pecina Kuk

8/14/2019 pecina Kuk

1/37

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITUKAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

SPOMENIK PRIRODE

PE]INA KUK

BAWALUKA, 2007. godine


2/37


Spomenik prirode P e } i n a Kuk

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG IPRIRODNOG NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE pristupio je:Pravni osnov za dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu prirodnog dobra sadr`an je u~lanu 33 stav 1. i 2. Zakona o za{titi prirode prema kome se prirodno dobro stavqa podza{titu aktom nadle`nog organa na osnovu Prijedloga ministarstva nadle`nog zaza{titu za{titu `ivotne sredineRepubli~ki zavod za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|aRepublike Srpske pripremio je Elaborat: Prijedlog za stavqawe pod za{tituspomenika prirode "PE]INA KUK" kao prirodnog dobra od velikog zna~aja saprijedlogom akta o za{titi.

Bawa Luka, 2007. god.Direktor Zavoda,

Svetlana [iqegovi}

2


3/37



REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG IPRIRODNOG NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE BAWA LUKA

Elaborat

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE PODZA[TITU SPOMENIKA PRIRODEPE]INA KUK KAO PRIRODNOGDOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJARukovodilac Jelena Kadi}

Obra|iva~

Goran Dujakovi},speleolog

Dr Du{an Mijovi}, geolog

Dragan Kova~evi}, dipl.in`.{um.

Goran Pani}, geograf

Fotografije Goran Dujakovi}

Tehni~ka obrada

Jelena Savi}, dizajn

Goran Kalini}, obrada priloga

Svetlana [iqegovi}, lektor

Direktor Svetlana [iqegovi}

3


4/37


Spomenik prirode P e } i n a Kuk 4

SADR@AJPRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE"PE]INA KUK" KAO PRIRODNOG DOBRA OD VELIKOGZNAÂJA

IDENTIFIKACIJAVrsta i naziv prirodnog dobraOsnovna vrijednostPoloàjPovr{ina i granice za{titePrethodni status za{titeKategorijaMe|unarodni status

OPIS PRIRODNOG DOBRAPrirodaôvjek i priroda

VREDNOVAWEOcjena ispuwenosti uslova za za{tituOcjena vrijednostiPrijedlog kategorije

KONCEPT ZA[TITEOptimalni model za{titeCiqevi razvojaProceduralni, prostorni i vlasni~ki aspekt za{titeReìm za{titeMjere odràvawa, ure|ewa i razvoja prirodnog dobraUpravqawe za{titomFinansirawe za{titeSmjernice

PRILOZIprilog 1: Poloàj pe}ine Kuk na karti 1:100 000

prilog 2: Poloàj pe}ine Kuk na karti 1:25 000prilog 3: Katastarska skicaprilog 4: Popis katastarskih parcelaprilog 5: Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{titeprilog 6: Geolo{ka karta podru~ja Sijera~kih stijena 1:100 000prilog 7: Plan i profil pe}ine Kuk

LITERATURA


5/37



I IDENTIFIKACIJA

5


6/37



VRSTA I NAZIV PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode "Pe}ina Kuk"

OSNOVNA VRIJEDNOST

Jednostavan, podzemni horizontalni oblik karstnog reqefa, ispuwen atraktivnimpe}inskim nakitom. Pe}ina je izuzetno zna~ajan paleontolo{ki lokalitet u RepubliciSrpskoj. Tokom speleolo{kih i paleontolo{kih istraìvawa prona|eni su ostacikostiju pe}inskog medvjeda (Ursus spelaeus) za koje se tokom mjerewa starostimetodom C-14 ispostavilo da su najstariji ostaci pe}inskih medvjeda na prostoruRepublike Srpske i Bosne i Hercegovine, starosti 36 000-40 000 godina.

POLO@AJ

Isto~na Republika Srpska, kawon rijeke Bistrice.

Teritorija op{tine Kalinovik, podru~je Sijera~kih stijena u kawonu rijeke Bistrice.

Udaqenost: od Trnova 19 km, od Fo~e 26 km.

Pristupa~no putni~kim vozilom iz dva pravca:

- od Trnova asfaltnim putem do prve velike krivine (Sijera~ke stijene) u kawonurijeke Bistrice, prelaz na desnu stranu rijeke i daqe strmom stranom 150 metaravertikalno do pe}ine;

- od Fo~e asfaltnim putem kroz kawon rijeke Bistrice do zavr{nog dijele Sijera~kihstijena, prelaz na desnu stranu rijeke i daqe 150 m vertikalno do ulaza u pe}inu.

Nadmorska visina: 850 metara

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mreìX - 4825, 6 N

Y - 6545,51 E

POVR[INA I GRANICA ZA[TITE

Na za{ti}enoj povr{ini Spomenik prirode "Pe}ina Kuk" ustanovqava se reìm za{tite

II stepena.

Reìm za{tite II stepena obuhvata dijelove katastarkskih ~estica 276/4 i 276/1 ucrtanena kopiji katastarskog plana ukupne povr{ine 27,4 hektara koja pripada Katastarskojop{tini Sijera~a.

PRETHODNI STATUS ZA[TITE

Pe}ina Kuk se do sada nije nalazila na listi za{ti}enih prirodnih rijetkostiRepublike Srpske, a ni Republi~kog zavoda za za{titu spomenika kulture i prirode BiH(predratni period).


7/37



KATEGORIJA

Spomenik prirode.Prirodno dobro od velikog zna~aja - kategorija.

Na osnovu Inventara objekata geonasqe|a Republike Srpske, prirodno dobro pe}inaKuk je objekat geonasqe|a nacionalnog zna~aja.

ME\UNARODNI STATUS

IUCN klasifikacija za{ti}enih prirodnih podru~ja: Category III - NaturalMonument / Natural Landmark - Prirodni spomenik.IUCN Lista nacionalnih parkova i za{ti}enih podru~ja (United Nations List ofNational parks &Protected Areas). Ne upisuje se zbog male povr{ine.

7


8/37



II O APIS PRIRODNOG DOBR


9/37



PRIRODA

GEOLO[KA GRA\AGeolo{ka prou~avawa podru~ja okoline kawona Bistrice odvijala su se jo{ odpo~etka 20. vijeka, kada je izdata prva pregledna geolo{ka karta Bosne iHercegovine (Kacer, 1906), a zatim su u okviru namenskih geolo{kih istraìvawaobra|ivani i dijelovi ove istra`ne teritorije (Kosmat, 1924; Havelka, 1929;Simi}, Mikin~i}, ûbrilovi}, 1939; i drugi). Nakon 60-tih godina 20. vijeka,vr{ena su brojna specijalisti~ka geolo{ka istraìvawa, ali najpotpunijiobuhvat su imali autori Osnovne geolo{ke karte, list Fo~a (1982).

Geolo{ka gra|a {ireg podru~ja pe}ine Kuk pripada zoni paleozojskih {kriqacai mezozojskih kre~waka (Petkovi}, 1961) koja je kao sloèna zona podjeqena nanekoliko strukturno-facijalnih jedinica, starosti od gorwopaleozojske doneogene (OGK, List Fo~a, 1982). Spomenik prirode pe}ina Kuk formiran je ustijenama sredwotrijaske starosti.

Rasprostrawewe zastupqenih kartiranih jedinica na istra`nom terenuprikazano je na prilogu 6.

PaleozoikNajstarije stijene istra`nog podru~ja predstavqaju permotrijaske naslage (P,T), koje~ine rubne dijelove paleozojske strukturno-facijalne jedinice Pra~a-Fo~a.Rasprostrawene su u sjevernom dijelu istra`nog podru~ja, a razlikuju se dva tipa klastiti i karbonati.

Klastite predstavqaju crveni kvarcni konglomerati, crveni kvarcni pje{~ari kao i sivipje{~ari. Podre|eno se javqaju metapje{~ari i razli~iti {kriqci. Karbonati se javqajuiznad ili unutar klasti~nih naslaga, kao mase razli~ite veli~ine. Karbonatne stijenesa~iwavaju razli~ito kristalasti kre~waci, ponegdje mermerisani ili laporoviti, aligeneralno veoma siroma{ni fosilima. Kre~waci se odlikuju sivom ili tamnosivombojom sa prisustvom hidroksida gvo`|a, gvo`|evito-ankeriti~nih karbonata i siderite-karbonata gvo`|a.

Ukupna debqina ovog kompleksa iznosi i po nekoliko stotina metara, dok su karbonatnenaslage maksimalne debqine do 100 m.

MezozoikNajve}i dio istra`nog prostora pokrivaju trijaske tvorevine, koje mjestimi~noprobijaju mawe mase dijabaza.Dowi trijas (T1) predstavqaju liskunoviti {kriqci i pje{~ari razli~itog kolorita,kvarcni pje{~ari i konglomerati. Ovi sedimenti su rasprostraweni isto~no i zapadnood pe}ine Kuk. Naj~e{}e su ove stijene u tektonskom kontaktu sa dolomitima i masivnimkre~wacima sredweg trijasa, {to je slu~aj i u bliòj okolini pe}ine. Fosilni oblicina|eni su u liskunovitim {kriqcima i pje{~arima. Debqina sedimenata je veomapromjenqiva i kre}e se u rasponu od 100-400 m.

Sredwi trijas (T21) je zastupqen nera{~lawenim sedimentima anizijskog kata, sivim dosme|im, masivnim i bankovitim kre~wacima, rumenkastim kre~wacima sa ro`nacima idolomiti~nim kre~wacima. Ovi sedimenti, rasprostraweni u {irem podru~ju planineTreskavica, debqine i do 400 metara leè konkordantno na dowotrijaskim, a rije|ediskordantno na permotrijaskim.

Iznad Sijera~kih stijena, na podru~ju kalinova~ko-{ivoqskog platoa zastupqeni surumenkasti kre~waci sa ro`nacima u vi{im dijelovima anizijskog kata. Konkordantnoleè na brahiopodnim kre~wacima ili dolomitima. Na kalinova~ko-{ivoqskom platoukonstatovani su i grudvasti kre~waci sa amonitima koji predstavqaju najvi{e dijeloveanizijskog kata. Debqina ovih grudvastih kre~waka je neznatna.


10/37



Sedimenti ladinskog kata (T22) zastupqeni su u ju`nom dijelu istra`nog podru~ja, Ipredstavqaju ih plo~asti kre~waci u smjeni sa laporcima, pje{~arima, glincima,ro`nacima i zelenim stijenama. Javqaju se izrazito slojeviti, debqine 10 do 15 cm. Odfosilne faune determinisane su {koqke Daonella lommelli, Daonella badiotica.Mikrofosili nisu prona|eni.

KenozoikNeogen je na ovom podru~ju predstavqen slatkovodnim naslagama miqevinskog basena~ije je rasprostrawewe na jugoistoku istra`nog podru~ja. U sastav miqevinskog basenaulaze sedimenti doweg i sredweg miocena i pliocena, koji su odlagani u dvije jezerskefaze.

Na istra`nom podru~ju samo su zastupqeni sedimenti burdigal-heleveta (M1,2), razvijenikao stalni ~lan izme|u bazalne i povlatne zone. U jalovim proslojcima ugqenih slojevabrojni su ostaci slatkovodne faune meku{aca tankih qu{tura, koji se javqaju i u vidulumakela.

Kvartarne naslage u okolini pe}ine Kuk, nizvodno od Dobrog poqa kawonom rijekeBistrice, zastupqene su na pojedinim mjestima aluvijalnim (al) nanosima, a niz padinekawona deponovan je siparski (s) materijal, obi~no ispod subvertikalnih litica.

Ponekad je siparski materijal zna~ajne debqine i dobrim dijelom cementiran upadinske bre~e. Vertikalno se mogu pratiti prekidi deponovawa sipara izraènitankom, nekoliko centimetara debelom korom izlu~enog kalcita, {to daje slikunaslojavawa sipara.

* * *

Regionalno gledano istra`no podru~je pripada geotektonskoj jedinici Zonapaleozojskih {kriqaca i mezozojskih kre~waka., Podru~je Sijera~kih stijena pripadastrukturno facijalnoj jedinici Lelija-Zelengora-Vu~evo koja se sa sjevera grani~i sastrukturno facijalnom jedinicom Pra~a-Fo~a.

Pe}ina Kuk sa okolinom na osnovu polaàja i razvoja facija, pripada niòj tektonskojjedinici [ivoqa, izdvojenoj unutar tektonske jedinice Lelija-Zelengora-Vu~evo.

Tektonska jedinica [ivoqa predstavqa morfolo{ki najvi{e dijelove terena, koji sunavu~eni na tektonsku jedinicu sjeverni obod durmitorskog fli{a. Ovu tektonskujedinicu izgra|uju iskqu~ivo klastiti doweg i karbonati sredweg trijasa uz koje suvezani i rijetki mali izlivi dijabaza. Rasjedi razli~itih dimenzija i pravaca pruàwana ovom terenu su veoma brojni.

U woj su izraèni rasjedi smjera pruàwa sjeverozapad-jugoistok i istok-zapad.Kre~waci sjveroisto~nog i isto~nog dijela Treskavice su borani i grade vi{esinklinala i antiklinala ~ije je pruàwe u osnovi SZ-JI, ali su naknadno brojnimrasjedima poreme}eni, du` kojih su pojedini blokovi spu{tani ili izdizani a negdje ihorizontalno kretani, pa je aksijalne ose te{ko pratiti.

10


11/37


12/37



Rijeka Bistrica izvire iz prostrane pe}ine ispod sjevernih obronaka planineTreskavice. Ispod Dobrog poqa, Bistrica usjeca kawon koji je najdubqi u dijeluSijera~kih stijena u kome se i nalazi ulaz u pe}inu Kuk. Sada{wi poloàj pe}inevisoko u kawonu rijeke Bistrice obja{wava se rezultatom uzajamnog djelovawatektonskih pokreta, cirkulacija voda i drugih vawskih faktora u poreme}enimkarbonatnim stijenama, Predispoziciju za nastanak pe}ine Kuk, nalazimo u tektonskim

pokretima koji su se odvijali u zemqinoj kori, a manifestaciju imaju u kretawu ikidawu stijena, ~ime se otvaraju putevi cirkulacije povr{inskih i podzemnih tokovaili zatvaraju, ranije stvoreni putevi, pa dolazi do stvarawa novih, skretawem tokovapred nastalim ustavama. Tako je i pe}ina Kuk nastala uzdu` rasjeda pravca pruàwasjeveroistok-jugozapad, koji je nekoliko puta reme}en novim rasjedima, upravnim ilidijagonalnim na prethodni, koji su pra}eni nizom pukotina razli~itog intenziteta(E.Kulenovi},1983.)

Hidrogeolo{ke karakteristikeMorfohidrolo{ke odlike pe}ine KukPe}ina Kuk je prili~no jednostavan morfolo{ki i hidrolo{ki sistem. Pe}ina, u koju seulazi iz kawona rijeke Bistrice, predstavqa speleolo{ki objekat bogato ukra{enraznim formama pe}inskog nakita, salivima, stalaktitima, stalagmitima i pe}inskimstubovima. Posmatrano u planu i profilu, pe}ina je speleolo{ki objekat koji se sastojiiz jednog glavnog prostranog kanala, nekoliko mawih i ve}ih dvorana i jedne dvorane udowem nivou. Podu`ni presek kanala ukazuje da su oni dosta subhorizontalni osimvertikalne dvorane u dowem nivou. Ukupna duìna pe}inskih kanala iznosi 688 m.

12


13/37



Podjela pe}inskog sistema na cjelineNa osnovu morfolo{ke analize izdvojene su dve osnovne cjeline pe}ine Kuk: glavnikanal gorweg nivoa i dowa dvorana. Postoje i druga~ija gledawa, pa tako E. Kulenovi}(1983.) izdvaja {est cjelina: Predvorje, Dvorana sa pe}inskim izlu~evinama, Vodena

dvorana, Fosilna dvorana, Dowa dvorana i Kolorado dvorana.Opis morfolo{kih odlika pe}ine Kuk prikazan je na osnovu slede}ih izdvojenihcjelina:

- Glavni kanal gorweg nivoa ( od Ulazne dvorane do Kolorado dvorane);- Dvorana doweg nivoa ( Dowa dvorana),a kori{teni nazivi pojedinih dvorana dati su prema E. Kulenovi}u.

Glavni kanal gorweg nivoa(Od Ulazne dvorane do Kolorado dvorane)Ulaz u pe}inu Kuk leì u vertikalnoj ravni kre~wa~ke litice kawona rijeke Bistrice na150 metara iznad korita rijeke. Mali ulaz u pe}inu visok je 0,8 m i {irok 1,5 m. Na ulazse nastavqa elipsoidna dvorana Predvorje ~ija je duà osa duga~ka od 40-50 m, a kra}aod 12-16 m. Dvorana ima strop u vidu kupole, visoke 2,5 m u sredi{wem dijelu sasvo}ewima na krajevima, gdje se kalcitne izlu~evine spajaju sa dnom.

Na ovu dvorani se nastavqa uskim prolazom, Dvorana sa pe}inskim izlu~evinama.Dvorana ima oblik *~izme* ili hodnika sa pro{irewem na kraju. Plafon je visok 8-10 m.Dno je pokriveno debqim slojem kalcita, od 15-20 cm na kojem su se formirali brojnistalagmiti. Izme}u stalagmita nalaze se mawa lokvasta udubqewa u kalcitu gdje se~esto zadràva voda. Prosje~na {irina dvorane je 8,0 m. Dvorana se zavr{ava zavjesomod pe}inskog nakita, velikim pe}inskim stubovima koji su nastali srastawemstalagmita i stalaktita. Zavjesa, draperija od pe}inskog nakita se formirala na mjestu{upqina nekoliko paralelnih pukotina.

Za wom sledi Vodena dvorana, koja ima gotovo iste dimenzije kao prethodna dvorana.Nagnuti dio dvorane zavr{ava se udubqewem koje je ve}im dijelom ispuweno vodom.Preko kalcita je nataloèna glina, a dubina vode varira od 0,4 do 1,10 m. Tokom mjesecajuna i jula prosje~na dubina vode dostiè 0,6 m, dok se u avgustu i septembru vodanalazi samo uz ju`ni rub dvorane. U dvorani se nalaze niski i {iroki stalagmiti {to jei karakteristika dvorana sa (relativno) visokim plafonom. Uz ju`ni rub dvorane nalazese salivi koji pokrivaju ve}i dio zida.

Fosilana dvorana je najve}a dvorana pe}ine Kuk. Dvorana je razli~itih dimenzija. Upo~etnom dijelu je naj{ira, od 8-10 m a u najvi{em dijelu od 12-15 m. Dno dvorane jeispuweno nagomilanim ulomcima plo~a otpalih sa tavanice na kojima su formirani

mladi stalagmiti i pe}inski stubovi. U drugom dijelu dvorane dno je ispuwenoheterogenim sedimentima, {qunkom, pijeskom, odlomcima kre~waka i pe}inskog nakitana kojima se nalaze cementovani dijelovi polomqenih kostiju pe}inskih medvjeda.

13


14/37



[irina dvorane u ovom dijelu je preko 30 m a visina stropa oko 20 m. Dvorana zavr{avavertikalnim zidom, koji predstavqa rasjedno ogledalo. Uz zid je nagomilano oko 6-7 m{qunka i pijeska, koji je pokriven kalcitnom korom debelom od 10-15 cm. Uz sjeverni ziddvorane leè uru{eni blokovi te{ki vi{e tona. Iza wih se nalazi otvor u dowudvoranu.

Kolorado dvorana je produètak Fosilne dvorane u pravcu jugozapada. Nià je za 7-8 m

u odnosu na Fosilnu dvoranu. Sastoji se od dva {ira dijela i uèg sredi{weg sauzvi{ewem, koji odvaja {iroke dijelove dvorane. Sjeverozapadni rub dvorane jeispuwen {qun~ano-pje{~ano-glinovitim naslagama do visine Fosilne dvorane. U prvomdijelu dvorane, na dnu se nalaze kalcitne naslage. U sredi{wem dijelu nalaze se dvakratka, debela stalagmita sa pre~nikom oko 1,2 m. Na jednom od wih nalazi se udubqenabigrena kada.

U drugom dijelu dvorane nalazi se potok koji je usjekao korito u talogu pe}ine sameandrima i terasama. Na wegovoj lijevoj obali, visokoj 7-8 m nalaze se o{trinazubqeni grebeni. Ispod se smjewuju {qunkovito-pjeskovite naslage sakonglameratima. U ovim naslagama su prona}eni tako|e ostaci pe}inskog medvjeda. Zbogwenog kawonastog izgleda ovu dvoranu je Esad Kulenovi} nazvao Kolorado.

14


15/37



Dvorana doweg nivoa(Dowa dvorana)Ova prostrana dvorana nià je za 40 m od Fosilne dvorane. Vertikalni ulaz ima jamskiotvor {irine 10-15 m, visine 3-5 m u gorwem dijelu. Dvorana ima oblik trougla saosnovicom duìne 40 m i kracima pribli`no po 20 m. Iz vrha trougla u dvorani, vodihodnik u pravcu sjeveroistoka, zatim skre}e na istok a onda pod pravim uglom skre}e najug. Iz sjeverozapadnog vrha dvorane dolazi mawi potok, koji je usjekao korito u dnudvorane i oti~e hodnikom na sjeveroisto~nu stranu. Potok prati pruàwe hodnika naduìni od 35 m sve do ponora.

Dno dvorane je pokriveno pjeskovito-{qunkovitim naslagama. Debqina im se kre}e od 6do 7 m. U usjeku potoka naslage su vidqive svega 3-4 m. I u ovoj dvorani su prona}eniostaci pe}inskih medvjeda.

Paleontolo{ki nalazi u pe}ini KukPe}ina Kuk je svojim nepristupa~nim poloàjem relativno kasno privukla pa`wuistraìva~a. Potpuno nezavisno, speleolozi Speleolo{kog dru{tva iz Fo~e isarajevski geolog-paleontolog Esad Kulenovi} su istraìvali pe}inske kanale krajemsedamdesetih i po~etkom osamdesetih godina pro{log vijeka. Speleologe je privuklasvojim izvanredno bogatim, zbog nepristupa~nosti, dobro o~uvanim pe}inskim nakitom,a Kulenovi}a zbog mogu}nosti otkri}a zanimqivog paleontolo{kog materijala.

Tokom svojih ~estih posjeta pe}ini, Kulenovi} je otkrio brojne ostatke fosilne faune,koja je jo{ uvijek samo djelomi~no istraèna. U podzemnim kanalima iskopao je trisonde, od kojih su paleontolo{ki ostaci prona}eni u sondi u Fosilnoj dvorani. Zbirkuprona|enih fosilnih ostataka ~ine uzorci iskopani u sondi povr{ine 3,0 m . Ukupno jeiskopano 220 uzoraka fosilnog materijala pe}inskih medvjeda, lobawa, vilica, zuba i

ekstremiteta.

15


16/37



Kosti pe}inskog medvjeda

Tokom svojih ~estih posjeta pe}ini, Kulenovi} je otkrio brojne ostatke fosilne faune,koja je jo{ uvijek samo djelomi~no istraèna. U podzemnim kanalima iskopao je trisonde, od kojih su paleontolo{ki ostaci prona}eni u sondi u Fosilnoj dvorani. Zbirkuprona|enih fosilnih ostataka ~ine uzorci iskopani u sondi povr{ine 3,0 m . Ukupno jeiskopano 220 uzoraka fosilnog materijala pe}inskih medvjeda, lobawa, vilica, zuba iekstremiteta.

Broj iskopanih uzoraka nije kona~an. Prepostavqa se da je u pe}inskim naslagamazastupqen daleko ve}i broj fosilnih ostataka, ne samo pe}inskih medvjeda, nego idrugih ìvotiwa koje su nalazile skloni{te u pe}ini ili uvla~ile plijen unutra.

Me}u ostacima pe}inskih medvjeda procentualno su najbrojnija rebra i kostiekstremiteta, koji su naj~e{}e polomqeni i ostaci pojedina~nih zuba. Tokom svojihistraìvawa Kulenovi} nije prona{ao potpuno o~uvane lobawe pe}inskih medveda. Uvlasni{tvu S.D. Ursus spelaeus iz Fo~e nalazi se jedna cijela, odli~no o~uvana lobawape}inskog medvjeda prona|ena u pe}ini Kuk za vrijeme spelelo{kih istraìvawa.

Kulenovi} je prona{ao obiqe sitnijih fragmenata pojedinih dijelova lobawa medvjeda,jedan ~eoni dio, sagitalni greben, dio sa okcipitalnim kostima i brojne komade odjagodi~nih lukova. Na osnovu analiza osteolo{kog materijala otkriveno je da su u

pe}ini Kuk ìvjeli mali i sredwe veliki pe}inski medvjedi, me|u kojima je biloprimjeraka od (starosno) potpuno mladih do starih, pa ~ak i bolesnih. Premaanaliziranom materijalu pe}inske hodnike su nastawivali prete`no mu`jaci, dok suènke bile u mawini. Primjerci koji su ìvjeli u pe}ini imali su jasne speloidnekarakteristike, izraèn sagitalni greben, strmo i visoko ~elo, bazilarnu duìnu lobawei dr.

Uzorci pe}inskog nakita uzeti iz pe}ine sa nekoliko mjesta (iz dvije kopane sonde ijednog prirodnog stuba naslaga) metodom datirawa apsolutne starosti izvr{enom uInstitutu Ru|er Bo{kovi} u Zagrebu, pokazali su da su uzorci stari od 36.000-40.000-+3000-5000 godina, {to vremenski pada u drugu polovinu interstadijala vurm . Naslageù}kastosme|eg pijeska sa skeletnim ostacima pe}inskog medvjeda su starije ivjerovatno su nataloène u stadijalu vurm 1, pa su to za sada najstariji ostacipe}inskog medvjeda u Bosni i Hercegovini(E. Kulenovi},1983).

16


17/37



ÔVJEK I PRIRODA

Uvidom u stawe na terenu, ne zapaàju se nikakvi fizi~ki, ili drugi vidqivi

indikatori neposredne ugroènosti. Neposredna okolina pe}ine Kuk nijezahva}ena antropogenim uticajima u smislu razvoja intezivne poqoprivrede, anema ni industrijskih i privrednih postrojewa ili uslu`nih i sli~nih objekata.U uòj zoni pe}ine, nisu primje}eni direktni uticaji ~ovjeka.

Iznijeto stawe ukazuje da nisu naru{ene prirodne vrijednosti pe}ine Kuk, aliukazuje da budu}i Staralac treba ozbiqno da pristupi poslovima ure|ewa iza{tite prirodnog dobra.

17


18/37



III VREDNOVAWE


19/37



OCJENA ISPUWENOSTI USLOVA ZA ZA[TITU

Pe}ina Kuk predstavqa u hidrolo{kom smislu slabo aktivnu pe}inu, koju karakteri{estalno jezero nastalo i koje se odràva od prokapnih i voda procje|ivawa i potok udowem dijelu. Pe}inu karakteri{u prostrani kanali razvijeni u dva horizonta,atraktivan pe}inski nakit i bogat paleontolo{ki materijala koji je za sada samodjelomi~no prona|en i istraèn. Pomenuti skup vrijednosti speleolo{kog objektape}ine Kuk daje joj svojstvo prirodnog dobra u skladu sa Zakonom o za{titi ìvotnesredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02).

Determinisawe istra`nog podru~ija kao prirodnog dobra i ocjena ispuwenosti uslovaza za{titu vr{eni su uokviru standardne procedure vrednovawa sa stanovi{ta potrebai ciqeva za{tite prirode i ìvotne sredine ~iji su kriteriji iskazani kao:

Izvornost (autohtonost) stepen izmjewenosti prirodnog stawa,glanih ~inilaca,elemenata i odlika nekog prostora ili pojava pod direktnim ili posrednim

uticajem ~ovjeka, Reprezentativnost pokazateq jedinstvenosti i specifi~nosti prirodnog dobra

u okviru grupe srodnih pojava,

Rijetkost - izraz kvantitativnog stawa i pokazateq ugroènosti odre|ene pojaveili procesa, vezano za odre|eni prostorni ili vremenski okvir,

Raznolikost - izraèna bogatstvom raznovrsnih, me|usobno kombinovanih,prirodnih pojava i procesa,

Cjelovitost-koja izraàva stepen jedinstva i zaokruènosti odre\enog prostoraili pojave i wihovih sadràja,

Esteti~nost-po kojoj se cijene atraktivnost ambijentalmo-pejsa`nih vrijednosti, iqepota prirodnog dobra.

Ispuwenost uslova za za{titu ocewena je i u kontekstu potencijala za razvoj op{tihfunkcija ovog podru~ja kao za{ti}enog prirodnog dobra. Op{te funkcije predstavqajunau~na, kulturna i obrazovno-vaspitna, dok }e ostale potencijalne funkcije (turisti~ko-rekreativna, privredna ...) biti razmotrene pri definisawu koncepta za{tite. Na osnovuizvr{ene analize konstatovanih vrijednosti i funkcija za{tite, utvr|en je visok stepenme|usobne zavisnosti i uslovqenosti ~lanova navedene relacije.

Prilikom valorizacije jedan od problema je svakako bio nedovoqni stependefinisanih i propisanih kvantitativnih metoda, {to proisti~e iz ~iwenice da zasvaki kriterijum postoji vi{e pokazateqa. Oni se ~esto ne mogu egzaktno iskazatinumeri~kim veli~inama, ve} se determinacija wihovih vrednosti vr{i na iskustveno-

komparativnoj i kvalitativnoj osnovi. Me|utim, bez obzira na pomenute pote{ko}evalorizacije, prirodne vrijednosti pe}ine Kuk imaju sna`nu argumentaciju kojaobezbije|uje uklapawe u navedene kriterijume.

Pe}ina Kuk po svojim dimenzijama i karakteristikama spada u petnaest najzna~ajnijihspeleolo{kih objekata Republike Srpske, nau~no vrednovanih u okviru radne grupe zaspeleologiju pri Nacionalnom savjetu za geonasle|e Republike Srpske, odnosno uInventaru objekata geonasle|a.

OCJENA VRIJEDNOSTI

Utvr|ivawe stepena zadovoqewa kriterijuma vrednovawa izvr{eno je na osnovukvalitativne analize obiqe`ja podru~ja pe}ine Kuk po zastupqenim prirodnimkomponentama.


20/37



IzvornostPe}ina Kuk je potpuno sa~uvan u izvornom obliku speleolo{ki objekat, koji pokazujeprirodu razvoja ovog kra{kog predjela. Pe}ina nije ure|ivana ~ime su se o~uvale sveprirodne karakteristike i izuzetno vrijedan paleontolo{ki materijal.

Reprezentativnost

Pe}ina Kuk i izdvojeni predeo su reprezentativni {to se ogleda u:

jedinstvenosti skupa speleomorfolo{kih obiqe`ja iskazanih kroz pe}inskisistem vi{e horizonata i veoma atraktivan pe}inski nakit koji ukra{avapodzemne galerije,

vrijedan paleontolo{ki materijal koji ovu pe}inu svrstava u zna~ajnepaleontolo{ke lokalitete Republike Srpske.

jedinstvenom prirodnom spomeni~kom nasqe|u, zbog ~ega je pe}ina Kuk svrstana uobjekte geonasqe|a Republike Srpske

RijetkostZna~ewe pojma ili kategorije "rijetkost ispoqava se kroz prisustvo oblika i pojavaobjekata neìve prirode, pri ~emu se uspostavqa posebna skala za kvalitativno ilikvantitativno izraàvawe brojnosti i determinisawe teritorije kroz "rijetkost kaovrijednost sebi, koja je izraèna kao prirodna dragocjenost, i formira obavezu za{titei o~uvawa, a opredjequje i na~in (u pogledu vrste i reìma za{tite) za ostvarivawe togciqa. S obzirom da pojedini elementi i oblici reqefa predstavqaju rijetkost svojom

pojavom i na~inom izraènosti koja je obiqeèna kao geonasle|e, gde su prona|eninajbrojniji paleontolo{ki ostaci u Republici Srpskoj, kao i Bosni i Hercegovini,zakqu~uje se da je podru~ije pe}ine Kuk izuzetno.

RaznolikostSpomenik prirode pe}ina Kuk pokazuje znatan stepen raznolikosti prirodnih sadràja,prije svega elemenata geodivirziteta, s obzirom na analizirane vrijednosti. Kategorija"raznolikosti" ukqu~uje u sebi prostornu varijabilnost fenomena i procesa fizi~ko-geografskih ~inilaca (elemenata), i moè se ocjewivati kao zasebna vrijednost ili kaoestetska vrijednost koja proisti~e iz obiqe`ja predeonog lika i uklopqenostispeleolo{kog objekta.

CjelovitostCjelovitost je preduslov za{tite prirodnog dobra, odnosno jedna od bitnih odrednicaprostornog okvira za{tite. Primjena ovog kriterijuma veoma je slo`na s obzirom naizuzetnu iznijansiranost pojma "cjeline" u fizi~ko-geografskom, biolo{kom, odnosnoekolo{kom ili u nekom drugom pogledu, kao i nejednaku taksonomiju "cjelina" u nau~nimdisciplinama. Stepen cjelovitosti prirodnog dobra cijeni se prije svega sa prakti~nogaspekta kao skup realnih mogu}nosti da se sa granicama za{tite obuhvate su{tinskevrijednosti jednog prostora koje su me|usobno uzro~no-posledi~no povezane i na tajna~in obezbjede uslovi wihove za{tite i razvoja. Na osnovu ovakve postavke, zakqu~ujese da je skup osnovnih vrijednosti pe}ine Kuk u mnogome homogenozovan i prostornouobli~en, odnosno lako prepoznatqiv sa aspekta utvr|ivawa aspekta okvira za{tite.

Estetika predjelaPejsa`no-ambijentalne vrijednosti pe}ine Kuk se visoko rangiraju i poredsubjektivnosti doìvqavawa i ocjene lijepog u prirodi. Te se vrijednosti zasnivaju naizuzetnoj predjelnoj raznolikosti, nanaru{nosti predeonog lika direktnim efektima


21/37



privrednih aktivnosti. Estetika predjela osobito dolazi do izraàja zbog mogu}nosti{iroke vizuelne percepcije ne samo pojedinih elemenata ve} i cjelovitog prostora ~ijisu oni dio. Skrovitost prirodnog dobra uticala je da se o~uva estetika predela.

PRIJEDLOG KATEGORIJENa osnovu pravilnika o ketegorizaciji prirodnih dobara i preporukama Nacionalnogsavjeta za geo-nasqe}e RS i evropske asocijacije za konzervaciju geolo{kog nasqe}a(Pro geo) a cijene}i ~iwenicu da su{tinska obiqe`ja pe}ine Kuk po ve}inikriterijuma imaju visok rang u trostepenoj skali vrednovawa i da ovo podru~je moèuspje{no razvijati za{titne i druge dozvoqene funkcije, predlaè se svrstavawe pe}ine

Kuk u prirodna dobra od velikogzna~aja, odnosno prirodna dobra II kategorije.

21


22/37



V KONCEPT ZA[TITE


23/37



OPTIMALNI MODEL ZA[TITE

Koncept za{tite Spomenika prirode "Pe}ina Kuk" se zasniva na dosada{wim iskustvimau za{titi, razvoju, ure|ivawu i upravqawu spomenikom prirode koji su bazirani na:

o~uvawu i unapre|ivawu ukupnih prirodnih vrijednosti, o~uvawu predionih odlika, uskla|enoj za{titi i kori{}ewu prirodnih resursa,

ali i potrebama koje se name}u nakon detaqnog vrednovawa prirodnih i qudskim radomstvorenih vrijednosti, kako bi za{ti}eno prirodno dobro moglo da bude nominovano zaobjekat geonasqe|a nacionalnog zna~aja.

CIQEVI RAZVOJA

Op{ti ciqeviProstorni plan Republike Srpske (1996-2015), odnosno Etapni plan 1996-2001, poglavqe10. ta~ka 3. "Za{tita prirodnih dobara", jedini trenutno relevantni dugoro~ni programrazvoja, postavqa sqede}i op{ti ciq razvoja:"postizawe racionalne organizacije i ure|ewe prostora, uskla|ivawem wegovogkori{}ewa sa mogu}nostima (i ograni~ewima) u raspolagawu prirodnim i stvorenimvrijednostima i sa potrebama dugoro~nog socijalnog i ekonomskog razvoja", a prije svegasa za{titom ìvotne sredine.

Konceptom za{tite i razvoja, neophodno je, u op{tem smislu obezbijediti:

funkcionalnu integrisanost prostora i uskla|ivawe;

saobra}ajnom integracijom i stru~nom opremqeno{}u prihvatnog punkta posti}i

boqu povezanost spomenika prirode sa okruèwem.

Polaze}i od opredjeqewa da je jedna od razvojnih aktivnosti podru~ja turizam, na bazimotiva i resursa prirodne i stvorene sredine, ciqevi bi se ostvarivali kroz:

ukqu~ivawe lokalnog zainteresovanog stanovni{tva u trì{ni sistem kori{}ewaturisti~kih i komplementarnih razvojnih potencijala,

ekonomsko stimulisawe i predfinansirawe nekomercijalnih aktivnosti, kojeobezbje|uju pripremu podru~ja,

logisti~ku i institucionalnu podr{ku na svim nivoima.

Prema op{tim ciqevima razvoja i za{tite koji su definisani planskim i zakonskimodredbama i stru~nim postulatima, primjewuju se ciqevi upravqawa u skladu same|unarodnom kategorizacijom za{ti}enih prirodnih dobara IUCN i predlaè seusvajawe me|unarodne kategorije III,

"Upravqawe podrazumjeva: za{titu vrijednih i o~uvanih prirodnih cjelina i wenih elemenata; plansko i programsko usmjeravawe i uskla|ivawe za{tite, djelatnosti i

aktivnosti; o~uvawe skladne interakcije prirode i kulture kroz za{titu predjela i/ili

marinskih predjela i odràvawe tradicionalnog kori{}ewa zemqi{ta, na~inagradwe i dru{tvenih i kulturnih manifestacija;

podr{ka na~inu ìvota i ekonomiji koja je u skladu sa prirodom i za{titadru{tvenog i kulturnog miqea zajednice;

o~uvawe diverziteta predjela, stani{ta, pridruènih vrsta i ekosistema; eliminacija i daqe spre~avawe eksploatacije zemqi{ta i preobimnih

aktivnosti;


24/37



mogu}nost kori{}ewa kroz rekreaciju i turizam u skladu sa osnovnimkvalitetima podru~ja;

podr{ka nau~nim i obrazovnim aktivnostima koja }e doprinijeti dugoro~nojdobrobiti lokalnog stanovni{tva i razvoj javne podr{ke za{titi takvih podru~ja;

doprinos dobrobiti lokalne zajednice kroz obezbe|ewe prirodnih proizvoda({umski i ribolovni proizvodi) i usluga (kao {to je ~ista voda ili prihod izodrìvih oblika turizma)."

Posebni ciqeviS obzirom na status i funkcije Pe}ine Kuk kao za{ti}enog prirodnog dobra, djelimi~nuure|enost i ve}inom zapu{tenost okolnog prostora, neophodno je planirati i sprovestiniz mijera sanaciono-ure|ajnog karaktera, kao {to su:

obiqeàvawe pe}ine i granica za{ti}enog prostora na propisan na~in;postavqawe informativnih tabli, putokaza i tabli upozorewa o po{tovawuuspostavqenog reda i reìma;

zatvarawe otvora pe}ine re{etkastom metalnom kapijom napravqenom tako daomogu}uje kretawe slijepih mi{eva;

pristupni put urediti iz svih pogodnih pravaca;

Istraìva~ki radoviProgram istraìvawa Pe}ine Kuk podrazumijeva slijede}e radove:

nastavak speleomorfolo{kih istraìvawa u pe}ini, du` speleolo{kog sistema iu okolini;

uspostavqawe mikroklimatskih osmatrawa u pe}ini; istraìvawe pe}inske faune; paleontolo{ka istraìvawa u pe}ini.

Rezultate planiranih istraìvawa Pe}ine Kuk i planove sanacije i ure|ewa potrebno jena programskom i projektnom nivou integrisati kroz Program za{tite i razvoja.

24


25/37



Bliè uslove odràvawa reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekata iposetilaca na za{ti}enom prostoru utvrdi}e Staralac posebnim aktom.

PROCEDURALNI, PROSTORNI I VLASNI^KI ASPEKT ZA[TITE

Proceduralni aspekt za{titeNa osnovu odredaba Zakona o za{titi ìvotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02)zakqu~eno je da treba donijeti akt o stavqawu pod za{titu Pe}ine Kuk u statusu i podnazivom Spomenik prirode "Pe}ina Kuk". Aktom o za{titi treba ustanoviti wen za{titnistatus kao jedinstvenog prirodnog dobra koje obuhvata Pe}inu Kuk sa neposrednomokolinom i pokretnim paleontolo{kim materijalom koji predstavqaju jedinstvenucjelinu.

S obzirom da je navedeni speleolo{ki objekat vrednovan kao prirodno dobro od velokogzna~aja dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu je u nadle`nosti Vlade RepublikeSrpske, na prijedlog Ministarstva za prostorno ure|ewe gra|evinarstvo i ekologiju iRepubli~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|a RepublikeSrpske.

Prostorni i vlasni~ki aspekt za{titeZa za{titu u svojstvu spomenika prirode osim Pe}ine Kuk predlaè se prostor u wenojneposrednoj okolini obuhva}en povr{inama katastarskih parcela na katastarskojop{tini Kalinovik, Skup{tine op{tine Kalinovik, prikazane na prilogu br 3.

RE@IM ZA[TITE

Na prostoru koji je predmet ovog Elaborata i koji se predlaè za za{titu neophodno jeuspostaviti reìm za{tite stepena koji }e biti regulisan podzakonskim aktima.

25

U konkretnoj primjeni, navedeni reìm podrazumijeva tretman Spomenika prirode"Pe}ina Kuk" kao za{ti}enog prirodnog dobra poluotvorenog tipa, odnosno ograni~ene


26/37



posjete po broju posjetilaca i pa`qivog ~uvawa. Na osnovu ovakvog reìma neophodno jeaktom o za{titi, u ciqu preventivnog djelovawa, utvrditi pravno-administrativnemjere, kao {to je navedeno.

Djelatnosti na za{ti}enom prostoru koje nisu zabrawene, kao i radovi van za{ti}enogprostora za koje se osnovano predpostavqa da mogu nepovoqno imati {tetne poslediceza za{ti}eni Spomenik prirode "Pe}ina Kuk", podlijeù proceduri dobijawa

saglasnosti u skladu sa Zakonom o za{titi ìvotne sredine i Uredbe o projektima zakoje se provodi procjena uticaja na ìvotnu sredinu. Izre~ene zabrane i navedenaprocedura ne odnose se na postoje}i na~in kori{}ewa poqoprivrednog zemqi{ta.

Bliè uslove reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekta i posetilaca naza{ti}enom podru~ju utvrdi}e Staralac posebnim aktom, a po prethodno pribavqenimuslovima i mi{qewu Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnognasqe|a Republike Srpske.

MJERE ODR@AVAWA, URE\EWA I RAZVOJA PRIRODNOGDOBRA

Na podru~ju Spomenika prirode "Pe}ina Kuk", u smislu odràvawa, ure|ivawa i razvojaprirodnog dobra, kao dozvoqene mjere se propisuju: Poqoprivredna proizvodwa doma}instava u individualnom reìmu. Podizawe autohtonih sastojina li{}ara na povr{inama pod {ikarama i

{ibqacima, ako su uslovi povoqni, uz o~uvawe postoje}e autohtone vegetacije. Intenzivna konverzija postoje}ih sastojina u izdana~kim {umama i wihovo

prevo|ewe u visoki uzgojni oblik. Na mestima gde je to mogu}e treba i}i pre svegana restituciju, dok supstituciju vrsta treba izbegavati, uz iskqu~ivoprimewivawe autohtonih vrsta sa ovog podru~ja.

Izgradwa novih objekata i izvo|ewe radova koji su u funkciji prezentacije iza{tite za{ti}enog prirodnog dobra, a koji su imenovani ovim elaboratom -ure|ewe saobra}ajnica, prihvatnih povr{ina, i dr., ili odgovaraju}im Planskimaktom spomenika prirode.

Izgradwa objekata prema urbanisti~kim projektima, odnosno urbanisti~kimdozvolama, uz obaveznu izradu detaqnih analiza uticaja, na osnovu uslovanadle`nih institucija i Republi~kog zavoda za za{titu.

Izgradwa pomo}nih objekata na parcelama u privatnom vlasni{tvu premanavedenim arhitektonskim uslovima, izdatim od nadle`nih organa.

Zadràvawe postoje}ih trasa saobra}ajnica, a moè se predvideti iasfaltirawe iskqu~ivo onih saobra}ajnica koje }e voditi do planiranogparkinga kako bi se omogu}ilo povezivawe naseqa i postoje}e lokacije posebnenamene.

Zadràvawe elektromreè podru~ja na postoje}im pravcima dok se ne steknuuslovi za wenu rekonstrukciju u celini ili delovima uz obavezno kablirawe.

Prikqu~ivawe novih objekata uz obavezno kablirawe na mestima gde se naru{avaambijentalna celina.

Da se planovima obezbedi racionalizacija elektromreè podru~ja i provo|ewekablova du` saobra}ajnica. Javno osvetqewe na urbanizovanim povr{inama koje moè imati iskqu~ivo

pejza`ni karakter uz upotrebu odgovaraju}ih svetlosnih tela. Individualno vodosnabdjevawe objekata iz bunara, s tim {to }e se

odgovaraju}im urbanisti~kim planovima omogu}iti javno vodosnabdjevawe zapojedine grupacije objekata, a prema posebnim tehni~kim uslovima i uslovimaRepubli~kog zavoda.

Na podru~ju spomenika prirode Pe}ina Kuk, u ciqu odràvawa, ure|ivawa i razvojaprirodnog dobra, i sprovo|ewa reìma za{tite stepena zabrawuje se:

Industrijska eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina na celom

podru~ju, osim ako se ne radi o strate{kim sirovinama, pri ~emu odluku donosinadle`ni dràvni organ u skladu sa Zakonom o rudarstvu.


27/37



Primarna prerada i predkoncentracija sirovina, osim u slu~aju strate{koginteresa, pri ~emu se utvr|uju posebni uslovi za{tite ìvotne sredine.

Deponovawe primarnih i sekundarnih jalovina, komunalnog, industrijskog idrugog otpada i vi{kova zemqe sa otkopa na za{ti}enom podru~ju.

Gradwa industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehni~kih i drugihobjekata ~iji rad i postojawe mogu izazvati nepovoqne promene kvalitetazemqi{ta, voda, vazduha, ìvog sveta, lepote predela, kulturnih dobara i wihoveokoline.

Promjena namjena povr{ina, izuzev promjena koje proisti~u iz programskihdokumenata Staraoca.

Gradwa stambenih, ekonomskih pomo}nih objekata poqoprivrednih doma}instavai vikend objekata izvan gra|evinskih podru~ja utvr|enih posebnim planskim iurbanisti~kim dokumentima, odnosno gradwa objekata poqoprivrednihdoma}instava izvan postoje}ih gra|evinskih parcela do dono{ewa tihdokumenata.

Razgradwa i drugi vidovi uni{tavawa objekata koji po arhitektonsko-gra|evinskim odlikama i vremenu nastanka i nameni predstavqaju spomenikenarodnog graditeqstva.

Prosjecawe bilo koje nove saobra}ajnice, ukoliko nije utvr|ena vaè}improstornim ili urbanisti~kim planom, ili granskim osnovama koje su usagla{ene

sa reìmima i merama za{tite podru~ja. Uzimawe fosilonosnih materijala sa geolo{kih profila i izdanaka. Svaka promjena postoje}e morfologije terena i vodotoka, prevo|ewe voda jednogu drugi vodotok, i izmjena hidrodinami~nih karakteristika i reìma vodotokabez saglasnosti nadle`nih institucija. Izvo|ewe hidrogeolo{kih radova bez saglasnosti Zavoda i Staraoca; Izgradwa vodozahvata, dubokih bu{otina ili posebno izdvojenih za potrebe

pojedina~nih doma}instava. Kaptirawe izvora, izgradwa hidrotehni~kih objekata (akumulacija, brana ...),ukqu~uju}i i regulaciju vodotoka. Svako pregra|ivawe vodotoka i izgradwa novih ribwaka. Izgradwu septi~kih jama (otvorenog tipa) kao i formirawe deponija bilo kog

otpada. Formirawe mrcini{ta na podru~ju otvorenog karsta. Skladi{tewe, deponovawe i bacawe komunalnog otpada i otpadnih materija svih

vrsta van mesta odre|enih za tu namenu. Rukovawe otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim

materijama u prirodi. Uni{tavawe {umskih kompleksa i wihovo usitwavawe. îsta se~a u prirodnim sastojinama i kr~ewe {uma, kresawe lisnika i

prekomerno kori{}ewe drvne mase u odnosu na ciqeve i principe gazdovawa{umama.

Preoravawe zemqi{ta i obavqawe drugih radwi na mjestima na kojim se moguizazvati procesi jake i ekscezivne erozije.

Sadwa, zasejavawe i naseqavawe vrsta biqaka stranih za prirodni ìvi svetovog podru~ja, osim za potrebe spre~avawa erozije i klizi{ta.

Sakupqawe, kori{}ewe i uni{tavawe divqih biqnih i ìvotiwskih vrstaza{ti}enih kao prirodne retkosti ili druge zakonski regulisane kategorije.

Naseqavawe vrsta ìvotiwa stranih za prirodni ìvi svijet ovog podru~ja, uslobodnom prostoru.

Uznemiravawe ptica. Lov i komercijalni ribolov.

UPRAVQAWE ZA[TITOM

Uspostavqawe zakonske za{tite, odnosno progla{ewe Pe}ine Kuk za za{ti}eno prirodnodobro - spomenik prirode, jedan je od osnova za upravqawe za{ti}enim prirodnimdobrom. Upravqawe prirodnim dobrom podrazumjeva efikasno planirawe, pra}ewe

stawa, preduzimawe mjera i aktivnosti na unapre|ivawu, razvoju i kori{}ewuprirodnih vrijednosti podru~ja saglasno utvr|enim mjerama i uslovima za{tite.


28/37



U preduzimawu mjera i uslova za{tite, imaju}i u vidu potrebu o~uvawa prirodnihvrednosti, neìve i ìve prirode posebnu pa`wu u upravqawu spomenikom prirodetreba posvetiti za{titi speleolo{kog objekta i prirodnih otvora u karstu i pokretnompaleontolo{kom materijalu.

Na osnovu konsultacija i mogu}nost razvoja prirodnog dobra i wegovog ukqu~ivawa uPrograme razvoja regionalnog i vi{eg karaktera, preporu~uje se da se za staraoca

spomenika prirode "Pe}ina Kuk" odredi Skup{tina op{tine Kalinovik.

Me|usobne obaveze Staraoca i predstavnika organa koji donose akt o za{titi,neophodno je regulisati ugovorom koji moè biti ograni~enog ili neograni~enogtrajawa. Veoma je zna~ajno da Staralac dobije neposrednija ovla{}ewa u domenuobustavqawa radova koji nisu u skladu sa propisanim reìmom za{tite i nalagawemmera koje su du`ni da sprovedu korisnici prostora.

FINANSIRAWE ZA[TITE

Finansijska sredstva za izradu potrebne dokumentacije, istraìvawa i izvo|ewa

radova na za{titi potrebno je obezbediti iz izvora u skladu sa ~lanom 44. Zakona oza{titi prirode. Tako|e treba deo radova koji se odnose na turisti~ku prezentacijulokaliteta da participira Staralac, a Republika da pruì ode|ene olak{ice nosiocurazvoja turizma, odnosno Staraocu. Tro{kovi teku}eg odràvawa za{ti}enog prirodnogdobra koje vr{i Staralac pokrili bi se delom iz sopstvenih sredstava Staraoca, adelom iz op{tinskih sredstava, odnosno iz namenskih fondova Republike, i delom iznaknada koje }e na zakonom propisan na~in davati glavni korisnici ovog prostora,odnosno prirodnih resursa.

SMJERNICE

U ciqu stavqawa za{ti}enog dobra u funkciju i rje{avawa mogu}ih konfliktnihinteresa, neophodno je odmah pristupiti:

Obezbje|ivawu planskih osnova za upravqawe i ure|ewe podru~ja, {to bipodrazumjevalo izradu sqede}ih dokumenata:

o sredworo~nog i godi{wih programa za{tite i razvoja za{ti}enog dobra;o prioritetnih razvojnih programa za za{ti}eno podru~je, kao samostalnih

dokumenata ili dijelova programa regionalnog razvoja podru~ja Kalinovik.

Izradi dokumentacione osnove, pod kojom se podrazumeva:o utvr|ivawe stawa izgradwe na podru~ju, odnosno pravnog statusa svih

postoje}ih objekata, uz wihovu legalizaciju po Zakonu, ako odgovarajukriterijumima iz ovog elaborata;

o uspostavqawe katastra instalacija;o revizija, aùrirawe katastra, posebno stawa vlasni{tva na

poqoprivrednim povr{inama.

Organizaciji za{tite na podru~ju i to:o formirawe slu`be nadzora;o organizovawe saradwe sa slu`bama op{tina, posebno inspekcijskim

slu`bama iz urbanizma i gra|evinarstva radi spre~avawa bespravneizgradwe;

o u saradwi sa Republi~kim zavodom za za{titu kulturno-istorijskog i[rirodnog nasqe|a Republike Srpske i zavi~ajnim muzejima napravitiprograme istraìvawa za{tite etnonasqe|a na za{ti}enom prostoru, idrugo.


29/37



V PRILOZI


30/37



SPOMENIK PRIRODE PE]INA KUKPolo`aj pe}ine Kuk 1:100 000

(Topografska karta, list Fo~a,1971)

Spomenik prirode pe}ina Kuk

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X 4824,800 N

Y 6544,1650 E

Nadmorska visina 850 m

Prilog 130


31/37



SPOMENIK PRIRODE PE]INA KUKPolo`aj pe}ine Kuk 1:25 000

(Topografska karta, list Gora`de 3-3,1980)

Spomenik prirode pe}ina Kuk

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X 4825,6 N

Y 6545,51 E

Nadmorska visina 850 m

Prilog 231


32/37



SPOMENIK PRIRODE PE]INA KUKKopija katastarskog plana

Katastarska op{tina Sijer~a, broj plana 31-XIX-14-b/2Republi~ka uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove

Podru~na jedinica Kalinovik

Prilog 3

32


33/37



SPOMENIK PRIRODE PE]INA KUKPopis katastarskih parcela i povr{ina

broj~estice

ukupnapovr{ina( hektara)

276/1

276/427,4

dio ~estice

dio ~estice

Prilog 4

33


34/37



SPOMENIK PRIRODE PE]INA KUKGranice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite

Prilog 5

34


35/37



SPOMENIK PRIRODE PE]INA KUKGeolo{ka karta podru~ja Sijera~kih stijena 1:100 000

( list Fo~a K 34-14, 1982. )

Legenda

Aluvijalni nanos Granica osmatrana iaproksimativna ili pokrivana

Urnisi i sipari Eroziona ili tektonsko erozionagranica

Deluvijalno-proluvijalni zastori Osa sinklinale

Kre~waci, ro`naci, tufovi i glinci Osmatran rasjed

Bankoviti i masivni kre~waci ibre~asti kre~waci Han Buloga

Pokriven rasjed

Fotogeolo{ki osmatran rasjedKvarc-liskunoviti pje{~ariSarajevski pje{~ari, {kriqavisubgrauvakni i grauvakni pje{~ari,alevroliti i glinci. Polo`aj pe}ine

Prilog 635


36/37



SPOMENIK PRIRODE PE]INA KUKPlan i profil pe}ine Kuk

Prilog 736


37/37


L

AITERATUR

Buzaqko,R.,Pami},J.,(1982), Tuma~ za Osnovnu geolo{ku kartu 1:100000, list Fo~aK 34-14,,Savezni geolo{ki zavod, Beograd

Buzaqko,R.,Pami},J.,(1982), Osnovna geolo{ka karta SFRJ 1:100000, list Fo~a, Fo~aK 34-14,, Savezni geolo{ki zavod, Beograd

Dujakovi} G. (2004): Pe}ine i jame Republike Srpske - Zavod za uxbenike i nastavnasredstva, Srpsko Sarajevo,

Kulenovi}, E. (1983): Geolo{ke i paleontolo{ke karakteristike spiqe Kuk u kawonuBistrice.- Geolo{ki glasnik, 28, Geoin`ewering, Sarajevo

Katastar speleolo{kih objekata i arhiva Speleolo{kog dru{tva Ursus spelaeusSrbiwe/Fo~a(Zdravko Kova~)

Malez, M. (1980): Speleokronolo{ki odnosi u nekim spiqama BiH.- Na{ kr{, 9, Sarajevo

Documents

pecina Kuk