ÜÜretim retim

Girdilerinin Girdilerinin

FiyatlandFiyatlandıırrıılmaslmasıı

22

Tam Rekabet PiyasasTam Rekabet Piyasasıında Girdi Talebinda Girdi Talebi

Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu

İlk olarak firmanın tek girdisinin işgücü (L) olduğu durumu inceleyelim.

Değişken üretim girdisi olarak yalnızca işgücü olduğundan, ücret oranı (w)

piyasadaki tüm firmalar için veridir.

Tam rekabetçi bir işgücü piyasasından işgücü istihdam eden firmanın

amacı, kârını maksimize etmektir.

Bu sonuca göre, tam rekabetçi firma tek değişken girdi kullandığında, girdi

talep eğrisi, marjinal ürün değeri ( VMP ) eğrisidir.

33

( ) ( )

( )

0

,

x x

x

x L L

qP TC f L P wL TFC

d dqP wdL dL

P MP w VMP w

π = − = − +

π= − =

= =

44ŞŞekil 6.1. Tam Rekabetekil 6.1. Tam Rekabetççi i İşİşggüüccüü PiyasasPiyasasıı

w

L0

w LS

55ŞŞekil 6.2. Tam Rekabetekil 6.2. Tam Rekabetççi Firmani Firmanıın n İşİşggüüccüü Talebi:Talebi:

Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu

L0LMP

( ) ( )L L xVMP MP P=q

L0

( )q f L=

ŞŞekil 6.3. Tam Rekabetekil 6.3. Tam Rekabetççi Firmani Firmanıın Optimal Girdi n Optimal Girdi İİstihdamstihdamıı::Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumu

66

ken Girdi Durumu

w

L0LVM P

•

••2w

1w

w

2L 1L *L

LS

2E

1E

E

77

Birden Birden ÇÇok Deok Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu

Birden fazla değişken girdi kullanıldığında, firmanın girdi talebini VMP

eğrisi ile belirleyemeyiz. Çünkü girdilerden birinin fiyatındaki bir değişme,

diğer girdilerin kullanım düzeyini etkiler. Bu nedenle, eş-ürün eğrisini

kullanarak girdi talep fonksiyonlarını belirlemeye çalışırız. Şekil 6.4 ve Şekil

6.5, bu durumu göstermektedir.

Şekil 6.4’de, ücret oranının (w) düşmesi sonucu oluşan ikame ve üretim

etkileri gösterilmiştir. kısmı ikame etkisi, kısmı üretim

etkisidir. Firma için nihai denge noktası E2 değildir. Ücret oranlarındaki

düşüş, (Şekil 6.5’de) firmanın marjinal maliyetini MC1 ’den MC2 ’ye

düşürecek, kâr maksimizasyonu birinci sıra koşulu B noktasında

oluşacaktır. Firmanın toplam girdi harcaması taralı alan kadar artar. Bu

nedenle, Şekil 6.4’deki eş-maliyet doğrusu, sağ-üst yönde paralel hareket

eder.

1 1E E ′ 1 2E E′

88

ŞŞekil 6.4. Tam Rekabetekil 6.4. Tam Rekabetççi Firmani Firmanıın Optimal Girdi n Optimal Girdi İİstihdamstihdamıı::İİki Deki Değğiişşken Girdi Durumu

99

ken Girdi Durumu

K

L0

1K

2L1L

•• ••

3E1E

1E ′ 2E

1L ′

2K1K ′

1q 2q3q

ŞŞekil 6.5. Tam Rekabetekil 6.5. Tam Rekabetççi Firmani Firmanıın Optimal Girdi n Optimal Girdi İİstihdamstihdamıı::İİki Deki Değğiişşken Girdi Durumu

1010

ken Girdi Durumu

xP

q0

•

1q 2q

A• B

1MC2MC

xP MR

Özet olarak, üretimde tek bir değişken üretim girdisinin kullanıldığı

durumlarda firmanın girdi talep eğrisi, VMP eğrisidir. Buna karşılık,

üretimde birden çok değişken girdi kullanıldığında, belirli bir değişken

üretim girdisine ait talep eğrisi, yer değiştiren VMP eğrilerinin üzerindeki

noktalarca tanımlanır.

1111

1212Firmanın değişken girdi talebini şu unsurlar belirler:

Girdi fiyatları.

Girdilerin marjinal fiziksel verimlilikleri.

Ürünün fiyatı.

Tüm üretim girdilerinin kullanım miktarı.

Diğer girdilerin fiyatları.

Teknolojik gelişme.

1313

Piyasa Girdi TalebiPiyasa Girdi Talebi

Bir üretim faktörüne ait piyasa talep eğrisi, bireysel firmalara ait talep

eğrilerinin yatay toplamıyla belirlenemez. Bunun nedeni, bir üretim

girdisinin fiyatının azalması durumunda, piyasada bulun bütün firmaların,

bu girdiden daha fazla kullanarak üretimlerini artırmak amacında

olmasından kaynaklanmaktadır. Üretim miktarı arttıkça mal arz eğrisinin

sağ-aşağıya kayması, mal fiyatının giderek azalmasına neden olur. Bunun

sonucunda, firma girdi talep eğrisi sol-aşağıya kayar (Şekil 6.6).

Şekil 6’da piyasa ücret oranı w1 iken, her bir firmanın işgücü talebini yatay

toplayarak toplam işgücü piyasa talebine ulaşabiliriz. Ücret oranı w2’ye

düşerse, bireysel firma d1 boyunca hareket ederek b′ noktasına gelir. Tüm

firmalar işgücü talebini artırdıklarında, piyasa arzı da artar, ürün fiyatı

düşer. Yani azalır. Bu durum, Şekil 6.5’de d1 ’den d2 ’ye

kaymayla gösterilmiştir.

L L xVMP MP P=

1414

w2 ücret oranında firmanın dengesi b noktasıdır. Bu durumda, yatay

toplamlar sonucu piyasa talebi B’de oluşur. Ürün fiyatındaki düşmenin,

işgücü talebini azaltıcı etkisini dikkate almasaydık, işgücü piyasa talebi B′

noktasında oluşacaktı.

1515

1616ŞŞekil 6.6. Tam Rekabetekil 6.6. Tam Rekabetççi Piyasa i Piyasa İşİşggüüccüü TalebiTalebi

w

L0 L0

2w

1w

1L1L 2L

w

2w

1w•

1d• •

•

• •2d

a

b b′

A

B B′

2L′

Piyasa İşgücü TalebiBireysel Firma İşgücü Talebi

Tam Rekabet PiyasalarTam Rekabet Piyasalarıında nda İşİşggüüccüü ArzArzıı

Burada değişken üretim girdilerin (hammadde, aramalı, işgücü gibi) arzını

inceliyoruz. Örneğin işgücünü ele alalım ve işgücü arzını belirleyen

etmenlere bakalım:

Ücret oranı.

Çalışma ve boş zaman arasındaki tercih.

Nüfus

Aktif nüfus.

Aktif nüfusun yerel, mesleki ve eğitimsel dağılımı.

1717

Arz edilen işgücü miktarı ile ücret oranı arasındaki ilişki, arz eğrisini

tanımlar. Diğer etmenler, arz eğrisinin kaymasına neden olur.

Bireysel işgücü arz eğrisini, kayıtsızlık eğrileri yardımıyla boş zaman-

çalışma tercihinin değişik ücret oranı düzeylerinde belirlenmesi yoluyla

elde ediyoruz.

1818

Belirli bir ücret oranına kadar işgücü arz eğrisi pozitif eğimlidir (Şekil

6.7’de w3 ücret oranına kadar). Bu düzeyden sonra bireyler gelir elde etmek

yerine daha çok boş zaman tercih edeceklerinden, çalışma saatlerini (yani

işgücü arzlarını) azaltırlar. Bu nedenle, işgücü arz eğrisi (SL) sol-üste doğru

bükülür.

1919

2020ŞŞekil 6.7. Sola Bekil 6.7. Sola Büükküümlmlüü İşİşggüüccüü Arz EArz Eğğrisirisi

w

L0

••4w

3w

2L1L

C

•

••

1w

2w

5w

A

B

D

E

3L

Bireysel işgücü arzının sola bükülen bu şekline karşılık, yükselen ücretler

genç bireylerin işgücü artışlarına, eğitim yoluyla iş değişikliklerine yol

açabileceğinden, piyasa işgücü arz eğrisi uzun dönemde pozitif bir eğime

sahiptir. Tam rekabet piyasasında girdi fiyatı, bu girdinin arz ve talep

eğrilerinin kesişim noktasında oluşur (Şekil 6.8). Girdi talebi, girdinin

kullanıldığı malın talebinden türetilir.

2121

2222ŞŞekil 6.8. ekil 6.8. İşİşggüüccüü PiyasasPiyasasıında Dengenda Denge

w

L0

*wE

*L

•

LS

LD

2323

Aksak Rekabet PiyasalarAksak Rekabet Piyasalarıında Girdi Talebinda Girdi Talebi

1. Mal Piyasas1. Mal Piyasasıında Monopolnda Monopol

Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu

Monopolistin tek değişken girdi olarak işgücü kullandığını varsayalım.

İşgücü piyasası tam rekabetçidir. Yani monopolist işgücü girdisini tam

rekabetçi bir piyasadan kiralamakta, ürününü tekelci olduğu bir piyasada

satmaktadır. Bu nedenle, işgücü talep eğrisi VMPVMPLL değil, MRPMRPLL eğrisince

belirlenir (Şekil 6.9).

2424ŞŞekil 6.9. Monopol Firmanekil 6.9. Monopol Firmanıın n İşİşggüüccüü Talebi:Talebi:

Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu

xP

xQ0 L0

( ) ( )L L xVMP MP P=w

( ) ( )L L xMRP MP MR=

D

MR

2525MRPMRPL L ’’ninnin Matematiksel TMatematiksel Tüüretilmesiretilmesi

( ) ( ), ,

,

x x x x x x

x x xx x x L

x x

x x x x xL x x L x x

x x

L x L

P f Q TR P Q Q g L

dTR dP dQMR P Q MP

dQ dQ dL

dTR dQ dP dQ dPMRP P Q MP P Q

dL dL dQ dL dQ

MRP MR MP

= = =

= = + =

⎛ ⎞ ⎛ ⎞= = + = +⎜ ⎟ ⎜ ⎟

⎝ ⎠ ⎝ ⎠

=

İşgücü piyasasının tam rekabetçi olması nedeniyle, Şekil 6.10’da SL

(işgücü arz eğrisi) yataydır. Firmanın işgücü talebi de MRPL ’dir. Her

ikisinin kesim noktasında, işgücü piyasası dengesi oluşmuştur. L1 kadar

işgücü, w1 ücret oranından istihdam edilecektir. Şimdi bu analizi

matematiksel olarak yapalım. Tekelci firma, kârını maksimize eden optimal

istihdam düzeyini ve dolayısıyla veri üretim fonksiyonuna bağlı olarak

optimal üretim miktarını gerçekleştirecektir.

2626

2727

( ) ( )

( ) 0L

x x

L x L

MRP

TR TC P Q wL TFC

d MP MR w MRP wdL

π = − = − +

π= − = → =

Ayrıca,

11

11

L x x xL x

L xx

wMP MR w MR PMP

w MP P

⎛ ⎞= → = = −⎜ ⎟⎜ ⎟ε⎝ ⎠

⎛ ⎞= −⎜ ⎟⎜ ⎟ε⎝ ⎠

28ŞŞekil 6.10. Monopol Firmanekil 6.10. Monopol Firmanıın Optimal n Optimal İşİşggüüccüü Talebi:Talebi:

Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumu

28

ken Girdi Durumu

L0

w

LMRP

•

1L

1w ELS

2929

Birden Birden ÇÇok Girdi Durumuok Girdi Durumu

Monopolistin birden çok girdi kullandığı durumlarda MRP eğrisi talep

eğrisi olarak kullanılamaz. Bu durumda girdi talep fonksiyonu, yer

değiştiren MRP eğrilerinin üzerinde yer alan noktalarca tanımlanır. Analiz,

tam rekabet piyasası için yaptığımızla aynıdır. Ücret oranı w1 ’den w2 ’ye

düşerse, ikame, üretim ve kâr etkileri nedeniyle MRPL eğrisi sağa kayar.

İşgücü talep eğrisi, A, B gibi noktaların geometrik yeridir (Şekil 6.11).

3030ŞŞekil 6.11. Monopol Firmanekil 6.11. Monopol Firmanıın n İşİşggüüccüü Talebi:Talebi:

Birden Fazla DeBirden Fazla Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu

L0

w

1LMRP

1wA

1LS

2w 2LS•

2LMRP

A′B

•

•

3131

Piyasa Piyasa İşİşggüüccüü Arz ve TalebiArz ve Talebi

Belirli bir üretim faktörünün piyasa talep eğrisi, her bir tekelci firmanın

girdi talep eğrilerinin yatay toplamıdır (ancak bireysel firmalara ait talep

eğrileri bir araya getirilirken, w düştükçe, talep eğrilerinin yer

değiştirmesine dikkat edilmelidir).

İşgücü piyasa arz eğrisi, bireysel işgücü arz eğrilerinin yatay toplamıdır.

Firmanın tekelci gücü bunu etkilemez.

Girdi fiyatı, girdi talebi ile arzının kesişim noktasında oluşur. Tekelci

firmanın girdi talebi, MRPL eğrisidir (tam rekabette VMPL eğrisidir). Joan

Robinson, belirli bir denge işgücü düzeyinde VMPL ile MRPL arasındaki

farkı tekelci stekelci söömmüürrüü olarak tanımlamaktadır (Şekil 6.12). Robinson’a göre,

birim girdiye yapılan ödeme bu girdinin VMP ’sinden küçükse, o girdi

sömürülmüş demektir.

3232

3333

Tam rekabet piyasasında:

Tekelci piyasada :

Robinson’ın eleştirisine rağmen, genel olarak aksak rekabet piyasalarında

satış etkinlikleri sonucu oluşan ürün bağımlılığı ve negatif eğimli talep

eğrisi bu sonuca yol açabilmektedir.

L LVMP MRP=

L L xMRP MP MR w= =

ŞŞekil 6.12. Monopol Firmanekil 6.12. Monopol Firmanıın Optimal Girdi n Optimal Girdi İİstihdamstihdamıı ve ve Tekelci STekelci Söömmüürrü

3434

ü

L0

w

LMRP

ALS

B• •

L0

w

Cw

MEMw •

CE•

LVMP∑

LVMP

B′•

Tekelci, STekelci, Söömmüürrüü

Mw

LMRP∑

ML CL

2. Mal Piyasas2. Mal Piyasasıında Monopolist (Tek Satnda Monopolist (Tek Satııccıı), Girdi Piyasas), Girdi Piyasasıında nda

MonopsonistMonopsonist (Tek Al(Tek Alııccıı))

Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu

Bireysel firmanın işgücü talep eğrisi yine MRPL ’dir. Ancak işgücü

piyasasından talepte bulunan tek firma olması nedeniyle, işgücü arz

esnekliği sonsuz değil, sıfırla sonsuz arasında bir değere sahiptir (yani

pozitif eğimli bir arz eğrisi). Bu eğri, monopsonist firmanın değişik

istihdam düzeylerindeki ortalama işgücü maliyetini ya da fiyatını gösterir.

Bu anlamda, SL ’ye ortalama harcama eğrisi de diyebiliriz.

3535

Ancak monopsonist firma işgücü istihdam kararını SL ’ye göre vermez.

Üretimde istihdam ettiği son işgücüne yapacağı ödeme (marjinal harcama)

ile, son işgücünün firmaya kazandırdığını (MRPL) karşılaştırır.

Marjinal harcama (ME), bir birim ek girdi kullanılması sonucu, toplam

harcamadaki değişikliktir. Üretime katılan her işgücü azalan verimle

çalışıyorsa, marjinal harcama (ME), ortalama harcamanın (SL) üzerinde

seyredecektir (Şekil 6.13). ME eğrisinin matematiksel elde edilişi aşağıda

verilmiştir.

3636

ŞŞekil 6.13. ekil 6.13. ÜÜrrüün Piyasasn Piyasasıında Monopolist Girdi Piyasasnda Monopolist Girdi Piyasasıında nda MonopsonistinMonopsonistin Optimal Girdi KararOptimal Girdi Kararı

3737

ı

L0

w

LMRP

•

*L

Ew

E LS

ME

•A

3838MEME ’’ninnin Matematiksel TMatematiksel Tüüretilmesiretilmesi

( )

( ) ( )

( ) 2

2

, 0 ,

( )

2 0

L

L

dww f L w SdL

d TE d wL dwTE wL ME w LdL dL dL

ME w S

dwd w Ld ME dw d wdL LdL dL dL dL

= > ≡

= → = = = +

> =

⎛ ⎞+⎜ ⎟⎝ ⎠= = + >

3939

Şekil 6.14a’da firma ürün ve girdi piyasasında tam rekabetçi; Şekil 6.14b’de

ürün piyasasında tam rekabetçi, girdi piyasasında monopsonist; Şekil

6.14c’de her iki piyasada da tekel iken oluşan piyasa dengesini ve tekelci

sömürüleri göstermektedir. Firma çift taraflı tekel olduğunda oluşan

sömürü daha büyüktür:

( ) ( )C MM C Mw w w w− > −

4040ŞŞekil 6.14a. ekil 6.14a. ÇÇift Yanlift Yanlıı Tam Rekabette Piyasa DengesiTam Rekabette Piyasa Dengesi

L0

w

CL

Cw

LS

LVMP

•A

4141ŞŞekil 6.14b. Monopolistekil 6.14b. Monopolist--Tam Rekabette AlTam Rekabette Alııccıı Piyasa Piyasa

DengesiDengesi

L0

w

CL

CwA

LS

LVMP

••B

LMRP

ML

Mw

ŞŞekil 6.14c. Monopolistekil 6.14c. Monopolist--MonopsonistMonopsonist Piyasa Dengesi ve Piyasa Dengesi ve ÇÇift Yanlift Yanlıı Tekelci STekelci Söömmüürrü

4242

ü

L0

w

CL

Cw A

LS

LVMP

••B

LMRP

ML

Mw

ME

•

MML

•C

E

MMw

4343Birden Birden ÇÇok Deok Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu

Tam rekabetçi piyasa yapısı altında çalışan bir firma iki değişken girdi

kullandığında, optimal girdi kararı, kâr maksimizasyonundan hareketle

şöyle belirlenmekteydi:

L L K

K

MP MP MPwMP r w r

= =ya da

Bu durumda w ve r , tam rekabetçi firmaya dışsaldır (veridir).

4444

Ancak girdi alıcısı tekel ise, w ile r sabit olamaz. Bu durumda tek alıcı

(monopsonist), girdinin marjinal harcamasını dikkate alır.

L L L KKL

K K L K

MP ME MP MPMRTS

MP ME ME ME= = =ya da

Bunu matematiksel olarak görelim.

( ) ( ) ( ) ( )

( )

, , , ,

0

x x x

x x

x x xx x

x

x xx x

x

P f Q Q Q K L w g L r h K

P Q TFC rK wL

Q P Q dwP Q w LL L Q L dL

Q P dwP Q w LL Q dL

= = = =

π = − + +

⎛ ⎞∂ ∂ ∂∂π ⎛ ⎞= + − + =⎜ ⎟ ⎜ ⎟∂ ∂ ∂ ∂ ⎝ ⎠⎝ ⎠

⎛ ⎞∂ ∂+ = +⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠

LMP xMR LME

4545

4646

0x x xx x

x

x xx x

x

L Kx

L K

Q P Q drP Q r KK K Q K dK

Q P drP Q r KK Q dK

MP MPMR

ME ME

⎛ ⎞∂ ∂ ∂∂π ⎛ ⎞= + − + =⎜ ⎟ ⎜ ⎟∂ ∂ ∂ ∂ ⎝ ⎠⎝ ⎠

⎛ ⎞∂ ∂+ = +⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠

= =

KMP xMR KME

47473. Girdi Piyasas3. Girdi Piyasasıında nda ÇÇift Taraflift Taraflıı TekelTekel

Bu modelde girdi alıcısı firmaların tek firmaymış gibi davrandıklarını, girdi

sahiplerinin de sendikalaştığını varsayalım. Dolayısıyla girdi piyasasının

arz ve talep yanları tekeldir. Piyasa dengesi, her iki tarafın pazarlık, iktisadi

ve siyasi güçlerine bağlıdır.

Şekil 6.15’de Db , tek alıcının talep eğrisidir. SL , sendika için marjinal

maliyet eğrisidir. Bu eğri aynı zamanda tek alıcının karşılamak zorunda

olduğu ortalama işgücü maliyetini gösterir.

Firma cephesi, kârını maksimize eden MEb=MRPL noktasında (F) LF

kadar istihdam, wF kadar ücret önerecektir. İşçi sendikası ise, MCS=MRS

noktasında (U) LU kadar istihdam, wU kadar ücret isteyecektir. Her iki

firmanın aynı anda amaçlarını gerçekleştiren olası bir durum

bulunmadığından, iktisadi teknik çözüm belirsizdir. Nihai ücret düzeyinin

ne olacağı, tarafların güçlerine bağlıdır. Örneğin grev, lokavt, toplumsal

tepkiler gibi etmenler pazarlık güçlerini belirleyecektir.

4848

4949ŞŞekil 6.15. Girdi Piyasasekil 6.15. Girdi Piyasasıında nda ÇÇift Yanlift Yanlıı TekelTekel

L0

w

FL

UwL b SS AE MC= =

b L bD MRP AR= =•SMR

UL

Fw

bME

U

•F

•

5050

4. Tam Rekabet4. Tam Rekabetççi Ali Alııccıı, Monopol Sendika, Monopol Sendika

Firma mal ve girdi piyasasında tam rekabetçi, girdi satıcısı (sendika)

monopolisttir. Şekil 6.16’da SL , sendikanın MC ’sidir. DL, işgücü talep

eğrisidir ve tam rekabetçi piyasa nedeniyle VMP ’lerin yatay toplamıyla

bulunmuştur. ARS , sendikanın ortalama gelirini; MRS , marjinal gelirini

göstermektedir. Piyasada oluşacak denge ücret oranı, sendikanın amacına

bağlıdır. Aşağıda üç farklı amaca ve bunlara bağlı sonuçları inceliyoruz.

51ŞŞekil 6.16. Tam Rekabetekil 6.16. Tam Rekabetççi Ali Alııccıı Monopolist SendikaMonopolist Sendika

51

L0

w

1L

2w L SS MC=

L L SD VMP AR= =•

SMR2L

w •

L

1w E

1E•

2E

a. a. İİstihdamstihdamıın Maksimizasyonun Maksimizasyonu

Firma tam rekabetçi olarak kârını w=VMPL ( P=MC ) noktasında (E

noktası), L kadar istihdama w kadar ücret ödeyerek belirleyecektir. Bu,

maksimum işgücü istihdam düzeyidir.

b. Toplam b. Toplam ÜÜcret cret ÖÖdemelerinin Maksimizasyonudemelerinin Maksimizasyonu

Ücret ödemelerinin maksimizasyonu, MRS eğrisinin sıfıra eşit olduğu

durumda gerçekleşir (E1 noktası). Bu durumda istihdam düzeyi L1 , ücret

oranı w1 ’dir.

5252

5353

c. Sendika Kazanc. Sendika Kazanççlarlarıınnıın Maksimizasyonun Maksimizasyonu

Sendika, MRS=MCS sağlandığında amacını gerçekleştirebilecektir (E2

noktası). Bu durumda istihdam L2 , ücret oranı w2 ’dir.