Ontwerp Nationaal Waterplan 2016 -2021

Ontwerp

Nationaal Waterplan 2016-2021

Kaartbeeld www.ruimtelijkeplannen.nl

Op www.ruimtelijkeplannen.nl vindt u alle ruimtelijke plannen op basis van de Wet ruimtelijke ordening (Wro).

Het Nationaal Waterplan is voor de ruimtelijke onderdelen ook een structuurvisie in de zin van de Wro en tevens te

raadplegen via www.ruimtelijkeplannen.nl. De bovenstaande kaart is eveneens het kaartbeeld dat u ziet als u de site opent.

Via dit kaartbeeld zijn alle teksten, bijlagen en bijbehorende beleidsinformatie op een overzichtelijke manier ontsloten.

Na klikken op kaartonderdelen, ziet u exact dezelfde tekst als in dit document.

www.ruimtelijkeplannen.nl biedt eveneens de mogelijkheid om voor uw postcode ook alle andere ruimtelijke plannen in

te zien. U heeft daardoor snel inzicht in wat er in uw omgeving mogelijk is op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling.

Ontwerp

Nationaal Waterplan 2016-2021

| Nationaal Waterplan 2016-20212

1 Ambitieensturing 5

Aanleidingenafbakening 7 Status 7 Organisatiewaterbeheer 7 Waterbewustzijn 9 Principes 9 Afstemming 10

2 Waterveiligheid 13

Nieuwenormenwaterveiligheid 15 EuropeseRichtlijnOverstromingsrisico’s 17

3 Zoetwater 19

Nationalezoetwaterdoelen 21 Voorzieningenniveausenmaatregelen 21

4 Waterkwaliteit 23

EuropeseKaderrichtlijnWater 24 Verbeteringwaterkwaliteit 24 Grondwaterendrinkwater 27

5 Gebiedsgerichteuitwerkingengrotewateren 29

Rijn-Maasdelta 33 Rijnmond-Drechtsteden 33 ZuidwestelijkeDelta 35 Rivieren 37 IJsselmeergebied 37

Nationaal Waterplan 2016-2021 | 3

6 Gebiedsgerichteuitwerkingenzeeenkust 41

Noordzee 42 Kust 49 Waddengebied 50

7 Waterenomgeving 53

Waterenruimtebeterverbinden 55 Ruimtelijkeadaptatie 57 Natuurvisie 57 Duurzameenergie 57 Scheepvaart 59 Functietoekenningrijkswateren 61 Internationaal 61 Innovatie 62

8 Financiering 65

Bijlagen 68

1 Verankeringrijksbeleiddeltabeslissingenenvoorkeursstrategieën 68 2 BeleidsnotaNoordzee2016-2021 68 3.1 StroomgebiedbeheerplanEems2016-2021 68 3.2 StroomgebiedbeheerplanMaas2016-2021 68 3.3 StroomgebiedbeheerplanRijndelta2016-2021 68 3.4 StroomgebiedbeheerplanSchelde2016-2021 68 3.5 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnWaterEems 68 3.6 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnWaterMaas 68 3.7 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnWaterRijndelta 68 3.8 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnWaterSchelde 68 4.1 OverstromingsrisicobeheerplanEems 55 4.2 OverstromingsrisicobeheerplanMaas 55 4.3 OverstromingsrisicobeheerplanRijndelta 55 4.4 OverstromingsrisicobeheerplanSchelde 55 4.5 Programmavanmaatregelenm,RichtlijnOverstromingsrisico’s 55 5 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnMarieneStrategie 55

| Ministerie van Infrastructuur en Milieu4

1


NederlandiseenechtWaterland.Tochisdebevolkingzichnauwelijksbewustvandeuitdagingenvanhetwaterbeheerenderisico’svanhetwater,omdathetwaterbeheerzogoedgeorganiseerdis.Nederlandersmoetenzichmeerbewustwordenvanhetlevenmetwater.

DeveranderenderolvandeoverheidinhetalgemeenendievanhetRijkinhetbijzonderleidttoteenveranderingvandesturingvanhetwaterbeleid.Debeschikbarefinanciëlemiddelennemenaf,takenwordengedecentraliseerdendemaatschappijzelfwordtintoenemendemateinitiatiefnemerenuitvoerdervanmaatregelen.Ditleidttoteengroeiendebehoefteaananderesturings-mogelijkheden,samenwerkingsverbandenenfinancieringsarrangementen.Daarnaastvragen(mondiale)ontwikkelingenzoalsklimaatverandering,grondstoffenschaarsteenbevolkingsgroeiomantwoorden.

DitnieuweNationaalWaterplangeeftdehoofdlijnen,principesenrichtingvanhetnationalewaterbeleidindeplanperiode2016-2021,meteenvooruitblikrichting2050.Hetkabinetspeeltproactiefinopdeverwachteklimaat-veranderingenoplangetermijn,omoverstromingentevoorkomen.Binnendeplanperiodegaanrealistischemaatregeleninuitvoeringdieeenantwoordbiedenopdeopgavenvoordekortetermijnenvoldoendemogelijkhedenopenlatenomoplangeretermijnverderestappentezetten.HetkabinetsluitdaarmeeaanbijderesultatenvanhetDeltaprogramma.MetdezehandelwijzeisNederlandkoploperentoonaangevendvoorbeeldindewereld.

MetditNationaalWaterplanzethetkabineteenvolgendeambitieuzestapinhetrobuustentoekomstgerichtinrichtenvanonswatersysteem,gerichtopeengoedebeschermingtegenoverstromingen,hetvoorkomenvanwater-overlastendroogteenhetbereikenvaneengoedewaterkwaliteiteneengezondecosysteemalsbasisvoorwelzijnenwelvaart.

Ambitie en sturing


Hetkabinetstreeftnaareenintegralebenadering,doornatuur,scheepvaart,landbouw,energie,wonen,recreatie,cultureelerfgoedeneconomie(inclusiefverdienvermogen)zoveelmogelijkinsamenhangmetdewater-opgaventeontwikkelen.

Deambitieisdatoverheden,bedrijvenenburgerszichin2021meerbewustzijnvandekansenenbedreigingenvanhetwaterinhunomgeving.Iedereenneemtzijneigenverantwoordelijkheidomsamentekomentoteenwater-robuusteruimtelijkeinrichting,hetbeperkenvanoverlastenrampenenverstandighandeleninextremesituaties.


Aanleidingenafbakening

HetNationaalWaterplan(NWP)bevatdehoofdlijnenvanhetnationaalwaterbeleidendedaartoebehorendeaspectenvanhetruimtelijkbeleid.Hetkabinetactualiseerthetwaterbeleidopeenaantalterreinen.

• Hetbeleidmetbetrekkingtotwaterveiligheidenzoetwaterismetdevastgesteldedeltabeslissingenin2014fundamenteelveranderd.Hetrijksbeleiddatvoortvloeituitdevoorstellenvoordezedelta-beslissingen,isin2014meteentussentijdsewijzigingverankerdinhetNationaalWaterplan2009-2015enopgenomeninditnieuweNationaalWaterplanvoordeperiode2016–2021.

• Hetkabinetheeftdeafgelopenjarenoververschillendebeleidsterreinenafsprakengemaaktdieraakvlakkenhebbenmetwater,zoalsafsprakenoverenergie(Energieakkoord),natuur(Natuurvisie),internationaleinzetenvernieuwdebestuurlijkeverhoudingen(ondermeerStructuurvisieInfrastructuurenRuimte,BestuursakkoordWaterenDeltaprogramma).DezeafsprakenzijnverwerktinditNationaalWaterplan.Debetreffendebeleidsdocumentenblijvenvankracht.

• MetdevaststellingvanditNWPvoldoetNederlandtevensaandeEuropeseeisenomactueleplannenenmaatregelenprogramma’soptestellenvolgensdeKaderrichtlijnWater(KRW),deRichtlijnOverstromings-risico’s(ROR)endeKaderrichtlijnMarieneStrategie(KRM).

ConformhetwetsvoorstelOmgevingswetheefthetkabinethetvoornemenomrichting2018eenintegralevisieophetbeleidvoordefysiekeleefomgevingteontwikkelen:deNationaleOmgevingsvisie.DitNWPisdaareenbelangrijkebouwsteenvoor.2015staatinhettekenvanverkenningenagendavormingvoordeOmgevingsvisie.

InditnieuweNWPkomteenaantalonderwerpenuithetvorigeNWPnietterug.AlleendeonderwerpendieindeStructuurvisieInfrastructuurenRuimte(SVIR)alsrijksbelangzijnaangemerkt,staaninditNWP.Gedecentraliseerdeonderwerpenkomennietmeeraandeorde:degebiedsgerichteregionaleuitwerkingen,hetonderwerpwateroverlastendiversegebruiksfunctieszoalsrecreatie(vaart).OokderelatietussenbodemdalingenwaterhuishoudingkomtinditNWPnietaandeorde.

IndeaanloopnaardeNationaleOmgevingsvisiezalhetRijkeengezamenlijkprocesvanco-creatiestartenmetandereoverhedenenstakeholders,omtebezienwelkenieuwebeleidsuitdagingenerzijn.Daarbijkunnendezeonderwerpenwelaandeordekomen.

Status

HetNationaalWaterplan2016-2021isdeopvolgervanhetNationaalWaterplan2009-2015envervangtditplanéndepartiëleherzieningenhiervan(WindopZeebuiten12nautischemijlenverankeringrijksbeleidDeltabeslissingen).OpbasisvandeWaterwetishetNationaalWaterplanvoorderuimtelijkeaspectentevenseenstructuurvisie.HetNWPiszelfbindendvoorhetRijk.HetRijkisinNederlandverantwoordelijkvoorhethoofd-watersysteem.InhetNationaalWaterplanlegthetRijkondermeerdestrategischedoelenvoorhetwaterbeheervast.Rijkswaterstaat(RWS)neemtinhetBeheer-enOntwikkelplanvoordeRijkswateren(Bprw)deconditiesenmaatregelenopvoorhetoperationeelbeheeromdezestrategischedoelentebereiken.HetNWPiskaderstellendvoorhetBprw.HetkabinetvraagtandereoverhedenhetNWPtevertaleninhunbeleidsplannen.

HetNationaalWaterplanheefteenrelatiemetdebeleids-trajectenvoordeondergrondendrinkwater.DitplanbevatdaaromverwijzingennaardeStructuurvisieOndergronddieinontwikkelingisendevastgesteldeBeleidsnotaDrinkwater.

Organisatiewaterbeheer

HetwaterbeheerinNederlandiseengezamenlijkeverantwoordelijkheidvanRijk,provincies,gemeentenenwaterschappen.Samenwerkingiseenbelangrijkevoorwaardeomtoteendoeltreffendoptredentekomen.Destroomgebiedbeheerplannen,hetHoogwater-beschermingsprogramma,deoverstromingsrisico-beheerplannen,hetBestuursakkoordWaterenhetDeltaprogrammazijnvoorbeeldenvanprogramma’senplannenwaarwateropgavenvoortvarendgezamenlijkwordenopgepakt.Hetkabinetwildezesamenwerkinggraagvoortzettenmethaarwaterpartners.HetkabinetonderschrijftdeconclusievandeOESOdatdeorganisatie-


Overzicht van kaderstelling en toezicht (Bestuursakkoord Water 2011)

Kaderstelling

Uitgangspunt is normstelling per onderdeel bij één algemene democratie:

Waterveiligheid RijkWateroverlast provincieWaterkwaliteit rijkswater RijkWaterkwaliteit regionaal water provincie

Toezicht

Normsteller houdt toezicht op uitvoerende overheid:

Waterveiligheid primaire waterkeringen Rijk op Rijkswaterstaat en waterschapWateroverlast inclusief regionale waterkeringen provincie op waterschapWaterkwaliteit Rijk op Rijkswaterstaat en provincie op waterschap


structuurinhetwaterbeheergoedfunctioneert1.Hetkabinetzietdanookgeenredenombestuurlijkeoforganisatorischeveranderingeninhetwaterbeheervoortestellen.

InhetBestuursakkoordWater(2011)zijnduidelijkeafsprakengemaaktwiewaarvoorverantwoordelijkisinhetwaterbeheer.Uitgangspuntdaarbijisdatmaximaaltweebestuurslagenzichmeteenonderwerpbezig-houden.HetDeltaprogrammaismetdepresentatievandevoorstellenvoordedeltabeslissingenenvoorkeurs-strategieëninseptember2014eennieuwefaseingegaan:vanbeleidontwikkelennaaruitwerkenenimplementeren.DeverdereuitwerkingvanhetgeneriekeonderwerpwaterveiligheidwordtopgepaktdoorhetRijk,ingoedeafstemmingmetderegio.Deverdereuitwerkingvandegeneriekeonderwerpenzoetwaterenruimtelijkeadaptatievindtplaatsondervoortzettingvandehuidigenationaleprogrammastructuur,vanwegedegezamenlijkeverantwoordelijkheid.Deregioisverantwoordelijkvoorhetvervolgopdegebiedsgerichtedeelprogramma’senorganiseerteenpassendebestuurlijkestructuur,waarbijhetRijkalspartneraanschuift.Deintensievesamen-werkingtussendeverschillendebestuurslagendiedeafgelopenjarenbinnenhetDeltaprogrammaisopgebouwd,wordtvastgehouden.Debestuurdershebbendatinseptember2014bekrachtigdindeBestuursovereenkomstDeltaprogramma.

DeevaluatievandeDeltawet(2017)wordtbenutomdetoekomstvandeorganisatievanhetDeltaprogrammaopdelangeretermijntegenhetlichttehouden.Daarbijwordtookgekekennaarhetbetrekkenvanallegeledingenvandesamenlevingbijdedoorwerkingvanhetwater-beleid.

Waterbewustzijn

Ongeveer60%vanonslandzouregelmatigonderwaterstaanalsergeenwaterkeringenzoudenzijn.Inditgebiedwonen9miljoenmensenenwordt70%vanonsBrutoNationaalProductverdiend.Overstromingenkunnenleidentoteengrootaantalslachtoffersengroteecono-mischeschade.Nederlanderszijnzichsteedsminder

1 OESO studie, Water Governance in the Netherlands fit for the future?, 2014

bewustvanwater.AlsNederlanderswetenhoezijkunnenanticiperenenreagerenopextremesituatiesvandroogteofoverstromingen,neemtdekansopernstigegevolgenaf.

OokuitonderzoekvanhetOESOblijktdatNederlanderszichonvoldoendebewustzijnvanhetfeitdatgroteinspanningennodigzijnomNederlanddroogenbewoon-baartehoudenendaterweldegelijkrisicoopover-stromingenis.Mensenzijnzicherooknauwelijksvanbewustwelkeinspanningennodigzijnomdrinkwatervangoedekwaliteitteproduceren.Hetontbrekenvanvoldoendewaterbewustzijnkanleidentotverminderddraagvlakvoormaatregelen,zekeralsdenoodzakelijkebudgettenonderdrukstaan.

HetkabinetissamenmetdepartnersvanhetBestuursakkoordWater(provincies,waterschappen,gemeenten,drinkwaterbedrijvenenRijkswaterstaat)depubliekscommunicatieOnsWatergestart(www.onswater.nl).DezecommunicatieheefttotdoelhetwaterbewustzijnonderNederlanderstevergroten,denoodzaakvannieuweinvesteringeninzichtelijktemakenendebetrokkenheidenzelfredzaamheidvanburgerstevergroten.Metdeapp“overstroom ik”kunnenmensensneltewetenkomenhoehooghetwaterbijhenkankomenenwatzedanhetbestekunnendoen.Bewustwordingbegintbijkinderen.Daaromzettendewaterpartnerszichervoorindatscholenextraaandachtgevenaanonswaterviaeenwatereducatieprogramma.

Principes

Bijhetopstellenenuitvoerenvanhetwaterbeleidwordtgewerktvolgensdestroomgebiedsbenadering.Dewater-opgavenwordenbeschouwdbinneneennatuurlijkeengeografischeeenheid,waarbijbestuurlijkegrenzenondergeschiktzijn.

HetKNMIheeftdeverwachteklimaatveranderingher-bevestigdenaangescherptindenieuweklimaatscenario’s2014:indetoekomstkrijgtNederlandtemakenmetmeerenintensieverebuien,25-80cmzeespiegelstijgingin2085,drogerezomersenmeerregionaleverschillen.Dezescenario’svormendebasisvoordeuitwerkingvanhetwaterbeleid.

VanuitdeverantwoordelijkheidvoorhetwatersysteemverankerthetRijkdevolgendeprincipes:

• Integraalwaterbeheer.Hetkabinethoudtvastaaneenintegraleaanpakvandewateropgaven,dooropgavenophetgebiedvanwaterkwantiteit(waterveiligheidenwateroverlast),waterkwaliteitengebruikvan(zoet)waterinnatteendrogesituatiesinsamenhangtebeschouwen.

• Afwentelingvoorkomen.Hetkabinetwilvoorkomendatwaterkwantiteits-enwaterkwaliteitsproblemenwordenafgewenteldinderuimteendetijd,zoalshetafwentelenvanbovenstroomsveroorzaaktewaterkwali-teitsproblemenopbenedenstroomsgelegenwateren.Omafwentelingtevoorkomen,makenbeheerdersonderlingafsprakenoveracceptabelehoeveelhedenendekwaliteitvanhetteontvangenwater.Omafwente-lingtevoorkomengeldenookdevolgendetritsen:

- Vasthouden-bergen-afvoeren.Opbasisvandeze tritswordtwaterzolangmogelijkvastgehoudeninde bodemeninhetoppervlaktewater,omwateroverlast enoverstromingentevoorkomenenindroge periodeszolangmogelijktebeschikkenover gebiedseigenwater.Zonodigwordtwatertijdelijk geborgen.Alsvasthoudenenbergennietmeer mogelijkzijn,wordthetwaterafgevoerdnaarelders. Dezetritsvoorkomtafwentelingvanhetregionale watersysteemnaarhethoofdwatersysteem. Rijkswaterstaatmaaktopbasisvandezetrits afsprakenmetregionalebeheerdersoverafvoervan wateruithetregionalewatersysteemnaarhet hoofdwatersysteem.

- Schoonhouden-scheiden-schoonmaken.Bijdeze tritsgaatheterindeeersteplaatsomhetwaterzo schoonmogelijktehouden.Indetweedeplaats blijvenschoonenvuilwaterzoveelmogelijk gescheiden.Alslaatste,wanneerschoonhouden enscheidennietmeermogelijkzijn,kanhet schoonmakenvanverontreinigdwateraandeorde zijn(preventieladderBeleidsnotaDrinkwater).

• Ruimteenwaterverbinden.Bijdeaanpakvanwateropgavenendeuitvoeringvanmaatregelenvindtvoorafafstemmingplaatsmetdeandererelevanteruimtelijkeopgavenenmaatregeleninhetgebied.Hetdoelisdatdescope,programmeringenfinancieringzoveelmogelijkopelkaaraansluitenofelkaarversterken.Metdezeaanpakishetvaakmogelijkhetwaterbeheerteverbeterenentegelijkdeeconomieendeleefomgevingteversterkentegenlagerekosten.

HetkabinetkiestvoordevolgendeuitgangspuntenbijdeimplementatievanditNationaalWaterplan:

• Adaptieveaanpak.Dewaterpartnersanticiperenmeteenadaptieveaanpakoptoekomstigeontwikkelingen:gefaseerdebesluitvorming,flexibelestrategieëneneenintegralebenadering.Daarmeeminimaliserenzijdekansopover-ofonderinvesteren.Metdezeaanpakkunnenopkortetermijnadequatemaatregelengenomenwordendieoplangeretermijnzijnaantepassenaannieuweinzichtenofontwikkelingen.

• Samenwerking.Hetkabinethechtveelbelangaaneengoedesamenwerkingmetoverhedenenstakeholders,opbasisvanvertrouwen,transparantieengelijk-waardigheid.

• Informeren-stimuleren-acteren.Watergebruikersmogendevolgenderollenverwachtenvandeoverheid:overhedeninformerendegebruiker,stimulerendegebruikersomzelfdeeigenverantwoordelijkheidtenemenennemenzelfmaatregelen.

Hetkabinetinformeertdesamenlevingjaarlijksoverdeprestatiesinhetwaterbeleid,samenmetdepartnersvanhetBestuursakkoordWater.

Afstemming

DewaterschappenenRijkswaterstaathebbenineenvroegtijdigstadiumadviezenuitgebrachtophetconceptvanditOntwerpNationaalWaterplan,conformhetwatertoetsproces.Deadviezenzijnverwerkt.Rijkswaterstaatendewaterschappengeveninhuneindadviesaandatzijtevredenzijnoverhetgevolgdeproces.

HetconceptvanhetOntwerpNationaalWaterplanismetprovinciesenwaterschappenbesprokeninregiosessies.HetMinisterievanInfrastructuurenMilieu,IPO,UnievanWaterschappen,VNGenVewinhebbenhetconceptopbestuurlijkniveaubesprokenindeStuurgroepWatervan8oktober2014.AllepartijendieinhetWaterbesluitgenoemdzijn,zijnbetrokkenbijdevoorbereidingvanhetplan.

ParticipatievanmaatschappelijkeorganisatiesheeftvormgekregenviahetOverlegInfrastructuurenMilieu.



Hetkabinetheeftbijdebesluitvormingrekeninggehoudenmethetmilieueffectrapportoverditplan.DeuitkomstvandebijbehorendePassendeBeoordelingNatuurvormdegeenbeletselomhetOntwerpNationaalWaterplanvasttestellen.

HetOntwerpNationaalWaterplanwordtindecember2014tervisiegelegd.Eeniederheeftdegelegenheidzienswijzenintedienengedurendezesmaanden.Hetplanwordtvóór22december2015vastgesteld.

Tabel 1 Mijlpalen ambitie en sturing

Traject (2015) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Deltawet Evalueren

Bestuursakkoord Water Evalueren

Omgevings visie Ontwerp Vaststellen

Omgevingswet Gereed

Structuurvisie Ondergrond Ontwerp

Voortgangsrapportage water Rapporteren Rapporteren Rapporteren Rapporteren Rapporteren Rapporteren Rapporteren


2

Waterveiligheid

SindsdetijddatheteersteDeltaplaninuitvoeringisgegaan,ishetaantalNederlandersdatinoverstroombaregebiedenwoontforstoegenomen.Ookdeeconomischewaardeindezegebiedenissterktoegenomen.

Dezeveranderingenendeeffectenvanklimaatveranderingleidenertoedatwaterveiligheidookindekomendeplanperiodeinzetenaandachtvraagt.

Hetkabinethanteertvooruitstrevendwaterveiligheidsbeleid.UitgangspuntisdatiedereeninNederlandhetzelfdebasisbeschermingsniveaukrijgt.Plaatsenwaarveelslachtofferskunnenvallenofgroteeconomischeschadekanontstaan,krijgenextrabescherming.Dezelocatieszijnbepaaldmetkosten-batenanalysesenanalysesvanhetgroepsrisico.Ookplaatsenwaarvitaleinfrastructuurstaat,krijgenextrabescherming.Denormenkrijgeneenanderevorm(eenover-stromingskans)eneennieuwehoogte.Deveiligheidkomttotstanddoorinzetopdeverschillendelagenvanmeerlaagsveiligheid:hetvoorkomenvaneenoverstroming(preventie)énhetbeperkenvandegevolgenvaneenover-stroming(waterrobuusteruimtelijkeinrichtingenrampenbeheersing).

Dewaterveiligheidskeuzesvanhetkabinetstaanindithoofdstuk.Eenuit-gebreidetoelichtingeneenbeschrijvingvanderuimtelijkeaspectenstaaninBijlage1:Verankeringrijksbeleiddeltabeslissingenenvoorkeursstrategieën.Dithoofdstukbevatdaarnaasteentoelichtingopdeoverstromingsrisico-beheerplannen.

MetdezekeuzesblijftNederlandeenlandmeteenadequatebeschermingtegenoverstromingen,waardesamenlevingendeeconomiekunnenfloreren.



Figuur 1

Normspecificaties per dijktraject


per1januari2017inwerkingtreedtendathetbijbehorendenieuwewettelijketoetsinstrumentariumopdatmomentookgereedis.Hetstrevenisdatalledijkenin2050aandenieuwenormenvoldoen.Devolgendelandelijketoetsingvandeprimairewaterkeringenvindtvanaf2017plaatsopbasisvanhetnieuwewaterveiligheidsbeleidenhetbij-passendevernieuwdeinstrumentarium.Waardatnodigis,pasthetkabinetbeleidenregelgevingaan.

Hetkabinetevalueertin2015deBeleidslijnKustendeBeleidslijnGroteRivierenenzaldezezonodigherzien.HetRijkheeftmetdewaterschappenafsprakengemaaktoverdekostendievoortvloeienuitdezenieuwenormen(ziehoofdstuk8).

ImplementatienieuwenormenBijhetrealiserenvanhetbeschermingsniveaublijftpreventievooropstaan.Datkandoordijken,duinenenstormvloedkeringenteversterkenenrivierverruimendemaatregelentenemen.Inspecifiekesituaties,bijvoor-beeldwaardijkversterkingzeerduurofmaatschappelijkzeeringrijpendis,zijnslimmecombinatiesmetruimte-lijkeinrichtingen/oframpenbestrijdingmogelijkomhetzelfdebeschermingsniveautebereiken.Bijtoepassingvaneen‘slimmecombinatie’wordenpergevalmaatwerk-afsprakengemaaktoverdetaken,verantwoordelijkhedenenbekostiging.Bijdebekostigingishetuitgangspuntdatdemiddelendiebeschikbaarwordengesteld,vergelijkbaarzijnmetdebesparingdieophetHoogwaterbeschermings-budgetontstaatdoordatmindermaatregelenwordengetroffendieinaanmerkingkomenvoorsubsidiëringuitdatbudget.HetRijkzorgtersamenmetdewaterschappen,deprovinciesendeveiligheidsregio’svoordatderampen-beheersingopordeisenburgersenbedrijvenkunnenwetenwatzijkunnendoenalsertocheenoverstromingdreigt.

Erzijnverschillendemogelijkhedenomdeveiligheidteverbeteren,zoalsdijkversterking,stormvloedkeringen,zandsuppleties,rivierverruimingenslimmecombinaties.Hetkabinetbevordertdaarwaarmogelijkeenintegraleuitvoering,rekeninghoudendmetgebiedsontwikkelingeneentijdigeaanpakvanhetveiligheidsrisico.Deuit-werkingvandewaterveiligheidsopgavevergtaltijdeengoederuimtelijkinpassing.Ambitiesvananderepartijenkunnenviacofinancieringwordengekoppeldaandezewaterveiligheidsmaatregelen.Ditdraagtbijaandekwaliteit,hetdraagvlakendedoelmatigheid.

Nieuwenormenwaterveiligheid

NieuwenormenHetkabinetzetdeveranderingeninhetwaterveiligheids-beleidvoortenzalhiertoeeenwetsvoorstelmetnieuwenormenvoordeprimairekeringenvoorbereiden.Nieuwenormenzijnnodig,omdatdehuidigeeisenaanprimairekeringengrotendeelsuitdejarenzestigvandevorigeeeuwdateren.Sindsdienzijnhetaantalmensenendeeconomischewaardeachterdedijkentoegenomen.Ookisnieuwekennisbeschikbaargekomenoverdewerkingvandekeringenendegevolgenvanoverstromingen.

Hetwaterveiligheidsbeleidisgebaseerdopderisico-benadering.Hierbijwordtnietalleengekekennaardekansopeenoverstroming,maarooknaarhetmogelijkegevolg.Hoegroterdekansenendegevolgen,hoestrengerdenorm.Daarnaasthebbendenieuwenormeneenanderkarakter(eenoverstromingskansinplaatsvaneenoverschrijdingskans).

Methetwaterveiligheidsbeleidwilhetkabinetdevolgendedoelenbereiken:

• HetwaterveiligheidsbeleidbiedtiedereeninNederlanddieachterdedijkwoonttenminsteeenbeschermings-niveauvan1/100.000perjaar.Datwilzeggendatdekansvooreenindividuomteoverlijdenalsgevolgvaneenoverstromingnietgrotermagzijndan0,001%perjaar.

• Daarnaastwordtextrabescherminggebodenopplaatsenwaarkansisop:

- grotegroepenslachtoffers; - en/ofgroteeconomischeschade; - en/ofernstigeschadedooruitvalvanvitaleen

kwetsbareinfrastructuurvannationaalbelang.

Dezedoelenzijnomgerekendnaarnormspecificatiesvoordekeringen.Dezezijnnietmeergebaseerdopdijkringen,maaropdijktrajecten.Elkdijktrajectkrijgteennorm-specificatiediepastbijdegevolgenindatspecifiekegebied.Denormspecificatieszijningedeeldinzesklassen,waarbijdeoverstromingskansvarieertvan1/300perjaartot1/100.000perjaar(ziefiguur1).Dezenormspecificatiesvormendebasisvoordevastteleggenwettelijkenormenenhettoetsinstrumentarium.Hierdoorwordthetmogelijkanticiperendtetoetsenenrobuustteontwerpen.DenormenwordenmeteenwijzigingvandeWaterwetvastgelegd.Hetkabinetstreefternaardatdezewijziging

Figuur 2 Indeling in stroomgebieden in Nederland


voordegezondheidvandemens,hetmilieu,hetcultureleerfgoedendeeconomischebedrijvigheid.ElkEU-landdientvoorhetnationaledeelvanhetinternationalestroomgebiedeenoverstromingsrisicobeheerplan(ORBP)optestellen.

NederlandligtindedeltavangroteEuropeserivierenmetgrensoverschrijdendestroomgebieden.DaaromheeftNederlandbelangbijhetsolidariteitsprincipedatisverankerdindeRichtlijnOverstromingsrisico’s.

Landgebruikenmaatregeleninhetenelandkunnenderisico’sinbenedenstroomsgelegenlandenbeïnvloeden.HetRijkprobeertongewenstegrensoverschrijdendegevolgentevoorkomenofstemtdezeafmetbuurlanden.Deoverstromingsrisicobeheerplannenbestaandanookuiteeninternationaaldeeleneennationaaldeel.

Nederlandmaaktvieroverstromingsrisicobeheerplannen:voordestroomgebiedenvandeRijn,deMaas,deScheldeendeEems(ziefiguur2).Dezebeheerplannengeveneenoverzichtvanderisico’s,dedoelenvoorhetverminderenvanderisico’sendemaatregelenindeperiode2016-2021.AlsbijlagebijdeORBP’siseenmaatregelentabelopgenomendiehetRijkinoverlegmetbetrokkenpartijenheeftsamengesteld.

DeORBP’sbevattenalleenvigerendbeleid.DevierORBP’svormeneenintegralebijlagebijditNationaalWaterplan.

Voordergelijkekoppelingenontstaanmeermogelijk-heden,omdatvoordebenodigdeveiligheidsmaatregelenvooruitwordtgekekennaardeperiodetot2050:doordeopgaveoplangetermijnnualinzichtelijktemaken,kunnenanderepartijenbeternagaanhoeontwikkelingenafgestemdkunnenwordenopdeveiligheidsmaatregelen.Dezemogelijkhedenwordenindeverkenningsfasevandeveiligheidsmaatregelengeïnventariseerd.

VoorafgaandaandewettelijkeverankeringvandenormenzullendewaterschappenbijprojectendiestarteninhetkadervanhetnieuweHoogwaterbeschermingsprogrammarekeninghoudenmetdenieuwenormspecificatiesdoorgebruiktemakenvanhetontwerpinstrumentarium2014datisgebaseerdopdenieuwenormspecificaties.Delopendeuitvoeringsprogramma’sHoogwater-beschermingsprogramma,RuimtevoordeRivierenMaaswerkenlopenvolgensdeafsprakendoor.

Inhoofdstuk5en6zijndezewaterveiligheidskeuzesgebiedsgerichtuitgewerktvoordegrotewaterenendekust.

EuropeseRichtlijnOverstromingsrisico’s

HetdoelvandeRichtlijnOverstromingsrisico’sisdebeperkingvandenegatievegevolgenvanoverstromingen

Tabel 2 Mijlpalen waterveiligheid

Traject (2015) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Wijziging waterwet normen + nieuw toetsingsinstrumentarium

In werking-treding

Beleidslijnen Grote Rivieren en Kust

Evalueren

Landelijke toetsing primaire keringen

Start uitvoering



3

Zoetwater


Eenrobuustezoetwatervoorzieningisvanbelangvooronzeeconomieenmaatschappij.16%vandeNederlandseeconomieisafhankelijkvangenoegzoetwater;dezesectorenzijnsamengoedvooreenomzetvanruim€193miljardperjaar.

Nualisersomsminderzoetwaterbeschikbaardandevraag.Indetoekomstzalditnaarverwachtingvakervoorkomendoorklimaatverandering,verziltingensociaaleconomischeontwikkelingenzoalstoenamevandebevolkings-omvangeneconomischegroei.

Duidelijkedoeleneneensamenhangendeaanpakzijnnodig,incombinatiemetmaatregeleninhethoofdwatersysteemenhetregionalewatersysteeménbijgebruikers(zoalslandbouw,industrie,natuur,scheepvaartendrinkwater).

Hetkabinetbereidtzichvooropklimaatveranderingendoorhetzoetwater-beleidtebaserenopdebeschikbaarheidvanzoetwaterendekansopwater-tekortenineenbepaaldgebied,innormaleendrogesituaties.Dezoetwater-keuzesvanhetkabinetstaanindithoofdstuk.EenuitgebreidetoelichtingeneenbeschrijvingvanderuimtelijkeaspectenstaaninBijlage1:Verankeringrijksbeleiddeltabeslissingenenvoorkeursstrategieën.

Metdeintroductievanhetnieuweinstrument‘voorzieningenniveau’ontstaathelderheidoverdebeschikbaarheidvanzoetwaterendeverantwoordelijkheids-verdeling.Metno-regret-maatregelenwordthetwatersysteemopkortetermijnrobuusterenminderkwetsbaar.Hetkabinetinvesteertineenbijbehorenduitvoeringsprogramma.


Zoetwatermaatregelen

korte termijn

e�ciënt en zuinig watergebruik

structurele zoetwatervoorraad IJsselmeer en Markermeer 20 cm (inclusief robuuste inrichting, w.o. vooroevers)

slim watermanagement (Hollandsche IJssel, Amsterdam-Rijnkanaal, Noordzeekanaal en stuwen Driel, Amerongen en Hagestein)

praktijkproef langsdammen

uitbreiden alternatieve aanvoerroutes 15 m3/s

bypass Irenesluizen ten behoeve van kleinschalige wateraanvoer

optimaliseren beheer Bernisse- Brielse Meer (onder andere gebruik inlaat Spijkernisse)

optimaliseren beheer Volkerak- Zoommeer

verbeteren zoet-zoutscheiding sluizen

vergroten capaciteit Noordervaart van 4 naar 5 m3/s

Zoetwaterregio’s

regio West-Nederland

regio IJsselmeergebied

regio Hoge Zandgronden

regio Rivieren

regio Zuidwestelijke Delta en regio Waddengebied

middellange termijn (mogelijkheden)

e�ciënt en zuinig watergebruik

structurele zoetwatervoorraad IJsselmeer en Markermeer verder vergroten (maximaal 40-50 cm) (naar verwachting vóór 2050 niet aan de orde)

waterbesparende maatregelen schu�en Maas

transport van water van Waal naar Maas

opschaling langsdammen

uitbreiden alternatieve aanvoerroutes 24 m3/s, eventueel permanent oostelijke aanvoer

vergroten bu�er/kleinschalige alternatieve aanvoer Bernisse-Brielse Meer

alternatieve robuuste zoetwater- aanvoer voorzieningengebied Volkerak-Zoommeer

vergroten capaciteit Noordervaart van 5 naar 6 m3/s

aansluiten gebied Liemers

lange termijn (mogelijkheden)

e�ciënt en zuinig watergebruik, watertekorten accepteren

structurele zoetwatervoorraad IJsselmeer verder vergroten

aanpassen afvoerverdeling laagwater

vervangen Maeslantkering na 2070 (mogelijk zoutwerende werking)

uitbreiden alternatieve aanvoerroutes >24 m3/s, eventueel permanent oostelijke aanvoer

(grootschalige) alternatieve aanvoer Bernisse-Brielse Meer

Ondergrond

zoetwater

zout water / brak water

buitendijks gebied

grens

N

0 60 km

Figuur 3

Maatregelen zoetwater

Tabel 3 Mijlpalen zoetwater

Traject (2015) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Uitwerking voorzieningenniveaus

Eerste groep gereed en evaluatie

In alle gebieden vastgelegd


innovatieenkennisontwikkelingvoorklimaatadaptatieinspecifiekeregio’s.

Voorzieningenniveausenmaatregelen

Betrokkenoverhedengaansamenmetdegebruikershelderheidgevenoverdebeschikbaarheiden(waarrelevant)dekwaliteitvanzoetwaterindevormvanvoorzieningenniveaus.Hetvoorzieningenniveaugeeftdebeschikbaarheidvanzoetwaterendekansopwatertekortenineenbepaaldgebiedweer,innormaleendrogesituaties.Gestartwordtmetdeuitwerkingvooreeneerstegroepgebieden.In2018zijndevoorzieningenniveausvoordezegroepbeschikbaarenvindteenevaluatieplaats;in2021zijnvoorallegebiedenvoorzieningenniveausvastgelegd.

Hetbestaande(hoofd)watersysteemwordtbeschermdenversterktalsbufferenaanvoerroutevoorzoetwatermeteenaantalgerichteinvesteringenopkortetermijn.DeinvesteringenbetreffenondermeerhetvergrotenvandezoetwaterbufferinhetIJsselmeergebiedindezomereneenstabielerzoetwateraanbodinWest-Nederland.Ingebiedendiegeenwateruithethoofdwatersysteemontvangen–dehogezandgrondenendelenvandeZuidwestelijkeDelta–zijninvesteringeningoedeconserveringenbeterebenuttingzinvol.

Doorslimwatermanagement,waarbijsamenwerkendewaterbeheerdersgebruikmakenvanactuele,gedeeldeinformatie,zaldeafstemmingtussenvraagenaanbodintijdenvanwatertekortverbeteren.

Inhoofdstuk5zijndezoetwaterkeuzesgebiedsgerichtuitgewerkt.Figuur3geeftdeadaptievemaatregelenvoorzoetwateropdekorte,middellangeenlangetermijnaan.Definancieringvanderijksmaatregelenisbeschreveninhoofdstuk8.

Nationalezoetwaterdoelen

Hethuidigefundamentvoordezoetwatervoorzieningblijftdebasisvanhetzoetwaterbeleid,ookopdelangetermijn.Hetstrevenisomingebiedendiewateruithethoofdwatersysteemontvangendeaanvoerveiligtestellen.Daarbijhoreneenkritischeblikopdewatervraagendemogelijkhedenomwaterzoveelmogelijkvasttehoudenentebergeninderegio.Ingebiedenzonderaanvoerwilhetkabineteenomslagmakenvaneenaanpakgerichtopafvoernaareenaanpakdiemedegerichtisopgoedconserverenenbeterbenuttenvanzoetwater.Onderdeelvandezeandereaanpakishetzoveelmogelijktegengaanvanverziltingingebiedendiedaargevoeligvoorzijn.Ondanksalleinspanningenzaldeverziltingopsommigeplaatsenechtertoenemen.OpinternationaalniveauzethetkabinetzichinvoorafsprakenvoordebeschermingvanRijnenMaasalsaanvoerroutesvoordezoetwatervoorzieninginNederland,gerichtopvoldoendewatervandejuistekwaliteit.Erwordtsteedsgestreefdnaarhetcombinerenvanwateropgavenbinnendestroomgebieden.

Totdewaterafhankelijkesectorenbehoorteenaantalcrucialegebruiksfuncties.Dezefunctieswordeninperiodenvanwatertekortbeschermddoordatzijprioriteitkrijgenvolgensdewettelijkvastgelegdeverdringings-reeks.Waardeinternationaleconcurrentiepositievandewatergerelateerdeeconomieinhetgedingis,wordtgeïnvesteerdinmaatregelenvoorhetgelijkhoudenofverbeterenvandezoetwatervoorziening.

Hetkabinetwildathetbeschikbarewaterzuinigereneffectieverwordtgebruikt.Hetkabinetzalinzichtelijkeinformatiebiedenoverhetrisicoopwatertekortenenhandelingsperspectievenbiedenomteanticiperenopdetoekomstigeklimaatverandering.Specifiekepilotsmetbreedtoepasbareresultatenmoetenbijdragenaan


4

Waterkwaliteit


Monitoringsresultatenlatenziendatdewaterkwaliteitdelaatstejarensubstantieelverbeterdis.Tochisextrabeleidsinzetnodig:hetbereikenvandeecologischeenchemischewaterkwaliteitsdoelenvoordeKaderrichtlijnWaterisnogeenomvangrijkeopgave.

ZogeeftdeOrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkelingaandatdevoortgangstagneertophetgebiedvanstikstof,fosforenpesticidenenhetherstelvandenatuurlijkedynamiek(OESO,maart2014).DitkomtmededoordatNederlandbenedenstroomsligtendedrukopdewaterkwaliteitinonslandhoogisvanwegehetintensievelandgebruik.Ooknieuwestoffeninhetwaterbrengenrisico’smetzichmee.

HetkabinetgaatsamenmetdepartnersvandeStuurgroepWaterderegieophetverbeterenvandewaterkwaliteitversterken.

HetkabinethechtgrootbelangaanhetrealiserenvandedoelenvandeEuropeseKaderrichtlijnWater(KRW).Indebegrotingvan2015isvoordegeheleplanperiodestructurelefinancieringgeregeldvoordeinrichtings-maatregelenvandeKRWinhethoofdwatersysteem.Hetkabinetzetdealingeslagenwegomemissiesvanverschillendestoffenterugtedringenvoort.Erzijnduidelijkedoelstellingengeformuleerd,zowelvoordestoffendiedeOESOnoemtalsvoornieuwestoffendiemogelijktotproblemenkunnenleiden,zoalsgeneesmiddelen.Metverschillendepartijenmaakthetkabinetgebiedsgerichteafsprakenomsamentotefficiëntemaatregelentekomen.

DeambitieisdatNederlandeind2021goedopkoersligtmethetrealiserenvandedoelenvandeKaderrichtlijnWater.Belangrijkeknelpuntenzijngeagendeerdenwordeneffectiefaangepakt.Daarmeezijnsignificantestappengezetopwegnaarschoonenecologischgezondwatervooreenaantrekkelijkeleefomgeving.


EuropeseKaderrichtlijnWater

In2000hebbendeEU-lidstatendeKaderrichtlijnWater(KRW)vastgesteld.DebelangrijkstedoelenvandeKRWzijndealgemenebeschermingenverbeteringvandekwaliteitvanallewateren(grond-enoppervlaktewater),vandegrondwaterkwantiteit,despecifiekebeschermingenverbeteringvan(onderdelenvan)waterendiezijngenoemdinhetKRW-registerbeschermdegebiedenalsmedehetbevorderenvanhetduurzaamgebruikvanwater.Metmonitoringsgegevensen(milieu)doelenwordtdetoestandvandewaterlichamenvastgesteldendeopgaveinbeeldgebracht.MaatregelendieNederlandtreftomdedoelentebereiken,zijnonderteverdeleninnationaleengebiedsgerichtemaatregelen.Degebieds-gerichtemaatregelenmakenonderdeeluitvandeplannenvandewaterbeheerders.Deuitvoeringvandegebieds-gerichtemaatregeleninhethoofdwatersysteemborgthetkabinetinhetBeheer-enOntwikkelplanvoordeRijkswateren.DeEuropeseCommissiewordtoveriederstroomgebiedgeïnformeerdmeteenstroomgebied-beheerplan(SGBP).IndeSGBP’szijndeoppervlaktewater-lichamenaangewezendieinbeheerzijnbijhetRijk.

StroomgebiedbeheerplannenIederlanddientvoorelkvanzijnstroomgebiedeneenstroomgebiedbeheerplanoptestellen.Naasteennationaaldeel,bestaatditplanookuiteeninternationaaldeeldatsamenmetdelandeninhetgrensoverschrijdendestroomgebiedisopgesteld.InNederlandliggendelenvandevierinternationalestroomgebiedenRijn,Maas,ScheldeenEems.Denationaledelenvandezestroomgebiedenstaaninfiguur2(hoofdstuk2).

DeSGBP’svoordeeersteplanperiode(2010-2015)zijninuitvoering.Op22december2015startdetweedeplan-periodevandeKaderrichtlijnWater.Inoverlegmetdeprovincies,dewaterschappenendegemeentenzijndevierstroomgebiedbeheerplannenvoordeeersteplan-periodegeactualiseerdvoordeperiode2016-2021.DegeactualiseerdeSGBP’svormenmetdebijbehorendesamenvattingvandemaatregelenpakketteneenbijlagebijditNWP.NaastderealisatievaneengoedechemischeenecologischekwaliteitinalleKRW-waterlichamenwordenspecifiekewaterkwaliteitseisenvoorbeschermdegebiedengerealiseerd(voorNatura2000,zwemwaterendrinkwater).DeuitvoeringvandeKRW-maatregelendraagtookbijaandedoelenvandeKaderrichtlijnMarieneStrategie.DefinancieringvandeKRW-

inrichtingsmaatregeleninhethoofdwatersysteemisbeschreveninhoofdstuk8.

HetmaatregelenprogrammabestaatinNederlanduitdeoptelsomvanallemaatregelenvoordeuitvoeringvandeKRWdiezijnopgenomenindewaterplannenopgrondvandeWaterwet:hetNationaleWaterplan,hetBeheer-enOntwikkelplanvoordeRijkswateren,deregionalewater-plannenendebeheerplannenvoorderegionalewateren.HetRijkvoertderegieophoofdlijnenenisverantwoorde-lijkvoorhetvastleggenvandoelenenmaatregelenvoorderijkswateren.Derijksbredemaatregelendiegeldenvoorallewaterlichamenzijnhieronderbeschrevenindeparagraafverbeteringwaterkwaliteit.

Verbeteringwaterkwaliteit

HetkabinethechtgrootbelangaanhethalenvandeecologischeenchemischeKRW-doelstellingenin2027enaanhetbestrijdenvannieuwestoffendiedechemischewaterkwaliteitbeïnvloeden,zoalsmedicijnenenmicro-plastics.Deregio’s,hetPlanbureauvoordeLeefomgeving(BalansvandeLeefomgeving,2014)endeOESOhebbenaangegevendatdaarextrainspanningvoornodigis.HetkabinetwildaaromsamenmetdepartnersindeStuurgroepWaterextraregiezettenophetverbeterenvandewaterkwaliteit.Vanuitintegraalwaterbeheerleggendepartnersdaarbijdeverbindingmetzoetwater.Hetkabinetwerktdeorganisatieendeaanpakin2015concreetuit.

Afgelopenplanperiodeisdekwaliteitvanhetoppervlakte-waterverderverbeterd.Dehuidigewaterkwaliteitvoldoetvoordemeestegebruiksfuncties.Ditismedetedankenaanhetfeitdatdeuitvoeringvandestroomgebiedbeheer-plannen2009-2015goedopschemaligt.DatgeldtzowelvoordelandelijkemaatregelenvanhetRijkalsvoordegebiedsgerichtemaatregelenvandeanderewater-beheerders.Dehelderheidvanveelwaterenneemttoe.Hierdoorkrijgenwaterplantenkansenenneemtdediversiteitvandevisstandtoe.Hetkabinetstreeftnaargezondeecosystemenmetvoldoendeopenwaterenvis.Diteindbeeldlijktechternegatiefbeïnvloedtewordendoorniet-inheemsedier-enplantsoorten(exoten).Hetkabinetdoethieronderzoeknaar,ookvanwegeeventueleeffectenvoorgebruiksfunctiesals(water)recreatieen(sport)visserij.


Erzijnnogweldenodigeopgaven.Doelenvoorstikstof,fosforenbestrijdingsmiddelenzijnvooralinregionalewaterennognietbereikt.Daarnaastzijnernieuwestoffendierisico’smetzichmeebrengen.Zovoldoetdekwaliteitvanhetoppervlaktewaterengrondwaternognietvoordebereidingvandrinkwaterdoorvervuilingvanuitland-bouw,oudebodemverontreinigingen,verstedelijkingennieuwestoffen(zieBeleidsnotaDrinkwater2014).Knelpuntenwordengebiedsgerichtinkaartgebracht.Ookdeinrichtingvanveelwaterenmoetverderwordenverbeterd,omruimtetegevenaanoeverplantenentrekvissen.Dezeopgavenvragenomaanvullendelandelijkeengebiedsgerichtemaatregelen.

Stoffen,inrichtingenexotenhebbenalledrieeffectophetecosysteem.Bijtoekomstigemaatregelenmoetsteedsmeernaarmaatwerkwordengezochtomresterendeknel-puntenoptelossen.Daarvoorisgoedekennisvanhetwateronontbeerlijk.Dehuidigemonitoringsprogramma’szijnhiervoornietaltijdtoereikend.DaarnaastmoetdemonitoringwordenaangepastvanwegenieuweeisenvandeEuropeseCommissie.Zozijnernieuweeisenvoorhetmetenvanchemischestoffeninbiota.Demonitoringvanchemischestoffenwaarvandeproductieofhetgebruikalisverboden,kan(deels)wordenteruggebracht.Vanwegedezeontwikkelingengaathetkabinetdemonitorings-programma’ssamenmetdeandereoverhedenin2015evalueren.

MestbeleidMomenteelloopthet5eactieprogrammanitraat(2014-2017).Deeffectenopdenutriëntengehalteninhetoppervlakte-engrondwaterzullenpasoptermijntezienzijn.Opverschillendeplaatseninhetlandwordtsuccesgeboektmetgebiedsgerichtmaatwerkdoorsamenwerkingtussenagrariërsendewaterbeheerder.Opbasisvandewettelijkeevaluatievandemestwetgevingin2016zalhetkabinetbekijkenofdedoelentijdigbehaaldwordenenoferaanleidingisvooraanvullendeinitiatieven.

AanpakgewasbeschermingsmiddelenIndeTweedeNotaDuurzameGewasbeschermingheefthetkabineteenuitvoeringsagendaopgenomenmetmaatregelenvoordeperiode2013-2023omdeemissiesvandegewasbeschermingsmiddelenaanzienlijkterugtedringen.Deinzetisdatdeoverschrijdingenvandemilieu-kwaliteitsnormenvoorgewasbeschermingsmiddeleninoppervlaktewaterin2018met50%zijnverminderdenin2023met90%.Vooroverschrijdingenvandenormin

oppervlaktewaterdatbestemdisvoordrinkwater-bereiding,zijnvergelijkbaredoelstellingengeformuleerd(50%afnamein2018en90%afnamein2023).Producentenvangewasbeschermingsmiddelenstellenemissiereductie-plannenopvoorsituatieswaarinsprakeisvaneenaannemelijkverbandtussennormoverschrijdingentoepassingvaneenmiddel.Diversemaatregelenmoetendeemissievangewasbeschermingsmiddelenbijhetgebruikverminderen.Voordeglastuinbouwgaatoptermijneenzuiveringsverplichtingvanspuiwatergelden.In2018wordtineentussenevaluatievastgesteldofdevoorgenomenreductiesuitdeTweedeNotaDuurzameGewasbeschermingopkoersliggen.

AanpakgeneesmiddelenGeneesmiddeleninhetoppervlaktewaterhebbennadeligeeffectenopaquatischeecosystemen.Hetkabinetkiestvoorhetterugdringenvandebelastingvangeneesmiddelenmeteenketengerichtebenadering.Uitgangspuntishetstimulerenvaneenbrongerichteaanpakaanhetbeginvandeketen,aangevuldmetmaatregelenaanheteindvandeketen(zuivering).Zorginstellingen,dieeengrotebronvanmedicijnrestenzijn,zijnbezighunbedrijfs-voeringverderteverduurzamen.Ondanksdeinzetopbronmaatregelenzijnookmaatregelennodigbijwater-zuiveringsinstallaties.Hetkabinetmaaktmetdewater-schappenendedrinkwaterbedrijvenafsprakenoverconcretevervolgstappenvoordittraject.

DeltaplanAgrarischWaterbeheerHetDeltaplanAgrarischWaterbeheer(DAW)iseeninitiatiefvanLTONederland.LTONederland,deministeriesvanInfrastructuurenMilieuenvanEconomischeZaken,deUnievanWaterschappenenhetInterprovinciaalOverleghebbenafgesprokendewater-opgavenmetmaatwerkaantepakken:gebiedsgerichtenknelpuntsgewijs.Dezeaanpakbetreftzoweldeverbeteringvanwaterkwaliteit(nutriënten,gewas-beschermingsmiddelen,geneesmiddelen)alsheteffectieverbenuttenvanschaarszoetwaterindrogeomstandigheden.DedaarvoorbenodigdesamenwerkingtussenagrarischeondernemersenwaterbeheerdersenderegionaleondersteuningdaarvandoorhetPlattelandsOntwikkelingsprogramma(POP),isin2015uitgewerkt.

Aanpakzwerfvuil(Plastic)zwerfvuilveroorzaaktookviahetwatersysteemaanzienlijkeeconomischeenecologischeschade.Zokunnenmicroplasticsgevaaropleverenvoordekleinste


organismendieaanhetbeginvandevoedselketenstaan.Datkandeproductiviteitvanhetheleecosysteemaan-tasten.Deinzetvanhetkabinetisomzovroegmogelijkindeketentevoorkomendat(plastic)zwerfvuilinhetmilieuterechtkomt.Hieroverwordenafsprakengemaaktmetsectoren.DebeleidsintensiveringvoorzwerfvuilinzeeisuitgewerktinhetProgrammavanMaatregelenKRM(bijlage5).In2013ismetmeerdan70partijenhetKunststofketenakkoordgesloten,datmedetotdoelheefthetplasticzwerfvuilterugtedringen.InhetOSPARMarineLitterActionPlanuit2014hebbenlandeninhetNoordoost-Atlantischgebiedmaatregelenafgesprokenomzwerfvuilinzeeterugtedringen.HetkabinetondersteunthetvoorstelvandeEUomvoorzwerfvuilopzeeopEU-niveautekomentoteenkwantitatiefreductiestreefdoelophoofdlijnen.

BesluitKwaliteitsdoelstellingenenMonitoringWaterInhetBesluitKwaliteitsdoelstellingenenMonitoringWater2009(Bkmw)zijndekwaliteitseisenopgenomendiedegoedetoestandvandewaterlichamenweergeven.Dedoorwerkingvandelandelijkemaatregelenlooptviahetbrongerichtespoor.Bijallebronnenvanverontreinigingwordenviavergunningenofalgemeneregelsdebestbeschikbaretechniekenvoorgeschrevenomlozingenenemissiesterugtedringen.Vervolgenswordtbeoordeeldofaanvullendemaatregelennodigzijn.AlsvertrekpuntkunnenvoorzoweldeKRW-waterlichamenalsoverigewaterendestoffenendegetalswaardendienendiezijnopgenomeninhetBkmwendeonderliggendeMinisteriëleregelingmonitoring.HetHandboekwet-enregelgevingwaterbeheergaatinopdewijzewaaropomgegaankanwordenmeteengrootaantalstoffendienietindezeregelgevingstaan.Daarondervallenookdezogenaamde‘zeerzorgwekkendestoffen’.

Tabel 4 Mijlpalen waterkwaliteit

Traject (2015) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Verbeteren waterkwaliteit Uitwerken versterking regie

Kaderrichtlijn Water Start tweede planperiode

2e nota duurzame gewasbescherming

Tussentijds evalueren

50% minder overschrijding normen gewasbeschermings-middelen

Gereed

Monitoringsprogramma’s Evalueren

Uitwerking Deltaplan Agrarisch Waterbeheer

Uitwerken POP

Meststoffenwet Evalueren


Grondwaterendrinkwater

DeStructuurvisieondergrond(STRONG,naarverwachtingin2015inontwerpgereed)zaleenvisiebevattenopduurzaamenefficiëntgebruikvangrondwatervoordiversemaatschappelijkedoeleindeneneenuitwerkingvandebeleidsopgavendiedaaruitvoortvloeien(bijvoor-beeldonttrekkingenenaanvullingenvangrondwaterbijgebruikvanbodemenergie,brijnlozingenenopslagengebruikvanregenwateroverschotindebodem).IndeStructuurvisieOndergrondzalhetkabinettevensingaanopdestrategischegrondwatervoorraden.

DebodemsaneringsoperatieinNederlandisdekomendejaren(2016-2020)gerichtopdeaanpakvanspoedlocaties.Hetwegnemenvanhumanerisico’sstaatdaarbijcentraal,maarookhetvoorkomenvanecologischerisico’senonbeheersbareverspreidingnaarhetgrondwater.Pergevalwordtdemeestgeschikteaanpakbepaaldomverdere

verspreidingvandeverontreinigingnaargrond-enoppervlaktewatertevoorkomen,natuurlijkeafbraaktebevorderenenkwetsbareobjectenzoalsdrinkwater-winningentebeschermen.OpbasisvandebestuurlijkeafsprakenmetdecentraleoverhedenenmaatschappelijkeorganisatiesinhetkadervandeverbredingvanhetbodembeleidzalhetRijkkadersaangevenvoordekwaliteitenkwantiteitvangrondwater.Decentraleoverhedenkunnendaarbinneninvullinggevenaandeverbredingvanhetbodembeleidenafwegingenoverfunctiesdiegebruikmakenvanbodemenondergrond.HetbeleidvoordrinkwaterisuitgewerktindeDrinkwaternotavan2014.


5


Gebiedsgerichte uitwerkingen grote wateren

HetRijkdraagtdeverantwoordelijkheidvoorwaterveiligheidengoedezoet-watervoorzieningindegrotewateren.Deopgavenverschillenpergebied.

ZonemenindeRijn-Maasdeltanaarverwachtingderivierafvoerentoeendringthetzoutewaterverderdedeltabinnen.HetIJsselmeerisdegrootstezoetwaterbuffervanonsland,wattotspecifiekeopgavenleidt.HetRijkheeftdeverantwoordelijkheidhetgeneriekebeleidindezegebiedentoetepassenmetgevoelvoorderegionaleomstandigheden.

VoordegebiedenwaarhetRijkverantwoordelijkhedenheeftopgebiedvanwaterveiligheidenzoetwater,zijninditplangebiedsgerichteuitwerkingenopgenomen.DezeuitwerkingenkomenovereenmetdegebiedsindelingvanhetDeltaprogramma.DithoofdstukbetreftdeuitwerkingenvoordeRijn-Maasdelta(ZuidwestelijkeDelta,Rijnmond-DrechtstedenenRivierengebied)enhetIJsselmeergebied(ziefiguur4).KustenWaddengebiedzijnsamenmetdeNoordzeeopgenomeninhoofdstuk6.DegebiedenwaarhetRijkverant-woordelijkisvoordewaterkwaliteitwordenbeschrevenindestroomgebied-beheerplannen(ziehoofdstuk4).

HetuitgangspuntvoordegebiedsgerichteuitwerkingenisdeStructuurvisieInfrastructuurenRuimteendeVisieerfgoedenruimte.Devoorkeurs-strategieënuithetDeltaprogrammazijnopgenomeninditNWPenworden

N

0 50 km

Opgaven

Waterveiligheid

waterkering op orde brengen, grote opgave

waterkering op orde brengen

onderhoud waterkering

in stand houden zandig kustsysteem

onderhoudsopgave stormvloedkering

waterafvoer naar Waddenzee handhaven

gevolgen beperken bij overstroming klimaatbestendig en waterrobuust inrichten

Oorzaken

stijging zeespiegel 0,35-0,85 m

bodemdaling

zou�ong

sedimentatie en erosie kust

sedimentatie en erosie rivieren

HW = hogere piekafvoer rivier Rijn: 16.000 → 18.000 m3/s Maas: 3.800 → 4.600 m3/s

LW = lagere dalafvoer rivier Rijn: 1.000 → 600 m3/s Maas: 20 → 10 m3/s

langere perioden van hi�e/droogte,meer en extremere neerslag

Ondergrond

zoetwater


buitendijks gebied

duinen

grens

Zoetwater

knelpunten zoetwater

geen aanvoer zoetwater en uitzakkende grondwaterstanden

beperkte aanvoer zoetwater en uitzakkende grondwaterstanden

verzilting inlaatpunten

waterbu�er IJsselmeer overvraagd

te lage waterstanden rivieren (zomer)

verzilting en geen aanvoer zoetwater

Klimaatbestendige stad

gevolgen beperken bij droogte, hi�e en hevige neerslag

Figuur 4

Opgaven waterveiligheid en zoetwater



doorderegiouitgewerkt.BijsamenwerkingtussenRijkenregio’swordtaangeslotenbijhetMIRTendebetreffendegebiedsagenda’s.

Hetkabinetwerktmetandereoverhedenondermeermaatregelenuitvoorrivierverruimingendijkversterking,hetpeilbeheerinhetIJsselmeerendezoetwatervoorzieningindeZuidwestelijkeDeltaenWest-Nederland.HetkabinethandhaaftdaarbijdehuidigevastgesteldeafvoerverdelingoverdeRijntakken.Daarnaastzoekthetkabinetsynergietussenwaterbeleidenanderebelangen,zoalshetvestigingsklimaatinRijnmond-Drechtsteden.

Bijlage1geefteennadereonderbouwingenuitwerking.Daarzijnookderuimtelijkeaspectenaangegeven.

Eind2021isdewaterveiligheidronddegrotewaterenverbeterdenzijnzoet-watervraagstukkenaangepakt.Hierbijzijnkansenbenutvoorsynergiemetoverigebelangenronddezewateren.

Figuur 5 Rijksbetrokkenheid bij de voorkeursstrategie Rijnmond-Drechtsteden


0 15 km

N

Ondergrond

zoetwater


overstroombaar gebied

stedelijk gebied

havengebied

primaire kering buiten plangebied

rijksweg

leidingen van elektriciteitsnetwerk

gebieden die bij overstroming zeer snel en diep onder water komen te staan

Waterveiligheid (Bij in het grijs weergegeven informatie is het Rijk niet betrokken.)

1. Preventie als basis voor waterveiligheid

in stand houden kust door suppleties

2. Steeds een optimale combinatie van preventieve maatregelen

op lange termijn stormvloedkering vervangen

dijken – meewegen voorlanden bij toetsing en ontwerp dijken

voor 2050: rivierverruiming – Merwedes: optimale combinatie rivierverruiming en dijkversterking

na 2050: rivierverruiming – Merwedes: optimale combinatie rivierverruiming en dijkversterking

3. Veiligheid én ruimtelijke ontwikkeling

sterke urbane dijken

robuuste zeeklei-eilanden

toekomstbestendige rivierdijken

4. Buitendijkse risico’s beperken met regionaal maatwerk

MIRT-onderzoek Adaptatiestrategie Waterveiligheid Buitendijks, starten met: historisch havengebied Dordrecht

Noordereiland Rotterdam

Merwe-Vierhavens Rotterdam

Botlek Rotterdam

5. Meerlaagsveiligheid

Dordrecht (MIRT)

bescherming vitale en kwetsbare objecten:

elektriciteitsnetwerk

6. Kennis en onderzoek

pilot Krimpenerwaard

gebiedsproces Hollandsche IJssel

MIRT-onderzoek Alblasserwaard

pilot Building with Nature Lek

verkenning rivier als getijdenpark

preventie en bestrijding van erosie

partieel functioneren van Maeslantkering

1

2

3

4

D

1

2

3

4

5

Rijn-Maasdelta

Hetkabinethoudtuitvoorzorgrekeningmeteentoenamevandehuidigemaximalerivierafvoerenindekomendedecennia.Daarbijhandhaafthetkabinetiniedergevaltot2050dehuidigebeleidsmatigvastgesteldeafvoerverdelingoverdeRijntakken.DeRijn-Maasdeltablijftookoplangetermijnbeschermdmeteenafsluitbare,volledigopenstormvloedkeringindeNieuweWaterweg.

HethoofdwatersysteemindeRijn-Maasdeltaisonderteverdelenindriegebieden.Deaanpakverschiltpergebied.Waardewaterstandenhoofdzakelijkbepaaldwordendoordewaterstandopzee,kiesthetkabinetervooromdewaterveiligheidvooralteborgendoordijkversterkingincombinatiemetdeinzetvandestormvloedkeringen.Inhetdeelvanhetrivierengebiedwaardewaterstandhoofdzakelijkwordtbepaalddoorde(piek)afvoervanderivieren,wordtdewaterveiligheidvooralgeborgddoordecombinatievandijkversterkingen–waarrelevantenmogelijk–rivierverruimendemaatregelen.Inhetovergangsgebiedtussenhetzee-enhetriviergedomineer-degebiedgeldteencombinatievanbeidebenaderingen.

VoordewaterveiligheidsopgaverondhetHollandsDiep,HaringvlietendeMerwedeskiesthetkabinetvoordijkversterking,inplaatsvanwaterbergingindeGrevelingen.VoordezoetwatervoorzieninginWest-enZuidwest-Nederlandopkorteenmiddellangetermijnkiesthetkabinetvooroptimalisatievandehuidigezoetwater-systemenenalternatieveaanvoerroutes.Dezemaat-regelenvormeneengeheelmetmaatregeleninhetregionalewatersysteemenbijzoetwatergebruikers.

DemaatregeleninRijnmond-DrechtstedenendeZuidwestelijkeDeltastaanrespectievelijkindefiguren5en6,voorzoverhetRijkbetrokkenisbijdeuitwerking.Devoorkeursstrategiewaterveiligheidrivierengebiedisweergegeveninfiguur7.

Rijnmond-Drechtsteden

Beschermingdooreenoptimalecombinatievanprimairekeringen,stormvloedkeringenenrivierverruimingblijftinRijnmond-Drechtstedenookindetoekomstdebasisvoorwaterveiligheid.DaarbijzoekendecentraleoverhedenenhetRijksamennaarmogelijkhedenomwaterbeleidenandereruimtelijkeopgaven(zoalseenaantrekkelijkvestigingsklimaat)elkaartelatenversterken.BijDordrechtwordendemogelijkhedenverkendomhetgewensteveiligheidsniveautebehalendoortoepassingvanruimtelijkeoplossingen.

VoordezoetwatervoorzieningvanWest-NederlandwordtingezetophetgefaseerduitbreidenvanalternatieveaanvoerroutesuitdeLekofhetAmsterdam-Rijnkanaal.DezoetwatervoorzieningvanBernisse-BrielseMeerzalstapsgewijswordengeoptimaliseerd.


0 15 km

N

0 25 km

N

Ondergrond

zoetwater



stedelijk gebied

havengebied

primaire kering

rijksweg

grens

aanpak zandhonger Oosterschelde

MIRT-onderzoek Oosterschelde

Agenda van de Toekomst

plangebied rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer

suppleties kust

Figuur 6 Rijksbetrokkenheid bij de voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta



ZuidwestelijkeDelta

DoordeDeltawerkenisdewaterveiligheidindeZuid-westelijkeDeltasterkverbeterd.Deschaduwkantisdatdegetijdendynamiekennatuurlijkezoet-zoutovergangengrotendeelszijnweggevallen.Dewater-endenatuur-kwaliteitzijndaardoorverslechterd.Ditremtookdeeconomischeontwikkelingvanhetgebied.DecentraleopgavevoordeZuidwestelijkeDeltaisduurzaamherstelvanhetevenwichttussenveiligheid,economieenecologie.Hetperspectiefvanintegralegebiedsontwikkelingstaatvoorop,waarbijeenbetereverbindingwordtgelegdtussenwaterenruimtelijkeordening.

HethuidigestelselvandijkenenwaterkeringenblijftookindetoekomstdebasisvoorwaterveiligheidindeZuidwestelijkeDelta.WaterbergingindeGrevelingenisnietnodigvoordeversterkingvandewaterveiligheidindeRijn-Maasdelta.VoordeOosterscheldeendeWesterscheldekiesthetkabinetvoorhetoptimaliserenvandehuidigeveiligheidsstrategie.Voorhetopsterktehoudenvandekeringenaandezeezijdekiesthetkabinetvoorversterkenmetzand(“zachtwaarhetkan,hardwaarhetmoet”).

InderijksstructuurvisieGrevelingenenVolkerak-ZoommeeronderzoekthetkabinetdewenselijkheidenhaalbaarheidvanhetterugbrengenvanbeperktgetijindeGrevelingeneneenzoutVolkerak-Zoommeer.Devaststellingvandezerijksstructuurvisieisvoorzienin2015.

VoordewatervoorzieningvandeZuidwestelijkeDeltawordtdestrategischeaanvoerroutevanzoetwaterviaBiesbosch/HollandsDiep/Haringvlietbehouden(zieookfiguur3inhoofdstuk3).


Waterveiligheid

Dijkversterking

grote dijkversterking

dijkversterking

mogelijk in combinatie met:

grote dijkverhoging

dijkverhoging

overig:

status C-kering aanpassen

dijkteruglegging a�ankelijk van uitkomst nader onderzoek systeemwerking Maas

Rivierverruiming

>40 cm waterstandsverlaging

30-40 cm waterstandsverlaging




Ruimtelijke reservering

handhaven

laten vervallen

nieuwe reservering

mogelijk toe te voegen a�ankelijk van studie-opdracht

Overig

rivierbed

overige dijken en C-keringen

status rivierbed a�ankelijk van nader onderzoek systeemwerking

Ondergrond

zoetwater



stedelijk gebied

rijksweg

grens

Figuur 7

Voorkeursstrategie waterveiligheid rivierengebied

0 25 km

N


Rivieren

Hetwaterveiligheidsbeleidinhetrivierengebiedberustoptweepijlers:rivierverruimingendijkversterking.OmruimtetebehoudenvoortoekomstigemaatregelenwordenderuimtelijkereserveringeninhetBesluitalgemeneregelsruimtelijkeordening(Barro)uiterlijkin2016aangepast.

Hetkabinetreserveerttot2028€200miljoenomkansenvoorrivierverruimingtebenutten.Daarnaastonder-streepthetkabinethetbelangvaneenvoortvarendeenadaptieveaanpakvandijkendiezijnopgenomeninhetHoogwaterbeschermingsprogramma.

HetkabinetconstateertdatlangsdegekanaliseerdeHollandscheIJsselgeenprimairekeringenmeernodigzijnalsdijktrajectenlangsdeNeder-RijnendeLekverbeterdwordenvolgensdevoorgesteldenorm.

VoordezoetwatervoorzieningheefthetkabinetmetdetussentijdsewijzigingvanhetNationaalWaterplangekozenvooroptimalisatieswaarmeehetwaterinderivierenbetertesturenentebenuttenis,ondermeerbijdestuwenbijDriel,AmerongenenHagestein.DeoptieomopmiddellangetermijnwatervandeWaalnaardeMaastetransporterenwordtopengehouden.

IJsselmeergebied

DebredereambitievanhetkabinetvoorhetIJsselmeer-gebiedisomdebeleidsdoelenzoalsbeschrevenindeRijksstructuurvisieAfsluitdijkendeRijksstructuurvisieAmsterdam-Almere-Markermeerzoveelmogelijkintegraaluittewerken,insamenhangmetmaatregelenvoorklimaatadaptatie.HiertoewerkthetRijknauwsamenmetregionaleoverheden,hetbedrijfslevenenkennis-instanties.Eensamenhangendpakketmaatregelenmoethetwatersysteemrobuustermaken,meteengoedebalanstussendegebruiksfuncties.Ookwordtintensiefgezochtnaarmogelijkhedenvoorsynergietussennatuur-ontwikkeling,waterveiligheidsopgavenenzoetwater-maatregelen.

InhetIJsselmeergebiedisdeaanvoervannutriëntennaarhetwatersysteemafgenomen.Datisgoedvoordewater-kwaliteit,maarleidttoteenlageredraagkrachtvanhetecosysteemvoorbepaaldedoelsoorten.Voorandereaspectenvanhetecosysteemwerkenmaatregelenvoordewaterkwaliteitjuistpositiefdoor.Maatregelengerichtopmeerdiversiteitinhabitats,zoalsfase1MarkerwaddenendeLuwtemaatregelenHoornseHop,kunnenervoorzorgendathetwatersysteemindetoekomstrobuusterwordt.

HetgemiddeldewinterpeilinhetIJsselmeerstijgtiniedergevaltot2050nietmeemetdezeespiegel.WaterafvoernaardeWaddenzeewordtveiliggestelddoormiddelvaneencombinatievanspuienenpompen.Beperktmee-stijgenvanhetwinterpeilmetdezeespiegelwordtvoordeperiodena2050alsoptieopengehouden:hetkabinethoudtrekeningmeteenstijgingvanhetwinterpeilinhetIJsselmeerna2050vanmaximaal30cm.IndeanderemereninhetIJsselmeergebiedblijfthetgemiddeldewinterpeilna2050gehandhaafd.


Figuur 8 Peilbeheer IJsselmeergebied in de winter en in de zomer

Peilbeheer winter

Peilbeheer zomer

Tot 2050 geen peilverhoging, na 2050 eventueel beperkt meestijgen met zeespiegel

Voor en na 2050 geen peilverhoging

Combinatie van spuien en pompen

Vanaf 2020 eerste stap flexibel peilbeheer, na 2050 eventueel vervolgstappen

Geen verandering

DestrategischezoetwaterfunctievanhetIJsselmeer-gebiedwordtversterktdoorflexibelerpeilbeheerinhetIJsselmeerenhetMarkermeer-IJmeerendeZuidelijkeRandmerendiedaarmeeinopenverbindingstaan(Gooimeer,EemmeerenNijkerkernauw).Deeerstestapmetflexibelpeilbeheerleidttoteenbeschikbarezoet-watervoorraadvan400miljoenm3inhetvoorjaarenzomerseizoen,dienaarverwachtingtoereikendistot2050.Figuur8geeftdezekeuzesschematischweer.Hetkabinetwildemaatregeleninhethoofdwatersysteemstapsgewijsuitvoeren,insamenhangmetmaatregeleninderegionalesystemenenbijdegebruikers.

Preventievemaatregelen,zoalsdijken,blijvenookvoorhetIJsselmeergebieddebelangrijkstemaatregelenvoorhetrealiserenenbehoudenvanhetgewenstewater-veiligheidsniveau.OpMarkenenindeIJssel-Vechtdeltawordendemogelijkhedenverkendomhetgewensteveiligheidsniveautebehalendoortoepassingvanruimtelijkeoplossingen.

Tabel 5 Mijlpalen gebiedsgerichte uitwerkingen grote wateren

Traject (2015) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Structuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer

Vaststellen

Aanpassen Barro ruimtelijke reservering Rivieren

Gereed

Ruimtelijke veiligheidspilot Marken

Voorkeurs-alternatief kiezen

Planstudie Start uitvoering

Gereed

Ruimtelijke veiligheidspilot IJssel-Vechtdelta

MIRT- onderzoek gereed

Ruimtelijke veiligheidspilot Dordrecht

MIRT- onderzoek gereed



6

Gebiedsgerichte uitwerkingen zee en kust


HetRijkisvanaféénkilometeruitdekusthetenigebevoegdegezagendaarmeeverantwoordelijkvoorhetNoordzeebeleid.DeNoordzeeiseenintensiefgebruiktezee,metveelgebruiksfunctiesenbijbehorendedoelen.Deinstandhoudingenversterkingvandezefunctiesvraagtomheldereenzorgvuldigekeuzes.Indekustzoneisareaalbehoudhethoofdthema,vanwegestructureleerosievandekustlijn.DewaterveiligheidislangsdeheleNederlandsekustoporde.

HetbeleidvoordeNoordzeeisopgenomenindeBeleidsnotaNoordzee2016-2021.DezenotamaaktintegraalonderdeeluitvanhetNationaalWaterplanenisopgenomeninbijlage2.Daarzijnookderuimtelijkeaspectenbeschreven.Dekernpuntenzijnindithoofdstukopgenomen.IndithoofdstukzijntevensdegebiedsgerichteuitwerkingenKustenWaddengebiedopgenomenvanwegedegrotesamenhangmetdeNoordzee.DetoepassingvansuppletiesmetzandenhetstrevennaareenstructureelevenwichtinhetkustfundamentblijvendeuitgangspuntenvanhetkabinetvoordeheleNoordzeekust.DaarnaastdenkthetRijkmeemetwensenvanregionaleoverhedenvoorruimtelijkeontwikkelinginhetkustfundament.Aandewadzijdevandeeilandenendevastelandskustwordtdebestaandestrategievandijk-versterkingenbestendigd.

HetRijkwilmetdezeinzetbijdragenaaneengezondeeneconomischvitaleNoordzeeenkust,eneenWaddenzeewaarinerfgoedennatuurtothunrechtkomen.

Noordzee

HetRijksteltmethetNoordzeebeleiddekadersvoorruimtelijkgebruikvandeNoordzeeinrelatietothetmarieneecosysteem.HetruimtelijkeaspectvandeBeleidsnotaNoordzeegeldtvoordeNederlandseExclusieveEconomischeZoneendeniet-bestuurlijkingedeeldeterritorialezee.Andereaspectenkunnenookbetrekkinghebbenophetgebieddatwelbestuurlijkisingedeeld.Hetmarieneecosysteemendegebruiks-functiesopzeehebbenimmerseenwisselwerkingmethet(waterophet)land.DeBeleidsnotaNoordzee2016-2021geefteenbeschrijvingvanhethuidiggebruikendeontwikkelingenopdeNoordzeeendesamenhangmethetmarieneecosysteem,enookdevisie,deopgavenenhetvigerendebeleid.DeBeleidsnotaNoordzee,inclusiefdebijlageMarieneStrategieDeel3(programmavanmaatregelen)zijnintegraalonderdeelvanhetNationaalWaterplan.

LangetermijnvisieDevisieopdeNoordzeeisvastgelegdindeNoordzee2050GebiedsagendaengeïntegreerdindeBeleidsnotaNoordzee.

Nederlandheeftbaatbijeenveilige,schone,gezondeenecologischdiverseNoordzeediebijdraagtaandeeconomischeenmaatschappelijkebehoeften.Dezeeheeftookeenbelangrijkesociaal-cultureleenhistorischebetekenisvoorNederlandeniseenbronvankennis.Dezeekanalleenoptimaalbijdragenalsdenatuurlijkeveerkracht(verder)wordthersteldenuitgebouwdendeaantrekkingskrachtvandezeebehoudenblijftvooriedereen.Hetgebruikvandezeeisintransitie.DekernvanhetnieuwebeleidvoordeNoordzeeis:samenmetmaatschappelijkeorganisatiessturenopgewenstgebruikinruimteentijd,ecologieeneconomieendenatuurlijkepotentievanzeeenkustverderontwikkelen.HetRijkzetinopeenontwikkelingsgerichtebenaderingvandezee,dieruimtelaatvoornieuweinitiatievenenwaarmeedezeeflexibelkanwordenbeheerd.

Opbasisvandezevisieligtindeperiodetot2050denadrukopvijfthema’s:bouwenmetdeNoordzeenatuur,energietransitieopzee,meervoudig/multifunctioneelgebruikvanderuimte,verbindingvanlandenzeeenbereikbaarheid/scheepvaart.Bijallevijfdethema’sspeleninternationalesamenwerkingenkansenvoorexporteenbelangrijkerol.

HetmarieneecosysteemengebruiksfunctiesDeNoordzeeiseenzeercomplexenopenmarienecosysteem,zondergrenzenenmetspecifiekehabitats.Hetondiepeenvoedselrijkegebiediseenhabitatvoorzeezoogdieren,kraamkamervoorvissenenbelangrijkalstrekrouteenoverwinteringsgebiedvoorvelesoortenvogels.Hetmarieneecosysteemkangebruiktwordenvoorhetverkrijgenvanproducten(zoalsvis,zand,schelpen,olie,gas,wind-,getij-,engolfenergie)enhetfaciliterenvandienstenvoordeNederlandsesamenleving(scheep-vaartroutes,recreatie,opnameCO2,beleving).

DeverwachteintensiveringvanhetgebruikvandeNoordzee,diemedehetgevolgisvaneentoenemendaantalgebruiksfuncties,zetaantothetverstandigomgaanmetdebeperktbeschikbareruimte.Doorhettoenemendgebruikstaathetmarieneecosysteemonderdruk.Omdeafstemmingtussendeverschillendegebruiksfunctiesvormtegevenentezorgenvooreengezondecosysteemisbeleidnoodzakelijk.DeBeleidsnotaNoordzee2016-2021geefthetgewenstebeleidvoorhetruimtegebruik,binnendekadersvanhetmarieneecosysteem.

HetRijksteltderuimtelijkekaderszodathetgebruikvanderuimteopdeNoordzeezichefficiëntenduurzaamkanontwikkelen.Meervoudigruimtegebruikisdaarbijeenbelangrijkegrondslag.DitbiedtvoorallevormenvangebruikvandeNoordzeeevenwichtigekansen.

IndeStructuurvisieInfrastructuurenRuimtezijndevolgenderuimtelijkenationaleopgavenvoordeNoordzeegeformuleerd:• hetbehoudvanhetkustfundamentenhetsamenmet

decentraleoverhedengebiedsgerichtuitvoerenvandedeelprogramma’sKustenWaddengebiedvanhetDeltaprogramma;

• hetbehoudenenbeschermenvanNatura2000-gebiedenenhetmarieneecosysteem;

• hethandhavenvanhetvrijezichtopdehorizonvanafdekusttot12zeemijl;

• hetbiedenvanruimtevoorhethoofdnetwerkvoorvervoervan(gevaarlijke)stoffenviabuisleidingen;

• hetbeschermenvanarcheologischewaarden(verdronkennederzettingen,scheepswrakkenenanderearcheologischewaarden).



HetkabinetgeeftbinnendeEuropesekaders(KaderrichtlijnWater,KaderrichtlijnMarieneStrategie,Vogel-enHabitatrichtlijnenVerdragvanMalta)prioriteitaanactiviteitendievannationaalbelangzijnvoorNederland:

• Olie-engaswinning:uitdeNederlandseveldenopdeNoordzeewordtzoveelmogelijkaardgasenaardoliegewonnenzodathetpotentieelvanaardgas-enaardolievoorradenindeNoordzeewordtbenut.

• CO2-opslag:voldoenderuimtevooropslagvanCO2inlegeolie-engasveldenofinondergrondsewater-houdendebodemlagen(aquifers).

• Zeescheepvaart:eengeheelvanverkeersscheiding-stelsels,clearwaysenankergebiedendatdescheepvaartopeenveiligeenvlottemanierkanaccommoderen.

• Zandwinning:voldoenderuimtevoorzandwinningtenbehoevevankustbescherming,hettegengaanvanoverstromingsrisico’senophoogzandvoorophetland.

• Opwekkingvanduurzameenergie:voldoenderuimtevoorwindenergieenanderevormenvanduurzameenergie,zoveelmogelijkincombinatie.

• Defensie:voldoendeoefengebiedenopdeNoordzee.

Inhetoverzichtopdevolgendepagina’szijndebeleids-keuzesweergegevendieinde(betreffendeparagraafvande)BeleidsnotaNoordzeezijnvastgelegdenuitgewerkt.

Deruimtelijkeweerslaghiervanisweergevenopdestructuurvisiekaart(ziefiguur9)voordeNoordzee.

RealisatiemaatschappelijkeopgavenVoordeKaderrichtlijnMarieneStrategie(KRM)zijnenwordenmaatregelengenomenomhetecosysteemgezondtekrijgenentehoudenenhetgebruikteverduurzamen.Daarnaastleidendeontwikkelingenvanwindenergieopzeeenzandwinningtotgrotemaatschappelijkeopgavendievragenomnieuwbeleidvoordeperiode2016-2021.

1 ProgrammavanmaatregelenmarienestrategieDeKRMgeefteenintegrerendjuridischkadervoordebeschermingeninstandhoudingvanhetmarienemilieu,devoorkomingvandeverslechteringervanenhetherstelvandatmilieuwaarhetschadeheeftgeledenenwaardatuitvoerbaaris.Daarnaastishetkadergerichtophetvoor-komen,vermindereneneliminerenvanverontreiniging,hetrealiserenvaneensamenhangendenrepresentatiefnetwerkvanbeschermdegebiedenopdeNoordzeeenhetbevorderenvanduurzaamgebruik.Hetuiteindelijkedoelishetbereikenenbehoudenvaneen‘goedemilieu-

toestandvanhetmarienemilieu’,uiterlijkinhetjaar2020.DekernvandeKRMisvoorNederlanddeverplichtingomeenmarienestrategievasttestellenvoorhetNederlandsedeelvandeNoordzee.Indemarienestrategiedienteen‘ecosysteemgerichtebenaderingvanhetbeheervanmenselijkeactiviteiten’tewordentoegepastendient‘hetduurzaamgebruikvanmarienegoederenendienstendoordehuidigeentoekomstigegeneraties’mogelijktewordengemaakt.

Demarienestrategieomvatdevolgendedriestappen:(deel1)initiëlebeoordelingvandemilieutoestand,beschrijvingvandegoedemilieutoestandin2020,milieudoelenenindicatorenendebeleidsopgaventot2020,(deel2)KRM-Monitoringprogrammaen(deel3)programmavanmaatregelen.Deeerstetweestappenzijnrespectievelijkin2012en2014vastgelegd;dederdestap–hetKRM-programmavanmaatregelen–wordtindeBeleidsnotaNoordzee2016-2021samengevatenisalsbijlage5bijditNWPgevoegd.Voorhetintegraleoverzichtzijndaarbijookdebeschrijvingenvandegoedemilieu-toestand,demilieudoelenendeindicatorenopgenomen.Demaatregelenuithetprogrammadrageneraanbijdatdegoedemilieutoestandin2020ofindeperiodedaarnabinnenhandbereikkomt.Kernisdatdehuidigebeleids-inspanningvoorhetterugdringenvanverontreinigingenverstoringvanhetecosysteemmoetwordenvolgehoudenomdegoedemilieutoestandtebereiken.EenaanvullendebeleidsinspanningisnodigvoordebeschermingvanhetbodemecosysteemvanhetFrieseFrontendeCentraleOestergrondenenhetterugdringenvanzwerfvuilopzee(‘plasticsoup’,waaronderookmicroplastics).

2 RuimtevoorwindenergieopzeeInhetEnergieakkoordvoorduurzamegroeiismetdebetrokkenpartijenafgesprokendat4.450MWaanwind-vermogenopzeeoperationeelisin2023.Ditbetekentdatinaanvullingopdebestaandeparkenenparkeninaanbouw3.450MWaanextrawindenergieopzeegerealiseerdmoetzijn.

InNWP2009-2015warendegebiedenBorsseleenIJmuidenVeraangewezenendegebiedenHollandseKustenTennoordenvandeWaddeneilandenalszoekgebiedenbenoemd.In2014zijn-viaeentussentijdsewijzigingvanhetNWP2009-2015–degebiedenHollandseKustenTennoordenvandeWaddeneilandenaangewezenvoorwindenergieopzee.DitbeleidwordtvoortgezetinhetNWP2016-2021.


Overzicht van de beleidskeuzes die in de (betreffende paragraaf van de) Beleidsnota Noordzee zijn vastgelegd en uitgewerkt.

Beleidskeuzes Paragraaf

Marieneecosysteem • Bij de ruimtelijke afweging van activiteiten wordt getoetst aan het behoud en herstel van het mariene ecosysteem. • Natura 2000-gebieden op zee: Voordelta, Noordzeekustzone, Vlakte van de Raan, Doggersbank, Klaverbank en Friese Front . Voor het al dan niet aanwijzen van de gebieden Borkumse Stenen en Bruine Bank loopt onderzoek.• Programma van Maatregelen Mariene Strategie : - Bestaande maatregelen, onder andere op het gebied van het mariene ecosysteem, exoten, eutrofiëring, vervuilende stoffen, zwerfvuil en onderwatergeluid; - Nieuwe maatregelen met betrekking tot zwerfvuil; - Nieuwe maatregelen met betrekking tot bodembescherming.

§ 5.3

§ 3.1

§ 4.2

Duurzameenergie • De opwekking van duurzame energie is een activiteit van nationaal belang. • Ruimte voor een operationeel vermogen van 4.450 MW windenergie op zee in 2023.• Aangewezen windenergiegebieden: Borssele, Hollandse Kust, IJmuiden Ver en Ten noorden van de Waddeneilanden. Nader te onderzoeken: strook tussen de 10 en 12 nautische mijl grenzend aan het windenergiegebied Hollandse Kust. Buiten de aangewezen windenergiegebieden geeft het Rijk geen toestemming voor het oprichten van windparken. Binnen de aangewezen gebieden wordt alleen toestemming gegeven voor de bouw van windparken binnen de kaders van de Wet windenergie op zee (in ontwikkeling). • Ontwikkeling in afstemming met andere functies op de Noordzee: - ontwerpcriterium ‘afstand tussen scheepvaartroutes en windparken’; - ontwerpproces ‘afstand tussen mijnbouwlocaties en windparken’; - beleidsontwikkeling ten aanzien van ‘doorvaart en medegebruik’ .

§ 3.3§ 3.3

§ 4.3

§ 4.3

Oppervlaktedelfstoffen • Zandwinning voor kustverdediging en ophoging is een activiteit van nationaal belang. • Zandwinstrategie met voorkeurstracés voor kabels en leidingen.

§ 3.4 § 4.4

Olie-engaswinning • Activiteit van nationaal belang.• Zo veel mogelijk benutten van het potentieel van de aanwezige olie- en gas- voorraden.

§ 3.5§ 3.5

CO2-opslag • Activiteit van nationaal belang. • Voldoende ruimte voor CO2-opslag als tijdelijk instrument in de groei naar een volledig duurzame energievoorziening.

§ 3.6§ 3.6

Kabelsenleidingen • Activiteiten (wind)energie , olie- en gaswinning en CO2-transport, inclusief kabels en leidingen, zijn van nationaal belang. • Bundelen van kabels en leidingen; opruimplicht niet meer gebruikte kabels en leidingen. • Aanscherpen opruimverplichting leidingen. • Checklist voor bepalen opruimplicht verlaten kabel of leiding aangepast.

§ 3.7

§ 3.7

§ 3.7§ 5.3


Beleidskeuzes Paragraaf

Zeescheepvaart • Activiteit van nationaal belang.• Het in stand houden van een stelsel van verkeerssscheidingsstelsels, clearways en ankergebieden dat de zeescheepvaart op een veilige en vlotte manier kan accommoderen. • Het nemen van maatregelen ter vermindering van de verontreiniging van de scheepvaart (koopvaardij, visserij, offshore-supply en recreatie).

§ 3.8§ 3.8

§ 4.2

Defensie • Activiteit van nationaal belang.• Voldoende oefengebieden op de Noordzee.

§ 3.9§ 3.9

Visserij,aqua-enmaricultuur • Bevorderen van een verantwoorde visserij en aquacultuur en een evenwichtige exploitatie, het streven naar evenwicht tussen visserij en natuur en een andere verdeling van verantwoordelijkheid tussen overheid en bedrijfstak. • Blijven bijdragen aan de hoofddoelstellingen van het Gemeenschappelijke Visserijbeleid (GVB) en het nemen van maatregelen met betrekking tot het mariene ecosysteem.

§ 3.10

§ 4.2

OnderwaterCultureelErfgoed • Bij de ruimtelijke afweging van activiteiten wordt getoetst aan het behoud van het cultureel erfgoed onder water.

§ 5.2

Toerismeenrecreatie • Faciliteren en stimuleren van de toerisme- en recreatiesector als netwerkpartner in een samenwerking tussen ondernemers, markt- en kennisinstellingen in een ‘topteam’.• Het Rijk voert overleg met decentrale overheden en andere partijen als de ruimtelijke planning of andere beleidsontwikkelingen op de Noordzee invloed hebben op de zee- en kustrecreatie.

§ 3.12

§ 3.12

Wisselwerkingtussenlandenzee • Bij het construeren van ruimtelijk beleid moet, mede gelet op de implementatie van de richtlijn voor maritieme ruimtelijke planning, specifiek aandacht worden geschonken aan de wisselwerking tussen land en zee.

§ 3.13

Internationalesamenwerking • Thematische aanpak voor samenwerking met de buurlanden. § 6.3


geldend voor het Nederlandse deel van de Noordzee:- meervoudig ruimtegebruik is gewenst- potentie voor olie- en gaswinning- potentie voor CO2-opslag- visserij en aquacultuur mogelijk, behalve in beperkt toegankelijk gebied (zie kaart Mariene Ecosysteem in Beleidsnota Noordzee- streven naar behoud van onderwater cultureel erfgoed- recreatie mogelijk- wisslewerking tussen land en zee

aangewezen Natura 2000-gebied

mogelijk ecologisch waardevol gebied

zoekgebied bodembeschermende maatregelen

windpark in bedrijf / in aanbouw

aangewezen windenergiegebied

beleidsvoornemen windenergie binnen de 12-mijlszone

reserveringsgebied voor zandwinning

voorkeurstracés voor kabels en leidingen

militair oefengebied

scheepvaartinfrastructuur

ondergrond: grens EEZ grens territoriale zee (= 12-mijlszone transitiewater duinen zoetwater Verdragsgebied Eems-Dollard

Figuur 9 Structuurvisiekaart Noordzee


Omdedoelstellingtekunnenbereiken,zijnextrabeleidsinspanningeneninvesteringennodig.Deopgaveisom–gegevendebeschikbareruimtebinnendeaan-gewezengebiedenennogaantewijzenwindenergie-gebieden–windparklocatiestevindenwaarkosten-effectieverealisatievan3.450MWmogelijkis,rekeninghoudendmetdeanderebelangenopdeNoordzee.

Hetkabinetheeftinseptember2014aangegevendedoelstellingvan3.450MWtewillenrealiserenbinnendewindenergiegebiedenBorssele,Zuid-HollandenNoord-Holland.Dichterbijdekustishetrealiserenvanwind-energieopzeegoedkoperdanverderopzee.HetkabinetwilaandegebiedenZuid-enNoord-Hollandeenstrookvanmaximaaltweenautischemijltoevoegenbinnende12-mijlszonewaardoorhetgebiedruimtelijk-enkosten-efficiëntergebruiktkanworden.Degebiedenbinnende12-mijlszonezijnnognietaangewezenenvallenbuitenhetbeleidvandeBeleidsnotaNoordzee.HetbesluittotaanwijzingzalwordenuitgewerktineenpartiëleherzieningvanhetNationaalWaterplan2016-2021.Hiertoezaleenmilieueffectrapportwordenopgesteldwaarinalternatievenwordenbezien.OokzaleenPassendeBeoordelingwordenopgesteld.

InhetkadervanhetEnergieakkoordisafgesprokendatdeoverheidzorgdraagtvooreenrobuustwettelijkkaderomdeafgesprokendoelstellingvoorwindenergieopzeeterealiseren.Omditnieuwesysteemtekunnenuitvoeren,isinoverlegmetdewindsectoreenwetsvoorstelwind-energieopzeeontwikkeld.HetwetsvoorstelmaakthetmogelijkdathetRijkderegieneemtopderuimtelijkeinpassingvanwindenergieeneenzorgvuldigebelangen-afwegingkanmakenopdeNoordzee.

Hetsysteemdraagtbijaanefficiëntruimtegebruik,kostenreductieeneenversnellingvandeuitrolvanwindenergieopzee.BinneneenaangewezengebiedneemthetRijkzogenoemdekavelbesluiten,waarindelocatiespecifiekevoorwaardenvoordebouwvaneenwindparkopdiekavelzijnvastgelegd.TijdenshetopstellenvaneenkavelbesluitonderzoekthetRijktevensdeopbouwvandebetreffendekavelendebodem,deheersendewindsnelhedenendewatergegevensindebetreffendekavel.Dezeonderzoekenvormenmethetkavelbesluitbelangrijkeinformatiewaaropmarktpartijenviaeensubsidietenderhunbiedingkunnenbaseren.Degenemethetbestebodkrijgtvervolgenshetexclusieverechtombinnendekaveleenwindparktebouwen.

3 RuimtevoorzandwinningDezandwinstrategieisgerichtophetgoedenkosten-effectiefbeherenvandebeschikbarezandvoorraadindezezone.Kosteneffectievezandwinningwordtbereiktdoordewinningzodichtmogelijkuittevoerenbijdeplaatsvandezandbehoefte,aandekustofophetland.Prioriteitwordtgegevenaandebenodigdezandvraagvoordekomendejarenendezandwingebiedendiedaarvoornodigzijnengeschiktzandvoorsuppletieenophogingbieden.Dehoogsteprioriteithebbendegebiedenmetdelaagstewinkosten.

Kosteneffectievezandwinningindegereserveerdezonekomtverderonderdruktestaandoordeaanlegvanwindparkenopzeeenelektriciteitskabelsdoordegebiedenmetdemeestkosteneffectievezandvoorraad.Alshetvooranderefuncties(zoalskabels,leidingenenwindturbines)wenselijkisgebruiktemakenvandezonetussendedoorgaandedieptelijnopNAP-20mende12-mijlsgrens,wordtgezochtnaaroplossingendiedewinbarezandvoorraadnietessentieelaantasten.Voorkabelsenleidingenwordtgestreefdnaarbundelingmetbestaandeinfrastructuur.HiervoorzijnvoorkeurtracésaangewezenopdestructuurvisiekaartvandeBeleidsnotaNoordzee.Indieneenoplossingdiedezandvoorraadnietaantastnietmogelijkis,volgteeneconomischeafwegingwaarbijdemeerkostenvoordeanderefunctiedienenoptewegentegendeextrakostenvoordezandwinning.Indiensprakeisvanmeerkostenvoordezandwinning,wordendezegedragendoordeinitiatiefnemervandeanderefunctie.

AfwegingskadervooractiviteitenopdeNoordzeeHetindebeleidsnotaNoordzeebeschrevenafwegings-kaderishetmechanismedatderijksoverheidtoepastomtebeoordelenofactiviteitenopzeezijntoegestaan.InhetafwegingskaderkomtrelevantbeleidsamenenwordtbeschrevenhoedeafwegingovernieuweactiviteitentotstandkomtbinnendeEuropeseeninternationalekaders.Ookwordtaangegevenhoetehandelenindienverschillendeactiviteitenvannationaalbelangmetelkaarconflicteren.Hetafwegingskaderiseenbeleidsregelenverplichthetbevoegdgezagomovereenkomstigditkadertehandelenbijdevergunningverlening.Hetafwegings-kadervooractiviteitenopdeNoordzeegeldtvoorallevergunningplichtigeactiviteiteninhetkadervandewet-enregelgevingdieopdeNoordzeegeldt,indeterritorialezeeendeExclusieveEconomischeZone(Waterwet,Ontgrondingenwet,Natuurbeschermingswet,


Figuur 10 Processen in het zandig systeem


wichtinhetkustfundamenttebewerkstelligen.Alleprocesseninhetzandigsysteemzijngetoondinfiguur10.

Dewaterkeringenlangsdekustwordenopsterktegehoudenvolgenshetprincipe‘zachtwaarhetkan,hardwaarhetmoet’.Deconsequentiesvanhetwetsvoorstelvoornieuwenormenvoorwaterveiligheidendevoor-genomenkeuzevoorhetbehoudvandeaanwezigewater-keringenwordenvertaaldincriteriavoorhetbeheervandeduinenenanderewaterkeringenindekust.Tenaanzienvandeveiligheidvanbuitendijksegebiedenin13kustplaatsenheefthetkabinetbeslotendaternaastdehandhavingvandeBasiskustlijn4geenextramaatregelenvanrijkswegenodigzijnomdebuitendijkseveiligheidstabieltehouden.

Denatuurvisievanhetkabinet(ziehoofdstuk7)legtveelnadrukopbouwenmetdenatuur.HetRijkbevordertdit,ondermeerdoorinhetkustbeheerzoveelmogelijkvandenatuurlijkezandbeweginggebruiktemakenendoor,waarmogelijk,flexibelomtegaanmetdeBasiskustlijn.Indekustzoneisdeafgelopenjarenalveelgedaanmetdynamischkust-enduinbeheer.GrootstevoorbeeldisdezandmotorvoordekustvanZuid-Holland.Daarmeewordt20miljoenm3zanddoornatuurlijkeprocessenverspreidinhetkustfundament.Hetdynamischkustbeheerwordtvoortgezetenisverdergeoperationaliseerddoorsamen-werkingtussenkust-enduinbeheerders,ondersteunddooreenhandreikingdynamischkustbeheer.Hierdoorontstaanmeermogelijkhedenvoorhetmeegroeienvandeduinenachterdeeersteduinenrijenvoorbiodiversiteit.

InhetkadervandeduurzaamheidsdoelstellingenstreefthetRijkbijdeuitvoeringvanzandsuppletiesnaarreductievanCO2-uitstoot.

RuimtelijkeontwikkelingKustNederlandblijftstrevennaardetoepassingvanIntegrated Coastal Zone ManagementvolgensdeEuropeseaanbevelingvan2012.MetdeNationaleVisieKustuit2013hebbendegezamenlijkeoverhedeneenintegralevisieneergezetvoordeontwikkelingvaneenveilige,aantrekkelijkeeneconomischsterkekust.Deregionaleoverhedenblijvenverantwoordelijkvoorderuimtelijkeontwikkeling.Hetkabinetwilmeedenkenmetregionalewensenvoor

4 De kustlijn die in het kader van het kusthandhavingsbeleid als referentie dient

Flora-enFaunawet,WetMilieubeheer,eenaantalscheepvaartwettenendeMijnbouwwet2,3).HetafwegingskaderisdaaromvooralvanbelangvoorNoordzee-gebruikersdieeenvergunningwillenaan-vragenendevergunningverleners.HetvormttevenseenbelangrijkebijdrageaanhetbereikenenbehoudenvandegoedemilieutoestandvolgensdeKRM.

Kust

Hetkustfundamentishetzandbedtussendebinnenduin-randendedoorgaandedieptelijnopNAP-20meterindeNoordzee.Ditzandbedisonderdeelvandekustzone,diebestaatuitduinen,dijkenenkustplaatsenmeteengrotediversiteitaanfuncties.

Dekustismededoordeaanpakvandezogenaamdezwakkeschakelsnuveilig.Dekustlijnisechteronderhevigaanstructureleerosiedoorzeespiegelstijging.ZonderinterventiezouNederlandoverdegehelekustlijngemiddeld1meterperjaarkleinerworden.Areaalbehoudisdaaromhethoofdthemaindekust.Dedoelenvoordeveiligheidoplangetermijnengoederuimtelijkeontwik-kelingwordendaarmeegecombineerd.

KustveiligheidenzandigsysteemHetkabinetherbevestigtdekeuzeomzandsuppletiestoetepassenomdekustvanNederlandnietkleinertelatenwordenentevenseenstabielebasistebiedenvoordewaterveiligheidoplangetermijnindeZuidwestelijkeDelta,langsdeHollandsekusteninhetWaddengebied.Daartoestreefthetkabinetnaareenstructureelevenwichtinhetkustfundament,waarbijhetvolumevoorzand-suppletiesperiodiekwordtaangepastaandeactuelezeespiegelstijging.Omsuppletieseffectiefenefficiënttekunnenprogrammerenisbeterinzichtnodiginhetgedragvanhetzandigesysteem.Daartoewordthetonderzoeks-enmonitoringprogrammaonderdenaam‘Kustgenese2’geïntensiveerd.Tot2020wordenindatprogrammatevenskleinschaligepilotsuitgevoerdenblijfthetsuppletievolumevan12miljoenm³perjaargehandhaafd.Rond2020wordtdekennisvan‘Kustgenese2’gebundeldenwordteenbesluitgenomenoververhogingvandesuppletieomvangen/ofdeuit-voeringvaneentweetalgrootschaligepilotsomeven-

2 Voor zover het de aspecten betreft die invloed hebben op het watersysteem Noordzee

3 http://www.noordzeeloket.nl/ruimtelijk-beheer/beleid-en-regelgeving/wetten/


meervoudiggebruikvandekeringenenexperimenterenmetafsprakenovermeegroeiconceptenvangebiedenronddekeringen,metbehoudvandeveiligheid.DeBeleidslijnKustzalin2015herzienwordenommeerruimtetescheppenvoordezeprocessen.Indekomendeperiodewordtbekekenhoemetdebeschikbarehoeveelheidzandvoorkustsuppletiesmeermaatschappelijkedoelenkunnenwordengediend.Daarbijwordtgekekennaarmogelijkhedenvaneenverdereflexibiliseringvandekustlijnhandhaving.Ditbetekentdatopsommigeplaatsendenatuurmeerzijngangmaggaanenopandereplaatsenjuistminder,afhankelijkvandewensenvoordekering,destrandrecreatieofanderedoelen.Ontwikkelingenlangsdekusthebbeninvloedopdezeeenviceversa.Zozijnindekustzoneaansluitingennodigvoorkabelsenleidingenopzeeensupply-enconstructie-havensvoorwindparkenopzeeenandereoffshore

activiteiten.Hetkabinetvindtdezeland-zeeinteractiesbelangrijk.Zehebbeninmiddelseenplaatsgekregeninhetprocesvoormaritiemeruimtelijkeplanning,conformdenieuweEuropeseRichtlijnmaritiemeruimtelijkeplanning,endaarmeeookindeBeleidsnotaNoordzee.Hetvrijezichtopdehorizonvanafdekustnaarzeeblijfteenruimtelijkekwaliteitvannationaalbelang.Waarditbelangconflicteertmetanderenationalebelangen,vindteenzorgvuldigeafwegingplaats.

Waddengebied

InaansluitingopdebeleidskeuzesvoorhetzandigesysteemkiesthetkabinetvoorhetopsterktehoudenvandewaterkeringenaandezeezijdevandeWaddeneilandenvolgenshetprincipe“zachtwaarhetkan,hardwaarhetmoet”.Voordewadzijdevandeeilandenenvoorde


vastelandskustwordtdebestaandestrategievandijk-versterkingenbestendigdenwordtingezetopeeninnovatieveenintegralewerkwijze.Hetonderzoeks-enmonitoringprogrammavoorhetzandigsysteemzalnaastdealgehelefocusophetkustfundamentenzand-uitwisselingmetdebekkens,specifiekeaandachtgevenaanhetEems-Dollardestuarium.

In2007isdeStructuurvisieWaddenzee(SVW)vastgesteld.DehoofddoelstellingvandeSVWis“deduurzamebeschermingenontwikkelingvandeWaddenzeealsnatuurgebiedenhetbehoudvanhetuniekeopenlandschap”.DeSVWbeschrijfthetontwikkelings-perspectiefdathetkabinetvoorstaatvoordeWaddenzeevoordeperiodetot2030.Ditontwikkelingsperspectiefgeeftuitdrukkingaanhetstrevennaarduurzameontwikkelingvanhetgebied.DeplanperiodevandeSVWlooptbegin2017af.DeSVWeninhetverlengde

daarvandebetreffendeparagraafinhetBesluitalgemeneregelsruimtelijkeordening(Barro)wordendaaromin2015geëvalueerd,vooruitlopendopeenmogelijkeherzieningvandeSVW.

Tabel 6 Mijlpalen gebiedsgerichte uitwerkingen zee en kust

Traject (2015) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Kustgenese Besluit-vorming vervolg

Beleidslijn Kust Herzien

Structuurvisie Waddenzee en Waddenparagraaf Barro

Evalueren

KRM Herziening deel 1

Bereiken en behouden goede mariene milieu-toestand.

Herziening deel 2

Herziening deel 3


7


Water en omgeving

Waterstaatnooitlosvandeomgeving.Hetraaktaananderebelangenenanderebelangenhebbengevolgenvoorhetwater.HetRijkgeeftdaaromrichtingaandeafstemmingtussenwateropgavenenomgevingsvraagstukken.Indithoofdstukgeefthetkabinetzijnvisieophetverbindenvanwaterenruimtelijkeontwikkelingenruimtelijkeadaptatie.Vervolgenskomenbeleids-kadersvooreenaantalspecifiekeonderwerpenaanbod,vooruitlopendopdeOmgevingsvisie:waterennatuur,waterenduurzameenergieenscheepvaart.Drinkwaterblijfthierbuitenbeschouwing,omdathetgrotebelanghiervanalin2014indeDrinkwaternotaisbeschreven.Dithoofdstukgeeftookeenoverzichtvandefunctiesdiezijntoegekendaanderijkswateren.Totslotwordthetwaterbeleidininternationaalperspectiefgeschetstwaarbijinnovatieseenbelangrijkerolspelen.

HetRijkzetzichhiermeeinomopgavenenmaatregelenophetgebiedvanwaterenruimtebetermetelkaarteverbinden,indeinrichtingenindebesluitvorming.Heteffectmoetzijndatdemogelijkhedenvoorinpassing,meekoppelen,integraleuitwerkingenslimmecombinatiesoptimaalwordenbenut(ziefiguur11).


Water en ruimte verbindenSamenwerken voor het water: maatwerk met brede blik

Inpassen - bijvoorbeeld dijkversterking, rekening houdend met bestaand gebruik

Slimme combinaties - toepassing meerlaagsveiligheid

Rivierverruiming - in plaats van dijkversterking

P

Meekoppelen - met beperkte uitbreiding van gebruiksfuncties

Integrale gebiedsontwikkeling - met grootschalige uitbreiding van gebruiksfuncties

Figuur 11

Inpassen, meekoppelen, integrale uitwerking en slimme combinaties.

Water en ruimte verbindenSamenwerking voor het water: maatwerk met brede blik

Inpassen - bijvoorbeeld dijkversterking, rekening houdend met bestaand gebruik

Rivierverruiming - in plaats van dijkversterking

Slimme combinaties - toepassing meerlaagsveiligheid

Meekoppelen - met beperkte uitbreiding van gebruiksfuncties

Integrale gebiedsontwikkeling - met grootschalige uitbreiding van gebruiksfuncties


Waterenruimtebeterverbinden

Hetisvanbelangwaterenruimtebeterteverbinden.Bijhetaanpakkenvanwateropgavenendeuitvoeringvanwatermaatregelenvindtdaaromafstemmingplaatsmetandererelevanteruimtelijkeopgavenenmaatregeleninhetgebied,zodatscope,programmeringenfinancieringzoveelmogelijkopelkaaraansluitenof,beternog,elkaarversterken.Hetkabinetstreeftdaarbijooknaarintegralecombinaties,waarbijruimtelijkeinrichtingeenbelangrijkerolspeeltbijhetoplossenvanwateropgaven.Omgekeerdishetvanbelangombijwateropgavenvroeg-tijdigrekeningtehoudenmetruimtelijkeopgaven.Degewenstebetereverbindingtussenwaterenruimtegeldtvooralleopgavenophetgebiedvanwaterveiligheid,zoetwaterenwaterkwaliteit.

EenversterkingvanderelatietussenhetMeerjaren-programmaInfrastructuur,RuimteenTransport(MIRT)enwaterkanhieropkortetermijnaanbijdragen.Deelsisdezeversterkingalbewerkstelligd,doordatwateronderdeelisvandegebiedsagenda’sdieRijkenregio’sgezamenlijkhebbenopgesteld.OokwordenbinnenhetDeltaprogrammadespelregelsvanhetMIRT(verkenning,planuitwerkingenrealisatie)toegepast.ZostartinhetHoogwaterbeschermingsprogrammaiederdijk-versterkingsprojectmeteenbreedopgezetteverkennings-fase.Debeheerderbetrektdaarbijdegebiedspartnersomgezamenlijkdemeekoppelkansenteidentificeren.Tenbehoevevandetoekomstigeactualisatievandegebiedsagenda’szullenverderestappenwordengezetomwaterenruimtenogbeterteintegrerenviagebieds-gerichteonderzoekenenverkenningen.

Versterkingtussen‘water’enhetMIRTisonderdeelvanhetvernieuwingstrajectvanhetMIRT.Besluitvormingovercomplexewateropgavenmeteenbrederescopedanenkelwaterveiligheid,zoetwaterofwaterkwaliteit,komtmethetoogopdiebetereverbindinginhetbestuurlijkoverlegMIRTaandeorde.UitzonderingzijnbesluitendievanwegedeurgentieeenandertijdpadvergenofbesluitendienaardemeningvandeMIRT-partijenaaneenanderetafeltotstandkunnenkomen,bijvoorbeeldomdatzerelatiefkleinemaatregelenbetreffenofopgavenwaar-vooreenbreeddraagvlakis.DevertegenwoordigersvandewatersectorkunneninhetbestuurlijkoverlegMIRTmeepratenenmeebeslissenoverdezebredereopgavendieraakvlakkenmetwaterhebben.

OpdelangeretermijnstreefthetRijknaaréénnationaalbestuurlijkoverlegwaarbijopbasisvanonderanderedegebiedsagenda’swordtingezetopeenbredebenaderingvanopgavenenoplossingenenpartijenmeersamen-werkenomzoveelmogelijkmaatwerkteleveren.Hierinpastookhethanterenvaneenadaptieveaanpak.

InhetDeltaprogramma2015isbeschrevenhoedeoverlegstructuurvanhetDeltaprogrammabehulpzaamkanzijnbijdeselectievantrajectenengebiedenwaarbrede,gecombineerdeoplossingenvoorzienzijn,zoalsrivierverruiming,entrajectenwaarsprakeisvan‘reguliere’dijkversterkingenmetmeekoppelkansen.

InhetBestuursakkoordDeltaprogrammavan2014gevenpartijenaandat“het blijvend bij elkaar brengen van het water en ruimtelijk beleid vanwege hun wederzijdse afhankelijkheid, essentieel is voor het behalen van de doelen van het Deltaprogramma”endat“dit een verantwoordelijkheid voor zowel Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen meebrengt om op de verschillende schaalniveaus naar de onderlinge versterking en verbinding van deze beleidsvelden te streven”.Eristijdomdewateropgavenwaarmogelijkintegraalteverbindenmetandereambities,zoalsvoornatuurenruimtelijkeinrichting.Datiseenbelangrijkkenmerkvanadaptiefdeltamanagement.Zokomennieuwe,doelmatigeenduurzameoplossingenbinnenbereik.DespelregelsvanhetHoogwaterbeschermingsprogrammabiedenmogelijkhedenvoormeekoppelen,ondervoorwaardevancofinancieringindiennodig.Erzalconsultatievanallebetrokkenpartijenplaatsvinden,ophetniveauvandeprojectenenophetniveauvandeprogrammeringvanhetHoogwaterbeschermingsprogramma(waarinzesjaarvooruitgekekenwordt,meteendoorkijknaardedaaropvolgendezesjaar).

Deervaringenmetdezewerkwijzenwordenin2017geëvalueerd.OpbasisvandeevaluatiezalhetRijkinsamenspraakmetdedecentraleoverhedendevervolg-stappenbepalen.


Ruimtelijkeadaptatie

Rijk,provincies,gemeentenenwaterschappenhebbendegezamenlijkeambitiedatNederlandin2050zogoedmogelijkklimaatbestendigenwaterrobuustisingerichtenbij(her)ontwikkelingengeenextrarisicoopschadeenslachtoffersontstaatalsgevolgvaneenoverstromingvoorzoverdatredelijkerwijshaalbaaris.Klimaatbestendigenwaterrobuustinrichtenzaldaaromuiterlijkin2020onderdeelzijnvanbeleidenhandelen.BijeenaantalregionaleenlokaleruimtelijkeafwegingenisookhetRijkbetrokken.IndiegevallenzalhetRijkmetdebetrokkenoverhedendewaterrobuustheidenklimaatbestendigheidvanhetbetreffendeplangebiedanalyseren,deresultatenvandezeanalysevertalenineengedragenambitieeneenadaptatiestrategiemetconcretedoelenendebeleids-matigeenjuridischedoorwerkingvandezeambitieborgenvooruitvoering(‘weten,willenenwerken’).

HetRijkzorgtervoordatdewatertoetsbehoudenblijftalswettelijkprocesinstrument,omklimaatbestendigenwaterrobuustinrichtenvroeginhetruimtelijkprocesmeetelatenwegenbijruimtelijkeontwikkelingen.IndetoelichtingopdeontwerpOmgevingswetisaangegevendatdewerkingvandemotiveringseisenendeoverleg-verplichting,dienudekenmerkendeelementenvormenvandewatertoets,opeenzodanigemanierzullenwordenopgenomenindeuitvoeringsregelgevingvandeOmgevingswet,dathetdoelbereikvandewatertoetsonverminderdwordtgewaarborgd.DeoverhedenstellengezamenlijkdeHandreikingruimtelijkeadaptatieeneenStimuleringsprogrammaRuimtelijkeAdaptatiebeschik-baaralsondersteunendeinstrumenten.HetRijkispartnerinhetStimuleringsprogrammaRuimtelijkeAdaptatie.HetRijkzorgtertenslottevoordatnationalevitaleenkwetsbarefuncties–zoalsenergievoorziening,afval-waterketen,drinkwatervoorziening,ziekenhuizenennoodcommunicatietijdensrampenbeheersing-uiterlijkin2050beterbestandzijntegenoverstromingenendatdaarvooruiterlijkin2020beleidenzonodigregelgevingzijnvastgesteld.DeNationaleAdaptatiestrategieendeNationaleOmgevingsvisiezullenhiernaderopingaan.

Natuurvisie

In2014heefthetkabinetderijksnatuurvisie“Natuurlijkverder”gepresenteerd.HetRijkendeprovinciesontwik-kelensameneenbijbehorendmaatschappelijkuitvoe-ringsprogramma.Kernvandenatuurvisieiseenomslaginhetdenken:vannatuurbeschermentégendesamenle-vingnaarnatuurversterkenmétdesamenleving.HetRijkwildaarzelfhetgoedevoorbeeldingeven.

Bijdeuitvoeringvanmaatregelenvoorwaterveiligheid,waterkwaliteitenzoetwatervoorzieningziethetkabinetmogelijkhedenomnatuurdoelstellingenmeetekoppelen.HetRijkbiedtdaarmogelijkhedenvoorwaarhetkan.Hetstrevendaarbijisenerzijdsomnatuurcombinatiesalindeverkenningsfasetebetrekkenenanderzijdsominhetdaadwerkelijkeontwerpenbijdeuitvoeringoplossingentekiezendiemeebewegenmetnatuurlijkeprocessenenbouwenmetdenatuur(eco-engineering).EengoedvoorbeeldhiervanisonzeNoordzeekust,waarvianatuurlijkeprocessenhetsuppletiezandwordtverspreidoverhetkustfundament.

Hetkabinetconstateertinderijksnatuurvisieookdatdoorveranderingeninklimaatensamenlevingsteedsmeerbehoefteontstaataansturenopconditiesvoornatuurlijkeprocessenenminderaansturenopspecifiekesoortenenhabitats.InstandhoudingsdoelenvoordeaangewezenNatura2000-gebiedenblijvenwelgelden.Voorwaterenwaternatuurisditeenbelangrijkenotie:indeafgelopeneeuwenisheelNederland‘opdeschopgeweest’,deNederlandsewaterennietuitgezonderd.Derivierenzijnsindsheteindevandenegentiendeeeuwstrakvastgelegdinhunbedding,deZuiderzeeisin1932afgedamdendeZeeuwseDeltaisindeloopvandetwintigsteeeuwdrastischveranderddoordeafsluitingennadewatersnoodrampvan1953.Demorfologischeprocessenindiewaterenzoekennunogsteedsnaareennieuwevenwicht,waardoordeconditiesvoornatuurinbewegingblijven.Bekendvoorbeeldisdezogenaamde‘zandhonger’indeOosterscheldeendeWaddenzee.


Voorderijkswaterenwordenzoviameekoppelen–binnendeveranderendecondities–deoptimaleomstandighedenbehoudenengerealiseerdvoornatuur.HetkabinetwaarborgtvoordezeplanperiodevanhetNWP(2016-2021)definancieringvoordeNatura2000-maatregelenindegrotewateren.DeplanperiodewordtdoorhetkabinetgebruiktomdeopgavevoordevolgendegeneratieNatura2000-beheerplannentebepalen.

Duurzameenergie

Inseptember2013heefteengrootaantalpartijenonderleidingvandeSEReenenergieakkoordgesloten.Hetkabinetheeftditovergenomen.Doelstellingisondermeeromhetaandeelduurzameenergietevergrotentot14%in2020en16%in2023.Besparenvanenergieenhetmoderniserenvanhetmilieubeleidzijneveneensdoelstellingen.DezezijnopgenomenindeKlimaatbrief2050endebriefModerniseringMilieubeleiduit2014.HetwaterbeleidkanviahetNWPbijdragenaandedoelstellingenvoorduurzameenergie,vooralophetgebiedvanenergieopwekking,energieopslagenenergietransport.

Hetkabinetformuleertdevolgendebeleidsopgaven:1 Hetbenuttenenterbeschikkingstellenvan

beschikbareruimte(rijksgronden)voorduurzameenergie.Erstarteenverkenningnaardemogelijkeruimtebinnenheteigenareaal(denkaankeringen,kunstwerken,vooroevers,dijkenenvaarwegen)voorduurzameenergie.Ookwilhetkabinetdathetinpassenvanduurzameenergie(opwekking,opslagentransport)integraalonderdeelwordtvanhetgebiedsbeleid,viaverduurzamingvanhetMIRT.

2 Binnendegrenzenvanwaterveiligheidkanerinheteigenareaalruimtezijnvoorhetbenuttenvansynergieenkansenvoorhettoepassenvanenergieopwekkingofenergieopslag.Daaromvoerthetkabinetin2015eenanalyseuitomderegelgevingdoortelichtenopdemogelijkhedenenonmogelijkhedenvoortoepassingvanduurzameenergie.

3 AlsbeheerdervanhethoofdwatersysteemheefthetRijkeenvoorbeeldfunctievoorandereparticipanteninhetwaterbeleid.DaaromneemthetRijkindeuit-voeringsopdrachtenaanRijkswaterstaatdoelenopvoorrealisatievanduurzameenergie.Deuitvoeringwordt

opeenintegraleenduurzamemaniervormgegeven.4 Rijkswaterstaatsteltareaalbeschikbaarvoorinitiatieven

gerichtoptoepassingvanduurzameenergie,opbasisvanmarktconformegebruiksvergoedingen.Hierbijkangedachtwordenaanhetverbredenvandelopendeinitiatievenvoorwindenergieenzout-zoetwerking.Erlopennualinitiatieven,zoals:

• windturbinesindegebiedendiebijhetRijkinbeheer zijn,zoalsdeKrammersluizen,deTweedeMaasvlakte endeAfsluitdijk;

• osmosecentraleindeAfsluitdijk; • getijdecentraleBrouwersdam; • biomassaopenrondkeringen; • benuttenvankunstwerkenvoorduurzameenergie

(zoalszonnecellen). Ervaringenmetdezepilotszullenuitwijzenofbredere

toepassingmogelijkenwenselijkis.

Scheepvaart

Defunctiescheepvaartis,medegezienheteconomischbelang,uitgebreiduitgewerktinhetBeheer-enOntwikkelplanvoordeRijkswateren.HierinisverankerdhoeRijkswaterstaatdevaargeulonderhoudtenomgaatmetlocatieswaarzichconcreteknelpuntenvoordescheepvaartvoordoen.

Omdevaargeulopdieptetehoudenwordtergebaggerd.DeuitvoeringvanmaatregelenvoordeKaderrichtlijnWater,RuimtevoordeRivierenandererivieringrepen(zoalsaanpassingenaankades)kunnenleidentotaanzandingvandevaargeul.

Deinitiatiefnemermoetvoorkomendatzijninitiatievenconsequentieshebbenvoorbeheerenonderhoudvandevaargeulofdezeconsequentiescompenseren.Daarbijishetfinancieelcompenserenvanextrabaggerendelaatstestap;vooropstaathetvoorkómenvanaanzandingdoorondermeerlocatiekeuzeenontwerpoptimalisatie.VertrekpuntishierbijderichtlijnvandeCentraleCommissievoordeRijnvaart.VoordeWaalgaatdezerichtlijnuitvaneengegarandeerdebodemliggingvan2,80monderdeovereengekomenlagerivierstand.


Functietoekenning rijkswateren

Functie Toelichting Kaartbeeld

Drinkwaterbescherming De drinkwaterinnamepunten in rijkswateren zijn in het NWP aangewezen. De waterlichamen waarin zich innamepunten bevinden, betreffen de waterlichamen als bedoeld in artikel 7 van de Kaderrichtlijn Water. In het kader van de implementatie van de Kaderrichtlijn Water worden drinkwater-beschermingzones ingesteld. De beschermingszones rond de bestaande inname-punten worden vastgelegd in het Bprw.

Figuur 12

Natura2000-gebieden Een groot deel van de rijkswateren is aangewezen als Natura 2000-gebied. Deze gebieden zijn in aanwijzingsbesluiten begrensd. De actuele grenzen zijn genoemd in de stroomgebiedbeheerplannen.

Figuur 12

Zwemwater Toekenning van de functie zwemwater aan individuele locaties in de rijkswateren vindt plaats in het Bprw. De provincies wijzen jaarlijks de zwemwaterlocaties aan. De provincie kan een zwemwaterlocatie in een rijkswater alleen aanwijzen na toestemming van de minister van Infrastructuur en Milieu via toekenning van de functie ‘zwemwater’ in het Bprw. Rijkswaterstaat is als waterbeheerder verantwoordelijk voor de zwemwaterkwaliteit op alle zwemwaterlocaties in rijkswateren.

In Bprw

Schelpdierwateren Implementatie van de KRW maakt het mogelijk om aan de meeste waterkwaliteits-eisen voor de functie schelpdierwateren te voldoen. Het aspect bacteriologische kwaliteit valt buiten de KRW. Goede bacteriologische kwaliteit is van belang om veilig schelpdieren te kunnen eten. Daarom kunnen met de aanwijzing als schelpdierwater eisen worden gesteld aan de bacteriologische kwaliteit voor schelpdierwateren.

Figuur 12

Scheepvaart De vaarwegen zijn aangewezen in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR). De functie scheepvaart is uitgebreid uitgewerkt in het Bprw.

In SVIR


Hetkabinetconstateertdathetvoldoenaandebeleids-doelenvoorscheepvaart,hoogwaterveiligheid,water-kwaliteitennatuuropspecifiekelocatieseengroteopgaveisvoorinitiatiefnemersenbeheerders.Maarerzijnookkansenommaatregelentetreffendieaanmeerderedoelenbijdragen.Eenvoorbeelddaarvanzijnstrekdammenparallelaandeasvanderivier(langs-dammen).Dezekunnenbijdragenaanhetopdieptehoudenvandevaargeul,aanwaterstanddalingenaanwaterkwaliteitsdoelen.

AlsonderdeelvanRuimtevoordeRiviervoertRijks-waterstaateenpilotmetlangsdammenuit.Deeffectenwordengedurende3jaargemonitord.Opbasisvandeuitkomstendaarvan,kanbepaaldwordenofhetzinvolisommeerlangsdammenaanteleggenlangsdeRijntakken,inclusiefdeIJssel.Naarverwachtingkunnenlangsdammeneen(lokale)oplossingvooraanzandingopsommigerivierdelenvormen,maarzijnzenietoveraltoepasbaar.Baggerenzaldaaromnodigblijven,maarnaarverwachtingopkleinereschaal.

Functietoekenningrijkswateren

DeWaterwetschrijftvoordatinhetNationaalWaterplandefunctiesvoorrijkswaterenwordenopgenomen.Hetkabinetkiestervoorommetfunctietoekenningterug-houdendomtegaan.Inditplanwordenalleenfunctiestoegekenddieopgrondvan(wettelijke)verplichtingenspecifiekeeisenstellenaanhetbeheerofhetgebruikvanhetbetreffenderijkswater.

InofopbasisvanditNWPvindtfunctietoekenningplaatsvoordevolgendefuncties:drinkwaterbescherming,Natura2000,schelpdierwaterenenzwemwater.Tevenszijnderijkswaterenweergegevendiezijnaangewezenalsvaarweg.

SpecifiekemaatregelenvoordezegebiedenwordeninhetBeheer-enOntwikkelplanvoordeRijkswateren(Bprw)beschreven.NaastdefunctietoekenninginhetNWPenBprwiserhetRegisterbeschermdegebieden.EensamenvattingvanditregisterisonderdeelvandestroomgebiedbeheerplannenendaarmeeookvanhetNWP.Hetregisterbevateeninventarisatievandegebiedendieopgrondvanspecifiekeregelgevingzijnaangewezenalsbeschermdegebieden.

Internationaal

De‘InternationaleWaterambitie’geeftderijksvisieopdegeheleinternationalewaterketen:politiek,diplomatie,bestuurlijkeorganisatie,wetgeving,beheervaninfra-structuur,onderhoud,techniek,innovatie,kennisenfinanciën.Indezeparagraafwordtdeessentiesamen-gevat.Koppelingvandenationaleaanpakendeinter-nationalemarktiseenbelangrijkedrijfveervoorsucces-volleinternationalesamenwerking.DeNederlandsewaterkennisen–expertisedraagtbijaanwaterzeker-heidenveerkrachttegenwatergerelateerderampen.Daarbijontstaatsynergietussenhandelsbevordering,ontwikkelingssamenwerking,kennisontwikkelingenwaterdiplomatie,gerichtopeenduurzamegroeiwereldwijd.

Wereldwijdstaatwaterbeheercentraalbijhetaanpassenaanenmeebewegenmetklimaatverandering.Hetbesefbegintdoortebrekendatpreventietegenwater-gerelateerderampenvelemalenminderkostdanwaterschadeenherstelnaderamp,entegelijkookveelmenselijkeellendevoorkomt.Opveelplaatsenindewereldzalmenforsmoeteninvesterenomzichtewerentegeneenveranderendklimaatenstijgendezeespiegel.Ditvraagtomnieuwecoalitiesinhetwaterbeheer,destedenbouw,delandbouw,deindustrie,hetnatuurbeheerendeenergiesector.Daarmeeiservolopnoodzaakénzijnertegelijkkansenvoorvernieuwingenintensiveringvaninternationalesamenwerking.DatiseenuitgelezenkansomNederlandsekennisenkundeintezetteninderestvandewereld.Metdeervaringdatproactieveenoppreventiegerichtewaterbeschermingloont,geefthetkabinetininternationalesamenwerkingprioriteitaanhetverminderenvanhetrisicoopwatergerelateerderampenenhetversterkenvandeweerbaarheid.OokbijwaterkwaliteitheeftNederlanddoordebetrokkenheidbijdeinternationaleRijn-enMaascommissiesveelervaringmeteengezamenlijkaanpakophetniveauvanhetgehelestroomgebied.

Denieuweagendavoorhulp,handeleninvesteringendraagtbijaaneenrechtvaardigewereldenbiedttegelijkertijdruimtevoorondernemerschap.Centraalindezeagendastaanduurzaamheid,hetdelenvankennis,co-creatie,samenoptrekkenvanRijk,medeoverheden,bedrijfsleven,kennisinstellingenenngo’s,enmaximalebenuttingvanprivateverdienkansenzodatwaterzeker-heidminderafhankelijkwordtvanpubliekebudgetten.


Figuur 12

Functietoekenning drinkwaterinnamepunten, schelpdierwateren en Natura 2000-gebieden in rijkswateren


vanwaterkeringen(zoalsdezandigeoplossingbijdeHoutribdijk).HierdoorbiedtNederlandeenetalagevaninnovatieveoplossingendievervolgensinhetbuitenlandtevermarktenzijn.Ditsluitaanbijdeambitievanhetkabinetinhettopsectorenbeleid.DeTopsectorWaterwordtbetrokkenbijdeverdereuitwerkingvanditontwerpNWP,omdekansendiedeNederlandsewateropgavebiedtvoordewatersectoroptimaaltebenutten.

HetbundelenvankrachtenophetterreinvankenniseninnovatiemaaktNederlandalsgeheelsterker.Hetnationaalkennis-eninnovatieprogrammaWaterenKlimaatbeoogtafstemmingensamenwerkinginallefasenvanfundamenteelonderzoektotpraktischetoepassingen,metdirectebetrokkenheidvandekennis-vragerseneindgebruikers.HetbundelenvandefinanciëlemiddelenmaakthethierbijmakkelijkeromexternefondsenvanbijvoorbeelddeEUteverwerven.

Eenspeerpuntbijinnovatieisslimwatermanagement.Nieuwetechnologieënendatabrengennieuwemogelijk-hedenmetzichmeevoorhetwaterbeheer.ICTendetoenemendehoeveelheidinformatiediewordtgegenereerdbiedenkansenomhetwatersysteemnauwkeurigertemonitoren,bijvoorbeeldophetgebiedvanwaterkwaliteit,waterstanden,deconditievanwaterkeringenendegeledenschade.Voorbeeldenzijnhettoepassenvansensoren(zoalsindeIJkdijk),hetverzamelenencombinerenvandatauitanderebronnen(‘big data’)enmogelijkhedenomsnellerenbeterintespelenofzelfsteanticiperenopveranderingeninhetwatersysteemwaardoorgevolgschadewordtvoorkomen.Ookanderepartijen,waaronderindividuelebewoners,rakenbetrokkenbijplanvormingenuitvoering.Partijenmetopendatazijninstaatnieuwetoepassingentebedenkenmetnieuwemaatschappelijkeinitiatieveneninnovaties.Vooralinstedelijkegebieden,waarveelopgavensamenkomenenveelpartijenbetrokkenzijn,biedendergelijkeslimmeoplossingenennieuwetechnologieënnieuwekansenvoorhetgoedlatenfunctionerenvanhetwatersysteemenhetbenuttenvanmeekoppelkansen.Voorbeeldenzijndynamischverkeersmanagement(snellereomleidingsroutesbijlokalewateroverlastopwegen),energieopwekking(de‘smartpolder’)ofhetterugwinnenvangrondstoffen(bijvoorbeeldfosfatenuiturine).

Schaalencomplexiteitvanmondiale(water)vraagstukkennemeninhoogtempotoe.Denoodzaakvaneenintegraleaanpakvereisthetvergrotenvandeinteractiemetanderewerkvelden,zoalsenergieenvoedselvoorziening.ZogaatNederlandmetzijnkennisdeWereldbankbijstaanbijhetaanpakkenvandewaterproblematiekindewereld.EnwerkthetkabinetnauwsamenmetdeWASH-alliantie(Water,SanitatieenHygiëne)vanNGO’somduurzaam-heidteintegrerenindebuitenlandsewater-ensanitatieprogramma’s.

IndeInternationaleWaterambitiezijndeambitiesendoelstellingenuitgewerktinzesbeleidslijnen:1 NederlandDeltalandindewereld2 Mondialewatergovernance3 Coalitie-enpartnerlanden4 Focusoptoepassingvaninnovatie5 Vansectoraalnaarintersectoraal6 MeerwaardevanEU-instrumentenbenutten

Nieuweuitgangspuntenindebeleidsagendazijn:• Deinzetverschuiftvanreactievesymptoombestrijding

naarpreventieveaanpakvanwaterrisico’s,incoalitiemetnationaleeninternationalepartners.

• Evenwichtwordtnagestreefdtussenpubliekeenprivategovernance:zondergoedepubliekeinbeddinggeengoedeprivatewaterbusiness.

• Dezoektochtnaarfinancieringwordtverbreed:vanvooralpubliekgeldnaarprivateverdienmodellen,ondernemerschapeninnovatieveconcessieverlening.

• Defocusopmasterplannenverschuiftnaaruitvoeringvanno-regret-acties.

Innovatie

ZoalsbeschrevenindeparagraafInternationaalisereensterkerelatietussendenationaleaanpakendeinter-nationalemarkt.Hetkabinethechtgrotewaardeaanhettoepassenvaninnovatieveoplossingenvoorwaterbeheerenwaterrobuustenklimaatbestendiginrichten,omzoonzeeigenopgavenhethoofdtebieden.Daarmeewilhetkabineteensterkethuismarktcreëren.VoorbeeldenzijnhetontwerpenvanslimmeICT-toepassingen(zoalssmart cities enslimwatermanagement)enhetslimgebruik-makenvannatuurlijkeprocessenbijdeversterking



Hetkabinetwerktaanopendatabeleid.Ookzethetkabinetinophetontwikkelenvaneengebiedsgerichte,integralebenaderingvolgenshetconceptvan‘smart cities’ineenaantalsteden,gebruikmakendvanontwerp.ConcretevoorbeeldenzijnDigitaleDeltaenhetplatformNLSmartCities.VoordeNationaleOmgevingsvisiewordtonderzochtwatnodigisomdedigitaleinfrastructuuropordetebrengenenteintegrerenmetdefysiekewaterinfrastructuur.

Tabel 7 Mijlpalen water en omgeving

Traject (2015) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Werkwijze beter verbinden water en ruimte

Evalueren

Kennisportaal en Handreiking Ruimtelijke Adaptatie

Jaarlijkse actualisatie

Stimuleringsprogramma ruimtelijke adaptatie

In uitvoering

Beleid en regelgeving vitale en kwetsbare functies

Vaststellen

Nationale Adaptatie Strategie Concept Vaststellen Evalueren

Doorlichting regelgeving duurzame energie

Uitvoering en gereed

Maatschappelijk uitvoeringsprogramma Natuurvisie

Gereed in 2014

Internationale waterambitie Start


8


Financiering

Deaanpakvandewateropgavenkostgeld.DithoofdstukgeeftinzichtindefinancieringvandeuitvoeringvanhetNationaalWaterplanindeplanperiode,meteendoorkijknaardekostenvanhetwaterbeleidopdelangetermijn.Deambitievanhetkabinetisdatderijksopgaveinfinancieelopzichtopeenmaatschappelijkaanvaardbaarniveaublijft,binnendeplanperiodeenoplangetermijn.


denieuwenormering,wordtgefinancierduithetnieuweHWBP.Hetresterendedeelvandevrijvallenderijks-middelenblijftbeschikbaarvoordewaterveiligheids-opgavebinnenhetDeltafonds.DeafsprakenoverdemanierwaarophetnieuweHWPBwordtgevuld,wordengecontinueerd.Daarmeeistot2028geenwijzigingnodigvandebijdragenvanRijkenwaterschappenvoormaat-regelenvoordeversterkingvankeringendieinbeheervandewaterschappenzijn.AlsdeLandelijkerapportageToetsing4gereedis(in2023),ismeerbekendoverdeomvangvandeopgave.Na2023wordtopbasishiervanbezienofaanvullendeafsprakennodigzijn.Deevaluatievandeafsprakenoverdefinancieringin2016,dieisafgesprokeninhetBestuursakkoordWater,wordtdaaromuitgesteldtot2023.Belangrijkaandachtspuntbijdeevaluatieisdeontwikkelingvandelokalelasten,medeinrelatietotdeprojectgebondenbijdragevan10%.Voorwaterschappenmeteengroteopgavemoetdeopgavebeheersbaarblijven.Ditkandoorslimprogrammeren,slimkapitaliserenofhetegaliserenvandeeffectenbinnenhetprogramma.Dezemogelijkhedenwordendekomendetijdnaderonderzocht.In2023wordtbezienofaanvullendemaatregelenwenselijkzijn.

WaarsprakeisvanmeerkostenvoorrivierverruimingishetkabinetbereidmiddelenuithetDeltafondsintezetten,onderdevoorwaardedateenmaatregeleengrotebijdragelevertaandeveiligheid,kansenbiedtomopgebieds-niveausynergieterealiseren(bijvoorbeeldvooreconomie,cultuurhistorie,natuurenrecreatie)ensprakeisvancofinanciering.Hetkabinetheefthiervoortotenmet2028circa€200miljoengereserveerdbinnenhetDeltafonds.

ZoetwatervoorzieningVoordeeconomischeontwikkelinghebbeninvesteringenindezoetwatervoorzieninggrotebetekenis.Tot2050kandezoetwatervoorzieningrobuusterwordengemaaktenwordengeoptimaliseerdmetinvesteringenineenaantalgerichtemaatregelen.

Dekostenvandetoekomstigezoetwateropgavewordengeschatop€0,8–1miljardtotenmet2050.Voordeperiodetotenmet2028ishiervoorinhetDeltafonds€150miljoengereserveerd.Metdezereserveringwordteeneerstestapgezetinhetrobuustermakenvanhetsysteemdoormiddelvankosteneffectievemaatregelen.Dereserveringisruimvoldoendeominiedergevalderijksbijdrageaanheteerstepakketzoetwatermaatregelentekunnenleveren,zoalsbeschreveninhetDeltaprogramma2015.

Rijk,waterschappen,provincies,gemeentenendrink-waterbedrijveninvesterenjaarlijkscirca€7miljard(2013)indeNederlandsewatertaken.Ongeveer17%vanallekostenkomtvoorrekeningvanhetRijk.Ditpercentageisdelaatstejarenomlaaggegaanvanwegeeendoelmatig-heidsslagbijhetRijkbijaanlegenbeheerenonderhoudeneenverschuivingvaneendeelvandekostennaardewaterschappen.

WaterveiligheidEenadequatebeschermingvanonslandtegenhoog-watervergtdekomendedecenniavelemiljardenaaninvesteringen.Doordewaterveiligheidsopgavendievoortkomenuitondermeerdenieuwenormering,bodem-dalingenklimaatveranderinginsamenhangaantepakken,wordtoptimaalenefficiëntgeïnvesteerd.EenkostenschattingvandenieuweinvesteringsopgavenvanhetDeltaprogramma2015komtuitopcirca€20miljardtotenmet2050.Hiervaniscirca€19miljardbenodigdvoorwaterveiligheiden€0,8–1miljardvoorzoetwater.DefinanciëleopgavenzijnnadertoegelichtinhetDeltaprogramma2015.InhetDeltafondszijndebenodigdemiddelentotenmet2028opgenomen.

MethetBestuursakkoordWaterenmetdeoprichtingvanhetDeltafondsiseensterkebasisgelegdomdemaatregelenvoorwaterveiligheidtebekostigen.InhetBestuursakkoordzijnafsprakenmetdewaterschappengemaaktovercofinancieringvanhetHoogwater-beschermingsprogramma(HWBP).OokhebbenRijk,provincies,gemeenten,waterschappenendrinkwater-bedrijvenafsprakengemaaktovereendoelmatigerwater-beheer.Degezamenlijkepartijenstrevennaareendoel-matigheidswinstoplopendtotstructureel€750miljoenperjaarvanaf2020tenopzichtevandepeildatum2011.Hetstrevennaardoelmatigheidswinstheeftalsdoelkostenstijgingentebeperkenenlokalelastenontwikkelinggematigdtehouden.ViaderapportageWaterinBeeldwordthieroverjaarlijksaandeTweedeKamergerappor-teerd.Deevaluatievaneind2013laatziendatdepartijengoedopkoersliggen.

MetdeUnievanWaterschappenzijnafsprakengemaaktoverdefinancieringvanhetnieuwewaterveiligheidsbe-leid.Uitgangspuntvoordebekostigingiseenintegraleaanpakvandewaterveiligheidsopgaven(aanscherpingnormen,nieuwetechnischeinzichten,klimaatveranderingenbodemdaling)dieeropgerichtisomin2050overalaandenieuwenormtevoldoen.Deintegraleaanpakvandeversterkingsopgave,inclusiefdeopgavedievoortkomtuit

MiddelenvananderepartnersBijintegraleprojectendiemeerdoelendanalleenwaterveiligheidenzoetwatervoorzieningdienen,dragenmeerpartnerseenfinanciëleverantwoordelijkheid.Ookbijwaterveiligheids-enzoetwatermaatregelendiezowelmeerkostenals‘meerbaten’metzichmeebrengen,ligteenbijdrageuitanderefinancieringsbronnendanhetDeltafondsvoordehand.

RuimtelijkeAdaptatieIndedeltabeslissingRuimtelijkeAdaptatiesprekenRijk,provincies,gemeentenenwaterschappenafwaterveilig-heidenklimaatbestendigheidintegraalmeetegaanwegenbijruimtelijkeontwikkelingen.Deambitiedaarbijisdatin2020klimaatbestendighandelenenwaterrobuustinrichtenintegraalonderdeelvanbeleidenuitvoeringis,zodatNederlandin2050ookdaadwerkelijkklimaat-bestendigisingericht.

HetStimuleringsprogrammaRuimtelijkeAdaptatieheeftalsdoeldatin2020waterrobuustenklimaatbestendiginrichten“denormaalstezaakvandewereld”is.VoorditStimuleringsprogrammaisvoor2015,2016en2017eenbudgetvan€800.000perjaarbeschikbaargestelduithetDeltafonds.

Waterkwaliteit(KaderrichtlijnWater)HetkabinetblijftzichinzettenvoorhetrealiserenvandedoelenvandeEuropeseKaderrichtlijnWater(KRW).


Indebegrotingvan2015isstructurelefinancieringvandeKRW-maatregelenvoordegeheleplanperiodetotenmet2027geregeld(intotaal€574miljoen).DaarbijistevenstoegelichthoedebenodigdemiddelenzijnvrijgemaaktendewijzewaaropdezewordenondergebrachtinhetDeltafonds.

LangetermijnfinancieringIn2014heeftdeOESOonderzochtwelkeontwikkelingenvaninvloedzijnophetNederlandsewaterbeheer,welkerisico’sNederlandindetoekomstkanverwachtenenofNederlandhiervoldoendeopisvoorbereid.DeOESOconcludeertdathetwaterbeheerinNederlandgoedgeorganiseerdiseneenstabielefinanciëlestructuurkent.HetkabinetonderschrijftdeconclusievandeOESOdathetNederlandsewaterbeheereenstabielefinanciëlestructuurkent.Echter,voordelangetermijnisereenaantaluitdagingenomonsbekostigingssysteemduur-zaamentoekomstbestendigtemaken.Economischeprikkelsinefficiënteromgaanmet“teveel”,“teweinig”en“tevervuild”waterkunnenversterktworden.Hetkabinetisdaaromsamenmetdewaterpartnerseenverkenningnaareentoekomstigefinanciëlestructuurgestart.Deresultatenkomenin2015beschikbaar.Hetkabinetonderschrijftalsvertrekpunthetprincipedatdegenendieprofijthebbenvanofingrependoendieeffecthebbenophetwaterbeheerookdedaarbijbehorendekostendragen(“degebruiker/vervuilerbetaalt”).Waarditefficiëntis,wordtdebekostigingzoveelmogelijkdecentraalbelegd.

Tabel 8 Mijlpalen financiering

Traject (2015) 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Afronding eerste verkenning toekomst financiële structuur

Gereed


Bijlagen1 Verankeringrijksbeleiddeltabeslissingenenvoorkeursstrategieën(TussentijdsewijzigingNWP)2 BeleidsnotaNoordzee2016-20213.1 StroomgebiedbeheerplanEems2016-20213.2 StroomgebiedbeheerplanMaas2016-20213.3 StroomgebiedbeheerplanRijn2016-20213.4 StroomgebiedbeheerplanSchelde2016-20213.5 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnWaterEems3.6 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnWaterMaas3.7 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnWaterRijn3.8 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnWaterSchelde4.1 OverstromingsrisicobeheerplanEems4.2 OverstromingsrisicobeheerplanMaas4.3 OverstromingsrisicobeheerplanRijn4.4 OverstromingsrisicobeheerplanSchelde5 ProgrammavanmaatregelenKaderrichtlijnMarieneStrategie

Colofon

Vormgeving CO3

Fotografie Tineke Dijkstra Fotografie (cover, 4, 22, 26, 50, 52, 62, 64)

Mediatheek Rijksoverheid (12, 40)

Henri Cormont/ inZicht foto (18)

John Gundlach/ Flying Holland (28)

Cartografie Posad Spatial Strategies

Illustratie Rikkers Infographics

Druk Drukgoed

Dit is een gezamenlijke uitgave van

Ministerie van Infrastructuur en MilieuMinisterie van Economische Zaken

Postbus 20901 | 2500 ex Den Haagwww.rijksoverheid.nl/ienm

December 2014

Documents

Ontwerp Nationaal Waterplan 2016 -2021