1

ОРГАНИЗАЦИЈА НА ИЗГРАДБАТА

2

1. Видови градежни објекти и поделба на градежните

работи

Вообичаена поделба на градежните објекти е на објекти од областа

на:

Високоградбата (станбени, деловни, индустриски и др.

објекти) (сл.1-1),

Хидроградбата (брани, водводи, канализација, хидро –

мелиорации, регулации и сл.) (сл.1-2) и

Нискоградбата (патишта, железници, аеродроми, тунели,

мостови и сл.) (сл.1-3 и сл.1-4).

Сл.1-1: Објект од областа на

високоградбата – трговски центар

Соравија

Сл.1-2: Објект од областа на

хидроградбата – брана во близина

на Прилеп

Сл.1-3: Објект од областа на нискоградбата: автопат Париз - Барселона

3

Сл.1-4: Објект од областа на нискоградбата –мост во Кина

Градежните работи кои се изведуваат на еден објект можат да се групираат

во следните видови работи:

предходни,

подготвителни,

главни и

завршни работи.

Поделбата на градежните работи може да се изврши и по фази кои можат

да опфатат одредени групи на работи, па и групи на објекти, кои по својот

карактер или по својата природа или обем прават одредена целина.

За објектите од високоградба кои се градат на монтажен начин на градба

поделбата најчесто е на: 1. изградба на делот во земја, кој се гради на

класичен начин (т.н. нулти циклус) и 2. монтажа.

Во високоградбата честа е поделбата на следниве фази: груби градежни

работи, градежно - занатски работи, градежно - инсталатерски работи и

завршни работи.

При изградба на индустриските и технолошките капацитети поделбата

обично се врши на:

а) градежни работи,

б) монтажни работи (понатаму се врши поделба на монтажата на

опрема по видови: хидромонтажа, електромонтажа...),

4

в) инсталациони работи,

г) често пати како посебна фаза се воведува фазата пробен погон.

1.1. Предходни работи

Во согласност со Законот за градење:

Претходни работи се работи кои во зависност од видот и карактерот на

градбата опфаќаат истражување и изработка на анализи и други стручни

материјали, прибавување на податоци со кои се анализираат геолошките,

геотехничките, геодетските, хидролошките, метеоролошките,

урбанистичките, техничките, технолошките, економските, енергетските,

сеизмичките, водостопанските и сообраќајните услови, условите за заштита

од пожари и заштита на животната средина, како и други услови

предвидени со закон.

________________________________________________________________

Изработката на Проектот за организација на изградбата треба да почне

со предходно проучување на сите споменати услови и околности бидејќи

тие имаат влијание врз изведбата на работите. За таа цел неопходно е

уште пред почетокот на изработката на проектот да се изврши проучување

на истражувањата поврзани со теренот на кој ќе се изведува проектираниот

објект. Проучувањата се вршат од аспект на нивните влијанија врз

организацијата и технологијата на изградбата.

1.1.1. Услови на локацијата на објектите и пошироката околина и нивни

влијанија врз изработката на Проектот за организација и

технологија на изградбата

Условите на локацијата на објектите и пошироката околина (сл.1-5) имаат

пресудно влијание врз изборот на типот на објектот, технологијата и

механизацијата на изградбата и др. Од друга страна, пак, скоро сите овие

услови се разликуваат на секоја локација, т.е. не постојат две идентични

локации. Затоа е неопходно нивно точно, навремено и темелно

проучување. Ова проучување се врши со помош на соодветни истражувања

и со посета на локацијата.

5

Услови на локацијата што треба да се проучат се условите:

1. географско - топографски 2. геотехнички 3. хидролошки 4. климатско - метеоролошки 5. археолошко - историски 6. естетски 7. демографски 8. сеизмички 9. заштита на животната средина 10. воени 11. психолошки 12. останати услови:

- услови за снабдување со материјал и енергија, - услови за користење локална работна рака, - услови за донесување на механизација и опрема, - услови за изведување на работите и др.

Сл. 1-5: Шематски приказ на условите на локацијата и пошироката околина.

11)

психолошки

10)

воени

9)

еколошки

8)

сеизмички

7)

демографск

и

6)

естетски

5)

археолошко

-историски

4)

климатско-

метеорол.

3)

хидролошки

2)

геотехнички

1)

географско-

топографск

и

12) останати услови

Услови на

локацијата

6

Географско - топографски услови

Проучувањето на овие услови освен со посета на теренот се врши и со

помош на адекватни топографски подлоги. Тие треба да бидат изработени

со соодветен размер во зависност од видот и значењето на објектите и со

доволно густи изохипси. Со подлогите треба да се опфати просторот на

идниот објект и поширокото подрачје.

Со географско-топографските проучувања се опфаќаат повеќе услови

значајни за изградбата и експлоатацијата на објектите меѓу кои како

позначајни се издвојуваат:

постоењето населени места на локацијата и пошироко и нивната

оддалеченост; потребата од уривање или дислоцирање на

одредени објекти, потоа постоењето на простор и можност за

нивно дислоцирање; постоењето на банки, болници и пошти,

нивната оддалеченост од локацијата и друго,

постоењето пристапни сообраќајници до локацијата на објектот,

потребата од нивна дислокација или реконструкција како и

проучување на објектите на нив: мостови, тунели,

пропусти...Треба да се проучи и потребата од изградба на нови

сообраќајници како и можностите и условите за нивната изградба,

што битно влијае врз трошоците за транспорт,

податоци за карактерот на сопственоста и искористеноста на

земјиштето,

постоење на подземни и надземни инсталации (водовод,

канализација, електрика, ПТТ и слично) и постојни сообраќајници

на просторот на идниот објект и на пошироката околина. Треба да

се проучи и потребата од нивно дислоцирање,

можности за користење на локален материјал без нарушување на

околната природна средина, т.е. можности за отворање на

позајмишта и депонии на материјали, нивната оддалеченост,

нивната надморска височина (особено на позајмиштата на

материјалите) и нивната висинска разлика во однос на локациите

на објектите,

можности за лоцирање на објектите од стопанското градилиште,

можности за сигурно пропуштање на градежната вода во текот на

целиот период на градба на објекти што се градат во речни

корита,

конфигурацијата, т.е. карактеристиките на теренот на локациите

(наклонот на теренот и др.) како и на околината. Тие имаат големо

7

влијание на обемот на работите, фронтовите на работа, како и на

диспозицијата, т.е. разместеноста на објектите од

подготвителните работи (привремени населби, привремени

сообраќајници, стопанското градилиште: магацини, лаборатории

за бетон и геомеханика, сепарации...). Од карактерот на теренот

зависи и широчината и наклонот на привремените сообраќајници,

радиусите на хоризонталните и вертикалните кривини, должините

на преодните кривини, материјалите за нивната изведба,

зачестеноста на промена на наклонот, транспортните

растојанија...Сето тоа директно влијае и на практичниот учинок и

чинењето на машинскиот час на градежните машини. Влијае и на

изборот на градежната механизација за изградба на објектите.

Особено во поглед на нивниот тип, габаритот, бројноста, видот на

уредите за движење (гасеници или пневматици и притисокот во

нив, како и на потрошувачката на гориво и мазиво). Од овој услов

зависи и примената на стандардни машини, т.е. машини со

вообичаени карактеристики: волуменот на работниот орган,

брзината на движење, радиусот на дејство, или пак примената на

специјални машини (пример: машини со поголема висина на

утовар, со дополнителни делови, со поголем капацитет и слично),

т.е. машини по нарачка, кои се утврдени како најпогодни со

техничко-економски анализи,

геодетски работи (геодетски снимки, тахиметриски снимки,

податоци од мерења, триангулации, податоци за постојни

висински репери и слично).

Геотехнички услови

Овие услови имаат огромно влијание врз изборот на типот на објектот. Тие

влијаат и врз изборот на технологијата и механизацијата, пред сè за

земјени работи, а со тоа и на изградбата на објектот. Затоа се неопходни

детални инженериско - геолошки и хидрогеолошки истражувања и

проучувања. Со нив треба да се опфатат локациите на ојектите, како и на

околниот простор.

Освен со посета на теренот овие услови се анализираат и со соодветни

истражувања на теренот (сл.1-6). Главно преку сондажни дупчења на

локациите на идниот објект и околниот простор, потоа со површински

откопи, со ископи на шахти и слично. Со овие испитувања се земаат

примероци од почви. Тие понатаму се испитуваат во лабораторија и се

8

добиваат карактеристиките на основата, т.е. се формира геотехничка

подлога и се добиваат други значајни податоци за изградбата на објектот:

видот и моќноста на слоевите, нивните карактеристики

(специфичната тежина и друго) особено во поглед на носивоста и

мерките за нејзино подобрување, условите за фундирање, т.е.

категоријата на почвата и нејзината носивост, филтрационите

особини на слоевите, нивното простирање и слично. Видот на

слоевите директно влијае на практичниот учинок (Upr) на

машините, а влажноста на почвата влијае на големината на

отпорот при копање и на пластичноста и лепливоста на

материјалите при утовар,

видот и количината на наносот што би се транспортирал низ

речните корита и наносот што би се таложел во коритата и во

акумулациите кај брани,

нивото на подземната вода, нејзините својства и правецот на

нејзиниот тек,

вододржливоста на акумулацијата кај брани и можните загуби на

вода поради слаба вододржливост и одредување инжинерски

мерки за нејзино подобрување,

стабилноста на бреговите на речните корита (за објекти што се

градат во речни корита или во близина на нив), опасноста од

уривање на бреговите, постоење на тектонски нарушувања и

постоење на раседни зони и нивната активност, постоење

свлечишта и можност за појава на нови свлечишта и

предложување мерки за нивна санација, како во текот на градбата,

така и при експлоатацијата на објектот,

можноста за користење материјали од ископот за:

насипување при изградбата на објектот,

изградба на привремени сообраќајници

добивање агрегат за бетон и сл.

Треба да се проучат и можните наоѓалишта (позајмишта) на

материјали и тоа според: видовите материјали, карактеристиките,

количините, квалитетот, оддалеченоста од местото на вградување,

надморската височина, висинската разлика меѓу наоѓалиштата и

местата на вградување и слично.

При геотехничките проучувања треба да се конструира и прогнозен

геолошко - геомеханички профил.

9

5

Кота (

м)

Дл

аб

ина (

м)

Дебел

ина (

м)

Сим

бол

ОЗНАКА

(графички

приказ)

ГЕОТЕХНИЧКИ ОПИС НА

ЛИТОЛОШКИТЕ

ЧЛЕНОВИ

ЗАБЕЛЕШКА

од 0 до -1,40,8 H хумус

Со присуство на

вегетација

од -1,4до -3,40,8 CI

Темно кафена средно-

пластична глинаПроба -1(-3м)

од -3,4 до -

4,40,8 SG

Песокливо лапоровита

глина светло кафена

средно збиена

Проба -3(-4м)

Од -4,4 до -

5,40,8 LG

Лапоровита глина светло

кафенасредно збиенаПроба -2(-5м)

од -5,4 до -

7,20,8 L

Лапор светло кафен добро

збиен

Појава на мала вода

(-7м)

од -7,2 до 7,4 0,8 L

Светло кафен лапор со

присуство на раздробен

лапорец со жолтеникави

прослојци

Проба -4(-7,4м)

Геомеханичко картирање на теренот

Истражен бунар-Б1

Сл. 1-6: Теренски истражувања - истражен бунар и геотехничко картирање на

теренот

10

Непотполните и ненавремените геотехнички проучувања може да доведат

до подоцнежни измени на проектот. Тоа може да бара дополнителни

финансиски вложувања или продолжување на рокот на градба на објектот

(сл.1-7).

Може да се јави потреба од ограничување во експлоатационите можности

на објектот. Во одредени случаи несоодветното проучување на

геотехничкиот фактор може да биде причина за катастрофи со големи

материјални и човечки загуби.

а) Одрони на камења б) Сипари на пристапниот пат до

браната Св. Петка

Сл.1-7: Проблеми при изградба на објекти предизвикани од геотехничкиот

фактор

Хидролошки услови

На проучувањето на овие услови треба да им се посвети огромно

внимание, особено за објектите што се изведуваат во самото речно корито

или во неговата непосредна околина.

Со овие проучувања треба да се изврши анализа на хидролошкиот режим

на површинските води преку различни криви и тоа: анализи на мали,

средни и големи води (овие криви треба да се добиени со следење на

податоците за подолг временски период). Исто така, неопходно е

проучување и на подземните води.

Со проучувањето на хидролошките услови се утврдува:

транспортната способност на текот што понатаму влијае на

количината на нанос, брзината со која тој би се довел во

акумулацијата кај брани и времето на исполнување на мртвиот

простор во акумулацијата со нанос,

11

потребата од заштита на градежната јама од површински води,

т.е. да се утврди од колку годишна вода треба да се заштити

градежната јама. Значи се утврдува потребата од изградба на

загати или насипи и потребата од свртување на реката при

изградбата на објекти во речно корито. Исто така, се утврдува и

временскиот период за започнување на работите во речното

корито,

количината вода која би навлегувала во градежната јама како

резултат на филтрација и начинот на нејзиното одведување

надвор од градежната јама,

влијанието на површинските и подземните води врз изборот на

механизацијата (врз обликот на работниот орган, врз уредите за

движење и слично). Треба да се спомене дека при изведбата на

објектите, а особено на земјените работи, може да се случи тие да

се одвиваат при присуство на вода (и самото насипување на

материјалите е со квасење на материјалот). Овие факти одат во

прилог на фаворизирање на гасеничари (поради помалиот

специфичен притисок на тлото и поголемата вредност на

коефициентот на атхезија),

постоењето на подземните и филтрационите води, проучување

на нивниот тек, количество и карактер. Притоа треба да се

одговори на прашањето дали на градилиштето се сака:

привремена заштита од дејството на подземната вода

(заштита што ќе трае доволно долго за да се завршат

одредени работи или објектот да се оспособи за самостојна

заштита) или

трајна заштита на одреденото подрачје (под ова се

подразбира „територија” но и „длабочина на теренот” до која

допира заштитата).

Климатско - метеоролошки услови

Овие услови влијаат врз хидролошкиот режим на водотеците, потоа врз

изборот на технологијата, механизацијата и организацијата на изградбата

како и врз економичноста и ефикасноста на градбата.

Климатско-метеоролошките услови имаат пресудно влијание врз

големината на годишниот фонд на работно време за изведување на

одделните видови работи при изградбата на објектот. Влијаат и врз

годишниот фонд на работно време за користење на одделните видови

12

градежни машини (сл.1-8). Од особено значење се и за одредувањето на

временскиот период на изведувањето на одделните видови на работи при

изградбата на објектите.

Сл.1-8: Одредени типови градежни машини можат да работат и во зимски услови

Проучувањето на овие услови треба да се врши врз основа на климатско -

метеролошки карти и податоци. Тие се добиваат од најблиската

хидрометеролошка станица на локацијата на која ќе се изведува објектот

или од Републичкиот хидрометеоролошки завод. Податоците треба да се

однесуваат на минималните, средните и максималните вредности за

температурата, врнежите, ветровите (според интензитет и правец),

релативната влажност на воздухот и слично. За да се добие поголема

веројатност во прогнозата тие податоци треба да се добиваат преку

статистичка обработка на низи од податоци подолги од 25 години.

Археолошко - историски услов

Просторот на локациите на објектите може да биде богат со значајни

археолошки наоѓалишта (сл.1-9).

Утврдувањето на археолошките вредности на просторот на локациите

треба да се врши од страна на археолог. Тој, со помош на археолошки

карти и со обиколка на теренот ја проценува можноста за постоење на

археолошки локалитети и врши оценка на нивната археолошка вредност.

На тој начин се врши навремено согледување на можни археолошки

наоѓалишта. Исто така, се врши и навремено утврдување на потребата од

евентуална релокација на значајни археолошки градби, како и на историски

градби од локално и пошироко општествено и историско значење.

13

Понекогаш, археолошкиот и историскиот фактор можат да имаат пресудно

значење за организацијата на изведувањето на работите. Можат да влијаат

и на донесувањето одлука за градба на објектот на разгледуваната

локација. Односно, овој фактор може да услови усвојување на друго

алтернативно решение, поради зачувувањето на културните и историските

споменици.

Сл.1-9:

Археолошки локалитет

Вардарски рид кај Гевгелија

кој е во непосредна близина

на автопатот Скопје -

Гевгелија

Естетски услов

Пред донесувањето на одлуката за градба на објектот треба да се изврши

проучување и на естетскиот фактор. Со овој фактор се опфаќаат сите

естетски последици врз околината, како негативни така и позитивни. Исто

така, се проучува и можноста за што е можно подобро вклопување на

објектот во природниот пејсаж на околниот терен (сл.1-10).

Со изградбата на објектот можат да се јават многубројни негативни

влијанија врз естетскиот изглед на просторот. Како најчесто негативно

влијание може да се спомене нагрдувањето на околината со различни

приодни сообраќајници: до наоѓалиштата на материјали, до депониите, до

објектите од стопанското градилиште. Овие сообраќајници, ако не се

одржуваат, ако не се искористат за друга намена (со содржини одредени со

Просторниот план и со урбанистички планови) или ако не се хумусираат

можат да ја зголемат ерозијата на теренот.

14

Сл. 1-10:

Примена на габиони наместо

бетонски потпорен ѕид

Естетскиот изглед на просторот на локацијата, и пошироката околина може

значително да биде подобрен со преземање одредени мерки. Дел од нив

се: пренамена на објектите од подготвителните работи, изградба на

паркови, а кај брани изградба на спортско-рекреативни центри, хотели (кои

подетално се опфатени во други фактори). Тоа треба да биде детално

разгледувано во просторните и други планови што би произлегле од

стратегијата на државата. На тој начин би се овозможило што е можно

подобро вклопување на објектот во природниот пејсаж на околниот терен.

Демографски услов

При изградбата на објекти може да се јави потреба од дислокација на

населени места, инфраструктурни системи и слично. Сето тоа може

значително да влијае на миграцијата на населението.

Демографскиот услов влијае и на можностите за ангажирање на локална

работна рака при градењето на објектите.

Сеизмички услов

Имајќи ги предвид загубите и последиците врз безбедноста и здравјето на

персоналот на градилиште и последиците врз поширокото подрачје, а кои

би настанале со уривањето на објектот, негови делови или делови од

градилиштето, на сеизмичкиот фактор и неговото влијание врз

изведувањето на работите мора да му се посвети големо внимание.

15

Заштита на животната средина

Во современите услови на живеење со брзи и динамички промени на

човековата животна и работна средина сведоци сме на многубројни

суштински и структурни промени на просторот. Тие често пати доведуваат и

до деградирање на човековата околина. Односно, може да се рече дека со

изградбата на објектите би се предизвикале многубројни промени врз

природната средина, како позитивни, така и негативни.

Проучувањето на еколошкиот фактор треба да се врши преку анализа на

влијанието на проектот, т.е. на објектот врз околината. Ова проучување

треба да биде во вид на елаборат во кој би се идентификувале,

анализирале, средувале и класифицирале сите позитивни и штетни

влијанија врз околината. Исто така, би се предложило решение за начините

на: контрола, смалување или елиминирање на штетните влијанија во

границите на пропишаните норми, а воедно би се овозможило зачувување,

т.е. исполнување на основните барања на објектот како проект. Сите

инвестиции што се однесуваат на нив, т.е. на зачувување на еколошката

рамнотежа се секундарни инвестиции. Тие мора да бидат земени предвид

при определувањето на вкупните трошоци за реализација на проектот.

Воен услов

Покрај погоре споменатите услови, треба да се споменат и други услови

што можат да имаат значително влијание врз изградбата на објектот. Такви

се и воениот услов (фактор), т.е. одбраната на земјата како и јавната

безбедност. Особено затоа што дел од објектите се објекти со стратешко

значење за поширокиот простор.

Психолошки услов

Овој услов (фактор) е особено значаен за луѓето што живееле или имале

посед на просторот на идниот објект или во неговата непосредна околина.

Останати услови

Имајќи го предвид фактот дека објектите се градат и надвор од населените

места, во тешко пристапни планински предели, проучувањето на овие

услови е многу важно за квалитетната изградба на објектите. Со овие

услови се проучуваат:

16

можностите за снабдување со материјали, електрична енергија,

гориво, мазиво, потоа одредување на местата од каде ќе се

набавуваат одделните видови материјали неопходни за

изградбата на објектот (според количини, квалитет...). Треба да се

проучат и условите за транспорт на материјалите, механизацијата

и другите ресурси. Треба да се извршат и проучувања заради

обезбедување на оптимални услови за нивната испорака.

Потребно е проучување и на можноста за замена на ресурсите со

ресурси од локални извори,

видот на сопственоста и намената на земјиштето,

условите за снабдување на градилиштето со техничка вода и вода

за пиење, т.е. испитување на квалитетот на водата во речното

корито и подземните води, како и постоењето на регионален

водовод и неговата близина,

условите за одведување на отпадните води при градбата на

објектот,

условите за користење локална работна рака, особено

неквалификувана и полуквалификувана со што би се намалиле

трошоците за сместување на работниците,

други проблеми и прашањата поврзани со организацијата и

технологијата на градба на објектите.

Обезбедување со работна сила (работна рака)

За објекти оддалечени од населени места, обично се смета на можноста за

ангажирање на локална работна сила и тоа неквалификувана и

полуквалификувана. Во зависност од регионот и менталитетот на жителите

тие можности се движат во границите од 10-15%. При ангажирањето на

локална работна сила треба да се испита економичноста на превозот на

работниците до нивните домови, или и за нив исто така да се обезбеди

сместување во рамките на привремената населба.

Решение на надворешниот транспорт

Под надворешен транспорт се подразбира снабдувањето на сите

материјали и опрема од производителот, односно испорачувачот до

главното или секторското складиште на градилиштето. Транспортните

17

операции од главното складиште до објектот спаѓаат во внатрешен

транспорт.

При решавањето на надворешниот транспорт секогаш се тргнува од

можните извори на материјали и опрема. Се изработува прегледна карта на

постоечките сообраќајници од можните потенцијални извори, со податоци

за транспортните далечини и расположвите транспортни системи. Врз база

на таа карта треба да се изработи таблица на трошоците за транспорт и тоа

како за транспорт со транспортни средства, така и за трошоците за

манипулација-утовар, претовар и истовар.

Кога ќе се соберат податоци за можните изворишта и за состојбата на

сообраќајниците може со економско проучување да се избере најдоброто

решение.

При користењето на постоечките локални сообраќајници секогаш е

потребно тие да се прилагодат на потребите на градилиштето. Покрај

ублажување на кривините може да се јави потреба за изведба на

проширувања доколку коловозот нема доволна ширина за израмнувањ ена

возилата, односно постоечкиот пат да се прошири. Може да се случи да се

донесе одлука и за изградба на нови или за реконструкција на постоечки

сообраќајници. Секогаш во предвид треба да се има тоа што треба да се

транспортира: материјал, механизација и сл. и да се внимава дали се

работи за посебни услови во поглед на тежината, габаритот и должината.

Ова е од посебно знаење во случај кога на сообраќајниците по кои ќе се

врши надворешниот транспорт има мостови, тунели и подвозници /

надвозници. Во пракса може да се јави потреба за изградба на посебни

врски од постоечките сообраќајници до градилиштето. Трошоците за

изградба на нови сообраќајници, реконструкција на стари и сл. Треба да се

земат во предвид при определувањето на трошоците за транспорт.

При работа во тешки терени со природни пречки (клисури, речни токови,

планински венци и сл.) може да се примени како оптимално и решението со

жичара кое овозможува помали вложувања заради скратувањето на

транспортната должина и заради лесното собвладување на висинските

разлики.

Значи, при проучувањата на надворешниот транспорт предвид треба да се

имаат: железничкоит, патниот, водениот, воздушниот, жичаниот како и

комбинираниот транспорт. При дефинитивниот избор на системот за

транспорт треба интегрално да се води сметка за сите околности, при што

покрај економските услови треба да се земат во предвид и факторите на

сигурност и тоа посебно кога се во прашање објекти од посебна важност.

18

Во сите случаи кога се работи за комбинирање на разни системи на

транспорт, т.е. за потребата на премин од еден систем во друг, неопходно е

да се предвидат и обезбедат и претоварни капацитети со доволни

димензии.

Проценка на добавувачи

Процесот на проценка на добавувачи започнува на тој начин што

најпрво се изработува нивни список. Односно, се изработува општ

регистар на можните добавувачи на материјали, опрема, уреди и

други ресурси што се неопходни за реализацијата на проектот.

Општиот регистар се составува преку остварување контакти со

можните добавувачи или преку објавување на оглас за набавка во

весник, т.е. спроведување на процедура за понуди. Во општиот

регистар се внесуваат можните добавувачи со своите карактеристики:

нивниот капацитет, т.е. можноста за производство на

бараните производи по количина и квалитет;

стабилноста за задоволување на потребната динамика за

соодветните ресурси и нивните искуства во тој поглед;

нивната финансиска стабилност;

оддалеченоста од градилиштето;

можностите за транспорт на ресурсите и слично.

Односно, се врши проверка на можните добавувачи дали ги

исполнуваат поставените услови. Всушност се врши проценка за секој

ресурс посебно (се врши оптимализација на добавувачи и се избира

оптимален добавувач). На крај се работат т.н.лепеза (сл.1-11) и табела на

транспорт (Табела1).

Снабдување со материјал, енергија, гориво, вода и одведување

на отпадните води

Оптималните извори на поедините материјали се утврдуваат врз основа

на соодветни анализи при што во предвид треба да се има: видот и

количината на материјалите, динамиката на нивното испорачување,

чинењето на поедините материјали заедно со трошоците за транспорт и

манипулација како и можноста поедини материјали да можат да се

19

произведат на самото градилиште или да се заменет со материјали од

локални извори.

Сл.1-11: Шематски приказ на лепеза на транспорт

Табела 1: Табела на транспорт на материјали

Ре

де

н

Бр

ој

Р

ес

ур

с

Ме

ст

о о

д

ка

де

шт

о

ќе

се

на

ба

ву

ва

(изв

ор

)

Од

да

ле

че

-

но

ст

Тр

ан

с-

по

рт

но

ср

ед

ст

во

Ви

д

тр

ан

сп

.

За

бе

ле

шка

(ц

ен

а,

ко

ли

чи

на

...)

1 Материјал

1

Извор 1 Л 1

2 Материјал

2

Извор 2 Л 2

3-6

Материјал

3-6

Извор 3 Л 3

Materijal 5

----------------------------

-

Izvor 3,

Oddale~enost L 5

Materijal 4

----------------------------

--

Izvor 3,

Oddale~enost L 4

Materijal 3

----------------------------

-

Izvor 3,

Oddale~enost L 3

Materijal 2

----------------------------

--

Izvor 2,

Oddale~enost L 2

Materijal 1

----------------------------

--

Izvor 1,

Oddale~enost L 1

Materijal 6

----------------------------

-

Izvor 3,

Oddale~enost L 6

Objekt

20

Примената на материјали од локални извори како и производство на самото

градилиште претставува одредена рационализација заради заштеда во

транспорт и секогаш кога е можно таквите материјали треба да се користат.

Снабдувањето на градилиштата со енергија зависи од поголем број

фактори:

- Од условите за снабдување со енергија,

- Од видот и обемот на работите

- Од концентрираноста на градилиштето,

- Од изборот на машините и др.

Кај земјаните работи, каде машините се во движење и зафаќаат поголем

простор, најпогоден е погонот на мотори со внатрешно согорување.

Доколку постои далековод и можност за приклучок во непосредна близина

на градилиштето, таквата можност треба да се искористи.

Кај концентрираните градилишта електроенергијата овозможува лесно

поврзување на сите потрошувачки места било да се работи за мотори,

работилници или осветлување. Кај издолжените градилишта како што се

сообраќајниците и каналите може или да се применат машини со мотори со

внатрешно согорување или да се применат сопствени извори на

електроенергија (генератори) (сл.1-12), кои ќе се преместуваат паралелно

со напредувањето на работите по должината на трасата.

Ако работите се вршат во повеќе смени електропогонот може да има

одредена предност при исти економски услови. Обично електроенергијата

прозведена со електроагрегат е секогаш поскапа од енергијата произведена

со мотори со внатрешно согорување. Меѓутоа заради лесното поврзување

на производните места, како и заради малиот број погонски извори иако

поскапа електроенергијата можат да ја доведат во предност.

Електричната енергија освен за погон на машините и другите потреби на

градилиштето (вклучувајќи го и стопанското градилиште) треба да се

предвидува и за потребите на осветлувањето како и за потребите на

провремената населба .

Доколку електричните водови се пресекуваат со сообраќајници заради

безбедност, каблите треба да се водат под земја или на голема височина.

За градилишта надвор од населени места постои можност за приклучување

на градилиштето на постојни далеководи, но во тој случај скоро секогаш се

јавува потреба од изградба и на трафостаници заради намалување на

напонот на електричната мрежа за да може таа да се користи за потребите

на градилиштето (сл.1-13).

21

Сл.1-12: Агрегат за струја Сл.1-13: Трансформатор

Во населени места снабдување на градилиштето со електрична енергија е

преку негово поврзување на постојната електрична мрежа врз основа на

претходно доиена дозвола од надлежни служби и со поставување на

струјомер на самото градилиште.

Снабдување со гориво: од најблиски бензински пумпи, изградба на

градилишни бензински пумпи или носење на гориво на градилиште со

помош на цистерни.

Снабдување со вода - техничка вода и вода за пиење:

- Во населени места градилиштето се поврзува на постојната

водоводна мрежа врз основа на претходно добиена дозвола од

надлежни служби, а на градилиштето се поставува водомер.

- За градилишта надвор од населени места вода може да се обезеди:

со поврзување на градилиштето со регионални водоводи, со

изградба на бунари, со зафаќање од површински водотеци доколку

тоа го дозволува квалитетот на водата и сл. Во такви случаи може да

се јави потреба од изграда на резервари за вода, водоводи и сл.

Вода може да се носи и со цистерни, а како вода за пиење може да

се носи и флаширана вода во шишиња.

Одведување на отпадната вода од градилиштето:

- Во населени места градилиштето се поврзува на постојна

канализациона мрежа на места одредени од надлежни служби.

22

- Вон населени места за одведување на комуналните отпадни води се

усвојува пречистителна станица, а за градилишните води таложница.

После нив водите најчесто се испуштаат во реципиент.

1.2. Подготвителни работи

Во согласност со Законот за градење:

________________________________________________________________

Подготвителни работи се работи на изведување на привремени градби и

други активности заради организирање и уредување на градилиштето, како

и овозможување на примена на соодветни градежни технологии.

________________________________________________________________

Со подготвителните работи се опфаќа комплекс на градежни работи со кои

се создаваат услови за непречено одвивање на главните работи. Се

опфаќа изведување на привремени сообраќајници, привремена населба,

стопанско градилиште, како и изведба на активности поврзани со

изместување на сообраќајници, инсталации и водотеци. Се опфаќаат и

други активности со кои се овозможува организирање и уредување на

градилиштето и создавање на услови за примена на усвоени технологии на

градба на објектите.

Всушност, нивното значење и улога е во тоа што овозможуваат брзо и

рационално изведување на главните работи. Квалитетното проектирање на

подготвителните работи може да елиминира дел подоцнежните проблеми

при изведувањето на работите: прекини во снабдувањето со материјал и

енергија, дефекти на машините и уредите и др.

Бидејќи зависат од локалните услови и околности обемот на

подготвителните работи може да биде различен: од безначаен до работи од

таква големина што сами по себе претставуваат значајни и обемни работи.

Обемот на подготвителните работи освен од локалните услови зависи и од

видот и обемот на главните работи.

За објекти во населен места или во нивна непосредна близина, обемот на

подготвителни работи е мал, скоро занемарлив. Кај градилиштата надвор

од населените места со голем обем на работи, обемот на подготвителните

23

работи може да биде многу голем и да изнесува и до 35% од обемот на

главните работи, додека нивното траење може да изнесува и до една

година и повеќе. Во сите случаи на потреба за изведување на

подготвителни работи, треба да се изврши точна процена на нивното

чинење и тој износ да се внесе во вкупните инвестициони трошоци.

Подготвителните работи понекогаш е корисно да се отстапат на изведба на

локални кооперанти т.е. помали градежни претпријатија кои во почетната

работна фаза, кога главниот изведувач сеуште не располага со потребните

сместувачки и други капацитети, може да имаат поповолни услови за

изведба. Изведувањето на подготвителните работи понекогаш е и баласт за

главниот изведувач, додека за мало претпријатие таквите работи

претставуваат значајни објекти.

Подготвителните работи опфаќаат:

преместување на постоечките сообраќајници и инсталации и

изведба на нови за потребите на градилиштето, вклучувајќи и

изведба на привремени мостови и др.

рушење / изместување на постоечки објекти,

префрлување на речни текови,

изведба на привремени населби,

изведба на стопанско (привремено) градилиште и др.

Преместување на постоечки сообраќајници и инсталации и

изведба на нови за потребите на градилиштето - Изведбата на

новите објекти мора да се одвива така да не смета на условите за живот

на околното населението, како и на постоечките условите за транспорт.

Тоа значи дека доколку за потребите на градилиштето мора претходно

да се изврши изместување на постоечките сообраќајници и инсталации

тоа треба да е со обем и квалитет кој во потполност ќе одговара на

постоечката состојба. Тие работи треба да се проектираат и планираат

како и другите градежни работи. При доколку има можност треба да се

користат исти машини и опрема кои ќе послужат за изведување и на

главните градежни работи.

Префрлување (деривација) на речни токови - Кај мостови со столбови

во речното корито и кај хидротехничките објекти често пати објектите

треба да се фундираат во речното корито. Кај овие објекти неопходно е

24

прво да се изведат работи за заштита на темелните јами за несметано

вршење на понатамошните работи.

За заштита на работите на речното корито може да се применат загати,

насипи или да се примени техника на фундирање со помош на кесони.

Кај браните при префрлувањето на речниот ток може да настанат

следните случаи:

- речниот тек се изместува со помош на опточен тунел, а темелната

јама се брани од водата со загати (узводен и низводен).

Свртувањето на водата во тунелот се врши со помош на насип од

земја и камен.

- речниот тек се преградува со загати во две или повеќе фази. Во

тој случај се врши префрлување на речниот тек на една страна

(лева или десна) и се работи на објектот под заштита на загатот

(сл.1-14). По изведувањето на работите до степен да може

безбедно да се евакуира водата преку недовршениот објект (низ

темелни испусти, идни преливни полиња и сл), се руши загатот од

предходната фаза, за да под заштита на загатот од следната

фаза се изведуваат главните градежни работи од фазата која

претходно служела за проток на речната вода.

Сл.1-14: Изведување на работи во речно корито - речниот тек е префрлен

на една страна од речното корито

При планирањето на работите за префрлување на речниот тек треба

предходно да се соберат статистички податоци за веројатноста на

појава на големи води, за нивната зачестеност и траење, па загатите да

25

се димензионираат така да овозможат разумна заштита. Значи, за да се

создадат услови за градење на објектот во суво треба да се одбере

оптимален систем од загати и добро да се проучи редоследот на

нивното изведување. Добро изведени загати бараат незначителни

трошоци за црпење на водата при изведувањето на главните работи,

додека лошо изведениот претставува постојана опасност и создава

постојани трошоци.

При префрлувањето на водните текови, а исто така и при изработка на

мостовски столбови во речното корито треба да се настојува работите

да се изведат за врме на најниските водостои, бидејќи на тој начин ќе се

вршат за најкратко време, со најниски трошоци.

Привремени сообраќајници - Привремените сообраќајници ги

опфаќаат патиштата на градилиштата - меѓусебно ги поврзуваат сите

капацитети на градилиштето (сервисни работилници, машини, возен

парк, дробилници и сегрегации, ф-ка за бетон, асфални бази, депонии,

позајмишта на материјали и сл.) како и поврзување на градилиштето со

надворешни сообраќајници (сл.1-15). Најдобро е привремените патишта

да се проектираат во засек. Во привремени сообраќајници освен

патиштата спаѓаат и: жичаниот транспорт, железници, системи на

транспортни ленти, воден транспорт и сл. Обемот, видот и примената на

привремените сообраќајници ќе зависи од локалните услови и од

намената. Основни параметри од кои зависи изборот на видот и

квлалитетот на сообраќајницата се: видот, интензитетот и траењето на

работите како и можноста за нивно користење по завршувањето на

изградбата на објектот.

Од посебна важност кај привремените патишта е одводнувањето на

коловозните површини. Тоа може да се обезбеди со давање доволен

пад (попречен) на коловозниот застор, како и избегнување делници во

хоризонтала. На делниците во усеци и засеци треба да се предвидат

бразди и каналски цевки. Спрема интензитетот на сообраќајот и видот

на коловозната конструкција треба да се обезбеди постојано одржување

на сообраќајниците во текот на целата изградба на главните објекти.

Сообраќајниците кои се изработени од толченик се усвојува да се

прскаат со вода заради намалување на прашината која се јавува при

нивното користење.

При изградба на објекти покрај брегови и во речни корита можно е

користење на сообраќајот по воден пат, а при тоа треба да се предвидат

и привремени пристаништа за пловните објекти. Треба да се предвидат

и потребни површини за манипулација на брегот, како и манипулативно -

26

претоварни капацитети, во зависност од видот на материјалите и

стоките кои ќе се транспортираат и користат за потребите на

градилиштето.

Сл.1-15: Привремени (градилишни) сообраќајници при изградба на браната

Кнежево во склоп на ХС Злетовица

Ако на првремените сообраќајници се јави потреба за изградба на

мостови, заради нивниот привремен карактер најпогодни се монтажно-

демонтажни конструкции (сл.1-16).

Сл.1-16: Привремена (градилишна) сообраќајница со мост (при изградба на хидро-

системот Злетовица)

27

Привремена населба - Задача на привремената населба на

градилиште е обезбедување на пристојно сместување и обезбедување

нормални услови за живот на вработените работници (во ретки случаи и

нивните семејства), посебно при долготрајни работи на градилишта

надвор од населени места.

Обемот и видот на објектите во привремената населба зависи од

локалните услови, а потоа и од обемот и траењето на работите (сл.1-17

и сл.1-18). За работа во населени места или во нивна непосредна

близина, во ретки случаи е потребно обезбедување на посебно

сместување на работниците. Најчесто се обезбедува постојан превоз на

работниците од местото на живеење до градилиштето. Кога е потребно

обезбедување на сместување, обично се врши диференцирање на

стандардот на сместувањето спрема квалификацијата на работниците (и

нивната брачна состојба доколку има потреба и од сместување на

нивните семејства). За работниците се обезбедува сместување во соби

најчесто по четири кревети, а во одредени случаи и помалу / повеќе.

Сл.1-17: Привремена населба при изградба на браната Кнежево

28

Привремените населби покрај сместувањето треба да обезбедат и

услови за исхрана и други услови потребни за нормален живот (мензи,

ресторани, санитарни и здраствени објекти, објекти за рекреација,

продавници, капацитети за снабдување со вода, одведување на

санитарни отпадни води, телекомуникации и.т.н.). Обемот и

комплетноста на привремената населба ќе зависат од обемот и

траењето на работите. Бидејќи нивното траење може да биде до неколку

години се наметнува барањето привремените населби да бидат од

монтажно-демонтажен тип. Тоа значи дека ќе можат да се префрлаат од

едно градилиште на друго се додека не се амортизираат. Доколку постои

можност објектите од привремената населба подоцна да се користат за

други цели (пр. туристички, рекреациони...) корисно е објектите да се

проектираат во согласност со урбанистичкото решение на микро реонот

и да бидат од цврст материјал.

Сл.1-18: Привремена населба при изградба на браната Св. Петка

Стопанско градилиште - Стопанското градилиште опфаќа комплекс

на објекти потребни за управување и раководење со работите, како и за

нормално одвивање на целокупното производство (сл.1-19). Во

зависност од локалните услови и видот на градежните работи, обемот на

29

стопанското градилиште како и неговата комплетност можат да бидат

различни - од занемарливо мали до многу големи, што понатаму може

да бара и долг временски период за негово изведување (подолго од

година дена) и значителни финансиски средства.

Сл.1-19: Привремената населба и дел од стопанското градилиште при

изградба на браната Кнежево

Стопанското градилиште ги опфаќа следните објекти:

1. Обезбедување на градилиштето,

2. Канцелариски простории за инвеститорот и изведувачот,

3. Лаборатории за бетон, асфалт и геотехника,

4. Систем од објекти за снабдување со техничка вода и вода за

пиење (каптажи, пумпни станици, мрежи и резервари),

5. Капацитети за производство на камен,

6. Капацитети за производство на чакал,

7. Капацитети за производство на агрегат за бетон,

8. Капацитети за производство на бетон, малтер и асфалт (ф-ки за

бетон, асфалтни бази),

30

9. Капацитети за инектирање,

10. Енергетски капацитети, градилишни бензински пумпи, капацитети

за снабдување со вода, одведување на отпадни води...,

11. Магацини, складишта, депонии, сервисни работилници, други

работилници...

12. Погони за производство на елементи (префабрикација) за

полупроизводи,

13. Осветлување и обезбедување телекомуникациски врски на

градилиштето,

14. Капацитети за сместување на материјал и опрема (магацини,

складишта и депонии) и др.

За објектите од стопанското градилиште, можат да се применат

монтажно - демонтажни конструкции, ѕидани објекти, дрвени

конструкции, приколки, специјални шатори, и сл. Треба да се настојува

за канцелариите и лабораториите да се применат монтажно -

демонтажни објекти, т.н. контејнери (сл. 1-20).

Сл.1-20: Монтажно демонтажни објекти

31

Магацини, складишта и депонии

За да се обезбеди континуитет во работата и за да се елиминираат

незгодите кои настануваат при нерамномерна испорака и

потрошувачка на материјал, треба да се обезбедат доволно залихи.

Тоа се постигнува со исправно димензионирање на магацинскиот

простор, депониите и складиштата.

Магацините и складиштата се делат на централни, секторски и

градилишни.

Централните обично се наоѓаат во центарот на градењето и служат

за потребите на поголем број градилишта. Секторските служат за

потребите на сектори составени од група градилишта или група

објекти.

За осетлив материјал како електроматеријал за елекстрични

инсталации и хигроскопен материјал треба да се предвиди потполно

затворен магацински простор заштитен од влага и ветар. За цемент

во вреќи потребни се потполно затворени бараки, додека за цемент

во растресита состојба потребни се метални силоси со пневматска

манипулација. Граѓата и арматурата може да се сместат на отворен

простор, со тоа што сечената граѓа се пакува во групи и одозгора се

покрива. Агрегатот за бетонски работи и работи на коловоз обично

се деопнира на отворено. Пожелно е фините фракции да се

покриваат.

Големината на складиштата треба да се пресмета (со помош на

формула).

При решавањето на диспозициите на магацините, складиштата и

депониите треба да се настојува тие да се сместат што поблизу до

центрите на потрошувачка и да се овозможи најповолен приод до

секое место од складиштата.

Локациите на магацините за гориво треба да бидат поставени во

близина на магистрални сообраќајници и да бидат што поблизу до

возниот парк. На поголемите градилишта треба да се обезбедат

вкопани цистерни за гориво, нафта и бензин. Ако има потреба од

изградба на градилишни бензински пумпи, тие, доколку има можност

треба да се изведат така да можат да се користат и по

завршувањето на градењето на објектот.

Магацините за експлозив, капислите и штапините треба да се

лоцираат одвоено од објектите и работите на градилиштата за да се

обезбеди сигурност за животот на работниците и на имотот на

32

претпријатијата во случај на несреќа. Оддалеченоста на магацините

за експлозив од населените и работни места зависи од количината

на ускладиштениот експлозив и од негивиот вид.

Магацините за каписли и штапини треба да бидат доволно

оддалечени од магацините за експлозив. Бидејќи капислите се

лесно подложни на експлозија тие треба да бидат одвоени доволно

од штапините (на оддалеченост која зависи од видот и количината

на експлозивот - најчесто минимум 50м). Доколку постои можност,

магацините треба да се вкопаат во карпа. При изборот на локации и

начинот на обезбедување секогаш е потребна посебна согласност

од надлежните органи.

При изведување на подземни работи, забрането е депонирање на

експлозивни материјали во тунелите и подземните простори каде се

изведуваат работите.

Други работи

При изградба на мостови може да се јави потреба од изградба на

нова носечка конструкција на местото на стариот мост. За да се

обезбеди непречено одвивање на сообраќајот може да дојде до

потреба од изведба на привремено решение кое привремено ќе ја

преземе улогата на претходниот мост.

При изградба на објекти во населени места скоро секогаш се јавува

потреба од рушење на постоечки објекти.

Подѕидување на темелите од соседните постоечки, плитко

фундирани објекти. Во вакви случаи може да се јави и потреба од

привремено иселување на станарите од објектите, а за иселените

лица треба да се обезбеди сместување под истите услови, а кај

објектите што се подѕидуваат исти услови на стабилност.

2. Проучување на тесни грла, работен фронт и рок на

изградба

За тесно грло се сметаат објекти, видови на работи, машини, работна

рака и сл. кои имаат ограничени можности за забрзување на работата,

односно за скратување на рокот на изградба.

Пример при изградбата на сообраќајниците тесни грла се долги тунели.

Тесно грло може да биде и мост на сообраќајница, како, фундирање на

објект и сл.

33

Со примена на техниката на мрежно планирање откривањето на тесни

грла се врши со утврдување на критичниот пат т.е. изнаоѓање на видови

на работи (активности) кои не поседуваат никакви временски резерви и

кои го диктираат вкупното време на изградбата (рок на изградба).

Покрај општиот фронт на работа кој може истовремено да опфати

извршување на комплекс работи на еден објект може да се разликува и

фронт на работа за поедини видови работи. Фронтот на работа на една

бригада обично се нарекува зафат. Кај објекти со голем фронт на работа

како на пр. мост со голем број полиња или хала со голема должина,

сообраќајница и сл. може да се постави проблем на избор на оптимален

фронт, т.е. таков при кој трошоците на градење ќе бидат минимални.

Кај објектите од високоградбата, како и кај индустриските хали треба да

се тежи кон примена на максимална паралелизација на работите т.е. кон

примена на тактен систем. Таквото решение претставува и оптимален

фронт на работа.

Рок на изградба на објектот претставува вкупното потребно време за

извршување на подготвителните, главните и звршните работи.

Рокот на изградба може да биде:

o условен од страна на нарачателот на инвестициониот објект

(инвеститорот),

o диктиран од потребите на општеството или

o слободен. Слободниот рок на изградба би требало да е

оптимизиран, т.е. утврден така што ќе овозможи минимални вкупни

трошоци на изградбата. Утврдувањето на рокот на изградба можно

е дури по изработката на проектот за организација и технологија на

изградбата.

3. ИЗБОР НА ТЕХНОЛОГИЈА И МЕХАНИЗАЦИЈА ЗА

ИЗГРАДБА НА ОБЈЕКТИТЕ

Квалитетот, брзината и економичноста на изградбата на објектите,

непосредно зависат од квалитетното проучување и од правилниот избор на

технологијата и механизацијата. Од тука произлегува и нивното значење и

вниманието што треба да им се посвети.

Технологијата и механизацијата се во тесна меѓусебна зависност, т.е.

избраната технологија влијае врз изборот на механизацијата и обратно.

34

Затоа е неопходно проучувањето и изборот на технологијата и

механизацијата да се прави заедно.

На изборот на технологијата секогаш му претходи избор на оптималните

методи на работа за секој вид градежна работа.

Под метод на работа се подразбира начинот на извршување на

таа работа.

Секој вид работа може да се изврши на различни начини, меѓутоа во

конкретни услови на работа само еден метод е најповолен.

Исто така и за секој технолошки проблем можат да се формираат повеќе

варијантни решенија.

Под технолошки процес се подразбира начинот и редоследот на

извршувањето на неговите составни делови т.е. операциите и

постапките.

Врз изборот на оптималното решение влијаат повеќе фактори меѓу кои и:

1. Факторите на опкружување на проектот за градење на објектот,

условите на локацијата и можностите на инвеститорот и

изведувачот. Исто така влијаат и условите за донесување на

механизацијата, за снабдување со погонска енергија, безбедноста

и здравјето при работата и слично.

2. Тесните грла.

3. Видот на објектот, неговата големина т.е. обемот на работите.

4. Расположливите фронтови на работа.

Со оглед на фактот дека технологијата и механизацијата се во тесна

меѓусебна зависност, може да се констатира дека овие фактори влијаат и

врз изборот и на механизацијата за изградбата на објектите.

Технолошкиот процес може да биде:

немеханизиран,

делумно механизиран и

потполно механизиран.

Во принцип треба да се настојува целиот технолошки процес да биде

механизиран, бидејќи на тој начин се обезбедува поголема брзина на

градење и подобар квалитет.

Во современите услови на изградба на објектите изборот на технологијата и

механизацијата најчесто се врши од страна на изведувачот на работите.

Но, секако, предвид треба да се земат и желбите и можностите на другите

35

учесници во изградбата (а, пред сè, на инвеститорот) изразени преку

нивните финансиски можности, квалитетот на објектот, роковите на

изградба и слично. При тоа треба да се респектираат и претходно

споменатите фактори (1 4).

Во случаите кога изборот на методи и технологија за изведување на

работите се врши од страна на изведувачот на работите, изборот може да

биде ограничен доколку се работи за тоа да мора да се примени

постоечкиот машински парк со кој претпријатието веќе располага. Треба да

се проучат и можностите за дополнувања на механичките средства - да се

набават / изнајмат машини. Некогаш може да биде исправно решението

специјалните работи да се отстапат на специјално претпријатие за тој вид

на работи, доколку поседуваат доволно искуство и обучени кадри.

При изборот на механизацијата посебно внимание треба да се посвети на

старата опрема, т.е. онаа со која претпријатието веќе располага. Треба да

внимава при вклопувањето на старите машини во ист работен синџир со

новите, бидејќи тоа може да доведе до создавање на тесни грла. Старите

машини се помалку продуктивни од новите и нивната употреба бара

ангажирање на поголем број резервни машини.

Врз основа на погоре изнесеното може да се заклучи дека за да се изврши

избор на технологијата и механизацијата при изградбата на објектот,

неопходно е да се извршат студиозни проучувања. Односно, поради

комлексноста на проблемот т.е. поради разновидната механизација која

може да биде применета при изградбата на објектите, како и поради

разновидните технологии на изградба, многубројни се и нивните можни

комбинации. Затоа, преку студиозни проучувања на технологијата и

механизацијата (преку методите: карта на процес и дијаграм на тек, потоа

преку широк и тесен избор на механизацијата, како и со примена на

Техниката на мрежното планирање), би се извршил рационален избор на

технологијата и механизацијата. Тоа би водело кон зголемување на

квалитетот на изградбата на објектот, снижување на цената на единица

производ и голема паралелизација на работите. Со тоа би се овозможило и

постепено вклучување на градежните машини во работа и елиминација на

причините за многубројните прекини во нивната работа и нивно

рамномерно искористување. Воедно би се зголемил и квалитетот и

брзината на градба на објектот. Односно, може да се рече дека правилниот

избор на технологијата и механизацијата претставува основен предуслов за

ефикасна изградба на градежните објекти.

36

4. Економика на производните процеси

Продуктивноста е однос помеѓу постигнатото производство и

вложените средства за негово остварување.

P = Q / S каде:

Q - маса на остварено производство

S - маса на вложени средства (работа, човечки или машински,

финансиски средства..)

Според тоа може да се зборува за продуктивност на работната сила,

на механизацијата, на материјалите и на финансиските средства.

Рационалност

Р = Q / Е Е - потрошена енергија

Економичност

Е = Q / Т Т - трошоци на производството

Основни организациони мерки со кои ефикасно се зголемува

рационалноста и економичноста се оние кои ги смалуваат губитоците во

производството.

Најчести губитоци при изградбата на објектите се:

- губитоци на работното време на работниците,

- губитоци на материјали и енергија,

- губитоци од недоволно користење на механизацијата и

- губитоци од организациона природа.

37

5. Анализа на цени - продажна цена на градежна услуга

Методологијата за утврдување на продажните цени на градежните работи

не е единствена. Во пракса често се применуваат две методи:

1. Првиот начин се применува кога степенот на механизираност

(механоопременост) е помал од 0,3.

C = Tm + Tr * f [денари / единица мера]

каде се:

C - продажна цена на градежните услуги,

Tm - трошоци на материјал (основен, помошен и погонски), со

транспортни трошоци,

Tr - трошоци на работна сила (лични доходи во нето или бруто

износи, од што зависи и калукативниот фактор).

f - калкулативен фактор кој зависи од степенот на механичка

опременост. За среден степен на механоопременост f = 2 - 5,0.

Калкулативниот фактор ги опфаќа: личните трошоци на режија,

материјални трошоци на режија, добивка, камати на кредити,

основните средства, амортизацијата, инвестциите за одржување,

тековните поправки и придонесите на личните доходи.

2. Вториот начин на утвредување на продажната цена води сметка за

трошоците на механизираната работа и се применува кога степенот на

механизираност (механоопременост) е висок т.е. повисок од 0,3 (Ѕм > 0.3)

C = (Tm + Tr + Tos) (1+F) [денари / еиница мера]

Tos- трошоци на основните средства

F - фактор кој ги опфаќа трошоците на режија (0,3-0,5)

Во овој случај трошоците на режија се пресметуваат и на трошоците на

материјали, како и на трошоците за основните средства, а не само на

38

личните доходи, што е поисправно. Особено кога се во прашање скапи

материјали или висок степен на механизираност на работите, ваквиот начин

на работа на анализата на цените е посоодветен.

За утврдување на вредноста на факторот F за секој нов објект треба

претходно да биде изработена организациона структура на управување и

раководење. Во предвид се имаат и претходни искуства во однос на

трошоците од областа на режијата (за претпријатието, градбата и

градилиштето) водејќи сметка за специфичните услови на тој објект.

При незначителен обем на подготвителни работи тие може да бидат

опфатени со факторот F. При поголем обем на подготвителни работи тие

треба посебно да се пресметаат.

6. Пресметка на работите

Се работи врз основа на предмерот на работите и врз основа на анализата

на цените за поедините видови на работа.

________________________________________________________________

Со множење на количините на работи (добиени со предмер) со единичните

цени (пресметани со анализа на цени) се добиваат паричните средства за

поедините видови на работи.

________________________________________________________________

Тоа пресметување обично се врши за секој објект посебно, а збирот на сите

износи ја претставува цената на тој објект.

Вкупната цена на комплексни инвестициони објекти се добива со собирање

на вкупните износи за пооделните објекти.

Вкупните финансиски средства потребни за реализација на инвестициониот

објект, покрај трошоците за градежните работи, ги опфаќаат и следните

трошоци:

39

- за студии и проектирања,

- за истражни работи и моделски

испитувања,

- за експропријација,

- за инвестирање (интеркаларна

камата),

- за инвеститорот, надзорот и сл.

7. Шема на уредување на градилиште

Кога сите претходни делови на проектот за организација на градењето се

готови треба да се изработи шема за уредување на градилиштето. Таа

претставува основа на градилиштето, но може да содржи и потребни

пресеци со задолжителна основа што ќе зависи од видот и важноста на

објектот. Се црта во соодветен размер.

Целта на изработката на шемата за уредување на градилиштето е да се

добие полн увид за локацијата и распоредот на сите капацитети потребни

за изградба на објектот, како и нивната взаемна поврзаност при уредување

на градилиштето. Треба да биде резултат на сите проучувања во текот на

изработката на проектот. Во неа се внесуваат сите објекти од областа на

подготвителните работи: привремени сообраќајници, привремени населби,

објекти од стопанстото градилиште...Нивното обележување може да се

изврши со помош на симболи или броеви со обавезна легенда.

Во шемата за организација на градилиштето обавезно треба да се

приложат и цртежите на сите објекти од подготвителните работи:

привремените сообраќајници, станбените населби, објектите од

стопанското (привременото) градилиште и сл. кога се работи за нивни

поголем обем. Ова е потребно и затоа што без тоа нема да може да се даде

ни предмер на работите опфатени со шемата, па ни реална пресметка.

Работата може да се олесни и упрости ако се постпаува по препораката: да

се применуваат што повеќе типски монтажно-демонтажни објекти. Тогаш,

може да се користат ознаки на типови на привремени објекти.

40

8. Технички извештај

Техничкиот извештај е прв дел од проектот за организација и технологија на

градењето, а се составува на крајот на проектирањето. Тој треба да

овозможи добар увид во проектот, но да биде без непотребно

детализирање. Треба да биде кратко резиме за сите поглавја на проектот

за организација и технологија на градењето, почнувајќи од основната

концепција на проектот за инвестициониот објект, понатаму интерпретација

на подлогите и другите делови од проектот. Техничкиот извештај не треба

да содржи посебни прилози ако тоа не е потребно. Кај поголемите објекти

корисно е во техничкиот извештај да се дадат и изводи за количината на

главните работи по видови и објекти (пр. работи во земја и карпа, бетонски

работи, армирачки и т.н.) односно погодни показатели за големината и

обемот на работите.

9. Планирање

Во однос на временската компонента плановите можат да бидат:

Статички и

Динамички

Со статичките планови се одредуваат вкупните потреби од ресурси

(материјали, работна рака, финансиски средства...) за одреден

временски период (сл.10-1).

Статички план на материјали

Р.б.

Вид на

работа

Ед.м.

Количина

материјал

материјал 1 материјал 2 материјал 3

норма вкупно норма вкупно норма вкупно

1.

Вкупно

Сл. 10-1: Статички план на материјали

41

Со динамичките планови се прикажува динамиката на ангажирањето

на ресурсите во текот на времето.

Според начинот на прикажување се разликуваат:

Нумерички планови (статички планови и планови со бројчано

планирање на ресурсите по временски периоди) и

Графички планови (хистограм (сл.10-2), гантограм (сл.10-3),

циклограм, ортогонален план (сл.10-4), мрежен план (сл.10-5)).

Со Хистограмот се претставува ангажираноста на ресурсите

(најчесто работна рака) во тек на време, пред сè, за потребите на

градилиштето (сл.-).

Р ↑

→ месеци

Сл.10-2: Хистограм за работна рака (Р - работна рака)

Гантограмот е најпозната техника на планирање (сл.10-3).

Сл.10-3: Гантограм

42

Пронаоѓач е Хенри Гант. На апциса се нанесува времето, а на ордината

активностите. Секоја активност се претставува со отсечка чија должина

е еднаква на нејзиното времетраење.

Ортогонални планови

Кај ортогоналните динамички графички планови ординатата

претставува време, а апсцисата стационажа (сл.10-4).

На секое одредено време и одредена стационажа одговара една точка.

Секој вид на работа (позиција) во плановите се претставува со линија

со одреден нагиб кој одговара на брзината, односно интензитетот на

напредување на работите. Штом наклонот е пострмен тоа значи дека во

единица време се извршува помала работа и обратно, на поблаг наклон

одговара поголем интензитет на работа.

Сл. – Ортогонален план (Т - толченик, А - асфалт)

43

Секое вкрстување на линиите по правило е грешка, бидејќи тоа значи

дека на исто место и во исто време треба да се извршат различни

работи, што е физички неизводливо.

Ортогоналните планови се погодни за планирање на динамиката на

изведувањето на работите кај линиски објекти. Освен за сообраќајници,

ортогоналните планови се погодни и за објекти како што се: мостови и

вијадукти со повеќе полиња, како и за сите работи каде постои

повторување на исти или приближно исти делови на објекти (на

пр.индустриски хали).

Техника на циклограмско планирање

Циклограмите се специфични ортогонални планови кои се посебно

погодни за прикажување и планирање на работите кои се одвиваат

континуирано, односно циклично. Планирањето се врши како и кај

ортогоналните планови во координати време, простор, така да покрај

временското планирање даваат увид и на просторниот распоред на

одвивањето на работите.

Услов за успешна примена на циклограмското планирање е:

работните процеси да се извршуваат со повторување (циклично),

објектот за кој се врши планирање да може да се подели на

поголем број еднакви или приближно еднакви делови (етапи),

посебно да е изразена должината или висината на објектот,

односно нивниот број. Притоа бројот на етапи треба да е поголем

од бројот на операции.

Поделба на циклограмите според начинот на прикажување:

лински за поедини токови на работите,

паралелни за фино временско планирање и кое е погодно за

планирање кај монтажни работи;

кружни (служат за планирање на работите на монтажа) и

векторски циклограми кои претставуваат врска помеѓу

циклограмското и мрежното планирање.

44

Предности на циклограмското планирање се:

1. Овозможуваат брз, лесен и детален увид за состојбата на

работите, бидејќи со споредување на состојбата и планирањето се

добива точен увид како во поглед на времето, така и во поглед на

обемот на извршените работи.

2. Брзо и лесно согледување на промените од било кои причини што

овозможува преземање на брзи интервенции.

3. Постои можност за лесна промена, корекција на планот.

4. Можно е добро планирање и полна паралелизација на работите

што се одвиваат.

За потребите на циклограмското планирање развиена е специјална

терминологија која слижи како кај примената, така и кај

разработката на плановите.

Примената на циклограмското планирање особено значење има

при префабрикацијата со примената на монтажните системи на

градење. Примената на циклограмското планирање овозможува

остварување на полна синхронизација во работата како при

производството на монтажните елементи (при префабрикацијата)

така и на транспортот и монтажата.

Мрежно планирање

Најчесто применувани методи на мрежно планирање се

CPM (Critical Path Metod ) (сл.10-5) и

PERT (Program Evaluation and Rewiew Technique).

Сл.10-5: Приказ на мрежен план