£. ©.

SPECIMEN THEOLOGICVM,DE

NECESSITATE AKPIBEIASIN

SELIGENDIS LOCIS S:M S:MPROBANTIBUS.

■ ■! I[ I' II II,

QUOD 5

(JONS. MAX. VEN. FAC. THEÖL. UPS.

P R JE S I D E

D OLAFODOMET,S. THEOL. PE.OFESS. REG. ET E. ORD. NEC NON CONSIST.

ECCL. ET FAC. THEOL. ASSESS.

PRO CANDIDAXURA THEOLOGICA,

PUBLIC® OFFERT CENSUR®

Mag. RAGVALDUSNICOLAI,DOCENS IN FAC. PHILOS. ET DES. GR j£C. L, LECTOR

AD R. GYMN. LINC.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. VII MAJI, MDCCXCI.

UPSALU,LITTERIS VIDU® DIRECT. JOHAN. EDMAN.

S:IER:jE M:TIS

MAXIMJEFIDEIECCLESIM SV10G0 TH1CJE

JLM.CSIMMISCOMo ,UP SALIENSIS ACADEMIJE

PÄOCJLMCMM JO ,

NEC NON

REGII de STELLA P0LAR1 ORDINIS

CQjMamiMjQJLmaj,GENEROSOet REVERENDISSIMO

sdcmuwo m&Tom,

SA CR UM..

D E

NECESSITATE AKPIBEIASIN

SELIGENDIS LOGIS S:JE S\JEPROB ANTIBUS.

iIccvroc $c%(fxu£ete' ro kocåcv Kotrs%sTe.i Thkss. V: ar.

§. i-

Contigit Divino beneficio ingens illa prsefenti xvofelicitas, ut de egregiis, quae ceperunt LitteracScientiaeque, incrementis, gratulari nobis jure meri-toque posfiinus. Alia tit prxtereamus Iseti hujus, quoper benignam fatorum indulgentiam frui nobis con-cesfum eft , luminis indicia; maxime notabiles profe-fto funt, quas noftro tempore adjun&as videmusSanEtiorum (ubfidiis Litterarum accesfiones. Praecla-re omnino exculta fuere follerd magnorum Virorumlabore ;Sacrse Philologiae & Crifeos ftudia; novi dete-£ti (iint fontes, nova in auxilium vocare licuit admi-nicula; & liberalius, quam antea, hodie exerceri coe-pit harum Litterarum cukiara: unde non potueruntnon infignia in Exegefin Biblicam redundare commo-da a). Itaque non tam miramur, quam grati agno-

A 2 fci-

n) Quanta cum fua laude, quantoque Reipubl. Chri-flianae emolumento, in hac arena defudaverint recentisfi-

4.

fcimus, qiiod planior & tutior hand paullo nobis a-pertus fuerit aditus ad verum Scriptura? Sacrae fen-fum rits feliciterque inveftigandum. Hincfaöom, ucuberior etiam affuKerst lux univerfe Theologiae Acro-amaticse, cujus dextram veluti manum esfe genuinemLibrorum Sacrorum E^veiav , certurn haberi debetatque exploratum b). Sed ut inftru&ior be parata eftdivee Theologiae amplius poliendae & iliuftrandae ad-iurnentorum copia; ita requiric utique rei ipfius di-gnitas, pofcit ipfa temporum , quae degimus, condi¬tio , ut in ufiim vertantur reclufi Exegefeos Sacraethefauri, atque in univerfum major adhibeatur cl^lßstain pertra&andis fanStisfimas Reljgionis capitibus c).Quum vero haec latius pateant, quam ut tenui hu-jusce feriptionis modo digne queant explicari; illamunice, qus in argumentis e ditisfimo Scripturae Sa-cvx penu eruendis adhiberi debeat, accurationem le-

viter

rnis temporibns inclyti Viri, Reverendisf. Londinenfis E-^pifcopus Lowth, Illuflr. Michaelis, S. V. Ernesti, Sem-lerus, Dathius, Koppe , Doederlein , Eichpiorn , Zacha»Ri/E, aliique plurimi, Éatis eft notum , nec opis noftraemerita eorum fufius edisferere. Egregias vero eorum ob-fervationes, lucem incerprerationi S. Codicis fenerantes,in compendio exhibenr J Fr. Schupzius & j. G. Rospn-mullerus in Srholiis, quae ediderunt, Ule in Fetus, Hicin Nov. T-flam.

b) Reverendisf. Bfnzelif Repet. Tbeol. p m, g.r^Cfr omnino S. V Doederlejnii Pra?fat. Inflit. Tbeol.

Cbrifl. ubi ha c ceteraque eodem fpe&antia accurate Scnervofe perfcripra invemuntur.

viter attingemus , meletemata qusedam proiaturi circ«necesfitatcm dv^ißelots in delefhi Locorum 5 quae vo-cant, Probantium obfervandae. Et quum etiani fichaud immerito vereamur, r e amplitudini materia: pa¬rtim fufficiant exiguae vires, eo impenfius conatibusnoflris mite B. L= Judicium expetimus.

§. ILEsfe Scriptnram Sacrarn ut certisfimum, ita et-

iam unicum, Theologie revelat» Prmctptum, proutin Scholis loquimur, Cognofcendi, hanc veritatem tan-quam purioris Do&rinse dnpvohw jure tuetur Eccleiianoftra Evangelica. Fuit hsec verisfima asfertio, quamadverfus Pontificios conflanter urfit Megalander Lu-therus, cuiqtie totum faloberrimae Reformationis o-pus fuperftruxit. Eandem quoque, ut maxime funda¬mentalem, incuicant Libri Symbolici d). Ex limpidoigitur Sacrarum Litterarum fönte unice hauriendospie profitemiir fidei Artidulos morumque Do&rinas;hinc deducenda, qnae veritates cseleftes confirment,argumenta. Paucis: huic V7rorv7rco<rei ra>v vyiuivovrwv hoya/v2 Tim. I: 13. conformanda eft, fi nomen vere fusti-nebit, Theologia: quippe quae tota Scripturae teftimo-niis reffe explicatis inniti debet ej. Verum ut hocrite fuccedat negotium, non licebic undique decer-

A 3 pta,

d) Vid. Concord. pia, Edit. Rechfnb. p. 570 feq. 63 t&c. C fr. Büsching Allgem. Anm. über die Symb. Schrif¬ten , Ed. H. p. 8) 9.

e) Cfr. Ernesti hßtt, Intcvpr, V. 7] p. 3. Ed, HL

6

pta, fine discrimine & judicio, coacervare Sacrae Scri¬ptum eloquia, non collo obcorto ad caufas trahere,quo minime pertineant; fed caute & prudenter ince-dendum eft in colligendis ap.te, fparfis per Codicem Sa-crum, Fidei Dcgmatibus, omninoqne rationibus Her-meneuticis convenienter, ea funt feligenda teftimonia,quae ad rem propofitam declarandam & ftabiliendamin primis faciant /). — Duplici ainem ratione ex o-raculis facris deduci . novimns Chriftiance Religioniscapita g). Auc enim expresfis Verbis, i. e. vel iisdemplane, vel propofitionibus , tradita reperi«untur in Codice Sacro dogmata Theologica; aut perConfequentias ex Scriptum effatis, veritatumque per-

^pi-f) Sic egregie profirerur 111. Michaelis, in Praefat. ■*

Covipenå. Theo!. Dogm. p. V. fe voluisfe de Theologia fx-XoXoysTv Kcij (piÅoac(ps7v, i. e. Pbilologin facem prafferente, ve¬ris S. Littevavum außoritatibus confirmnre dogmata Cbrißia-tf/7, omisfo ingenti i llo agmine dißorum , ut vocant, proban-tium, qu<£, nifi argumenta, numerus certe funt £fc. Cfr.Büsching, in ded. Epit. 7beol. Lemg. 1757.

g) Non igirnr hic in cenfum veniunr Quoeftiones Cri-ticse, Hiftoricae, Problemaricjr, 'quas di£lis Scripturae de-cidere velie, esfet perocßao-u? hs clhXo ywcs. Fruft ra funt,qtii in controverfia de Litteris & Pun£lis Hebraicis adMatth. V: r8- prövocant. Nec minus peccanr, qui pu-ritatem Lingua: Groecae N. T. e Iocis 1 Cor. XIV: 8 (eq. <■Act. 11:6. adftruere volunt, e. g. Gforgius in Find. N,T. ab Ebraismis, p. 4, 5. Ut de Philofophicis hypothefi-bus, ad forum Scriptum Sacras temere interdum tra&is,nihil dicamus. Cfr. Zacharias Ahh. von den Tbeol. Bewei•fen t §. *3, Ej. Bibhfcbe Theol. T. I. p, ij6.

\\ ¥

fpicue revelatarum comparatione formandas, dialc&i-ca arte erunntnr ac confirmantur. Illa demondratioxccrct ro gvjrcv fieri dicitur; hxc koctcc rvy holvciocv. Quam-vis non negemus, illam veritates Theologicas pro¬bandi racionem majori omnino claritate & convincen-åi vi pollere; at nec dubitari tarnen debet, quin haecetiam, ubi opus fuerit, jure adhiberi queat b). Cuirei fidem profe&o facit augudum Supremi DoflorisJESU CHRISTI exemplum: Matth. XIX: 4-6.XXII: 43 feq. nec non Apodoli Pauli: Rom. IV: 2feq. I Cor. IX: 9. XV: 12 - - 29. Ebr. I: & c. /). Sedvero maximam hic requiri circumfpeftionem facileinrelligitur, ne vitium in neöendis conclulionibuscommittatur, aut longius judo petantur ratiocinatio*nes k). Ceterum illa Scripturae Sacrae tedimonia,quae ad demondrandas alterutro modo veritates Theo¬logicas adhibentur, Loca f. Diäa Probantia appel-

lari

b) Negarunt hoc Pontificii, qui, dum b. m. Lutheruseos adgrederecur confectariis, dicebant, ea tantum gre-denda , quae expresfe docet Scriprura Sacra. Idem urgentMetbodißce & Fanatiei, nulla prorfus confe£laria admic-tentes. Sed fumum lic venai, facile perfpicitur. Vid. Mos-hemii Elem. Theol. Dogm. T. I. p. m. 218 feq. Zacharias: Bibi.Tbeol. T. I. p. 57, 58. Cfr. Max. Rev." D. D. & Prof.Kinmark, Confid. ArttcuL Tidei, p. 47.

*) Cfr. Seileri TbeoLog. Dogm. Polern. Ed. III. p. 63feq. Zach, von den Tbeol. Bcw §. 28-k) Cfr. omn. Zach. 1. c. 26 feq. ubi debitam com»

mendat accurationem tum in ßr&misfis, tum in formaconclulionum.

amt mur'! i

lari folcnt. DifHngvontur adeo ab illis, quibus nonmfi (ecundario uti licet, ad ampiiorem lueecn mate¬rias, indubiis ancea corrohonttse argumencis, conci-liandam, quasque proinde lllu/lrantia vocaneur /). Ho¬rum quam utrumque genus prudenti cura feligi &aoplicari debet, tum vero illa praecipue, utpote quaeReligionis univerfe imaginem quaii, & fummam iptiusTheologiae exhibent. Id quod de iis fpeciatim velmaxime valet, quae fingularium doftrinarum explica-tionem in primis plenam claramque contineant, Oas-fica inde f. Palmaria vocitata m).

§. HF.Quod ü in omni probatione id agitur, nt dilu-

cidis

/) Sic quoque Abr. W. Tellerus, morem recenrio-ribus receptum fecurus, dispefcit Locos Scripturae in Pro-buntes Sc llluflrantes, i. e. Certos öc Probabtles. Ulli aurem,pro objeftorum diverfirare, funt vel Univerfules, vel Par-ticulares'y pro demonftrandi modo, kcctcc gyjrcv, vmtoc ohx-votocv Sc xee&' e£iv. Qu® poftrema divido verbis potius,quam re, a communi ilia fuperius ailata abir. Cfr, lau-dati Auftoris Topices Scripturae, P. 1. recenl. ab Ernestiin Bibhotb. Tbeol. Tom. II. p. 93? fq.

in) Doederl. Infiit. Tbeol. Ctirift. P. I. p, 102. Ed. IV.Less Prakt. Dogmatik, p. 47. Ed. Iii. — In Locis Script.S;ae probantibus explicandis eximiam pofuere operam,ZA-CHARIT in Biblil'cbe Theologie, Tornis V. & nuper hoc fta-dium ingresfus, Hufnagel, in Handbuch d. Eibl. Tbeolcujus Tom. I. Erlangae 1785. prodiit. Speciatim DiftaClasf. V. T. illuhravit Vrifmoet, Annot. Piniol. Tbeol. T.III. Lugd. 1743. Sc N. Teil. Max. Rev. D. D, Sc ArchiPr.Munk, in Comp. Tbeol. Bibl, Lond, 1765.

SI

9flS05F*ÄSBÄBB$£BS3?r3SeHti21Bie*d8

cidis & firmis argumentis veritas asfertionum extradubitationis aleam ponatur*, eo magis profe£lo ne-cesfarium exiftimetur, in depromendis e locupleti Sa-crs Scripturs penn csleftis dofårins caufis, diligen-tern adhibere d^ißetetv, quo majoris momenti cenferidebet eas, qus falutis sterns confeqitends rationemhominibus monftrabunt, veritates re&e animo infor-mare. Nemini, vel tantillum in Hiftoria Eccleftafti-ca verfato, ignotum eft, quam muitiplici modo fan-£fcisfima Scripturs effaca in fenfus perverfos fuerintdetorta. Omnes Sedts, qus Scripturs Sacrs agno-fcunt divinam originem, ex ea defumunt qusquefuorum placitorum argumenta. Et quem, qusfo, fu-git, abfurdisfimis etiam hsrefibus & opinionum mon-ftris prsfidia ex ipfis Sacris Litteris inique applica-tis fuisfe petita, atque etiamnum, proh dolor! peti?NegleÖro enim, aut per ignorantiam , ätit per dolum,contextu & fcopo orationis, reliquisque probs inter-pretationis remediis, fententis fspe eliciuntur,a men-te Sacrorum Scriptorum alienisfims, & vers FideiAnalogis prorfus repugnantes n). Quod ut cavea-tur malum, atque in rem noftram rite convertamusrci tegoc y^<x/j.y.ccroc, tcc $v\cc.y.?vct rjfxus aoCplacti e/f (rccr^lavya Tim. III: 15. fumma ope nitendum eft, ut in ge"nuinum Sacrorum eloquiorum fenfum follicite inqui-

B ramus,

ti) Cft. Rambach. luftit. Hermen, p. 164 feq. Ed. VIII.111. MicHAeLis 1. c. p. XVI. fi&is exemplis oftendit, quamabfurdae fententiae ex ejusmodi aVco-Troc^ar/o/f exfculpiqueant. Quid? quod ipfe Spinoza errores fuos verbis Scri-pturae S. confirmare impio aufu conatus eft

ramus, indeque Dogmata Fidei re&e eruamus. —Sed non tantum in propriam perfuafionem de veri-tatibus ad seternam beatitatern obtinendam fcitu cre-dituque necesfariis haec cuique obfervanda eft accti-ratio; verum etiam & praecipue illis inculcanda vi¬detur, quibus grave injun£tum ed falubres do£hi-nas 5 idoneis conhrmatas Scripturse aueloritatibus, ho-mines edocendi munus. Oportet igitur qnarn maxi-me Do&orem Ecclefiae verfari in feligendisrite diÖris Scripturae Sacrae probantibus: Gui fciiicet,monente divo Apoftolo, incumbit dvre-yj^cn tS vmtccrrjv 3i$ctxvjv Åcyg , ivoc, juvojtcy vj hcc{ trttgoexccåfiv ev rtjMöcicxciÅla rvj vytxivévt], ngy ress dvriheycvTots eÅeyyeiv. I it.I: 9. Éft adeo, verbis titor S. V. Doederlein, ne-cesfarius delecfus argumentorum, ubi vet veritas con•fiiwanda fit, ve I errorum can]c? ac pravitates oft en¬dend <e, ut argumenta fint pioba ac teftimoniis infit,cujus caufa proferuntur^ tollantur dubitationes iffalfie opiniones acute £y accurate refellantur 0).

iv.

Haec qutim in genere omnino valere hand fä¬dle quisquam negaverit cordatus, tum vero noftrispraefertim temporibus hanc dkfißeiav pernecesfariamfateri convenit. Clariori dum fruimur Scientiarumuniverfe, & Philologie fpeciatim eique innixe Exege-feos luce, ubiqile certe adquiefcere nec decet, nec

licet,

0) L. c. T. I. p. 194. Idem de argumentis homiler.praeclare monet bastholm, in Anvisn. at predika, p. 69.

II

licet, probationibus dogmaticis, quas optimo confi-;lio fuisque accornmodate setatibus tradiderunt anti-quiores Ecclefiae noftrae Do£tores p). Abfic a nobis,ut de ingentihus illorum meritis aliquid detrahere inanimum inducerernus. Minime a nobis impetrare pos-fumus, ut credamus, obfolefcere nnquam debere il-luftria nomina Lutheri, Melanchthonis, Chemni-tii, Gerhardi &c. Nec probamus hominum info-lentiam, qui, delicatlori fcilicet imbuti guftu, immor-talia horum opera, ceu noflro tempore plane (uper-vacua, faftidiunt. Longe aliter judicant periti rerum& sequi aeflimatores q). Sed vero fimul conceden-dum eft ultro, praeciaros hosce & re vera magnosViros, licet in plurimis acu rem tetigerint, in nonnullis tarnen , aetatis fuae vitio, hallucinatos fuisfe.Quo in primis referimus argumenta qusdam ex Scri¬ptum Sacra in demonftrationibus Dogmatilm adhibi-ta, quibus vim probandi jure abjudicavit felicior re-centioris aevi induftria. Nimirum defuit olim pluri-ma pars illorum fubfidiorum , quae noftrae aetati fatadederunt, ut haberemus. Paullo ante tempora Re-formationis e longo fopore evigil&verant quidem Lit>terarum ftudia: per ingenuos Reuchlini, L. Val¬lie & praecipue Erasmi labores, erat via quodam-

B 2 mo-

p) C fr. Semleri Inflit. brevior ad liberale??i Erudit, Tbeol,Lib. II. p. 179.

y) In hanc rem adduxisfe fufficiat non infitiandoscerte arbitros, Gel. Ernesti, Vid. Ejus Bibliotb. Tbeol, T.III. p. 321 feq. T. IV. p. 493. & alibi; atque S, Fr, Moruh,in Praefat. Epit, Theoi. Cbrift. p. XVIII. I'eq.

12

modo dra ta difciplinae meliori & liberiori r).y (ed f\ctarnen in cunis adhuc vagiebant (olidiora PhilologieSz prsecipoe fanioris Critices ftudia s). In malignaigitur, qux exoriri vixdum coeperar, luce, fieri nunpotuit, quo minus hic illic laphrent primi repurgando.rum facrorum Antiftkes proximique illornm Succés-föres. Egregie tamen, quoad tum exfpe&ari poterat,verfati funt in exfequendo arduo falinahs Reforma-tionis opere. Summern Do&rinae, & ipfa primaria pu-rioris Religionis capita, fa tis accurate definierunt. Di¬ligens Scripturs S. Tcrutinium & ipfi perfecuti funt& fedulo inoulcarum; fimplicitati Bibiics, -rejeQis in.vnibus Scholafticorum tricis, ftudentes unice t). Ac-que utinam eodern lemper tramite perrexisfent fe-quentium temporum Do&ores! Sed enim redibat pod>liminio, profcripta a Luthero & Melanchthone ,

Scho

sr) Cfr. Semles. 1. c. L. I. p. 46 feq. Praecipue Zacha¬rias Bibi. Tbeol. T. 1. p. 124 feq. ubi hujus caufae hiilo-riam, inde ab Anriquorum Parrum eetate repetitam (Sc adpraefens usque aevum dedu&am brevirer, fed fohde, inve-nies. Fule Lmul <Sc egregie Theologioe varia expofuitfata nuper laudatus Semlerus, in InUoducit. Baumgarte.Mi Tbeol. Dogmat. & Polemica pradix is.

s) Graecae Lingua hand mediocris jam tum accesfe-rat cultus; at Hebraeae, cujus ranta vis eft non modo inVereris, fed & in N. T. interpretations, manca admo-dum erat illis temporibus cognirio: unde non potuerenon falfae fnbinde exhltere S. Lirterarum explicationes.Cririca vero pratfidia Antiquioribus fere penitus ignotafuerunt.

t) Eänesti Bibi. Tbeol T. II, p. 411 feq.

Scholaftica methodus; opplebatur fenfim TheolagiaMetaphyficis fubtilitstibus; adferebantur au&oritatesS. Litcerarum, -contortae faepe & a re probanda alie-jme, numero quam pondere ampliores u)\ interpre¬tatid Scripturse S. magis ex prsejudicatis opinionibus®quam ex veris ac geouinis Philologie & Exegefeosfundamentis inftituebatur x). Hinc preter alla incom-xnoda etiam iliud fluxit, quod muka in Theologiara»Oogrriaticam praeferdm Sc Polemicam, introdu&a fue-rint Loca probantia, quae, ad ftatcram bonae interpre-tationis exa&a, fibi minime conftare deprehenduntur.Quorum hand exiguam fåne partem in vulgaribusCompendiis & Syftematibus adhuc fuperesfe, cuivisrei gnaro e£l in propatulo y). Peculiariter id ipfum

B 3 ob-ti) Confe&a fuperiori faeculo Theol. SyBemata Ca-

iovii , Schertzeri , Quenstedtii , AL hujus rei veritareraanertisiime loquuntur.

xy Polemicus limul horum temporum -ardor haudparum-obftitit progreslibus in liberali Scripnarae S» Efjwj-velct faciendis. Imnio quae ab Heterodoxis, e. g. SocinianisSc jpraeeipue Awiimatiis, haud paullo melior interdum quamapud Noftros, rradebatur Scripruram S. explicandi ratio,eam Theologi, ceu peftiferis illitam venenis, angue pe¬jus Sc cane horrebanr. Quis nefcit, quam inclementi cen-fura Grotium perftrinxerit Calovius?

y) Ne temere haec dixisfe videamur , adferre lubetefFatum Moshemii, in Anweif. die Gottesgel. vem. zu erler-nen, p. 126. Unfere Beweisfprüche find großentbeils zu de*nen Zeiten, und viele mehr aus Gottfeiiger /fbficht, als nacheiner genauen Prüfung und mit reifer (Jeberlegung, gefam/et,da die Exegetik die Stufen der Folkommenheit nicht erreicht,

obfervariint, qui recentiori potisfimum #vo criticaperveftigarunt acie Theologicos campos, luxuriem-que argumentorum, nullo nifi antiquitatis fe com-iiiendantium titulo, reCecare laudabili inftituto aggres-fi funt %), Atque hanc opem rei Theologie# pr#-

ilan-

die fie itzo hat. Man behalt ße gemeiniglich, allein vielebewerfen nichts, was ße beweijen joltcn. idem, Sc fortiusetiam, .urget Semlerus , in Saml. über die Beweisßellen inder Dogm. Sr. 11. p. 3,4. ubi poft alia monita , de habituTheo), ternporibus prudenter accommodando, fic pergit:Am wenigßen können die ehedem ergriffenen Bewerfe derLehrfätze immerfort, auch für unfere "Zeit, eine nothwendigeBeweiskraft haben, wenn ße gleich ehedem, nach derfebr Jehlech¬ten Erkäntnis, eine gute Befchaffenbeit hatten. Paucisqueinterje£lis : Ein gros Stück der Jo genanten Dogmatik, wieße ans einem Cotnpendio ins andere übergeht, bat noch ebendiefe Mangel, dafs die Beweife aus der Bibel, mehr nachge¬jagt und wiederholt, als wirklich nach unferer Zeit einge¬richtet , und aljo mit Kraft und Ueherzeugung mitgetheiltwerden. Non igitur ex vano mentionem injicit S. V. Mil*ler der häufig fehr [eichten Quellen 7beol. Beweife. Vid.Ejus Anleit. zur Theol. Bncberkentnis, Ed. Iii. p. 254.

z) Hujusmodi eTtmfiaeoos haud fpernendum praebent ex-emplum Weismanni lnßitt. Theol. Exeget. Dogmaticre. Sedmulto magis in hac caufa eminent laudata dudum Za¬charias Sc Hufnagelii opera. Q110 etiam nomine praecla-re de republ. Chrift. meruerunt plurimi inter hodiernosTheol. Dogmat. Scriptores: e. g. S.V. Doederlein. Ne-qüe tarnen diffitendum, quin modum etiam fubinde ex-cedere videantur: adeo difficile eft medium tenere! Ac-cedimus moderato S. V. Seileri judicio; Loca proban-tia, quibus tue usqtte iiß funt Ecclefiee noßra Dolores, tum

ftandam eo magis cxpetere videntur tempora noftra,uberrimo Sciemiarorn colluftrata lomine, quod wccg-cfK/AMTM in Sanftioribus DifcipÜnis admisfa graviusjam offendant > & pericuiofiores habeant effe&us a).

§■ v.Hujus, quam fsepe dicimus, d-^ißslas necesfitatem

noftrae sta ti, fi unquam alias, injun&am, dilucide o-flendit praefens Reip. Chriftianae (latus. Notislimurneft, quam infeftis iQibus concutiantur hodie a cupi-dis ingeniis gravisfima Dö&rins Rvangelicae momen-ta. Cesfarunt fei e agitatae oiim cum Pontificiis, Ca/-vtnianis, cet. fervidae comroverbae. Neque acuta ad-eo in his certaminibus requirebantur arma. Felici cumfucces(u manifeftos Romanenbum errores debellare,& commisfam ab iis Scripturae S. argue-re potuerunt Do&rinae melioris Defenfores b), etb

non

åemum relinquendn esfe ßatuoy cum tion pro imperio quafi &"ex tripode Apollinis pronuntiatum, [ed rationibus clavis li-quidis planum faSium (it, ca minus esfe idonea. Tbeol.Dogm. Pol Prxf p. 16. Minime vero probamus quorum-dam , e.g. Nto- S iinianorum licentiam, qui omnibus, proOrthodoxa do&n; militantibus, argumentis nervös in-cidere con.intur..

ii) Vid, cit. dudum Prasfat. S. V. Doederlein. Cfr,fis, Bastholm, 1. c. p. 1.9.,.. (eq.

b) Quatn nriifere haliucinati fuerint Pontificii in adre-rendis adverfus Reformationis Au£tores di£lis ScripturaeS. aperro oltendit ijpecimine rentata ab illis Refutåt-oAuguftana ConfesßonisAdmirandum contra in refelkndk

iS6STS3KH53I8SS

non admodum amplo Hermeneuticorum mediorumapparatu inftrufti. Deferbuerc etiam inteflrinr litescum Syncretiftis, Pietißis, al. patrum memoria ex-ercitae, nec illae infignem quandam Exegeticae erudi-tionis copiam pofcentes. Sed novx exortr Tunt pro-cellae, pacem Ecclefir turbantes & funeftam, ni mascti-}e refiftatur, Evangelier rei minitances ciadem c). Re-cruduerunt nofbra rtate, in Germania prasfertim,anciqui ut plurimum, ac novo induti habitu , novisdefenfi viribus, errores, veritati caelefti perquam ini-mici. Revocantur damnatr dudum Photinianornm& Socinianorum hrrefes, eo magis formidabili moli-mine, quod ipfa temporum oppo-rtunkate utanturearum patroni, illis adhibendis prrfidiis, qur exPhilologie, Critices, aliarumque huc facientium Sci-entiarum, Ihidio copiofius quam antea fuppetunt,Alii, non eo quidem progresh; dubia tarnen ja&antpericuli plena, atque dum multa Do&rinae capitaconhrmari vident argumentis plumbeis, tortuofis, &male intelleclorum Scripture S. locorum applicatio-

ne

adverfariorum ftrophis, bonaque vindicanda caufa, dexre-ritatem prodidit Melanchthon, in Apologin A. C., welche,judice S. V. Ernesti, Bibi. Theol. T. II, p. 413. ein rech¬tes Meißerßück iß, in Anjebung der Art zu beweifen ex di-£tis Scriprurse, ex natura rerum, «v*/Confenfu P. P. &c.und auf eben die Art zu widerlegen. — Domeftica haöita-rum inter utrlusque partis fe&atores concertationum ex-empla videre licet, in editis nuper: Skrifter oeb Handlin¬gary til uplysning i Svenfka Kyrko-ocb Reformations Hißorten.

c) Less Prakt, Dogm. Prsef. p. g, 9,

ne per vagas artes quariitis, adverfus probam quo-que & genuinam veritatis «VotJwg/v fufpiciones in-juftas, fed fpeciofas, movent d). Quorum ut re-primantur perniciofi conatus, &, quo decet fludio, as-feratur Evangelicx Do&rinae immota veritas; e re eftin primis, ut prudenter & caute verfentur Theologiin adferendis e iocupleti S. Codicis fupelle&ili pro-bationum principiis, atque adeo quam intenfisfimamadhibeant curam in ejusmodi feligendis Scripturae S.auSloritatibus, quae vel feverisnmtim qua Cridn, quaExegefin, fustinere posfinc examen. Neque mordi-cus retinenda putentur illa, in firmandis dogmatibusvulgo quid em ailegata S. Scripturae Loca, quibus de-monfirandi virtutem jure denegandam docuit acutiornoftrorum temporum p rfpicacia. Etenim antiquisrecepta omnia (ine discrimine perpetim oggerere ar¬gumenta, rix föret illud §/Aw ©fS tyj-iv , xÅA' & kozt ertt-

Rom. X: 2; esfet cavillandi materiem adverfa-riis ftibmin i friare , & caeledem c-aufam inepta defen-fione in contemtum adduOram prodere e). Sed veroqua ill i d^ißslx utuntur ad labefaQrandam gravisfimo-rum dogmatum veritatem \ eadem quin & majoriquoque utantur Orthodoxae 77^«%^ doftrinae, in illa

C vin-

d) Cfr. Max. Rev. D. D. & Praefidis Disp. Synod.dePeccato, p. 3. feq. It. Disfert. Gel. Prof. Fant3 de Meth-cdo trnclaridi recentisf. Controverfuis Tbeologic/is. Plenio-reni vero de bis motibus narrarionem pertexuit Au£ri>ranon. libri: Die Neuefie Polemik, Halle 1782.

e) Cfr. Ernesti 1. c. T. )X. p. 922. Dgfdesl.'I c,T. I. p. 9g. T. ib p, 593.

vindicandä, atqiie ea propter acerrimum in feleftio^nem aptorum argumentorum conferant judicium. HocinfticLico delefta , futurum utique eft, ut haud pau-ca jam diu in probationem allata S. Scripturae diftanon valere ad id, quod demonflrandum esfet, effici-endum, reperiantur. Obvenient alia obfcura & am-bigua , quibus ne jufto major tribuacur probandi vis,eavendum: alia , aut dubias auftoritatis, aut affefta ,

aut eo, quo non pertineant, trafta, quseque proindeabdicanda funt. Minus firmas noftris temporibus ha-bentur dogrnaticse probationes ex Libris quibusdam Scri¬pturse oivTiAeyouévoi<;,G. g. Apocalypfi, deduftse; certe ad-verfarios convincere non valent/), Vix licebit amplius

pro-

/) Satis conhat, fuisfe recentiori aevo fub incudemCriticam denuo vocatum Codicis S. Canonem, pracfer-tim a S. V. Semlero, in Ahbandi. v. freyer Untevfuchungdes Kanons. Ad quod opus egregias adrulit Obfervatio-nes S. V". Kr nest i, Bibi. Theof. recentisf. T. H. p. 429 feq,Cfr. Chr. F. Schmidii Hiftoria antiejua of vindic. CanonisS. Fet. M T. Lipf. 1775- Flures in hac caufa Scri°ptores aliegat Miller, in Ani. zur Theol. Bücherkentn. p.193. feq. — Speciatim Apocalypfeos oLvBevrlocv impugna-vir Oederus, in Unterfucb. filter die Jo genannte Offenbar.Job. c. not. Semleri, Hal. 1769. recenf» ab Ernesti 1. c.T. I. p. 687- feq. & multa deinde in contrarias partesdisputarunt noftri sevi Theologi, Illuftc. Michaelis, Sem¬ler , Storr See. Cfr. omnino Seiler* Theol. Dogm. Pol.p. 2.0-30.. Quid fibi videatur de Apocalypfeos in dog-maticis auftoritate, modefte aperit Doederl. 1. c. T. II.p, 12; Latius hane Librorum S. yglatv extendit Huf¬nagel, fic in Praef. 1. c. p. 26.. judicans:. Dafs beflritte-

provocare ad inclytum illum i Joh. V: 7. locum, fci*licet voSelccs jam an-tea graviter lufpeäu-m, noilra ve*xo xtatQ communibus fere Emditorum fuffragiis planedamnatumgf Neque fas putabiciir, fine acri circum-

C 2 fps*ve Retigionsfckriften, das einzige Buch feiner Art, Johannis hoheOffenbarung, feine zween letztem Briefe, der zweite Brief Be¬tri und der Brief Judee Lehren betätigen, aber nicht be»weifen, erlåurern aber nicht beflimmen können — diesdarf ich ah erwiefen vorausfetzen.

g) Mulrum vexatus, fiquisalius, fuir per 200 ampliusännos hic locus. Non exllat in ullo probarse fidei Co¬dice Graeco: deeft in Omnibus Anriauis Verlionibus, ex-

cepta Vulgara, nec ea Ca tis confianri. Prseteriit eum b..m. Lutherus, in hoc Erasmum fecutus, neque BibliisGermanicis nifi 28 pod Lutheri obirum annis inferrus-fuir. Dein vero fen (im adoptarus, in omnia paene ad•hunc diem Theol. Comp. & Syftem. immigravit. •— Re*centiori aevo ejus yyyjciorrftcc folide oppugnarunr, Ulttffr^.MicHAeiis, in Etnl. in das N. T. data opera, Semle-rus, in Sam/, über die Beweisßelien d. Dogmatik, I. St. —

Usque adeo haec res confe£ta videtur h©die esfe, ut pro-nunrier Less 1. c. p. 252. 1. Joh. j: 7. iß nach allenGründen, welche die Kritik nur darbietben kann, fo ßcber un-acht: dafs mann entweder dieje Stelle; oder das ganze N. 77für undcbt halten tnufs. Concinit Doederlein 1. c. T. I.p 314. feq. tandemque concludir: Jam cum tanta tot co¬dicum Concordia, tot verfionum Juffragta, tot patrum Itbri,tot criticorum teßimonia clament 3 di&um band genuinutn re-fecari debere e f literis, atque id, fi rejiciatur, nulluni necin ipfo textil lacunee veßigium poß je relinquat, nec jyßenia-ti cbrißiano ruinam afferat (fa/va enim manet ex aIiis locis ad*ßrnSlafides):. valeant, vakant, quicunque conjeölurisJuis exornara

'j)

20

fpe&ione, allegare loca, inflgniori Le&ionis varietateimpedita b), e.'g. Act. xx: 28. I Tim. III: 16. Jud.v. 4. in quibus yvfosov esfe vocabulum öbvium Qe&fcontra pernegantes Socinianos, & e Noftris dubitan-tes qnosdam magni nominis vires, invitlis forte do-cumentis asferere band iicuerit i). Peribit magna

pars

commatis fpuvii dignitatevi, vel de criticorum immodeftia con-qiteri aufmt, qnafi digtium fit tbeologo humanas fraudes adjrt«vare, atque ne quid traditio}. is fidei detrahatur, jttyvj rfrf/'j-critica leges penitus evertere, Cfiv omnino griesbachii N.Ted. in h. 1. ubi rationes in utramque parrem curatisli-me expenduntur. — In ter recenrislimos hujus di£ti pa-tronos, eft S. V. Knittel. cui refpondet III. Mich. NeueOr. Bibi T. II. p. 116. feq.

b) Eug.it neminem praeclarus in coliigendis Värr.Le£l Vet. T. labor Kennicotti ac de Rossj ; in N. T.Millii öl Wetstenit, cui fupplementa addidit Griesba-CHir , c. f. matth,ei, alteri, bi'rchii, a). induftria.Ad formandum in his cauus judicium facienr, praeterCapelli, Rich. Simonis öl Waltoni opera; KennicottiDisfi gen, in V. T. — Eichhorn öl Mich, Introdd,; llliusin Vet. Hujus in N. T. - Millii öl Wetstenii Prolegom.in N, T. Hujusque Libelli ad Crij\ Interpr. N. 7. — ben-gelii Appar. Crit. — Semleri varia Scripta. — Eunestinervofa Inflitutio Interpr. N. F. Opuscuia Cnt. Phil. ölc.

i) Cfr. Griesbach» N. T. in h. h. 1. I. öl Praef. T.IL p. 8- Eeq. Doederl. I.e. T. I. p. 325. feq. — Hic veronotanda eft rnira Socinianoritin audacia, leclionum varie«tatem in locis claris, praeter omneffi Codicum Verfio-numque Antiquarum ftdem, confingentium. Cujus Pereos temeritatis fecere, in lacesfendis joh. I: 1. rom.IX: 5. Schlich1tingius öl Crellius, fequaces novisfime

pars argumentorum, in Dogmaticis ex V. T. olirn de-fumtorum; & inter illa pnecipue, quse ad demonftran-dum S. S. Trinitatis myfterium, inde petere confue-vit pia antiquitas A). Non pauca deniqae eripienturvulgari fchola' ufui ex N. Foedere excitata loca;quae fcilicet congesdt nimis fedula Doftorum dili¬gentia, probationum fuarum adau£hira copiam, iedvel alieno fenfu affi£fco S. oracuüs, vel interpretatio-nis incertas, adeo ut adverfariorum vim minime in«fringant /). Diminuetur fic numerus argumentorumvulgo receptorum: Ted nullo utique fan&isfimas Di-fciplinae detrirnento; neque enim quam multa, Tedquam valida bonas cau£ae adferantur prsefidia, re-

C 3 fert

nafti Dammiüm & Bahrdtium. Cfr. MichaSlis Einleite ind. N. T. T. I. §. 104 Ed. IV.

k) Quam ingentem vim di&orum ex V. T. pro ad«ftruenda fide SS. Trinitatis, exciyerunt Patres Veteres,fpee. Graeci; eam ftudiofe col-le&am videre licet apudSemlerum , in Samlwgen üb. die Eeweisßellen der Dogma-tik, I!. Sr. Addu£lorum vero ab antiquioribus Eccle«jfias noftras Evang. Luth, Tbeologis, in eadem hac do-ßrina, ex Vet. Teft. argumentorum accuratam cenfuraminftituit S. V. Hufnagel, J. c. p. 360. feq. usque ad fi-nem. Cfr. Doederl. 1. c. T. I. p. 345. feq. — Omniumquidem minime noftro tempore fas erit, aliquid ex plu-rali num. DVfrN, \3"W, &c. concludere. Vid. 111. Mich.Suppl. Lex, Hehr. T. I. Glassii Pbilol. S. Ed. Dath, T.I. p. 58. Cfr. etiam Stork Obfervatt. ad Analog.Synt. Hehr. p. 98.

I) Doederlejn, 3. c. T. I. p. 342. Cfr. Semleri lnßsKad Do&r, Cbrifi, Hberather dijcendam, p4 265.

11

fert m). Firmior contra evadet, quurn, refcisfis in-ntilibus & marcidis, non nifi certa & folida reman-ferint veritatis ftabilimenta. Abstergentur fimul paul-latim, quae, per temporum injurias, Syftemati Theo-logico adhaefere maculse; &, ad venerabilem fimpii-citatem revocata diva Religio, auguftior multo eni-

tefcet. — Sed hic filum disputationis abrum-pere jam quidem cogimur.

Mev® Qeu Aoj*a,

m) Quod de Rhetor. accommodate dixir Cicero, idlatius paret: non numeranda, fed ponderanda esje argumen¬ta. Vel unico j fed probo illo, melius firmatur veritas,quam infigni clebilium cohorte, qualia apud Antiquos,e. g. Calovium-, al. uberrim reperimus. Cfr. Hufnagel,]. c. Praef. p. 25. ubi in hane rem praeeife: Nicht vieleBeweisßellen, aber gute, - Immer noch fprechen Lehrer fürStellen, die nur den Nicht]orfcher beruhigen, und vergesfen rdafs fie bei der heften Abficht, Wahrheit zu verbreiten, dieVerbreitung der Wahrheit hindern. Denn die Menge der In¬validen hindert doch ficher die Tbätigheit des kraftvollenStreiters, und Zutrauen zur Menge, wie viele Siege bat esfchon vereitelt ?