Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
PATATES
Prof. Dr. Necmi İŞLER
M.K.Ü. Ziraat Fakültesi
Tarla Bitkileri Bölümü
2014 yılı tarla bitkileri öğrencileri ile birlikte turfanda
patates hasadı uygulamasında.
Patates yumrularından faydalanmanın pek
çok yöntemi vardır.
Ülkelerin gelenek ve göreneklerine göre çok çeşitli
yemekler yapılır.
Gıda sanayisinde çeşitli (patates unu, püresi, cips,
pomfrit, hazır çorba vs.) şekillerde işlenerek yine
yemeklik olarak kullanılır.
Nişasta elde edilir.
Alkol üretiminde kullanılır.
Patates yumruları doğrudan doğruya ve ayrıca fabrika
artıkları hayvan yemi olarak kullanılır.
Patatesin işlenerek hazır gıda olarak
kullanılmasının nedenleri
Kadınların büyük bir kısmının ev dışında çalışması ve
taze patatesi hazırlayarak pişirecek vakitlerinin az oluşu,
Patatesin depolanması ve hazırlanması için lokanta ve
buna benzer yerlerde fazla yer ve işçi isteğinin önlenmesi,
İşlenmiş patateslerde normal patatese nazaran zaiatın yok
denecek derecede az oluşu
Hayat seviyesinin artması ile insanların pahalı ve yüksek
değerli gıda maddelerine yönelmesi sonucu tüketiciye
cazip gelecek değişik paketleme ve reklama dayalı
modern pazarlama usulleri sayılabilir
100 g patatesin içeriği
Çapa bitkisi olarak önemi
Patates
Patatesin sistematik sınıflandırması:
Takım : Personate (Tubiflorae)
Familya : Solanacea
Cins : Solanum L.
Tür : Solanum tuberosum ssp. tuberosum
ssp. andigena
Kültürü yapılan patatesler tetraploid yapıda olup, kromozom sayısı 2n (4x) 48’dir.
Yabani bir patates
S. phureja
Yabani patates gen kaynakları,
Solanum Phureja
yumruları
Solanum phureja
S. stenotomum
S. juzepczukii
Solanum x juzepczukii veya Solanum x curtilobum
(soğuk havaya dayanıklı patates türleri, Güney
Peru ve Bolivya’da yetişmektedir.
Genetic resources and farmers’
varieties of Solanum phureja spp.
potatoes. Photo by kind courtesy of
Walter Amoros and the
International Potato Center, Lima,
Peru.
Solanum türleri
İşlenmiş patates ürünlerinden bazıları…
Patates
Patatesin anavatanı Güney Amerika’nın And Dağlarıdır.
İlk olarak M.Ö. 5000 yıllarında Peru’nun güneyinde
bulunan Titicaca gölü civarında kültüre alınmaya
başlamıştır.
Patatesin 240 yabani türü bulunmakta olup, bunlardan
160 tanesi yumru bağlamakta, 8 tanesinin ise kültürü
yapılmaktadır.
Patates
Patates, Avrupa kıtasına ilk olarak 16. yüzyılda İspanyol
gemiciler tarafından getirilmiştir.
Bugün dünyada, deniz seviyesinden 4.000 m
yüksekliklere, 50. güney enleminden 70. kuzey enlemine
kadar çok geniş bir alanda üretimi yapılmaktadır.
FAO 2004 verilerine göre dünyada 157 ülke resmi üretim
kaydı bulunmaktadır.
Kırmızı bölgeler patatesin ana vatanı,
Yeşil olan bölgeler üretim alanları
Çizelge. Ülkelere göre patates üretim alanları, üretim
miktarları ve verim değerleri (FAO, 2005).
Ülkeler Üretim alanı (ha) Üretim Miktarı (t) Verim (t/ha)
Çin 4,301,850 70,048,000 16,28
Rusya 3,134,380 35,914,240 11,46
Hindistan 1,400,000 25,000,000 17,86
Ukrayna 1,556,000 20,755,000 13,34
ABD 472,480 20,680,770 43,77
Polonya 713000 13,746,000 19,28
Almanya 295000 13,044,000 44,22
Belarus 507,690 9,902,100 19,50
Hollanda 161,280 7,488,000 46,43
Fransa 159,638 7,254,221 45,44
İngiltere 140,000 6,000,000 42,86
Kanada 170,530 5,170,790 30,32
Türkiye 200,000 4,800,000 24,00
Romanya 265,622 4,230,210 15,93
İran 190,000 4,180,000 22,00
Patatesin, Türkiye’ye
– 1850’li yıllarda Kafkasya üzerinden girdiği, veya
– Balkanlar üzerinden girerek Sakarya ovasında
yetiştirilmeye başlandığı tahmin edilmektedir.
Türkiye’de yetiştirilen Şekerpancarı, patates, tatlı patates,
yerelması ekim alanı, üretim ve verim durumu.
Türkiye Patates Üretim Değerleri (fao)
Dikim alanı 2012 172.087 ha
Dikim alanı 2013 125.030 ha
verim 2012 2786.45 kg/da
verim 2013 3157.64 kg/da
üretim 2012 4.795.122 ton
üretim 2013 3.948.000 ton
Dünya ve Avrupa Patates Üretim değerleri
Dikim alanı 2012 19.278.548 ha Dikim alanı 2012 5.981.823 ha
Dikim alanı 2013 19.463.041 ha Dikim alanı 2013 5.725.707 ha
Verim 2012 1895.19 kg/da verim 2012 1947.61 kg/da
Verim 2013 1891.25 kg/da verim 2013 1973.21 kg/da
Üretim 2012 36.536.5367 ton Üretim 2012 116.502.463 ton
Üretim 2013 36.809.6362 ton Üretim 2013 112.980.347 ton
Türkiye kişi başına Tüketim : 50 kg
Toplam 5 milyon ton üretimin dağılımı
%10 Tohum………………………………….500.000 ton
%12 Endüstriyel üretimde……………500 000 ton
%10 Depolama Kaybı……………………500 000 ton
% 68 Yemeklik Tüketim……………… 3.700.000 ton
Türkiye’de Endüstriyel Patates Üreten Firmalar
Firma Alan (da) Mahsül (Ton) Sektör
Doğa Tohumculuk 22.000 85.000 Cips-Donuk
Konya Şeker 14.500 50.000 Donuk
Öztar 17.000 60.000 Donuk
Süleymanoğulları 5.500 20.000 Donuk-Yemeklik
Alper Tohumculuk 4.500 15.000 Donuk-Yemeklik
AYT Tarım 3.000 10.000 Donuk-Cips
İntar Tohumculuk 1.200 4.000 Cips
Diğer Firma
/Üreticiler
78.000 256.000 Cips/Donuk
Türkiye’de bölgelere göre patates üretim alanı, üretim
miktarı ve verim değerleri
%7
%52,5
%25
%16
0
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
120.000
İç Anadolu ve Geçit
Bölgeleri
Ege, Akdeniz ve
Marmara
Karadeniz ve kuzey
geçit
Doğu Anadolu
0
500.000
1.000.000
1.500.000
2.000.000
2.500.000
3.000.000
3.500.000
ha
kg/ha
ton
TR 71 Bölgesinde (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir ve Kırşehir) 2003-2011 yılları
arasında patates dikiliş alanı (bin da), üretim miktarı (bin ton), verimi (kg)
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Ekiliş Alanı 643 570 375 430 408 380 366 379 370
Üretim 2026 2059 1327 1554 1449 1367 1408 1448 1349
Verim 3232 3608 3607 3610 3549 3588 3848 3822 3786
Patates
Bitkisel Özellikler
Patatesin bitkisel özellikleri,
*Toprak üstü organlar ve
*Toprak altı organlar olmak üzere
iki kısımda incelenmektedir.
Patates bitkisinde
Toprak üstü organlar
Sap,
Yaprak,
Çiçek,
Meyve,
Tohum
Sap
Otsu yapıda olup, içi özle doludur,
Üç köşelidir,
Boğumlardan oluşmuştur, boğumlardan yan dallar ve yapraklar çıkar,
Yeşil renkli olup, bazı çeşitlerde antosiyan bulunmaktadır,
Üzeri tüylerle kaplıdır,
Uzunluğu 20 cm’den 150 cm’ye kadar değişebilmektedir,
Bir yumrudan oluşacak sap sayısı yumru iriliği ve göz sayısına bağlı
olarak değişir, ancak genel olarak
28-35 mm yumrularda ortalama 2,5 adet,
35-45 mm yumrularda ortalama 4 adet,
45-55 mm yumrularda ortalama 5 adet sap oluşmaktadır
Yaprak
*Bileşik yapraktır,
*Bir yaprakta 3-15
yaprakçık bulunur,
*Yeşil renkli olup,
üzeri tüylüdür,
*Yaprak şekli dar
veya geniş; düz
veya kabarık
olabilir,
Taç yapraklar
Henüz açılmamış çiçekler
Patates çiçek demeti
Çanak yaprak
*Patates çiçeği sapın ucunda demet şeklinde bulunur,
*Çiçek yapısı beşli olup, beşer adet çanak yaprak ve taç yaprak bulunmaktadır,
*Taç yaprakların rengi beyaz, sarı veya viole olabilmektedir,
*Çiçeklenme çeşit özelliği olup ayrıca çevre şartlarından çok etkilenmektedir.
Patates çiçeğinde stigma ve anterler
Stigma
Dişicik borusu
Anterler
Patates çiçeğinde,
5 adet erkek organ (anter),
1 adet stigma ve dişicik borusu,
1 adet yumurtalık (iki gözlü) bulunmaktadır,
Kendine döllenme özelliğine sahip olmakla birlikte önemli ölçüde yabancı
döllenme de olabilmektedir
Meyve ve Tohum
* Yumurtalık döllendikten sonra
gelişerek meyveyi oluşturur,
* Meyve yeşil renkte, küçük
domates görünümündedir,
* Meyve içerisinde tohumlar gelişir,
* Patates tohumları küçük yassı
yapıdadır,
* Bir meyve içerisinde 300 civarında
tohum bulunur,
Patates bitkisinde
Toprak altı organlar
Kök,
Stolon,
Yumru,
Patates bitkisinde toprak altı organlarından
Kökler
Patates yumrusu üzerindeki gözler, toprak içerisinde
sürmeye başladığında, bir taraftan da sürgün diplerinde
çok sayıda kökler oluşmaya başlar. Patates, saçak köklü
bir bitki olup, toprak ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak
1 m. Derinlere kadar inebilmektedir. Ancak patatesin kök
sistemi, genellikle 30-40 cm toprak derinliğinde teşekkül
etmektedir. Saçak kökler, ince ve çok sayıda
oluşmaktadır.
Patates bitkisinde toprak altı organlarından
Stolon Patates bitkisinin toprak içerisinde kalan kök sisteminin
teşekkülü sırasında, kökler arasında beyaz uzantılar
meydana gelir. Bunlara stolon denir. Stolonlar dal
yapısında olup, klorofil içerirler. Toprak içerisinde beyaz
renkli olan stolonlar toprak yüzeyine çıkarıldığında yeşil
renge dönerler. Stolonlar dal yapısında olup, üzerinde
gözler bulunur ve bu gözlerin sürmesiyle dallanır. İklim
şartlarına ve çeşide bağlı olarak stolon uzunlukları 2-30
cm arasında değişmektedir. Bir bitkide meydana gelen
stolon sayısı, yumru üzerinde süren ana göz sayısına ve
toprak içerisinde kalan boğum sayısına bağlıdır.
Stolonların uç kısımlarının şişkinleşmesi ile yumrular
oluşur
*Sürgünler toprak içerisinde sürerken, dip kısımlarından da kökler gelişmeye başlar,
*Patates saçak köklü bir bitkidir,
*Kökler 1-1,5 m derinliğe inebilmesine rağmen genelde etkili kök derinliği 30-40 cm
arasındadır
Kök
Tohumluk yumru iriliği ilk gelişme dönemlerinde bitkilerin büyüme hızlarını
etkilemektedir…
*Toprak üstü sap ile benzer yapıda olup, karanlıkta uçlarının şişkinleşmesi ile
yumrular oluşmaktadır,
*Güneş ışığına maruz kaldığında klorofil oluşturarak, dal formuna
dönüşebilmektedir,
*Stolon dallanabilmekte ve üzerlerinde saçak kökler bulunabilmektedir
Stolon
1-Uç kısmına yakın yan tarafında bir yaprak taslağı ile uç kısmında beş
adet yaprak taslağı bulunana bir stolon,
2-Uç kısım şişkinleşmeye başlar; yan taraftaki yaprak taslağı ilk gözü
oluştururken, uçtaki beş yaprak taslağı taç kısmı oluşturur,
3-Stolonun uç kısmına yakın bölgedeki boğumlar gözleri oluştururken,
uç kısmında bulunan meristematik bölge taç kısmını oluşturur,
Stolon ucunda yumrunun oluşumu
Kaş
Lentisel
Taç
Göz
Pulcuk
Göbek kısmı
Stolon
Gözler
Öz veya pith
Parankima
hücreleri
Mantarsı epidermis
Periderm
İletim boruları
Kabuk
Yumrunun anatomik yapısı,
Lentiseller Göbek bağı
Yumru şekli ve rengi çeşitlere göre değişmektedir....
Gözler
*Patates yumrusu üzerinde bulunan ve yeni bitkilerin meydana gelmesini sağlayan tomurcukları
içeren yarım ay şeklindeki oluşumlardır,
*Göz sayısı, çeşitlerin genetik yapısı yanında, yumrunun iriliği ve yetişme koşullarına bağlı
olarak değişmektedir,
*Bir göz içerisinde üç tomucuk bulunur,
*Taç kısmında fazla, göbek kısmında daha az bulunur,
*Çeşitlere bağlı olarak yüzlek veya derin olabilir
Gözün enine kesiti,
Ana tomurcuk Yanal yaprakçık
İletim demetleri Yan tomurcuk
Yumrunun kimyasal bileşimi,
Nişasta, protein, vitaminler ve mineral maddeler yönünden zengindir,
Bir patates yumrusunda ortalama,
%75-80 su
%20-25 kurumadde
%12-20 nişasta,
% 1-4 protein bulunmaktadır,
* Patates yumrusu özellikle C vitamini açısından zengindir,
Ana sap
Yaprak
Yaprakçık
Saçak kökler
Stolon
Yeni oluşan yumru
Yumrunun fizyolojik gelişimi,
Dormansi
Patateste, yumru üzerinde bulunan gözlerin, çeşitli içsel
ve dışsal etmenlerle belirli bir süre sürgün oluşturmaması
dormansi olarak tanımlanmaktadır.
Bu tanımda yer alan genel anlamdaki dormansi kavramı, esas itibariyle iki ayrı aşamayı kapsamaktadır:
Dormansi
1.Patates yumrusu üzerinde bulunan gözlerin, sürgün gelişimi için gerekli
bütün koşulların uygun olması durumunda dahi çeşitli içsel nedenlerle bir süre sürgün oluşturmazlar.
Patateste bu döneme dinlenme dönemi veya doğal, yapısal, derin, dormansi gibi isimler verilmektedir.
2.Dinlenme dönemi sonrasında, patates yumrusu üzerinde bulunan bu gözler, sıcaklık, gün uzunluğu vb. dışsal etmenlerin uygun olmaması nedeniyle normal olarak bir süre daha sürgün oluşturmazlar.
İşte bu iki sürenin toplamı, patateste dormansi dönemi olarak isimlendirilmektedir.
Dormansi süresinin hesaplanmasında da iki ayrı yaklaşım bulunmaktadır :
1.Yumru oluşumunun başlangıcı ile gözlerin sürmeye başlamasına kadar geçen süre (gün veya hafta olarak)
2.Yumruların hasadı ile gözlerin sürmeye başlamasına kadar geçen süre (gün veya hafta olarak)
Dormansi süresine etki eden faktörler:
1- Yumruların olgunluk durumu ve irilikleri,
2- Yetişme dönemi içerisindeki iklim ve toprak
özellikleri,
3- Yumruda meydana gelen zararlanmalar ,
4-Depolama koşulları
5- Çeşit özelliği
Çeşit özelliği
Patates çeşitlerinin dinlenme süreleri birbirlerinden
önemli derecede farklılık göstermektedir.
Genellikle erkenci çeşitlerin dinlenme süresi, geçci
çeşitlerden daha kısadır.
Ancak son zamanlarda yapılan ıslah çalışmaları sonucu,
uzun dinlenme süreli erkenci çeşitler ile, kısa dinlenme
süreli geçci çeşitler elde edilmiştir.
Dinlenme süreleri kısa olan çeşitler, turfanda
yetiştiriciliğinde önem arz etmektedir.
Yumruların olgunluk durumu ve
irilikleri
Olgunlaşmış yumruların dinlenme süreleri,
olgunlaşmadan hasat edilen yumruların dinlenme
sürelerinden daha kısadır.
Yumru oluşumunda sonra geçen her gün, dinlenme
süresinin kısalmasına neden olmaktadır.
Yetişme dönemi içerisindeki iklim ve toprak
özellikleri
Kısa gün şartları altında yetiştirilen
yumruların dinlenme süreleri, daha kısa
olmaktadır.
Yetişme süresindeki (özellikle hasada
yakın dönemde) yüksek hava sıcaklığı,
dinlenme süresini önemli ölçüde
kısaltmaktadır.
Yumruda meydana gelen zararlanmalar
Yetişme süresi boyunca oluşan yumrular,
herhangi bir hastalık veya böceklerden
zarar gördüğünde, hasat sırasında yumruda
zedelenmeler meydana geldiğinde veya
dikim sırasında yumruların kesildiğinde
dinlenme süresi kısalmaktadır.
Depolama koşulları
Yüksek depo sıcaklığında depolanan yumruların
dinlenme süresi daha kısa olmaktadır.
Depo sıcaklığında meydana gelen sıcaklık değişmeleri de
dinlenme süresini önemli ölçüde kısaltmaktadır.
Depolama süresindeki yüksek depo rutubeti dinlenme
süresinin kısalmasına neden olmaktadır.
Işık, yumrularda olgunlaşmayı teşvik ettiği için, dinlenme
süresinin kısalmasına neden olmaktadır.
Sürgün oluşumunun engellenmesi için
kullanılabilecek kimyasallar
*IPC (isoppropyl N-phenylcarbamate) ve choloro-IPC,
*Maleik hidrazin,
*Dimetilnaftalen,
*Indol asetik asit,
*Technazene,
*Carvone (doğal inhibitör)
Dormansinin kırılması veya kısaltılması için
yapılabilecek uygulamalar
*Yumruların kesilmesi veya çeşitli nedenlerle zarar
görmesi,
*Depolama koşulları
-ani sıcaklık değişimleri,
-oksijen miktarının azalması,
-nispi nemin yükselmesi,
*Çeşitli kimyasalların uygulanması
Dormansinin kırılması için uygulanan kimyasallar
*Rindite: etilen klorohidrin, 1-2 dikloroethan ve
karbon tetraklorohidrin’in
7 : 3 : 1 oranında karışımından oluşmuştur
*Etilenklorohidrin,
*Karbon disülfid,
*Gibberellik asit,
*Thiourea,
*Benziladenin ve diğer sitokininler
Patates yumrusunda dinlenme döneminden sonraki
sürgün büyümesi
*Yumrunun fizyolojik yaşı,
*Sıcaklık,
*Nispi nem,
*Işık,
*Yumru iriliği ve
*Çeşitlerin genetik yapılarına göre değişkenlik
göstermektedir.
Patates çeşitlerinde sürgünler, insandaki parmak izi gibidir,
Her çeşitte sürgün yapısı farklı olup, çeşit ayrımında kullanılmaktadır...
Yumrunun fizyolojik dönemleri
1) Dormant dönem (sürgün gelişimi yok),
2) Apikal dominans (tepe baskınlığı) dönemi,
3) Normal sürgün dönemi,
4) Yaşlılık dönemi,
(1) (2) (3) (4)
Patates yumrusunun hasat sonrası
gelişmesinde dört farklı dönem
ayırdedilebilmektedir;
a) Uyku Dönemi(filizlenme yok).
b) Uç filiz hakimiyeti dönemi ( tek sürgün
devresi) (sadece bir tepe filizi var).
c) Normal filizlenme dönemi (normal sürgün
devresi) (çok sayıda filiz var).
d) İnce filiz dönemi (yaşlı yumru devresi)
(ince,zayıf ve genellikle dallanmış filizler
var).
Çevresel İstekleri İklim istekleri
Sıcaklık;
– Patates, bir serin iklim bitkisidir,
– Sürgün çıkışı için en az 8-10 ºC toprak sıcaklığı gereklidir
– Sürgün çıkışı için en uygun toprak sıcaklığı 20-25 ºC arasındadır,
– Yüksek sıcaklıklarda boğumarası uzunluğu, bitki boyu ve yaprak sayısı
artmakta, yaprak boyutu ve toplam alanı azalmaktadır.
– Yüksek sıcaklık (>30 ºC ), çiçeklenmeyi teşvik etmektedir,
– Yumru gelişimi için en uygun sıcaklıklar, 18-25 ºC arasındadır.
– Net fotosentez için optimum sıcaklık 20 ºC civarında olup, her 5 ºC ‘lik
sıcaklık artışı, net fotosentezi yaklaşık %25 azaltmaktadır.
– 10 ºC’nin altında bitki büyümesi oldukça yavaşlamakta; -1 ºC’den sonra
dondan zarar görmektedir.
Çevresel İstekleri İklim istekleri
Işıklanma ve gün uzunluğu:
– Patates, yumru oluşturma açısından kısa-gün, çiçeklenme ve meyve bağlama açısından uzun-gün bitkisidir.
– Uzun gün koşullarında vejetatif gelişme artmakta, yumru oluşumu gecikmektedir,
– Çok kısa günler (10-11 saat), bitkileri çok erken yumru oluşturmaya teşvik etmekte, bunun sonucunda bitki gelişimi düşük düzeyde kalmaktadır.
– Yüksek ışık yoğunluğu, fotosentez miktarını artırmakta, yumru oluşumu ve büyümesini hızlandırmaktadır.
– Düşük ışık yoğunluğu sapların daha ince ve uzun olmasına, yaprakların küçülmesine neden olmaktadır.
– Gün uzunluğuna hassasiyet açısından çeşitler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır.
Çevresel İstekleri İklim istekleri
Su isteği ve sulama:
– Patates kuraklığa hassas bir bitkidir,
– Kuraklığa hassas olmasında, etkili kök derinliğinin az olmasının
önemli etkisi vardır.
– Yumru oluşumu öncesindeki su stresi, yumru bağlamayı
hızlandırmasına rağmen, stolon ve yumru oluşumunun
azalmasına neden olmaktadır,
– Yumrular oluştuktan sonraki su stresi ise yumru büyümesi ve
verimin düşmesine neden olmaktadır.
– Su, patatesin verim yanında içsel ve dışsal kalite özellikleri
üzerine de çok büyük etkiye sahiptir
Çevresel İstekleri İklim istekleri
Patatesin su isteğini başlıca üç dönem halinde ele almak gerekir:
1. Dikim ile çıkış arasındaki dönem:
• Hızlı ve yüksek oranda çıkış için mutlaka nemli bir ortam gerekir,
• Bu dönemdeki aşırı nem, oksijen yetersizliği nedeniyle tohumluk yumrunun çürümesine yol açabilir,
• Bu dönemde, aşırı yağış veya fazla sulama, toprak sıkışıklığına neden olabilir,
• Aşırı sıcak bölgelerde, çıkış öncesi kısa aralıklarla az miktarlarda su verilerek, toprak sıcaklığının azaltılması ve sürgünlerin zarar görmesi önlenebilir
Çevresel İstekleri İklim istekleri
Patatesin su isteğini başlıca üç dönem halinde ele almak gerekir:
2. Çıkış ile yumru oluşumunun başlaması arasındaki dönem:
• Bu dönemde hem pir, hem de kök gelişimi hızlı bir şekilde devam etmekte olduğundan su tüketimi yüksektir,
• Bu dönemde fazla verilecek su, köklerin yüzeysel oluşmasına neden olur,
• Bu dönemdeki kuraklık, yumru oluşumunun daha erken başlamasına neden olur,
• Ancak, oluşturulan yumru sayısı az olur.
Çevresel İstekleri İklim istekleri
Patatesin su isteğini başlıca üç dönem halinde ele almak gerekir:
3. Yumru oluşumunun başlamasından sonraki dönem:
• Hem pir, hem de yumru gelişimi devam ettiğinden, bitkinin suya en fazla ihtiyaç duyduğu dönemdir.
• Bu dönemde su eksikliği, net asimilasyon miktarının azalmasına ve bitkilerin erken yaşlanmasına neden olur.
• Bu dönemdeki kuraklık, yumru kalitesinin düşmesine, yumruların şekilsiz olmasına ve yumruda çatlaklar oluşmasına neden olur.
• Bu dönemde, yüksek sıcaklıkla birlikte kuraklık, ikinci büyümeye neden olur.
Patateste ikinci büyüme
Çevresel İstekleri Toprak istekleri
Patates bitkisi, fazla taşlı ve ağır topraklar dışında kalan hemen her türlü toprakta yetişebilmektedir.
Ancak optimum verim için toprağın derin, süzek, organik maddece zengin ve geçirgen yapıda olması gerekmektedir.
Fazla killi topraklarda yetiştirildiğinde, yumru büyümesi ve şekli iyi olmayacağı gibi hasatta da önemli sorunlar yaşanacaktır.
Patates tarımı için en uygun toprak pH derecesinin 6.0-6.5 civarında olması gerekmektedir.
Patates tuzluluğa hassas bir bitkidir.
Çevresel İstekleri İklim istekleri
Patateste sulama sıklığı:
–Bitkinin tükettiği su miktarı,
–Toprağın su tutma kapasitesi,
–Bitkinin kök derinliği,
–Evapotranspirasyon,
–Bitkinin gelişme dönemi,
–Çeşit,
–Mevcut sulama suyu miktarı,
gibi faktörlere bağlı olarak önemli farklılıklar gösterir.
Çevresel İstekleri İklim istekleri
Patates üretiminde yaygın olarak kullanılan
başlıca sulama yöntemleri:
–Karık (yüzey) sulama,
–Yağmurlama sulama
–Damla sulama,
Patateste karık usulü sulama
Patateste damlama sulama
DAMLAMA SULAMANIN AVANTAJLARI
1. Su kullanımı azdır. Yağmurlama sistemine göre 4, karık sulama sistemine göre 6
defa daha az su kullanılmaktadır. Kullanılan suyun az olması ile enerji masrafları
önemli ölçüde azalmaktadır.
2. Ürün verimi yüksektir.
3. Sulama işçiliği düşüktür. Yağmurlama ve karık sulama sistemine göre sulama
işçiliği 15 defa daha düşüktür.
4. Çapalama işçiliği çok düşüktür.
5. Yakıt tüketimi ve pompa masrafları düşüktür.
6. Gübre kullanımını azaltır.
7. Gübreleme işçiliği çok azdır
8. Zirai ilaç kullanımı azdır.
9. Yabancı ot ve hastalıkları azaltır, istenmeyen bitkilerin çoğalmasını önler.
10. Toprağın tuzlanmasını önler.
11. Toprağın kolaylıkla hava almasını sağlar.
12. Ürünlerin tarlada çürümesi çok azdır.
13. Bitkinin büyümesi ve olgunlaşması düzenlidir.
14. Mahsülde erken olgunlaşma sağlar.
15. Çok büyük alanların sulanmasını kolaylaştırır.
Patateste yağmurlama sulama
Yağmurlama sulama yönteminde arazi üzerinde belirli aralıklarla yerleştirilen
yağmurlama başlıklarından basınç altında havaya verilen sulama suyu burada arazi
yüzeyine düşer ve infiltrasyonla toprak içerisine girerek bitki kök bölgesinde
depolanır.Bu su uygulama biçimi doğal yağışa benzediği için yağmurlama yöntemi
adını almıştır.
Bu yöntem sulu tarıma uygun her türlü iklim koşullarında ve tarıma elverişli her türlü
toprakta ve yüzey sulama için uygun olmayan topografya koşullarında da
kullanılabilir. Ancak ağır bünyeli (killi) topraklarda yağmurlama hızı değerinin özenle
seçilmesi gerekir. Başka bir anlatımla, yağmurlama hızı toprağın su alma hızından
fazla olmamalıdır. Ayrıca bu yöntem hemen hemen tüm bitkiler için
kullanılabilir.Uygun başlık tipi, başlık ve lateral aralıkları seçildiği taktirde sulama
randıman ve sulama eşdeşliği yüksektir.
Suyun başlıklardan basınç altında verilmesi için basınçlı bir boru sisteminin bulunması
ve işletme basıncının ya pompa birimiyle ya da su kaynağının yüksekte olması şekliyle
yerçekimiyle sağlanması gerekmektedir.
Sulama suyu, kapalı boru sistemi ile tarlaya kadar getirilir ve sulanacak parsel içine
belli aralıklarla yerleştirilen sulama boruları(lateral) üzerinde bulunan tek veya çift
memeli başlıklarla belli bir basınç altında uygulanır.
Yağmurlama sulama sistemleri yarı ya da tam olarak çalıştırılabilir.
Besin isteği ve gübreleme
Patates bitkisi, yetişme süresi boyunca
topraktan fazla miktarda besin elementi
kaldırmaktadır.
Besin isteği ve gübreleme
Hollanda şartlarında
3 t/da patates ürünü için
topraktan:
15 kg N,
6 kg P2O5,
35 kg K2O,
9 kg CaO,
3 kg MgO
kaldırıldığı hesaplanmıştır.
İngiltere şartlarında ise
3.75 t/da patates ürünü için
22.4 kg N,
6.8 kg P2O5,
33.8 kg K2O
kaldırıldığı hesaplanmıştır.
Besin isteği ve gübreleme
Görüldüğü gibi, patates bitkisi 1 ton yumru verimi için
topraktan yaklaşık:
5 kg Azot, 2 kg Fosfor ve 10 kg Potasyum kaldırmaktadır.
Patates verilecek N, P, ve K miktarları arasında
1 : 0,5 : 2 şeklinde bir oran bulunmaktadır.
Patatese uygulanacak P ve K gübrelerin tamamı dikim öncesi;
azotlu gübre ise 2 veya 3 parça halinde verilmelidir.
Besin isteği ve gübreleme
Çiftlik Gübresi
* Toprağın verimliliği yanında, organik madde içeriğinin artırılarak,
yapısının iyileştirilmesi açısından önemlidir,
* Azotlu gübrenin etkinliğini %20 oranında artırabilmektedir.
Hayvanın cinsine bağlı olarak 1 ton hayvan gübresinde yaklaşık olarak:
* 1.5 kg N,
* 0.6 kg P2O5,
* 4.0 kg K2O,
* 5.0 kg CaO,
* 1.7 kg MgO,
* 30 g Mn,
* 4 g Cu,
* 5 g B bulunduğu hesaplanmıştır.
Patates bitkisinin gübre
kullanımı
Patates bitkisinde gelişme
dönemlerine göre kuru madde
oluşumu
Bitki Besinleri Toprak Üstü
Kısımları Yumru Toplam
Azot 1.8 3.6 5.4 kg(N)
Fosfor 0.2 1.2 1.4 kg(P2O5)
Potasyum 3.0 5.0 8.0 kg(K2O)
Kalsiyum 1.0 0.3 1.3 kg(CaO)
Magnezyum 0.7 0.3 1.0 kg(MgO)
Çinko 3.7 38 75 gram (Zn)
Patates bitkisinin topraktan kaldırdığı besin
maddesi miktarları(kg besin maddesi/ton ürün)
Patates bitkisinin üst (tepe) ve yumru ile topraktan kaldırdığı besin
maddesi miktarları kg/ton
Konya Yöresi sulu şartlarında en
yüksek patates yumru verimi
17.0 kg N/da ve 14.0 kg P2O5/da
hesabıyla azotlu ve fosforlu
gübre uygulamaları sonunda elde
edilmektedir.
Azot eksikliği belirtileri
Patates azot eksikliğinin belirtileri:
*Başlangıçta yapraklar açık yeşil bir renk alır,
daha sonra sararmaya başlar,
*Vejetatif gelişme azalarak, bitkilerin
normalden daha küçük kalmasına yol açar,
*Bitkiler normalden daha önce ölmeye başlar,
Fazla miktarda verilen azotlu gübrenin ortaya
çıkardığı bazı olumsuz durumları şu şekilde
sıralanabilmektedir.
- Yumruda kuru madde birikimini engeller.
- Yumruda indirgen şeker miktarını yükseltir.
- Yumruda 2. büyümeyi teşvik eder.
- Erken hasatlarda yumruların depolanmaya
dayanıklılığını azaltır.
- Bitkide yumru oluşumunu geciktirir.
Bu nedenle, cips ve bonfırits endüstrisinde
kullanılacak yumruların yetiştirildiği tarlalarda fazla
azotlu gübre kullanılması tavsiye edilmez.
Fosfor eksikliği belirtileri
* Büyümenin ilk devrelerinde bitki gelişimi
yavaşlar,
*Yapraklar daha koyu ve mat bir görünüm alır,
*Bitkiler normalden biraz daha küçük kalır,
*Fosfor eksikliğinin ileri boyutlarında yaprak
kenarları kıvrılır ve siyahımsı-kahverengi bir
görünüm kazanır,
*Bitki başına yumru sayısı azalır,
*Virüs enfeksiyonlarına hassasiyet artar.
Fosforlu gübrelerin etkileri şu şekilde
sıralanabilmektedir;
- Bitkilerde erken devrede gelişmeyi
teşvik eder,
- Erken devrede yumru oluşumunu
teşvik eder.
- Bitki başına yumru sayısını artırır.
- Hastalıklara dayanmayı artırır.
Potasyum eksikliği belirtileri
İlk olarak yapraklar parlak ve koyu yeşil bir
görünüm alır,
Damar araları buruşuk bir görünüm kazanır,
Daha sonra yapraklar kahverengi ve bronz bir
renk alır,
Yaprak kenarları aşağıya doğru kıvrılır,
Boğum araları kısalarak bitkiler bodurlaşır,
yapraklar dışbükey bir görünüm kazanır
Bitkiler normalden daha önce ölmeye başlarlar,
Yumrularda kuru madde oranı azalır,
Yumruların zararlanmalara ve depolamaya
karşı hassasiyetleri artar,
Yumruların kalitesini düşüren hastalık ve
enzimsel faaliyetlerin oluşumu artar.
Patates bitkisine uygulanan potasyumlu gübreler,
büyüme ve gelişme yanında, bitkiye şu faydaları
sağlamaktadır.
- Yumruda kuru madde birikimini artırır,
- Yumruların depolanmaya dayanıklılığını artırır,
- Yumruda kabuk oluşumunu teşvik eder,
- Yumruda istenmeyen enzimlerin oluşumunu
engeller,
- Yumru et dokusunun sıkı yapılı olmasını
sağlar.
Çeşit seçimi ve tohumluk
Yetişme süresine göre patates çeşitleri:
1-Çok erkenci çeşitler (70-80 gün)- Monalisa, Concorde,
2-Erkenci çeşitler (80-90 gün)- Resy, Jaerla,
3-Orta erkenci çeşitler (90-100 gün)- Marfona, Ausonia,
4-Orta geçci çeşitler (100-120 gün)-Agria, Granola,
5-Geçci çeşitler (120-140 gün)- Van Gogh, Morene
6-Çok geççi çeşitler (140 günden uzun)-Irene, Kardal
olmak üzere altı grupta toplanmaktadır.
Çeşit seçimi ve tohumluk
Çeşit seçiminde;
•Patates üretim bölgesinin özellikleri,
•Yetiştirme amacı,
•Bölgeye uygunluk gibi kriterler göz önüne alınmalıdır.
Normal yetişme koşullarında, geççi çeşitler her zaman
erkenci çeşitlerden daha yüksek verim verirler.
ÜLKEMİZDE TESCİLLİ ÇEŞİTLER
101(Nif), Adora, Agata, Agria, Alaska, Alpha, Anais,
Anna, Ari, Atlas, Banba, Binella, Carlita, Caspar, Condor,
Cosmos, Cycloon, Desiree, Dorado, Elfe, Elodie, Fabula,
Fasan, Felsina, Fianna, Florice, Granola, Hermes, Hertha,
Impala, Innovator, Isola, Jelly, Konsul, Korrigane, Lady
Claire, Lady Olympia, Lady Rosetta, Latona, Laura, Lola,
Lyra, Marabel, Maranca, Marfona, Melody, Milva,
Mondial, Morene, Obelix, Opal, Orla, Pamina, Panda,
Pasinler 92, Pepo, Planta, Provento, Quinta, Ramos,
Ranger Russet, Remarka, Resy, Russet Burbank, Safrane,
Sante, Satina, Shepody, Slaney, Soleia, Solide, Tomensa,
Universa, Van Gogh, Velox, Verdi, Victoria, Alegria,
Borwina, Everest, Gala, Louisana, Madeleine, Orchestra,
Safari, Triplo.
ÜRETİM İZİNLİ ÇEŞİTLER
Blondine, Caruso, Challenger, Electra,
Estrella, Europrima, Lady Blanca,
Lanorma, Omega, Toscana, Triomphe,
VR 808, Musica, Labadia, Krone, Juwel,
Bettina, Brooke, Shelford, Folva, Royal,
Atlantic, Petland dell, Ludmilla, Taurus,
Sagitta
Yıllara Göre Sertifikalı Patates Tohumluk
Üretimi ve İhtiyaç Karşılama Oranı
2005 2006 2007 2008 2009 2010 (%)
Patates 63.901 75.138 44.919 45.651 58.877 70.654 34
2009 yılı 58.877
2010 yılı 70.654
2011 yılı 96.295
2012 yılı 185.485
2013 yılı 150.908
T Ü R L E R 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 BUĞDAY 80.107 100.101 223.094 176.202 211.848 210.044 158.452 227.852 315.676 410.766 327.924 421.588 ARPA 4.376 11.194 19.074 22.307 28.351 20.645 20.180 36.144 34.416 48.401 43.162 79.189 MISIR 15.896 21.399 27.108 30.167 16.107 14.592 34.097 28.921 35.234 31.338 32.796 38.576 ÇELTİK 1.293 1.298 1.221 3.505 3.241 3.645 3.410 5.025 5.521 8.649 8.627 7.629 HiBRİT AYÇİÇEĞİ 4.575 5.267 5.358 6.522 7.670 6.190 8.727 9.298 11.854 14.137 14.732 18.756 SOYA 595 373 292 201 969 752 1.274 1.169 1.982 2.274 2.248 3.699 YERFISTIĞI 1 20 81 101 61 100 50 30 70 114 147 171 ŞEKER PANCARI 1.421 1.241 2.450 2.720 582 1.448 947 1.005 466 1.479 1.166 896 PATATES 21.375 27.885 45.870 63.901 75.138 44.919 45.651 58.877 70.654 96.295 185.485 150.908 PAMUK 11.585 11.253 18.957 19.581 18.855 14.323 10.985 10.811 15.679 16.911 23.074 10.260 NOHUT 198 181 162 157 161 143 127 459 253 309 1.239 1.603 KURU FASULYE 29 8 30 19 3 3 3 62 54 MERCiMEK 14 15 356 285 628 1.113 380 38 107 589 894 2.078 KANOLA (KOLZA) 20 20 15 321 175 72 148 107 63 12 91 SEBZE 1.249 992 1.412 1.942 2.283 2.731 2.087 2.758 2.500 2.213 2.115 1576 SUSAM 3 2 1 1 1 14 0 3 YONCA 269 279 446 476 508 678 517 864 349 473 670 610 KORUNGA 411 682 942 1.232 929 125 698 22 56 200 2 12 FİĞ 1246 1558 1891 2050 2172 2206 2024 1.057 858 876 876 385 SORGHUM 0 4 2 2 5 263 180 6 12 24 SUDANOTU 6 5 10 13 21 25 0 0 1 11 SORGUMxS.OTU 117 51 50 145 192 335 5 220 120 120 ASPİR 0 248 397 269 250 750 YEM ŞALGAMI 0 2 5 5 2 5 1 14 12 55 YEMLİK PANCAR 22 23 35 10 21 11 8 18 26 33 44 8 ÇİM VE ÇAYIROTU 406 353 499 636 656 799 454 50 56 3 208 106 DİĞERLERİ 13 45 10 1.523 1.686 1024 4035 TOPLAM 145.227 184.247 349.332 332.190 370.748 325.013 290.148 385.061 497.964 637.330 646.905 743.193
Çeşit seçimi ve tohumluk
Akdeniz kuşağında turfanda üretimde sadece yetiştirme süresinin kısa
olması nedeniyle erkenci çeşit önerilmesi doğru değildir!!!
Bu tip bölgelerde,
•Çıkış sonrası dönemlerde kısa gün koşulları (>12 saat) ve düşük
sıcaklık bitkilerde erken yumru oluşumunu teşvik ederek, bitki
büyümesinin yetersiz kalmasına neden olmakta,
•Nisan ayından sonra ise artan sıcaklıklar, yumru büyümesini
olumsuz etkilemekte; ayrıca bitkileri erken olgunlaşmaya
zorlamaktadır.
Bu nedenle, Akdeniz kuşağında yapılacak üretimler için, bu
iki stres faktörününden en az etkilenecek çeşitlerin seçilmesi
gerekmektedir.
Çeşit seçimi ve tohumluk
Patatesin ticari anlamda üretiminde çoğunlukla tohumluk olarak yumrular
kullanılmaktadır. Ancak, patatesin yumru ile vejetatif olarak çoğaltılması,
üretimde önemli sorunlarla karşılaşılmasına neden olmaktadır
Yumruların vejetatif bir organ olması nedeniyle başta virüsler olmak üzere
birçok hastalık ve zararlı etmeninin taşınma riski artırmakta,
Patates yumrularının yüksek oranda su içermesi ve birim alan için gerekli
tohumluk miktarının (250-500 kg/da) fazla olması, üretimde taşıma ve
depolama maliyetlerini yükseltmektedir.
Özellikle sıcak iklime sahip bölgelerde çevresel faktörler tohumluk yumru
üretimini kısıtlamakta, bu bölgelerde patates üretimi başka bölge veya
ülkelerden ithal edilen tohumluk yumrulara bağımlı kalmaktadır.
Sonuçta bütün bunlar tohumluk maliyetini yükseltmekte ve toplam üretim
maliyetinin çok büyük bir kısmını (%30-70) tohumluk oluşturmaktadır.
Aynı zamanda her yıl insan gıdası olarak kullanılabilecek milyonlarca ton
patates tohumluk olarak kullanılmaktadır.
Çeşit seçimi ve tohumluk
Yumru ile çoğaltımın sayılan bu olumsuzluklarından kurtulabilmek
için son zamanlarda alternatif tohumluk kaynağı olarak gerçek patates
tohumu (GPT) kullanımı üzerinde durulmaktadır.
GPT ile üretimde başta virüsler olmak üzere yumru ile taşınan birçok
hastalık etmeninin taşınmaması,
Birim alan için gerekli tohumluk miktarının çok az olması (4-5 g/da),
Tohumluk taşıma ve depolama maliyetinin düşük olması,
GPT kullanımının en önemli avantajları olarak görülmektedir
Çeşit seçimi ve tohumluk
Ancak, patates üretiminde GPT kullanımının önemli avantajları olduğu
gibi bazı önemli dezavantajları da bulunmaktadır:
Yumru ile çoğaltımda tohumluk yumru içerisinde bulunan besin
maddeleri gelişen bitkiyi beslemekte ve bu nedenle daha güçlü ve hızlı
bir bitki gelişimi olmaktadır.
Ayrıca yumru ile çoğaltımda her ocakta birden fazla sap oluşmakta ve
daha yüksek bitki sıklığı elde edilmektedir.
Bunların sonucunda yumru ile çoğaltımda verim daha yüksek
olmaktadır.
Ayrıca GPT açık tozlanma sonucu elde edildiğinde kendilenme
nedeniyle verimde azalma olabildiği gibi, elde edilen ürün de
yeknesak olmamaktadır.
Çeşit seçimi ve tohumluk Patatesin ticari anlamda üretiminde çoğunlukla tohumluk olarak
yumrular kullanılmaktadır.
Tohumluk Patates Yumrularında Aranan Özellikler:
1-Tohumluk yumrular hastalıklarla bulaşık olmamalıdır,
2-Tohumluk yumrular, iyi koşullarda depolanmış olmalıdır,
3-Tohumluk yumrular uygun fizyolojik yaşta olmalıdır,
4-Sürmeyi engelleyici kimyasallar ile muamele edilmiş
olmamalıdırlar,
5-Yetiştirme amacına uygun irilikte olmalıdırlar,
6-Çeşit karışıklığı olmamalıdır,
7-Tohumluk yumrular, yayla yerlerde (deniz seviyesinden en az
1000 m. yüksek) üretilmiş olmalıdır.
*Yüksek verim için her zaman, tohumluk üretimine uygun koşullarda ve
tohumluk olarak üretilmiş yumrular tercih edilmelidir
Patateste tohumluk üretimi Patates tohumluk üretim teknolojisi mevcut kültür bitkilerinin içinde, belki de
en zor olanıdır ve karmaşık bir işleyişe sahiptir. Böyle bir program; fungal,
bakteriyel ve viral hastalık etmeni taşımayan başlangıç materyalinin elde
edilmesiyle başlar. Bu konuda kullanılan geleneksel yol Klonal seleksiyon
yöntemidir. Bu yöntemde tarlada işaretlenen sağlam görünüşlü ocaklar ayrı
ayrı hasat edilir. Her ocağın bir yumrusu virüs ve diğer hastalıklar yönünden
testlendikten sonra sağlam bulunanların kalan yumruları o çeşidi ait klonları
oluştururlar. Bu klonların 3-4 yıl tarlada yine kontrol altında ayrı ayrı
üretilmesiyle elde edilen yumrular sonunda bir araya karıştırılarak elit
tohumluk elde edilir.
Temiz başlangıç materyali elde edilmesinde invitro üretim
tekniklerinden yararlanan diğer bir yöntem Meristem Kültürü' dür. Bu
yöntemde bitki bulaşık olsa dahi virüsün ulaşamadığı büyüme noktaları
(meristem) steril şartlarda kesilerek tüpte bu amaçla hazırlanmış özel besin
ortamında bitkicikler elde edilir. Bu bitkiciklerden, virüs taşımadığı test
sonucu tespit edilenler yine tüpte boğum çelikleriyle hızla çoğaltılır. Yeterli
laboratuvar imkanları ve tüp bitkilerinin yetiştirileceği kültür odası varsa her
seferinde 5-7 kez katlanmak suretiyle bir yılda 75-700 bin bitkicik elde
edilebilir. Bu bitkiciklerden serada elde edilen yumrular tarlada yetiştirilerek
elit tohumluğa ulaşılır.
Çeşit seçimi ve tohumluk
Tohumluk Yumru İriliği ve Yumru Kesilmesi
* Dikim zamanında toprak ve hava koşulları uygun değilse
(çok sıcak, kurak, soğuk veya ıslak),
* Yetişme dönemi kısa ise
(hızlı sürgün büyümesi ve daha erken çıkış gerekir),
* Yetişme döneminin ilk bölümlerinde, ürünün gece donlarından,
dolu veya kuraklıktan zarar görme riski bulunuyorsa
büyük yumru kullanmak daha avantajlıdır.
Çeşit seçimi ve tohumluk
Tohumlukların kesilerek dikilmesi :
* Tohumluktan tasarruf sağlanması,
* Tarladaki sap dağılımının iyileştirilmesi,
* Tohumluk yumru başına sap sayısını artırmak,
* Sürgün gelişiminin teşvik edilmesi,
gibi avantajlı yönlere sahip olmasına rağmen çok önemli
bir takım sorunları da beraberinde getirebilmektedir :
Çeşit seçimi ve tohumluk
Aynı ağırlığa sahip bütün yumru, kesilmiş yumrudan daha fazla verim vermektedir.
Tüm yumru kesilmiş yumruya nazaran daha fazla kabuk yüzeyine sahip olduğu için daha fazla sap meydana getirir,
Normal koşullarda, kesilmiş yumrularda çıkış yüzdesi, yumrunun bölünme sayısı ile ters orantılıdır.
Tohumluk yumruların bazılarında hastalık etmeni bulaşık ise bu kesim sırasında kullanılan bıçaklar ile diğer tohumluklara da bulaşır ve sonuçta, tamamen hastalıklı bir tarla oluşabilir
Yumru kesimi hemen dikim öncesi yapıldığında, mevsim koşulları gereği ıslak ve soğuk toprağa dikilen kesik yumrulara hastalık bulaşması (özellikle Fusarium sp. ve Verticillium sp.) veya yumru çürümeleri daha sık görülmektedir
Dikim ve bakım işlemleri
Toprak hazırlığı:
Patates tarımında toprak işlenirken temel hedef,
• kök ve yumru büyümesini teşvik edecek,
• Yumruların düzgün şekilli olmalarını sağlayacak
şekilde, toprağın gevşek ve geçirgen yapıda olmasını
garanti altına alacak bir toprak işleme yapılmasıdır.
TOHUM YATAĞI HAZIRLIĞI Patates ,toprak altı organları için yeterli oksijeni ve nemi
sağlayan, aşırı su tutmayan, iyi yapılı, gevşek ve keseksiz bir
tohumluk yatağı ister. Hızlı bir gelişme sağlamak için, tohumluk
yumruların oldukça nemli, hafif ve gevşek toprağa dikilmeleri
gerekmektedir. Bu koşullar kök, stolon ve yumru gelişimi üzerine
son derece etkili olduğu gibi, yumruların bozuk şekilli olmalarını
da önler, ayrıca dikim, bakım ve hasat işlerini kolaylaştırır.
Tohum yatağının altındaki toprağın patates bitkilerinin ince
köklerinin içine giremeyecek kadar sıkı ve katı tabakalar
içermemesi gereklidir. Köklenmenin derin oluşu, bitkilerin
ihtiyaç duydukları suyu sağlamaları yönünden önem taşımaktadır.
Bu nedenle tohum yatağı hazırlanırken kök gelişimini engelleyen
sert tabakalar kırılmalı ,toprağın sıkışmasına ve geçirgen olmayan
toprak tabakalarının oluşmasına yol açan ağır makine ve aletler
kullanılmamalıdır.
TOHUM YATAĞI HAZIRLIĞI Tohum yatağının dikimden hemen önce ve toprak tam tavında iken
hazırlanması gerekir. Toprağın yaş iken işlenmesi kesekli olmasına yol açar.
Eğer toprak çok yaş ise beklemeli, çok kuru ise tohum yatağı hazırlamadan
önce sulama yapılmalıdır. Toprağın her işlenişinde nem kaybı söz
konusudur. Bu nedenle özellikle kurak koşullarda tohum yatağı toprak
işlemesi ile hazırlanmalıdır. Aşırı toprak işlemesi sonucunda , hafif topraklar
kaymak bağlama , erozyon ve kuraklık sorunlarıyla karşı karşıya kalabilirler.
Dikimden sonra patates yumruları nemli toprak koşulları ister. Toprak çok
kuru ise ,yumru ağırlık kaybeder ve çıkış gecikir. Ayrıca çıkabilen sap sayısı
azdır. Normal düzeyde toprak nemi olduğunda çıkış çabuk olur. Dikimden
hemen sonra filizlerden kökler gelişir ve topraktan su alımı başlar. Böylece
yumru ağırlığı da artar. Suyla doygun topraklarda ise yumrular oksijen
yetersizliği nedeniyle çürürler. Bu nedenle patates yumruları nemli bir
toprağa dikilmeli ve dikimden hemen sonra da ağır sulama yapılmamalıdır.
Toprak hazırlığı , toprağın yapısına ve üretim mevsimine bağımlılık
gösterir. İlkbaharda toprak tava geldiğinde derin sürülüp , diskaro ve sürgü
çekilerek gevşek bir tohum yatağı hazırlanmalıdır. Tarla hazırlığı sırasında
ayrık ve kanyaş gibi yabancı otlar tarladan uzaklaştırılmalıdır. Dikimden
önce yapılacak gübreleme ve yabancı ot mücadelesi , tohum yatağı
hazırlanırken tamamlanmalıdır.
Dikim ve bakım işlemleri
Dikim zamanı:
Patates yumrularının sürebilmesi için en az 8-10 ºC’lik
toprak sıcaklığına gereksinim vardır.
Bölgenin son don tarihi geçmiş olmalıdır,
Yetiştirme amacı göz önünde bulundurulmalıdır,
Tohumlukların durumu göz önünde bulundurulmalıdır,
Ön Filizlendirme
Tohumluk olarak kullanılacak yumrular satın alındıkları veya depodan
çıkarıldıklarında henüz uyku devresinde iseler, doğrudan tarlaya
dikilmezler. Üzerinde sürgün oluşumu başlamış ve en azından gözlerin
uyanmış olması gerekir. Aksi taktirde uyku devresinde dikilen yumruların
sürgünleri topraktan çok yavaş çıkacağı gibi topraktaki hastalık
etmenlerinden de kolay etkilenir. Dikim sırasında üzerlerinde iyi gelişmiş
filizler bulunan tohumluk yumrular, filiz olmayan veya filizleri çok az
gelişmiş yumrulara oranla daha süratli ve düzenli bir çıkış yapmaktadırlar.
Çıkıştaki bu farklılık kolaylıkla 2 haftaya ulaşabilmektedir.
Özellikle yetiştirme mevsiminin kısa olduğu durumlarda bu çıkış farkı
önemli verim farkına yol açabilmektedir. Bunun yanı sıra dikimden çıkışa
kadar geçen süre genellikle birçok tehlikeye gebedir ve çıkışın süratli
olması her zaman arzulanan bir durumdur.
Ön Filizlendirme Ön filizlendirme özellikle aşağıdaki durumlarda yararlıdır;
Toprak dikim sırasında çok nemli ve soğuk ise,
Bölgedeki yetiştirme mevsimi kısa ve sınırlıysa,
Tohumluk zayıfsa, toprakta çürüme ve siyah siğil (Rhizoctonia
solani) hastalığı tehlikesi varsa,
Özellikle tohumluk üretimi için tekdüze bir çıkış isteniyorsa.
Yumrular elle ve dikkatli bir şekilde dikiliyorsa , 2 cm. boyundaki iyi
gelişmiş filizler idealdir. Ancak birçok durumda elle bile olsa dikim
dikkatli yapılamadığından filizlerin biraz daha kısa ve sağlam
olmaları tercih edilmektedir. Kısa ve sağlam filizler elde edebilmek
için tohumluk yumruların ön filizlendirmenin son birkaç haftasında
kuvvetli ışık altında tutulması gerekmektedir.
Ön filizlendirme özellikle aşağıdaki durumlarda
yararlıdır;
Toprak dikim sırasında çok nemli ve soğuk ise,
Bölgedeki yetiştirme mevsimi kısa ve sınırlıysa,
Tohumluk zayıfsa,toprakta çürüme ve siyah siğil
(Rhizoctonia solani ) hastalığı tehlikesi varsa,
Özellikle tohumluk üretimi için tekdüze bir çıkış
isteniyorsa.
Çizelge- Bölgelere göre patates üretim dönemleri.
Coğrafi bölgeler Ekim
zamanı
Hasat Zamanı Vejetasyon süresi
Trakya-Marmara Mart-Nisan Ağustos-Eylül 5-6 ay
Ege ilkbahar Şubat-Nisan Haziran-Temmuz 4-5 ay
sonbahar Ağustos Aralık-Ocak 4-5 ay
Akdeniz Aralık-Ocak Mayıs-Haziran 4-5 ay
İç Anadolu Mart-Mayıs Ağustos-Ekim 5-7 ay
Karadeniz Mart-Mayıs Ağustos-Eylül 5-6 ay
Doğu Anadolu Mayıs Eylül 4-5 ay
Güneydoğu Anadolu Şubat Mayıs 3-4 ay
Dikim ve bakım işlemleri
Dikim sıklığı ve tohumluk miktarı
Patates yetiştiriciliğinde dikim sıklığının belirlenmesinde:
–Yetiştirme amacı,
–Yetiştiriciliğin yapıldığı bölgenin iklim ve toprak özellikleri,
–Dikim zamanı,
–Tohumluk yumru iriliği gibi faktörlerin göz önüne alınması gerekir
Dikim ve bakım işlemleri
Dikim sıklığı ve tohumluk miktarı
Yumru iriliğine bağlı olarak dekara kullanılacak yumru sayısı ve tohumluk miktarı belirlenirken:
– Küçük yumrulardan (28-35 mm) ortalama 2.5 sap,
– Orta yumrulardan (34-45 mm) ortalama 4 sap,
– Büyük yumrulardan (45-60 mm) ortalama 5 sap elde edileceği hesaplanmalıdır.
Metrekaredeki sap sayısı arttıkça, m2’deki yumru sayısı artmakta, ancak bitki başına yumru sayısı, ortalama yumru iriliği ve bitki verimi azalmaktadır.
Hektara yumru verimi belirli bir sıklığa kadar artarken, bu noktadan sonra azalma gösterir.
Çeşit seçimi ve tohumluk
Tohumluk Dikim Sıklıkları
Tipleri S15 S20 S25 S30 S35
YK 3.76 2.74 2.19 1.66 1.51
YO 6.79 5.00 4.05 3.31 2.90
YB 10.60 8.14 6.86 5.60 4.81
YE/2 6.93 5.23 4.19 3.55 2.94
YD/2 6.88 5.25 4.21 3.52 2.93
YB/3 4.62 3.55 2.80 2.33 1.96
YB/4 3.54 2.64 2.13 1.64 1.50
Çizelge . Farklı Dikim Sıklıkları ile Yumru Uygulamalarına Göre Hektara
Kullanılacak Tohumluk Miktarları (t/ha).
TOHUMLUK
YUMRU
BOYU
(mm)
YUMRU
AĞIRLIĞI
(gr)
YUMRU
BAŞINA
SAP
SAYISI
TOHUMLUK
MİKTARI
(DA)
FARKLI SIRA
ARALARINDA
UYGUN SIRA
ÜZERİ
MESAFELERİ(cm)
ADET KG 60 70 80
28-35 25 2.5 6000 150 28 24 21
35-45 50 4.0 3800 190 44 38 33
45-55 90 5.0 3000 270 55 48 42
M2 'de yaklaşık 15 ana sapa sahip ürün elde etmek için gerekli
tohumluk miktarları ve sıra üzeri mesafeleri
Yüzeysel dikim ,aşağıda belirtilen şartlarda bazı
üstünlüklere sahiptir;
a- Tohumluk yumruların güçsüz olması,
b- Düşük toprak sıcaklığı,
c- Karık usulü sulama yapılan ve aşırı yağış alan
yerlerde,
d- Makine ile hasat yapılması halinde.
Orta derinlikte dikim aşağıdaki koşullarda önerilmektedir;
a- Yüksek toprak sıcaklığı,
b- Dikim sırasında ve dikimden sonra kurak
koşulların olması,
c- Yüksek sırt yapımı için uygun olmayan durumlar,
d- Yumru güvesi tehlikesinin büyük olması(yüzeysel
dikimde görülen bu tehlike yağmurlama sulama
uygulaması ile azalır.
Dikim ve bakım işlemleri
Dikim işlemi
Patates dikimi:
– Ocak yöntemine göre dikim,
– Karık yöntemine göre dikim,
– Pulluk arkasına dikim,
– Makine ile dikim olmak üzere farklı şekillerde
yapılabilmektedir.
– Ülkemizin önemli patates üretim bölgelerinde makine
ile dikim yaygındır.
Dikim yöntemi ne olursa olsun aşağıda
sıralanan koşullar yerine getirilmesi
gereklidir.
a- Tohumluk yumrular ,hafif nemli,ancak çamur olmayan ve sırt
yapılmadan önce kurumayacak toprak koşullarına dikilmelidir.
b- Tohumluk yumrular sabit ve uygun derinliklere ve sıra üzerinde
muntazam aralıklarla yerleştirilmelidir.
c- Dikimden sonra makine ile yapılacak işlemler için sıralar
arasındaki mesafeler baştan sona aynı düzgünlükte olmalıdır.
d- Tohumluk yumrular gübrelerle doğrudan temas halinde
olmamalıdır.
e- Tohumluk yumruların üzerindeki filizler zarar görmemelidir.
Patateste makine ile dikim
Patates dikim makinası
Dikim ve bakım işlemleri
Kaymak kırma ve yabancı ot kontrolü
Patates tarlalarında bulunan yabancı otlar;
– Patates bitkisi ile besin maddesi, su, ışık ve yaşama alanı
açısından rekabet eder ve bitki gelişimini baskı altında tutar,
– Bunun sonucunda patates bitkisinde yumru verimi, yumru iriliği ve kalitesi düşer,
– Farklı bölgelerde yapılan çalışmalarda, yabancı ot yoğunluğuna bağlı olarak patateste yumru veriminin %14 ile %80 arasında azaldığı; yumru iriliği ve kuru madde oranının düştüğü saptanmıştır.
– Yabancı otlar birçok patates hastalık ve zararlısı için konukçu görevi görür,
– Hasatta bir takım zorluklara neden olur.
Dikim ve bakım işlemleri
Kaymak kırma ve yabancı ot kontrolü
Etkili bir yabancı ot kontrolü için, arazide bulunan yabancı otların türü, üreme şekilleri ve yaşam döngülerinin iyi bilinmesi gereklidir.
Yabancı Ot Kontrol Yöntemleri:
– Kültürel yabancı ot kontrolü (mekanik ot kontrolü),
– Kimyasal ilaçlar (herbisit) kullanarak yabancı ot kontrolü,
– Kültürel ve kimyasal yöntemlerin birlikte kullanımı ile yabancı ot kontrolü.
Patates çapa makinası
BOĞAZ DOLDURMA
Toprakta gelişmekte olan patates yumruları yeterli yükseklikte ve
uygun şekilli bir toprak tabakasıyla (sırt) örtülmüş olmalıdır(boğaz
doldurma). Tohumluk yumru çok derine dikilmiş ve dikim sırasında yalnız
küçük bir sırt yapılmış ise, daha sonra tohumluk yumrunun üzerine biraz
daha toprak çekilmelidir. Dikim derinliği ne kadar az ise ,karıklardan
sırtlara doğru o kadar çok toprak yığılmalıdır. Bu sırtların hasada kadar
muhafazası ,iyi bir ürün elde edilmesi için gereklidir. Aksi takdirde,
yumruların ışık almaları yeşillenmeye, yüksek sıcaklıklar sekonder
büyümelere yol açar ve patates güvesi zararı da ortaya çıkabilir. Bu toprak
tabakası ayrıca ,nem kaybını önler ve kök ile stolon gelişiminde uygun bir
ortam sağlar. Stolon boyu yalnızca bitki gelişme tipine değil ,sırtın
büyüklüğüne de bağımlıdır. Sırt yüksekliği genelde 12-18 cm'dir. Yağışlı
yerlerde 12 cm'den fazla, kurak ve sıcak yerlerde ise (güve zararı) 18
cm'den az olmamalıdır.
Patateste boğaz doldurma
Boğaz doldurma
Dikimden hemen sonra veya çıkıştan önce boğaz
doldurma yapılmalıdır. Çıkış sonrası boğaz doldurma
köklere zarar verebilir. Bitki gelişim devresinde
yapılacaksa azami dikkat edilmelidir.
Faydaları
Aşırı sıcaklarda ikinci büyümeyi önler
Düşük sıcaklıklarda dondan korur.
Yumruyu patates güvesinden korur.
Yumru gelişimini artırır.
Yumru yeşillenmesini önler (oluşan yumrunun ışık
almasını engellediği için)
Patateste yumru yeşillenmesi; patates yumrusu ışık gördüğü
zaman oluşan durumdur. İyi bir şekilde boğaz doldurma
yapılmadığında veya yumrular ışığa maruz kaldığında
oluşur. Solanin miktarı artarak kaliteyi ve tüketimi düşürür.
Yurdumuzda patates üretim ve verimindeki
hedeflenen düzeye ulaşabilmek için:
1- Bu ürünün agronomisinin, üreticilere en kısa ve uygun şekilde, yayım
teşkilâtındaki konu uzmanlarınca öğretilmesi,
2- Yemeklik ve tohumluk patates üretimi arasındaki farkın iyi anlaşılması,
kaliteli tohumluk üretimi, kontrol ve dağıtım zincirinin sağlam bir şekilde kurulması,
3- Tohumluk üretim alanlarının belirlenmesi,
4- Bölgelerin ekolojik yapılarına uygun, yüksek adaptasyon kabiliyetine sahip
verimli çeşitlerin belirlenmesi,
5- Tohumluk ve yemeklik patates ekim alanlarının genişletilmesi veya
yenilenmesi açısından; diğer bitkilerin marjinal olarak ekildiği alanların keşfedilerek
denemeler yapılması,
6- Monokültür patates ekilen yörelerde patates ile münavebeye girebilecek
diğer kültür bitkilerinin araştırılması,
7- Beslenmede gıda değeri nedeniyle tüketiminin artırılması için
memleketimizde sebze olarak düşünülen patatesin, temel besin maddesi olması
yönünde yayıma önem verilmesi,
8- Önemli bölgelerde bu konuda çalışacak araştırıcı sayısının artırılması ve
yetiştirilmesi gerekmektedir.
Dikim ve bakım işlemleri
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Hastalık Etmenlerinin Patates Bitkisinde Oluşturabilecekleri Zararlanmalar:
Tohumluğun çürümesine veya sürgünlerin zarar görmesine neden olarak yetersiz çıkış elde edilmesi,
Bitkinin yapraklarını etkileyerek yetişme süresinin ve sonuçta verimin azalmasına neden olurlar (esas olarak toplam ışık alımının azalması),
Virüs hastalıkları pir gelişimini ve asimilasyon miktarını azaltarak verim azalmasına neden olur (bitki tarafından alınan ışık miktarının azalması)
Bakteriyal ve mantari hastalıklar bitkilerde solgunluk yaratarak, yetişme süresi ve sonuçta verimin azalmasına neden olurlar (hem toplam ışık alımının hem de ışık kullanım etkinliğinin azalması),
Yumru üzerinde yaralar (bere, lezyon) oluşturlar,
Yetişme dönemi içerisinde veya depolama sırasında yumru çürümelerine yol açarlar,
Bitkinin kök sistemini zararlandırırlar,
Kabuk üzerinde lekeler oluşturarak pazar kalitesini düşürürler,
Yumruların şekilsiz ve küçük olmasına neden olurlar,
Patates bitkisindeki bu zararlı etkileri yanında, patatesten sonra ekilecek bitkileri de tehlike altına atarlar.
Dikim ve bakım işlemleri
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Başlıca Hastalık Kontrol Yöntemleri
1) Kültürel uygulamalar
1) toprak işleme, dikim ve boğaz doldurma işlemleri,
2) tohumluk hazırlığı,
3) su kaynakları, drenaj ve sulama,
4) hastalıklı bitkilerin çekilmesi ve pir öldürme,
5) hasat, ayırma-sınıflama ve depolama yöntemleri,
2) Temiz tohumluk kullanımı,
3) Yumru dezenfeksiyonu,
4) Pirlere fungusit uygulaması yapılması,
5) Hastalık taşıyıcı böceklerin kontrolü,
6) Ekim nöbeti uygulaması,
7) Fitosanitasyon
Dikim ve bakım işlemleri
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Patateste Görülen Bazı Mantari Hastalıklar:
Patates mildiyösü -geç yanıklık- (Phytophthora infestans),
Yaprak leke hastalığı -erken yanıklık- (Alternaria solani),
Rizoctonia -yumru siyah siğili- (Rhizoctonia solani)
Patates yumru kuru çürüklüğü (Fusarium spp.),
Patates solgunluk hastalığı (Verticillium spp.),
Kangren (Phoma foveata ve P. exigua),
Beyaz küf -sap kırıklığı- (Sclerotinia sclerotiorum),
Çökerten (Pythium spp.)
Patates siğili (Synchytrium endobioticum)
Dikim ve bakım işlemleri
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Patateste Görülen Bazı Bakteriyel Hastalıklar:
Bakteriyal çürüklük -kahverengi çürüklük- (Pseudomonas solanacearum),
Yumuşak çürüklük (Erwinia carotovora subs. carotovora),
Karabacak -sap çürüklüğü- (Erwinia carotovora subs. atroseptica),
Patates uyuzu (Streptomyces scabies),
Halkalı çürüklük (Corynebacterium sepedonicum),
Dikim ve bakım işlemleri
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Patateste Görülen Bazı Virüs Hastalıkları:
Yaprak kıvırcıklık virüsü -leafroll- (PLRV),
Y virüsü (PVY),
A virüsü (PVA),
X Virüsü (PVX),
S virüsü (PVS),
M virüsü (PVM),
Dikim ve bakım işlemleri
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Patateste Görülen Nematodlar:
Patates kist nematodu (Globodera rostochiensis ve G. pallida),
Patates çürüklük nematodu (Ditylenchus destructor),
Kolombiya kök-ur nematodu (Meloidogyne chitwoodi),
Kuzey kök-ur nematodu (Meloidogyne hapla),
Sap ve bulb nematodu (Ditylenchus dipsaci),
Kök cücelik nematodu (Trichodorus spp. ve Paratrichodorus spp.),
Kök-yara nematodu (Pratylenchus penetrans).
Dikim ve bakım işlemleri
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Başlıca Patates Zaralıları:
Patates yumru güvesi -PTM- (Phthorimeae operculella),
Patates böceği (Leptinotarsa decemlineata),
Sap kurdu (Hydroecia micacea),
Bozkurtlar-kesici kurtlar- (Agrotis segetum),
Telkurdu (Agriotis spp.),
Afitler (Macrosiphum euphorbiae, Myzus persicae, Aulacorthum solani, M.
ascalonicus)
Empoaska (Empoasca spp.)
Nisan-mayıs, mayıs, mayıs-haziran, temmuz ağustos eylül
Patatesin yetişme mevsimi (normal Patates)
Yeşil Aksam Öldürmenin Faydaları ;
Fiziksel olgunluğun süresinin azalmasını
sağlar.
Yapraktan yumruya hastalık geçişini sınırlar.
Hasat işlemleri kolaylaşır.
Stolonların yumrudan ayrılmasını kolaylaştırır.
Yeşil Aksam Öldürme Metodları ;
Mekaniksel olarak - Yeşil aksamın
silindirle çiğnenmesi ( kimyasal
uygulamadan hemen önceli etkili
olmaktadır. )
Kimyasal uygulama - Diguat
Hasat Koşulları
Muhtemel geç donlardan hasadın tamamlanması
için iyi planlama yapılmalıdır.
Patates iyi kabuk bağlamış ve kimyasal olarak
olgunluğa ulaşmış olmalıdır.
Hasatta toprak nemi %60 - 65 olmalıdır.
Yumru içi sıcaklık 10 C ile 18 C arasında olmalı
(sıcak ve soğuk koşullarda hasat yapmaktan
kaçının.)
Hasatta hangi sistem benimsenmiş olursa olsun aşağıda
belirtilen hususlar önem taşımaktadır;
a- Yumrular mümkün olduğunca kabuk
soyulması,kesikler,çatlaklar ve iç çürüklüğü gibi
zararlardan korunmalıdır.
b- Yumrular güneşe maruz kalmamalı,
c- Don zararından korunmalı,
d- Yumrular toprak ve bitki artıklarından kolayca
ayrılabilmeli,
e- Hasatta toprakta kalan yumruların bir sonraki
üretimde sorun olmasını önlemek için geride olabildiğince
az yumru bırakılmalıdır.
Patates söküm makinası
Patates depolama
Depolama Devreleri
Patates yumrularının sıcaklık
sınırları donmanın başlangıcı - 1°C ile
- 2°C ve iç parçalanmanın başlangıcı
+35°C arasındadır. Güvenli depolama
,sıcaklığı 0 ila 20 °C arasında olan ve
%1' den çok oksijen, %10 'dan az
karbondioksit içeren çevrede yapılır.
Bu koşullar altında depolamada üç
devre bulunur.
Kabuk Pişkinleşme Devresi: Hasadın makineyle veya yağışlı
koşullarda yapıldığı yerlerde depolanan yumrular, içinden
basınçlı hava geçirilerek kurutulmalıdır. Bu ön işlemden sonra
patatesler %90 oransal nem ve 15°C sıcaklıkta 2-3 hafta tutulur.
Bu uygulamalar ile depolama öncesi oluşan yara berelerin
iyileşmesi hızlandırıldığı gibi, bazı depo patojenlerinin
yumruya girmesi ve aşırı su kaybı önlenmektedir. Bu devre
boyunca 2-3 günde bir kez taze hava verilerek aşırı ısınmaların
önüne geçilmelidir. Ortamda Karabacak enfeksiyonu söz
konusu ise bu devreye derhal son verip sıcaklık düşürülmelidir.
Asıl Depolama Devresi: Pişkinleşme devresi sonunda depo
sıcaklığı amaca bağlı olarak günde 1 °C olarak tedricen düşürülür.
Uzun süreli yemeklik ve tohumluk depolanmasında sıcaklık 4 °C,
oransal nem %90 dolayındadır. 3-4 aylık yemeklik patates
depolamalarında 6-7°C tercih edilebilir. Endüstriyel amaçlı patates
depolamada düşük sıcaklıklarda söz konusu olan şekerlenmenin
önüne geçmek amacıyla bu dereceler tercih edilmelidir. Bunların
10 °C ve daha yüksek derecelerde uzun süre depolanması, geriye
dönülmez nitelikteki yüksek sıcaklık şekerlenmesine yol
açacağından filizlenmeyi önleyici kimyasal maddeler
kullanılmalıdır.
Alıştırma Devresi: Düşük derecelerde uzun süre
bekletilen yumruların kabuklarındaki mekanik
yaralanmalar ve yumru etindeki siyah lekelenmeleri
önlemek amacıyla, depo boşaltılmadan önce
,sıcaklığın tedrici olarak 10-15°C' ye yükseltilmesi
gerekmektedir.
Modern Depolar Depo şartları kontrol edilebildiği için, yumruda ağırlık ve kalite kaybı
minimum düzeye inmektedir. Modern depolarda, depo şartları patates
yumrularının kullanma amaçlarına göre ayarlanmaktadır. Kullanma
amaçlarına göre depo sıcaklıkları:
Tohumluk patateste=3-4°C, Yemeklik patateste=5-7°C, Cips
patateste=8-11°C ve Parmak patateste 6-8°C civarında olmalıdır. Özellikle;
cipsi ve parmak patates yapımında kullanılan yumrular 5°C' nin altında
depolandıklarında; nişasta, şekere dönüşeceği için, kızartma sırasında
istenmeyen renkte ürün meydana geldiği için, kalite düşmektedir.
Patates yumruları, 5°C' nin üzerinde depolandıklarında; kısa süre
sonra yumrudaki dinlenme süresi sona ermekte ve yumrular sürmeye
başlamaktadır. Yumruların sürmesi ile önemli kalite ve ağırlık kayıpları
meydana gelmektedir. Bu nedenle; hem kaliteyi korumak, hem de sürmeyi
önlemek için, bazı kimyasallar kullanılmaktadır.
Patates yumrularında sürmeyi engellemek için kullanılan en önemli
kimyasallar; Maleic Hydrazine (MH) ve Chlorpropham (İsopropyl-N-(3-
cholorophenyl) Carbamate) veya (CIPC)' dir.
Maleic Hydrazine (MH); yumrular hasat olgunluğuna gelmeden 2-3
hafta önce bitkinin toprak üstü yeşil aksamına 500-750 gr/da dozunda,
su ile karıştırılarak püskürtülür. MH, tohumluk patatesler için
kullanılmaz. Yemeklik patates yumrularında, kalıcı etkisi yoktur. MH'
nin, erken devrede kullanılması ile yumru verimi azalmakta, geç
kalındığında ise; yumruda bir etki meydana getirmemektedir. Normal
dozda ve zamanda kullanılan MH' in yumruların altı ay gibi bir süre (8-
10°C sıcaklıkta) sürmeden kalmasını sağlamaktadır.
Chlorpropham (İsopropyl-N-(3-cholorophenyl) Carbamate) veya
(CIPC); hasat sonrası yumruları toz ve sıvı olarak uygulanmaktadır.
Toz halindeki CIPC, yumrular depoya alınırken, taşıyıcı kuşaklar
üzerine yerleştirilen özel aletler ile püskürtülmektedir. %1 aktif madde
içeren CIPC' den, 1 ton yumruya 1 kg düşecek şekilde (10 ppm) toz
halinde yumruların üzerine püskürtülür.
Sıvı olarak kullanılan CIPC ise; %25 etkili madde içermekte
olup, 1 ton yumruya 80 cc dozunda (20 ppm) uygulanmaktadır. 10
ppm dozundaki CIPC ile Eylül-Ekim aylarında yumruya
uygulandığında, Nisan ortalarına kadar yumrularda sürgün
meydana gelmemektedir. (5-7°C depo sıcaklığında). Eğer
depolama Haziran ortalarına kadar devam edecekse, İkinci 10
ppm' lik uygulamanın Nisan ortalarında yapılması gerekmektedir.
Aynı şekilde; 20 ppm' lik CIPC uygulaması Eylül-Ekim ayında
yapıldığında yumrular Haziran ortalarına kadar sürmeden
kalabilmektedirler. Ancak 20 ppm' lik uygulamalarda, yumruda
CIPC' nin kalıcı etkisi artmaktadır. Sıvı halindeki CIPC, yumrular
depo içerisine alınırken, özel aletler ile uygulanmaktadır.
Patates yumrularının, mantari ve bakteriyel hastalıkların etkisi ile
çürümelerini önlemek ve yumrudaki su kaybını en aza indirebilmek için
depo rutubetinin %80-85' e ayarlanması gerekmektedir.
Yumru kabuklarında, solanin oluşumunu önleyebilmek için, depo
içerisindeki yumruların ışıktan korunması gerekmektedir. Patates
depolarının karanlık olması sağlanmalıdır.
Yeni hasat edilmiş patates yumruları, soğutulmuş depolara
yerleştirilmeden önce; toz, toprak ve bitki artıklarından temizlenmesi
gerekmektedir. Modern depoların iç kısımları iyice temizlenip
dezenfekte edildikten sonra, temizlenmiş patates yumruları depo
içerisine alınırlar. Eğer, toz halinde CIPC kullanılacak ise, depo içerisine
doğru hareket eden yumrular üzerine özel aletler yardımı ile CIPC
püskürtülür.
Depo içerisine alınan yumrularda, yara dokularının oluşması ve
kabuğun iyice olgunlaşması için, 1-2 hafta süre ile 15-20°C' de ve %85'
in üzerindeki nem koşullarında ön depolama yapılır. Daha sonra, depo
içerisine konan yumruların, kullanma gayelerine göre depo şartları
ayarlanmaktadır.
Depolamada İzlenecek Yollar ;
Patates gelir gelmez analiz alınır ve bu analiz sonucuna göre uygun
yere alınır.
Analiz esnasında ki tehlikeli duruma göre kamyon depo sahası dışına
çıkarılır.
Patatesin hepsi bant sisteminin üzerinden geçerken ayıklanarak
depolama alanına alınır.
Depoya alınan patates sıcaklık durumuna göre soğutmaya tabii
tutulur.
5 mt. Yükseklikte dökme olarak yapılır.(iki depo yaklaşık olarak
10.000 ton patates alacak kapasitedir.)
Depolama biter bitmez depo kapıları kapatılarak patatesin 9 derecede
ve %85-%95 nem oranında muhafazası sağlanır.
Depoda kalacağı zamana bağlı olarak çimlenmeyi engellemek ve
fusariuma karşı ilaçlamalar yapılır.
Fabrikanın isteğine göre uygun yerlerden sevk yapılır.
Yaklaşık depolama süresi 6-8 ay arasıdır.
Depo firesi ortalama % 20 olarak gerçekleşir.
Depolama yetiştiricilikten çok daha büyük bir risk taşımaktadır.
TOPRAĞA YAKIN PATATES
DEPOLAMA
Toprak üzerine oluşturulmuş
patates depolama
Modern depolar