรนแรง จะอยในระดบใด เชน รนแรงนอย ปานกลาง มาก และเพราะอะไรจงคดเชนนน

3. ทานคดวาบคคลในครอบครวของทาน มความเสยงทจะปวยเปนโรคไขเลอดออก หรอไม และอะไรททานคดวา นาจะทาใหคนในครอบครวทานเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก

4. ทาน หรอ ชมชนของทานไดมการปองกนโรคไขเลอดออกอยางไรบาง 5. หากทานมความสนใจทจะอยากรเรองราวเกยวกบโรคไขเลอดออกเพมเตม ทานคดวา

ทานจะหาความรจากใคร หรอแหลงใดบาง

119

ภาคผนวก ข แบบสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล

120

แบบสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล ชอสถานอนามย............................................ประเภท หมบานรบผดชอบ ( )เสยงตา ( ) ปานกลาง ( ) สง

1. ขอมลทวไป 1.1 ชอ-สกล........................................................อาย...............ป 1.2 ตาแหนง....................................... 1.3 ประสบการทางาน..............ป 1.4 ระดบการศกษา.................................................................. 2. กรอบคาถาม

2.1 ขอมลทวไปของหมบานรบผดชอบ ( ประชากร ระยะทาง จานวนหลงคาเรอน ระดบการศกษาของประชาชน ระดบรายไดประชาชน อาชพหลก อาชพรอง) ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 2.2 กจกรรมทดาเนนการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก ( การใหความร การปองกน การ

ตดตาม ควบคมกากบ การควบคมโรค การประสานงานกบหนวยงานอน ๆ) .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 2.3 สอสขศกษาและการกระจายสารสนเทศ (ประเภทของสอ เครองมอกระจายสารสนเทศ

วธการกระจายสารสนเทศ การไดรบการสนบสนน ) ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................... 2.4 ปญหาอปสรรคในการดาเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. ผสมภาษณ............................................................. วน/เดอน/ป ทสมภาษณ...................................

121

ภาคผนวก ค แบบฟอรมการวเคราะหเนอหาจากการทากลมแบบโฟกส

122

แบบฟอรมวเคราะหเนอหา (Content Analysis) จากการทากลมแบบโฟกส

KWIC (Key-Word-In-Context) .................................................................................. กลมหมบาน.......................................................................................................... 1 คา..................

ผตอบ รายละเอยดคาตอบ

สรปความถของคา..........................ครง 2. คา..................

ผตอบ รายละเอยดคาตอบ

ตวอยาง KWIC: แหลงสารสนเทศ (ประเภทแหลงสารสนเทศ (บคคล , สอสารมวลชน,สอสงพมพ),ความสาคญของแหลง , บทบาทของแหลงสารสนเทศ , สนเทศทไดจากแหลง (รปแบบทไดรบ,เนอหา,ความถในการไดรบ) ,ประสทธภาพในการใหสารสนเทศจาแนกตามแหลง,แหลงทประชาชนแสวงหา) กลมท 1 หมบานทไมมผปวยเปนโรคไขเลอดออก ในรอบ 1 ปทผานมา (หมบานเสยงตา)

1. “หมออนามย” 6. ผต.1: “วทย กพด โทรทศน กพด และ ทาง อนามย กแนะนาใหฟงวา ปองกนอยางไร ทานกบอกวา ใหทาง อสม.(อาสาสมครสาธารณสข) ไปแนะนายงลาย (ควบคมยงลาย)และเตรยมลกนา (กาจดลกนา) และเอาทรายอะเบทไปใสให แนะนาลกบานใหลางโองและใสทรายอะเบท และเมอครบสามเดอนแลว พวก อสม. เรา

กเอาไปใสใหใหม แนะวธการลางโอง แนะนาเวลานอนเวลากลางวนกใหกางมง เพราะยงลายหากนเวลากลางวน”

7. ผต.2: “ไดยนจากทางวทย และคณหมออนามย ทานกแนะนา เพราะเปน อสม. (ผตอบ ทาหนาทเปน อสม.)

ทานบอกใหไปกาจดลกนา โดยใหไปบอกประชาชนในละแวกบานทตนเองรบผดชอบ ใหทาความสะอาดอาง

นาทกวนศกร เพอจะไดไมมลกนา และยงจะเกดไมได (ไมมยงเกดขน) นอกจากพวกทอยในปา ใหควาภาชนะ

ทมนาขง”

.......................................

“หมออนามย : ความถ 12 ครง

123

ภาคผนวก ง ตวอยางการสมภาษณกลมแบบโฟกส

124

ตวอยางการสมภาษณกลมแบบโฟกส

แบบฟอรม โฟกส 01 กลมท 1 หมบานทไมมผปวยเปนโรคไขเลอดออก ในรอบ 1 ปทผานมา (หมบานเสยงตา)

สถานท สถานอนามยบานผดกาดหญา ตาบลนาเลง อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

จานวนผเขารวมการสมภาษณ 9 คน ประกอบดวย อาสาสมครสาธารณสข และผนาหมบาน และ ประชาชนทวไป คายอ 1. ผถ. หมายถง ผถาม (ผดาเนนรายการ)

2. ผต. หมายถง ผตอบ (ผเขารวมกลมสมภาษณ) แบงยอยปน ผต.1 – ผต.10 หมายถง ผตอบ คนท 1 ถง ผตอบคนท 10

กตกาในการประชม ใชเกมส “ของขวญมหศจรรย” ถาใครจะพดจะตองจบและบบทหอของขวญกอน และถาจะใหใครพด กสงหอของขวญใหคนนน เรมตน : ผดาเนนรายการ กลาวแนะนาตว แจงวตถประสงคในการสมภาษณ และกตกาในการพด และใหผเขารวมสมภาษณกลาวแนะนาตวทละคน เพอสรางความคนเคย และ ซกซอมการตอบโดยเรมจากคาถามแรก 1.ผถ. (ผถาม:ผดาเนนรายการ) : “คดวาโรคไขเลอดออกปองกนไดหรอไม” 2. ผต. ( ผตอบ) : ผเขารวมการสมภาษณทกคนตอบวา สามารถปองกนได และมกลาวเสรม ดงน 3. ผต.4 “ปองกนได ถารวมกนกาจดลกนายงลาย” 4. ผต.3 : “ได ดจากในรอบ 2 ปทผานมา หมบานนไมมผปวย” 5. ผถ.: “สรปวาทกคน มความเหนตรงกนวาโรคไขเลอดออก สามารถปองกนได คาถามตอไป คอ อยากถามวา สวนใหญเคยไดยนไดฟง เรองไขเลอดออก มาจากทไหนบาง ” 6. ผต.1: “วทย กพด โทรทศน กพด และ ทาง อนามย กแนะนาใหฟงวา ปองกนอยางไร ทานกบอกวา ใหทาง อสม.(อาสาสมครสาธารณสข) ไปแนะนายงลาย (ควบคมยงลาย)และเตรยมลกนา (กาจดลกนา) และเอาทรายอะเบทไปใสให แนะนาลกบานใหลางโองและใสทรายอะเบท และเมอครบสามเดอนแลว

125

พวก อสม. เรากเอาไปใสใหใหม แนะวธการลางโอง แนะนาเวลานอนเวลากลางวนกใหกางมง เพราะยงลายหากนเวลากลางวน” 7. ผต.2: “ไดยนจากทางวทย และคณหมออนามย ทานกแนะนา เพราะเปน อสม. (ผตอบ ทาหนาทเปน

อสม.) ทานบอกใหไปกาจดลกนา โดยใหไปบอกประชาชนในละแวกบานทตนเองรบผดชอบ ใหทา

ความสะอาดอางนาทกวนศกร เพอจะไดไมมลกนา และยงจะเกดไมได (ไมมยงเกดขน) นอกจากพวกทอยในปา ใหควาภาชนะทมนาขง” 8. ผต3: “จากขาวสารทางโทรทศน ทางวทย ทางแผนพบ” 9 ผถ: “สรปไดวาอยางไร เทาทจาได” 10. ผต.3: “ในนาม อสม. (ในฐานะทผตอบ ทาหนาทเปน อสม.) แนะนาชาวบานในละแวกบานทรบผดชอบ ใหรณรงคทกวนศกร ทาความสะอาดโอง ทกวนศกรของเดอนใหสารวจละแวกบานของตนเองรบผดชอบ มนถงจะอยได (ไมมยงลาย) ใสทรายอะเบทใหในโองนาของชาวบาน ถามลกนากแนะนาควาโองทง และแนะนาวธกาจด” 11. ผต4: “จากโทรทศน วทย และจากสถานอนามย คณหมอทาน บอกให ไปสารวจละแวกบานทตนเองรบผดชอบทกวนศกร เอาทรายลง (ใสทรายอะเบทในโองนา) และนาชาวบานใหลางโอง ทาความสะอาดบานเรอน” 12 . ผถ. : “เอาละ และขอถามคณ..(ผต.5) ใหม วา ระหวางทคณหมออนามย และ อสม. ใครเปนคนพดถงโรคไขเลอดออก บอยทสด เทาทเคยไดยนมา” 13. ผต.5: “คณหมออนามย” 14. ผถ. “สวนใหญ คณหมออนามย เนนยาเรองใหน ครบ” 15. ผต.5: “สวนใหญกเนนยา เรองไขเลอดออก เรองยงลาย” 16. ผถ.: “หมออนามย บอกให อสม. ไปทา หรอ ให อสม. ไปบอกความรแกชาวบาน” 17. ผต.5 “ ไปปฏบตดวย และ ไปบอกชาวบานดวย” 18. ผถ. “คณหมออนามยพาทา หรอวา ฝากให อสม.ไปพาชาวบานทา” 19. ผต.5“ ทาดวยกน” 20. ผถ. : “ขอถามพ..(ผต6) ซงจากขอมล พ.... จบการศกษาระดบปรญญาตร ถอวาสงสดกวาทกคน อยากจะถามวา ไดความรเรองไขเลอดออก จากทไหนบาง และเอาไปใชประโยชนอยางไรบาง” 21. ผต.6 : “รมาจากตอนเรยน ชนประถม”

126

22. ผถ. : “และในตอนปจจบนน ไดยนมาจากไหนบาง ทหมบานของเรามหอกระจายขาวมยครบ และเคยไดยนเรองไขเลอดออกทางหอกระจายขาว บางมยครบ” 23. ผต.6 : “ไดยนบาง และทางหมออนามยทานกประชาสมพนธทางหอกระจายขาวดวย” 24. ผถ. : “ ใครเปนคนพดทางหอกระจายขาว” 25. ผต6 : “สวนมากเปนผใหญบาน” 26. ผถ.: “ผใหญบาน พดเรองไขเลอดออก บอยมย เดอนหนง กครง” 27. ผต6.: “กนาน ๆ ท” 28. ผต.4: “สวนมากจะจากการประชม มการประชมรวมกนทโรงเรยนระหวางผใหญบานทงสองหมบาน คร และเจาหนาทจากอนามย มขาวสารอะไรกจะพดกน ชาวบานทรวมประชมกจะไดรไดฟงวา มอะไรเกดขนบาง” 29. ผต.4: “สวนมากกไดยนจาก อสม. ดวยกนนละ” 30. ผถ.: “ถามไปท พ..(ผต.8)วาไดยนเรองไขเลอดออก จากทไหนบาง บอยเทาไหร” 31. ผต8: “จากทางอาเภอกไดยน เวลาเขาประชม จาก อสม.” 32. ผถ.: “จากทอน มมยครบ” 33. ผต.8: “ถาทมคนมาก ๆ กมการพดคยสกนฟง” 34. ผถ.: “ถามไปทคณ…(ผต.9) ครบ คาถามเดยวกนครบ แตเปนททเราไดยน และไดฟงดวย” 35. ผต.9: “จากสอโทรทศน จากทางสถานอนามย สาธารณสข และจากการประชม ใหญของชาวบานรวมกนทโรงเรยน ทานกแนะนาใหชาวบานรวมกนกาจดลกนา อาทตยหนงกใหควาโอง นอนกใหกางมง” 36. ผถ. : “ไปทคณพ.... ครบ” 37. ผต.10 : “จากขาวสารตาง ๆ จากทางสถานอนามย จากทางสถานวทยและโทรทศน แผนพบ” 38. ผถ. : “ตามทพด ๆ กน แหลงขาวจะไดจากโทรทศนเปนอนดบหนง ทเหนในโทรทศนเปนภาพโฆษณาอะไรบางครบ 39. ผต.9: “ภาพโฆษณาทกดหวลาน ขนาดปดหวเหลอแตหวลานไวยงมนยงกดได” หมายเหต : ตรวจสอบแลวเปนการโฆษณาขายครมบารงเสนผมสาหรบผชาย แตใชภาพยงลายกดทบรเวณศรษะทไมมเสนผมของคน สรปวา มภาพยงลายตวหนง และมคาพดวา ยงลายเปนสาเหตของโรคไขเลอดออก แลวตอมามภาพยงตวนนพยายามจะกดผชายคนหนง ซงนอนคลมผาหมเพอปองกน

127

ไมใหยงลายกด แตยงเหลอบรเวณ ศรษะ ซงไมมเสนผม เปน หยอม ๆ ยงจงไปกดบรเวณ นนได และมคาพดโฆษณาวาใหไปหาซอครมบารงเสนผมมาใช เพอใหมเสนผมดก ขน ยงจะไดไมกด 40. ผถ.: “เหนแลวกเกดความสนกสนาน เลยทาใหจาได อนดบสอง คอ วทย อยากทราบวาฟงสถานไหนบาง เอฟเอม หรอ เอเอม และรายการใดบาง” 41. ผต.2: เอฟเอมกฟง เอเอม กฟง” 42. ผต.4 : “รายการรวมดวยชวยกน” 43. ผต.2: “รายการสาธารณสขพบประชาชน ทเอา อสม. มาพดใหฟง ตอนเชา ๆ ของสถานกรมประมง รอยเอด ทบอกวา จงหวดรอยเอด มอาเภอใดบางทมผปวยดวยโรคไขเลอดออกแลว กคน” 44. ผถ.: “อนดบทสาม ไดยนมาจากไหน ครบ” 45. ผต.4 : “จากสถานอนามย ใหขาวสารไปบอก อสม. แจงละแวกบานทรบผดชอบ” 46. ผถ. : “แตแปลกทไมมใครพดถงหอกระจายขาว” 47. ผต.4:“พดคะ กอนทจะประชมหอกระจายขาวกออกกอน (แจงใหขาวสารในการประชมใหทราบ

กอนทางหอกระจายขาว)” 48. ผต.2 และ คนอน ๆ พดพรอมกน : “หอกระจายขาว นาน ๆทจะประกาศ ทางหมออนามยกเอาเทปไปเปด” 49. ผถ.: “เปนลกษณะประกาศเรยกคน แทนการต กอรอ (ตเกราะเพอเรยกคนประชมในสมยกอน) ในสมยกอน มากกวา เพราะไมมการดาเนนการใหความรทางหอกระจายขาว” 50. เสยงจากผเขารวมประชมตอบพรอมกน : “ใช” 51. ผถ.: “ไมใชอะไรหรอก ผมเคยมประสบการณ ตอนทผมเคยดแลการใชหอกระจายขาวในหมบาน ไดไปสารวจหอกระจายขาวตามหมบานตาง ๆ สวนใหญ หอกระจายขาวจะตงทบานผใหญบาน บางหมบาน เมยผใหญบานบอกวา หอกระจายขาวทาใหเปลองไฟ ไมเปดให ไมมกญแจกไมไดเปด ไมรวา ทหมบานของเราเปนอยางนมย” 52. ผต.3: “กคงจะเปลองไฟทบอก นนละ” 53. เสยงจากทประชม : “ไมหรอก บางครงผใหญบานกไมอย จงไมคอยจะไดเปด” 54. ผต.4: “เคยขอมาลงท สถานอนามย(ขอหอกระจายขาว) ให อสม. รบผดชอบ เผอวามขาวสารอะไร กให อสม.ผลดเวรกนไปพด กไมได ผใหญบานบอกวา ไมมงบให” 55. ผถ. : “ทผใหญบานไดมา ไดมาในงบอะไรครบ”

128

56. ผต.3 + ผต.4 : “งบ สส.” 57 ผถ. : “เปนของหมบานใชมย” 58. ทประชมตอบ : “ใช” 59. ผถ. : “แลวทจะขอหอกระจายขาวมาตดตงเปนของกลม อสม. เปนไปได หรอไม” 60. ผต.3 : “คงจะไมได แตทกวนน สวนใหญกมแต พวก อสม.นแหละทไปพดหอกระจายขาว แตกมคนฟงบาง ไมฟงบาง” 61. ผต.4 : “ส อสม.ไปบอกตอแกประชาชนเองในละแวกบานไมได จะดกวา ” 62. ทประชม : “ พวกเ อสม. จะสอสารโดยตรงกบชาวบานในละแวกบานเลย อาทตยหนง พวก อสม. กจะชวยกนกาจดในละแวกบาน และแตละเดอนทกวนท 19 จะมการสมตรวจ เปลยนละแวกบานกนตรวจ” 63. ผถ. : “ใครพาทาครบ” 64. ผต.4 : “หมออนามย และพวก อสม. กจะแบงกนออกตรวจ” 65. ผถ. : “มเฉพาะ อสม. หรอ มโรงเรยน (ครและนกเรยน)ออกมารวมดวยมยครบ” 66. ผต.3 : “ไมคะ มแตพวก อสม.นแหละ ทออกไปพนยง ไปควาโอง ไปสารวจ” 67. ผต.4 : “โรงเรยนกมบางแตเปนการออกรณรงครวมกน อสม. ไปสารวจแลว กเอามาคานวณคา บไอ

(BI) , เอชไอ(HI) วา ละแวกบานใด มคามาก กจะนดวนกนไปพนยา(พนสารเคมกาจดยงลาย)” 68. ผถ. : “ทวา คานวณคา บไอ , เอชไอ อสม.ทกคน ทาเปนใชมย” 69. ผต.4 : “ไมคะ บางคน เขามาเปน อสม. ใหม กทาไมเปน” 70 ผต.3 + ผต.2 : “คนททาไมเปน กสารวจเฉย ๆ แลวเอาใหนอง..ผต.4 คานวณให” 71. ผถ. : “มประมาณกคนททาเปน” 72 ผต.4 : “ อสม. หมบานนมทงหมด 12 คน ทาเปน ประมาณ 6-7 คน” 73 ผถ: “กสรปวา ขอแตกตางระหวาง หมออนามย กบ อสม. คอ อสม. จะเนนการปฏบต โดยมเจาหนาทวางแผน บรหารจดการให และ อสม. เองกมการชวยเหลอกน กถอวาสดยอด ขอตอไปอยากจะทราบวา โรคไขเลอดออก มความรนแรง เพยง ใด จากขอมล ผเขารวมประชม คนหนงทเคยปวยเปนโรคไขเลอดออก คอ นองแชมป อยากจะถามนอง แชมปวา ตอนนนมอาการอยางไร” หมายเหต : นองแชมป เปนผเขารวมประชมทไมเขาเกณฑกลมเปาหมาย” 74 แชมป : “จาไมไดครบ”

129

75. ผต.4 (ตอบแทน) : “ตอนนองแชมป ปวยตอนแรก นกวาเปนไขธรรมดา ไปหาหมอ หมอวนจฉยไมได และปลอยใหปวยเปนอาทตย และพาไปหาหมอ ……ทคลนค ในเมองรอยเอด จนหมอ…ดาวา ปลอยใหปวยนาน จงสงเขาโรงพยาบาล” 76 ผถ. : “แลวทานอน ๆ เคยมคนในครวเรอนปวยเปนไขเลอดออกมยครบ ….. (ไมม) …คดวา

ไขเลอดออกทาใหถงตายไดมย … ( ทประชมตอบ: “ตายได”) ….คดวาตายเพราะอะไร” 77. ผต.1.: “เพราะผปกครองเดกไมคอยไดสนใจ ไมดอาการเดกวา ไขเปนอยางไร บางทกวาเปนธรรมดา บางทกตวรอน บางทกตวเยน เลยนกวาหายแลว ทาใหไปหาหมอชา” 78. ผต.9: “ไปหาหมอกมแตบอกวาเปนไขเฉย ๆ เลยทาใหสงรกษาชา เอายาไปใหกนกไมไดดอาการของเดก” 79. ผต10. : “ไปหาหมออนามยกบอกเพยงวาดอาการไปกอน .. และผใหญกไมสงเกตดอาการของเดกวาเปนอยางไร ถาคนทเคยอบรมอยางพวกเรา (อสม.) กจะสงเกตวาอาการไดวา เชน ถาม อาการไขจะเดยวเปน เดยวหาย และมอาการอาเจยนดวย กจะไดรบนาสงหมอ.. กเลยไดไปพดแนะนาชาวบานในการสงเกตอาการ เชน ถามผปกครองเดกดวาเดกมอาการไขเปนอยางไร มอาเจยน มย ถามกไดแนะนาใหรบพาไปหาหมออนามย เพอหมออนามยจะไดรบสง โรงพยาบาล ” 80. ผต.4 : “สวนมากเดก จะอยกบ ป กบ ยา ไมไดอยกบพอ-แม , ป-ยา ซงแกเฒาแลวกไมรจกสาเหตใด ๆ (ไมมความรเกยวกบโรคไขเลอดออก)” 81. ผต10 : “สวนมาก (อสม.) กจะไปถามอาการเอาเอง วา ลกหลานเปนอยางไรบาง ถารวาเปนมากกจะไดรบใหคาแนะนา” 82. ผถ : “สรปวา อาการเลอดออกจะมอาการไขนามากอน ในตว อสม. หลาย ๆ ทานกจะแยกเปนไขเดก กบ ไขผใหญ .. ไขเดก..อสม. ตามไปเยยมเลยใชมย…..(ผต.10: “ใช”) ...เมอกนกไดยนบางทานพดวา บางคนกไมสนใจ นงนอนใจ ในทนหมายความวาปลอยใหมอาการไขนานเทาไร” 83.ผต.4 : “บางครงกเปนอาทตย (สปดาห)” 84. ผต.1 : “ บางทพอแมอาจจะเผลอลม เพราะเดกบางคนเปนไขกยงวงเลน กนกวาหายแลว” 85. ผต.4 : “บางครงใหกนยาลดไขกหาย กไปวงเลน” 86. ผถ. : “แสดงวาเดกทเปนไขจะไมคอยมอาการซม ยงไมซม แตจะมอาการไขมากอน” 87. ผต.10 : “จา.. ถาเดกมนซวง (ไขลด) กจะไปวงเลน เวลามนเปนมามนกมานอน”

130

88. ผต.4 : “ทกวนน เวลาพบเดก เปนไขกพยายามถามอยเสมอวา อาเจยนบอยมย เพราะกลวจะเปนไขเลอดออก” 89.ผต.10 : “ทกวนนกดขน เวลาเดกไปรกษาทโรงพยาบาล หมอกจะตรวจดกอนวาเปนไขเลอดออกมย โดยใชสายยางรดแขนด และใหคาแนะนาใหสงเกตดอาการ และบอกวาถาไมหายกใหพามาใหม” 90. ผถ. : “ประเดนทอยากจะรเพมเตมคอ อาการไขมไขสงและไขตา ประเดนน อสม.อยาง เรา ๆ นพอจะแยกไดมยวา ไขสงนเปนอยางไร มวธวดหรอดอยางไร ถงเรยกวาไขสง เพอจะไดบอกผปกครองเดก ไดถกวาควรจะพาไปหาหมอ”

91. ผต.10 + ผต.1 + ผต.4 : “ตวรอน เชดตวไมลด คลาคลงดตวเหนวาตวรอนมาก (เอามอวดไข)บางคนกมอาการชก เดก บางคนเรากไมรวาเปนไข กใหไปโรงเรยน พอสาย ๆหนอย เดกนอนตนขนมา กมอาการตวรอนมาก และ ชกกม ตอนแรกกไมรวาเดกเปนไขเลอดออก แตตรวจดประวตแลววาเคยเปน” ( สรปวา : ไขสงลอยเฉยบพลน บางคนจะมอาการชกรวมดวย) 92. ผต.3 : “เดยวน ไขเลอดออก ไมเปนแตในเดก ผใหญกเปนได” 93. ผถ. : “ครบ ทกวนนเชอมนกลายพนธได” 94. ผต.4 : “เหมอนกบทพดวา กอนนนยงมนออกหากนเปนเวลา เฉพาะตอนเชา ถง เทยง มนกไปนอน แตเดยวน มนออกหากน บายสามโมง จนถง หาโมง บางตวหากนจนถงกลางคนกไมนอน” 95. ผถ. : “คาถามตอไปครบ ทกทานคดวา คนทอาศยอยในครวเรอนของทาน ใครบางมโอกาสปวยเปนไขเลอดออก มากทสด เรมตนทพ.... อยากจะใหบอกวา ในครวเรอน มกคน และใครมโอกาส ปวยเปน ไขเลอดออก มากทสด” 96. ผต.10. : “ลกสองคน อาย 8 ป และ 12 ป มโอกาสเสยงมากกวา” 97 ผถ. : “ลก สองคน ใครมโอกาส เสยงมากกวา กน” 98. ผต.10. :คนอาย 8 ป เพราะยงเลก ดแลตนเองยงไมได บางครงไมรวา ยงกดดวยซา” 99. ผถ. “ตอไป คณพ..ผต.9” 100. ผต.9 : “ทบานอยดวยกนสคน มแตผใหญ” 101. ผถ. : “คดวา ผใหญมโอกาสเสยงตอการปวย เปนไขเลอดออก มย” 102. ผต.9. : “เสยง คะ เพราะบางครงเรากไมสามารถปองกนยงกด ได แมวา บางครง เปดพดลมไลยง หรอกางมง ยงกยงกดได” 103. ผถ. : “คณพ..ผต.8 ครบ ทบานอยกนกคนครบ”

131

104. ผต.8 : “ อยกน 5 คน” 105. ผถ. : “ตามขอมล มเดกอาย 7 ป และ 5 ป ทบานดวย คดวา เดกสองคนนใครมโอกาสเสยงตอการปวยเปนโรคไขเลอดออก มากกวากน” 106. ผต.8. : “คนอาย 5 ป เพราะเดกมนดอ วงเลนซกซนทอน ๆ และเขาปาบอย” 107. ผถ. : “เดกนอนกลางวนมย เวลานอนดแลเดกอยางไร กางมงใหมย” 108. ผต.8. : “นอน เปนบางวน เวลานอนกเปดพดลมไลยงให” 109. ผต.5. : “ทบานอยกน 7 คน คนทคดวาเสยงกวาใครในบาน คอ ลกคนสดทอง เพราะยงเดก และ ดอ เขาไปในปา บอย” 110. ผถ. : “ผมสงสยวา ทวาเดกเขาปา น ไปทาอะไร ครบ” 111. ผต.5 : “เขาไปยงกะปอมบาง ไปเกบมะมวงบาง อะไรทานองน” 112. ผต.4 : “คนทเสยงทสดในบาน คอ ลกอาย 5 ป เพราะชอบไปวงเลนซอนหากนในปามอนบอย” 113. ผต.3 : “อยบานดวยกน สคน หลานอาย 7 ป เสยงทสด แต ผใหญกเสยง เหมอนกน เพราะเขาไปเกบใบมอนในสวนบอย บางครงยงกดกไมรตว” 114. ผต.2. : “ทบานอยดวยกนสามคน ลกกเขาโรงเรยนมธยมแลว แตเวลาวนเสาร-อาทตย กชอบหมกตวอยในบาน กมโอกาสเสยงเหมอนกน” 115. ผถ. : “คดวาตอนทเดกอยทโรงเรยน มโอกาสเสยงตอการปวย มย” 116. ผต.2 : “ไมนาจะเสยง เพราะเดกเดนเรยน” 117. ผต.1 : “ทบานอยดวยกนเจด คน คดวาคนทเสยงทสด คอลกชายคนเลก เพราะวา ชวงปดเทอม เดกจะนอนดโทรทศนทงวน แตกเปดพดลมไลยง” 118. ผถ. : “ทพดมาสวนใหญ จะเหนวาเดกมโอกาสเสยงตอการปวย เมอตอนอยทบาน อยากจะทราบความคดเหนของคนทมลกเรยนทโรงเรยนประถมในหมบาน ของเราวาตอนเดกอยทโรงเรยน มโอกาสเสยงตอการปวยมย” 119 ผต.10 : “คดวาทโรงเรยนกมโอกาสเสยงเหมอนกน เพราะในโรงเรยนไมคอยจะสนใจเรองนาขง ทาใหเกดยงลายได ไมสนใจจะควาโองนาทมลกนา และอกอยางหนง หองเรยนกมแตหองทบ ๆ ยงเดกชนอนบาล ครกไมไดสนใจดแล คดวาในหองเรยนกมยง เพราะบางครงไปทโรงเรยนกเหนมยงตามหองเรยน” 120. ผถ. : “ทโรงเรยนมการปองกนยงกดเดกอยางไร มมงลวดมย”

132

121. ผต.10 : “กเปดพดลมไลยง แตไมมมงลวด เปดหนาตาง เพดานหองกสง เปดพดลมตดเพดานกไลยงไมคอยจะได อกอยางเดกกนอน ในหองกมมมมซอก เยอะ ยงกอาศยตามซอกตบาง” 122. ผถ. : “คนอน ๆ ทมลกเขาเรยนประถม มประเดนอน ๆ เกยวกบความเสยงในโรงเรยนมยครบ …………..เหมอน ๆ กน นะครบ” 123. ผต.4 : “หองอนบาล หลงหองนา หองเกบโตะ หองครว กมยงเยอะ โดยเฉพาะหองอนบาลจะมบานหลงนอยในหอง ใหเดกเขาไปเลน กจะมยงหลบอยตามชองตาง ๆในบานนอย ” 124. ผถ. : “ตามทฟง ๆ จบใจความไดวา ทหองเรยนมมมมซอกเยอะ นหมายถง หองรกรงรง ทาใหมซอกมม หรอ แปลนหองเปนอยางนน” 125. ผต.4 : “เกดจากความรกรงรง” 126. ผต.10 : “การจดหอง การเกบสงของไมเปนระเบยบ การจดเกบโตะเกาอไมเปนระเบยบ ทาใหมมมมซอกเยอะ” 127. ผต.3 : “ตามทสงเกตด หองเรยน บรเวณพนหองจะสะอาด แตตามใตลนชกโตะเรยนทใชเกบหนงสอเรยน จะมยงหลบอยในซอกหนงสอทอยใตลนชกโตะมาก” 128. ผถ. : “เหนวามการประชมรวมกนระหวาง เจาหนาทโรงเรยน อสม. และโรงเรยน ไมไดมการแนะนาใหกาจดยงเหรอครบ” 129. ผต.3 : “แนะนา และโรงเรยนกทาบาง เวลา หมออนามย และ อสม.ไปพาทา” 130. ผต.10 : “ครพานกเรยนออกรณรงค ในหมบาน แตทโรงเรยนไมคอยสนใจ จะทา” 131. ผถ. “ มประเดนหนงทนาสนใจ คอโอกาสเสยง ในวด เพราะทไปพบเหนหลายวด พบวา พระ ในวดมกจะไมกลา ฆายง เลยอยากจะทราบวาจะชวยกนแกไข ไดอยางไร” 132. ผต.3 : “พวก อสม. กพากนไปรณรงค กาจดลกนายงลาย ทวด ทกวนศกร และ สารวจลกนายงลาย เดอนละครง” 133. ผต.10 : “ยงทวดกเยอะ แตไมมคนกาจด ตามหอง ตาง ๆในกฏพระ กมาก แตเวลาพวกเราไปกาจด ทานกใหเขาไปทา เอาทรายอะเบทไปใสในโองนา ให ไปพนยา ทานกใหไปพน นาน ๆ ท ครงหนง” 134. ผต.3 : “กฏพระ ในวดจะเปนแบบสมยเกา ทาใหทบ ตดมงลวดไมได เลยทาใหมยงเยอะ อกอยางพระ – เณร กไมกางมงนอน พระกจะปกกลดนอน ทาใหยงเขาไปหลบในกลดได อกอยาง ในวด กมปาหญามาก”

133

135. ผถ. : “ตามททกทานเลามาน คอสงททกทานไดรบรเกยวกบโรคไขเลอดออก ไมวา ความรนแรง หรอ สามารถบอกไดวาทใด นาจะเปนทเสยงตอการเปนไขเลอดออก และใครบางทเสยงตอการเปนไขเลอดออก ทนถาพวกเราอยากจะไดความรใหม ๆ เกยวกบโรคไขเลอดออก อยางเชน เทาทผมเรยนมาทราบวา ในตวยงไมมเชอไขเลอดออก เวนแตวา คนใดคนหนงปวยเปนไขเลอดออก และเมอยงตวใดไปกดผปวย ถงจะมเชอไขเลอดออก ในตว และไปกดคนอน ๆ ถงจะปลอยเชอไปยงคนอน ๆ ซงความรเหลา น ถาทานอยากจะไดเพมเตม อยากจะทราบวา จะมวธการหาความรเหลานน โดยวธใด หรอ ไปถามใคร และอยากรเรองใดบาง ”

136. ผต.1 : “อยากจะรกบ หวหนาฝายสาธารณสข (หมออนามย)”

137. ผต.2: “ถา (หมออนามย) รวามใคร(ในหมบาน) เปนไขเลอดออก กอยากจะใหแจงใหพวกเราทนท 138 ผต.3 : “เหมอนกน ถาหมออนามยรวาใครปวยกอยากจะใหรบบอก อสม. เพอทจะไปชวยกาจดยง” 139. ผต.4: “อยากจะให (หมออนามย) แจงขาว ไปยงโรงเรยน กอน เพราะอยกบเดก ตอมากคอผใหญบาน เพอจะไดประกาศทางหอกระจายขาว ใหลกบานไดรบทราบ” 140. ผต.5: “เหมอนกน” 141. ผต.6 : “ กคลาย ๆ กน แตพวกทใหขอมลทแนนอน ทสด คอ หมออนามย และทกคนควรจะรเพอจะไดปองกนตนเอง” 142. ผต.8 : “อยากรโดยตรงกบคณหมอ (หมออนามย) นอกนนกจากทางโรงเรยน ทางหอกระจายขาว ในหมบาน” 143. ผต.9 : “ทาง อนามย และเมอมขาวการปวย หมอกจะแจงตอ อสม. เพอจะได กาจด” 144. ผต.10 : “อยากจะใหทาง โรงพยาบาล หรอ อนามย แจงขาวการปวย แก ทางหมบาน หรอ ทางโรงเรยน เพอจะได ประสานกนหาทางแกไข ตอไป” 145. ผถ. : “ จากประเดนนทาใหรวา แหลงความรไขเลอดออก ทอยากรและนาเชอถอทสด คอ หมออนามย” ผดาเนนรายการ ไดพดคยใหความรเกยวกบโรคไขเลอดออก และอน ๆ และ กลาวขอบคณ ผเขารวมประชม ปดการประชม

134

ภาคผนวก จ ตวอยางการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล

135

ตวอยางการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล แบบฟอรม สภ 01 หมบานเสยงตา ( ผต.1 = เจาหนาทสถานอนามย ผปฏบตงาน , ผถ = ผทาการสมภาษณ (ผวจย)

1.ผถ.: ขอทราบขอมลทวไปของหมบานและระยะทางหางจากอาเภอ

2.ผต. :หลงคารอน 104 หลง ประชากร 695 คน หางจากอาเภอ ประมาณ 7 กโลเมตร

3.ผถ : สวนใหญประชาชนทาอาชพอะไร 4.ผต. : ทานา

5.ผถ: นอกฤดทานาทาอะไร 6.ผต. : ทนทานาปละ 2 ครง นอกจากทานา จะปลกหมอนเลยงไหม ปลกผก

7.ผถ :ประชาชนทนประกอบอาชพขาราชการมากใหม

8.ผต.: มบางแตไปรบราชการทอน เชาไป เยนกลบ

9.ผถ: วยแรงงานทางานทน หรอทอน

10.ผต.: สวนใหญทางานตางจงหวด พวกทไปสวนใหญจะจบปรญญาตร ไปทางานออฟฟต หรอไป

เปนขาราชการตางถน

11.ผถ.:การศกษาสวนใหญจะอยในระดบใด

12.ผต.: จบชน ม.3 ทน บางสวนกจะไปเรยนตอทอน จนจบปรญญาตร กจะไปทางาน สานกงาน หรอ

ไปเปนขาราชการทอน 13.ผถ : ทนมหอกระจายขาวกแหง

14.ผต: 3 แหง มทวด บานผใหญบาน โรงเรยน

15.ผถ. : ทง 3 แหงมตารางการกระจายเสยงเปนประจาหรอไม

16. ผต. : มเฉพาะทบานผใหญบาน

17 ผถ.: กระจายเสยงชวงใหน

18. ผต. : ประมาณ ต 5 ครง ถง 6 โมงเชา ถาเปดเชากวานจะรบกวนพระเวลาทาวด

19. ผถ. : เนอหาทกระจายเสยงสวนใหญเปนอะไร

136

20. ผต. : ประกาศขาวของสวนราชการตาง ๆทสงไปให หรอบางครงกเปดเทปทสงไปให ในสวนของ

สถานอนามย จะสงประกาศ หรอ เทปใหไปเปด ในชวงรณรงคเรองตางๆ

21. ผถ. : แลวเรองไขเลอดออก ไดใหกระจายเสยงชวงใด

22. ผต. : โรคไขเลอดออกจะใหประชาสมพนธตลอดป แตถาเปนโรคเลปโต จะประชาสมพนธชวง

หนาฝน

23. ผถ: มทปดโปสเตอรทไหนบาง

24. ผต. ทบานผใหญบานและโรงเรยน

25 ผถ.: แลวโปสเตอรโรคไขเลอดออกทแจกใหสวนใหญจะนาไปปดทไหน

26. ผต. ทศนยขอมลบานประธาน อสม. บานผใหญบาน และทโรงเรยน โดยเฉพาะโรงเรยนจะมาเอาโปสเตอรบอย ไปจดบอรดทโรงเรยน และทโรงเรยนกมหองสมดตางหาก เปดใหชาวบานไปใชได เวลาไดหนงสอเกยวกบโรคไขเลอดออก กจะเอาไปไวทหองสมด ใหคนไดอาน บางทกเปนตาราเรยนทเกยวกบไขเลอดออก 27.ผถ. : ในสวนของเจาหนาทในสถานอนามย ในเรองการปองกนโรคไขเลอดออก ทาอะไรบางทเปน

หลก

28. ผต.: .ใหความร

29. ผถ. : ใหอยางไร

30. ผต.: .ใหความรแก อสม. และทมผนาในหมบานกอน เมอเขามความรแลวจงใหไปพดคยกบ

ประชาชนในละแวกบาน

31. ผถ. : ทไดสมภาษณ อสม. ทราบวา หมออนามยไดออกใหความรรวมกบ อสม. ดวย อยากทราบวา

ออกไปชวงใด มเหตการณผดปกตอะไร หรอวาเปนแผนปกตประจาเดอนทตองออกไป 32. ผต.: เปนแผนปกตทตองออกไปประจาเดอน เชนการรณรงคกาจดลกนาของ อสม. ประจาเดอน

33. ผถ. : ออกไปทกเดอนมย

34. ผต. : ทกเดอน เพราะตามทให อสม. สารวจและกาจดลกนาประจาเดอน อสม.จะบนทกหมายเหตวา

มบานหลงใดบางทไมใหความรวมมอ เมอรแลว เจาหนาทสถานอนามยจะลงพนทในบานทไมใหความรวมมอ ไปใหความร ไปสอบถามถงสาเหตทไมใหความรวมมอ และสอบถามวธทเขาเหนวาจะปองกนไมใหมยงในบานเขาได ใหเขารบรองวาจะไมใหมยงเกดขนถาไมใหความรวมมอตามวธท อสม. แนะนาหรอทาให

137

35.ผต.: โดยสรป ในชวงตนเดอนจะให อสม.ไปดาเนนการสารวจกอน และสงแบบสารวจไมเกน วนท

5 หลงจากเรารวามบานหลงใดททายาก กจะลงพนทเฉพาะหลงททายาก สวนททางายกปลอยใหเปนหนาทของ อสม. 36. ผถ. : ชวงท อสม. และเจาหนาทอนามย ออกไป สารวจ ไปใสทรายอะเบท เจาของบานอยหรอไม

37. ผต. : อย เพราะ เมอพวกเราใสทรายอะเบทแลว กจะใหเจาของบานเซนชอรบทราบดวย

วาไดใสทรายอะเบทใหแลวในโองใบไหนบาง เพราะวา เมอปทผานมามปญหาวา เมอเราใสทรายอะเบทใหแลว พอเรากลบมาเจาของบานกเอาทรายอะเบททใสใหทง เวลามปญหาขนมากบอกวาไมไดรบทรายอะเบท เราจงแกปญหาโดยทาทะเบยนคม และใหเจาของบานเซนชอรบทรายอะเบท

38. ผถ.: เวลาใสทรายอะเบทใหชาวบาน ไดบอกคณสมบตและวธการใช หรอ อายการใชงานหรอไม

39. ผต. : บอก เราบอกวาทรายอะเบททใสใหจะหมดอายวนใด เวลาลางโองถายงไมถงวนหมดอาย

อยาพงทง และถาถงวนหมดอายพวกเราจะมาเปลยนใหใหม 40. ผถ. : ชาวบานมการตอตานหรอไม เวลาเราไปใสทรายอะเบทให

41. ผต. กมปญหาบาง สวนใหญจะเปนโองแดงใหญทเกบนาไวกน ชาวบานจะไมยอมใหใสทรายอะเบท กเลยแกปญหาโดยบอกวาถาไมใหใสทราย ชาวบานจะตองหาฝาโอง หรอ ผามงมาปดใหมดชดอยาใหยงไปไขใสได ถายงไมมฝาปด พวกรากจาเปนจะตองใสทรายอะเบทให พอเดอนตอมาถาพบวายงไมมฝาปดโอง พวกเรากใสทรายอะเบทให 42. ผต. : มาตรการตอมาถาไมยอม เรากสงให ผใหญบานดาเนนการปรบ ถาหลงคาเรอนใดตรวจพบวา

มลกนา ผใหญบานกจะปรบเงนหลงละ 5 บาท

46. ผถ.: เวลามผปวยทเปนไข สงสยวาจะปวยเปนไขเลอดออก มาตรวจทสถานอนามย สวนใหญแลว

ไดใหคาแนะนาอะไรบาง 47. ผต.: อธบายเรองอาการใหฟง กอนอนเรากเจาะเลอดวดฮมาโตครต เปนไกดลายนกอน หลงจากนน

กทาการรกษาตามอาการ … และอธบายเรองสาเหตใหฟง ถาไมเชอกใหไปดรอบๆบรเวณบานวามยง

มากมย 48. ผถ.: ตามทไปสมภาษณชาวบานทง 3 หมบาน ชาวบานกทราบดวา โรคไขเลอดออกเกดจากอะไร

และ ชาวบานกทาการปองกนตามทหมออนามยแนะนา แตกสงสยวาทาไมมนถงมยง ..พวกเขาบอกวายงมนอยในรองระบายนา ..ทานเหนวาจรงมย ผมวาตามหลกการทเรยนมายงลายมนจะไมอยในนาครา 49. ผต. : อย…ปจจบนนนาสกปรกยงลายกอย ไมธรรมดา ตามทเหนนาขน ๆ ไมนามยง มนกยงม

138

50. ผต. : มจรง ๆ ไปดมาแลว นาในทอนาทง ยงมยง

51. ผถ.: แลวไดรบเอกสาร แผนพบเกยวกบโรคไขเลอดออก จาก สสอ. (สานกงานสาธาณสขอาเภอ)

มากมย

52. ผต.: กไมมาก ..และไดไปทาสาเนาเพม ไดมากแจก อสม. บางแตตองใหไดครบทกคน และทเหลอก

แจกใหคนไขบาง จะเอาเอกสารทไดมาไปวางทมมประชาสมพนธดานหนา ใหคนไขหยบอานและถอกลบบานดวย…

53. ผถ. : สรปวา สอเกยวกบโรคไขเลอดออกทม กเปนพวกแผนพบ

54. ผต. : ใชพวกแผนพบธรรมดา แตท อสม.มความร กเพราะสวนใหญมพนฐานการศกษาคอนขางด

เชน จบ ปวช. หรอ อยางตา ม.6 พวกนจะเปนแกนหลกในการทางาน 55. ผถ. : แลวพวกมวนเทปละ

56. ผต. : แจกผใหญบาน

57. ผถ. : หมออนามยไปพดหอกระจายขาว มย

58. ผต.: สวนใหญจะไมไปพด เพราะกระจายเสยงตงแตเชา สวนใหญจะเปนผใหญบานพด และ

บางครงกจะเปนพวก อสม. ถามปญหาทชาวบานถามมา หรอสงสยอะไร อสม.กจะมาถามพวกเรา และพวกเรากใหเอกสารไป พวกเขากจะเอาไปใหผใหญบานประกาศตามเอกสารทไดรบมา 59. ผถ.: แลวพวกพนยง พนตอนชวงใด

60. ผต.: พนเพอปองกนโรค เพราะทนไมมผปวยนานแลว

61. ผถ.: การทางานของ อสม. เปนอยางไร

62. ผต.: กสนใจด ถาเปนหญงจะทางานด ทหมบานนนมแต อสม.หญง ม ชายคนเดยวเอาไวแบกเครอง

พนยง 63. ผถ. : รายไดของชาวบานเปนอยางไร

64. ผต.: รายไดด ทานาปละ 2 ครง แตละคนม ไรนามาก ขายขาวไดปละแสน ถงสองแสน

65.ผถ.: เหนวาทนนาทวมบอย

66.ผต.: ทวมทกป

67. ผถ. : แลวชาวบานอยอยางไร

68. ผต. : ทวมเฉพาะทงนา ในบรเวณหมบานไมทวม

139

69. ผถ.:ทาง อนามยไดประสานงานเกยวกบการปองกนโรคไขเลอดออกอยางไรบาง

70. ผต. : จดอบรมใหความรเกยวกบวธการปองกนโรค แก สมาชก อบต. รวมทงประชมแนะนาวธการ

ดาเนนงานควบคมโรคไขเลอดออก แก ผอานวยการโรงเรยน

140

141

142

140

ประวตผวจย

ชอ นายเจรญ นลส วน เดอน ปเกด 23 ธนวาคม 2506 สถานทเกด อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ประวตการศกษา สศ.บ.(บรหารสาธารณสข) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. 2533 ค.บ. (คอมพวเตอรศกษา) สถาบนราชภฎมหาสารคาม พ.ศ. 2542 สถานททางาน โรงพยาบาลเสลภม อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ตาแหนง นกวชาการสาธารณสข