opracowanie dla uczniów szkół średnich

PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY FIONA HALL, CASEY LANGSFORD, JENNIFER CONNOLLY, ANASTAZJA PINDOR (TŁUMACZ)

http://www.metromagazine.com.au

ISBN: 978-1-74295-516-2 http://www.Kresy-Syberia.org/student

To be launched in late 2014 – an online / interactive educational program on twentieth century Polish history, based on the Kresy-Siberia Virtual

Museum Galleries, for Polish schools abroad (that is, for students in Polish language Saturday schools in countries outside of Poland). There will be two versions, one for Primary school age children and one for Secondary school age children. It will be produced in printable PDF format and also

as an interactive website (for smart phone, tablet and computer).

The Kresy-Siberia Virtual Museum will be launching in late 2014:

Online Education Program in Twentieth Century Polish Historyfor Polish Language Schools Abroad

FUNDED by a grant from

TO REGISTER YOUR INTEREST PLEASE CONTACT:[email protected]

KRESY-SIBERIAVIRTUAL MUSEUM

Dedicated to research, remember and recognise Poland's citizens fighting for freedom and survival in the Eastern Borderlands and in exile during World War II.

Program edukacyjny do nauki historii Polski XX w. dla szkół polskich poza granicami kraju

OPRACOWANIE DLA UCZNIÓW SZKÓŁ ŚREDNICH

Kresy-SyberiaProjekt jest współfinansowany ze

środków finansowych otrzymanych z Ministerstwa Spraw Zagranicznych

w ramach konkursu na realizację zadania "Współpraca z Polonią i Polakami

za granicą w 2014 r.

http://www.theeducationshop.com.au


2

Przed rozpoczęciem zwiedzania

Uczniowie otwierają zakładkę „Wprowadzenie” i zapoznają się z „Powitaniem” Prezesa Fundacji Kresy-Syberia Stefana Wiśniowskiego.

http://kresy-siberia.org/muzeum/intro/powitanie-prezesa-fundacji?lang=pl

Przed rozpoczęciem zwiedzania uczniowie powinni wspólnie omówić następujące zagadnienia:

• W jakim celu powstała Fundacja Kresy-Syberia?

• Dlaczego warto zapoznać się z tym rozdziałem historii?Rozważcie to w odniesieniu do tych, którzy ocaleli, ichrodzin, Polaków w ogóle i innych ludzi.

Wirtualne Muzeum Kresy-SyberiaFundacja Kresy-Syberia powstała w celu badania, upamiętniania i upowszechniania wiedzy na temat obywateli polskich, którzy byli deportowani, zmuszani do katorżniczej pracy i mordowani przez aparat Związku Radzieckiego w czasie II wojny światowej. Została utworzona przez ocalonych i ich potomków, aby świat usłyszał o tych tragicznych wydarzeniach. Wirtualne Muzeum Kresy-Syberia umożliwia zwiedzającym i uczniom w sposób aktywny zgłębiać ten niemal zupełnie przemilczany rozdział historii II wojny światowej.

Galerie Muzeum ułożone są w sposób umożliwiający interaktywne poznawanie następujących tematów:

1. Polskie Kresy Wschodnie

2. Pod sowieckim jarzmem

3. Niepokonani

4. Wyzwoleni do walki

5. Pod okupacją niemiecką

6. Walka o przetrwanie

7. Uchodźcy

8. Sowiecki odwet

9. Diaspora

Program nauczania

3

3. „Jan III Sobieski”, obraz Jerzego Semiginowskiego-Eleuterapo roku 1693

4. „Widok na Krzemieniec i Górę Królowej Bony”, rycina NapoleonaOrdy

5. „Atak husarii”, obraz Aleksandra Orłowskiego

6. „Hucuł”, obraz Teodora Axentowicza, autoportret, 1888

7. „Kozak na koniu”, obraz Józefa Brandta, ok. 1910

8. „Druskienniki – widok na park i sanatorium”, rycinaNapoleona Ordy, 1868

9. „Panorama Łucka, zamek Giedymina”, rycinaNapoleona Ordy

10. „Odbicie łupu Tatarom”, obraz Artura Grottgera, 1854

• Zadaniem uczniów jest przeanalizowanie przypisanychim dzieł sztuki i przedstawienie wyników swoich dociekań na forum klasy. Każda z grup wyświetli swójobraz na ekranie projektora i omówi go, odpowiadając na następujące pytania:

• Kiedy i przez kogo został namalowany?

• Jakie wydarzenie, osobę lub miejsce przedstawia?

• Co mówi nam o roli Kresów dla Polski?

UWAGA: Przed rozpoczęciem prezentacji grupy powinny uzgodnić kolejność wystąpień, biorąc pod uwagę ustaloną wcześniej chronologiczną kolejność wydarzeń.

Zadania

Przed zapoznaniem się z treścią Galerii 1

• Uczniowie powinni rozważyć tezę: „Polska ekspansjana wschód datuje się od początków istnienia państwapolskiego”, a następnie wspólnie przyjrzeć się obecnejmapie Polski i ustalić przyczyny takiego stanu rzeczy.

• Podaj uczniom definicję terminu „Kresy Wschodnie”oraz przedstaw im krótki zarys historii sporu o polskieKresy Wschodnie.

• „Kresy to centrum polskiego życia, centrum polskiejmyśli, tradycji i ducha. To z Kresów pochodzą polskiemarzenia i mity.” Przedyskutuj ten cytat z klasązarówno przed jak i po zwiedzaniu Galerii 1. W jakisposób zmienił się ich pogląd na znaczenia Kresówdla Polski?

1a: Kresy historyczne

Zadania

Oś czasu

• Praca w parach: Korzystając z informacji przedstawionychprzez Zygmunta i tych zawartych w tekście zakładki„Fakty” w galerii „Kresy historyczne”, uczniowie tworzą „Ośczasu polskich Kresów 1018-1918”. Na opracowanej przeznich osi czasu muszą znaleźć sie wydarzenia związanez następującymi datami:

1. 10182. 1241, 1259 i 12873. 13404. 15695. 1610 – 16126. 16677. 16728. 16869. 164810. 1772, 1773 i 179511. 1918

Analiza dzieł sztuki

• Podziel klasę na pary lub małe grupy i każdej z grupprzypisz do przeanalizowania jeden z następującychobrazów przedstawionych w Galerii 1a:

1. „Król Jan III Sobieski w Bitwie pod Chocimiem”, obrazAndrzeja Stecha i Ferdinanda van Kessela, 1674-1679

2. „Bitwa pod Chocimiem”, obraz Józefa Brandta, 1867

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA

Kresy Historyczne (1018 - 1918)

Kresy w okresie międzywojennym

(1918 – 1939)

PODSTAWOWE SŁOWNICTWO

Kresy Wschodnie Kresy

Ukraina Husaria„Potop”

„Ziemie zabrane”II Rzeczpospolita

Korpus Ochrony Pogranicza

Galeria 1: Polskie Kresy Wschodnie

4

Fotografie

• Praca w parach: uczniowie przeglądają zamieszczonew Galerii fotografie i wybierają jedno ze zdjęćprzedstawiających Wilno lub Lwów.

• Posługując się wybraną fotografią i zdobytymi przezsiebie informacjami, uczniowie przygotowują krótkąprezentację stanowiącą odpowiedź na następującepytania:

1. Jakim zmianom uległo życie w tym regionie poI wojnie światowej?

2. Z jakich mniejszości narodowych i religijnychskładało się społeczeństwo tego regionuw okresie międzywojennym?

Czego można się z tej fotografii dowiedzieć, a cowywnioskować na temat życia w tym regionie wokresie międzywojennym?

Świadectwa

• Praca w parach: uczniowie wybierają jedną spośródzamieszczonych w galerii relacji świadków.

• Po wysłuchaniu nagrania grupy łączą sięw czteroosobowe zespoły i opowiadają sobienawzajem o doświadczeniach osób, którychświadectw wysłuchały.

Jak zmieniała sie mapa Polski

• Wspólnie z całą klasą przyjrzyjcie się mapom Polskizamieszczonym w Galerii 1.

• Zwróćcie uwagę na podobieństwa i różnice pomiędzymapami historycznymi i porównajcie je ze współczesnąmapą Polski.

• Przedyskutuj z uczniami wszelkie zauważone zmianyJakie zmiany zauważyliście? Które tereny pozostałyniezmienione?

1b: Kresy w okresie międzywojennym (1918–1939)

• Praca w parach: Korzystając z informacjiprzedstawionych przez Zygmunta i tych zawartychw tekście zakładki „Fakty” w galerii „Kresy w okresiemiędzywojennym”, uczniowie tworzą „Oś czasupolskich Kresów 1918-1939”. Na opracowanej przeznich osi czasu muszą znaleźć sie wydarzeniazwiązane z następującymi datami:

1. 19182. 19213.

Początek lat 30. XX w.4.1939

Pytania

• Uczniowie czytają i podsumowują postanowieniatraktatu ryskiego (1921) oraz jego wpływ na kształtwschodnich granic Polski.

• Czy traktat wersalski (1919) zawierał postanowieniadotyczące wschodnich granic Polski? Jakie to mogłomieć znaczenie dla przyszłości Kresów?

• Jaki był związek między ziemiami na Kresacha pomocą okazaną weteranom wojennym po roku1920?

• Dlaczego i w jakim celu uformowano KorpusOchrony Pogranicza?

• Przedstaw ogólny zarys etnicznej i religijnejróżnorodności społeczeństwa Kresów Wschodnichw okresie międzywojennym.

Zadania

Oś czasu:

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

3.

5

© 2

01

4 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

Zadania dodatkowe

• Wyobraź sobie, że jesteś jedną z osób przedstawionychna zdjęciach z międzywojennego Wilna lub Lwowa.Napisz kilkudniowy fragment pamiętnika opisującyTwoje życie w tamtym okresie, odnosząc się do zmianjakie nastąpiły po I wojnie światowej.

• Prześledź życie i karierę znanego kresowego artysty(malarza, pisarza, poety, muzyka itp.) Przygotujjednostronicową biografię tej osoby z wykorzystaniemilustracji i omów jej wkład w rolę Kresów w życiukulturalnym Polaków.

• Spory o granice państw są odwieczną bolączką Europy.Wybierz i przedstaw po krótce jeden z poniżejwymienionych konfliktów. Weź pod uwagę jego genezęi obecną sytuację w regionie. Czy wybrany przez Ciebieproblem w jakikolwiek sposób przypomina sytuacjępolskich Kresów? Jakie są między nimi różnice?

UWAGA: Wymienione poniżej konflikty w żaden sposób nie wyczerpują tematu. Uczniowie mogą wybrać i przestudiować dowolny inny europejski spór graniczny.

TERYTORIUM STRONY WYNIK

Granica serbsko-chorwacka Serbia i Chorwacja

Iwangorod i powiat peczorski Rosja i Estonia

Ujście rzeki Ems i Zatoka Dollard Niemcy i Holandia

Półwysep Krymski Rosja i Ukraina

Zatoka Pirańska Chorwacja i Słowenia

Imia-Kardak Grecja i Turcja

Jezioro Bodeńskie Austria, Niemcy i Szwajcaria

6

Sprawdzian

Prawda czy fałsz, pytania wielokrotnego wyboru

1. Termin ‘Kresy’ oznacza:

a. Wschódb. Tereny przygranicznec. Rejon południowyd. Granica

2. Polska ekspansja na wschód datuje się od początkówpaństwa polskiego. PRAWDA/FAŁSZ

3. Pierwszym królem polskim był:

a. Stanisław Ib. Bazyli Ic. Bolesław I Chrobryd. Edward I

4. Rzeczpospolita Obojga Narodów osiągnęła swój złotywiek z początkiem XVII stulecia. Była największympaństwem w Europie, sięgającym aż do dzikich stepówPodola, przez Polaków nazywanych:

a. „Kresami”b. „Ukrainą”c. ‘Polska’d. żadnym z powyższych

5. Husaria, polska „skrzydlata” jazda przez ponad 100lat była niekwestionowanym panem pól bitewnych.PRAWDA/FAŁSZ

6. Po długim okresie stabilności Rzeczpospolita ObojgaNarodów weszła w okres kryzysu. Pierwszy rozbiórPolski nastąpił w roku:

a. 1776b. 1779c. 1774d. 1772

7. Ten schyłkowy okres w historii Rzeczypospolitejnazywany jest „Potopem”. PRAWDA/FAŁSZ

8. Trzeci rozbiór Polski nastąpił w roku 1795.Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć,a Kresy Wschodnie zostały w całości przyłączone doRosji. PRAWDA/FAŁSZ

9. Na przestrzeni wieków, Kresy musiały bronić sięprzed najazdami wojsk:

a. ukraińskichb. szwedzkichc. tureckichd. dwszystkich powyższych

10. Wraz z końcem I wojny światowej upadek wielkichmocarstw – Rosji, Prus i Austro-Węgier – umożliwiłpowstanie II Rzeczpospolitej wraz z wieloetnicznymiKresami Wschodnimi. PRAWDA/FAŁSZ

11. Traktat wersalski, który dawał podstawy doodtworzenia państwa polskiego nie zawierałwyraźnych postanowień w kwestii Polskich KresówWschodnich. PRAWDA/FAŁSZ

12. Którym z poniższych traktatów ustalono Wschodniegranice Polski w 1921 roku:

a. traktatem ryskimb. traktatem wrocławskimc. traktatem warszawskimd. traktatem brzeskim

13. W 1920 roku społeczeństwo Kresów było zróżnicowanepod względem narodowościowym i religijnym; składałosię z wyznawców następujących religii:

a. judaizmub. grekokatolicyzmuc. prawosławiad. wszystkich powyższych

14. Począwszy od roku 1920 rząd polski przyznawałziemię na Kresach:

a. żołnierzom odznaczonym za zasługi wojenneb. weteranom wojennymc. szlachcied. a i b

15. W okresie międzywojennym oddziały _____________strzegły wschodniej granicy Kresów:

a. Wojska Polskiegob. Armii Czerwonejc. Armii Ukraińskiejd.Korpusu Ochrony Pogranicza

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

7

Zadania

Oś czasu

Praca w parach: Korzystając z informacji przedstawionych przez Henryka i tych zawartych w tekście zakładki „Fakty” w galerii „Inwazja niemiecko-sowiecka”, uczniowie tworzą „Oś czasu inwazji niemiecko-sowieckiej 1939”. Na opracowanej przez nich osi czasu muszą znaleźć sie wydarzenia związane z następującymi datami:

1. 1 września2. 4 września3. 17 września4. 27 września5. 5 października

2a: Inwazja niemiecko-sowiecka (1939)

Przed rozpoczęciem zwiedzania

Uczniowie powinni poznać system sojuszy politycznych istniejących w Europie w przededniu wybuchu II wojny światowej. Dobrym źródłem informacji jest portal:

http://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/pakt-antykominternowski.html

- a następnie przestudiować i zdefiniować następujące terminy:

* Oś Berlin-Rzym

*

Pakt antykominternowski*

Pakt Trzech

Uczniowie wspólnie zapoznają się z postanowieniami paktu Ribbentrop-Mołotow. Zwięzłe podsumowanie jego treści znajduje się na stronie:

http://www.1939.pl/przed-wybuchem-wojny/pakt-ribbentrop-molotov/index.html

Sprawdź czy po przeczytaniu streszczenia paktu uczniowie potrafią odpowiedzieć na następujące pytania:

1. Przez kogo był podpisany i jakie były jegopostanowienia?

2. Dlaczego państwa zawierają pakty o nieagresji?

3. Jakie były postanowienia „tajnego protokołu” paktui co oznaczały one dla Polski?

– Przed rozpoczęciem pracy w Sali 2a, uczniowiemuszą poznać następujące podstawowe pojęcia:„Luftwaffe”, „oddziały pancerne” i „NKWD”.


Inwazja niemiecka 1 września 1939

Polskie działania obronne podczas „kampanii wrześniowej”

Pakt Ribbentrop-Mołotow

Sowiecka inwazja ze wschodu 17 września 1939

PODSTAWOWE TERMINY

Luftwaffe Oddziały pancerne

NKWD

Galeria 2 składa się z następujących sal:

Sala 2a: Inwazja niemiecko-sowiecka 1939 Sala 2b: Sowietyzacja Kresów 1939-1941 Sala 2c: Masowe deportacje sowieckie 1940-1941 Sala 2d: Zesłani na nieludzkiej ziemi 1940-1941Sala 2e: Zbrodnia katyńska 1940

Zadania w tej Galerii oparte są na treści poszczególnych sal, do wykonania w tej samej kolejności w jakiej są prezentowane.

Galeria 2: Pod sowieckim jarzmem©

2014 FU

ND

AC

JA K

RE

SY

-SY

BE

RIA

http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005177

http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005177

http://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/MolotovRibbentrop_Pact.html



8

- Porównaj swoje wnioski z tym, co wiesz o inwazji sowieckiej na Polskę (również z wypowiedzi Henryka); jak treść wyrażona omawianym plakatem odpowiada Twojemu wyobrażeniu o rzeczywistych wydarzeniach i odczuciach obywateli polskich w chwili inwazji?

- Czemu służą tego rodzaju wojenne plakaty propagandowe?

Fotografie

Podziel klasę na pary i w zależności od liczby uczniów przypisz każdej parze jedną lub więcej fotografii do przeanalizowania jako bezpośrednie źródło informacji historycznej. Ich analiza może dotyczyć następujących zagadnień:

– Kogo lub co przedstawia dana fotografia?

– Kiedy i gdzie została wykonana?

– Jak są pokazane widoczne na niej osoby lubwydarzenia? Jaki przywołuje nastrój?

– Czego można się z niej dowiedzieć o sytuacjii wydarzeniach z okresu niemiecko-sowieckiejinwazji na Polskę?

Relacje świadków

Podziel klasę na pary i każdej z par przydziel do wysłuchania relację świadka: Władysława Kuźmy, Wiktorii (Klatt) Malinowskiej, Mieczysława Wójcika, Anny (Szwarc) Mass lub Haliny (Januszewicz) Kozłowskiej.

- Po wysłuchaniu nagrania pary łączą się w czteroosobowe zespoły i opowiadają sobie nawzajem o doświadczeniach osób, które przeżyły niemiecko-sowiecką inwazję 1939 r.

Mapy

Wraz z klasą omów po kolei mapy zamieszczone w tej galerii, zwracając szczególną uwagę na następujące zagadnienia:

– Tereny przygraniczne przed niemiecko-sowieckąinwazją w 1939 r.

– Zmiany i ciągłość granic przed i po 1939 r.

Pamiętnik Henryka

Po wysłuchaniu opowieści Henryka o inwazji niemiecko-sowieckiej na Polskę i przeczytaniu zapisu jego narracji uczniowie opracowują kilkudniowy wpis do jego pamiętnika z tego okresu. Następujące zagadnienia muszą być poruszone we wspomnieniach Henryka:

- Sytuacja frontowa w dniach od 1 do 17 września

- Obawy Henryka o los jego ojca i brata Ludwikar

- Uczucia Henryka wywołane wydarzeniami 17 września

Dokumenty

Otwórz zakładkę „Dokumenty” i przeczytaj orędzie Prezydenta Mościckiego wygłoszone w Kossowie przed ewakuacją rządu II RP

Po wspólnym odczytaniu orędzia razem z uczniami odpowiedz na następujące pytania:

- Kiedy zostało ono wygłoszone? Dlaczego jest to ważna data?

- Wyobraź sobie jak Polacy odebrali to przemówienie. Dlaczego mogło ono wywołać u nich takie uczucia?

- Rząd polski nie był jedynym szukającym azylu na uchodźstwie podczas II wojny światowej. Wymień pozostałe państwa, których rządy postąpiły w ten sposób. Czy rozumiesz przesłanki, którymi się kierowały?

Obejrzyjcie radziecki plakat propagandowy przedstawiający zajęcie wschodniej Polski jako pomoc niesioną „słowiańskim braciom”. Wspólnie odpowiedzcie na następujące pytania:

- Kogo przedstawia ten plakat?

- Jakie wrażenie robi żołnierz sowiecki?

- Jak wygląda polska rodzina?

i jego obawy o przyszłość

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

9

Zadania

Pamiętnik Henryka

Po wysłuchaniu opowieści Henryka o sowietyzacji i przeczytaniu zapisu jego narracji uczniowie opracowują kilkudniowy wpis do jego pamiętnika z tego okresu. Pamiętaj, by wspomnieć o następujących problemach:

- Sfałszowane wybory

- Obawy Henryka o los wuja Stanisława i ojca (Taty)

- Metody zastraszania stosowane przez NKWD

- Konfiskata polskiej własności prywatnej

- Propaganda sowiecka

- Braki żywności

- Nadzieje i obawy Henryka co do przyszłości

Czym była „sowietyzacja”?

Wspólnie przeczytajcie wprowadzenie zamieszczone w zakładce „Fakty”. Następnie poleć uczniom, by pracując w parach odpowiedzieli na poniższe pytania. Po zakończeniu pracy, uczniowie podzielą się swoimi odkryciami i spostrzeżeniami z resztą klasy.

1. Opisz politykę i cele sowietyzacji

2. Ilu było w przybliżeniu polskich jeńców wojennych i jakispotkał ich los?

Zrozumienie pojęć, z którymi uczniowie spotkają się w tej Sali, takich jak polityka sowietyzacji, jest uwarunkowane uprzednim przyswojeniem podstawowych zasad ideologii komunistycznej. Zwięzły i zrozumiały przegląd podstawowych terminów znaleźć można na stronie:

http://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/sowietyzacja.html

By sprawdzić co Twoi uczniowie już wiedzą na ten temat, przeprowadź w klasie “burzę mózgów”. Następnie odczytaj deifnicje i kluczowe fakty związane z ideologią komunistyczną lub wyznacz do tego uczniów. Koniecznie podkreśl, że jest to jedynie ogólny zarys zagadnienia.

Sprawdź, czy uczniowie rozumieją znaczenie podstawowych pojęć dla tej Sali: sowietyzacja, aneksja, gułag, konfiskata, kolektywizacja.


Masowe aresztowania, egzekucje przedstawicieli polskich elit

Nacjonalizacja, rekwirowanie własności prywatnej, zsyłka

Ustanawianie komunistycznych organów administracji w miejsce

polskich urzędówAneksja Kresów przez ZSRS na

podstawie sfałszowanych wyborów w październiku 1939

PODSTAWOWE TERMINYSowietyzacja

Gułag Konfiskata

Kolektywizacja

2b: Sowietyzacja Kresów Przed rozpoczęciem zwiedzania:

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

http://www.ducksters.com/history/cold_war/communism.php

http://www.ducksters.com/history/cold_war/communism.php

10

Relacje świadków

Podziel klasę na pary i każdej z par przydziel do wysłuchania relację świadka: Czesława Zychowicza, Andrzeja Garlickiego lub Bogusława Aleksandra Topolskiego.

Po wysłuchaniu nagrania pary łączą się w czteroosobowe zespoły i opowiadają sobie nawzajem o doświadczeniach osób, które przeżyły sowietyzację na terenach polskich.

Mapy


– Tereny zaanektowane przez Związek Sowiecki w 1939 r.

– Rozmieszczenie i liczba gułagów i obozów pracyw Związku Sowieckim. Zastanówcie się nadwarunkami, w jakich żyli więźniowie.

– Zmiany i ciągłość granic przed i po 1939 r. (do dniadzisiejszego).

3. Dlaczego NKWD aresztowało przywódcówlokalnych społeczności, księży, sędziów,policjantów i nauczycieli?

4. Co działo się z polską własnością prywatną?

5. W jaki sposób sowieci kontrolowali wszystkieaspekty codziennego życia?

6. Co się działo z żywnością i produktami pierwszejpotrzeby?

Fotografie





– Czego można się z niej dowiedzieć o sytuacjii wydarzeniach związanych z sowietyzacjąspołeczeństwa na terenach polskich?

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

11

- Życie codzienne pod okupacją sowiecką

- Nieprzemijające obawy Henryka o los jego brata Ludwika, Wuja Stanisława i ojca

- Ludwika, wuja Stanisława i ojca

- Jego nadzieje i obawy co do przyszłości

Zarys problemu masowych deportacji sowieckich 1940–1941


1. Podaj przybliżoną liczbę Polaków deportowanych w tymokresie. Opisz proces i warunki deportacji.

2. Podaj przybliżoną liczbę zesłańców, którzy przeżylideportację.

3. Pierwsza fala zsyłek rozpoczęła się 19 lutego 1940 r.Kogo dotyczyła i dlaczego?

4. Druga fala zsyłek rozpoczęła się 13 kwietnia 1940 r.Kogo dotyczyła i dlaczego?

5. Gdzie wywieziono zesłańców z drugiej deportacji i ilebyło pośród nich kobiet i dzieci?

6. Kogo dotyczyła trzecia deportacja (czerwiec-lipiec1940 r.)?

7. Kogo dotyczyły czwarta i piąta fala zsyłek w czerwcu1941 r.? Ilu było deportowanych i dokąd ich wywieziono?

2c: Masowe deportacje sowieckie (1940-1941) Przed rozpoczęciem:

Sprawdź, czy uczniowie znają i rozumieją definicje podstawowych pojęć: deportacja, przymusowa praca, osadnicy.

Zadania

Pamiętnik Henryka

Po wysłuchaniu opowieści Henryka o masowych deportacjach i przeczytaniu skryptu jego narracji opracuj kilkudniowy wpis do jego pamiętnika z tego okresu. Pamiętaj, by odnieść się do następujących problemów:

Miejsca zesłania Polaków na terenie ZSRS

Nieludzkie warunki życia i przymusowa praca

Wycieńczenie, praca, głód, choroby i śmierć

Obozy jenieckie i gułagi w ZSRS

DeportacjaPrzymusowa praca

Osadnicy


PODSTAWOWE TERMINY

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

12

- Po wysłuchaniu nagrania pary łączą się w czteroosobowe zespoły i opowiadają sobie nawzajem o doświadczeniach osób, które przeżyły masowedeportacje sowieckie w latach 1940-1941

Mapy


– Tereny, z których deportowano Polaków (orazliczbę deportowanych z każdego regionu)

– Wpływ procesu sowietyzacji i masowych deportacjimieszkańców na życie kulturalne społeczeństwakresowego (na podstawie wcześniej poznanychinformacji o życiu na Kresach przed wybuchem IIwojny światowej)

Dokumenty

Wraz z uczniami otwórz zakładkę „Dokumenty” i przejrzyj zamieszczone tam listy wywozowe. Omów subiektywne doświadczenia Polskich rodzin, biorąc pod uwagę szerszy kontekst – deportację ogólnej liczby niemal 2 milionów Polaków (odwołaj się do treści zakładki „Fakty”).

Fotografie





– Czego można się z niej dowiedzieć o sytuacjii wydarzeniach z okresu masowych deportacjiobywateli polskich prowadzonych przez aparatsowiecki w latach 1940–1941?

Relacje świadków

Podziel klasę na pary i każdej z par przydziel do wysłuchania relację świadka: Henryka Franciszka Kustry, Ireny (Witas) Persak, Konstancji Strusiewicz, Mieczysława Pogodzińskego, Janiny (Jane) Kulibaby.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

13

- Szczegóły dotyczące warunków życia i pracy polskich żołnierzy na Kołymie

- Starania matki Henryka o żywność i bezpieczeństwo

- Jego nadzieje i obawy co do przyszłości

Zarys problemu pracy przymusowej na zesłaniu 1940-1941


1. Wymień rodzaje pracy przymusowej, jakiewykonywali polscy zesłańcy w Związku Sowieckim.

2. Opisz warunki życia codziennego polskich zesłańcówpracujących w kazachskich kołchozach.

3. Jaką pracę wykonywali polscy jeńcy wojenni naKołymie i ilu z nich przeżyło? (podaj przybliżoną liczbę)

4. Jaka była rola NKWD w życiu codziennym zesłańców?

Dokumenty

- Kołchozową książeczkę pracy Danuty Górczyńskiej

- Listy do zesłańców przebywających w ZSRS

Czy rozumiesz treść przynajmniej niektórych z tych dokumentów? Czego można się z nich dowiedzieć o życiu polskich zesłańców w tym okresie?

2d: Zesłani na nieludzkiej ziemi (1940–1941)

Sprawdź, czy uczniowie znają i rozumieją definicje podstawowych pojęć: kołchozy, „wrogowie ludu”, NKWD.

Zadania

Pamiętnik Henryka

Po wysłuchaniu opowieści Henryka o przymusowej pracy na zesłaniu i przeczytaniu skryptu jego narracji, uczniowie opracuj kilkudniowy wpis do jego pamiętnika z tego okresu. Pamiętaj, by odnieść się do następujących problemów:

- Rodzaje pracy fizycznej, do jakiej zmuszani byli zesłańcy

- Wspomnienia Henryka z życia w kołchozie (jedzenie,

Miejsca zesłania Polaków na terenie ZSRS Nieludzkie warunki życia i przymusowa pracaWycieńczenie, praca, głód, choroby i śmierć

Obozy jenieckie i gułagi w ZSRS

Kołchozy (gospodarstwa uspołecznione)„Wrogowie ludu”

NKWD

PODSTAWOWE TERMINY


Przed rozpoczęciem

warunki życia, choroby)

rodziny

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

Wraz z uczniami otwórz zakładkę „Dokumenty” i przejrzyj zamieszczone tam dokumenty:

14

Omów z uczniami następujące zagadnienia:

– Jak były rozmieszczone obozy pracy przymusowejw Związku Sowieckim? Co zwraca Waszą uwagę?

– Czy jesteście zaskoczeni ich liczbą?

– Czy mapa łagrów na Kołymie dostarcza namdodatkowych informacji o życiu codziennympracujących tam polskich jeńców?

Fotografie





– Czego można się z niej dowiedzieć o sytuacjizesłańców zmuszanych do niewolniczej pracyna terenie ZSRS w latach 1940-1941?

Relacje świadkówPodziel klasę na pary i każdej z par przydziel do wysłuchania relację świadka: N. N. Szkopiak i Edmunda Majewskiego.

- Po wysłuchaniu nagrania pary łączą się w czteroosobowezespoły i opowiadają sobie nawzajem o doświadczeniach osób, które przeżyły zesłanie na „nieludzkiej ziemi” w latach 1940-1941.

Mapy

Wraz z klasą przyjrzyj się zamieszczonym w tej sali mapom:

– Mapie obozów pracy przymusowej na terenie ZSRS

– Mapie gułagów na terenie ZSRS

– Mapie łagrów na Kołymie

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

15

Przed rozpoczęciem:

Sprawdź, czy uczniowie znają i rozumieją definicje podstawowych pojęć: jeniec wojenny, Politbiuro, inteligencja jako grupa społeczna, NKWD, ludobójstwo.

Warto, by nauczyciel zwrócił uwagę uczniów na związek między zbrodnią popełnioną na przedstawicielach inteligencji a założeniami sowietyzacji oraz powodami, dla których aparat nowej władzy, chcąc ustanowić nowy porządek społeczny i polityczny, był zainteresowany usunięciem spośród ludności zajmowanych terenów osób wpływowych i krytycznie myślących.

Zadania

Pamiętnik Henryka

Po wysłuchaniu opowieści Henryka o zbrodni katyńskiej i przeczytaniu zapisu jego narracji uczniowie opracowują kilkudniowy wpis do jego pamiętnika z tego okresu. Zwróć uwagę, by odnieśli się do następujących problemów:

- Decyzja Henryka, by zaciągnąć się do Polskiej Armii w Buzułuku po Amnestii 1941 r.

- Jego nadzieje na odnalezienie ojca po przedostaniu się do miejsca formowania polskiej armii oraz wieści jakie miał o miejscu pobytu ojca w okresie rozłąki.

- Los jego ojca i pozostałych jeńców wojennych zamordowanych w Katyniu. Uwzględnij informacje dotyczące sposobu, w jaki Henryk (i świat) dowiedział się o tym wydarzeniu oraz rolę, jaką ZSRS, Niemcy, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone odegrały w odkryciu i zatuszowaniu tej prawdy.

Zarys problemu zbrodni katyńskiejWspólnie przeczytajcie wprowadzenie zamieszczone w zakładce „Fakty”. Następnie poleć uczniom, by pracując w parach odpowiedzieli na poniższe pytania. Po zakończeniu pracy, uczniowie podzielą się swoimi odkryciami i spostrzeżeniami z resztą klasy.

2e: Zbrodnia katyńska (1940)Uwaga: Sala 2e zawiera drastyczne treści; autorzy radzą, by nauczyciele poprzedzili jej omawianie rozmową z uczniami o charakterze zawartych w niej materiałów i w miarę możliwości odpowiedzieli im na wszelkie pytania.

Egzekucja 21.857 polskich jeńców wojennych i cywilów

Trzy miejsca kaźni polskich jeńców wojennych: Katyń, Charków, Miednoje

Egzekucja cywilów z Kresów Wschodnich

Reakcja władz sowieckich i państw alianckich na odkrycie przez Niemców masowych

grobów w Katyniu w 1943 r.

Sprawa katyńska od procesów norymberskich do dnia dzisiejszego

Jeniec wojennyPolitbiuro

IntelligentsiNKWVD

Ludobójstwo (zbrodnia wojenna)


PODSTAWOWE TERMINY

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

16

Zadania dodatkowe

1. 1Uczniowie w parach przygotowują jednostronicowąbiografię Berii, szefa stalinowskiego NKWD. Sugerujesię, by skorzystali przy tym z co najmniej trzech źródełi porównali podawane przez nie informacje. Dobrympunktem wyjścia dla ich poszukiwań będzie.

http://postacie.ovh.org/beria.htm

2. Władze sowieckie uniknęły odpowiedzialności zazbrodnię katyńską w procesach norymberskich.Związek Radziecki został uznany za winnego tejzbrodni dopiero po ujawnieniu akt NKWD w 1990 r.Uczniowie mają za zadanie sprawdzić, jakie były tegokonsekwencje. W swoich dociekaniach mogą kierowaćsię następującymi pytaniami:

– Czy odbyło się postępowanie sądowe przeciwkowinnym zbrodni katyńskiej?

– Czy istnieje miejsce pamięci ofiar zbrodni katyńskiej?

– Dlaczego prawdę ujawniono dopiero po tak wielu latach?

– Zasugeruj i wyjaśnij sposoby rozwiązania tej sprawy,które przywróciłyby godność ofiarom zbrodni i ichrodzinom.

Uczniowie mogą korzystać m.in. z poniższych źródeł:

http://ipn.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0016/61027/uczen.pdfuczen.pdf

http://katyncrime.pl/Zbrodnia,katynska,516.html

http://www.katyn-pamietam.pl/

1. Gdzie i kiedy dokonano zbrodni katyńskiej?

2. Gdzie Sowieci przetrzymywali jeńców wojennych poinwazji na Polskę w 1939 r.? Gdzie przetrzymywano11 000 uprowadzonych cywilów?

3. Kto 5 marca 1940 r. przyjął sugestię Berii, by stracićpolskich cywilów i jeńców wojennych?

4. Przedstaw ciąg zdarzeń i reakcje na odkrycie ciał ofiarzbrodni katyńskiej w kwietniu 1943 r.

5. Wyjaśnij związek między zbrodnią katyńskąa procesem sowietyzacji.

6. Co się stało 3 kwietnia 1990 r.? Wyjaśnij, dlaczegozdarzenie to było istotne i co znaczyło dla rodzin ofiarzbrodni katyńskiej.

Dokumenty

Wraz z uczniami otwórz zakładkę „Dokumenty” i przyjrzyj się dokumentowi „Zgoda radzieckiego Politbiura z widocznym podpisem Stalina na rozstrzelanie 21 857 polskich jeńców wojennych i cywili”.

- Jakie uczucia wywołał w Was ten dokument?

- Jakie mogły być powody dokonania tej zbrodni właśnie w tym czas

- Przypomnij uczniom opowiadanie Henrykai i informacje zawarte w zakładce „Fakty”. Omówcie reakcję władz sowieckich na odkrycie ich zbrodni w 1943 r. i porównajcie ją z treścią tego dokumentu.

Fotografie

Uwaga: Niektóre fotografie zamieszczone w tej Sali przedstawiają drastyczne sceny, które mogą być dla uczniów wstrząsające. Radzimy, by nauczyciele przygotowali na to swoich uczniów i by zdjęcia z tej sali były wyświetlone na ekranie projektora i omówione wspólnie z całą klasą.

Analiza fotografii może dotyczyć następujących zagadnień:



– Jakie uczucia wywołują w uczniach oglądane obrazy?

Relacje świadków

Sala ta zawiera relację tylko jednego świadka. Wspólnie wysłuchajcie wspomnień Bernardy (Karbowej) Andreiczuk. Zadaniem uczniów jest przetłumaczyć jej relację i porozmawiać o jej doświadczeniach.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

http://www.biography.com/people/lavrentiy-beria-21345281#synopsis

http://www.biography.com/people/lavrentiy-beria-21345281#synopsis

http://www.katyn.org.au/

http://www.historylearningsite.co.uk/katyn_wood_massacre.htm

http://www.historylearningsite.co.uk/katyn_wood_massacre.htm

http://history1900s.about.com/od/1940s/a/Katyn-Massacre.htm

http://history1900s.about.com/od/1940s/a/Katyn-Massacre.htm

17

6. Sowietyzacja była strategią mającą na celu likwidacjępaństwa polskiego. PRAWDA/FAŁSZ

7. 7Jak nazywał się proces odbierania Polakom ziemi:

a. nacjonalizacjab. rekwizycja i kolektywizacjac. agraryzmd. deportacja

8. W okresie sowietyzacji system edukacji, mediai wszystkie dziedziny życia Polaków pozostały podkontrolą polskich przywódców społecznychi politycznych. PRAWDA/FAŁSZ

9. W tym okresie trudno było o żywność i artykułypierwszej potrzeby, ponieważ:

a. Miejscowi zgarniali wszystko „pod siebie”b. Hitlerowcy wysyłali te produkty na zachódc. Sowieci wysyłali te produkty na wschódd. Wszystkie powyższe

10. W latach 1940-41 dokonano czterech masowychdeportacji Polaków w głąb Związku Sowieckiego.PRAWDA/FAŁSZ

11. Pierwsza masowa deportacja rozpoczęła się

a. 10 lutego 1940 r.b. 1 marca 1940 r.c. 19 września 1940 r.d. 28 października 1940 r.

12. Pierwsza deportacja dotyczyła „osadników”. Byli to:

a. Szlachta ziemiańskab. Polska arystokracjac. Przedstawiciele polskiego systemu sprawiedliwości

d. Zasłużeni wojskowi i leśnicy

Sprawdzian


1. Inwazja Niemiec na Polskę rozpoczęła się:

a. 4 września 1939 r.b. 1 września 1939 r.c. 17 września 1939 rd. 27 września 1939 r.

2. Wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcomwojnę 3 września 1939 r. PRAWDA/FAŁSZ

3. Inwazja Związku Sowieckiego na Polskę rozpoczęła się:

a. 1 września 1939 r.b. 4 września 1939 r.c. 17 września 1939 r.d. 27 września 1939 r.

4. Umowa o podziale terytorium Polski między Niemcya ZSRS była częścią tajnego porotkołu między tymidwoma państwami, stanowiącego część któregoz poniższych układów:

a. Paktu Trzech

b. Paktu Ribbentrop-Mołotowc. Paktu antykominternowskiegod. Żadne z powyższych

5. Orędzie Prezydenta Mościckiego wygłoszone 17września 1939 r. w Kossowie poprzedziło ewakuacjęrządu polskiego i jego działanie na emigracji.PRAWDA/FAŁSZ

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

18

17. NKWD kontrolowało życie zesłańców w kołchozachi zakazywało im przemieszczania się.PRAWDA/FAŁSZ

18. Morderstwo popełnione przez NKWD na 21 857polskich jeńcach wojennych i cywilach wiosną 1940 r.znane jest jako _______________ .

a. Zbrodnia katyńskab. Zbrodnia białoruskac. Zbrodnia charkowskad. Zbrodnia twerska

19. Egzekucji ponad 21 000 polskich jeńców wojennychi cywilów dokonano na rozkaz Politbiura, podpisanyprzez Stalina. PRAWDA/FAŁSZ

20. Ciała ofiar zbrodni katyńskiej zostały odkryte w kwietniu1943 przez żołnierzy:

a. angielskich

b. amerykańskich

c. francuskich

d. niemieckich

21. Władze sowieckie od razu przyznały się dopopełnienia zbrodni katyńskiej. PRAWDA/FAŁSZ

22. 13 kwietnia 1990 r. Michaił Gorbaczow ujawnił aktaobciążające NKWD winą za zbrodnię katyńską.PRAWDA/FAŁSZ

23. Zbrodni katyńskiej dokonano, aby pozbyć sięnastępujących grup społecznych:

a. patriotów, przywódców i inteligencji

b. patriotów, księży i inteligencji

c. generałów, nauczycieli i fabrykantów

d. generator, inteligencji i rolników

24. Władze Wielkiej Brytanii i USA, nie chcąc zrazić dosiebie swojego sowieckiego sojusznika, ukrywałyprawdę o zbrodni katyńskiej. PRAWDA/FAŁSZ

25. Zbrodnia katyńska była częścią szerszej strategiiznanej jako:

a. rekwizycja

b. sowietyzacja

c. komunizm

d. rolnictwo uspołecznione

13. Druga fala zsyłek rozpoczęła się 13 kwietnia 1940 r.Deportowanych wywieziono:

a. na Ukrainę

b. do Kazachstanuc. do Mińskad. za koło podbiegunowe

14. 80% zesłańców z drugiej deportacji stanowiły kobietyi dzieci. PRAWDA/FAŁSZ

15. W latach 1940 – 1941 „wrogowie ludu” byli siłąprzesiedlani do kołchozów w Kazachstanie.Kołchoz to:

a. gospodarstwo uspołecznione

b. obóz pracy przymusowejc. gułag

d. kopalnia złota

16. 10 000 polskich jeńców wojennych zostałozesłanych do pracy w kopalniach złota za kołempodbiegunowym.

a. Półwyspie Kola

b. Kołymie

c. Alasced. Kresach

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

19

Galeria 3: Niepokonani

3a: Dalsza walka na obczyźnie(1939-1940)

Przed rozpoczęciem zwiedzania:

Przed zapoznaniem się z treścią Sali 3a uczniowie powinni:

- Przypomnieć sobie oś czasu inwazji niemiecko-sowieckiej, opracowaną podczas wizyty w Galerii 2.

- Zrozumieć pojęcie „rządu na uchodźstwie”.

Zarys problemu walki Polaków na obczyźnie (1939–1940)

Wspólnie przeczytajcie wprowadzenie zamieszczone w zakładce „Fakty”. Następnie poleć uczniom, by pracując w parach odpowiedzieli na poniższe pytania. Po zakończeniu pracy uczniowie podzielą się swoimi odkryciami i spostrzeżeniami z resztą klasy.

1. Ilu okrętom Marynarki Wojennej RP udało sięprzedostać do Wielkiej Brytanii po inwazji Niemiecna Polskę w 1939 roku?

2. Jak postąpili przywódcy państwa polskiego18 września 1939 r.?

3. Gdzie utworzono pierwszy rząd RP nauchodźstwie i kto został Naczelnym WodzemPolskich Sił Zbrojnych?

4. Ilu polskich żołnierzy walczyło w obronie Francjiw maju 1940 roku?

5. Dokąd ewakuowano rząd RP na uchodźstwie pokapitulacji Francji?

Pamiętnik Kazimierza Topornego

W tej Galerii narratorem jest Kazimierz Toporny – starszy oficer na ORP Grom, a następnie adiutant Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych przy Rządzie RP na Uchodźstwie, generała Władysława Sikorskiego.

Po wysłuchaniu opowieści Kazimierza (i przeczytaniu zapisu jego narracji) uczniowie opracowują kilkudniowy wpis do jego pamiętnika z tego okresu. Zwróć uwagę, by odnieśli się do następujących zagadnień:

Galeria 3 składa się z następujących sal:

Sala 3a: Dalsza walka na obczyźnie (1939–1940)Sala 3b: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie (1940–1945) Sala 3c: Polskie Siły Powietrzne na Zachodzie (1940–1945)

Zadania w tej Galerii oparte są na treści poszczególnych sal i należy je wykonywać w tej samej kolejności, w jakiej są prezentowane.


Niemiecko-sowiecka inwazja na Polskę we wrześniu 1939

Rząd RP na Uchodźstwie

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

20

– Przybycie Kazimierza do Wielkiej Brytanii ponajeździe niemieckim we wrześniu 1939 roku

– Jego odczucia co do walki polskiego wojskajednocześnie w Polsce i poza granicami kraju

– Jego opinia o generale Sikorskim oraz nadziejei obawy co do czekającej Polaków walki

Dokumenty

Wraz z uczniami otwórz zakładkę „Dokumenty” i przeczytaj list polskiego jeńca wojennego Aleksandra Prociuka (kapitana 6. Pułku Strzelców Podhalańskich wziętego do niewoli podczas kampanii wrześniowej 1939 roku), do żony Katarzyny Prociuk, która wraz z dwoma synami została deportowana do Kazachstanu 13 kwietnia 1940 r.

– List od męża odnalazł Katarzynę dopiero w 1974 rokuw Australii. Jak myślisz – dlaczego przez tyle lat niedotarł do adresata? Jak mogła się czuć Katarzyna,otrzymując list od męża po tak długim czasie?

Fotografie





– Czego można się z niej dowiedzieć o sytuacjii doświadczeniach Polaków walczących na obczyźniew latach 1939-1940?

Relacje świadkówSala ta zawiera relację tylko jednego świadka. Wspólnie wysłuchajcie wspomnień Bernardy (Karbowej) Andreiczuk. Zadaniem uczniów jest przetłumaczyć jej relację i porozmawiać o jej doświadczeniach.

Zadanie dodatkowe

Wyznacz pary do opracowania biografii następujących przywódców:

- Generał Sikorski

- Generał Maczek

- Prezydent Raczkiewicz

Zadaniem uczniów jest odszukanie informacji na temat przypisanego im przywódcy i przygotowanie jego krótkiej biografii, ze szczególnym uwzględnieniem jego roli w walce Polaków na obczyźnie w latach 1939–1945.

– Praca w parach: zadaniem uczniów jestprzetłumaczenie listu. Oczym pisze kpt.Prociuk? Jaki jest nastrój listu?

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

21

3b: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie (1940–1945):


Zarys problemu: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie (1940–1945)


1. Przedstaw nadzwyczajną rolę polskich lotników w bitwieo Anglię, w szczególności posługując się przykłademDywizjonu 303.

2. Uczniowie powinni już rozumieć rolę oddziałów polskichw wielu przełomowych kampaniach II wojny światowejdzięki prezentacjom przeprowadzonym we wstępie do tej Sali. Omów z uczniami dokonania, które uważają oni zanajbardziej chwalebne oraz kryteria ich wyboru. Zapytaj,jakie uczucia mogły wywołać u Polaków w kraju i polskichjeńców wojennych w Związku Radzieckim sukcesyPolskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Opowieść narratora tej Galerii, Kazimierza Topornego, datuje się z 4 maja 1945 r. Jest on polskim oficerem łącznikowym w 2 Korpusie Kanadyjskim, obecnie w służbie bojowej w 1. Dywizji Pancernej, przebywającej w niemieckim porcie Wilhelmshaven.


Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie i ich udział w:

bitwie o Anglię, bitwie o Narwik, inwazji na Normandię, obronie Tobruku

i operacji Market Garden

– Podziel klasę na pary lub małe grupy i każdej przypiszjedną z poniższych kampanii:

– Bitwa o Anglię, bitwa o Narwik, inwazja na Normandię,obrona Tobruku, operacja Market Garden.

– Zadaniem uczniów jest odszukanie informacji na tematprzypisanej im kampanii i przedstawienie klasiewyników swoich dociekań w formie prezentacji PowerPoint. Prezentacja powinna zawierać daty bitew,zaangażowane państwa, cele i wyniki kampanii orazopis roli Polskich Sił Zbrojnych.

Pamiętnik Kazimierza Topornego

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

22

Po wysłuchaniu opowieści Kazimierza (i przeczytaniu zapisu jego narracji) uczniowie opracowują kilkudniowy wpis do jego pamiętnika z tego okresu. Zwróć uwagę, by odnieśli się do następujących zagadnień:

Dokumenty

Uczniowie otwierają zakładkę „Dokumenty” i zapoznają się z legitymacjami do Medalu Morskiego Polskiej Marynarki Wojennej oraz z dokumentem rekrutacyjnym. Omów z klasą znaczenie, jakie dla Polaków i Polski miała czynna walka Polskich Sił Zbrojnych na frontach II wojny światowej.

Fotografie





– Czego można się z niej dowiedzieć o sytuacjii wydarzeniach związanych z udziałem Polskich SiłZbrojnych na Zachodzie w działaniach wojennychw latach 1940-1945?

Relacje świadków


– Doznania narratora w związku ze spodziewanąkapitulacją Niemiec (nawiąż do przezwiska, jakieNiemcy nadali polskiemu wojsku: „turyści generałaSikorskiego”)

– Droga, jaką Kazimierz przebył w latach 1939-1945.

– Uczucia Kazimierza w stosunku do przedwczesnejśmierci generała Sikorskiego.

– Doniosłość faktu obecności polskich jednostek wporcie niemieckiej marynarki wojennejw Wilhelmshaven w chwili kapitulacji Niemiec.

– Nadzieje i obawy co do przyszłości w obliczuzbliżającego się zakończenia działań wojennych.



– Jak są pokazane widoczne na niej osoby lub wydarzenia? Jaki przywołuje nastrój?

– Czego można się z niej dowiedzieć o sytuacji i wydarzeniach związanych z udziałem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w działaniach wojennych w latach 1940-1945?

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

23

Pamiętnik Ludwika Paszkiewicza z Dywizjonu 303 „Kościuszko” (na podstawie narracji Kazimierza Topornego)

Narrator tej galerii, Kazimierz Toporny, nawiązuje do wybitnych osiągnięć Polskich lotników, którzy szczególnie wyróżnili się w bitwie o Anglię.

Po wysłuchaniu opowieści Kazimierza (i przeczytaniu zapisu jego narracji) uczniowie opracowują kilkudniowy wpis do pamiętnika pilota Dywizjonu 303 „Kościuszko” Ludwika Paszkiewicza. Zwróć uwagę, by odnieśli się do następujących zagadnień:

Fotografie





– Czego można się z niej dowiedzieć o sytuacjii wydarzeniach związanych z udziałem polskichlotników w działaniach wojennych w latach1940-1945?

3c: Polskie Siły Powietrzne (1940-45)

Zarys problemu: Polskie Siły Powietrzne(1940 - 1945)


1. Gdzie byli szkoleni polscy piloci i jaką reputacjącieszyła się ta instytucja?

2. Jakiej części Polskich Sił Powietrznych udało sięewakuować do Rumuni po przegranej kampaniiwrześniowej 1939 roku?

3. Kiedy dywizjony Polskich Sił Powietrznych włączyłysię do walki w Wielkiej Brytanii i dlaczego tak sięstało?

4. Naświetl rolę i dokonania dywizjonów„Poznań” i „Kościuszko” w bitwie o Anglię.

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA Rola polskich lotników w

działaniach wojennych 1940-1945


DywizjonSuwerenny

Sprawdź, czy uczniowie rozumieją znaczenie podstawowych pojęć dla tej sali: dywizjon, suwerenny.

– Nadzieje i obawy autora związane z walką u bokubrytyjskich Królewskich Sił Powietrznych

– Jego udział w bitwie o Anglię i sukcesy Dywizjonu 303

– Wzajemny szacunek i braterstwo, jakie zrodziły się międzypolskimi i brytyjskimi lotnikami

– Wizyta króla Jerzego VI w bazie lotniczej w Northolt 26maja 1940 r.

– Refleksje Ludwika nad osiągnięciami polskich lotnikóww obliczu zbliżającego się zakończenia działań wojennych

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

Przed rozpoczęciem

24

Relacje świadków


Mapy

Wraz z klasą przyjrzyj się mapom „Lotnictwo polskie w kampanii francuskiej 1940 roku” i „Lotnictwo polskie w bitwie o Wielką Brytanię”.

Czy widzicie główne kierunki działań polskich lotników?

Omówcie wszelkie inne kwestie, które uczniowie uznają za interesujące.

SprawdzianPrawda czy fałsz, pytania wielokrotnego wyboru

1. Niemcy zaatakowały Polskę w dniu:

a. 4 września 1939 r.b. 1 września 1939 r.c. 17 września 1939 r.d. 27 września 1939 r.

2. Związek Sowiecki zaatakował Polskę w dniu:

3. Polska nigdy oficjalnie nie skapitulowała, ale18 września rząd polski przekroczył granicęz Rumunią, gdzie został internowany.PRAWDA/FAŁSZ

4. Kiedy utworzono w Paryżu Rząd RP na Uchodźstwie, premierem i naczelnym wodzem mianowano:

5. Po kaputulacji Francji w maju 1940 roku rządRP na uchodźstwie ewakuowano do Szkocji.PRAWDA/FAŁSZ

6. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzieuczestniczyły w następujących kampaniach:

a. Bitwa o Anglię

b. Obrona Tobruku

c. Bitwa o Narwik

d. Wszystkie powyższe

7. Niemcy nazywali Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie„turystami generała Sikorskiego”. PRAWDA/FAŁSZ

8. Polscy lotnicy wsławili się w bitwie o Anglię. Dywizjon 303 zestrzelił więcej niemieckich maszyn niżjakikolwiek inny dywizjon aliancki biorący udział w tej bitwie. PRAWDA/FAŁSZ

9. 1. Dywizję Pancerną utworzono pod dowództwem:

10. Generał Sikorski zginął w 1943 roku, kiedy jegosamolot rozbił się na Gibraltarze. PRAWDA/FAŁSZ

11. Po przegranej kampanii wrześniowej 1939 roku około20% załóg Polskich Sił Powietrznych przedostało siędo Rumunii. PRAWDA/FAŁSZ

12. W bitwie o Anglię Polski Dywizjon 303 osiągnął lepszewyniki od dywizjonów RAF. PRAWDA/FAŁSZ

13. Wynik Dywizjonu 303 w bitwie o Anglię:

a. Był trzykrotnie lepszy od średniego wynikudywizjonów RAF przy jednej trzeciej ich strat

b. Był dwukrotnie lepszy od średniego wynikudywizjonów RAF przy połowie ich strat

c. Był gorszy od średniego wyniku dywizjonów RAFprzy większych stratach

d.

14. Spektakularne osiągnięcia polskich lotnikówmożna przypisać ich doskonałemu wyszkoleniu,nadzwyczajnej spostrzegawczości i znakomitemurefleksowi. PRAWDA/FAŁSZ

15. Polscy lotnicy byli szkoleni na lepszychmaszynach niż lotnicy RAF. PRAWDA/FAŁSZ

a. 1 września 1939 r.b. 4 września 1939 r.c. 17 września 1939 r.d. 27 września 1939 r

a. Generała Maczkab.c.d. Żadnego z powyższych

Generała RaczkiewiczaGenerała Sikorskiego

a. Generała Maczkab. Generała Sikorskiegoc. Generała Sosabowskiegod. Generała Narwika

Żadne z powyższych

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

25


Przed zapoznaniem się z treścią Galerii 4:Uczniowie powinni przypomnieć sobie treść poprzednich galerii. Wypisz podstawowe pojęcia z poprzednich galerii i poproś uczniów, by zdefiniowali je własnymi słowami. Z rubryk „Podstawowe zagadnienia” i „Podstawowe pojęcia” na początku każdej Sali można wybrać takie pojęcia jak: Korpus Ochrony Pogranicza, Pakt Ribbentrop-Mołotow, sowietyzacja, deportacja, czy zbrodnia katyńska. Słuchając, jak uczniowie opisują te zagadnienia oceń, na ile konieczne jest ich doprecyzowanie

Przypomnij uczniom ogólny zarys wydarzeń, jakie miały miejsce we wschodniej Polsce w latach 1939-1941.

Uczniowie skorzystaliby również na wyszukaniu w internecie informacji o Stalinie, kierując się następującymi pytaniami:

1. Kim był Józef Stalin i jakie były jego wiodącepolityczne przekonania?

2. Jaką rolę odegrał w II wojnie światowej?

Galeria 4: Wyzwoleni do walki


„Amnestia” niewinnych (1941) Armia Polska w ZSRS (1941-1942)

2 Korpus Polski (1943-1945)


Operacja Barbarossa2 Korpus Polski

AmnestiaEwakuacja

AlianciJeniec wojenny

ZesłanieGułag

-

-

-

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

26

- Dlaczego Polacy oburzali się na wieść o udzieleniu im amnestii przez rząd sowiecki?

- Ilu Polaków siłą wywieziono z ojczyzny do Związku Sowieckiego?

- Po marcu 1943 roku Stalin odmówił pozostającym jeszcze w ZSRS Polakom prawa do opuszczenia Związku Sowieckiego. Ilu z nich udało się powrócić do kraju po II wojnie światowej?

2. Korzystając z fotografii, informacji zawartychw „Faktach” i relacji Jadwigi, napisz kilka fragmentówpamiętnika z perspektywy polskiego dziecka żyjącegona wygnaniu w ZSRS. Fragmenty te nie muszą kolejnopo sobie następować, ale powinny opisywać codziennezajęcia autora, napotykane trudności i nadzieje naprzyszłość.

3. Wybierz i wysłuchaj relacji jednego ze świadków.Słuchając wypowiedzi, zanotuj wymieniane przezmówiącego daty, miejsca i fakty, a także swoje własneprzemyślenia na temat tego, czego się dowiedziałeś.Korzystając z tych notatek, napisz pracę refleksyjną na200 słów, opisującą Twoje przemyślenia. Jeżeli tomożliwe, pokaż swoją pracę koledze lub koleżance,którzy wysłuchali wspomnień innego świadka.Porównajcie relacje, których wysłuchaliście i omówcieswoje refleksje. Poniższa tabela może pomóc Wamw zorganizowaniu notatek.

4a: „Amnestia” niewinnych (1941) Zadania

1. Wysłuchaj relacji Jadwigi i odpowiedz nanastępujące pytania:

- Jadwiga wspomina w swojej opowieści o załamaniu się paktu niemiecko-sowieckiego. Jak nazywał się ten pakt?

- Podaj wymienione przez Jadwigę przyczyny posuwania się niemieckiego Blitzkriegu przez dawne ziemie wschodniej Polski, teraz okupowane przez Związek Sowiecki.

- Dlaczego Polscy więźniowie w ZSRS wiązali nadzieje z atakiem Niemiec na Związek Sowiecki?

- Opisz warunki, w jakich żyła rodzina Jadwigi na zesłaniu w Kazachstanie.

- Jak nazywał się generał, któremu powierzono dowództwo Armi Polskiej formowanej w ZSRS? Skąd mieli przyjść rekruci do tej armii?

DATA MIEJSCA FAKTY MOJE PRZEMYŚLENIA

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

27

4b: Armia Polska w ZSRS (1941–1942)

Zadania

Zanim zmierzysz się z poniższymi zadaniami, wysłuchaj relacji Jadwigi, przeczytaj informacje zamieszczone w zakładce „Fakty” i zapoznaj się z pozostałymi materiałami dostępnymi w tej Sali.

1. Stwórz wykres jasno przedstawiający kolejne etapyformowania Polskiej Armii na Wschodzie i jejewakuacji do Iranu. Twój wykres musi zawierać:

- Nazwy ośrodków rekrutacji- Udział Stalina- Szczegóły dotyczące kolejnych etapów transportu i ewakuacji wojska

2. Opisz stan fizyczny żołnierzy i cywilów, którzyzgłaszali się jako rekruci do powstającej polskiej armii.

3. W marcu 1942 roku Jadwiga dociera do AzjiCentralnej, gdzie znajduje się kilka punktówrekrutacyjnych Armii Polskiej. Znajdź na mapienastępujące miejsca: Samarkanda, Kermine (Nawoi),Aszchabad, Istarawszan (Ura-Tiube), Dżalalabad,Taszkient, Jangi-Jul.

4. Dlaczego warunki w obozach wojskowych były tak nieludzkie?

5. Wielu polskich zesłańców odesłano z punktówrekrutacyjnych do pracy w kołchozach. Wyobraź sobie,że jesteś jednym z nich i opisz swoją sytuację w liściedo rodziny.

6. Postaw się w sytuacji Jadwigi lub innego żołnierzapodążającego z Krasnowodska do Iranu. Zredagujwpis do pamiętnika opisujący Twoją podróżi przybycie do Iranu.

4. Korzystając z informacji zawartych w „Faktach” orazpierwszych dwóch map z zakładki „Mapy”, opiszprzebieg Operacji Barbarossa.

5. Narysuj mapę przedstawiającą Operację Barbarossa.Nie zapomnij umieścić na niej granicy, róży kierunków,legendy, tytułu, skali i źródła, z którego pochodzikontur mapy.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

28

*Jeśli nie możesz odpowiedzieć na wszystkie te pytania odnośniewybranego materiału źródłowego, postaraj się wykonać jaknajdokładniejszą analizę, posługując się dostępnymi informacjami

. Zadania dodatkowe

1. Zastanów się nad słowami Tadeusza Piotrowskiego:„Co stało się z tymi, którym nie udało się wydostać?Bóg tylko wie.”

Z pomocą Internetu i portalu Kresy-Syberia postarajsię dowiedzieć co stało się z obywatelami polskimi,którym nie udało się wydostać ze ZwiązkuSowieckiego w 1942 roku, a następnie napiszsprawozdanie ze swoich dociekań.

2. Korzystając z Map Google zobrazujnajważniejsze wydarzenia przedstawionew tej Galerii.

3. Napisz pracę biograficzną o generale WładysławieAndersie, obejmującą jego doświadczenia z młodości,karierę wojskową, pobyt w więzieniu i życie po wojnie.Praca powinna zawierać również materiał graficzny(zdjęcia, mapy itp.) oraz odpowiednie cytaty.

4. Wybierz jedną z relacji świadków zamieszczonychw Sali 4c i przetłumacz na język angielski.

1. Która z poniższych bitew zakończyła szlakbojowy 2 Korpusu Polskiego?

a) Bitwa o Monte Cassinob) Bitwa o Ankonęc) Bitwa o Bolonięd) 2 Korpus Polski

4c: 2 Korpus Polski (1943–1945)- Przeczytaj informacje z zakładki „Fakty”. Jaką część

2 Korpusu Polskiego stanowili dawni mieszkańcy polskich Kresów? Skąd pochodzili pozostali żołnierze?

- Jaka była rola kobiet z Pomocniczej Służby Kobiet?

- 2 Korpus Polski wziął udział w trzech decydujących kampaniach we Włoszech: w bitwie o Monte Cassino, bitwie o Ankonę i bitwie o Bolonię. Wybierz jedną z nich i dowiedz się o niej więcej. Przedstaw wyniki swoich dociekań w formie prezentacji Power Point lub pracy pisemnej. Odpowiedz na następujące pytania:

a) Kiedy miała miejsce ta bitwa?b) Gdzie się rozegrała?c) Jaki był jej cel?

d) Kto w niej uczestniczył?

e) Jaką taktykę zastosowano?

f) Ilu było poległych, a ilu rannych?

g) Jaki był wynik tej bitwy? (Kto wygrał, a kto przegrał?)

h) Jakie miała ona znaczenie dla przebiegu wojny?

I) Jaką rolę odegrał w tej bitwie 2 Korpus Polski?

- Przeanalizuj dowolny materiał źródłowy z tej sali - fotografię, dokument lub relację jednego ze świadków, kierując się następującymi pytaniami:

- Z jakiego źródła korzystasz? (czy jest to pośrednie czy

- Co przedstawia wybrany materiał źródłowy? (podaj dokładny opis, posługując się wiedzą zdobytą w tej Galerii)

- Kiedy powstał ten materiał źródłowy?

- Kto jest jego autorem?

- W jakim celu powstał?

- Jak powstał?

- Jaki jest jego kontekst?

bezpośrednie źródło informacji historycznej?)

Sprawdzian


© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

29

a) 100 000b) 30 000c) 50 000d) 75 000

7. „Operacja Barbarossa” był to kryptonim niemieckiejinwazji na terytoria okupowane przez ZwiązekSowiecki w 1941 roku. PRAWDA/FAŁSZ

8. Niemiecko-sowiecki pakt o nieagresji z 1939 rokuprzestał być aktualny, kiedy:

a) armia niemiecka zajęła tereny, które Rosjanieuważali za swoje

b) Sowieci skierowali wysiłek całego kraju naprzygotowanie do działań wojennych

c) Rosjanie sięgnęli po terytoria państwbałtyckich, Ukrainy i Białorusi

9. „Amnestia” ogłoszona w lipcu 1941 roku umożliwiłaewakuację około 116 000 polskich żołnierzyi cywilów do:

a) Iranu

b) Uzbekistanu

c) Moskwy

10. Stalin wstrzymał ewakuację setek tysięcy Polaków,którzy przebywali w ZSRS jeszcze w marcu 1943roku. PRAWDA/FAŁSZ

2. Stalin zaopatrzył odtwarzającą się armiępolską w żywność i broń. PRAWDA/FAŁSZ

3. Generał Władysław Anders był dowódcą2 Korpusu Polskiego. PRAWDA/FAŁSZ

4. Bitwa o Monte Cassino:

a) była ważnym zwycięstwem 2 Korpusu Polskiego

b) otworzyła drogę na Rzym

c) była jednym z najtrudniejszych i najkrwawszychstarć II wojny światowej

d) wszystkie powyższe

5. Spośród 1-2 milionów obywateli polskichdeportowanych do ZSRS, około ____________zostałoewakuowanych do Iranu w dwóch etapach – naprzełomie marca i kwietnia, a następnie w sierpniu1942 roku.

a) 250 000b) 720 000c) 116 000

d) 60 000

6. Z nadejściem marca 1942 roku Armia Polska liczyła80 000 żołnierzy i 35 000 cywilów. Otrzymywali oni_____________ dziennych racji żywnościowych:

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

30


Przed zapoznaniem się z treścią Galerii 5:

- Uczniowie powinni przypomnieć sobie treść poprzednich galerii. Wypisz podstawowe pojęcia z poprzednich galerii i poproś uczniów, by zdefiniowali je własnymi słowami (pojęcia powinny być zaczerpnięte z rubryk podstawowych zagadnień i podstawowych pojęć zamieszczonych we wstępie do przewodników po poszczególnych salach).

- Przypomnij uczniom ogólny zarys losów narodu i państwa polskiego w latach 1939-1941. Koniecznie powtórz wiadomości dotyczące sowieckiej inwazji na kresy w 1939 roku, sowietyzacji, masowych aresztowań i deportacji obywateli polskich i emigracji rządu RP do Londynu.

- Uczniowie powinni zapoznać się z mapami zamieszczonymi w Galerii 5, by móc zlokalizować najważniejsze obszary omawiane w tej Galerii, takie jak Ukraina, Wołyń, Kresy czy Polska.

Galeria 5: Pod okupacją niemiecką


Los polskich obywateli pod okupacją niemiecką

Rzeź Polaków na Wołyniu dokonana przez Ukraińską Powstańczą Armię

PODSTAWOWE TERMINY

DeportacjaZatajanie

GermanizacjaGeneralna Gubernia

Komisariat Rzeszy Wschód (Reichskommissariat Ostland)

Komisariat Rzeszy Ukraina (Reichskommissariat Ukraine)

Rzeź wołyńska LudobójstwoWehrmacht

Generalny Plan Wschodni (Generalplan Ost)

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

http://en.wikipedia.org/wiki/Reichskommissariat_Ukraine

31

rodziny i karmili polskich partyzantów. Co groziło każdemu, kogo przyłapano na udzielaniu tego rodzaju pomocy?

2. Posługując się informacjami zamieszczonymiw zakładce „Fakty”, zredaguj dla swoich kolegówi koleżanek z klasy kartkówkę na 10 pytań. Niezapomnij zapisać sobie prawidłowych odpowiedzi napytania z Twojego sprawdzianu.

3. Starannie obejrzyj wymienione poniżej fotografie,a następnie odpowiedz na związane z nimi pytania.

a) Co przedstawia każda z tych fotografii?

b) W jakim celu została zrobiona?

c) Znajdź i opisz dwie osoby przedstawione na każdej z fotografii. Zwróć uwagę na wyraz ich twarzy. Jakmyślisz dlaczego tak wyglądają? O czym myślą?

d) Jaki pożytek mogą mieć historycy z takich fotografii?

4. Wysłuchaj relacji Bernardy (Karbowej)Andrejczuk, a następnie spisz ją w formiebiografii.

5a: Kresy pod okupacją niemiecką

(1941–1944)Zadania

1. Wysłuchaj relacji Danuty i odpowiedz nanastępujące pytania:

- Na początku swojej narracji Danuta mówi o inwazji niemieckiej na tereny polskie okupowane przez Związek Sowiecki.

Jakie nadzieje Danuta i jej sąsiedzi wiązali z konfliktem między okupującymi Polskę siłami niemieckimi i sowieckimi?

- Dlaczego Ukraińcy chętnie wstępowali do niemieckiego wojska i policji?

- Co oznacza użyty przez Danutę termin „germanizacja Polski”?

- Jaki był wpływ germanizacji na szkolnictwo, zatrudnienie i życie na Kresach?

- Jaki był los Żydów pod okupacją niemiecką?

- Pomimo ogromnego ryzyka, Polacy ukrywali żydowskie

- Starosta sanocki dr Hofstetter oraz gubernatorgeneralny Hans Frank w otoczeniu ochotników do SS Galizien, Sanok, Polska

- Żołnierze Armii Krajowej, Kresy Wschodnie pod okupacją niemiecką

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

32

Fotografie

- Wybierz jedną z zamieszczonych w tej galerii fotografii, ilustrujących Twoją interpretację wydarzeń, które miały miejsce na Wołyniu.

- Dokładnie wyjaśnij na piśmie, dlaczego wybrałeś to zdjęcie i do jakiego elementu tej historii się ono odnosi.

- Rozważ wszelkie pytania, jakie wzbudza ta fotografia. Zapisz je i poszukaj na nie odpowiedzi. Może na przykład chciałabyś się dowiedzieć jak dziś pamięta się rzeź wołyńską na terenach, na których miała miejsce.

Zadania dodatkowe

1. Przebadaj i opisz historię stosunków polsko-ukraińskich.

2. Dowiedz się o losy ludzi, którzy przeżyli rzeź wołyńską.Wybierz jedną z takich postaci i posługując się jejprzykładem opisz losy ocalałych (praca na 1000 słów).

5b: Zagłada z rąk ukraińskich nacjonalistów (1942–1947)

Zadania

1. Przeanalizuj dowolny materiał źródłowy z tej sali– fotografię, dokument lub relację świadka –kierując się następującymi pytaniami:

- Z jakiego źródła korzystasz? (czy jest to pośrednie czy bezpośrednie źródło informacji historycznej?)

- Co przedstawia wybrany materiał źródłowy? (podaj dokładny opis, posługując się wiedzą zdobytą w tej galerii)

- Kiedy powstał ten materiał źródłowy?

- Kto jest jego autorem?

- W jakim celu powstał?

- Jak powstał?

- Jaki jest jego kontekst?

*Jeśli nie możesz odpowiedzieć na wszystkie te pytania odnośniewybranego materiału źródłowego, postaraj się wykonać jak najdokładniejszą analizę posługując się informacjami, jakie są Ci dostępne.

2. W tej galerii opisany jest terror, jakiego doświadczyli Polacyzamieszkujący tereny Wołynia i okolicznych ziem. Dlaczegowarto badać ten tragiczny okres w historii? Pozakończeniuzwiedzania tej galerii odpowiedz na to pytanie w formiepisemnej (200 słów) lub ustnej (1-2 minuty).

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

33

9. Niektóre źródła szacują liczbę Polakówzamordowanych przez UPA na

a) 30 000b) 100 000c) 230 000d) 300 000

10. Jakimi sposobami Polacy próbowali bronić sięprzed brutalnymi atakami UPA?

a) budując barykady, bunkry, schrony i zagrody

b) granatami i karabinami

c) kosząc trawę i wycinając krzewy i drzewa, byuniknąć ataku z zaskoczenia

d) wszystkie powyższe

1. W latach 1943-1944 UPA przeprowadziła czystkęetniczną, w ramach której dokonano masowegomordu na zamieszkujących Kresy Polakach. UPA to:

a) niemieccy żołnierzeb) Partia Polityczna Ukrainyc) Ukraińska Powstańcza Armiad) organizacja niemająca poparcia Niemiec

2. Pod okupacją niemiecką obywatele polscy bylipoddawani następującym represjom:

a) segregacji etnicznejb) wywózkom do obozów koncentracyjnychc) masowym wywózkom na roboty przymusowed) wszystkie powyższe

3. ZSRS odzyskało władzę na Kresach w:

a) czerwcu 1944 r.b) lipcu 1945 r.c) styczniu 1944 r.d) czerwcu 1945 r.

4. Tajny plan kolonizacji Europy Wschodniejprzez nazistowskie Niemcy nazywał się:

a) Operacja Barbarossab) rzeź wołyńskac) germanizacjad) Generalny Plan Wschodni

5. Nacjonaliści ukraińscy dążyli do utworzenianiezależnego państwa ukraińskiego. PRAWDA/FAŁSZ

6. Na Wołyniu było więcej Ukraińców niż Polaków.Ukraińcy stanowili około ___________ ludności.

a) 60%b) 86%c) 74%d) 68%

7. UPA rozpoczęła rzeź Polaków na Wołyniu w kwietniu1943 r. Ofiarami mordów najczęściej padali:

a) kobiety, dzieci i starcyb) polscy żołnierzec) sowieccy żołnierzed) miejscowi mężczyźni

8. Podczas rzezi wołyńskiej wielu Ukraińców zostałozamordowanych za ukrywanie swoich polskichsąsiadów. PRAWDA/FAŁSZ

Sprawdzian


© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

34

Przed rozpoczęciem


- Uczniowie powinni przypomnieć sobie treść poprzednich galerii. Wypisz podstawowe pojęcia z poprzednich galerii i poproś uczniów, by zdefiniowali je własnymi słowami (pojęcia powinny być zaczerpnięte z rubryk podstawowych zagadnień i podstawowych pojęć, zamieszczonych we wstępie do przewodników po poszczególnych salach).

- Przypomnij uczniom ogólny zarys losów narodu i państwa

polskiego w latach 1939-1942. Koniecznie powtórz wiadomości dotyczące sowieckiej inwazji na kresy w 1939 roku, sowietyzacji, masowych aresztowań i deportacji obywateli polskich i emigracji rządu RP do Londynu.

- Uczniowie powinni zapoznać się z mapami zamieszczonymi

Galeria 6: Walka o przetrwanie


Los Polaków, którym nie udało się wydostać z ZSRS w 1942 roku

Utworzenie dywizji polskiej u boku Armii

Czerwonej i jej wkład w wynik II wojny światowej

PODSTAWOWE TERMINY

Związek Patriotów PolskichKryzys katyński

1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki

ZsyłkaRepatriacjaKołchozy

DelegaturaJeniec wojenny

ZPPNKWD

w Galerii 5, by móc zlokalizować najważniejsze obszary omawiane w tej galerii.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

35

6a: Dalsze losy polskich zesłańców w ZSRS (1942–1946) Zadania

1. Wysłuchaj opowiadania Jana i na podstawie jego relacji wypełnij poniższą tabelę.

Sekwencja wydarzeń podana w tabeli ukazuje wpływ decyzji władz sowieckich na życie Polaków, którym nie udało się opuścić ZSRS z ewakuowaną w 1942 roku Armią Andersa.

DZIAŁANIA WŁADZ ZSRS WPŁYW NA ŻYCIE POLAKÓW

16 stycznia 1943 r. Władze sowieckie przejmują wszystkie polskie instytucje pomocy społecznej

Biura polskich delegatur zostają zamknięte, a ich przedstawiciele są aresztowani

16 stycznia 1943 r. Stalin ogłasza, że wszyscy polscy zesłańcy w ZSRS od tej chwili stają się sowieckimi obywatelami.

Kwiecień 1943 r. Związek Sowiecki zrywa stosunki dyplomatyczne z rządem RP w Londynie

Luty 1943 r. Związek Patriotów Polskich powstaje w Moskwie

6 maja 1943 r. Utworzona zostaje polska armia pod dowództwem sowieckim

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

36

6b: Wojsko polskie pod dowództwem sowieckim (1942–1946)

1. W maju 1943 roku Sowieci ogłosili początek tworzenia naterenie ZSRS dywizji polskiej pod dowództwem ArmiiCzerwonej. Stwórz wykres ukazujący kolejność wydarzeńzwiązanych z tą dywizją od jej utworzenia do bitwy oBerlin, która ostatecznie zakończyła wojnę w 1945 roku.

2. Najważniejsze osoby związane z treścią tej galerii to:

- Wanda Wasilewska

- Rokossowski

- Generał sowiecki Żukow

- Stalin

- Jaka była ich rola w wydarzeniach II wojny światowej?

- Po czyjej stronie walczyły? Jakie były ich przekonania

polityczne?

- Czy przeżyły wojnę? Jak potoczyły się ich losy po wojnie?

3. Wysłuchaj opowieści Jana i zredaguj wpisy dopamiętnika Jana lub innego polskiego żołnierza,związane z następującymi wydarzeniami:

- przybycie do obozu rekrutacyjnego i szkoleniowego

- po bitwie o Berlin

4. Korzystając z informacji zawartych w stworzonymprzez siebie wykresie i w zakładce „Fakty” narysujmapę ukazującą szlak bojowy 1 Armii WojskaPolskiego.

2. Fragment listu Danusi do jej brata Jana:

„Zbliża się czwarta już nasza zima na Sowieckiej ziemi. Wkrótce upłynie kolejny rok, lecz o naszym wyzwoleniu nie słychać ani słowa. Przyszła jesień, a z nią błoto, chłód i śnieg. Ludzie mieszkają po lasach, chodzą boso i w łachmanach. Jesteśmy stale głodni. Ludzie chorują, ale nigdzie nie można dostać lekarstw. Minął już rok od kiedy wysłano Leopolda do łagru, ale mimo starań nie mamy od niego żadnych wieści. Czuję się zupełnie bezradna.”

Korzystając z programów Power Point lub Prezi stwórzkolaż ukazujący życie codzienne Polaków, którzypozostali w ZSRS. Użyj do tego informacjizaczerpniętych z galerii Wirtualnego Muzeum iInternetu, a także zdjęć, cytatów i kluczowych haseł.Podziel się swoimi odkryciami z resztą klasy.

3. Wybierz jedną z fotografii zamieszczonych w galerii i odpowiedz na następujące pytania;

- Czy potrafisz określić, kiedy zostało zrobione?

- Czy jesteś w stanie wskazać związki między wybraną przez Ciebie fotografią a inną fotografią z tej galerii?

Zadania

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

- Gdzie została ona wykonana? Kogo lub co

- Co widać na zdjęciu? Jakie panują tam warunki?

- Dlaczego zrobiono to zdjęcie?

Z pomocą Internetu dowiedz się więcej o tych postaciach.Postaraj się znaleźć odpowiedzi na następujące pytania:

w Sielcach w czerwcu 1943 r.

- po bitwie pod Lenino w 1943 r.

przedstawia?

- Zygmunt Berling

37

5. Wysłuchaj relacji Bernardy (Karbowej) Andrejczuk, a następnie wypełnij poniższą tabelę:

FAKTY PYTANIA(pytania, jakie pojawiają się w związku treścią relacji świadka – możesz na nie

odpowiedzieć później)

REFLEKSJE(Twoje osobiste refleksje na temat informacji przedstawionych przez

świadka)

*To ćwiczenie może być również wykonane podczas słuchania relacji Jana

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

38

3. Według obliczeń Rządu RP na Uchodźstwie, conajmniej __________ Polakom pozostającym w ZSRSpo 1942 roku narzucono obywatelstwo sowieckie.

a) 206 544b) 300 000c) 271 325d) 57 890

4. 6 maja 1943 r. rozpoczęto formowanie armii polskiej wZSRS pod dowództwem sowieckim. Armia ta nazywała się:

a) Dywizja Polskab) 1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki c) 2. Korpus Polskid) Armia Andersa

5. 1 Korpus Polski na Froncie Wschodnim stoczył swojąpierwszą bitwę we wrześniu 1943 roku. Była onakatastrofalna dla tej jednostki, która poniosła wówczas30% strat. PRAWDA/FAŁSZ

6. Ponad_________________ Polaków zginęło walczącu boku Armii Czerwonej.

a) 20 000b) 50 000c) 60 000d) 15 000

7. 1. Armia Wojska Polskiego pod dowództwem Berlinga brała udział w Powstaniu Warszawskim 1944 roku. PRAWDA/FAŁSZ

8. Wśród żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego byli:

a) Polacy, którzy dobrowolnie się zgłosili lubzostali powołani do Armii Czerwonej

b) oficerowie sowieccyc) szpiedzy i donosicieled) wszystkie powyższe

9. 1. Armia Wojska Polskiego:

a) uczestniczyła w walkach na froncie ukraińskim,posuwając się na południe w kierunku Czechosłowacji

b)

10. W ponad 2,5-milionowej Armii Czerwonej posuwającej sięprzez zachodnie tereny Polski na początku roku 1945 byłoponad _________ Polaków.

b) 200 000c) 40 000d) 22 000

Zadanie dodatkowe:

1. Po zapoznaniu się z informacjami przedstawionymi w tejgalerii rozważ szersze tematy lub idee, które nasuwająsię w związku z tymi treściami, takie jak„konsekwencje uprzedzeń i dyskryminacji” lub „do czegomoże prowadzić żądza władzy”. Napisz esej (800 słów)łączący wydarzenia przedstawione w tej galerii zszerszą ideą, która Ci się nasunęła.

Sprawdzian:

1. W kwietniu 1943 roku władze sowieckie zerwaływszelkie stosunki dyplomatyczne z Rządem RP naUchodźstwie. W Moskwie powołano ZwiązekPatriotów Polskich (ZPP). Był on marionetkowymrządem komunistycznym pod wodzą:

a) Wandy Wasilewskiejb) Zygmunta Berlingac) Rokossowskiegod) Andersa

2. Sytuacja Polaków w ZSRS pogorszyła się po 1942 roku:

a) zamknięto sierocińceb) aresztowano przedstawicieli polskich delegaturc) zaprzestano udzielania pomocy społecznejd) wszystkie powyższe

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

a) 20 000

należała do sił sowieckich, które wkroczyły do Berlinaw maju 1945 roku, kładąc kres II wojnie światowej

39



Uczniowie powinni dowiedzieć się, kim jest uchodźca, korzystając ze strony internetowej, do której link podano poniżej, a następnie zdefiniować następujące terminy: uchodźca, osoba ubiegająca się o azyl, bezpaństwowiec, przesiedleniec wewnętrzny, repatriant. Uczniowie muszą być w stanie wyjaśnić podobieństwa i różnice między tymi kategoriami.

http://www.unhcr-centraleurope.org/pl/komu-pomagamy.html

Biorąc pod uwagę treść poznanych już Galerii Muzeum zastanów się nad przyczynami rozproszenia polskich uchodźców po świecie w latach 1942-1948.

Z jakimi problemami borykają się dziś uchodźcy?

Czy domyślasz się, jakie wyzwania mogły stać przed uchodźcami, których losy poznasz w tej Galerii?

Na nieoznaczonej mapie świata odnajdź i zaznacz następujące państwa i ich stolice: Iran, Republika Południowej Afryki, Meksyk, Kanada, Nowa Zelandia.

Galeria 7: Uchodźcy


Drogi ocalałych Obozy uchodźcówŻycie na obczyźnie

Losy ocalałych

PODSTAWOWE TERMINY

UchodźcaDeportowany

EmigrantSierociniec

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

http://unhcr.org.au/unhcr/index.php?option=com_content&view=article&id=179&Itemid=54

http://unhcr.org.au/unhcr/index.php?option=com_content&view=article&id=179&Itemid=54

40

7b: Polscy uchodźcy w Indiach (1942–1948)

Zadania

- Na nieoznaczonej mapie Europy, Bliskiego Wschodu i Azji, przedstaw drogę z Polski poprzez ZSRS i Bliski Wschód do Indii. Wyjaśnij, dlaczego była to trudna i niebezpieczna podróż.

- Zastanów się, jak bardzo zmieniło się życie Polaków po przybyciu do Indii. Weź pod uwagę krajobraz, klimat i różnice kulturowe. Wymień kilka dziedzin życia, w których zauważalne były różnice.

- Podsumuj własnymi słowami relacje trzech osób, które przeżyły ten okres. Jak wspominają swój pobyt na uchodźstwie w Indiach?

- Wyobraź sobie, że masz spotkać się z jedną z tych trzech osób. Zredaguj listę pytań, które byś jej zadał, dotyczących ich samych i ich życia.

7a: Polscy uchodźcy na Bliskim Wschodzie (1942–1947)Zadania

- Wyjaśnij, czym był Rząd RP na Uchodźstwie.

- Skąd na Bliskim Wschodzie wzięli się polscy uchodźcy?

- Korzystając z zamieszczonej w tej sali mapy i informacji zawartych w zakładce „Fakty” wyjaśnij, jaką drogę przebyli polscy uchodźcy z ZSRS na Bliski Wschód. Czego możemy się z tej mapy dowiedzieć o przebytej przez nich drodze?

- Zwróć uwagę, jak znaczący odsetek polskich uchodźców na Bliskim Wschodzie stanowiły dzieci, spośród których wiele było sierotami. Spróbuj wytłumaczyć ten stan rzeczy. Jakie starania podejmowała polska społeczność na Bliskim Wschodzie, aby pomóc tym dzieciom? Uzasadnij swoją wypowiedź, posługując się materiałami zamieszczonymi w tej sali.

- Starannie obejrzyj fotografie polskich dzieci na Bliskim Wschodzie. Wybierz jedno z dzieci, które widzisz na zdjęciach i zredaguj kilkudniowy fragment jego pamiętnika, opisujący jego życie jako uchodźcy: przebieg podróży, codzienne zajęcia i sposoby na przetrwanie.

- Zredaguj wymianę korespondencji między dzieckiem pozostającym w tym czasie w Polsce i dzieckiem-uchodźcą przebywającym na Bliskim Wschodzie. Listy obojga dzieci muszą przedstawiać tło historyczne okresu, w którym żyją ich autorzy i przewidywania dzieci na przyszłość. Pamiętaj, że każdy z listów musi być odpowiedzią na poprzedni.

- Dokąd udała się większość uchodźców, kiedy ich pobyt na Bliskim Wschodzie dobiegł końca? Przedstaw swoją hipotezę co do przyczyn, dla których opuścili oni, bądź zostali zmuszeni do opuszczenia terenów na Bliskim Wschodzie.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

- Dlaczego Polacy byli uchodźcami Indiach?

- Jak polscy uchodźcy znaleźli się w Indiach?

41

7d: Polscy uchodźcy w Meksyku (1943 - 1947)

Zadania

W swojej relacji o życiu uchodźców w Meksyku, Maria wspomina, że wypełniała ich nadzieja. Wyjaśnij, jaki dlaczego ludzie ci zaczęli odczuwać nadzieję.

Jakie były powojenne losy większości Polskich uchodźców w Meksyku?

Przyjrzyj się fotografiom przedstawiającym polskie dzieci w Meksyku. Wybierz jedno z dzieci, które widzisz na zdjęciach i zredaguj kilkudniowy fragment jego pamiętnika, opisujący jego życie jako uchodźcy: przebieg podróży, codzienne zajęcia i sposoby na przetrwanie.

Wielu Polaków po wojnie opuściło Meksyk – większość udała się do Kanady i USA. Dowiedz się, jak wyglądało życie w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych po II wojnie światowej i zredaguj raport, który mógłby posłużyć tym uchodźcom w wyborze nowej ojczyzny.

- Przyjrzyj się fotografiom przedstawiającym polskie dzieci

w Indiach. Wybierz jedno z dzieci, które widzisz na zdjęciach i zredaguj kilkudniowy fragment jego pamiętnika, opisujący jego życie jako uchodźcy: przebieg podróży, codzienne zajęcia i sposoby na przetrwanie.

7c: Polscy uchodźcy w Afryce (1942–1950)

Zadania

Przeczytaj treść zakładki „Fakty” o polskich uchodźcach w Afryce. Ilu polskich uchodźców przedostało się do Afryki? Jak myślisz – dlaczego większość z nich stanowiły kobietyi dzieci?

Dlaczego Polacy stali się uchodźcami w Afryce?

Wysłuchaj relacji Marii, opisującej życie polskich uchodźców w Afryce. Spisz najważniejsze punkty jej wypowiedzi.

Harcerstwo pełniło istotną rolę wśród Polaków w Afryce. Jak myślisz – dlaczego tak było?

W której części Afryki osiadło najwięcej Polaków? Podobnie jak w Indiach, życie Polaków w Afryce bardzo różniło się od tego, do jakiego przywykli. Jak zmieniło się ich życie po przybyciu do Afryki?

Streść własnymi słowami relację osoby, która doświadczyła życia uchodźcy w Afryce. Jak wspomina ona ten okres swojego życia?

Przyjrzyj się fotografiom przedstawiającym polskie dzieci w Afryce. Wybierz jedno z dzieci, które widzisz na zdjęciach i zredaguj kilkudniowy fragment jego pamiętnika, opisujący jego życie jako uchodźcy: przebieg podróży, codzienne zajęcia i sposoby na przetrwanie. Dlaczego polscy uchodźcy znaleźli się w Meksyku? Kto

opiekował się tymi uchodźcami?

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

42

Zadania dodatkowe

Wyobraź sobie, że Ty i Twoja rodzina jesteście zmuszeni do ucieczki z rodzinnego kraju. Zdecyduj, co ze sobą zabierzecie i dokąd się udacie. Jakie wyzwania napotkacie po drodze? W czym byłyby one podobne, a w czym różniłyby się od problemów, którym stawiali czoła polscy uchodźcy w ostatnich latach wojny?

Stwórz książeczkę z obrazkami przeznaczoną dla dzieci na emigracji w jednym z miejsc opisanych w Galerii 7, wyjaśniającą dzieciom w wieku szkolnym, dlaczego musiały one opuścić rodzinne strony i zamieszkać w nowym kraju.

Dowiedz się o spuściznę polskich uchodźcóww jednym z miejsc wymienionych w Galerii 7. Jaki był wpływ polskiej społeczności na społeczność lokalną? Czy pamięć o polskich uchodźcach pozostaje żywa w lokalnej społeczności?

Wyobraź sobie los Polaków, którzy po wojnie powrócili do kraju. Jak zmieniło się ich życie pod wpływem ich wojennych doświadczeń? Jak wyglądało ich życie w powojennej Polsce rządzonej przez komunistów?

Napisz opowiadanie, w którym narratorem jest Maria, delegatka Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej w Rządzie RP na Uchodźstwie. Jak wyglądało jej życie? Jak przyjmowała opowiadane jej historie uchodźców?

7e: Polscy uchodźcy w Nowej Zelandii (1944–1951)ZadaniaJak polscy uchodźcy znaleźli się w Nowej Zelandii? Dlaczego się tam udali?

Maria opisuje warunki panujące w tym czasie w Związku Sowieckim, ale dodaje, że polscy uchodźcy nie tracą nadziei na powrót w rodzinne strony. Jak ważne w tym okresie jest dla nich podtrzymywanie tej nadziei?

Opisz warunki życia w obozie uchodźczym Pahiatua w Nowej Zelandii.

Jaka była reakcja Polaków na wiadomość, że Polsce narzucono reżim komunistyczny pod kontrolą sowiecką?

Jak potoczyły się dalsze losy większości polskich dzieci w Nowej Zelandii?

Wyobraź sobie, że jesteś jednym z polskich dzieci, które pozostają w Nowej Zelandii, podczas gdy Twój najlepszy przyjaciel wraca po wojnie do Polski. Zredaguj wymianę korespondencji między Tobą a Twoim przyjacielem, opisującą Wasze powojenne losy.

Wyszukaj informacje na temat zakończenia wojny i zredaguj tytułową stronę nowozelandzkiej gazety informującą o przebiegu zakończenia działań wojennych i zawierającą najważniejsze dane statystyczne dotyczące wojny, zdjęcia i artykuł redakcyjny o zakończeniu tego sześcioletniego konfliktu zbrojnego.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

43

9. Uchodźcy musieli na zawsze pozostać w kraju, któryudzielił im azylu. PRAWDA/FAŁSZ

10. Polscy uchodźcy przybyli do Indii w miesiącu:

a. kwietnia 1942 r.b. maja 1942 r.c. października 1942 r.d. listopada 1942 r.

11. Uchodźców polskich było:

a. 10 000b. 22 000c. 33 000d. 40 000

12. W wielu miejscach, do których przybywali polscyuchodźcy zakładane były polskie szkoły i kościoły.PRAWDA/FAŁSZ

13. Po zakończeniu wojny w 1945 roku Polacy mogli bezprzeszkód powrócić do kraju. PRAWDA/FAŁSZ

1. Prawo zabrania uchodźstwa. PRAWDA/FAŁSZ

2. Polacy stawali się uchodźcami ponieważ

a. byli torturowanib. byli mordowanic. byli do tego zmuszenid. wszystkie powyższe

3. Polacy szukali azylu na całymświecie. PRAWDA/FAŁSZ

4. Wśród uchodźców było wiele dzieci. PRAWDA/FAŁSZ

5. Po przybyciu do nowego kraju, uchodźcy musieliwyrzec się rodzimej kultury. PRAWDA/FAŁSZ

6. Polacy nie porzucali nadziei, nawet przebywającw krajach tak dalekich jak Nowa Zelandia.PRAWDA/FAŁSZ

7. Większość polskich uchodźców wysłano do:

a. Australii

b. USAc. Afrykid. Indii

8. Harcerstwo odgrywało ważną rolę w życiu iwychowaniu dzieci w tym okresie.PRAWDA/FAŁSZ

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

SprawdzianPrawda czy fałsz, pytania wielokrotnego wyboru

44

Galeria 8: Sowiecki odwet


Ponowna okupacja sowiecka Repatriacja

Powojenne represje i deportacje


Ponowna okupacjaRepresje

Ruch oporuArmia Krajowa

KomunizmSowieckie wyzwolenie

NKWDPropaganda

Przed rozpoczęciem Poniższe ćwiczenia pomogą uczniom przygotować się do zwiedzania Galerii 8:

Ułóż oś czasu pokazującą chronologię najazdu i okupacji niemieckiej na Polskę. Przy każdym ważnym wydarzeniu lub sekwencji wydarzeń wskaż jego znaczenie dla narodu polskiego i dla ogółu działań wojennych. Możesz stworzyć podwójną oś czasu, dodając chronologię inwazji i okupacji sowieckiej.

Wyjaśnij własnymi słowami, dlaczego Niemcy i Związek Sowiecki chciały zająć Polskę. Zadanie to może wymagać przeanalizowania wydarzeń poprzedzających ten okres w historii.

W swobodnej dyskusji spróbujcie nakreślić warunki, w jakich żyli Polacy podczas II wojny światowej.

Dowiedz się i wytłumacz, czym była „żelazna kurtyna” oraz które państwa znalazły się „za żelazną kurtyną”.

Wytłumacz znaczenie terminu “Kresy”. Czym różni się życie Europejczyków od życia mieszkańców państw, których granice wyznacza ocean – takich jak Australia?

UWAGA: Jeśli historia skomplikowanych relacji między Zachodem a ZSRS i pomiędzy Niemcami hitlerowskimi a ZSRS nie została do tej pory omówiona, będzie to konieczne zanim uczniowie przystąpią do zwiedzania tej Galerii.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

45

8a: Ponowna okupacja Kresów przez Związek Sowiecki (1944–1945) Zadania

Kim byli Winston Churchill, Józef Stalin i Franklin Delano Roosevelt? Przedstaw sylwetki tych trzech polityków, uwzględniając szczegóły dotyczące ich historii i roli przed II wojną światową, w jej trakcie i po jej zakończeniu. Wyjaśnij ich wpływ na losy Kresów.

Wytłumacz, czym była konferencja jałtańska 1945 roku.

Wyszukaj informacje na temat NKWD. Jaki był charakter tej organizacji? Jaką pełniła ona rolę w Związku Sowieckim, a później również w Polsce?

Praca w parach: korzystając z informacji podanych przez Barbarę oraz tych zamieszczonych w zakładce „Fakty”, uzupełnijcie oś czasu wykonaną w ramach zadania wstępnego do tej galerii.

Podziel klasę na małe grupy. Każdej z grup przydziel fotografię z Sali 8a:

1. Żołnierze sowieccy na Kresach cieszą się zwycięstwem

2. Henryk Krzyszczak, mieszkaniec Kresów, 1944

3. Przyjęcie u Ambasadora Polskiej Misji w Berlinie, 1944

4. Zdjęcie propagandowe przedstawiające obywatelapolskiego czytającego manifest PKWN z 22 lipca1944 r.

5. Ruiny Warszawy po upadku PowstaniaWarszawskiego, styczeń 1945

6. Ulica Armii Radzieckiej w Białymstoku

7. Józef Pacewicz z Kresów został przymusowowcielony do Armii Czerwonej po ponownymwkroczeniu sił sowieckich na Kresy, 1944

8. Po ponownym zajęciu terenów polskich przezZwiązek Sowiecki kraj znalazł się za stalinowską„żelazną kurtyną”.

9. „Żołnierze wyklęci” z antykomunistycznego podziemia.Wszyscy zostali zamordowani przez NKWD w latach1947-1951.

• Czy jest to pośredni czy bezpośredni materiał źródłowy? Uzasadnij swoją tezę.

• Co przedstawia omawiana fotografia?• Czego można się z niej dowiedzieć?

Ponownie wysłuchaj relacji Barbary i wraz z całą klasą omówcie proces przejmowania władzy nad Polską przez Związek Sowiecki. Jakie działania podjął ruch oporu, by powstrzymać ten proces? Jaka była rola Barbary?

Zadaniem uczniów jest dowiedzieć się jak najwięcejo przypisanej im fotografii i przedstawić wynik swoichdociekań na forum klasowym. Następujące pytaniamogą posłużyć im za wskazówkę:

Barbara wspomia o masowych deportacjach w głąb ZSRS, które są też opisane w zakładce „Fakty”. Dlaczego do nich doszło?

Wyobraź sobie życie Polaków za „żelazną kurtyną”. Omów swoje przypuszczenia z kolegą, a następnie z resztą klasy.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

46

8b: Repatriacja (1944–1947)

Którędy przebiegła nowa polsko-sowiecka granica wyznaczona po II wojnie światowej? Na mapie Polski i Rosji zaznacz zmiany położenia tej granicy od początku do końca wojny.

Rozważ następujący fragment z relacji Barbary: „Każdy Polak był rozdarty: wszyscy kochali swój kraj, ale jednocześnie kochali swe wioski, w których się urodzili, gdzie były ich ukochane lasy i stawy, gdzie były gospodarstwa, które należały do ich ojców, dziadków i pradziadków, gdzie na cmentarzach znajdowały się prochy ich bliskich”. W jaki sposób słowa te zwracają uwagę na wewnętrzny konflikt Polaków – w szczególności tych pochodzących z terenów przygranicznych?

Zdefiniuj pojęcie repatriacji.

Pracując w parach, podsumujcie poruszone przez Barbarę problemy związane z procesem repatriacji, a następnie porównajcie swoje wnioski z resztą klasy.

8c: Powojenne deportacje i represje (1944-1956)

Opisz tragedie, jakich doświadczyło Wilno podczas wojny.

Barbara uważa się za polską patriotkę. Kim jest patriota? Czy uważasz się za patriotę? Czy w razie potrzeby byłbyś skłonny wstąpić w szeregi podziemnej armii i wziąć udział w walce? Przygotuj się do klasowej dyskusji na ten temat.

Dowiedz się jak najwięcej o polskim ruchu oporu – Armii Krajowej. Jakimi sposobami AK walczyła z hitlerowską i sowiecką okupacją w czasie wojny?

Barbara została skazana na 10 lat ciężkich robót. Dowiedz się, co oznaczał taki wyrok w Związku Sowieckim. Czym były sowieckie łagry (obozy pracy) i jakie warunki tam panowały?

Czym była Armia Krajowa (AK)? Jakie były jej losy po zakończeniu wojny w 1945 roku?

Kim był Witold Pilecki? Zredaguj notę biograficzną na jedną stronę tekstu, uwzględniając szczegóły z jego życia i działalności podczas wojny i okupacji sowieckiej.

Korzystając z informacji zawartych w zakładce „Fakty”, dopisz daty wejścia w życie aktów prawnych związanych z repatriacją. Jakie były ich konsekwencje dla Polaków?

Co czyni z kobiet dobre łączniczki?

Wysłuchaj relacji Jana Grodzickiego. Jak opisuje on warunki panujące w łagrach?

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

- Podziel klasę na małe grupy lub pary. Każdej z grup przydziel fotografię z Sali 8c:

1. Zesłaniec przy pracy, Syberia, 1954

2. Nauczyciele i uczniowie na zesłaniu, 1953

3. Obóz pracy (łagier) na Syberii, data nieznana

4. Komendantura NKWD, Kazachska SRS, ZSRS, 1955

5. Tadeusz Bukowy, żołnierz Armii Krajowej, zesłanypo II wojnie światowej w głąb ZSRS

6. Posiołek (miejsce zesłania) w Mojganie, Syberia,grudzień 1955

7. Zesłańcy polscy w posiołku, grudzień 1955

• Czy jest to pośredni czy bezpośredni materiałźródłowy? Uzasadnij swoją teze

• Co przedstawia omawiana fotografia?• Czego można się z niej dowiedzieć?

- Dokładnie obejrzyj mapę łagrów na terenie Związku Sowieckiego. Czego można się z niej dowiedziećo życiu w Związku Sowieckim?

Zadania

- Napisz opowiadanie, w którym narratorem jest młody Polak mieszkający w Polsce podczas II wojny światowej. Spróbuj wyobrazić sobie jego sytuację po najeździe niemieckim i po ponownym zajęciu Polski przez ZSRS. Możesz napisać swoje opowiadanie w formie pamiętnika.

- Zdefiniuj następujące pojęcia: demokracja, komunizm, socjalizm, monarchia, autorytaryzm. Jak zrodziły się te idee? Wymień kraje (i okresy historyczne), które znajdowały się pod panowaniem tych idei politycznych. Omów w grupie wady i zalety każdej z nich.

- Korzystając z fotografii zamieszczonych w Sali 8c, przedstawiających polskich repatriantów, napisz fragment korespondencji lub pamiętnika opisujący życie w Związku Sowieckim i wrażenia autora – repatrianta.

- NKWD było narzędziem represji i kontroli. Przeanalizuj i sposób działania tego organu tajnej policji lub wybierz i przestudiuj inną tajną organizację policyjną, działającą w preszłości. Przygotuj prezentację w programie Power Point (lub podobnym) na temat tych sił policyjnych – ich metod i wpływu na społeczeństwo. Możesz wybrać na przykład:

• Gestapo• USP• KGB• Stasi

- Masz za zadanie przeprowadzić wywiad z Barbarą po jej repatriacji i powrocie do zdrowia. Spisz listę pytań i odpowiedzi, jakich według Ciebie udzieliłaby Barbara. Następnie przygotuj na podstawie tego wywiadu artykuł prasowy.

- Czym było Powstanie Warszawskie? Zredaguj jednostronicowe sprawozdanie z tego powstania i jego wyniku dla Polaków. Uwzględnij okoliczności wybuchu Powstania, reakcję władz sowieckich, skutki Powstania i inne istotne informacje.

- Rozważ i wysuń kilka hipotez co do długofalowych skutków sowieckich represji i okupacji terenów polskich. Jak Twoim zdaniem Polacy odczuwali swoją sytuację w tamtym okresie? Jak teraz postrzegają tamten okres w swojej historii? Zastanów się, dlaczego warto pamiętać życie za „żelazną kurtyną”.

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

47

48

1. Kto był przywódcą Związku Sowieckiegow okresie ponownego zajęcia Polski przezZSRS?a. Winston Churchillb. Neville Chamberlainc. Józef Stalind. Włodzimierz Lenin

2. Pod koniec II wojny światowej Kresy zostaływcielone do Związku Sowieckiego.PRAWDA/FAŁSZ

3. Od roku 1944 do 1948 co najmniej 50 000, a byćmoże kilkaset tysięcy Polaków zostałodeportowanych w głąb Związku Sowieckiego.PRAWDA/FAŁSZ

4. Jak nazywał się marionetkowy rząd popierany przezZwiązek Sowiecki w opozycji do Rządu RP naUchodźstwie?a. Rzeczpospolita Polskab. Związek Sowieckic. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowegod. Komitet Wyzwolenia Polski

5. Reżim komunistyczny w Polsce upadł w 1992roku. PRAWDA/FAŁSZ

6. W latach 1944-1956 NKWD aresztowało około2 milionów obywateli polskich. PRAWDA/FAŁSZ

7. Sowieckie represje wobec Polaków nie zakończyłysię wraz z końcem II wojny światowej.PRAWDA/FAŁSZ

8. Armia Krajowa nazywana jest również:

a. Narodowym Wyzwoleniemb. AKc. NKWDd. AL

9. Kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie?

a. w sierpniu 1944 r.b. w czerwcu 1943 r.c. w sierpniu 1939 r.d. we wrześniu 1944 r.

10. Armia Czerwona miała rozkaz nie angażowaćsię w Powstanie Warszawskie. PRAWDA/FAŁSZ

Sprawdzian:Prawda czy fałsz, pytania wielokrotnego wyboru

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

49



- Dowiedz się, gdzie polskie jednostki walczyły na frontach II wojny światowej. Znajdź te miejsca na mapie.

- Zdefiniuj pojęcie „diaspory”.

- Omówcie przebieg zakończenia II wojny światowej. Które państwa uważane były za zwycięskie? W swobodnej dyskusji spróbujcie nakreślić los Polaków po 1945 roku.

- Jak doszło do powstania żelaznej kurtyny? Skąd wzięła się potęga Związku Sowieckiego? Omówcie te procesy, a następnie wspólnie zastanówcie się nad wpływem początków zimnej wojny na sytuację w Polsce, zwracając szczególną uwagę na los ludności zamieszkującej tereny przygraniczne.

- Dowiedz się, w jakich państwach znajdują się dziś znaczące

ośrodki polskiej emigracji. Zastanówcie się nad procesami, które doporowadziły do ich powstania i rozwoju. Jakie wyzwania stoją przed każdą społecznością emigracyjną?

Galeria 9: Diaspora


Dylemat uchodźców na ZachodzieNa zawsze na Zachodzie

Na zawsze w ZSRSJeśli zapomnę o nich...


Diaspora

EmigracjaPrzesiedlenieZimna wojna

UpamiętnienieGułagi

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

50

9b: Na zawsze na Zachodzie (1946– )

We wstępie do Sali 9b Wincenty mówi o „wielkiej tradycji polskiej emigracji”. Co ma na myśli, używając tego zwrotu i dlaczego nazywa emigrację polską tradycją? Odpowiedz na podstawie tego, czego nauczyłeś się do tej pory.

Wincenty wspomina też, że widział Wojtka, niedźwiedzia-bohatera. Zapoznaj się z historią tej maskotki i wyjaśnij rolę, jaką pełnią tego rodzaju symbole.

Wysłuchaj relacji świadka Henryka Franciszka Kustry. Czego dowiadujemy się z niej o jego wojennych doświadczeniach? Jak znalazł się na emigracji w Australii? Wymień trudności, jakie mógł napotkać, emigrując w tak odległe miejsce.

Dlaczego wielu Brytyjczyków uważało „Wujka Joe” Stalina za bohatera? Wincenty nazywa go rzeźnikiem. Na podstawie tego, co wiesz o Józefie Stalinie zastanów się czy możliwe jest, by obie opinie o tym człowieku były zgodne z prawdą. W jaki sposób historycy formułują swój osąd w kwestiach, co do których istnieje wiele przeciwstawnych opinii?

- Praca w parach: zadaniem uczniów jest przeanalizować jedną z fotografii zamieszczonych w Sali 9b i przygotować się do dyskusji klasowej, odpowiadając na następujące pytania:

• Czy fotografia ta jest bezpośrednim czy pośrednim materiałem źródłowym? Uzasadnij swoją tezę.

• Jakie informacje przekazuje ta fotografia? Czego

możesz się z niej dowiedzieć o emigracji polskiej

na Zachodzie?

• Na jakie pytania nie daje odpowiedzi? Czego jeszcze chciałbyś się dowiedzieć?

9a: Dylemat uchodźców na Zachodzie (1945–1946)Wysłuchaj relacji Wincentego i wymień cytowane przez niego argumenty za powrotem żołnierzy do Polski po zakończeniu wojny. Jakie powody powstrzymują go przed powrotem do kraju?

Wincenty mówi: „Moja Polska już nie istnieje”. Co Twoim zdaniem ma na myśli? Dlaczego Wincenty nie może wrócić do kraju? Gdzie chciałby się udać wraz ze swoją rodziną?

Z zestawienia zamieszczonego w zakładce „Fakty i liczby” wynika, że w roku 1945 wśród Brytyjczyków panowała rosnąca niechęć do Polaków. Wyjaśnij możliwe przyczyny tego stanu rzeczy.Po demobilizacji Polskich Sił Zbrojnych utworzono Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. Czym był Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia? Kiedy został utworzony i kiedy go rozwiązano?

Przed jakim dylematem stali polscy uchodźcy na Zachodzie?

Wyjaśnij, co stało się z terytorium Polski w wyniku konferencji w Jałcie i Poczdamie.

- Wysłuchaj relacji świadka Bogusława Aleksandra Topolskiego, zamieszczonej w tej Sali. Dlaczego rozważa on emigrację do Kanady?

Praca w parach: zadaniem uczniów jest przeanalizować jedną z fotografii zamieszczonych w Sali 9a i przygotować się do dyskusji klasowej, odpowiadając na następujące pytania:

• Czy fotografia ta jest bezpośrednim czypośrednim materiałem źródłowym? Uzasadnijswoją tezę.

• Jakie informacje przekazuje ta fotografia?Czego możesz się z niej dowiedziećo „dylemacie uchodźców na Zachodzie”?

• Na jakie pytania nie daje odpowiedzi? Czegojeszcze chciałbyś się dowiedzieć?

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

51

9d: Jeśli zapomnę o nich...

- Wytłumacz zwrot „jeśli zapomnę o nich...”- Czym jest upamiętnienie? - Jakie symbole pamięci zamieszczone są w zakładce „Fotografie”?

- Wiele zdjęć przedstawia akty upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej. Posługując się wiedzą zdobytą podczas zwiedzania poprzednich galerii oraz wiadomościami z innych źródeł wyjaśnij, co wydarzyło się w Katyniu i dlaczego powinniśmy o tym pamiętać.

- Zwróć uwagę na daty wymienione w zakładce „Fakty i liczby”. Jakie znaczenie mają te daty i związane z nimi wydarzenia?

- Zastanów się nad wydarzeniami upamiętnianymi przez społeczność do której należysz. Wymień je i porównaj swoją listę z listami ułożonymi przez Twoich kolegów i koleżanek.

Zadania dodatkowe

Znając historię niedźwiedzia Wojtka, stwórz książkę obrazkową lub komiks przedstawiający jego wojenne przygody, który chętnie przeczytają uczniowie szkoły podstawowej. Pamiętaj, by obrazki były kolorowe. Zanim rozpoczniesz pracę nad książką, wybierz przygody Wojtka, które opiszesz i zaplanuj fabułę swojej opowieści.

9c: Na zawsze w ZSRS (1946– )- Wyjaśnij po krótce, jak Polacy znaleźli się „na zawsze w ZSRS”.

- Czym był Związek Patriotów Polskich?

- W swojej relacji Wincenty wspomina o gułagach. Czym były gułagi?

- Dodaj najważniejsze wydarzenia z zakładki „Fakty i liczby” do osi czasu przygotowanej podczas wcześniejszych zajęć. Rozważ wpływ każdego z tych wydarzeń na życie Polaków.

• Czy fotografia ta jest bezpośrednim czypośrednim materiałem źródłowym? Uzasadnijswoją tezę.

• Jakie informacje przekazuje ta fotografia? Czegomożesz się z niej dowiedzieć o Polakach, którzypozostali w Związku Sowieckim?

• Na jakie pytania nie daje odpowiedzi? Czegojeszcze chciałbyś się dowiedzieć?

- Porównaj życie młodych Polaków wychowywanych w ZSRS z życiem ich rówieśników żyjących w kraju, gdzie panuje większa wolność, takiego jak USA. Jako emigranci dorastający w okresie zimnej wojny z pewnością musieli stawić czoła wielu wyzwaniom. Zastanów się nad podobieństwami i różnicami w trudnościach, jakie napotykali młodzi ludzie z obu grup.

- Praca w parach: zadaniem uczniów jest przeanalizować jedną z fotografii zamieszczonych w Sali 9c i przygotować się do dyskusji klasowej, odpowiadając na następujące pytania:

© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

52

3. Jak nazywał się niedźwiedź, który stał sięnieoficjalną maskotką 22. KompaniiZaopatrywania Artylerii?

b. Wincenty

c. Wojtekd. Anders

4. Polacy byli poddawani ciężkim represjom przezwładze sowieckie. PRAWDA/FAŁSZ

5. Przywódcy których trzech państw zadecydowali olosie polskich Kresów?

a. ZSRS, Wielkiej Brytanii i USA

b. Polski, ZSRS i USA

c. ZSRS, Polski i Niemiec

d. Niemiec, Wielkiej Brytanii i ZSRS

6. Polska diaspora należy do największych naświecie. PRAWDA/FAŁSZ

7. Pod koniec II wojny światowej Polacyzamieszkiwali wiele różnych krajów, łącznie zAustralią, Kanadą, Wielką Brytanią i USA.PRAWDA/FAŁSZ

8. Kiedy poświęcono polski cmentarz na Monte Cassino?

a. w lipcu1945 r.

b. we wrześniu 1945 r.

c. w październiku1945 r.

d. w listopadzie 1945 r.

9. Komunistyczne media w Związku Sowieckim i winnych państwach zniekształcały prawdę ozbrodniach popełnionych podczas II wojnyświatowej i po jej zakończeniu. PRAWDA/FAŁSZ

10. Czym był Polski Związek Kombatantów?

a. Ogólnoświatową organizacją łączącą wszystkich kombatantów

b. Rządem na uchodźstwie

c. Tak nazywała się polska armia po II wojnie światowej.

d. Polskim rządem komunistycznym

Zredaguj jednostronicową notę biograficzną o Józefie Stalinie. Powinna ona zawierać informacje dotyczące jego osoby jako przywódcy, wyznawanej przez niego ideologii politycznej i metod jakie stosował. Pamiętaj, by wiadomości czerpać z wielu źródeł oraz by treść swojej pracy wyrazić własnymi słowami. Do swojej pracy dołącz bibliografię z przypisami i komentarzem wyjaśniającym rodzaj informacji pochodzących z danego źródła i uzasadniającym ich przydatność.

Korzystając z wcześniej zdobytej wiedzy o gułagach, napisz:

a)

b)

opowiadanie, którego narratorem jest więzień. Może nim być osoba zesłana za walkę w szeregach Armii Krajowej,

artykuł prasowy przeznaczony do publikacji w sobotniej prasie, opisujący system gułagów i jego długofalowe skutki. Twoim odbiorcą jest współczesny czytelnik, który niewiele wie o tym wątku historii.

Opisz wkład Wirtualnego Muzeum Kresy-Syberia w podtrzymywanie pamięci o tragicznych losach społeczeństwa kresowego.

Porozmawiajcie o tym, jak Europejczycy podtrzymują pamięć o II wojnie światowej i czynach popełnionych przed jej wybuchem, w czasie jej trwania i po jej zakończeniu. W jaki sposób państwa będące w przeszłości w konflikcie przezwyciężają wzajemne urazy we współczesnej Europie? Posłuż się przykładem współczesnych stosunków między Polską a Rosją lub między Polską a Niemcami.

Zastanów się nad słowami George’a Santayany: „Ci, którzy nie pamiętają przeszłości, skazani są na jej powtarzanie”. Czy zgadzasz się z tym twierdzeniem? Napisz esej omawiający wnioski, jakie się w związku z nim nasuwają. W swojej pracy posłuż się wiedzą zdobytą podczas zwiedzania poszczególnych Galerii Wirtualnego Muzeum Kresy-Syberia oraz uwzględnij wszelkie inne stosowne przykłady, które Twoim zdaniem posłużą zilustrowaniu Twojego zdania.

Sprawdzian:

1. Jaka była liczebność Polskich Sił Zbrojnych (poddowództwem brytyjskim) w maju 1945 roku?

a. 194460b. 201356c. 18650d. 33869

2. Kiedy miała miejsce konferencja w Poczdamie?

a. w sierpniu 1944 r.b. w lipcu 1945 r.c. we wrześniu 1945 r.d. w lipcu 1944 r.

lub


© 2014 F

UN

DA

CJA

KR

ES

Y-S

YB

ER

IA

a. Paddington

53

Przewodnik dydaktyczny przygotowany przez Fundację Kresy-Syberia.

(© 2014 FUNDACJA KRESY-SYBERIA)ISBN: 978-1-74295-516-2

[email protected]

Projekt jest współfinansowany ze środków finansowych otrzymanych z Ministerstwa Spraw Zagranicznych

w ramach konkursu na realizację zadania "Współpraca z Polonią i Polakami

za granicą w 2014 r.

„Program edukacyjny do nauki historii Polski XX w. dla szkół polskich poza granicami kraju" jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Kresy-

Syberia lub innego właściciela, do którego odwoła się Fundacja Kresy-Syberia. Aby zapytać o zgodę na ich wykorzystanie, należy skontaktować się z [email protected]. Utwór powstał w ramach „Planu

współpracy z Polonią i Polakami za granicą w 2014 r.“ realizowanego za pośrednictwem MSZ w roku 2014. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji

o stosowanej licencji, posiadaczach praw oraz o „Planie współpracy z Polonią i Polakami za granicą w 2014 r.”.

mailto:editor%40atom.org.au?subject=

http://www.screeneducation.com.au

http://www.metromagazine.com.au/email_list/

http://www.theeducationshop.com.au


Documents

opracowanie dla uczniów szkół średnich