OG Laboratorijski Praktikum

8/18/2019 OG Laboratorijski Praktikum

1/129

Građevinski fakultet Univerziteta u Sarajevu Doc.dr. Mirza Ponjavić, dipl.ing.geod

Laboratorijski praktikum iz predmeta

OSNOVI GEOINFORMACIJA

Doc.dr. Mirza Ponjavić, dipl.ing.geod


2/129

Laboratoriski praktikum

2 OSNOVI GEOINFORMACIJA


3/129



OPIS KURSA

Poglavlje 1: Prezentacija geoprostornih podataka

Cilj ovog poglavlja je uvesti polaznike u osnovne pojmove geoinformatičkih tehnologija i pojasniti na praktičnim primjerima aspekte pojavljivanja i reprezentacije prostora.

Raditi u jednom geoinformacionom sistemu je nemoguće bez razumijevanja prezentacije podataka, te se student mora upoznati sa osnovnim tipovima prezentacije podataka.

Osnovi pojam ovog poglavlja je tabela koja se moţe prezentirati ili opisnom tablicom iligeometrijskom prezentacijom ili u obliku grafikona.

Poglavlje 2: Prilagođavanje karte

Osnovna namjena ovog poglavlja je predstaviti različite načine prezentacije geometrijskih podataka, te uvesti koncepcije zumiranja ili povećavanja detalja karte. Izbor razmjere i nivoazumiranja je od suštinske vaţnosti za pr avlilan prikaz geomtrijskih podataka.

Osnovni alati svakog geoinformacionog sistema su: alati za selekciju, zumiranje i mjerenje

udaljenosti, pa se studenti moraju detaljnije upoznati sa njihovim mogućnostima.

Poglavlje 3: Koncept slojevitosti

U ovom poglavlju se uvodi pojam slojevitosti koji predstavlja osnovu struktuiranja projekata kojitretiraju geprostorne podatke.

Slojevitost omogućava izbor količine podataka u prikazu i jednostavniju manipulacijugeoprostornim podacima.

Poglavlje 4: Anotiranje

Za cjelovitu prezentaciju vektorskih podataka, potrebno je geometrijskim objektima dodati i

tekstualni dio: anotacije, labele ili oznake.

Cilj ovog poglavlja je upoznati studenta sa različitim načinima anotiranja objekata, interaktivnimi automatskim, vrstama, statičkim i dinamičkim, te opcijama kreiranja kao što su dupliciranje,

preklapanje ili parcijalna anotacija.

Poglavlje 5: Rad sa rasterima

Ovo poglavlje uvodi studente u praktičnu primjenu rastera, kao skeniranih karata ili gridovaodnosnno mreţa.

Potrebno je staviti naglasak na vaţnost procesa georeferensiranja skeniranih analognih karata.


4/129



Poglavlje 6: Selekcija podataka

Princip izbora podataka, odnosno selekcije je u geoprostornim bazama podataka pr oširen uodnosu na konvencionalne, te će se tako studenti u ovom poglavlju upoznati sa alatima zagemetrijsku selekciju i SQL upitima za atributnu selekciju.

Poglavlje 7: Prikupljanje i pohranjivanje geoprostornih podataka

Namjena ovog poglavlja je upoznavanje studenata sa tehnikama prikupljanja podataka iz

drugih digitalnih (prostornih ili ne-prostornih) izvora podataka, te principima importovanja ili

povezivanja na vanjske podatke.

Kroz niz primjera predstavljaju se najčešće korišteni formati, te kako njihovu strukturutransformisati u strukturu GIS tabela.

Posebna paţnja se posvećuje omogućavanju editovanja vanjskih podataka.

Poglavlje 8: Geoprostorno referensiranje podataka

Cilj ovog poglavlja je upoznati studente sa principom geoprostornog referensiranja podataka i

tehnikama omogućavanja prostorne prezentacije tabela koje su u osnovi atributne prirode, alisadrţe atributne podatke o poloţaju.

Kroz praktične primjere studenti će se provesti kroz proces lociranja poloţaja i prezentacijulokacija simbolima.

Poglavlje 9: Geoprostorno pretraţivanje

Namjena ovog poglavlja je upoznavanje studenta sa tehnikama traţenja prostornih objekata naosnovu atributnih informacija i/ili većeg prostornog objekta.

Studenti se upoznaju sa pojmom indeksiranja polja tabela, te vaţnosti indeksiranja za pretraţivanje podataka u tabelama.

TakoĎe, predstavljaju se i tehnike pronalaţenja presjeka više objekata na osnovu njihovihatributnih informacija.

Poglavlje 10: Geokodiranje

Ovim poglavljem se studenti upoznaju sa procesom geokodiranja, odnosno geoprostornog

referensiranja atributnih podataka, koji posjeduju samo posredne informacije o poloţaju.Predstavljaju se tehnike interaktivnog i automatskog geokodiranja, kao i geokodiranja

korištenjem web servisa.

TakoĎe, ovdje se predstavlja pojam pohranjivanja geometrije objekta kao posebnog atributa u

bazi podataka.


5/129



Poglavlje 11: Kreiranje bafera, Voronoi i najmanjeg konveksnog poligona

Cilj ovog poglavlja je upoznati studente sa jednostavnim prostornim analizama podataka, kao

što su pronalaţenje šta je unutar, a šta u neposrednoj blizini objekta posmatranja, kao i statistčkaanaliza selektovanih objekata.

TakoĎe se predstavljaju tehnike kreiranja regiona na osnovu postojećih lokacija algoritmimanajmanjeg konveksnog poligona i Voronoi.

Poglavlje 12: Tematsko kartiranje

Cilj ovog poglavlja je upoznati studente sa mogućnostima izrade tematskih karata kaorangirane klase, individualne klase, raznim dijagramima, gustinom tačaka, veličinom simbola,gridom ili kombiniranje više njih.

Uvode se pojmovi tematizacije poloţaja, količina, gustina i promjena.

TakoĎe se prezentiraju izrade tematskih karata na osnovu podataka iz vanjskih tabela metodom povezivanja tabela na osnovu atributnih i prostornih veza, kao i kreiranja privremenih izraza nad

više atributa.

Poglavlje 13: Priprema za štampu

Ovo poglavlje daje uvod u korištenje tehnika izradu prijeloma (layout), sa odgovarajućim

kartografskim elementima.

Studenti uče kako pripremiti podatke za štampu, kreirati odgovarajuću legendu i simbole kojivizuelno opisuju kartu na papiru.

Poglavlje 14: Kreiranje elektronskih rezultata

Cilj ovog poglavlja je predstaviti tehnike izvoţenja (exporta) podataka u druge elektronskeformate, prije svega u vanjske dokumente i HTML stranice.

Dat je uvod u proces isijecanja geoprostornog sadrţaja i njegovog prevoĎenja u vanjskedokumente, gdje se moţe sačuvati ili kao statička slika ili dinamički OLE objekat.

Podaci za vjeţbe

Svi podaci su dostupni na CD-u za sve studente.

Podaci nisu zaštićeni, preuzeti su sa web stranica i autori ove knjige nisu odgovorni za njihovutačnost. Svi podaci sa ovog CD-a su namijenjeni samo za prezentaciju osobinageoinformacionog sistema.


6/129




7/129



SADRŽAJ 1. Prezentacija geoprostornih podataka ..................................................................................... 14

Kartografska ili geometrijska prezentacija ................................................................................ 14

Tabelarna ili tematska prezentacija ........................................................................................... 14

Kreiranje podskupa podataka .................................................................................................... 15

Korištenje selekcije ................................................................................................................... 16Kreiranje grafikona ................................................................................................................... 18

Snimanje sesija .......................................................................................................................... 20

Vjeţba ........................................................................................................................................ 202. PrilagoĎavanje karte .............................................................................................................. 22

Razumijevanje koncepta zumiranja .......................................................................................... 22

Korištenje hvatača za pomjeranje karte .................................................................................... 23Pregled cijelog sloja .................................................................................................................. 23

Izbor razmjere i nivoa zuma ...................................................................................................... 24

Vraćanje na prethodni pogled ................................................................................................... 24Podešavanje postavki za prikaz karte ........................................................................................ 24

Korištenje alata za mjerenje udaljenosti .................................................................................... 27Korištenje alata za selekciju ...................................................................................................... 27Kreiranje dva pogleda iste karte ................................................................................................ 28

Vjeţba ........................................................................................................................................ 293. Koncept slojevitosti ............................................................................................................... 32

Uvod u slojevitost ...................................................................................................................... 32

Upravljanje slojevima karte ...................................................................................................... 33

Redoslijed slojeva ..................................................................... Error! Bookmark not defined.

Dodavanje sloja ......................................................................................................................... 34

Korišten je info alata .................................................................................................................. 35Uklanjanje sloja ......................................................................................................................... 35

Promjena izgleda sloja .............................................................................................................. 35

Kreiranje duplikata karte ........................................................................................................... 37

Spajanje karata .......................................................................... Error! Bookmark not defined.

Vjeţba ........................................................................................................................................ 374. Anotiranje .............................................................................................................................. 40

Interaktivno anotiranje .............................................................................................................. 40

Automatsko anotiranje .............................................................................................................. 40

Editovanje anotacija .................................................................................................................. 41

Snimanje anotacija .................................................................................................................... 42

Kreiranje naslova ....................................................................................................................... 42

Snimanje kozmetičkog sloja ...................................................................................................... 43Prilaganje vanjskih veza na anotacije ........................................................................................ 43Vjeţba ........................................................................................................................................ 44

5. Rad sa rasterima .................................................................................................................... 46

Skeniranje analognih karata ...................................................................................................... 46

Georeferensiranje skeniranih karti ............................................................................................ 46

Korištenje georeferensiranih karti ............................................................................................. 48Korištenje grida za 3D prikaze ................................................................................................. 48Vjeţba ........................................................................................................................................ 51

6. Selekcija podataka ................................................................................................................. 54

Selekcija korištenjem alata ........................................................................................................ 54

Pregled sadrţaja selekcije .......................................................................................................... 54Selekcija korištenjem upita po atributnim podacima ................................................................ 56Snimanje upita ........................................................................................................................... 57


8/129



Snimanje rezultata upita ............................................................................................................ 57

Vjeţba ........................................................................................................................................ 577. Prikupljanje i pohranjivanje geoprostornih podataka ............................................................ 60

Tabele geoprostornih podataka ................................................................................................. 60

Otvaranje DBF fajlova .............................................................................................................. 60

Otvaranje Access baze podataka MDB ..................................................................................... 61

Otvaranje ASCII fajlova ............................................................................................................ 62Otvaranje Excell tabele XLS ..................................................................................................... 63

Omogućavanje editovanja tabele .............................................................................................. 65Rad sa preglednikom tabela ...................................................................................................... 65

Vjeţba ........................................................................................................................................ 668. Geoprostorno referensiranje podataka .................................................................................. 68

Uvod u koordinatne sisteme ...................................................................................................... 68

Kreiranje tačaka ......................................................................................................................... 68Prepisivanje preko postojećih tačaka ........................................................................................ 70Kreiranje korisničkog simbola .................................................................................................. 70Vjeţba ........................................................................................................................................ 72

9. Geoprostorno pretraţivanje ................................................................................................... 76Traţenje geoprostornog objekta ................................................................................................ 76Promjena uslova traţenja .......................................................................................................... 77Pronalaţenje presječnih tačaka .................................................................................................. 78Vjeţba ........................................................................................................................................ 79

10. Geokodiranje ..................................................................................................................... 82

Geokodiranje drugom tabelom .................................................................................................. 82

Selektovanje ne-geokodiranih zapisa ........................................................................................ 84

Interaktivno geokodiranje ......................................................................................................... 85

Podešavanje opcija geokodiranja .............................................................................................. 86

Geokodiranje korištenjem web servisa ..................................................................................... 86Vjeţba ........................................................................................................................................ 8711. Kreiranje bafera, Voronoi i najmanjeg konveksnog poligona .......................................... 90

Kreiranje bafera oko tačaka ....................................................................................................... 90Promjena prikaza bafera ........................................................................................................ 92

Korištenje alata za selekciju u granicama ................................................................................. 92Snimanje bafer selekcije ............................................................................................................ 93

Kreiranje najmanjeg konveksnog poligona ............................................................................... 93

Kreiranje Voronoi poligona ...................................................................................................... 93

Vjeţba ........................................................................................................................................ 9412. Tematsko kartiranje ........................................................................................................... 96

Izraţavanje numeričkih vrijednosti tematskom kartom ............................................................ 96PrilagoĎavanje tematske karte i legende ................................................................................... 99Izraţavanje tekstualnih vrijednosti tematskom kartom ........................................................... 101Editovanje legende .................................................................................................................. 103

Korištenje tematskih predloţaka ............................................................................................. 104Snimanje tematske karte .......................................................................................................... 105

Rad sa tematskim slojevima .................................................................................................... 105

Tematizacija karte na osnovu podataka iz druge tabele .......................................................... 106

Prostorno povezivanje (Geographic join) ............................................................................... 108

Umetanje legende na kartu ...................................................................................................... 111

Vjeţba ...................................................................................................................................... 11213. Priprema za štampu ......................................................................................................... 114

Kreiranje kartografske legende ............................................................................................... 114

Štampa iz prikaza karte ........................................................................................................... 117


9/129



Pripremanje prijeloma (layout) ............................................................................................... 117

Dodavanje slika u prijelom ..................................................................................................... 122

Dodavanje kartografskih elemenata u prijelom ...................................................................... 122

Kreiranje predloţaka za štampu .............................................................................................. 123Vjeţba ...................................................................................................................................... 124

14. Kreiranje elektronskih rezultata ...................................................................................... 126

Kreiranje odsječka na osnovu regiona .................................................................................... 126Snimanje prikaza kao sliku ..................................................................................................... 126

Uklapanje karte u druge aplikacije .......................................................................................... 127

Kreiranje HTML karte ............................................................................................................ 127

Vjeţba ...................................................................................................................................... 129


10/129




11/129



UVOD

Geografski informacioni sistemi (Geographic Information Systems – GIS) predstavljaju novu,modernu tehnologiju analize i obrade podataka. Ova tehnologija je našla široku primjenu uoblastima kao što su naučna istraţivanja, upravljanje resursima i planiranje razvoja. Pomoću

GIS-a je lakše proračunati mogućnost prirodne katastrofe, pronaći terene kojima je potrebnazaštita od zagaĎivanja i slično.

Sa stanovišta kartografije, GIS je kartografski software koji povezuje informaciju "gdje je'' sainformacijom ''kakvo je''. Za razliku od papirnih karti koje su statične i nepromjenjeve, GIS kartaomogućava kombinovanje više slojeva informacija, odnosno interaktivni rad. Korištenjem papirne karte dobiva se dvodimenzionalna predstava gradova i puteva, planina irijeka, ţeljeznica i političkih granica. Gradovi su predstavljeni tačkama ili krugovima, putevilinijama, planinski vrhovi sa malim trouglovima, a jezera plavim površinama. Digitalna karta kreirana u GIS-u, slično papirnoj, ima odgovarajuće oznake za objekte kao štosu: tačke ili krugovi koji predstavljaju objekte kao što su gradovi; linije koje predstavljaju

objekte kao što su putevi; a malim površinama mogu biti predstavljeni objekti kao što su jezera. Razlika je u tome što ove informacije dolaze iz baze podataka i prikazane su samo ako korisnikizabere da se prikaţu. Baza podataka pohranjuje lokaciju tačke, duţinu puta ili koliku površinu ukvadratnim kilometrima zauzima jezero.

Mnoge discipline mogu izvući korist iz GIS tehnika. Rezultat konkurentnog i otvorenog GIStrţišta je smanjenje ci jena i stalan razvoj hardware-skih i software-skih komponenti za GIS.Zahvaljujući ovom razvoju GIS tehnologija se proširila, a i dalje se širi u područjima kao što suindustrija, poslovanje i politika.

Karte se tradicionalno koriste za istraţivanje Zemlje i eksploatisanje njenih resursa. GIStehnologija, kao vrhunac kartografske nauke, je povećala efikasnost i analitičku moćtradicionalne kartografije. Danas, GIS postaje osnovno oruĎe naučnika u pokušaju da razumiju

posljedice ljudskih aktivnosti na okolinu. GIS tehnologija je postala glavno oruĎe zarazumijevanje procesa globalnih promjena. Različite karte i satelitski snimci se kombiniraju da

bi simulirali interakciju kompleksnih prirodnih sistema.

Kroz tehniku, poznatu kao vizualizacija, GIS se moţe koristiti za dobijanje slika – ne samo karti,već i crteţa, animacija i drugih kartografskih proizvoda. Ovi prikazi dozvoljavaju istraţivačimada vide predmet svoga istraţivanja na način koji nikada prije nije bio moguć, a često su od velike

pomoći u prezentiranju GIS studije nestručnim licima. Stanje Zemljine površine, atmosfere i podzemlja moţe biti istraţeno pohranjujući informacije

dobijene satelitskom tehnikom u GIS. GIS tehnologija omogućava istraţivačima da istraţuju

promjene procesa na našoj planeti u toku dana, mjeseci i godina.Brzo geometrijsko lociranje pojava koristeći GPS tehnologiju (Global Positioning System -Globalni sistem za odreĎivanje poloţaja) omogućava vremenski kontinuitet posmatranja ovakvih

pojava. Na ovaj način se pojave mogu analizirati u funkciji prostora i vremena. Na primjer, naosnovu dugogodišnjeg praćenja slijeganja moguće je u digitalnoj formi produţiti taj proces i

predvidjeti sa odreĎenom vjerovatnoćom slijeganje iduće ili za deset godina.Osnovni razlozi za uvoĎenje GIS-a su unapreĎenje organizacije, donošenje boljih odluka i

proizvodnja karti.

Jedna od najvećih pogodnosti uvoĎenja GIS-a je unapreĎenje upravljanja organizacijom iresursima. GIS moţe povezati podatke iz različitih izvora, što omogućava odjelima unutar jednefirme, ali i različitim preduzećima, da razmjenjuju svoje podatke. Kreiranjem zajedničke baze

podataka, jedan odjel preuzima podatke iz rada drugog odjela. Podaci se unose samo jednom, amogu se koristiti mnogo puta.


12/129



Izreka “bolje informacije dovode do boljih odluka” je u potpunosti potvrĎena i u GIS -u. GISnije samo automatizovani sistem za donošenje odluka, već i alat za postavljanje upita,analiziranje i kartiranje podataka u procesu odlučivanja. GIS moţe pomoći u donošenju odluke o lokaciji nove zgrade koja će imati najmanji uticaj naokolinu, biti u dijelu niskog rizika i dovoljno je blizu centra. Informacija moţe biti prezentiranana jednostavan i intuitivan način u formi karte koju prati izvještaj, omogućavajući donosiocuodluke da se fokusira na stvarne ciljeve, a ne na razumijevanje tih podataka. Pošto je GISsposoban da analizira podatke veoma brzo, moguće je kreiranje i usporedba više potencijalnihscenarija.

GIS tehnoloija je najširu i najzapaţeniju primjenu našla u oblasti kartograf ije, pa se zbog togačesto smatra samo "kartografskim software-om". MeĎutim, GIS je dovoljno fleksibilan da moţe

prikazati kako terene, tako i ljudsko tijelo.

Kreiranje karti pomoću GIS programskih paketa moguće je korištenjem podataka izodgovarajućih baza podataka ili digitaliziranjem postojećih analognih karti. Dok god postoje

podaci na raspolaganju, moguće je kreirati karte iz GIS-a u bilo kojoj ţeljenoj razmjeri.

Procjenjuje se da preko 50 % cijene i kvaliteta jednog GIS-a predstavljaju podaci. Računarskaoprema i programski paketi se stalno razvijaju i svakim danom postaju sve pristupačniji.Zahvaljujući informatičkoj revoluciji i sve prisutnijem Internetu, sve više je informatičkoobrazovanih korisnika. Tako da je najveći problem nabavka podataka i osiguravanje njihovetačnosti i aţuriranosti. Većina GIS analitičara smatra da je vaţnost hardware-a svega 5 do 10%, software-a 10 do 15 %, obučenog osoblja, odnosno usluga 15 do 20 %, dok se vrijednost

podataka u GIS projektu procjenjuje na 55 do 70 %.

05 – 10 %

10 – 15 %

15 – 25 % 55 – 70 %


13/129



PREZENTACIJA GEOPROSTORNIH

PODATAKA

Cilj ovog poglavlja je uvesti polaznike u osnovne pojmove geoinformatičkih tehnologija i pojasniti na praktičnim primjerima aspekte pojavljivanja i reprezentacije prostora.

Raditi u jednom geoinformacionom sistemu je nemoguće bez razumijevanja prezentacije podataka, te se student mora upoznati sa osnovnim tipovima prezentacije podataka.

Osnovni pojam ovog poglavlja je tabela koja se moţe prezentirati ili opisnom tablicom iligeometrijskom prezentacijom ili u obliku grafikona.

U OVOM POGLAVLJU:

o Pregled karte

o Pregled tabelarnih podataka

o Kreiranje podskupa podataka

o Korištenje selekcije

o Kreiranje grafikona

o Snimanje sesija

1


14/129



1. Prezentacija geoprostornih podataka

Skup podataka u programu MapInfo se zove tabela. Tabela je fajl korišten za pohranjivanjetabelarnih podataka i odgovarajućih geografskih (kartografskih) podataka. Tabela sadrţi redove ikolone tabelarnih podataka. Tabele mogu takoĎe sadrţavati i geogr afske informacije. Tabele se

mogu pregledati na različite načine, kao tabele (Browser), kao karte (Map) ili se moguvizualizirati kao grafikon (Graph).

Kartog rafska i l i geometr i jska prezentaci ja

Podaci koji opisuju geoprostorne objekte se nazivaju geoprostornim podacima. Geoprostorni

podaci se dijele na geometrijske i tematske podatke. Geometrijski podaci definišu oblik , veličinui poloţaj samog objekta u nekom koordinatnom sistemu. Ako tabela sadrţi geometrijske podatke, moguće je izvršiti kartografsk u prezentaciju podataka.

Da biste otvorili tabelu Opcine:

1. Pokrenite MapInfo Professional.2. U dijalogu Brzi start, izaberite Otvori tabelu.

3. Kliknite Otvori. Prikazaće se dijalog Otvori.

Podaci za ovaj kurs su locirani u direktoriju \Obuka\BiH.

1. Otvorite direktorij \Obuka. 2. Otvorite direktorij \BiH. 3. Izaberite Opcine.4. kliknite Otvori.

Prikazaće se Map Window za geografski prikaz tabele.

Tabelarna il i tematska prezentacija

Tematski podaci opisuju osobine objekata, kao što su nazivi, razne vrijednosti ili atributi, štoznači da su po svojoj prirodi alfanumerički. Tematski podaci se uglavnom prezentiraju utekstualnom ili tabelarnom obliku.


15/129



Za prikaz baze podataka, koristite Browser.

1. U meniju Prozor izaberite Novi prozor tabele.

Prikazaće se tabela Opcine.

Obratite paţnju da je meni Karta zamijenjen sa menijem Tabelerni prikaz. Ovaj meni semijenja zavisno od otvorenog aktivnog prozora.

1. Iz meniju Prozor izaberite Rasporedi prozore ili drţite SHIFT i kliknite F4.

Kreiranje pod sku pa podataka

U MapInfo Professional je moguće raditi sa cijelom tabelom ili sa podskupom te tabele.Razlog je to što tabele mogu sadrţati velike količine podataka, a neke analize zahtijevaju samodio podataka.

1. Iz grupe alata za selekciju (na alatnoj traci), izaberite Selekuj (osnovni alat zaselekciju).

2. Na karti selektujte jedan objekat.3. Drţite tipku SHIFT i kliknite da selektujete dodatne regione.

Obratite paţnju da je objekat koji je selektovan u grafici istovremeno selektovan i u tabeli.


16/129



Korištenje selekcije

1. Iz menija Prozor izaberite Novi prozor karte.


17/129



2. U prvoj listi Tabele karte izaberite Selection.

3. Kliknite OK . Prikazaće se k arta sa selektovanim regionima.

Obratite paţnju da je naziv prozora karte „Query 1“, a ne „Selection“.

Sada ćete otvoriti i tabeleran prikaz selekcije.

1. Iz menija Prozor, izaberite Novi Prozor Tabele.


18/129


19/129



4. Kliknite Dalje. 5. Sa Tabela liste izaberite Query 1.6. Sa liste Polja iz Tabele, izaberite Populacija i kliknite Dodaj.

7. Kliknite OK .


20/129



Snimanje sesi ja

Da ne biste ponovo kreirali prozore iz ove sesije prilikom otvaranja MapInfo Professional,

moţete snimiti sve informacije. Na ovaj način ćete ponovo moći koristiti isti radni prostor,odnosno workspace, (*.WOR).

Da biste snimili radni prostor (workspace) uradite sljedeće:

1. Iz menija Fajl, izaberite Snimi radni prostor.2. Za File Name upišite Lekcija1 i snimite u direktorij Obuka.3. Kliknite Save.4. Iz menija Fajl izaberite Zatvori sve i sve karte i tabele biti će zatvorene .5. Iz menija Fajl izaberite Otvori.6. Sa liste Files of Type izaberite Radni prostor (*.wor). 7. Izaberite Lekcija1.8. Kliknite Otvori.

Vježba

1. Zatvorite sve tabele File/Close All.

2. Otvorite tabelu Opcine.

3. Selektujte pet (5) poligona (kreirajte podskup podataka).

4. Prikaţite selektovane objekte u tabelarnom prikazu (Window/New Browser Window).

5. Kreirajte grafikon koristeći kolonu Starost Do14.

6. Snimite radni prostor kao Vjezba1.


21/129



PRILAGOĐAVANJE KARTE

Osnovna namjena ovog poglavlja je predstaviti različite načine prezentacije geometrijskih podataka, te uvesti koncepcije zumiranja ili povećavanja detalja karte. Izbor razmjere i nivoazumiranja je od suštinske vaţnosti za pravlilan prikaz geometrijskih podataka.

Osnovi alati svakog geoinformacionog sistema su alati za: selekciju, zumiranje i mjerenje

udaljenosti, pa se studenti moraju detaljnije upoznati sa njihovim mogućnostima.

U OVOM POGLAVLJU:

o Razumijevanje koncepta zumiranja

o Korištenje hvatača za pomjeranje karte

o Pregled cijelog sloja

o Izbor razmjere i nivoa zuma

o Podešavanje postavki za prikaz karte

o Korištenje alata za mjerenje udaljenosti

o Korištenje alata za selekciju

o Kreiranje dva pogleda iste karte

2


22/129



2. Prilagođavanje karte

Kartografska razmjera predstavlja odnos izmeĎu jedne dimenzije na karti i ekvivalentnedimenzije u prirodi. Na primjer, razmjera 1:25 000 objašnjava da jedan milimetar na karti

predstavlja 25 000 milimetara, odnosno 25 metara u prirodi. Pošto je omjer razmjere konstanta,

to znači da je potpuno svejedno koju jedinicu koristimo, metar, inč(eng. inch) ili yard. Na istojkarti jedan inch predstavlja 25 000 inča u prirodi. Karte mogu biti različitih veličina i u različitim razmjerama. Prednost rada na računaru jemogućnost manipulaci je ovim faktorima po volji.

Razum ijevanje koncepta zumiranja

Karta krupnije razmjere je ona na kojoj je odreĎeno područje Zemlje predstavljeno većom površinom na karti. Krupnija razmjera znači i da se moţe prikazati više detalja nego na kartisitnije razmjere, jer je više prostora za ucrtavanje geografskih elemenata. U GIS-u, što se više

zumira, odnosno povećava prikaz sadrţaja, to omjer postaje veći. Treba primijetiti da je krupnijarazmjera, što je manji broj u oznaci razmjere. Karta razmjere 1:10 000 je krupnije razmjere odkarte razmjere 1: 25 000.

Iz direktorija \Obuka\World otvorite fajl WORLD.

U grupi alata za zumiranje naći ćete alate za zumiranje-u i zumiranje-izvan .TakoĎe je moguće i zumiranje u pravougaonik, tako što drţite pritisnutu lijevu tipku miša irazvučete pravougaonik u koji ţelite zumirati.


23/129



Korištenje hvatača za pomjeranje karte

Korištenjem Hvatača , moţete se pozicionirati na kartu po ţelji.

Pregled ci jelog s loja

1. Iz menija Karta izaberite Vidi cijeli sloj.

2. Izaberite sa liste Svi slojevi.3. Kliknite OK .


24/129



Izbor razmjere i nivo a zuma

Vraćanje na prethodni pogled

Iz menija Karta, izaberite Prethodni pogled.

Podešavanje postavki za prikaz karte

Kartografska projekcija u matematičkom smislu predstavlja prevoĎenje informacija iztrodimenzionalne Zemljine zakrivljene površi na dvodimenzionalan medij: papir ili kompjuterskiekran. Različite projekcije se koriste za različite tipove karata, u zavisnosti od oblika, veličine i

poloţaja teritorije koja se prikazuje kartom. Vrsta projekcije odreĎena je i samom namjenomkarte. Svaka projekcija unosi odreĎenu grešku u prikazu površina, udaljenosti i pravaca. Ako sekartiraju relativno male površine, kao što su jedan grad ili kanton, greška je obično neznatna, ališto je veća posmatrana površina, veća je i greška. Kartografske projekcije omogućavaju

preslikavan je površine Zemljine sfere na ravan. Prema načinu preslikavanja, projekcije mogu biti: cilindrične, konusne i azimutne.

Koordinatni sistem refer ensira poloţaj objekta u dvodimenzionalnom prostoru u izabranimmjernim jedinicama. U GIS-u se mogu koristiti koordinatni sistemi sa sfernim i ravnim

koordinatama, koji mogu biti:

• Geografski koordinatni sistem (lat,long),• Kartezijev ili matematički (x,y)• Geodetski (y,x).

Geografski koordinatni sistem koristi latitudu i longitudu i ima za osnovu sferu ili elipsoid.

Meridijani i paralele latituda nemaju ravnougaoni odnos i izraţavaju se u stepenima. Kartezijev i geodetski sistemi (ravnih koordinata) podrazumijevaju, tokom interpolacije, sfernu

površinu kao ravnu. Meridijani i paralele latituda su meĎusobno pravougaone (tipično u Gauss-Krueger-ovoj projekciji ili UTM - Universal Transverse Mercator).

Ako je geoinformacioni sistem već uspostavljen, svi podaci su u jedinstvenom koordinatnomsistemu i projekciji. Na našim prostorima koristi se Gauss-Krueger-ova projekcija i geodetski

koordinatni sistem, baziran na Besselovom referentnom elipsoidu.


25/129



Iz menija Karta, izaberite Opcije.


26/129



Da biste promijenili projekciju, kliknite na Projekcija. Postavite parametre kao na sljedećojslici.

Kliknite OK .

Koordinate kursora miša su sada prikazane u metrima.


27/129



Korištenje alata za mjerenje udaljenosti

Korištenje alata za selekcij u


28/129



Kreiranje dva pogleda iste karte

1. Iz menija Prozor, izaberite Novi prozor karte.2. Iz menija Prozor, izaberite opciju Rasporedi prozore.


29/129



Vježba

1. Zatvorite sve tabele.

2. Otvorite tabelu WORLD i zumirajte na Evropu.

3. Kreirajte kopiju iste karte (Karta/Kloniraj pogled) i zumirajte na Bosnu i Hercegovinu.

4. Isprobajte i ostale alate korištene u ovoj lekciji.


30/129




31/129



KONCEPT SLOJEVITOSTI

U ovom poglavlju se uvodi pojam slojevitosti koji predstavlja osnovu struktuiranja projekata

koji tretiraju geoprostorne podatke.

Slojevitost omogućava izbor količine podataka u prikazu i jednostavniju manipulacijugeoprostornim podacima.

U OVOM POGLAVLJU:

o Uvod u slojevitost

o Upravljanje slojevima karte

o Redoslijed slojevao Dodavanje sloja

o Korištenje info alata

o Uklanjanje sloja

o Promjena izgleda sloja

o Kreiranje duplikata karte

o Spajanje karata

3


32/129



3. Koncept slojevitosti

Uvod u s lojev i tost

GIS meĎusobno povezuje slojeve (eng. layer) koji sadrţe različite informacije o poloţaju, što

omogućava bolje razumijevanje prostora. Slojeve je moguće kombinovati na različite načinezavisno od namjene.

Svaka informacija na karti smješta sa na neki od slojeva i korisnik je po potrebi uključuje iisključuje. Tako, jedan sloj moţe predstavljati sve puteve u nekoj oblasti, drugi sva jezera u istojoblasti, a još jedan moţe prikazati sva naselja, itd. Prednost GIS-a u poreĎenju sa papirnim kartama je u njegovoj sposobnosti da omogući izborinformacija koje je neophodno prikazati u zavisnosti od cilja kojeg je potrebno postići.

Podaci koji se koriste u GIS-u mogu se naći u tri osnovna oblika: vektorski podaci,

tabelarni podaci,

rasterski podaci.

Vektorski podaci su tačke, linije i površine. Ovi podaci predstavljaju osnovu svakog GIS-a.

Tačke predstavljaju sve što je definisano X i Y poloţajem u prostoru, na primjer: potrošačielektrične energije, električni stubovi, transformatorske stanice i slično. Linije predstavljaju sve što ima duţinu: podzemni i nadzemni kablovi, ulice, ţeljezničke pruge,rijeke i slično. Površine ili poligoni predstavljaju sve što ima površinu ograničenu, bilo prirodnim, političkim iliadministrativnim granicama kakve su drţave, opštine, gradovi, parcele ili marketinška područja.

Tabelarni podaci su informacije koje opisuje objekte na karti. Na primjer, karta lokacija

potrošača moţe biti povezana sa demografskim informacijama o ovim potrošačima. Tabelarne podatke moguće je kupiti ili već postoje u obliku listi, tabela ili baza podataka. Ako u tabelama postoje unešeni i stvarni prostorno- poloţajni podaci, GIS moţe povezati tabelarne podatke sa

vektorskim podacima. Na primjer, na osnovu tabele o korisnicima električne energije lako jekreirati tačke na karti koje predstavljaju te korisnike.


33/129



1. Zatvorite sve tabele.2. Iz direktorija \Obuka\BiH otvorite: Opcine, Gradovi i Putevi.3. Iz direktorija \Obuka\World\ otvorite World i Ocean.

Obratite paţnju da prilikom otvaranja tabele, pomoću opcije Ţeljeni pogled moţete birati način prikaza tabele.

1. Iz menija Fajl izaberite Otvori.2. Sa liste Ţeljeni pogled izaberite Bez pogleda.3. Iz direktorija \Obuka\BiH izaberite tabelu Posao.4. Kliknite OK .

Na prikazu karte se ništa neće promijeniti.

Upravl janje slojevima karte

Redosl i jed slojeva


34/129



Dodavanje sloja


35/129


36/129



Prom jena izgleda sloja


37/129



Kreiranje dup likata karte

1. Iz menije Karta izaberite Kloniraj pogled

Dobićete duplikat karte. Drugi način je korištenje alata Povuci prozor karte.

Dodavanje sloja i kopir anje postavki slo ja sa karte

Vježba


2. Otvorite tabele: Jezera, Opcine, Putevi, Rijeke.

3. U istom map prozoru otvorite Tabelu WORLD (My Documents\Obuka\World).

4. Sloţite slojeve tako da su na karti svi slojevi vidljivi.

5. Prikaţite cijeli projekat.

6. U istom map prozoru otvorite Tabelu OCEAN (My Documents\Obuka\World).

7. Kao novu mapu otvorite:Opcine (Prozor/Novi prozor karte).

8. Koristeći Kontrolu slojeva na mapu Opcine dodajte tabele: Jezera, Rijeke i Putevi.

9. Snimite radnu površinu kao Vjeţba3.


38/129




39/129



ANOTIRANJE

Za cjelovitu prezentaciju vektorskih podataka, potrebno je geometrijskim objektima dodati i

tekstualni dio: anotacije, labele,oznake ili natpise.

Cilj ovog poglavlja je upoznati studenta sa različitim načinima anotiranja objekata, interaktivnimi automatskim, vrstama, statičkim i dinamičkim, te opcijama kreiranja kao što su dupliciranje,

preklapanje ili parcijalna anotacija.

U OVOM POGLAVLJU:

o Interaktivno anotiranje

o Automatsko anotiranje

o Editovanje anotacija

o Snimanje anotacija

o Kreiranje naslova

o Snimanje kozmetičkog sloja

o Prilaganje vanjskih veza na anotacije

4


40/129



4. Anotiranje

Generalno je pravilo da se tematski (opisni ili atributni) podaci spremaju u tabelarnim

prikazima. Ali, u odreĎenim situacijama je neophodno izabrane podatke prikazati i u grafičkoj prezentaciji. To mogu biti statički (neovisni) tekstualni objekti ili dinamičke anotacije (ovisne o

odreĎenom atributu ili izrazu iz baze podataka). Anotiranje se moţe izvršiti interaktivno (samo za izabrane objekte) ili automatski (za cijelutabelu).

Interakt ivno anot iranje

1. Iz menija Fajl, izaberite Otvori.2. Iz liste Files of Type, izaberite Radni prostor (*.wor). 3. Iz direktorija \Obuka\Workspaces izaberite BiH_Labels.wor .4. Kliknite Otvori.

5. Izaberite alat Natpis.6. Kliknite na nekoliko kartografskih objekata.

Autom atsko anot i ranje


41/129



Editovanje anotaci ja

Iako su anotacije ovisne o podacima iz tabela, ipak je povremeno potrebno promijeniti

odreĎenu informaciju samo u grafičkoj prezentaciji.

Dvokliknite na jednu anotaciju.


42/129


43/129



Snimanje kozmetičkog sloja

1. Iz menija Karta izaberite Snimi kozmetičke objekte.2. Izaberite sa liste.3. Kliknite Snimi.Imenujte novu tabelu kao moja_tabela.

4. Kliknite Save.

Pri laganje vanjsk ih v eza na anotaci je

Linkovi predstavljaju putanje do vanjskih priloga ili internet sajtova koji na neki način dodatnoopisuju odreĎeni objekat. To moţe biti neki dokumenat ili slika locirana bilo gdje u radnoj mreţiili stranica na internetu.

Otvorite tabelu Opcine:


44/129



Obratite paţnju na posljednju kolonu Link koja sadrţi web adrese.

Pokrenite Kontrolu slojeva i selektujte Opcine. Zatim kliknite na tipku Prilog.

Sa glavne grupe alata izaberite alat Prilog i kliknite na jednu općinu.

Vježba


2. Otvorite tabele: Opcine, Rijeke, Jezera, Putevi i GradoviTacke.

3. Anotirajte nazive za tabelu GradoviTacke (koristite kolonu „Naziv“).

4. Na Kozmetičkom sloju kreirajte naziv karte (Topografska karta Bosne i Hercegovine), au donjem desnom uglu karte ispišite svoje ime i prezime.

5. Snimite Kozmetički sloj kao MojPrviNaslov.

6. Snimite radni prostor kao Vjeţba4.


45/129



RAD SA RASTERIMA

Ovo poglavlje uvodi studente u praktičnu primjenu rastera, kao skeniranih karata ili gridovaodnosnno mreţa.

Posebno je dat naglasak na vaţnost procesa georeferensiranja skeniranih analognih karata.

U OVOM POGLAVLJU:

o Skeniranje analognih karatao Georeferensiranje skeniranih kartio Korištenje georeferensiranih karti o Korištenje grida za 3D prikaze

5


46/129



5. Rad sa rasterima

Rasterski podaci mogu biti satelitski snimci, aero fotografije (ortofoto) i skenirani podaci

(analogne papirne karte prevedene u digitalni format). Rasterski podaci nude mogućnost brzog

dobijanja prostornih podataka za velika područja, a i znatno je manje zahtjevno i vremenski ifinansijski nego vektorizirati slojeve sa objektima, jedan po jedan. MeĎutim, slika je uvijek jedanfajl, ili sloj, iz kojeg nije moguće izvući odreĎeni objekat i povezati ga sa tabelarnim podacima.Slike mogu biti prikazane zajedno sa vektorskim podacima, tzv. “hibridna grafika”, štoomogućava vektorizaciju samo onih objekata koji su neophodni u radu.

Skeniranje analognih karata

Karte se skeniraju u 300 ili 400 dpi (dot per inch – tački po inču) na skeneru visoke tačnosti, teobraĎuju i čiste u programskom paketu za obradu slika. Po standardu se uzima da skeniranje analognih planova treba izvoditi na skenerima formata lista

plana i većeg, sa veličinom piksela koja je manja od 0,085 mm. 1 inč predstavlja 25,5milimetara, tako da se jednostavnom računicom dobija da je:

dpi300085,0

5,25

Optička granica današnjih kamera za skeniranje je 400 dpi, dok se preko 400 dpi dobijasoftware-skim metodama koje su nepotrebne u kartografiji i mogu pokvariti geometrijsku tačnostskeniranih karata. Dilema je samo u opsegu 300 dpi do 400 dpi. Povećavanjem broja dpi sevišestruko povećava veličina fajlova skeniranih slika, dok se potrebna preciznost postignuta većna 300 dpi, pa je stoga ova vrijednost i najčešća.

Georeferensiranje sk eniranih kart i

Za georeferensiranje skeniranih karti koriste se po pravilu sve raspoloţive tačke koordinatnemreţe, osim onih koje su oštećene ili slabo vidljive. Koriste se transformacije čiji matematičkimodel odgovara prirodi sistematskih grešaka koje pos jeduju list analognog plana i prirodi

sistematskih grešaka nastalih u toku skeniranja.


47/129



Srednja kvadratna vrijednost popravaka poslije otklanjanja grubih grešaka, transformacije iotklanjanja sistematskih uticaja mora biti manja od 0,10 mm*Rk, gde je Rk imenilac razmjere

kartiranja.

1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Iz menija Fajl, izaberite Otvori.

3. Iz liste Files of Type, izaberite Rasterska slika. 4. Iz direktorija \Obuka\ BiH\Import izaberite tuzla.tif .5. Kliknite Otvori.6. Izaberite Registruj.


48/129



Korištenje georeferensiranih karti

1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Iz menija Fajl, izaberite Otvori.3. Iz liste Files of Type, izaberite Rasterska slika. 4. Iz direktorija \Obuka\ BiH\Import izaberite tuzla118.tif , tuzla119.tif i tuzla132.tif .5. Kliknite Otvori.

Korištenje grida za 3D prikaze

1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Iz menija Fajl izaberite Otvori.3. Sa liste Files of Type, izaberite Radni prostor (*.wor).


49/129



4. Selektujte fajl BiH.WOR. (Nalazi se u direktoriju \Obuka\Workspaces)5. Kliknite na dugme Otvori.6. Iz menija Fajl izaberite Otvori.7. Sa liste Files of Type, izaberite Mreţa. 8. Selektujte fajl dtm_tuzla_20m.img. (Nalazi se u direktoriju \Obuka\ BiH\Import)

9. Kliknite na dugme Otvori.


50/129



10. Iz menija Karta izaberite Kreiranje 3DKarte.


51/129



Vježba

1. Goreferensirajte skenirani raster Lukavac. ( Iz direktorija \Obuka\BiH\Import izaberite

Lukavac.tif).

2. Otvorite goreferensiranu kartu Tuzla.


52/129




53/129



SELEKCIJA PODATAKA

Princip izbora podataka, odnosno selekcije je u geoprostornim bazama podataka pr oširen uodnosu na konvencionalne, te će se tako studenti u ovom poglavlju upoznati sa alatima zagemetrijsku selekciju i SQL upitima za atributnu selekciju.

U OVOM POGLAVLJU:

o Uvod u selekciju podataka

o Prostorna selekcija

o Pregled sadrţaja selekcije

o Selekcija po atributnim podacimao Snimanje upita

o Snimanje rezultata upita

6


54/129



6. Selekcija podataka

Da bi se mogla izvršiti analiza pomoću GIS-a i dobiti prihvatljiv rezultat neophodno je:

formulisati pitanje,

odabrati podatke, izabrati metod analize,

obraditi podatke i

izvršiti pregled rezultata.

Svaka GIS analiza započinje odlukom o izboru informacija neophodnih za realizaciju projekta.Zavisno o oblasti i cilja analize, pitanja mogu biti for mulisana na sljedeći način:

Gdje je bilo najviše prekida u napajanju električnom energijom prošlog mjeseca? Koliko je šume u svakom slivu? Koje parcele su oko klizišta u krugu od 500 metara? Koje općine pripadaju Tuzlanskom kantonu?

Ako je pitanje (upit) formulisano na razumljiv i jednostavan način, lakše je odlučiti o vrstianalize, metodi koja će se koristiti i načinu predstavljanja rezultata.

Selekcija korištenjem alata

1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Otvorite radni prostor BiH_Selekcija. (Nalazi se u \Obuka\Workspaces)3. Selektujte nekoliko poligona.

Pregled sadržaja selekcije


55/129


56/129



Selekcija korištenjem upita po atr ibutnim podacima

Primjer upita nad atributnim podacima je traţenje općina sa populacijom većom od sto hiljadastanovnika. U ovim primjerima ćemo radi jednostavnosti koristiti pojednostavljene Select upite

umjesto punih SQL upita (Structured Query Language – Struktuirani jezik upita). OgraničenjeSelect upita je što se upiti rade nad pojedinačnim tabelama i što ne mogu mijenjati sadrţaj tabela(odnosno, ne mogu biti akcioni upiti).

Za selekciju općina iz federacije čija površina je preko 1000 kavdratnih kilometara, kreirajtesljedeći Select upit.

Česta greška u kreiranju upita je pokušaj da se selektuju općine koji se nalaze u Tuzlanskom i Sarajevskom kantonu. Naravno da nije moguće da se jedna općina istovremeno nalazi u obakantona, tako da treba traţiti općine koje se nalaze u jednom ili drugom kantonu.


57/129



Snimanje up ita

Svaki SQL upit je u osnovi tekstualni zapis oblika, te ga je moguće snimiti ili kao predloţak iliu radnom prostoru projekta. U oba slučaja upit će se uvijek izvršavati nad zadnjom verzijom

podataka, te će uvijek predstavljati aţurne podatake. MeĎutim, upit se takoĎe moţe transformisati u novu tabelu koja predstavlja statičke podatke.

1. U prozoru za kreiranje upita moţete kliknuti Snimi predloţak .2. Ako izaberete iz menija Fajl / Snimi upit, upit će biti snimljen u fajl sa ekstenzijom

*.QRY.

3. Snimanjem workspace-a snimićete i sve kreirane upite.

Snimanje rezultata upita

1. Izaberete iz menija Fajl / Snimi kopiju kao.2. Izeberite upit sa liste upita.3. Kliknite na Snimi kao.4. Imenujte fajl.5. Kliknite Snimi.

Vježba


2. Otvorite radni prostor BiH_Selekcija.

3. Selektujte osam općina (poligona) i prikaţite ukupnu površinu selektovanih objekata.

4. Provjerite kako na ukupnu površinu selektovanih objekata utiče selekcija novih objekata

kao i deselekcija već selektovanih.

5. U tabeli opcine pronaĎite sve opcine koje imaju površinu veću od 500.

(tačno rješenje je 37 općina).

6. PronaĎite sve opcine koje se nalaze u kantonima devet i deset (K09 i K10).

(tačno rješenje je 15 općina).

7. Snimite Upit2 kao novu tabelu sa nazivom OpcineK09 i K10.


58/129




59/129



PRIKUPLJANJE I POHRANJIVANJE

GEOPROSTORNIH PODATAKA

Namjena ovog poglavlja je upoznavanje studenata sa tehnikama prikupljanja podataka iz

drugih digitalnih (prostornih ili ne-prostornih) izvora podataka, te principima importovanja ili

povezivanja na vanjske podatke.

Kroz niz primjera predstavljaju se najčešće korišteni formati, te kako njihovu strukturutransformisati u strukturu GIS tabela.

Posebna paţnja se posvećuje omogućavanju editovanja vanjskih podataka.

U OVOM POGLAVLJU:

o Tabele geoprostornih podataka

o Otvaranje DBF fajlova

o Otvaranje Access baze podataka MDB

o Otvaranje ASCII fajlova

o Otvaranje Excell tabele XLS

o Omogućavanje editovanja tabele

o Rad sa preglednikom tabela

7


60/129



7. Prikupljanje i pohranjivanje geoprostornih podataka

Jedna od najvaţnijih osobina modernih geoinformacionih sistema je interoperabilnost, odnosnomogućnost preuzimanja podataka iz velikog broja drugih formata.

Najčešće korišteni formati za atributne podatke su tekstualni (ASCII) fajlovi, Excell ili DBF

tablice, kao i Access baze podataka.

Tabele geopr osto rnih podataka

Ako prvi put otvarate fajl koji nije u GIS formatu, moraćete upisati neke informacije o tomfajlu kako bi propisno koristili podatke iz njega. Vaţno je da razumijete, da se prilikom

pregledanja Excel tabela, baza podataka ili tekstualnih fajlova, ne vrši importovanje tih podataka.

Otvaranje DBF fajlova

1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Iz menija Fajl izaberite Otvori.3. Sa liste Files of Type, izaberite dBase DBF (*.dbf). 4. Selektujte fajl OsnovneSkole.dbf . (Nalazi se u direktoriju \Obuka\PodaciZaVjezbu)5. Kliknite na dugme Otvori.

6. Kliknite OK .

Podaci iz DBF tabele se mogu editovati u MapInfo Professional.


61/129



Otvaranje Access b aze podataka MDB

1. Iz menija Fajl izaberite Otvori.2. Sa liste Files of Type, izaberite Microsoft Access Database (*.mdb).

3. Selektujte fajl TK.mdb. (Nalazi se u direktoriju \Obuka\PodaciZaVjezbu)4. Kliknite na dugme Otvori.

Ako baza sadrţi više tabela, pojaviće se sljedeći dijalog.

5. Izaberite tabelu UrbaniCentri.6. Kliknite OK .

Podaci iz Access tabele se mogu editovati u MapInfo Professional.


62/129



Otvaranje ASCII fajlov a

1. Iz menija Fajl izaberite Otvori.2. Sa liste Files of Type, izaberite Razdijeljeni ASCII (*.txt). 3. Selektujte fajl SapnaZ.txt. (Nalazi se u direktoriju \Obuka\PodaciZaVjezbu)

4. Selektujte funkciju Kreiraj kopiju u MapInfo formatu za editovanje.5. Kliknite na dugme Otvori.


63/129



Otvaranje Excell tabele XLS

1. Iz menija File izaberite Otvori. 2. Sa liste Files of Type, izaberite Microsoft Excel (*.xls). 3. Selektujte fajl Stoka1998.txt. (Nalazi se u direktoriju \Obuka\PodaciZaVjezbu)


64/129



4. Selektujte funkciju Kreiraj kopiju u MapInfo formatu za editovanje.5. Kliknite na dugme Otvori.


65/129



Omogućavanje editovanja tabele

Ako otvorite Excel tabelu ili tekstualni fajl bez opcije Kreiraj kopiju u MapInfo formatu za

editovanje nećete moći editovati podatke u tabeli.

Da biste naknadno omogućili editovanje tabele koristite Fajl / Snimi kopiju kao, čime ćetekreirati novu tabelu koju je moguće editovati. Originalna tabela će ostati nepromijenjena.

Rad sa preglednik om tabela

Koristeći naslove kolona, moţete pomjerati ili mijenjati veličinu pojedinih kolona. TakoĎe, koristeći Tabelarni prikaz / Izbor polja, moguće je mijenjati i dodavati kolone.


66/129



Vježba

1. Otvorite u MapInfu Excell-ovu tabelu temperature.xls (nalazi se u direktoriju

Obuka/PodaciZaVjezbu).

2. Otvorite Access-ovu bazu TK.mdb i odaberite tabelu Pop91 (nalazi se u direktoriju

Obuka/PodaciZaVjezbu).


67/129



GEOPROSTORNO

REFERENSIRANJE PODATAKA

Cilj ovog poglavlja je upoznati studente sa principom geoprostornog referensiranja podataka i

tehnikama omogućavanja prostorne prezentacije tabela koje su u osnovi atributne prirode, alisadrţe atributne podatke o poloţaju.

Kroz praktične primjere studenti će se provesti kroz proces lociranja poloţaja i prezentacijulokacija simbolima.

U OVOM POGLAVLJU:

o Uvod u koordinatne sisteme

o Kreiranje tačaka o Prepisivanje preko postojećih tačaka

o Kreiranje korisničkog simbola

8


68/129


69/129




70/129



Prepisivanje preko postojećih tačaka

Kreiranje korisničkog simbola

1. Pokrenite MS Paint iz Start > Programs > Accessories > Paint.2. Iz menija File izaberite Otvori.3. Sa liste Files of type izaberite GIF (*.gif). 4. Selektujte fajl gauss_logo.gif. (Nalazi se u direktoriju \Obuka\PodaciZaVjezbu)

5. Iz menija Fajl izaberite Snimi kao.

6. Sa liste Save as Type izaberite 24-bit Bitmap.7. Kliknite Save.8. Isto ponovite i za sliku kuca.jpg.


71/129




72/129



Vježba 1. Otvorite tekstualni fajl SapnaZ.txt (nalazi se u direktoriju Obuka/PodaciZaVjezbu).

2. Kreirajte tačke koristeći otvoreni txt file.

3. Otvorite tabelu opcine i pogledajte kako tačke koje ste kreirali padaju na općine.


73/129




74/129




75/129



GEOPROSTORNOPRETRAŢIVANJE

Namjena ovog poglavlja je upoznavanje studenta sa tehnikama traţenja prostornih objekata naosnovu atributnih informacija i/ili većeg prostornog objekta.

Studenti se upoznaju sa pojmom indeksiranja polja tabela, te vaţnosti indeksiranja za pretraţivanje podataka u tabelama.

TakoĎe, predstavljaju se i tehnike pronalaţenja presjeka više objekata na osnovu njihovihatributnih informacija.

U OVOM POGLAVLJU:

o Prostorno pretraţivanje

o Promjena uslova traţenja

o Pronalaţenje presječnih tačaka

9


76/129



9. Geoprostorno pretraživanje

Geoprostorno pretraţivanje predstavlja proces lociranja objekta na osnovu unesenog atributnog podatka.

T raž enje geoprostorno g o bjekta

1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Iz menija Fajl izaberite Otvori.3. Sa liste Files of Type, izaberite Radni prostor (*.wor). 4. Selektujte fajl BiH_Trazenje.wor . (Nalazi se u direktoriju \Obuka\Workspaces)5. Kliknite na dugme Otvori.

6. Iz menija Upit, izaberite Traţi. 7. Sa liste Traţi u tabeli izaberite World.8. Kliknite na dugme Obiljeţi simbolom i odaberite neki markantan simbol.


77/129



9. Kliknike OK za nastavak.10. U polje Coutry upišite Austria.

Promjena uslov a traženja

1. Iz menija Upit izaberite Traţi.

2. Kliknite na Promijeni... . Sada moţete promijeniti parametre traţenja.


78/129



Pronalaženje presječnih tačaka


79/129



Vježba

1. Omogućite pretragu po nazivu u tabeli Opcine.

2. PronaĎite općinu Tuzla.


80/129




81/129



GEOKODIRANJE

Ovim poglavljem se studenti upoznaju sa procesom geokodiranja, odnosno geoprostornog

referensiranja atributnih podataka, koji posjeduju samo posredne informacije o poloţaju.Predstavljaju se tehnike interaktivnog i automatskog geokodiranja, kao i geokodiranje

korištenjem web servisa. TakoĎe, ovdje se predstavlja pojam pohranjivanja geometrije objekta kao posebnog atributa u

bazi podataka.

U OVOM POGLAVLJU:

o Geokodiranje drugom tabelom

o Selektovanje ne-geokodiranih zapisa

o Interaktivno geokodiranje

o Podešavanje opcija geokodiranja

o Geokodiranje korištenjem servisa

10


82/129


83/129



1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Iz menija Fajl izaberite Otvori.3. Sa liste Files of Type, izaberite Workspace (*.wor). 4. Selektujte fajl BiH.wor . (Nalazi se u direktoriju \Obuka\Workspaces)5. Kliknite na dugme Otvori.

6. Iz menija Karta, izaberite Kontrola slojeva. 7. Kliknite na dugme Dodaj.8. Sa liste izaberite Izbori2006. i kliknite Dodaj.


84/129


85/129


86/129



Podešavanje opcija geokodiranja

Geokodiranje korištenjem web servisa

Web-GIS je relativno novi pojam. Označava primjenu tehnologije Interneta s njegovim

normama u prenosu i prikazu podataka u GIS-u. Korisnost odreĎenog projekta GIS-a znatno se povećava ako veći broj korisnika ima jednostavan pristup podacima GIS-a, pri čemu se ti podacimogu spajati s podacima iz drugih sistema, analizirati i prikazivati. Geo-osposobljene (geo-

enabled) usluge na webu integrišu prostor i vrijeme pri odlučivanju, učenju i istraţivanjima.Ovakve usluge se nazivaju web servisima i daju više od samih karti, omogućavajći korisnicimada bez specijalnog software-a lako naĎu i kombiniraju različite slojeve karte, ali i koriste uslugegeokodiranja ili rutiranja sa servera na Internetu ili Intranetu.

Unutar MapInfo Professional-a je ugraĎena podrška za geokodiranje pomoću udaljenog serverakakvi su na primjer MapMarker ili Envinsa.

Ova mogućnost je dostupna iz menija Tabela > Geokodiraj koristeći sarver.


87/129



Vježba


2. Otvorite tabelu temperature (Microsoft Excel file iz direktorija Obuka/PodaciZaVjezbu).

3. Otvorite MapInfo tabelu opcine.

4. Geokodirajte tabelu temperature (koristite kolonu station) pomoću tabele Opcine.


88/129




89/129



KREIRANJE BAFERA, VORONOI I

NAJMANJEG KONVEKSNOGPOLIGONA

Cilj ovog poglavlja je upoznati studente sa jednostavnim prostornim analizama podataka, kao

što su pronalaţenje šta je unutar, a šta u neposrednoj blizini objekta posmatranja, kao i statistčkaanaliza selektovanih objekata.

TakoĎe se predstavljaju tehnike kreiranja regiona na osnovu postojećih lokacija algoritmimanajmanjeg konveksnog poligona i Voronoi.

U OVOM POGLAVLJU:

o Kreiranje bafera oko tačaka o Promjena prikaza bafera

o Korištenje alata za selekciju u granicama

o Snimanje bafer selekcije

11


90/129



11. Kreiranje bafera, Voronoi i najmanjeg konveksnogpoligona

GIS je koristan za nadgledanje šta se dešava unutar neke oblasti, te indiciranje neophodnosti preduzimanja odreĎene akcije. Na primjer, moguće je vidjeti koje sve vrste instalacija se nalaze

ispod asfalta jedne ulice. Naći šta se dešava u oblasti koja je na odreĎenoj udaljenosti od posmatrane, odnosno pravljenjetzv. buffer-a je jedna od osnovnih funkcija svakog GIS-a. Na primjer, planer distributivne mreţetreba da vidi sve objekte na udaljenosti 50 metara od buduće trase.

Kreiranje bafera oko tačaka

1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Iz menija Fajl izaberite Otvori.3. Sa liste Files of Type, izaberite Workspace (*.wor). 4. Selektujte fajl Buffer.wor. (Nalazi se u direktoriju \Obuka\Workspaces)5. Kliknite na dugme Otvori.

Da biste mogli kreirati bafer, morate jednom sloju omogućiti editovanje. Kozmetički sloj semoţe koristiti za ovakve potrebe.

6. Omogućite editovanje na sloju Kozmetičkom sloju.7. Selektujte četiri bolnice. 8. Iz menija Objekti izaberite Bafer 9. Odaberite poluprečnik, odnosno u polje Vrijednost upišite 5. 10. Za mjerne jedinice odaberite kilometre.11. Odaberite opciju Jedan bafer za sve objekte, što znači da će se kreirati samo jedna

površina za sve tačke.


91/129



12. Kliknite OK .


92/129


93/129



Snimanje bafer selekci je

1. Iz menija Fajl izaberite Snimi kopiju kao.

2. Odaberite zadnji upit (sa najvećim brojem).3. Odaberite Snimi kao.4. U polju File Name unesite naziv koji asocira na sadrţaj bafera.5. Kliknite Save.

Obratite paţnju da na ovaj način snimate kopiju selekcije, a ne bafera. Da biste snimili bafer,snimite radni prostor (workspace).

Kreiranje najmanjeg konveksno g pol igon a (konveksne l juske)

Najmanji konveksni poligon za odreĎeni skup objekata je najmanji poligon koji sadrţi čitavskup.

1. Zatvorite sve otvorene prozore.2. Otvorite workspace BiH_Selekcija. (Nalazi se u \Obuka\Workspaces)3. Selektujte sve trafo stanice.4. Iz menija Objekti izaberite Konveksna ljuska...

Kreiranje Voronoi pol igona

Kreiranje Voronoi poligona u osnovi predstavlja cijepanje prostora, na taj način da se za svakutačku dobije jedan region. Svaki novi region pokriva prostor tako da je svaka lokacija unutar

bliţa obuhvaćenoj tački nego bilo kojoj drugoj. Praktično se dobivaju površine koje su najbliţetačkama posmatranja. Moguće je kreirati Voronoi poligone na istom sloju ili selektovati tačke sa jednog sloja i kreiratiVoronoi poligon na nekom drugom sloju.

Na primjer, ako se ţele prezentirati trafo područja pojedinih trafo stanica, potrebno je na osnovuVoronoi algoritma dodijeliti svakoj trafo stanici odreĎeno područje. Pri tome se tematski podaciiz tabele trafo stanica metodom agregacije transformišu u novu tabelu trafo područja.


94/129



1. Selektujte sve trafo stanice.2. Ako nije, omogućite editovanje tabele Trafostanice.3. Iz menija Objekti izaberite Voronoi...

U dijalogu Agregacija podataka odaberite Vrijednost i za kolonu NAZIV i NAPON.

4. OK da završite kreiranje Voronoi poligona.

Vježba

1. Otvorite tabele Opcine_tk i posao.

2. Selektujte simbole koji predstavljaju objekte Maloprodaje na području općine Tuzla.

3. Kreirajte BAFER oko tih simbola sa radijusom 2000 m na Cosmetic Layer-u.

4. Snimite BAFER na novi sloj koji će se zvati BAFER11.

5. Snimite projekat kao Vjezba11.


95/129



TEMATSKO KARTIRANJE

Cilj ovog poglavlja je upoznati studente sa mogućnostima izrade tematskih karata kaorangirane klase, individualne klase, raznim dijagramima, gustinom tačaka, veličinom simbola,gridom ili kombiniranje više njih.

Uvode se pojmovi tematizacije poloţaja, količina, gustina i promjena.

TakoĎe se prezentiraju izrade tematskih karata na osnovu podataka iz vanjskih tabela metodom povezivanja tabela na osnovu atributnih i prostornih veza, kao i kreiranje privremenih izraza nad

više atributa.

U OVOM POGLAVLJU:

o Izraţavanje numeričkih vrijednosti temetaskom kartom

o PrilagoĎavanje tematske karte i legende

o Izraţavanje tekstualnih vrijednosti tematskom kartom

o Editovanje legende

o Korištenje tematskih predloţaka

o Snimanje tematske karte

o Rad sa tematskim slojevima

o Tematizacija karte na osnovu podataka iz druge tabeleo Prostorno povezivanje (Geographic join)

o Uklapanje legende u kartu

12


96/129


97/129


98/129




99/129



Prilagođavanje tematske karte i legende

1. Iz menija Karta izaberite Promijeni tematsku kartu ili jednostavno dvokliknite nalegendu.

2. Podesite gornji prag na tamno plavu a donji prag na ţutu boju.


100/129



2. Dvokliknite na legendu.

3. Promijenite metodu u Jednaki rasponi i kliknite na Preračunaj.


101/129




102/129



Izražavanje tekstualnih vrijednosti tematskom kartom


103/129



Editovanje legende


104/129



Korištenje tematskih predložaka 1. Dvokliknemo na dio legende koji zelimo da koristimo kao predloţak. 2. U boksu Predloţak sa tipkom Snimi kao sačuvaćemo predloţak pod ţeljenim imenom.


105/129



Snimanje tematske karte

Vaţno je reći da se tematske karte snimaju isključivo kao radni prostor.1. Snimite radni prostor kao Poslovna_karta.

Rad sa tematskim slo jevima

1. Iz menija Karta izaberite Kontrola slojeva. 2. Selektujte slojeve tematske karte i uklonite ih klikom na dugme Ukloni. 3. Kliknite OK .


106/129


107/129


108/129


109/129




110/129




111/129



Umetanje legende na kartu

1. Iz menija Alati izaberite Dodatni alati.2. Sa liste Alati izaberite Legend Manager.

3. Selektujte opciju Učitaj za alat Legend Manager.

4. Iz menija Alati izaberite Thematic Legend Manager, a zatim Embed Thematic legend.


112/129



Vježba

1. Kreirajte Tematsku kartu općina BiH po koloni StarostDo14 ( koristiti Region Ranges

Default) sa pet intervala, koristite interval boja od tamno-pave do svijetlo-plave.

2. Umetnite legendu na kartu.

3. Kreirajte naslov karte.

4. Snimite projekat kao Vjezba12.


113/129



PRIPREMA ZA ŠTAMPU

Ovo poglavlje daje uvod u korištenje tehnika za izradu prijeloma (layout), sa odgovarajućimkartografskim elementima.

Studenti uče kako pripremiti podatke za štampu, kreirati odgovarajuću legendu i simbole kojivizuelno opisuju kartu na papiru.

U OVOM POGLAVLJU:

o Kreiranje kartografske legende

o Štampa iz prikaza karte

o Pripremanje prijeloma (layout)o Dodavanje slika u prijelom

o Dodavanje kartografskih elemenata u prijelom

13


114/129


115/129


116/129



1. Provjerite da li vam je aktivan prozor sa legendom. Ako ţelite da promijenite izglednaslov legende koji ste prethodno uradili uradite sljedeće;

2. Iz menija Legenda izaberite Osobine prozora.

3. Iz menija Legenda izaberite Osvjeţi.

4. Unutar legende dvokliknite na stavku Worldcap.


117/129



5. Da biste snimili legendu, morate snimiti radni prostor (workspace).

Štampa iz prikaza karte

1. Iz menija Fajl izaberite Štampa.

Pripremanje pri jelom a (layout)

1. Iz menija Prozor izaberite Novi prozor prijeloma.


118/129



2. Iz menija Fajl izaberite Postavke stranice.


119/129



3. Izaberite alat Okvir iz grupe alata za crtanje.4. Kliknite i razvucite pravougaonik preko cijele površine. Time ćete definisati prvi okvir. 5. Sa liste izaberite kartu.

6. Na isti način dodajte još i okvir za legendu.


120/129



7. Svaki okvir moţete pomjerati tako da ga uhvatite mišem ili da ga selektujete i pomjeratestrelicama (sa ili bez tipke CTRL) na tastaturi.

8. Na isti način moţete mijenjati i veličinu okvira.

9. Da biste dodali tekst u prijelom, izaberite alat Tekst iz grupe alata za crtanje.10. Kliknite na bijeli prostor.11. Upišite Karta svijeta.

12. Ako ste pogriješili prilikom unosa ili ţelite izvršiti promjenu, koristite alat za selekciju idvokliknite na tekst.


121/129



13. Da biste poravnali objekte selektujte oba okvira.14. Iz menija Prijelom izaberite Poravnaj objekte i podesite ga kao na slici:

15. Da biste osjenčili okvir, iz menija Prijelom izaberite Kreiraj sjenke.

16. Da biste promijenili prikaz karte u okviru, vratite se na kartu i zumirajte na Europu.17. Vratite se na prikaz prijeloma.


122/129



Dodavanje sl ika u pri jelom

a. Iz menija Fajl izaberite Otvori. b. Sa liste Files of Type izaberite Rasterska slika.

c. Izaberitegauss_logo.gif.

(\Obuka\Podaci za vjezbu

)d. Sa liste Ţeljeni pogled izaberite Nova karta.e. U slijedećem dijalogu odaberite Prikaţi.

f. Sad moţete dodati sliku u prijelom.

Dodavanje kartografskih elemenata u pri jelom

a. Promijenite stil simbola. b. Izaberite font MapInfo Arrows.c. Odaberite jednu od strelica.d. Odaberite veličinu.


123/129



e. Dodajte simbol u prijelom.f. Iz menija Alati odaberite Dodatni alati.g. Selektujte opciju Učitan za alat ScaleBar.h. Iz menija Alati izaberite ScaleBar, a zatim Draw scale Bar. i. Ostavite sve opcije nepromjenjene i kliknite OK .

Kreiranje predložaka za štampu

a. Iz menija Alati izaberite Dodatni alati..... b. Sa liste izaberite i uključite Layout Templates.c. U meniju Alati kliknite na Layout Templates pa na Create new Template.

Uslov za pravilno kreiranje predloţaka za štampu je da su sve tabele (slojevi) zatvoreni, ako tonije slučaj MapInfo će vam izbaciti poruku gdje vas pita dali prvo ţelite zatvoriti sve slojeve.

d. Odaberite YES


124/129



Otvoriće vam se prezna stranica na kojoj kreiramo naš predloţak, a takoĎe pojavila se i novagrupa alata Template Tools pomoću kojih dodajemo elemente našeg predloška za štampu.

Alat Opis

Dodavanje kartografskih elemenata na stranicu

Dodavanje tabelarnih elemenata na stranicu

Dodavanje razmjernika karte

Dodavanje legende

Dodavanje grafikona

Dodavanje raznih tekstualnih elemenata: datum, vrijeme, razmjera itd