OKUMENT ARÇIDJOÇESI AGRAMENTI ITUR TAS -S INODU ...ms.maltadiocese.org/WEBSITE/2016/SINODU/05 LITURGIJA U...vi Id-dokument jitkellem ukoll fuq is-sagramenti, b’enfasi speçjali

LITURÌIJA

U SAGRAMENTI

Pubblikazzjoni ta’ l-Arçidjoçesi ta’ Malta, 2003

ISBN: 99932 - 49 - 16 - 5

DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN

ARÇIDJOÇESI TA’ MALTA



2003

LITURÌIJAU

SAGRAMENTI

IMSEÓBIN

F’DAK LI HU TA’ ALLA

ISBN: 99932 - 49 - 16 - 5

© Arçidjoçesi ta’ Malta, Floriana, 2003

Produzzjoni tal-Media Centre Publications

Stampat fil-Media Centre, Blata l-Bajda

PreΩentazzjoni v

Kap IJimliena b’kull xorta ta’ barka spiritwali 1

Kap IIIl-Litur©ija çelebrazzjoni tal-Misterutal-G˙id 3

Kap IIIIs-Sagramenti 16

Kap IVDevozzjonijiet popolari 38

Kap VKonkluΩjoni 41

WERREJ

PREÛENTAZZJONI

v

Id-dokument jitkellem fuq iΩ-Ωew© dimensjonijiet tal-litur©ija:min-na˙a l-wa˙da, fil-litur©ija l-insara jimtlew bil-barkiet spiritwali liAlla l-Missier jag˙tihom; min-na˙a l-o˙ra, il-Knisja, f’g˙aqda ma’Kristu r-Ras tag˙ha, u mqanqla mill-Ispirtu s-Santu, fil-litur©ija tbiereklil Alla g˙ad-doni tieg˙u permezz ta’ adorazzjoni, tif˙ir u radd il-˙ajr.

Il-punt çentrali tad-dokument hu l-litur©ija b˙ala çelebrazzjonital-Misteru tal-G˙id. Dan g˙ax kull çelebrazzjoni litur©ika hijaçelebrazzjoni tal-mewt tal-Mulej u tal-qawmien tieg˙u mill-imwiet.G˙alhekk it-tlett ijiem imqaddsa tal-G˙id huma l-qofol tas-senalitur©ika.

Id-dokument jitkellem dwar elementi prinçipali taç-çelebrazzjoni tal-litur©ija. Juri kif hi l-komunità kollha li tiççelebra, ufi dan il-komunità hemm sej˙at partikulari. Jispjega l-importanza tas-simboli, tal-kliem, tal-kant u tal-muΩika. Ifisser il-˙tie©a ta’ formazzjonilitur©ika.

Jag˙mel ukoll proposti kif iç-çelebrazzjoni tista’ tkun aktar ajja.F’dan il-kuntest, jitkellem ukoll dwar l-importanza tal-Kelma ta’ Allau tat-ti©did fil-quddiesa u fl-omelija, li kienu ssemmew ˙afna fil-konsultazzjoni li saret fl-ewwel faΩi tas-Sinodu Djoçesan.

Il-karattru litur©iku ta’ Jum il-Mulej hu enfasizzat fid-dokument.L-insara g˙andhom jag˙tu importanza lil dan il-Jum u j˙ossu l-litur©ijab˙ala g˙ajn ta’ ˙ajja ©dida li turi ru˙ha f’g˙emejjel ta’ ©id u ta’ servizz,speçjalment ma’ dawk fil-bΩonn, u f’˙idma g˙all-©ustizzja soçjali.

vi

Id-dokument jitkellem ukoll fuq is-sagramenti, b’enfasi speçjalifuq is-sagramenti g˙ad-d˙ul fil-˙ajja nisranija. Imweldin g˙all-˙ajja©dida permezz tal-Mag˙mudija, l-insara jissa˙˙u permezz tas-sagrament tal-Konfermazzjoni u fl-Ewkaristija jirçievu l-˙obΩ tal-˙ajjata’ dejjem. Hemm proposti rigward çelebrazzjoni a˙jar ta’ dawn is-sagramenti.

Ting˙ata importanza wkoll lis-sagrament ta’ Rikonçiljazzjoni, lipermezz tieg˙u Alla kollu m˙abba jilqa’ lill-midneb u jistiednu jer©a’jit˙abbeb mieg˙u. Id-dokument jitkellem ukoll fuq is-sagrament ta’l-Ordni Sagri u fuq iç-çelebrazzjoni tas-sagrament taΩ-Ûwie© u t-t˙ejjija li g˙andha ssir qabel. Rigward id-dilka tal-morda, id-dokumentjispjegaha fil-kuntest tal-kura pastorali tal-morda u ta’ l-anzjani ujitkellem ukoll fuq il-vjatku u l-mewt nisranija.

L-a˙˙ar parti tad-dokument jittratta s-sagramentali u d-devozzjonijiet popolari, li jesprimu s-sens reli©juΩ tal-poplu Malti. Huimportanti li jkun hemm formazzjoni f’dan il-qasam biex kul˙addjag˙raf il-valur ta’ dawn id-devozzjonijiet, u fl-istess waqt biex dawnma ji˙dux post il-litur©ija, li tibqa’ l-quççata li lejha tersaq il-˙idma tal-Knisja kif ukoll l-g˙ajn li minnha ti©i l-qawwa tag˙ha.

Minn din l-g˙ajn bnina, l-aktar mill-quddiesa u s-sagramenti l-o˙ra, xorbu tul is-sekli l-insara Maltin. Hi s-sej˙a tas-Sinodu li l-insarata’ llum jibqg˙u jersqu jixorbu mill-ilma tal-grazzja li jo˙ro© mill-kustatta’ Kristu msallab, filwaqt li jag˙rfu aktar dak li qed jag˙mlu biex it-tis˙ib tag˙hom “f’dak li hu ta’ Alla” i˙alli frott, u jfittxu li l-litur©ijatkun mag˙quda b’mod s˙i˙ mal-g˙ajxien tal-fidi fil-˙ajja ta’ kuljum.

KAP I

JIMLIENA B’KULL XORTATA’ BARKA SPIRITWALI

2

JIMLIENA B’KULL XORTA TA’ BARKA SPIRITWALI

1

Jimliena b’kull xortata’ barka spiritwali

“Imbierek Alla u Missier Sidna Ìesù Kristu, li mliena b’kull xorta ta’ barkaspiritwali, fis-smewwiet fi Kristu. Hekk hu g˙aΩilna fih, sa minn qabelil-˙olqien tad-dinja biex inkunu qaddisa u bla tebg˙a quddiemu fl-im˙abba.Iddestinana li nkunu g˙alih ulied adottivi permezz ta’ Ìesù Kristu. Hekkg˙o©ob lir-rieda tieg˙u g˙at-tif˙ir tal-glorja tal-grazzja tieg˙u, li biha mlienafil-Ma˙bub tieg˙u.” (Ef 1,3-6)

Il-litur©ija g˙andha Ωew© dimensjonijiet.

Min-na˙a l-wa˙da, fil-litur©ija nimtlew bil-barkiet spiritwali li Allal-Missier jog˙©bu jag˙tina, g˙aliex il-Missier hu tassew il-qofol tal-barkietkollha tal-˙olqien u tas-salvazzjoni. Hu Kristu, il-Verb tieg˙u mag˙mulbniedem, li miet u rxoxta g˙alina, li jimliena bil-barkiet tieg˙u, u bih ixerredfi qlubna d-Don li fih jinsabu d-doni kollha: l-Ispirtu s-Santu.

Min-na˙a l-o˙ra, ta’ dan kollu, il-Knisja, f’g˙aqda ma’ Kristu r-Rastag˙ha, u mqanqla mill-Ispirtu s-Santu, fil-litur©ija tbierek lil Alla g˙ad-donitieg˙u permezz ta’ adorazzjoni, tif˙ir u radd il-˙ajr u sa l-a˙˙ar taΩ-Ωmientwassal l-offerta tad-doni tag˙ha lil Alla u titolbu jibg˙at l-Ispirtu s-Santufuq dawn id-doni, fuqha, fuq l-insara u fuq id-dinja kollha, sabiex bil-parteçipazzjoni fil-mewt u l-qawmien ta’ Kristu u bil-qawwa ta’ l-Ispirtudawn il-barkiet ta’ Alla j©ibu frott ta’ ˙ajja “g˙at-tif˙ir tal-glorja tal-grazzjatieg˙u” (Ef 1,6).

Dan id-dokument sinodali huwa riflessjoni u strument biex il-Knisjaf’Malta tid˙ol aktar fil-qalba tal-Misteru tal-G˙id u tg˙ix b’mod aktar s˙i˙dawn iΩ-Ωew© dimensjonijiet tal-litur©ija. Fil-konsultazzjoni tas-Sinodu,˙are© çar kemm dan hu me˙tie© fil-Knisja f’Malta llum.

KAP II

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONITAL-MISTERU TAL-GÓID

4

2

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID

1 Koncilju Vatikan II, Kostituzzjoni Dommatika Lumen Gentium (21 ta’ Novembru 1964), 10.

Il-Misterutal-G˙id

Il-Misteru tal-G˙id tal-Mulej, ji©ifieri l-Misteru tal-passjoni, il-mewt ul-qawmien tal-Mulej mill-imwiet, huwa l-qofol tal-Misteru tas-salvazzjoni lij˙addan il-mumenti kollha tal-©rajja tal-bniedem. Kull çelebrazzjoni litur©ikatal-Knisja hija çelebrazzjoni tal-mewt tal-Mulej u tal-qawmien tieg˙u mill-imwiet g˙aliex kull ma se˙˙ tul iΩ-Ωmien li Kristu g˙ex fuq din l-art kient˙ejjija g˙all-mument tal-mewt fuq is-salib u g˙all-qawmien mill-imwiet.G˙alhekk iç-çelebrazzjoni tal-Misteru tal-G˙id tal-Mulej ma ti©©eddidx bissnhar l-G˙id il-Kbir, imma matul is-sena kollha, kull nhar ta’ Óadd, kull jum,fil-litur©ija.

Komunitàli tiççelebra

Hija l-komunità kollha, il-Ìisem Mistiku ta’ Kristu flimkien mar-Ras tieg˙u,li tiççelebra l-Misteru tal-G˙id. Fi kliem il-Konçilju Vatikan II, kull g˙emillitur©iku m’huwiex xi g˙emil privat, imma hu çelebrazzjoni tal-Knisja, li hil-g˙aqda ta’ l-img˙ammdin li, “permezz tat-twelid ©did u ta’ l-unzjoni ta’l-Ispirtu s-Santu ©ew ikkonsagrati biex ikunu dar spiritwali u saçerdozjuqaddis ˙a joffru sagrifiççji spiritwali”.1

G˙alkemm f’kull çelebrazzjoni tas-sagramenti l-©emg˙a kollha hil-liturgu (i.e. iç-çelebrant), mhux il-membri kollha tal-Ìisem Mistikug˙andhom l-istess ministeru. Xi membri huma msej˙in minn Alla, fil-Knisjau permezz tal-Knisja, g˙all-qadi speçjali fi dan il-komunità. Dawn jintg˙aΩluu ji©u kkonsagrati permezz tas-sagrament ta’ l-Ordni. IΩda mbag˙ad hemm

3

5

4

5


ukoll ˙idmiet o˙ra li ma ji©ux ikkonsagrati permezz tas-sagrament ta’l-Ordni, u li l-uffiççju tag˙hom hu determinat mill-isqfijiet skondit-tradizzjonijiet litur©içi u l-˙ti©ijiet pastorali.2

Formazzjonital-ministri

Biex f’kull parroçça jkun hemm numru suffiçjenti ta’ persuni m˙ejjijali kapaçi jaqdu xi ministeru partikulari waqt iç-çelebrazzjonijiet litur©içi,tajjeb li jkomplu jissa˙˙u l-inizjattivi tas-Segretarjat g˙al-Litur©ija lig˙andhom b˙ala g˙an il-formazzjoni tal-ministri. Din il-˙idma ssir fil-qafas ta’ l-Istitut ta’ Formazzjoni Pastorali.

Sensta’ appartenenza

G˙andu jsir sforz biex jin˙oloq dejjem aktar ambjent ta’ komunità fil-©emg˙a li tiççelebra, li jg˙in biex in-nies i˙ossu dejjem aktar is-sens ta’appartenenza. Ting˙ata wkoll attenzjoni partikulari lill-persuni b’diΩabilitàbiex dawn i˙ossuhom tassew parti mill-©emg˙a li qed tiççelebra u biexjitwarrab kull xkiel li jtellifhom f’dan.

Min˙abba l-iΩvilupp soçjali li sar f’dawn l-a˙˙ar snin f’diversi n˙awi,in˙olqu Ωoni pastorali ©odda fi ˙dan il-parroççi, li kemm-il darba humakomunitajiet li jiççelebraw il-litur©ija. Tkun ˙a©a f’waqtha li jkunu studjatiaktar fil-fond dawn ir-realtajiet ©odda u r-rabta tag˙hom mal-parroçça,

2 Fost dawn insibu: l-abbatini, il-letturi, l-animaturi, il-kanturi u l-muΩiçisti, il-ministri straordinarji tat-tqarbin, l-ushers, dawk li jie˙du ˙sieb l-ambjent tal-knisja (flower decorators, sagristana u o˙rajn).

6

6

7


biex wie˙ed jara b’liema mod jistg˙u jiççelebraw a˙jar il-mumenti ewleninfil-˙ajja tal-membri tal-komunità.

Nis©a ta’ sinjaliu simboli

Iç-çelebrazzjoni litur©ika tintise© b’˙afna sinjali u simboli. G˙aliexil-bniedem g˙andu ©isem u ru˙ u g˙alhekk hu spiritwali u korporali fl-istess˙in, hu jasal biex ifisser u jag˙raf il-veritajiet spiritwali permezz ta’ sinjaliu simboli materjali.

Kristu, fil-predikazzjoni tieg˙u, spiss g˙amel uΩu minn sinjali li a mill-˙olqien biex jg˙arraf il-misteri tas-Saltna ta’ Alla. Ta l-fejqan jew wettaqkliemu permezz ta’ sinjali materjali jew permezz ta’ ©esti simboliçi. WaraG˙id il-Óamsin, permezz tas-sinjali sagramentali tal-Knisja tieg˙u, l-Ispirtus-Santu jqaddes u jag˙ti l-˙ajja.

Biex ikun hemm apprezzament aktar profond tas-sinjali u s-simbolifil-litur©ija hemm bΩonn ta’ formazzjoni serja, l-ewwelnett permezz taç-çelebrazzjoni litur©ika nnifisha g˙aliex waqt li qed tiççelebra, titg˙allemtiççelebra, u ssir taf x’qed tiççelebra. Biss wie˙ed irid ja˙seb ukoll dwarmezzi ta’ formazzjoni qabel u wara ç-çelebrazzjoni.

Laqg˙ata’ djalogu

Iç-çelebrazzjoni sagramentali hi laqg˙a ta’ wlied Alla ma’ Missierhom, fiKristu u l-Ispirtu s-Santu. Din il-laqg˙a ssir qisha djalogu permezz ta’g˙emil u ta’ kliem. L-Ispirtu s-Santu ma jag˙tiniex biss li nifhmu l-Kelmata’ Alla u t-talb tal-Knisja biex iqajjem fina l-fidi; permezz tas-sagramentijag˙mel ukoll li jse˙˙u “l-g˙e©ubijiet” ta’ Alla m˙abbrin mill-Kelma ut-talb.

7

8


Il-Kelmata’ Alla

Qabel kollox, fiç-çelebrazzjonijiet litur©içi g˙andu jo˙ro© is-siwi tas-sinjalital-Kelma ta’ Alla: il-ktieb tal-Kelma ta’ Alla (lezzjonarju), il-venerazzjonili tintwera g˙alih (purçissjoni, inçens, dawl, bewsa), id-dinjità tal-post fejntit˙abbar il-Kelma (l-ambone). Il-qari jrid isir b’mod li l-Kelma tinstema’ utinftiehem. G˙aldaqstant mhux biss is-sistema ta’ amplifikazzjoni fil-knejjestag˙na trid tkun ta’ l-aqwa kwalità, iΩda tajjeb li jkun hemm korsijiet ta’formazzjoni serja g˙al-letturi li fihom jing˙ata tag˙rif bibliku, litur©iku utekniku. L-animaturi g˙andhom janimaw il-©emg˙a b’tali mod li din twie©ebbl-aktar mod naturali g˙all-akklamazzjonijiet, salm responsorjali, stqarrijatal-fidi, u f’waqtiet o˙ra tal-quddiesa.

L-omelija

L-omelija tkompli t-t˙abbira tal-Kelma ta’ Alla g˙aliex tg˙in lin-nies ikomplujid˙lu fil-misteri tat-twemmin tal-˙ajja nisranija. Fl-omelija, is-saçerdot jewid-djaknu g˙andu “iwassal lill-a˙wa biex jifhmu t-tifsir g˙oli ta’ l-Iskrittura,jifta˙ qlub il-fidili g˙ar-radd il-˙ajr lil Alla g˙all-g˙e©ubijiet kbar tieg˙u,iqawwi f’kull min qieg˙ed jie˙u sehem fiç-çelebrazzjoni l-fidi fil-Kelma liwaqt iç-çelebrazzjoni ssir sagrament bis-setg˙a ta’ l-Ispirtu s-Santu, ujistedinhom jid˙lu g˙ad-dmirijiet li titlob minnhom il-˙ajja nisranija”.3

G˙alhekk is-saçerdot irid ikollu formazzjoni kontinwa li tinkludiaspetti bibliçi, litur©içi-teolo©içi, tekniçi, tax-xjenzi umani u tat-tag˙limsoçjali tal-Knisja. Fid-dawl tal-kummenti li saru fil-konsultazzjoni tas-Sinodu,4 g˙andha ting˙ata importanza kbira lil din il-formazzjoni regolari.

3 Ordni g˙all-Qari tal-Quddiesa (1981), 41.

4 Ara Rapport tal-Konsultazzjoni fl-ewwel faΩi tas-Sinodu Djoçesan (1 ta’ Novembru 2000), 9.

9

8

10


Waqt li ji©u osservati n-normi litur©içi, g˙andha ti©i studjatal-possibbiltà ta’ metodi ©odda kif issir l-omelija: l-uΩu ta’ mezzi awdjo-viΩiviu drama jistg˙u jkunu fost l-g˙ajnuniet li bihom niffaçilitawil-komunikazzjoni tal-Kelma ta’ Alla. G˙andu ji©i wkoll studjat is-sehem ta’lajçi fejn tid˙ol l-omelija. Minbarra l-qsim ta’ esperjenzi – li qatt ma jie˙dul-post ta’ l-omelija – il-lajçi jistg˙u jg˙inu lis-saçerdot billi jiltaqg˙u mieg˙uqabel u jwasslulu ˙sibijiet g˙all-omelija. Naturalment, is-saçerdotm’g˙andux sempliçiment ji©bor u jg˙aqqad is-su©©erimenti. Min jippresiedijrid imur lil hinn mis-su©©erimenti, g˙aliex dawk li jag˙mluhom mhux bilforsjirrappreΩentaw l-idejat tal-komunità s˙i˙a u g˙alhekk jistg˙u ma jarawxil-bΩonnijiet ta’ min ikun qed jisma’.

Jixraq li wara l-omelija jit˙alla mument tas-skiet g˙ar-riflessjoni tan-nies. Min˙abba s-siwi tag˙ha, fil-kaΩ tal-quddiesa, tajjeb li ssir riflessjonikuljum, l-aktar fil-©ranet tal-G˙id, tar-Randan u ta’ l-Avvent, u f’festi o˙rau f’dawk l-okkaΩjonijiet li fihom imorru aktar nies g˙all-quddies.

It-talbtal-Knisja

Minbarra l-qari tal-Kelma ta’ Alla, nikkomunikaw ma’ Alla permezz tat-talbtal-Knisja. B˙alma nag˙tu importanza kbira lill-Ktieb tal-Kelma, g˙andnanΩommu b’çerta dinjità l-Missal, u r-Ritwali l-o˙ra li fihom hemm it-talbtag˙na lil Alla. Is-Segretarjat g˙al-Litur©ija g˙andu jg˙in u jag˙ti l-pariritieg˙u lill-Kummissjoni Litur©ika Nazzjonali fil-preparazzjoni ta’traduzzjonijiet litur©içi ©odda u fir-reviΩjoni ta’ dawk attwali, ˙alli dawnikunu jinftiehmu sew mill-©emg˙a. Is-Segretarjat g˙andu jitlob ukoll lill-Kummissjoni Litur©ika Nazzjonali biex tistudja l-possibbiltà ta’kompoΩizzjoni ta’ testi ©odda fl-ispirtu ta’ l-Istruzzjoni Liturgiamauthenticam.

G˙andha ting˙ata importanza partikulari lit-talbiet tal-gemg˙a, jewit-talba tal-fidili. Il-poplu jrid jifhem li f’dan il-mument ikun qed jaqdi

9

11


l-uffiççju saçerdotali li rçieva fil-mag˙mudija billi joffri talb lil Alla, fostl-o˙rajn g˙all-bΩonnijiet tal-Knisja, g˙all-©id tad-dinja, g˙al dawk li qed ibatuu g˙all-komunità lokali.5 Il-kotba ma˙ru©a mill-Kummissjoni Litur©ikaNazzjonali huma ta’ g˙ajnuna, iΩda jixraq li l-intenzjonijiet ji©u addattati biextassew jirriflettu l-bΩonnijiet kontemporanji tal-bniedem.

Il-kantu l-muΩika

Il-Knisja dejjem ispirat ru˙ha mill-eΩortazzjoni ta’ l-Appostlu Pawlu:“Kantaw flimkien salmi, innijiet u g˙ana spiritwali: kantaw u g˙annu minnqalbkom lill-Mulej” (Ef 5,19). G˙alhekk tul is-snin fittxet li ©©ib ’il quddiemil-kant u l-muΩika sagra biex waqt id-devozzjonijiet u ç-çelebrazzjonijiet tal-Knisja l-insara jkunu jistg˙u jsemmg˙u l-il˙na tag˙hom, g˙ax “min ikantajkun jitlob darbtejn” (Santu Wistin). B’dan il-mod jintla˙aq ukoll dejjemaktar l-g˙an ewlieni tal-litur©ija: il-glorja ta’ Alla u l-qdusija tal-bnedmin.6

Il-KummissjoniMuΩika Sagra

Il-Kummissjoni MuΩika Sagra, fi ˙dan is-Segretarjat g˙al-Litur©ija, tridtkompli tapprezza u ©©ib ’il quddiem it-tradizzjoni muΩikali tal-Knisjauniversali u lokali. G˙alhekk trid tara li:

• l-komunità nisranija jkollha ripertorju varjat g˙aç-çelebrazzjonijiet differenti u tara li jkunu esegwiti b’mod xieraq;• i©©ib ’il quddiem il-kant gregorjan;• tinkura©©ixxi ©eneru kontemporanju ta’ muΩika sagra li jkollul-kwalitajiet tassew ta’ muΩika sagra;

5 Introduzzjoni Ìenerali g˙all-Missal Ruman (2000), 69-70.

6 Dwar dan is-su©©ett, ara wkoll id-dokument tas-Sinodu Kultura-Soçjetà-Knisja, 66-70.

12

10

• tg˙in biex jimxu ’l quddiem il-korijiet parrokkjali, l-aktar billit˙arre© id-diri©enti tal-korijiet u tara wkoll kif ting˙ata formazzjonilitur©ika ©enwina lill-muΩiçisti u lill-kanturi, fil-qafas ta’ l-Istitut ta’Formazzjoni Pastorali.

Tiççelebra“illum”

Il-Knisja “t˙oss li huwa dmir tag˙ha li tiççelebra l-opra tas-salvazzjoni lig˙amel l-G˙arus tag˙ha b’tifkira mqaddsa”.7 Hija u tiççelebra l-Misteru ta’Kristu fit-talb tag˙ha spiss ittenni “illum”, bi twe©iba g˙at-talba li g˙allimhaKristu (ara Mt 6,11) u g˙as-sej˙a ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Lhud 3,7; 4,11;Salm 95,7). Hu “illum” ta’ Alla l-˙aj li fih il-bniedem hu msejja˙ biex jid˙olfis-“sieg˙a” tal-G˙id ta’ Ìesù li tid˙ol fl-istorja u hi l-qofol tag˙ha.8

Jum il-Mulej

Il-Knisja tiççelebra, kull tmint ijiem, il-Misteru tal-G˙id, skond tradizzjoniminn Ωmien l-Appostli, tradizzjoni li bdiet mill-jum stess tal-qawmien ta’Kristu mill-imwiet: bir-ra©un kollu dan il-jum jissejja˙ Jum il-Mulej, il-Óadd.9

Jum il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet hu, fl-istess ˙in, “l-ewwel jum tal-©img˙a”, it-tifkira ta’ l-ewwel jum tal-˙olqien, u t-“tmien jum” li fih Kristu,wara l-mistrie˙ tieg˙u tas-Sibt il-Kbir, ta bidu g˙all-Jum li g˙amel il-Mulej,jum li ma g˙andux filg˙axija.10

7 Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Sacrosanctum Concilium (4 ta’ Diçembru 1963),102.

8 Ara KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika (1992), par. 1165.

9 Ara Ìwanni Pawlu II, Ittra Appostolika Dies Domini (31 ta’ Mejju 1998), fejn jispjega fil-fond it-teolo©ijau l-ispiritwalità tal-Óadd b˙ala Jum il-Mulej.

10 Ara KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika, par. 1166.

13

14


11

15

Dan il-jum hu proprju tal-©emg˙a litur©ika. Fih l-insara jin©abru “˙ajisimg˙u l-Kelma ta’ Alla, jie˙du sehem fl-Ewkaristija, u j©eddu t-tifkira tal-passjoni, tal-qawmien mill-imwiet u tal-glorja tal-Mulej Ìesù, huma ujroddu ajr lil Alla li tahom twelid ©did g˙al tama ajja permezz tal-qawmienta’ Kristu mill-imwiet”.11 Is-sehem fl-Ewkaristija g˙andu jkun “il-qalb tal-Óadd g˙all-img˙ammdin kollha”.12

Minbarra l-quddiesa, li hi l-qofol tal-litur©ija tal-Knisja, f’dan il-jumg˙andha tikseb l-importanza li jixirqilha ç-çelebrazzjoni tal-litur©ija tas-sig˙at. L-insara huma m˙e©©a joffru sagrifiççju ta’ tif˙ir u radd il-˙ajr lil Alla,li jibda bit-talba ta’ sbi˙ il-jum, u jasal g˙at-tmiem bit-talba ta’ radd il-˙ajrma’ nΩul ix-xemx, u bit-talba ta’ qabel il-mistrie˙ tal-lejl.

Attenzjoniliç-çelebrazzjoni tal-quddiesa

Il-karattru litur©iku ta’ Jum il-Mulej irid ji©i enfasizzat aktar. F’kull parroçça,u speçjalment fejn hemm g˙add ta’ knejjes, g˙andha ssir evalwazzjoni tan-numru tal-quddies u ssir ri-organizzazzjoni tal-˙inijiet bil-g˙an li l-quddiesjaqdi l-bΩonnijiet tal-komunità u jirrispetta r-riΩorsi umani li g˙andha l-parroçça.

Il-Kummissjoni Litur©ika Parrokkjali g˙andha kontinwament tara kiffil-quddiesa l-komunità tiltaqa’ mal-Mulej li qam mill-imwiet, u li jistedinhag˙all-mejda tieg˙u. G˙alhekk trid tara li dawk li jaqdu xi ministeru jkunum˙arrgin sewwa; li jkun hemm g˙ajnuniet g˙all-parteçipazzjoni tal-©emg˙a,b˙al kotba tal-kant u fuljetti bil-qari; li ting˙ata importanza lill-parteçipazzjoni attiva tat-tfal u lil dawk bi bΩonnijiet differenti. Tajjeb li ti©istudjata l-possibbiltà, l-aktar fil-knejjes kolle©©jati, tat-talb tal-litur©ija tas-sig˙at flimkien mal-poplu.

11 Sacrosanctum Concilium, 106.

12 Ìwanni Pawlu II, Ittra Appostolika Novo Millennio Ineunte (6 ta’ Jannar 2001), 36.


12

17

16

Meta jirçievu l-Ewkaristija, id-dixxipli ta’ Kristu j˙ejju ru˙hom biexjid˙lu bil-qawwa ta’ Kristu Rxoxt g˙al dawk id-dmirijiet li qed jistennewhomfil-˙ajja ta’ kuljum. G˙all-insara, il-quddiesa ma tispiççax fil-bieb tal-KnisjaiΩda huma msej˙in biex jag˙tu xhieda ta’ l-Evan©elju u jxandruh fil-˙ajjatag˙hom ta’ kuljum u biex fl-attivitajiet tal-komunità parrokkjali jwasslul-fer˙ tal-laqg˙a tal-Mulej (ara Lq 24,33-35).

L-g˙ajxienta’ Jum il-Mulej

Jum il-Mulej jg˙in biex kul˙add igawdi Ωmien ta’ mistrie˙ u ta’ rikreazzjonibiΩΩejjed, biex ikun jista’ jie˙u sieb xieraq tal-˙ajja tieg˙u familjari, kulturali,soçjali u reli©juΩa.13 Skond tradizzjoni antika, il-litur©ija tal-Óadd l-insarajg˙ixuha permezz ta’ g˙emejjel ta’ ©id u servizz umli mal-morda, ma’ minhu batut u ma’ l-anzjani. L-insara jqaddsu Jum il-Mulej u j˙ossu l-litur©ijab˙ala g˙ajn ta’ ajja meta jiddedikaw il-˙in u l-˙sibijiet tag˙hom g˙all-familjau g˙all-qraba, iktar u iktar meta mhux dejjem ikollhom çans li jag˙mlu danbiΩΩejjed matul il-©img˙a. Il-Óadd hu jum ta’ riflessjoni u ta’ meditazzjonita’ dak kollu li jg˙in biex tikber il-˙ajja tar-ru˙.

Ir-rikkezza u l-importanza ta’ dan il-jum jitolbu li xi drabi, metal-Kelma ta’ Alla tag˙ti l-possibbiltà, fl-omelija tal-Óadd issir katekeΩi fuqit-tielet kmandament.

Is-sena litur©ika

It-tlett ijiem imqaddsa tal-G˙id huma l-qofol tas-sena litur©ika g˙ax fihomniççelebraw il-Misteru tal-passjoni, il-mewt u l-qawmien ta’ Kristu. IΩda

13 Ara Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Pastorali Gaudium et Spes (7 ta’ Diçembru 1965), 67.


13

18

matul is-sena l-Knisja tiΩviluppa aspetti diversi ta’ dan l-istess misteru. Danjg˙odd l-aktar g˙aç-çiklu tal-festi tal-Misteru ta’ l-Inkarnazzjoni(i.e. T˙abbira tal-Mulej, Milied, Epifanija). Dawn is-solennitajiet ifakkru l-bidu tas-salvazzjoni tag˙na u jag˙tuna l-ewwel frott tal-Misteru tal-G˙id.

Hija u tiççelebra kull sena l-Misteru ta’ Kristu, il-Knisja Mqaddsativvenera b’im˙abba speçjali l-Imqaddsa Ver©ni Marija, Omm Alla, ling˙aqdet ma’ Binha f’rabta li ma tin˙all qatt fl-opra tas-salvazzjoni.14

Imbag˙ad meta l-Knisja kull sena tag˙mel it-tifkira tal-martri u tal-qaddisinl-o˙ra, hija tkun ixxandar il-Misteru tal-G˙id f’dawk li mxew wara Kristu,batew mieg˙u u ©ew igglorifikati flimkien mieg˙u, u turihom lill-insara b˙alaeΩempji.15

It-Tlett Ijiemtal-G˙id

Biex it-Tridu tal-G˙id jidher dejjem aktar b˙ala l-qalba tas-sena litur©ika,tajjeb li ti©i valutata mill-©did il-litur©ija ta’ dawn il-jiem.

Irridu niskopru s-sens tas-Sibt filg˙odu u mal-Knisja nist˙ajlu ru˙na˙dejn il-qabar ta’ Ìesù nimmeditaw fuq il-passjoni u l-mewt tieg˙u, u l-inΩultieg˙u ta˙t l-art, waqt li nistennew il-qawmien. Jixraq li l-knejjes ikunumiftu˙a u fihom tigi ççelebrata l-litur©ija tas-sig˙at.

F’Malta fejn il-˙idma pastorali fir-Randan hija qawwija u fejn g˙andnadiversi çelebrazzjonijiet popolari marbuta mat-tifkira tal-passjoni tal-Mulej,jista’ jag˙ti l-kaΩ li ç-çelebrazzjoni tal-V©ili tal-G˙id qed titlef miç-çentralitàtag˙ha. G˙aldaqstant tajjeb li ji©i studjat kif din tkun verament “omm

14 Ara Sacrosanctum Concilium, 103.

15 Ara ibid., 103-104.


14

19

il-v©ejjel imqaddsa kollha” u, jekk hu possibbli, ti©i ççelebrata bil-lejl biexto˙ro© aktar l-idea ta’ sahra.

KatekeΩidwar il-Misteru tal-G˙id

Min˙abba d-devozzjonijiet qawwija lejn il-Madonna u l-qaddisin, trid issirkatekeΩi biex in-nies jifhmu sewwa t-tifsira tal-Misteru tal-G˙id u l-postçentrali tieg˙u fl-istorja tas-salvazzjoni. F’din il-katekeΩi g˙andha ti©ippreΩentata “©erarkija tal-veritajiet” biex manifestazzjonijiet uçelebrazzjonijiet li jduru lejn misteri o˙ra ta’ salvazzjoni fil-˙ajja ta’ Kristu,u lejn il-Ver©ni Mqaddsa, l-An©li u l-Qaddisin, isibu posthom. G˙alhekkg˙andu jinstab rimedju biex fil-parroççi ma jibqg˙ux ji©u ççelebrati l-festititulari jew sekondarji f’nhar il-festi litur©içi prinçipali, b˙alma huma G˙idil-Óamsin, Corpus u t-Trinità Qaddisa.

Ti©didtaç-çelebrazzjonijiet tal-festi

Il-Kummissjoni Litur©ika Parrokkjali, bl-g˙ajnuna tas-Segretarjat g˙al-Litur©ija, g˙andha tistudja wkoll kif se ji©©eddu ç-çelebrazzjonijiet tal-festiparrokkjali. Dawn g˙andhom ikunu okkaΩjonijiet fejn il-litur©ija tas-sig˙atu l-quddiesa ji©u ççelebrati b’solennità aktar mis-soltu, bis-sehem tal-©emg˙a.

Id-dar tat-talb

“Id-dar tat-talb fejn l-Ewkaristija tigi ççelebrata u fejn tinΩamm, fejn jin©abrul-insara, fejn hu preΩenti l-Iben ta’ Alla, is-Salvatur tag˙na, li ©ie offrutg˙alina fuq l-altar tas-sagrifiççju u ji©i meqjum b˙ala g˙ajnuna u fara© ta’l-insara, g˙andha tkun sabi˙a, u adatta g˙at-talb u g˙aç-çelebrazzjonijiet

20

21


15

22

Ewkaristiçi.”16 Fil-pjanifikazzjoni u fir-ri-strutturar tal-knejjes g˙andhating˙ata importanza lill-poΩizzjoni ta’ l-altar, l-ambone, is-sedja, it-tabernaklu, il-battisteru u l-fonti ta’ l-ilma mbierek, il-konfessinarju, u r-riserva taΩ-Ωjut imqaddsa. Wie˙ed irid jag˙ti kaΩ ukoll tal-post tal-©emg˙ali jrid ikun komdu, imdawwal, nadif, arjuΩ, jistieden g˙all-©abra u s-skiet,u jaqdi l-˙ti©ijiet ta’ persuni b’diΩabilità.

Il-KummissjoniArti Sagra

Il-Kummissjoni Arti Sagra, fi ˙dan is-Segretarjat g˙al-Litur©ija, waqt lita˙dem fil-qrib mal-kummissjonijiet l-o˙ra fl-istess Segretarjat, mal-Kummissjoni Patrimonju Kulturali Kattoliku u ma’ entijiet o˙ra, trid:

• fil-qafas ta’ l-Istitut ta’ Formazzjoni Pastorali, torganizza semi-nars u laqg˙at fuq l-ispazju sagru u l-patrimonju artistiku;• tara li l-pro©etti sottomessi g˙all-approvazzjoni tag˙ha mhuxbiss jil˙qu livell artistiku iΩda fuq kollox jaqdu funzjoni litur©ika upastorali;• to˙ro© linji ta’ gwida biex, fejn tin˙ass il-˙tie©a, il-knejjes tag˙naji©u ri-strutturati g˙al-Litur©ija ta’ wara l-Konçilju Vatikan II.

16 Konçilju Vatikan II, Digriet Presbyterorum Ordinis (7 ta’ Diçembru 1965), 5.


KAP III

IS-SAGRAMENTI

17

24

IS-SAGRAMENTI

17 Ara Pawlu VI, Kostituzzjoni Appostolika Divinae Consortium Naturae (15 ta’ Awissu 1971), Introduzzjoni.

Is-sagramenti tad-d˙ulfil-˙ajja nisranija

Is-sagramenti tad-d˙ul fil-˙ajja nisranija – Mag˙mudija, Konfermazzjoni(GriΩma ta’ l-Isqof) u Ewkaristija – iqieg˙du l-pedamenti tal-˙ajja nisranijakollha. Imweldin g˙all-˙ajja ©dida permezz tal-Mag˙mudija, l-insara jissa˙˙upermezz tas-sagrament tal-Konfermazzjoni u fl-Ewkaristija jirçievu l-˙obΩtal-˙ajja ta’ dejjem.17

Iç-çelebrazzjoni tas-sagramenti tal-bidu tal-˙ajja nisranija titlob mill-kandidati (jekk ikunu kbar biΩΩejjed) u minn dawk li jmexxuhom, mixja ta’smig˙ tal-Kelma ta’ Alla, konverΩjoni awtentika, g˙ajxien ta’ l-Evan©elju, ul-inseriment fil-˙ajja tal-komunità nisranija.

Is-sagramenttal-Mag˙mudija

Il-Mag˙mudija hi l-pedament tal-˙ajja nisranija kollha, l-g˙atba tal-˙ajja fl-Ispirtu, il-bieb li minnu ng˙addu g˙as-sagramenti l-o˙ra. Bil-Mag˙mudijanin˙elsu mid-dnub u nitwieldu mill-©did b˙ala wlied Alla, insiru membri ta’Kristu u nissie˙bu mal-Knisja u fil-missjoni tag˙ha.

It-tifsir u l-grazzja tas-sagrament tal-Mag˙mudija jidhru b’mod l-aktarçar fir-riti taç-çelebrazzjoni. L-insara jaslu biex jaraw l-g˙ana kollu mfisseru mog˙ti minn dan is-sagrament lill-img˙ammdin ©odda, jekk jie˙du sehemattiv fiç-çelebrazzjoni u joqog˙du attenti g˙all-©esti li jsiru u g˙all-kliem lijing˙ad. F’xi okkaΩjoni partikulari, b˙all-festa tal-Mag˙mudija tal-Mulej,jixraq li ssir katekeΩi bbaΩata fuq ir-rit. F’din il-katekeΩi ji©u spjegatil-mumenti prinçipali: il-marka tas-sinjal tas-salib, fil-bidu taç-çelebrazzjoni;

23

18

26

25

IS-SAGRAMENTI

l-eΩorçiΩmu; it-tberik ta’ l-ilma; il-Mag˙mudija; id-Dilka biΩ-Ωejt tal-griΩma;il-libsa l-bajda; l-g˙oti tad-dawl; l-effatah.

Is-sehem tal-©enituriu tal-parrini

Il-grazzja tal-Mag˙mudija tkompli tiΩviluppa fit-trabi bl-g˙ajnuna tal-©enituri.Hawn ukoll jid˙ol id-dmir tal-parrini li g˙andhom ikunu nsara ta’ fidi s˙i˙a,li jkollhom il-˙ila u jkunu lesti jg˙inu l-img˙ammed ©did fit-triq tal-˙ajjanisranija.18 Biex il-parrini u l-©enituri jaqdu sew din il-missjoni afdata lilhom,g˙andha ssir katekeΩi g˙alihom li tie˙u l-forma ta’ laqg˙a jew tnejn, jekkikun possibbli fid-dar tal-©enituri.

Mill-banda l-o˙ra, il-komunità nisranija kollha trid takkumpanja lill-img˙ammdin ©odda u tg˙inhom fil-mixja nisranija.

Il-valurtal-battisteru

Min˙abba ç-çentralità tas-sagrament tal-Mag˙mudija fil-˙ajja ta’ l-insara,tajjeb li fil-knejjes parrokkjali ji©i apprezzat il-battisteru, biex dan ikun tifkirakontinwa tal-grazzja li l-img˙ammed irçieva fil-Mag˙mudija. Il-post tal-battisteru m’huwiex fuq il-presbiterju u lanqas ma hu idejali l-uΩu ta’ fontiportabili (mhux fiss) ˙lief f’kaΩi ta’ eççezzjoni. Tajjeb li, fejn possibbli,il-battisteri joffru l-possibbiltà tal-Mag˙mudija bl-immersjoni biex jo˙ro©aktar çar is-simbolu tat-tis˙ib fil-mewt ta’ Kristu tal-katekumenu, li mill-ilma jo˙ro© permezz tal-qawmien ma’ Kristu b˙ala ˙olqien ©did. Qribil-battisteru irid ikollu post dinjituΩ il-blandun, tifkira kontinwa g˙all-img˙ammed li fil-Mag˙mudija rçieva “id-dawl veru li jdawwal lil kull

18 Ara l-Kodiçi tal-Li©i Kanonika (1983), kan. 872-874.

19

27

IS-SAGRAMENTI

bniedem” u, imdawwal bih, sar bin id-dawl u hu nnifsu messa©©ier ta’ danid-dawl lill-o˙rajn.

L-ewwel Qrara

L-ewwel çelebrazzjoni tas-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni hi inserita fil-mixja kateketika tat-tfal u din ti©i qabel l-ewwel tqarbina. Iç-çelebrazzjonita’ l-ewwel qrara g˙andha tkun adatta g˙all-età tat-tfal u, minbarra l-aspettta’ dispjaçir g˙ad-dnubiet imwettqa, g˙andha ting˙ata importanza kbira lill-ma˙fra, u l-fer˙ tal-˙biberija miksuba mill-©did ma’ Alla.

L-ewwel Tqarbina

It-tfal li fil-Mag˙mudija saru wlied Alla, bl-ewwel Tqarbina jid˙lu g˙all-festatat-tie© tal-Óaruf u jirçievu l-Ìisem u d-Demm ta’ Kristu. Il-quddiesa ta’l-ewwel Tqarbina trid ti©i ppreparata b’mod li t˙e©©e© il-parteçipazzjoniattiva tat-tfal u l-familjari tag˙hom. G˙andu jsir sforz biex ji©u evitatiesa©erazzjonijiet li jmorru kontra dak kollu li tfisser g˙alina l-Ewkaristija.Fiç-çelebrazzjoni ta’ l-ewwel Tqarbina g˙andu jkun hemm g˙aΩla tas-sempliçità u s-serjetà, u jixraq li tkun mument ta’ festa fil-˙ajja tal-komunità.

Is-sagramenttal-Konfermazzjoni

Is-sagrament tal-Konfermazzjoni iwassal biex il-grazzja tal-Mag˙mudijatissa˙˙a˙ aktar. Dan is-sagrament:

• iniΩΩel fina aktar fil-fond l-g˙eruq tag˙na, b˙ala wlied Alla;• jg˙aqqadna u jxebbahna b’mod aktar s˙i˙ ma’ Kristu;• ikattar fina d-doni ta’ l-Ispirtu s-Santu;• jag˙mel aktar perfetta r-rabta tag˙na mal-Knisja;• jag˙tina qawwa speçjali mill-Ispirtu s-Santu biex inxandru l-fidi

28

29

20

30

IS-SAGRAMENTI

bil-kliem u bl-g˙emil b˙ala veri xhieda ta’ Kristu biex bil-kura©© kollunistqarru l-isem ta’ Kristu u biex qatt ma nist˙u mis-salib tieg˙u.19

T˙ejjijag˙all-Konfermazzjoni

It-t˙ejjija g˙all-Konfermazzjoni trid tfittex li twassal lill-persuna li qedtirçievi l-formazzjoni g˙al g˙aqda aktar intima ma’ Kristu, u g˙al familjaritàaktar ˙ajja ma’ l-Ispirtu s-Santu, mal-˙idma, id-doni u s-sej˙at tieg˙u.Il-katekeΩi tal-Konfermazzjoni trid tfittex li twassal lil dawk li se jirçievus-sagrament ˙a j˙ossu verament li huma membri tal-Knisja ta’ Kristu,l-aktar billi j˙ossuhom parti mill-komunità parrokkjali20 u li lesti jid˙lug˙all-˙idma ta’ l-appostolat.

Din il-mixja kateketika titlob li l-età tal-Konfermazzjoni ti©i rivedutau ç-çelebrazzjoni ssir meta tfal ikunu akbar fl-età. Fl-istess waqtm’g˙andniex ninsew li l-grazzja tal-Mag˙mudija hi grazzja ta’ g˙aΩla li Allajag˙mel minn rajh ming˙ajr ebda mertu tag˙na, u g˙alhekk ma te˙tie© ebdaratifika biex tibda sse˙˙.21

G˙all-Konfermazzjoni, il-kandidati g˙andhom ifittxu li jkollhoml-g˙ajnuna spiritwali ta’ parrinu/a. L-istess b˙alma ji©ri fil-Mag˙mudija,il-kappillan minn Ωmien qabel g˙andu jinforma lill-©enituri dwar il-kwalitajietli g˙andu jkollhom il-parrini, ji©ifieri li jridu jkunu nies li jipprattikaw il-fidili j˙addnu u li jg˙ixu ˙ajja morali skond it-tag˙lim tal-Knisja. Jaqbel li dawnikunu l-istess tal-Mag˙mudija biex tidher çara r-rabta li hemm bejn iΩ-Ωew©sagramenti.22 Jekk il-familja ma jkollhiex persuna li tkun fi grad li

19 Ara Lumen Gentium, 11-12.

20 Ara Ordni g˙all-GriΩma (1972),Tag˙rif ta’ qabel: 3,4.


22 Ara Ordni g˙all-GriΩma, Tag˙rif ta’ qabel: 5,6.

21

31

IS-SAGRAMENTI

takkumpanja lill-kandidat fil-mixja tal-fidi, tajjeb li katekist jew persuna o˙rafil-komunità tintg˙aΩel biex tassumi din ir-responsabbiltà.

L-Isqof, nhar Óamis ix-Xirka, waqt iç-çelebrazzjoni tal-Quddiesa tal-GriΩma, jikkonsagra Ω-Ωejt tal-griΩma g˙ad-djoçesi tieg˙u. RappreΩentantital-kandidati g˙as-sagrament tal-Konfermazzjoni mill-parroççi jistg˙u ji©umistiedna biex jattendu g˙al din il-konsagrazzjoni li nistg˙u nqisuha b˙alaparti miç-çelebrazzjoni tal-Konfermazzjoni.23 Barra minn hekk, qabeljibdew iç-çelebrazzjonijiet tas-sagrament tal-Konfermazzjoni fid-djoçesi,l-Arçisqof jista’ jiltaqa’ mal-kandidati kollha f’laqg˙a li ti©i organizzatag˙alihom, biex hu, il-ministru tas-sagrament, jipprepara lil dawk li jkunuwaslu biex jirçievu d-don ta’ l-Ispirtu s-Santu.

Itinerarjug˙all-adulti

L-operaturi pastorali g˙andhom kemm jista’ jkun isegwu l-mixja kateketika-litur©ika stabbilita mir-rit litur©iku, b˙ala eΩempju tipiku ta’ inizjazzjonis˙i˙a fil-fidi u fil-˙ajja nisranija. Ir-rit jinkludi çelebrazzjonijiet tal-Kelma ta’Alla u talb ie˙or u g˙andu b˙ala qofol iç-çelebrazzjoni tal-Mag˙mudija, tal-Konfermazzjoni u ta’ l-Ewkaristija. Din il-mixja tkompli mbag˙ad fl-esperjenza li wie˙ed jag˙mel fil-Knisja.

Ir-realtà ta’ llum titlob b’ur©enza akbar li l-parroççi jkunu tassewstrumenti ta’ ri-evan©elizzazzjoni biex i˙abbru l-Evan©elju ta’ Kristu lil dawkl-img˙ammdin li ma jipprattikawx il-˙ajja nisranija u hekk jin©ibdu ˙allijg˙ixuha b’impenn fil-˙ajja personali, familjari u komunitarja. Frott kbirpastorali jittie˙ed jekk fil-parroçça jkun hemm katekeΩi ta’ waral-mag˙mudija mibnija b’mod ta’ katekumenat u ispirata mir-Rit tad-Da˙laNisranija ta’ l-Adulti u d-Direttorju Ìenerali tal-Kateketika.


22

33

32

IS-SAGRAMENTI

Iç-çelebrazzjonita’ l-Ewkaristija

L-Ewkaristija hi l-qalba u l-qofol tal-˙ajja tal-Knisja g˙ax fiha Kristu jsie˙ebil-Knisja u l-membri kollha tieg˙u fis-sagrifiççju ta’ tif˙ir u ta’ radd il-˙ajrli offra darba g˙al dejjem fuq is-salib lil Missieru. Il-quddiesa hi g˙alhekkit-tifkira tal-G˙id tal-Mulej, ji©ifieri tal-˙ajja bil-mewt u bil-qawmien ta’Kristu. Waqt il-quddiesa dan il-misteru ji©©edded ta˙t sinjali sagramentali.B’dan is-sagrifiççju Kristu jxerred kotra ta’ grazzji fuq il-Knisja.

L-elementi ewlenin tal-quddiesa huma: it-t˙abbira tal-Kelma ta’ Alla;ir-radd ta’ ˙ajr lil Alla l-Missier g˙all-©id kollu li jag˙tina, u l-aktar g˙ad-don ta’ Ibnu stess; il-konsagrazzjoni tal-˙obΩ u l-inbid; u t-tis˙ib fil-mejdaEwkaristika bit-tqarbin bil-Ìisem u d-Demm tal-Mulej.

KatekeΩidwar il-quddiesa

Biex l-insara jifhmu a˙jar il-kobor tal-quddiesa je˙tie© li ting˙ata katekeΩidwar il-quddiesa. Din il-katekeΩi trid t˙ares lejn il-quddiesa mill-aspettlitur©iku-teolo©iku, tispjega s-simboliΩmu u l-©esti, it-talb litur©iku u aspettio˙ra litur©içi (b˙al, ng˙idu a˙na, iΩ-Ωminijiet).24 Dan jg˙in biex in-niesjitwasslu g˙al sehem s˙i˙, ˙aj u attiv waqt iç-çelebrazzjoni.

Jixraq ukoll li f’din l-ispjega tal-quddiesa ting˙ata importanza lill-preparazzjoni g˙at-tqarbin u l-frott li ji©i minnu. Fuq kollox, dan it-tag˙limg˙andu jg˙aqqad l-Ewkaristija mal-˙ajja ta’ kuljum, b’mod speçjali f’˙idmata’ qadi u f’˙idma g˙all-gustizzja soçjali, g˙aliex je˙ti©ilna naraw lil Kristufil-foqra ˙utna (ara Mt 25,40).

24 Ara paragrafi 2-17 ta’ dan id-dokument.

23

IS-SAGRAMENTI

G˙ajnunag˙aç-çelebrazzjoni tal-quddiesa

Is-saçerdot g˙andu jkun jaf tajjeb il-varjetà li joffri l-Missal Ruman, u jag˙rafi˙addem din il-varjetà (b˙al fl-g˙aΩla ta’ quddies u mumenti ritwali) biexjg˙in lill-©emg˙a tid˙ol aktar fil-qalba tal-quddiesa. Is-Segretarjat g˙al-Litur©ija g˙andu jipprepara direttorju g˙aç-çelebrazzjoni tal-quddiesa biexjg˙in lis-saçerdot jaddatta, skond in-normi litur©içi, il-quddiesa g˙all-©emg˙a mi©bura quddiemu.

Il-qima lejn l-Ewkaristijabarra l-quddiesa

L-Ewkaristija tinΩamm fit-tabernaklu:• biex tkun tista’ tittie˙ed lill-morda jew ting˙ata barra mill-quddiesa lil dawk li ma jkunux g˙all-quddiesa;• g˙all-adorazzjoni fis-skiet tal-Mulej, biex in-nies jimmeditaw fil-fond fuq il-preΩenza reali ta’ Kristu fl-Ewkaristija;• g˙all-adorazzjoni tag˙na f’purçissjoni fit-toroq tal-belt jewra˙al.

Biex l-insara jersqu aktar g˙all-adorazzjoni fis-skiet ta’ l-Ewkaristijajixraq li fil-parroççi kollha:

• ti©i studjata l-possibbiltà li, kif di©à hemm f’xi parroççi, ikunhemm kappella g˙all-adorazzjoni perpetwa li tinΩamm miftu˙a sa tardbil-lejl biex taqdi l-˙ti©ijiet tal-bniedem ta’ llum; li jkun hemm postta’ adorazzjoni siekta u kontinwa f’kull parroçça hu tassew ta’ minjinkura©©ih;• issir valutazzjoni tal-mumenti li fihom issir adorazzjoni animata,b˙al dik tal-Óamis jew ta’ l-Ewwel Ìimgha tax-xahar;• ting˙ata aktar importanza lill-purçissjoni ta’ Corpus u tal-Qalbta’ Ìesù, u l-jiem tal-kwaranturi. Dawn l-okkaΩjonijiet iridu jidhru

35

34

24

b˙ala manifestazzjoni tal-fidi ta’ l-insara fl-Ewkaristija u b˙ala att ta’qima lil Kristu preΩenti fl-Ewkaristija.

Fejn f’parroçça, barra l-knisja parrokkjali, hemm knejjes o˙ra, l-aktartar-reli©juΩi, m’g˙andhomx isiru fl-istess okkaΩjoni purçissjonijiet miΩ-Ωew©knejjes (f’festi b˙al Corpus u l-Qalb ta’ Ìesù). Ta’ min jinkura©©ixxi li çertipurçissjonijiet jkunu organizzati mill-parroççi tal-viçin flimkien, fejn dan hupossibbli.

Dan kollu g˙andu jg˙in biex il-parroççi u komunitajiet insara o˙rajkunu dejjem aktar “skejjel ©enwini ta’ talb”.25 G˙andha ting˙ata importanzakbira lill-edukazzjoni fit-talb u lill-˙olqien ta’ klima ta’ talb fil-parroççi ukomunitajiet o˙ra.26

Is-sagramenttar-Rikonçiljazzjoni

Bis-sagramenti tad-d˙ul fil-˙ajja nisranija, il-bniedem jie˙u l-˙ajja ©dida fiKristu. Din il-˙ajja a˙na n©orruha “f’©arar tal-fu˙˙ar” (2 Kor 4,7).G˙aldaqstant tista’ tiddg˙ajjef u tintilef permezz tad-dnub. Ìesùkontinwament isej˙ilna g˙all-indiema. Din is-sej˙a hi parti essenzjali mit-t˙abbira tas-Saltna: “IΩ-Ωmien huwa mitmum u s-Saltna ta’ Alla waslet:indmu u emmnu fil-Bxara t-Tajba” (Mk 1,15). Il-Knisja, b’fedeltà lejn il-missjoni tag˙ha li tkompli l-bini tas-Saltna fuq din l-art, tistieden lill-insarag˙all-indiema, u tfittex li tag˙ti katekeΩi biblika, teolo©ika u morali dwaris-sens tad-dnub u l-bΩonn tal-konverΩjoni u r-rikonçiljazzjoni sagramentalima’ Alla u mal-Knisja. Alla hu Missier kollu m˙abba li dejjem lest jilqa’ l-midneb, anzi jfittxu biex jistiednu jer©a’ jit˙abbeb mieg˙u.27

36

25 Novo Millennio Ineunte, 33.

26 Ara ibid., 34.

27 Ara Ìwanni Pawlu II, Ençiklika Dives in Misericordia (30 ta’ Novembru 1980), 6, 13.

IS-SAGRAMENTI

25

Iç-çelebrazzjonitas-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni

Kristu waqqaf is-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni g˙all-insara midinbin,b’mod speçjali g˙al dawk li wara l-Mag˙mudija jaqg˙u fi dnub gravi u hekkjitilfu l-grazzja tal-Mag˙mudija.28

Ir-Rikonçiljazzjoni, b˙as-sagramenti l-o˙ra, hi azzjoni litur©ika. Skondir-ritwal attwali, is-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni jista’ ji©i ççelebratf’çelebrazzjoni jew komunitarja jew individwali. FiΩ-Ωew© forom ta’çelebrazzjoni nsibu l-qrara personali u l-assoluzzjoni individwali.

Fiç-çelebrazzjoni komunitarja, il-litur©ija tal-Kelma, bil-qari, bl-omelija, bl-eΩami tal-kuxjenza, bit-talb komunitarju g˙all-ma˙fra, bil-Missierna, u bit-talb komunitarju ta’ radd il-˙ajr, toffri dehra aktar çara tal-karattru ekkleΩjali tal-Penitenza. Min˙abba f’hekk, iç-çelebrazzjonijietkomunitarji tar-Rikonçiljazzjoni g˙andhom ji©u ççelebrati b’mod regolarifil-parroççi, b’mod speçjali fi Ωmien l-Avvent, ir-Randan u l-festa parrokkjali,u mumenti importanti o˙ra fil-˙ajja tal-komunità parrokkjali jew tal-gruppi.

Fiç-çelebrazzjoni individwali tas-sagrament tal-ma˙fra g˙andhom,kemm jista’ jkun, ji©u osservati l-elementi kollha taç-çelebrazzjoni: tislimau barka tas-saçerdot, qari tal-Kelma ta’ Alla, eΩortazzjoni g˙all-indiema,l-istqarrija tad-dnubiet, l-g˙oti u l-aççettazzjoni tal-penitenza, l-assoluzzjonitas-saçerdot, it-tif˙ir u radd il-˙ajr, u l-barka tas-saçerdot.

L-insara wkoll, kemm jekk jie˙du sehem fi qrara individwali u kemmjekk jie˙du sehem f’çelebrazzjoni komunitarja bi qrar individwali,g˙andhom ji©u meg˙juna biex jifhmu u jipparteçipaw fiç-çelebrazzjonis˙i˙a. L-insara g˙andhom ji©u meg˙juna biex jimmeditaw l-Iskrittura; biex

37

28 Ara Ordni g˙all-Penitenza (1977), Tag˙rif ta’ qabel: 2.

IS-SAGRAMENTI

26

jag˙mlu l-eΩami tal-kuxjenza; biex jag˙mlu talbiet personali ta’ ma˙fra u ta’ringrazzjament. Huma g˙andhom ji©u meg˙juna jifhmu li l-qrara mhixsempliçi stqarrija tad-dnubiet, iΩda wkoll ringrazzjament g˙at-tjubija ta’Alla, g˙arfien ta’ l-ingratitudni flimkien ma’ ndiema sinçiera tad-dnub, uproklamazzjoni taç-çertezza li Alla afrilna u xerred fuqna l-˙niena tieg˙u.29

Is-saçerdotu s-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni

Is-saçerdot, huwa u jiççelebra s-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni, ikun qedjaqdi l-ministeru tar-Rag˙aj it-tajjeb li jfittex in-nag˙©a l-mitlufa, tas-Samari-tan it-tajjeb li jdewwi l-©er˙at, tal-Missier li jistenna l-iben il-˙ali jer©a’ lura˙a jilqg˙u fi ˙danu, ta’ l-Im˙allef ©ust li jag˙mel il-˙aqq skond il-©ustizzjau l-˙niena .30 Biex is-saçerdoti jaqdu dejjem a˙jar dan il-ministeru je˙tie©:

• li huma nfushom i˙ossu l-bΩonn tal-ma˙fra sagramentali,g˙aldaqstant g˙andhom ifittxu li jersqu b’mod spiss u regolari lejndan is-sagrament;• li jkunu lesti biex jilqg˙u lin-nies g˙aç-çelebrazzjoni ta’ l-istesssagrament kull darba li jitolbuh b’mod ra©onevoli;• li jkunu jafu sewwa x’inhi l-im©iba nisranija, u fil-©udizzji ul-pariri tag˙hom ikunu fidili lejn it-tag˙lim tal-Knisja; dan jitlobpreparazzjoni serja u a©©ornament kontinwu.

Is-saçerdoti, meta jkun possibbli, g˙andhom juΩaw l-ilbies litur©ikuwaqt iç-çelebrazzjoni tas-sagrament tal-ma˙fra. B’dan il-mod juru li din hiçelebrazzjoni sagramentali.

38

29 Dawn it-tliet elementi huma mag˙rufa b˙ala: confessio laudis, confessio vitae u confessio fidei.


IS-SAGRAMENTI

27

Óinijiet u postijietg˙aç-çelebrazzjoni tas-sagrament

Biex in-nies ikollhom il-possibbiltà li jqerru, il-preΩenza tal-konfessuri tridtkun assigurata. G˙alhekk fil-knejjes kollha g˙andu jkun hemm orarju g˙all-qrar li jkunu jafuh in-nies (dan l-avviΩ jista’ jkun man-noticeboard tal-Knisja).Irid ikun hemm ˙in suffiçjenti g˙all-qrar is-Sibt filg˙axija u lejlet xi festa.Dan jg˙in biex inaqqas, kemm hu possibbli, il-qrar waqt il-quddiesa peressli kull çelebrazzjoni litur©ika titlob parteçipazzjoni attiva u ajja, u g˙alhekkesklussiva.

Il-konfessinarju jrid ikun funzjonali, komdu u dinjituΩ, u b’mod li jg˙inlill-penitent, jekk ikun jixtieq, jibqa’ anonimu.

Fil-qrar li jsir fis-sagristiji g˙andha tinΩamm id-dinjità u l-privatezzab’mod li tkun çelebrazzjoni kif jixraq ta’ dan is-sagrament.

Tajjeb li f’kull knisja, fejn hu possibbli, ikun hemm kamra b’bibien tal-˙©ie©, fejn dawk li jixtiequ jkunu jistg˙u jqerru.31 Din tista’ tintuΩa wkollg˙al dawk li jfittxu direzzjoni spiritwali.

Tkun a©a f’waqtha li fil-parroççi perjodikament ikun hemm saçerdotiminn barra l-parroçça g˙all-qrar.

Il-quddiesau l-ma˙fra

Iç-çelebrazzjoni tal-quddiesa g˙andha l-qawwa li tippurifika l-qalb tal-bniedem, g˙aliex fiha jer©a’ jse˙˙ sagramentalment is-sagrifiççju ta’ Kristu

40

39

31 Ara Normi dwar il-post tal-Qrar, Atti tal-Konferenza Episkopali Maltija, nru 1, 21-22.

IS-SAGRAMENTI

28

li bih re©a’ ˙abbibna ma’ Alla. L-Ewkaristija te˙lisna mill-˙tijiet ta’ kull jumu t˙arisna mid-dnubiet gravi.32 Tajjeb li l-insara jitg˙allmu japprezzaw il-partijiet penitenzjali tal-quddiesa, iΩda fuq kollox jipparteçipaw f’kullquddiesa b’impenn im©edded ta’ konverΩjoni, biex joffru lilhom infushomb˙ala sagrifiççju li jog˙©ob lil Alla (ara Rm 12,1-2).

Il-mument penitenzjali tal-quddiesa m’g˙andux ji©i m˙awwad maç-çelebrazzjoni tas-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni.33

Jiem ta’ sawmu penitenza

Fil-mixja tal-konverΩjoni g˙andhom importanza kbira Ω-Ωminijiet u l-jiemta’ penitenza (per eΩempju, ir-Randan u kull nhar ta’ Ìimgha b’tifkira tal-passjoni tal-Mulej). Is-sawm, it-talb u l-g˙oti tal-karità (ara Mt 6,1-18)g˙andhom jikkaratterizzaw dawn il-jiem. Dawn juru l-isforzi li wie˙edjag˙mel biex jinbidel u jikkonverti fir-relazzjonijiet ma’ Alla, ma’ g˙ajru umieg˙u nnifsu.

Is-sagramentta’ l-Ordni

Il-Knisja kollha hi poplu saçerdotali. Permezz tal-mag˙mudija, il-fidili kollhag˙andhom sehem mis-saçerdozju ta’ Kristu. Dan it-tis˙ib jissejja˙“is-saçerdozju komuni tal-fidili”. Fuq il-baΩi tieg˙u u g˙all-qadi tieg˙u hemmparteçipazzjoni o˙ra fil-missjoni ta’ Kristu, dik tal-ministeru li jing˙ata bis-

42

41

32 Ara Konçilju ta’ Trentu, Sessjoni XIII (11 ta’ Ottubru 1551), Digriet dwar l-Ewkaristija, Kap I.

33 G˙andu jkun çar l-obbligu tal-qrar sagramentali qabel ma wie˙ed jersaq g˙at-tqarbin f’kaΩ ta’ dnub gravi,b’eççezzjoni g˙al dak li hemm previst f’kan. 916.

IS-SAGRAMENTI

29

sagrament ta’ l-Ordni, li l-˙idma tieg˙u hi dik li jaqdi fi ˙dan il-komunità,f’isem Kristu u fil-persuna ta’ Kristu r-Ras.34

Is-saçerdozju ministerjali hu essenzjalment differenti mis-saçerdozjukomuni tal-fidili. Il-ministri ordnati jaqdu s-servizz tag˙hom mal-poplu ta’Alla bit-tag˙lim, biç-çelebrazzjoni u bit-tmexxija pastorali.35

Apprezzament u talbg˙as-saçerdoti

L-insara, filwaqt li japprezzaw dawn is-sej˙at speçjali fi dan il-Knisja, humam˙e©©a biex jitolbu g˙all-vokazzjonijiet presbiterali “biex Sid il-˙sad jibg˙ataktar ˙addiema fl-g˙alqa tal-˙sad tieg˙u” (Lq 10,2). Dan jista’ jsir b’talb:f’jum il-vokazzjonijiet li jigi ççelebrat fir-raba’ Óadd tal-G˙id; fit-tifkira ta’l-istituzzjoni tas-saçerdozju nhar Óamis ix-Xirka; fil-festa ta’ xi appostlu jewqaddis saçerdot; meta l-Kelma ta’ Alla pproklamata waqt il-quddiesa jkollhatema vokazzjonali. F’xi whud minn dawn il-kaΩijiet tista’ ssir il-quddiesag˙all-vokazzjonijiet presbiterali.

Barra minn hekk, diversi çelebrazzjonijiet fil-˙ajja tas-seminaristi jewta’ l-istudenti reli©juΩi, b˙all-aççettazjoni tal-kandidati g˙as-saçerdozju, ul-g˙oti tal-ministeri (Lettorat u Akkolitat) b˙ala t˙ejjija g˙all-Ordinazzjoni,g˙andhom jigu ççelebrati fil-parroççi biex hekk il-poplu jara, jifhem u j˙ossaktar il-mixja vokazzjonali saçerdotali fil-Knisja.

Il-Knisja f’Malta g˙andha tiççelebra b’fer˙ l-anniversarju ta’l-ordinazzjoni episkopali ta’ l-Isqof tag˙ha. Fil-parroççi g˙andhom ji©u

43

34 Sa mill-bidu l-ministeru ordnat ing˙ata u t˙addem fi tliet gradi jew ordnijiet. L-Isqof jirçievi l-milja tas-sagrament ta’ l-Ordni li bih jid˙ol fil-kulle©© ta’ l-Isqfijiet u jag˙mlu kap viΩibbli tal-Knisja partikulari li ti©iafdata lilu. Il-presbiteri huma msej˙in biex ikunu kollaboraturi g˙aqlin ta’ l-Isqfijiet. Id-djakni huma ministriordnati g˙all-˙idmiet ta’ qadi fil-Knisja. Huma ma jirçevux is-saçerdozju ministerjali, imma l-ordinazzjonitag˙hom tag˙tihom uffiççju importanti li jwettquh ta˙t l-awtorità ta’ l-Isqof.

35 Munus docendi, munus sanctificandi u munus regendi.

IS-SAGRAMENTI

30

44

iççelebrati l-anniversarji ta’ l-ordinazzjoni tas-saçerdoti li jag˙tu s-servizztag˙hom f’dik il-komunità. B’hekk, waqt li nirringrazzjaw lil Alla g˙ad-dontas-sagrament ta’ l-Ordni, niftakru li l-istruttura organika tal-Knisja matistax tg˙addi ming˙ajr il-ministeri mog˙tija permezz ta’ l-Ordinazzjoni.Dan i˙e©©i©na biex f’dawn il-mumenti ninterçedu g˙all-ministri ordnati tal-Knisja biex Hu li g˙aΩilhom iΩomm idejh fuqhom, jag˙tihom il-qawwa biexikunu qaddejja, u jsejja˙ o˙rajn biex iwie©bu g˙as-sej˙a tieg˙u u jing˙atawg˙all-˙ajja ministerjali.

Is-sagramenttaΩ-Ûwie©

Kristu l-Mulej g˙olla r-rabta taz-Ωwie© bejn l-img˙ammdin g˙ad-dinjità ta’sagrament.36 F’dan is-sagrament l-g˙arajjes insara jag˙tu lil xulxinim˙abbithom g˙al ajjithom kollha, fuq ix-xbieha ta’ l-im˙abba li biha Kristu˙abb il-Knisja tieg˙u u ta ajtu g˙aliha (ara Ef 5,21-33) u minn din l-im˙abbata’ Kristu jirçievu l-grazzji u l-g˙ajnuniet li je˙tie©u biex jg˙ixu b’fedeltàl-offerta tag˙hom ta’ m˙abba.

Min˙abba r-rabta li s-sagramenti kollha g˙andhom mal-Misteru tal-G˙id ta’ Kristu,37 normalment iç-çelebrazzjoni taΩ-Ωwie© ta’ Ωew© kattoliçissir fil-quddiesa. Fl-Ewkaristija sse˙˙ it-tifkira tal-Patt il-Ìdid, li bih Kristung˙aqad darba g˙al dejjem mal-Knisja, l-G˙arusa ma˙buba tieg˙u, li g˙alihata lilu nnifsu.38 Hu g˙alhekk li l-miΩΩew©in kattoliçi huma m˙e©©in biexl-offerta ta’ ˙ajjithom kollha lil xulxin jg˙aqqduha ma’ l-offerta ta’ Kristug˙all-Knisja tieg˙u, im©edda fil-quddiesa. Imbag˙ad meta jitqarbnu minn˙obΩa wa˙da u kalçi wie˙ed, huma jsiru ©isem wie˙ed fi Kristu (ara 1 Kor10,17).

36 Ara d-dokument tas-Sinodu Ûwie© u Familja.


38 Ara Lumen Gentium, 6.

IS-SAGRAMENTI

31

45

T˙ejjija g˙as-sagramenttaΩ-Ûwie©

Iç-çelebrazzjoni tas-sagrament taΩ-Ûwie© g˙andha tit˙ejja bl-akbar reqqa.Minbarra l-preparazzjoni remota, li fiha l-g˙arajjes ikollhom tag˙lim dwarid-dinjità u d-dmirijiet taΩ-Ωwie©, huma g˙andhom ji©u akkumpanjati biexjifhmu l-g˙ana tat-talb u l-©esti li nsibu fir-rit taΩ-Ωwie©.

Ftit gimg˙at qabel iç-çelebrazzjoni taΩ-Ωwie©, preferibilment is-saçerdot li se jippresiedi ç-çelebrazzjoni litur©ika jiltaqa’ mal-g˙arajjes biexflimkien jippreparaw il-quddiesa tat-tie© u jirriflettu dwarha.

• F’din il-laqg˙a ta’ katekeΩi immedjata g˙andha ting˙ataimportanza lit-talba tal-barka tal-g˙arajjes. Permezz ta’ din it-talbal-miΩΩew©in jirçievu l-Ispirtu s-Santu b˙ala g˙aqda ta’ m˙abba fi Kristuu l-Knisja. Hu l-Ispirtu s-Santu l-bidu ta’ l-im˙abba tag˙hom g˙al xulxin,il-qawwa li fiha dejjem ti©©edded il-fedeltà tag˙hom g˙al xulxin.39

• Jintg˙aΩel il-qari mill-Kotba Mqaddsa li mbag˙ad jitfisser fl-omelija,il-forma li biha se jfissru l-kunsens tag˙hom, il-formularji g˙at-tberik taç-çrieket, il-barka tal-g˙arajjes. Tajjeb li l-g˙arajjes ji©u meg˙juna jimmeditawit-testi li jag˙Ωlu, biex fihom jaraw programm g˙all-˙ajja miΩΩew©a.• Jintg˙aΩel il-kant li g˙andu jkun jaqbel mal-quddiesa tat-tie©.• Issir stedina biex dawk li se jiΩΩew©u j˙ejju ru˙hom g˙aΩ-Ωwie©tag˙hom billi jersqu g˙as-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni.

Iç-çelebrazzjonitaΩ-Ωwie©

IΩ-Ωwie© Alla riedu g˙all-qdusija tal-poplu ta’ Alla. G˙alhekk iç-çelebrazzjonitaΩ-Ωwie© g˙andha sura komunitarja li titlob is-sehem tal-komunitàparrokkjali, jew almenu ta’ xi w˙ud mill-komunità.40


40 Ara Rit taΩ-Ûwie© (1992), Tag˙rif ta’ qabel: 28.

46

IS-SAGRAMENTI

32

Biex l-insara kollha jie˙du sehem attiv, ˙aj u jinftiehem fiç-çelebrazzjoni tat-tie©, tajjeb li minn Ωmien g˙al Ωmien, f’xi Óadd partikulari,ikollhom tag˙lim dwar x’ifisser iΩ-Ωwie© nisrani, dwar id-dmirijiet tal-miΩΩew©in u tal-©enituri nsara, u dwar ir-rit taΩ-Ωwie©.

Fil-quddiesa tat-tie©, is-sehem tal-©emg˙a jrid jing˙ata importanza.Minbarra li xi w˙ud ji©u mistiedna biex jipproklamaw il-qari tal-Kelma ta’Alla jew l-intenzjonijiet tat-talbiet tal-fidili, jixraq li l-©emg˙a kollha tie˙usehem bit-twe©ibiet lis-saçerdot, bit-talb fis-silenzju, bil-parteçipazzjoni fil-kant u fuq kollox bit-tqarbin.

Iç-çelebrazzjoni taΩ-Ωwie© hi wkoll okkaΩjoni biex il-koppja taqsamil-fer˙ tag˙ha ma’ dawk li huma fil-bΩonn. L-g˙arajjes g˙andhom ji©um˙e©©a biex fl-okkaΩjoni tat-tie© tag˙hom ja˙sbu f’dawk li g˙andhombΩonnijiet partikulari fil-komunità.

It-tiΩjin ta’ barra g˙andu jesprimi çerta sobrjetà u dinjità, biex wie˙edjevita ˙ela ta’ flus u biex ma jkunx hemm tiΩjin goff li jista’ jtellef ambjentta’ talb u ©abra. G˙al dak kollu li g˙andu x’jaqsam mat-tiΩjin tal-fjuri u tiΩjinie˙or g˙andhom ji©u osservati n-normi li jo˙or©u mis-Segretarjat g˙al-Litur©ija. G˙andhom ukoll ji©u osservati normi dwar il-preΩenza ta’fotografi u kantanti waqt iç-çelebrazzjoni taΩ-Ωwie©.

Il-grazzja taΩ-Ωwie© trid ti©i kontinwament imsa˙˙a mill-Kelmata’ Alla, mit-talb u mis-sagramenti. B’hekk il-miΩΩew©in jinfet˙u g˙alxulxin fil-mixja tal-˙ajja u g˙at-twettiq tal-vokazzjoni tag˙hom b˙alaknisja tad-dar. Biex ti©i msa˙˙a din l-ispiritwalità taΩ-Ωwie© u l-familja,tajjeb li jkun hemm mumenti fil-˙ajja tal-komunità nisranija li fihomissir it-tifkira tal-grazzja taΩ-Ωwie©. G˙al dan l-iskop jixraq li darba fis-sena ti©i organizzata festa g˙all-familja, u li l-miΩΩew©in ji©u m˙e©©abiex jiççelebraw b’mod nisrani l-anniversarji importanti tal-familjatag˙hom.

IS-SAGRAMENTI

33

Il-kura pastoralital-morda u ta’ l-anzjani

Il-mard u t-tbatija minn dejjem kienu fost il-problemi l-aktar serji li j©arrbul-˙ajja tal-bniedem. Fil-mard il-bniedem jara kemm kultant ma jista’ jag˙melxejn, jag˙raf il-limiti tieg˙u u jifhem li jrid jintemm. Il-mard jista’ jwassal biexwie˙ed jaqta’ qalbu u jing˙alaq fih innifsu. Jista’ ji©ri wkoll li jkun hemm minjiddispra u je˙odha kontra Alla.

IΩda l-mard jista’ jwassal ukoll biex nimmaturaw, naraw dak lim’huwiex essenzjali f’˙ajjitna u nintrabtu aktar ma’ dak li hu essenzjali. Spissil-mard iwassal biex wie˙ed ifittex aktar lil Alla u jersaq aktar qrib tieg˙u.41

Il-Knisja tafda l-morda lill-Mulej, li bata u hu glorjuΩ, biex ifarra©homu jsalvahom; anzi t˙e©©i©hom biex, huma u jissie˙bu minn rajhom mal-passjoni u l-mewt ta’ Kristu, jag˙tu sehemhom g˙all-©id tal-poplu ta’ Alla.42

IΩ-Ωjajjar lill-mordau t-tqarbin tal-morda u ta’ l-anzjani

L-insara kollha huma fid-dmir li jag˙mlu Ωjajjar lill-morda fid-djar jew fl-isptarijiet. F’dawn il-mumenti g˙andhom ifittxu li jfarr©uhom fil-Mulej, ujag˙tuhom g˙ajnuna ta’ a˙wa fil-˙ti©ijiet tag˙hom. Jixraq ukoll li wie˙edi˙ajjar lill-morda biex jitolbu wa˙edhom jew ma’ qrabathom u ma’ dawkli jduru bihom. L-a˙jar ˙a©a hi li dan it-talb jag˙mluh bl-g˙ajnuna ta’l-Iskrittura Mqaddsa, billi jimmeditaw fuq dak li hi tg˙allimna dwar ir-rabtali hemm bejn il-misteru tal-mard tal-bniedem u Kristu u l-opra tieg˙u tal-fidwa, jew billi jinqdew b’talb me˙ud mis-salmi u testi bibliçi o˙ra.43

48

47

41 Ara KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika, par. 1500-1501.

42 Ara Lumen Gentium, 11.

43 Ara Ordni g˙as-Sagrment tal-Morda (1974), 44.

IS-SAGRAMENTI

34

Fil-˙idma pastorali mal-morda g˙andha ting˙ata attenzjoni partikularilis-sagramenti tar-Rikonçiljazzjoni u tat-Tqarbin.

Is-saçerdoti g˙andhom ikunu disponibbli biex iΩuru l-morda ul-anzjani meta dawn jitolbuhom biex iqerru. Tajjeb li jkunu huma stess lijipproponu lill-morda biex jirçievu dan is-sagrament b’çerta regolarità.

Il-morda u l-anzjani, f’darhom jew fl-isptarijiet jew f’xi istituzzjonijieto˙ra, g˙andu jkollhom ukoll l-opportunità li jitqarbnu ta’ spiss.G˙aldaqstant kull parroçça jew sptar jew dar ta’ l-anzjani, g˙andu jkollha,skond in-neçessità, numru ta’ ministri straordinarji tat-tqarbin li, flimkienmas-saçerdoti u d-djakni, jag˙tu dan is-servizz importanti lill-morda.

F’kaΩi ta’ mard fit-tul, il-kappillan irid ukoll jikkonsidra l-opportunitàli jiççelebra l-quddiesa fid-dar tal-marid. Saçerdoti o˙ra jistg˙u jag˙mlu danwara li jinfurmaw lill-kappillan.

Is-sagramenttad-Dilka tal-morda

Id-Dilka tal-morda g˙andha dawn l-effetti:• il-marid jirçievi l-qawwa biex jing˙aqad b’mod intimu mal-passjoni ta’ Kristu g˙all-©id tieg˙u u tal-Knisja;44

• il-marid jirçievi d-doni ta’ l-Ispirtu s-Santu: il-fara©, il-paçi ul-kura©© biex jg˙ix ta’ nisrani t-tbatija tal-marda jew tax-xju˙ija;45

• il-marid jirçievi l-fejqan tal-©isem, jekk din hi rieda ta’ Alla;46

49


45 Ara ibid., par. 1520.

46 Ara ibid.

IS-SAGRAMENTI

35

• il-marid jirçievi l-ma˙fra tad-dnubiet jekk ma setax jirçievi dinil-ma˙fra bis-sagrament tal-Rikonçiljazzjoni;47

• il-marid jit˙ejja g˙all-˙ajja ta’ dejjem.48

Id-Dilka tal-morda hi çelebrazzjoni litur©ika vera u proprja, kemmjekk issir id-dar, fl-isptar jew fil-Knisja, g˙al marid wie˙ed jew g˙al ˙afna.49

Jaqbel ˙afna, jekk iç-çirkustanzi jippermettu, li ssir waqt iç-çelebrazzjonita’ l-Ewkaristija.

Peress li d-Dilka tal-morda m’hijiex sagrament li jing˙ata biss lil minikun fl-a˙˙ar ta’ ˙ajtu,50 tajjeb li fil-knejjes parrokkjali, fil-kappelli ta’l-isptarijiet u fid-djar ta’ l-anzjani, jigi ççelebrat dan is-sagrament minnΩmien g˙al Ωmien, f’forma komunitarja. F’dawn l-okkaΩjonijiet jirçievus-sagrament dawk l-anzjani “li sa˙˙ithom tkun naqset ˙afna, ukoll jekk majkollhomx mard perikoluΩ”.51 Jirçievu wkoll dan is-sagrament dawk l-insarali jkollhom xi marda gravi.52 Minbarra dawn il-kaΩijiet, hi ˙a©a xierqa liwie˙ed jirçievi d-Dilka mqaddsa qabel operazzjoni kirur©ika serja.53

L-insara jistg˙u jirçievu katekeΩi dwar dan is-sagrament billi s-saçerdotjiddedika g˙al dan il-g˙an l-omelija tal-Óadd qrib “Jum il-morda” jew ta’ xiÓadd ie˙or, meta s-siltiet tal-Kelma ta’ Alla jkunu jaqblu ma’ din it-tema.

IΩ-Ωejt tad-Dilka tal-morda, b˙aΩ-Ωjut imqaddsa l-o˙ra, g˙andu jinΩammf’post u f’kontenitur xieraq u s-saçerdot g˙andu jara li jkun fi stat tajjeb.




50 Ara ibid., 73; Kodiçi tal-Li©i Kanonika, kan. 1004.

51 Ordni g˙as-Sagrament tal-Morda, 11.

52 Ara ibid., 8

53 Ara ibid., 10.

IS-SAGRAMENTI

36

Il-vjatkuu s-sens nisrani tal-mewt

Is-sagrament tal-moribond hu l-vjatku. It-tqarbina bil-Ìisem u bid-Demmta’ Kristu g˙andha tifsira tassew partikulari. Skond il-kliem tal-Mulej: “Minjiekol ©ismi u jixrob demmi g˙andu l-˙ajja ta’ dejjem, u jiena nqajmu mill-imwiet fl-a˙˙ar jum” (Ìw 6,54). Barra minn hekk, is-saçerdot u/jewmembri o˙ra tal-komunità parrokkjali, flimkien mal-familja, g˙andhomjakkumpanjaw bit-talb ta’ rakkomandazzjoni lill-moribond fil-mog˙dijatieg˙u minn din il-˙ajja g˙al g˙and il-Missier.

Is-sens nisrani tal-mewt juri ru˙u fid-dawl tal-Misteru tal-G˙id tal-mewt u l-qawmien ta’ Kristu g˙all-˙ajja. Fih hi t-tama kollha tag˙na.

Iç-çelebrazzjonital-funerali

Ir-rit tal-funerali g˙andu tliet suriet ta’ çelebrazzjoni li jaqblu mat-tlietpostijiet fejn isiru (id-dar, il-knisja u ç-çimiterju).

Is-saçerdot u/jew membri o˙ra tal-komunità parrokkjali m˙arr©ag˙al dan il-ministeru, g˙andhom iΩuru l-familjari tal-mejjet. F’din il-laqg˙a,il-Knisja, minbarra t-talb b’suffra©ju g˙all-mejjet, toffri wkoll lill-familja fid-dulur solidarjetà umana u l-fara© tal-fidi. Is-saçerdot u/jew ir-rappreΩentantital-komunità parrokkjali flimkien mal-familja jistg˙u wkoll f’dan il-waqtjippreparaw il-litur©ija tal-funeral. F’din il-laqg˙a jista’ jkun hemm mumentg˙aç-çelebrazzjoni tas-sagrament tar-Rikonçiljazzjoni.

Iç-çelebrazzjoni tal-funerali fil-knisja jil˙qu l-qofol tag˙hom biç-çelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija, li kemm jista’ jkun g˙andha tkun ugwali g˙alkul˙add. Il-litur©ija tal-Kelma titlob mhux biss g˙aΩla attenta tal-qari, iΩdawkoll preparazzjoni mis-saçerdot li jag˙mel l-omelija biex dawk preΩenti

51

50

IS-SAGRAMENTI

37

jaraw il-misteru tal-mewt fid-dawl ta’ Kristu Rxoxt. L-omelija ma tridx tkunelo©ju funebri.54

Waqt il-Litur©ija ta’ l-Ewkaristija l-Knisja toffri lill-Missier, fl-Ispirtus-Santu, is-sagrifiççju tal-mewt u l-qawmien g˙all-˙ajja ta’ Ìesù. F’danil-mument titlob ukoll li l-mejjet jitnaddaf mid-dnub u l-effetti kollha tieg˙uu jid˙ol g˙all-mejda tal-G˙id fis-Saltna tas-sema.55

Ir-rit fiç-çimiterju hu l-a˙˙ar tislima li bih il-komunità ssellem lilwie˙ed jew wa˙da mill-membri tag˙ha. Il-fidi u t-talb tal-Knisja jg˙inu lildawk mi©bura jifhmu li, minkejja l-firda, ninsabu Ilkoll mag˙qudin flimkieng˙aliex ilkoll mexjin mill-istess triq u g˙ad niltaqg˙u lkoll fid-dar tal-Missier.

Sagramentali

Il-Knisja waqqfet is-sagramentali, li huma “sinjali mqaddsa li, b’çertu xebhmas-sagramenti, ifissru u, bil-qawwa tat-talb tal-Knisja, jaqilg˙u effetti fuqkollox spiritwali. Bihom il-bnedmin jiddisponu rwie˙hom biex jaqilg˙u l-effettewlieni tas-sagramenti; bihom jitqaddsu ç-çirkustanzi differenti tal-˙ajja”.56

Fost is-sagramentali hemm il-barkiet tal-persuni, tal-mejda, tal-postijiet, eçç. Kull barka hi tif˙ir ta’ Alla u talba g˙ad-doni tieg˙u. Fi Kristu,l-insara huma mberkin mill-Missier “b’kull xorta ta’ barka spiritwali”(Ef 1,3). Hu g˙alhekk li l-Knisja tag˙ti l-barka tag˙ha, hija u ssejja˙ l-isemta’ Ìesù u trodd is-salib.

Peress li ˙afna minn dawn il-barkiet jistg˙u jing˙ataw mil-lajçi, jixraqli l-insara ji©u mg˙allma dwar l-effetti spiritwali tag˙hom u li jkollhom ©abratag˙hom fi ktejjeb sabiex ikunu jistg˙u jiççelebrawhom.

52

54 Ara Ordni g˙all-Funerali (1971), 41.

55 Ara KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika, par.1689.

56 Sacrosanctum Concilium, 60.

IS-SAGRAMENTI

KAP IV

DEVOZZJONIJIET POPOLARI

39

54


Is-sens reli©juΩtal-poplu

Minbarra l-litur©ija tas-sagramenti u s-sagramentali, irridu nqisu wkoll id-devozzjonijiet popolari li jinsabu fost l-insara Maltin. Is-sens reli©juΩ tal-poplu Malti, f’kull Ωmien, ©ie mfisser minn ˙afna devozzjonijiet popolarib˙alma huma l-venerazzjoni tar-relikwi, iΩ-Ωjajjar lis-santwarji, il-pellegrina©©i, il-purçissjonijiet, il-via sagra, ir-ruΩarju, il-kurunelli, in-noveniu l-bqija. Dawn Ωdiedu mal-˙ajja sagramentali tal-Knisja.

Jista’ jin˙ass li f’xi ambjenti d-devozzjonijiet popolari ting˙atalhomimportanza aktar mil-litur©ija tal-Knisja. F’kaΩijiet b˙al dawn, irid isir eΩamita’ l-azzjoni pastorali. Jista’ jkun li l-litur©ija, f’dawn il-kaΩi, ma baqg˙etx il-quççata li lejha tersaq il-˙idma tal-Knisja kif ukoll l-g˙ajn li minnha ©ejja kullqawwa tag˙ha, imma saret espressjoni ta’ kult li l-poplu ma jifhimhiex g˙axma taqbilx mal-kultura tieg˙u, bil-konsegwenza li issir azzjoni sekondarjajew sa˙ansitra titwarrab u tit˙alla barra.

Ótie©ata’ formazzjoni

G˙aldaqstant, biex tin˙all il-problema ta’ Ωbilanç jew tensjoni bejn il-litur©ija u d-devozzjonijiet popolari, g˙andha ting˙ata formazzjoni tajba lill-kleru u lil-lajçi. Il-formazzjoni litur©ika hija me˙tie©a, u mal-bidla taΩ-Ωminijiet trid titqawwa u tibqa’ ssir b’metodi dejjem ©odda. Flimkienmag˙ha, je˙tie© li dejjem tibqa’ ting˙ata forma ©dida lid-devozzjonijietpopolari biex ikunu ta’ ©id spiritwali g˙all-istess litur©ija.

Kull xorta ta’ pjetà nisranija, qadima u ©dida, tiswa skond kemmjidher l-ispirtu bibliku, g˙ax ma jistax ikun hemm talba nisranija jekk b’moddirett jew indirett ma tkunx imnebb˙a mill-Iskrittura. Irid jidher ukolll-ispirtu litur©iku, g˙ax id-devozzjonijiet g˙andhom ifakkruna u j˙ejjuna

53

40


g˙all-misteri ççelebrati fl-azzjonijiet litur©içi. Irid jidher ukoll l-ispirtuantropolo©iku, li permezz tieg˙u jibqg˙u aççettati s-simboli ul-espressjonijiet tradizzjonali tal-poplu waqt li jitwarrbu drawwiet antiki blasens u jinstab mod biex l-eΩerçizzji ta’ devozzjoni jsiru skond kif il-popluta’ llum i˙oss li g˙andu jfisser is-sentimenti reli©juΩi tieg˙u. Dan kollug˙andu jsir f’g˙aqda ma’ dak li tixtieq u li tg˙allem il-Knisja.

KAP V

KONKLUÛJONI

42

55

KONKLUÛJONI


58 Ara ibid., 10.

59 Ara ibid., 11.

Litur©ija mag˙qudamal-˙ajja

Is-Sinodu jsejja˙ lill-Knisja kollha f’Malta biex i©©ib ’il quddiem il-mentalitàu l-˙idma proposta f’dan id-dokument, b˙ala parti mill-evan©elizzazzjoni l-©dida. Is-Segretarjat g˙al-Litur©ija g˙andu jag˙ti attenzjoni partikulari lit-tis˙i˙ ta’ din il-mentalità u l-˙idma.

Il-litur©ija ma t˙addanx il-˙idma kollha tal-Knisja,57 imma l-˙idmietkollha fil-komunità jwasslu g˙aliha jew jo˙or©u minnha. G˙alhekk ng˙iduli l-litur©ija hi l-quççata li lejha timxi l-˙idma tal-Knisja u l-g˙ajn li minnhato˙ro© kull qawwa tag˙ha.58

Minn din l-g˙ajn bnina, l-aktar mill-quddiesa u s-sagramenti l-o˙ra,xorbu tul is-sekli l-insara Maltin. Dan id-dokument jipprova jg˙in lill-insarata’ llum biex jibqg˙u jersqu jixorbu mill-ilma tal-grazzja li jo˙ro© mill-kustatta’ Kristu msallab, filwaqt li jag˙rfu aktar dak li qed jag˙mlu biex it-tis˙ibtag˙hom “ma’ dak li hu ta’ Alla” i˙alli frott,59 u jfittxu li l-litur©ija tkunmag˙quda b’mod s˙i˙ mal-g˙ajxien tal-fidi fil-˙ajja ta’ kuljum.

LITURÌIJA

U SAGRAMENTI

Pubblikazzjoni ta’ l-Arçidjoçesi ta’ Malta, 2003

ISBN: 99932 - 49 - 16 - 5



Documents

OKUMENT ARÇIDJOÇESI AGRAMENTI ITUR TAS -S INODU ...ms.maltadiocese.org/WEBSITE/2016/SINODU/05 LITURGIJA U...vi Id-dokument jitkellem ukoll fuq is-sagramenti, b’enfasi speçjali