ÜNİTE 10 ARAŞTIRMA VERİLERİNİN TOPLANMASIportal.uzem.omu.edu.tr/dersler/2011/syu305/unite_10/kim/... · 2015-03-09 · 6 Dersin Adı : Biyoistatistik Ünite(#10) : Araştırma

1

Dersin Adı : BiyoistatistikÜnite(#10) : Araştırma Verilerinin Toplanması

ÜNİTE 10ARAŞTIRMA VERİLERİNİN TOPLANMASI

DOÇ.DR. İLKNUR AYDIN AVCİ

İçindekiler

1. Veri toplama yönteminin seçilmesi2. Veri toplama aracının geliştirilmesi3. Ön uygulama (deneme)4. Araştırma verileri ve veri türleri5. Araştırma veri kaynakları6. Ölçme7. Ölçek ve türleri8. Ölçme ve yanılgıları9. Veri toplamada temel yaklaşımlar

10. Veri toplamada ortak süreçler11. Anket yöntemi (Anket sorularının hazırlanması, soru türünün seçimi, anket formunun

düzenlenmesi ve uygulanması)12. Gözlem yöntemi tanımı ve türleri13. Görüşme yöntemi tanımı ve türleri14. Yazışma tanımı ve türleri15. Belgesel tarama tanımı ve türleri

2


10.1. VERİ TOPLAMA YÖNTEMİNİN SEÇİLMESİAraştırmada problem tespit edildikten sonra en önemli nokta saptanan problemle

ilgili verilerin toplanmasıdır. Bulunan problemle ilgili değişik şekillerde veriler toplanabilir. Veri toplamada önemli olan en uygun veri toplama yönteminin seçilmesidir. Veri toplama yöntemine karar verirken araştırmacı niteliklerine en uygun, ekonomik yönden kullanılabilir ve zamana uygun bir seçim yapmalıdır.

10.2. VERİ TOPLAMA ARACININ GELİŞTİRİLMESİAraştırmada hangi yöntemler veri toplanacağına karar verildikten sonra veri toplama

yöntemine uygun olan veri toplama aracının geliştirilmesi gerekir. Veri toplama aracını geliştirirken bazı kaynaklardan yararlanılabilir. Bunlar (Kubilay, 2001-1; Kubilay, 2004):

1.Kaynaklar; araştırmada kullanılacak veri toplama aracı için mevcut olarak var olan, geçer-lilik ve güvenilirlik çalışmaları yapılmış ölçüm araçları kullanılabilir. Bunların kullanılması zaman ve ekonomi açısından yarar sağlayacaktır.

2.Kullanışlılık ve tanınma; özellikle daha önce denenmiş ve kullanımda olan bilinen ölçüm araçlarının kullanılması yararlı olacaktır.

3.Geliştirilmiş ölçüm araçları ile karşılaştırma; eğer yeni bir ölçüm aracı kullanılacaksa mevcutta var olan önceki ölçüm araçlarıyla karşılaştırılmalıdır.

4.Örnek grubunun özelliklerine uygunluk; verilerin toplanmasında kullanılacak ölçüm aracı araştırma kapsamına alınan grubun özelliklerine uygun olmalıdır. Örneğin bir köyde gebelikle ilgili kadınların bilgi seviyelerini araştıracaksınız. Anket formu ile veri toplamaya karar verdi-niz. Anket formunuz anlaşılmayan tıbbi terimlerle doluysa bunlar araştırma grubunuz tarafın-dan anlaşılmayabilir, dolayısıyla yanlış veriler edinebilirsiniz.

5.Araştırmacıya uygunluk; araştırmacının veri toplama aracı geliştirirken konuyla ilgili yeterli bilgi ve eğitime sahip olması gerekir. Böylece araştırmacı veri toplama aracında araştıracağı konuyla ilgili doğru bilgileri elde edecek soruları sorabilecektir.

6.Kaynak kişilerden görüş alma; veri toplama aracı geliştirilirken alanda uzman kişilerin görü-şünün alınması ve geliştirilen veri toplama aracı üzerinde tartışılması doğru ölçüm aracının oluşturulmasında yararlı olacaktır.

10.3. ÖN UYGULAMA (DENEME)Araştırmacı tarafından oluşturulan veri toplama aracının araştırma grubuna benzer

özelliklere sahip küçük bir grupta ön uygulamasının yapılması gerekir. Ön uygulama yapılacak grup gerçek araştırma grubunun dışındaki kişilerden seçilmeli ve gerçek araştırma grubundaki kişilere benzer özellikler taşıma-lıdır. Ön uygulamaya “pilot uygulama”da denilmektedir.

Pilot uygulama pek çok araştırmacı tarafından ihmal edilmektedir. Oysa araştırmalarda verilerin güvenilirliğini arttırmak için ve veri toplama formlarında sonradan oluşabilecek hata

3


kaynaklarını en aza indirebilmek için mutlaka ön uygulama yapılmalıdır. Ön uygulamada amaç (Sümbüloğlu & Sümbüloğlu, 2002; Akdur, 1996);

• Her soruyu herkes aynı biçimde anlıyor mu?• Soru herkesçe aynı biçimde yorumlanıyor mu?• Daha önce düşünülmeyen yanıtlarla karşılaşılıyor mu?• Görüşmenin ortalama süresi ne kadardır?• Deneklerin sorular üzerindeki tutum ve davranışları nasıldır?• Deneklerin genel olarak tutumu nedir?• Koşullandırıcı ya da yöneltici sorular var mı?

Tüm bu soruların cevapları bulunarak araştırma öncesinde veri toplama aracına son hali verilir ve form asıl uygulamaya hazır hale getirilerek çoğaltılır.

10.4. ARAŞTIRMA VERİLERİ VE VERİ TÜRLERİAraştırmada gözlenen ve kaydedilen şeyler verilerdir. İki tür veriden söz etmek

mümkündür: Olgusal veri ve yargısal veri. Olgusal veri, kişisel yargılardan bağımsız olan, herkesin üzerinde anlaşabildiği türden gözlenebilir ölçütleri olan gerçeklerdir (yaş, cins gibi). Yargısal veriler ise insanların düşünce ve tutumlarına dayalı olarak oluşan ve gelişen karar niteliğindeki bilgilerdir (başarı, kişilik, inanç gibi) (Ka-rasar, 1995). Veri toplama bir anlamda olgular hakkında gözlemde bulunma demektir. Araştırmacının asıl amacı olguları tanıtmak ve bunlar arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Veriler olguların göstergesidir.

10.5. ARAŞTIRMA VERİ KAYNAKLARIAraştırmalarda kullanılan veri kaynaklarının temel olarak üç grupta incelemek

mümkündür (Karasar, 1995).

• İnsanlar• Belgeler• Canlı ve cansız öteki varlıklar ve kalıntılar

Araştırılan konuya olan fiziki yakınlıklarına göre de kaynaklar ikiye ayrılır:Birincil veri kaynakları: İncelenmekte olan olayın gerçek tanığı tarafından elde edilen veriler birincil verilerdir. Örneğin araştırmada anket yoluyla toplanan verilerin rapor halinde sunuluşu, elde ediliş bakı-mından birincil verilerdir.

İkincil veri kaynakları: Birincil kaynaklardan oluşturulmuş veri kaynaklarıdır. Örnek olarak arkadaşınız yaşadığı trafik kazasını size anlattı. Sizde başka bir arkadaşınıza bu durumu anlattınız”. Bir başka örnek ise çeşitli araştırma raporlarından ve farklı kaynaklardan yararlanılarak hazırlanan bir ders kitabı ikincil kaynak olarak gösterilebilir.

Birincil veri kaynakları daha güvenilir olması sebebiyle sık tercih edilen kaynak türüdür. Fakat bazı durumlarda ikincil kaynaklar daha yararlı olabilmektedir. Çünkü ikincil kaynaklar konunun pek çok kay-naktan alınmış özeti biçimindedir; okuma ve zaman bakımından ekonomiktirler. Ayrıca daha anlaşılır ol-maları nedeniylede bazı durumlarda birincil kaynaklara tercih edilirler. Örneğin yabancı dil bilmeyen birinin yabancı bir eserin tercümesinden yararlanması gibi.

4


10.6. ÖLÇMEÖlçme, birey ya da nesnelerin niteliklerinin uygun araçlar kullanılarak gözlenip gözlem

sonuçlarının sembollerle/sayılarla ile ifade edilmesi demektir. Ölçme, objelere, bireylere belirli bir özelliğe sahip oluş derecelerini belirtmek için, belirli kurallara uyarak sembolik değerler verme işlemidir (Karagöz & Ekici, 2004; Büyüköztürk ve ark, 2009).

10.7. ÖLÇEK VE TÜRLERİÖlçekler genel olarak sınıflama ölçeği (Nominal scala), sıralama ölçeği (Ordinal scala),

aralık ölçeği (Interval scala) ve oran ölçeği (Ratio scala) olmak üzere 4 ana gruba ayrılmaktadır (Karagöz & Ekici, 2004).

10.8. ÖLÇME VE YANILGILARIHemen her türlü ölçmede bazı yanılgı olasılıklarının olabilmesi söz konusudur.

Genellikle ölçme yanılgısının üç türlü kaynağını vardır. Bunlar şu şekilde sınıflandırılabilir:

a. Ölçme kuralı(ölçme aracı ve birimi); genellikle en büyük yanılgı kaynağıdır. Özellikle veri toplama aracını hazırlarken ölçme alanındaki bilgileri artırarak ve konuyla ilgili uzman-ların görüşü alınarak hatayı en aza indirmek mümkündür.

b. Kuralı uygulayan (ölçmeyi yapan) kişiyle; ölçüm aracı ne kadar iyi olursa olsun iyi uygulanmazsa önemini kaybeder. Araştırmacının bilgisizliği, yanlılığı, deneyimsizliği gibi faktörler hata yapmaya neden olabilir.

c. Ölçülen özellik; belli bir süreklilik göstermeyen, belirtileri, her an değişebilen özellikle-rin ölçümü oldukça güçtür. Araştırmacı bu konuda duyarlı olmalıdır.

İki tür yanılgı olabilir: Yansız(tesadüfî) yanılgılar ve yanlı(sistemli) yanılgılar. Yanılgı tek yönlü ise, her zaman, gerçek durumdan daha çok ya da daha az olacak şekilde bir ölçüm yapılıyorsa ölçme yanılgısı yanlıdır denir. Örneğin normalden daha küçük boyda bir metreyle yapılan ölçme yanlıdır. Yanılgının çift yönlü olması, sonucun normalden bazen az bazen çok çıkması, yanılgının tesadüfî olduğunu ortaya koyar. Normal boydaki bir metreyle birbirinden farklı sonuçların elde edilmesi gibi.(Karasar, 1995)

10.9. VERİ TOPLAMADA TEMEL YAKLAŞIMLARAraştırmacı verilerini gözlemlerle ya da sorular sorarak toplar. Çoğu araştırmacı bu

yaklaşımı birlikte kullanır. Gözlem yoluyla veri toplamanın pratikte bilinen teknikleri gözlem ve belgesel taramadır. Soru sorarak cevap alma kısaca soruşturma yoluyla veri toplama yaklaşımı gözlem ve yazışmada yer alır.

10.10. VERİ TOPLAMADA ORTAK SÜREÇLER İzlenen yaklaşım ve kullanılan teknik ne olursa olsun her veri toplamada dikkate

alınması gereken ortak yönler vardır. Ortak süreçler üç başlık altında ele alınırsa; bunlar: ayrıntılı planlama, ön deneme ve geliştirme ile uygulamadır.

5


Ayrıntılı PlanlamaHerhangi bir araştırma için veri toplamada planlılık esastır. Bilimsel anlamda veri

toplamak için sistemli bir süreç gerekmektedir. İnsanın günlük yaşamında da önemli bir yeri olan veri toplamanın bilimsel bir çaba sayılabilmesi için verilerin araştırmanın amacına hizmet edebilecek nitelik ve nicelikte olması, planlı olması, genel bir beklenti içinde yapılması, kaydedilmesi, bilinen ve gerektiğinde yenilenen süreçleri olması, geçerlilik ve güvenirlik denetimi yapılabilmesi gibi temel özellikleri de taşıması beklenir. Araştırmacı veri toplamaya başlamadan önce tüm bu gereklilikleri karşılayabilecek ayrıntıda bir plan yapmalıdır.

Her veri toplamanın başlangıç noktası, araştırmanın genel amaçları doğrultusunda, ayrıntılı amaçların belirlenmesidir. Bu aşamada hangi değişkenlerin konu edildiği; toplanmak istenen gözlenebilir verilerin neler olduğu, hangi temel özellikte (olgusal, yargısal) olacağı, hangi ölçek türü ile sayısallaştırılacağı (sembolleştirileceği) her birinin hangi amaca hizmet edeceği ve nasıl değerlendirileceği (çözümlenip, yorumlanacağı); verilerin en uygun olarak hangi kaynaktan toplanabileceği (ilgili bireylerin, belgelerin ya da öteki canlı ve cansız varlıkların neler olduğu); verilerin, en iyi, hangi teknik ya da tekniklerle toplanabileceği (ölçülebileceği) gibi sorulara cevaplar aranır. Bu ise, ne yapmak ve ne için yapmak isteğini bilen bir araştırmacı yaklaşımının oluşmasına yardımcı olacaktır.

Planlanan her adımın inandırıcı bir gerekçesi olmalıdır. Toplanmak istenen her verinin, önceden görülen ve bilinen önemli bir kullanım yeri olmalıdır, “belki gerekebilir” diye veri toplanmaya kalkışmak, akıllı ve ekonomik bir yaklaşım olmadığı gibi, başkaları ile işbirliği sağlamayı da güçleştirir.

Araştırmalardan sağlıklı sonuçlar alınması, çoğu zaman, belli kişi ve kurumlar, izin ve işbirliği olanaklarının sağlanmasına dönük, ilişkilerin önceden kurulması ve gerekliğinde araştırma süresince de korunmasını zorunlu kılar. Bu durum bazen araştırma ve buna dayalı olarak veri toplama amaçlarını da etkileyici niteliktedir; veri toplamanın olabilirliği ilk kez, bu aşamada sınanabilir (Karasar, 1995).

Ön Deneme ve GeliştirmeGeliştirilen veri toplama planı, uygulamaya aktarılmadan önce, bir ön denemeden

geçirilmelidir.

Uygulama Geliştirilen planın uygulamaya aktarılmasında da özenli olmak ve özellikle bir örnekliği

korumak çok önemlidir. Bu amaçla araştırmacı kendi dışındaki kimseleri de eğitmek ve uygulamaya hazırlamak zorundadır (Karasar, 1995).

10.11. ANKET YÖNTEMİAnket tekniği araştırma yöntemleri arasında en çok kullanılanıdır. Bunun sebebi

kolay, ucuz ve bilgileri doğrudan doğruya toplamaya uygun oluşudur. Bu yöntem ebelik araştırmalarında sıklıkla kul-lanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde araştırma amacına uygun olarak sorular hazırlanır ve soru kâğıdı ile toplanır. Hazırlanmış soru kağıdı araştırma grubundaki bireylere tek tek ya da gruplar halinde uygulanabilmektedir.

6


Anketin Hazırlanışıİyi bir anket hazırlayabilmek için konunun, amacın, evren ve bunu temsil edecek

örneklemin çok iyi bilinmesi; anketi cevaplandıracak kimselerin eğitim, ekonomik, sosyal ve politik özelliklerinin iyice kavranması gerekmektedir. Soruların, cevaplayıcıların özellikleriyle, inanışlarıyla, kişiliği, çevresi ve çalıştığı yer ile çelişkiye düşmemesi, ayrıca anlayış, kavrayış ve ilgi düzeylerine uygun olması gerekmektedir. Anket yoluyla veri elde etmede önce denek grubu yani kimlere anket uygulanacağı belirlenmelidir. Sonra da anket formunun hazırlanıp uygun hale gelinceye kadar sırasıyla şu işler yapılmalıdır (Büyüköztürk ve ark, 2009; Hott & Budin, 1999):

Anket Hazırlamada Dikkat Edilecek Hususlar• Anket formunun başında deneklere hitaben kısa bir açıklama yani “yönerge” bulunur. Bu açık-lama da anketin ne amaçla yapıldığı, soruların nasıl cevaplandırılacağı belirtilerek deneklere bu iş için vakit ayırıp, çalışmaya katkıda bulunduklarından ötürü teşekkür edilir.• Anketle elde edilecek bilgiler araştırmacı için ne kadar önemli ise kaynak kişinin sorulan sorulara doğru cevap verip vermeyeceği de o kadar önemlidir. Bu sebeple, kaynak kişiye vereceği cevapların ne işe yarayacağı ve araştırmada elde edilecek sonuçların önemi hakkında kısada olsa yönergede bilgi verilmesi faydalı olur. Ayrıca onlara ilgi duydukları takdirde tüm araştırmanın sonucuna ait raporu nasıl sağlayabilecekleri hakkında bilgi vermekte de yarar vardır.• Anket uzunluğu önemli bir konudur. Araştırmacı, daha çok bilgi toplamak amacıyla

7


uzun anketler hazırlama yoluna gitmemelidir. Araştırmanın amacı ile sınırlı kalmaya özen gösterilmelidir. Unutmamak gerekir ki, ankete cevap vermesi istenen kişinin zamanı az ve değerlidir. • Sorular açık, net ve anlaşılır olmalıdır.• Ayrıca ankette çok fazla sayıda soru sorulması, anketi cevaplama süresinin uzamasına, cevap veren kişilerin ilgilerinin dağılmasına ve cevapların düşünmeden verilme olasılığının artmasına neden olabilir. Soru sayısına dikkat edilmelidir.• Sorular nesnelden özele doğru olmalı, birbiriyle ilgili sorular bir arada sorulmalıdır.• Anket soruları, onları cevaplayacak olanların anlayış, kavrayış, bilgi ve kültür düzeylerine uygun olmalıdır. Deneklerin bir baskı altında kalmadan soruları rahat cevaplayabilmeleri için onlardan isimlerini yazmaları istenmemelidir. Anket sorularının, onları cevaplayacak olanların şahsi özellikleri, inanışları, kişilikleri, bulundukları çevre ve çalıştıkları yer ile çelişir durumda olmaması gerekir. (Büyüköztürk ve ark, 2009; Blaxter et al, 2006).

Ankette yer alan soru türleri (Hott & Budin, 1999; Büyüköztürk ve ark, 2009; Kubilay, 2004; Akdur, 1996; Polit & Beck, 2008)

1.Açık uçlu sorular; sorunun sorulduğu cevabın verilmediği türde sorulardır. Burada cevaplayan kişi özgür bırakılmıştır. Soruya istediği cevabı verebilir. Bu tip sorulara verilen cevapların değer-lendirilmesinde problemler yaşanabilir.

Örneğin; “Histerektomi sonrası kadın kimliğinizde ne tür etkilenmeler oldu?.....................” “Sizce uzaktan eğitim programında karşılaştığınız güçlükler nelerir?................”

2.Kapalı uçlu sorular; Bu tip sorularda cevaplayıcıya olası seçenekler verilmiştir. Yapılandırılmış sorular adı da verilen bu tip sorular cevaplayıcı soruları hızlı bir şekilde ve güvenilir olarak cevap-lar. Araştırmacı ise değerlendirmeyi daha kısa zamanda ve güvenilir olarak yapabilir. Kapalı uçlu soruları farklı şekilde sınıflandırmak mümkündür. Bunlar;

a.Karar bildiren sorular; iki seçenekl i kesin yanıtı olan sorulardır.

Örneğin: “Etkin aile planlaması yöntemlerini biliyor musunuz? a. Evet b. Hayır” “cinsiyetiniz: a. Kadın b. Erkek”

b.Çoktan seçmeli sorular; ikiden fazla yanıt seçeneği olan sorulardır. Seçenekleri olduğundan daha geçerli veri elde etmek mümkündür.

Örneğin; “Doğum evinde çalışan ebelerin hizmet içi eğitimlerden beklentileri üzerine çalışma süre-lerinin etkisi” isimli çalışmada aşağıdakilerden hangisi bağımsız değişkendir?”a. Doğum evinde çalışan ebelerb. Çalışma süreleric. Hizmet içi eğitimlerden beklentilerd. Doğum evinde çalışmae. Ebeler

8


c.Seçici sorular; çoktan seçmeli soruların farklı bir türüdür. Katılımcılardan kendi görüşlerine en uygun seçeneği seçmeleri istenir.

Örneğin; “doğum ağrısını azaltmada yoga, meditasyon, aromaterapi, psikoterapi gibi alternatif yön-temlerin etkili olabileceği yönünde araştırmalar vardır. Bu sonuçlara ilişkin aşağıdaki anlatımlardan hangisi sizin görüşünüzü en iyi şekilde yansıtır.”a. Alternatif yöntemler tehlikelidir, kesinlikle yasaklanmalıdır.b. Alternatif yöntemlerin istenmeyen yan etkilerinin olabileceği konusunda gebe kadınlar mutlaka uyarılmalıdır.c. Bu konuda kararsızımd. Doğum ağrısını azaltabileceğini düşünüyorum. Bu nedenle bütün gebe kadınlara uygulanabilir.

d. Sıralama soruları; verilen konuya ilişkin katılımcının önem sırasına göre bir sıralama yapmasının istendiği soru türüdür.Örneğin; “Çalıştığınız iş yerinde işli ilgili motivasyonunuzu en çok nelerin etkilediğini en önemliden önemsize doğru 1-6 arasında numara vererek sıralayınız”() para()başarı()ödül()sağlık()sosyal ilişkiler()cezalandırmae.Yanıtı belirlenmemiş sorular; katılımcıdan iki seçenek arasında seçim yapması istenilen sorulardır.

Örneğin; “kendi çocuklarınızı nasıl eğittiğinizi düşünüyorsunuz?” a. demokratik b. otoriter

f.Dereceleme soruları; katılımcıdan verilen durumla ilgili yanıtlarını bir dereceleme yaparak vermesi istenir.

Örneğin; “çalıştığınız iş yerinde sosyal ilişkilerden memnuniyet durumunuzu aşağıdaki ölçek üze-rinde işaretleyiniz.”Hiç memnun değilim……………………………………………………Çok memnunum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

g.Checklist (seçme-kontrol listesi); Bir dizi kavramdan oluşur. Soruda iki kolon vardır. İlk kolon maddelerden / kavramlardan oluşur. İkinci kolona ise seçme işareti konulur. Seçimlik kolonların sayısı birden fazla olursa derecelemeli yanıtlar oluşturulur. Bu tür soruları anla-mak kolaydır. Ancak görüşmelerde bu soruları sormak güç olabilir.

Örneğin; “Aşağıda doğum ağrısını etkileyen bazı etmenler verilmiştir. Bu etmenlerin sizce kadının çekeceği doğum ağrısını hangi önem derecesinde etkilediğini yazınız.”

9


Kaynak, Polit & Beck (2008)

Anket formunun düzenlenmesi;

Anket sorularında sıralama oldukça önemlidir. Ankette yer alacak soruları sıralarken şu noktalara dikkat etmek gerekir;

• ilk sorular ilginç ve yanıtlaması kolay sorular olmalıdır. • Sorular genelden özele doğru sıralanmalıdır.• Birbiriyle ilgili sorular bir arada sorulmalıdır.• Akla gelmedik cevaplar olabileceğinden diğer seçeneğine yer verilmelidir• Sorularda zaman aralıkları net olarak verilmelidir. ( son üç ayda, son bir yılda )• Yanıtlamayı uygun uyaranlarla yönlendirmek gerekir. (evet diyenler 13. soruyu cevaplandıra-caktır gibi)• Değişik soru türleri kullanılabilir. Ancak 2-3 soru türünü aşmamalıdır.• Soru sayısı kısa ve amaca uygun olmalıdır. Genel olarak 30-40’ı geçmemelidir (Kubilay, 2004; Büyüköztürk ve ark, 2009).

Anket Yönteminin Güçlü Yönleri

• Kolay, ucuz ve bilgileri doğrudan toplamaya uygun bir yöntemdir.• Anket yöntemi ile çok farklı türde veri toplamak mümkündür. İnsan davranışları, iş performansları, bilgi düzeyleri, vb.• Anketi cevaplandıranların kimliklerini gizli tutabilme imkânları açısından ankete verdikleri cevaplar daha doğru, daha tutarlı olabilmektedir. • Soru ve cevapların yazılı olması nedeniyle ankete katılan kişilerin verdikleri cevapları kontrol imkanı vardır. Kasıt olmadan yanlış veya eksik bilgi verdiklerini fark etmeleri durumunda cevaplarını düzeltebi-lirler.• Büyük kitlelere ulaşmayı gerektiren durumlarda veya geniş coğrafi bölgelerden veri toplanmasını ge-rektiren hallerde anket uygulamak iyi bir seçim olabilir. • Analizi, yorumlanması ve raporlanması daha kolay ve masrafsız olmaktadır. Süre açısından kısıtlamalar bulunduğu hallerde bu özelliği büyük kolaylık sağlamaktadır (Karasar 1995; Kubilay 2004).

10


Anket Yönteminin Zayıf Yönleri

• Anket yazılı bir soru-cevap tekniği olduğu için cevaplayıcılar açısından en azından bir okuma yazma bilgisi gerektirmektedir. Alt gelir gruplarında veya gelişmekte olan ülkelerin kırsal ve geri kalmış bölgelerinde okuma yazma bilme oranı düşük olduğu için bu tür gruplara yönelik araştırma çalışmalarında anket uygulanması zor hatta imkânsız olmaktadır.• Anketi cevaplayan kişilerin çeşitli nedenlerden ötürü soruları aynı derecede anlayamadıkları ve rastgele cevapladıkları görülmektedir. Bu da istenen bilgilerin elde edilmesinde hatalı durumların ortaya çıktığı görülmektedir.• Ankete katılanların özellikle mektupla yapılan anketlerde anketi düzenleyen kişi veya kurumlarla irtibat kurması ve anlayamadığı konularda yardım istemesi zor olmaktadır. • Yalnızca sorulan soruya cevap alındığından derinlemesine inceleme olasılığı yoktur.• Posta ile uygulamalarda yanıtlayıcılar yeterince güdülenmediklerinden doğru cevap alma olasılığı dü-şüktür. Dolayısıyla bu tip uygulamada anket formunun geri dönüş olasılığı da düşük olabileceğinden veri-lerin yorumu zorlaşabilir (Karasar 1995; Kubilay 2004).

10.12. GÖZLEM YÖNTEMİBir şeyi iyi anlamak için onun kendi kendine ortaya çıkan çeşitli belirtilerini gözden

geçirmeye gözlem denilmektedir. Gözlem, insanoğlunun günlük hayatının büyük bir kısmını oluşturur. İnsan sahip olduğu bilgilerin büyük bir çoğunluğunu gözlem yoluyla edinir. Bilimsel bir amaca bağlı olmayan bu gözleme ‘doğal gözlem’ denir. İş görüşmeleri sırasında yapılan mülakatlarda kişinin işe uygun olup ol-madığına gözlem yoluyla bakılır. Ayrıca bazı ülkeler vize işlemleri sırasında yüz yüze görüşme talep ederler, kişinin ülkeye gitme amacını gözlem yoluyla anlamak isterler.

Araştırmada gözlem ise gerçek hayat içinde olup bitenlerin araştırmacı tarafından izlenerek kaydedilmesi tekniğidir.

Gözlem belirli bir araştırma amacına hizmet etmeli ve araştırmacı tarafından önceden planlanmış bir faaliyet olmalıdır. Gözlem sonuçları sistematik olarak kaydedilmelidir. Tutarlılık ve geçerlilik açısından gözlem sonuçları kanıtlanabilmelidir.

Psikoloji, Sosyoloji, Biyoloji, Tıp (hem gözlem hem deney), Astronomi, Edebiyat, Coğrafya, Fizik, Kimya, Sanat vb alanlarında gözlem yöntemi kullanılır (Karasar 1995; Kubilay 2004; Büyüköztürk ve ark 2009).

Gözlem Çeşitleri:Gözlem yöntemini farklı şekillerde sınıflandırmak mümkündür. Genel olarak bu

sınıflandırmalar 2 başlık altında toplanabilir. Bunlar:

1.Doğrudan gözlem; gözlenecek olay gözlemci tarafından direkt olarak gözlenerek kaydedi-lir. Doğrudan gözlem iki şekilde yapılabilir.a.Katılımsız gözlem; Gözlemci olayın dışında kalarak gözlem yapar. Bu tür gözlemin sakın-cası gözlenen kişilerin izlendiğini bildikleri için sürekli yaptıkları değil de göstermek iste-dikleri davranışları gösterebilme ihtimallerinin olmasıdır. Örneğin; “ebelerin doğum esna-sında gebe kadına empatik yaklaşımlarının gözlenmesi”.

11


b.Katılımlı gözlem; Gözlemci gözlenecek olayın içinde yer alarak izlem yapar. Genelde ekipten biri olarak görev yapar ve araştırmacı olduğu bilinmez. Örneğin; “doğum ünitesinde çalışan ebelerin gündüz çalışma saatlerinde kaç saatlerini ebelik aktivitelerine ayırdıklarının gözlenmesi”

2.Dolaylı gözlem; Bu yöntemde gözlemci gözlem yapılan ortamda bulunmaz. Gözlem işlemi tek yönlü aynalar, monitörler, kameralar, video, film kayıtları gibi araçlarla yapılır. Örneğin; “gizli kamera ile ebelerin çalışmalarının izlenmesi, trafikteki MOBESE kamera sistemi ile suçluların izlenmesi, güvenlik kameraları gibi”

Bu yöntemde gözlemci kendi görmek istediği değil de var olan durumu gözlemelidir. Gözlem sırasında deneklerin kendi amaçları doğrultusunda davranmasını beklememelidir. Doğru sonuca ulaşmak için yeterli gözlem yapılmalı, acele edilmemelidir (Karasar 1995; Kubilay 2004; Büyüköztürk ve ark 2009).

Gözlem Formunun HazırlanmasıGözleme başlanmadan önce nasıl bir plan izleneceğinin tasarlanması gerekir. Bunun

için gözlem formu kullanılır. Gözlem formunda olması gereken özellikler:• Gözlem formu olabilecek bütün durumların bilgilerini içermelidir.• Bilgiler belli bir düzen içinde olmalıdır.• Bilgilerin açık bir şekilde elde edilmesine yönelik olmalıdır.• Çelişen bilgi içermemelidir.• Dereceleme ölçekleri ve karşılaştırma çizelgelerinden yararlanılmalıdır.• Gözlem formu oluşturulduktan sonra araştırmacı tarafından gözlem yapanlar için formla ilgili bir yönerge hazırlanmalıdır (Karasar 1995).

Gözlemin YapılmasıGözlemde önemli olan, doğal ortamın değişmemesi ve gözlenmek istenen belirtilerin

eksiksiz kaydedilmesidir. Kayıt tutuma gözlem yönteminde oldukça önemlidir. Ancak bazen kayıt tutayım derken gözden kaçırılan gözlemler olabilir ya da gözlenen kişiler bu durumdan rahatsız olabilirler. Bunun için gözlemci kayıt cihazlarından (video kayıt, ses kayıt, fotoğraf makinesi vb.)faydalanır.

Diğer önemli bir husus herhangi bir davranışın veya olayın, eksiklikler oluşmaması için, gözlendiği anda kayıt edilmesidir.

Ayrıca araştırmacı ortama ilişkin kendi düşüncelerini topladığı verilerden ayrı tutmalıdır. Raporda kendi düşüncelerini ayrı, araştırma sonuçlarını ayrı belirtmelidir.

Gözlem Yönteminin Güçlü Yönleri• Kişilerin veya olayların en etkili ve en güvenilir yoldan incelenmesi,• Birçok kişi veya olayın aynı anda gözlemlenebilmesi,• Hata payının düşük olması,• Verilerin doğrudan elde edilmesine yönelik bir yöntem olması,• Veriler hakkında ayrıntılı bilgi edinilmesini sağlaması,• Objektif ve geçerli olması.

12


Gözlem Yönteminin Zayıf Yönleri

Maliyeti yüksektir. Bu yöntemde gözlem yapacak kişilerin eğitilmesi oldukça önemlidir. Bu da maliyeti arttırmaktadır.

• Dış etkenler kişileri veya olayları etkileyebilir. Örneğin, dış ortamda yapılan bir gözlemde hava koşulları olumsuz etki yaratabilir; kar, yağmur gibi.• Uygulamada zorluklar çıkabilir. Örneğin, çoğu gözlem araştırması alanlarda yapılmaktadır. Buralara giriş için izin alma konusunda sorunlar çıkabilir.• Verilerin değerlendirilmesinde problem yaşanabilir, çünkü gözlemden çıkarılan anlamlar her zaman aynı olmayabilir.• Gözlem ile veri toplama uzun süren bir yöntemdir, çünkü gözlem yapmak zaman alan bir işlemdir (Ka-rasar 1995; Kubilay 2004; Büyüköztürk ve ark 2009).

10.13. GÖRÜŞME YÖNTEMİ (INTERVIEW, MÜLAKAT)Görüşmeci ile ilgili kişinin (yanıtlayan) arasındaki doğrudan doğruya ilişki nedeniyle,

‘’görüşme tekniği’’ adı verilir. Görüşmenin yapıldığı kişi ya da kişilere önceden hazırlanan soruların sorulması ve karşılı-ğında cevap alınması şeklinde yürütülür. Bu konuşma rastgele bir konuşma olmayıp amaçlı ve planlı bir eylemdir. Genellikle iki kişi arasında gerçekleşir. Biri diğerinden bilgi almayı hedeflemiştir.

Kişisel görüşme yöntemi toplum bilimciler tarafından ve sosyal konularda sıkça kullanılır. Belli bir kesim hakkında bilgi edinme ve profilini oluşturma; insanların araştırılan konuya bakış açılarının ve davranışlarının öğrenilmesi konularında yararlanılan bir yöntemdir. Örneğin bir bankanın sunduğu internet bankacılığı hizmetine, müşterilerinin duyduğu güven ve kullanımını; bir üniversitenin, bünyesindeki engelli öğrencilerin okul yaşantısında karşılaştıkları güçlüklerin incelendiği araştırmalarda tercih edilir.

Kişisel görüşme yöntemi kişileri tanıma, izleme, ilgilenilen konu hakkındaki bilgi ve düşüncelerini ve bu düşüncelerine nelerin neden olabileceğini öğrenmede üstün bir tekniktir. Görüşme yoluyla, deneyimler, tutumlar, düşünceler, niyetler, yorumlar ve zihinsel algılar ve tepkiler gibi gözlenemeyeni anlamaya çalışırız. Bu süreçte, sorulan sorulara, karşı tarafın rahat, dürüst ve doğru bir şekilde tepkide bulunmasını sağlamak görüşmecinin temel görevidir (Büyüköztürk ve ark, 2009; Kubilay, 2004; Karasar 1995; Polit & Beck, 2008).

Görüşme Yönteminin TürleriGörüşme yöntemleri beş grup altında toplanabilir. Bunlar; yapılandırılmış, yarı

yapılandırılmış, yapılandırılmamış, odak grup ve serbest görüşme türleridir. Araştırmacılar kendi çalışmalarına uygun olan görüşme yöntemini belirler ve uygularlar.

Yapılandırılmış mülakat (Structured Interview): Ne tür soruların ne şekilde sorulup, hangi verilerin toplanacağının önceden ayrıntılı olarak belirlendiği görüşmedir. Mülakatı yapan kişi özel bir görüşme formu hazırlar. Denekler bu sorulara cevap verirler. Görüşmecinin hareket özgürlüğü ve insiyatifi en düşük düzeydedir. Cevapların denetimi, sayısallaştırılması ve karşılaştırılması kolaydır. Ancak anlam çıkarma ve içtenliği sağlama olanakları sınırlıdır.

Yarı yapılandırılmış mülakat (Semi-structured): Görüşme tekniği anında değişen şartlara göre soru sorma esnekliği olan, okuma-yazma bilmeyenlerle dahi yapılabilen, derinlemesine bilgi elde etme şeklidir. Görüşmeci hazırlanmış soruları sorar. Ancak bunun yanında karanlık kalan yerleri açığa çıkarmak için serbest soru sorma özgürlüğü bırakılır.

13


Yapılandırılmamış mülakat (Unstructured): Sorular önceden hazırlanır ancak görüşmenin gidi-şine göre yeni sorular sorulabilir. Önceden kararlaştırılan birkaç giriş sorusu dışında diğer sorular genellikle görüşmenin akışına göre sorulur. Araştırmacının kafasında sadece genel bir hedef, konu vardır. Ayrıntıya girmeden bu konu hakkında sorular sorulur. Görüşme, her iki tarafın da kontrolündedir. Yapılanmış görüşmenin tersine, verilerin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması oldukça güçtür. Kişilerden derin-lemesine bilgi edinmek mümkündür. Sonucun, görüşmecinin tutumundan etkileneceği açıktır, subjektifli-ğin rolü büyüktür. Bu yüzden görüşmeyi tek bir görüşmeci yapmalıdır, sorular aynı olsa da farklı görüşmecilerin soruları farklı yorumlamaları araştırma sonucunun hatalı olmasına yol açar.

Grup görüşme ve tartışmaları (Group Interviews / Discussions): Bu yöntemde aynı demografik özellikten kişiler bir moderatör eşliğinde bir araya gelirler ve araştırma konusu grup ortamında tartışılır. Görüşmeci bir konu ile sınırlı kalır ve bu sorunun derinlemesine görüşmesini yapar. Grup tartışmalarının en önemli avantajı etkileşimden dolayı yaratıcılığa ve canlılığa olanak tanımasıdır. Bununla birlikte, grup ortamının yarattığı güven ve rahatlıktan dolayı deneklerin kendilerini daha rahat ifade etmelerine olanak tanır. Grup görüşmeleri de araştırmacı için oldukça kıymetlidir. Bu durumda belli sayıda kişiler kendi ilgileri doğrultusunda konuşurlar. Yapılanmamış görüşme türüne benzer.

Serbest görüşme: Katılımcılara bir konu hakkında serbestçe konuşma olanağı veren bir görüşme türüdür. Soru sorulması beklenmeden katılımcıların görüş ve inanışlarını açıklamaları istenir. Konuşma ortamında geçer. Katılımcıya görüşme gündemine ilişkin tutumunu ifade etmede maksimum özgürlük tanınır (Kubilay, 2004; Polit & Beck, 2008).

Görüşme Araçları:Görüşmelerde ‘’görüşme rehberi’’ ya da ‘’görüşme sorularını içeren formlar’’ kullanılır.

Görüşme formu bir soru kâğıdıdır, sorular okunur ve yanıtlanır işaret edilir. Görüşme rehberinde ise açık uçlu sorular vardır. Görüşmeci katılımcıdan gelen yanıtları doğrudan kayıt eder. Görüşme rehberi aynı zamanda bir ko-nuya ilişkin derinlemesine bilgi almada bir araçtır.

Görüşme araçlarının başında, görüşmecinin uyması gereken kuralları içeren bir açıklayıcı bölüm bulunmalıdır. Bu açıklayıcı bölümde görüşmenin nasıl yapılacağı, soruların nasıl sorulacağı, yanıtların nasıl kayıt edileceği ve nasıl sona erdirileceğine yönelik açıklamalar bulunmalıdır (Kubilay, 2004).

Görüşme Formunun Hazırlanması Anket yönteminde olduğu gibi görüşme sorunlarının da görüşme türüne göre

önceden araştırmacı ta-rafından hazırlanması gerekir. Görüşme soruları hazırlanırken de anket sorularını hazırlama ile ilgili genel il-keler göz önünde bulundurulmalıdır. Görüşme formundaki soruları hazırlarken bazı noktalar göz önünde bulundurulmalıdır:

14


1.Kolay anlaşılabilecek ve yanıtlanabilecek sorular oluşturma2.Odaklı (Spesific) Sorular Hazırlama: Odaklı sorular, daha güvenilir tanımlar ve açıklamalar elde etmede ve bu açıklamalara dayalı olarak sonuçlara ulaşmada, araştırmacıya önemli avantajlar sağ-lamaktadır. Bu nedenle araştırmacı, amacına yanlış anlamaya neden olabil-ecek genel ve soyut so-rular yerine odaklı sorular yoluyla ulaşmaya çalışmalıdır3.Açık Uçlu Sorular Sorma4.Yönlendirmekten Kaçınma5.Çok Boyutlu Soru Sormaktan Kaçınma: “Bu programın güçlü ve zayıf yanlarını, önemini, hoş-landığınız ve hoşlanmadığınız yönlerini dikkate alarak, programın hangi yönlerinin ne şekilde de-ğiştirilebileceğini düşünüyorsunuz?” Böyle bir soru, görüşülen birey üzerinde gereksiz bir soru yükü oluşturacak ve ayrı ayrı sorulduğunda önemli olabilecek sorulardan bazılarının göz ardı edilmesi olasılığı doğacaktır. 6.Alternatif Sorular Hazırlama7.Farklı Türden Sorular Sorma: 8.Soruları Mantıklı Bir Biçimde Düzenlemek: Görüşme formunda yer alan soruların dikkatli bir biçimde düzenlenmesi görüşmede elde edilecek başarıyı belirleyen önemli bir unsur-dur.

Görüşmenin PlanıGörüşme yöntemiyle bir araştırma yaparken önceden izlenilecek adımları gösteren bir planın yapılması gerekir. Görüşme planı aşağıdaki noktalar noktalara göre düzenlenmelidir:

• Kimlerden bilgi alınacağı• Hangi bilgilere ihtiyaç duyulduğu• Görüşme yeri ve zamanının belirlenmesi• Görüşmeyi kimlerin yapacağı• Hangi tür görüşme yapılacağı• Görüşme sonuçlarının güvenilirliği kontrolü

Görüşmenin Yeri ve Zamanı: Görüşülecek kişilerle önceden çeşitli nedenlerle ilişki kurmak oldukça yararlıdır.

Görüşmeye gitmeden önce kişiyi yerinde bulamama, cevap alamama ihtimaline karşın randevu alınmalıdır. Seçilecek yerin sessiz, görüşülen kişinin konsantre olmakta zorlanmayacağı, rahat bir yer olması gerekir. Zaman açısından da kısıtlı, sıkışık bir ana denk gelmemelidir. Böyle bir durumda, kişi soruları geçiştirmeye çalışabilir, yanlış cevaplar verebilir. Görüşülen kişi aceleye getirilmemeli, bir soru için açıklamaları bitmeden başka soruya geçilmemelidir. “Şu an müsait değilim.” şeklindeki mazeretle sıkça karşılaşıldığı düşünülürse, yer ve zama-nının görüşmenin gerçekleştirilmesinde oldukça önemli etkenler olduğu görülür.

Görüşmecilerin Seçimi ve EğitimiGörüşme yönteminde başarıya ulaşmada seçilen ve eğitilen görüşmecilerin büyük önemi vardır. Görüşmeciler ne kadar özenle seçilirse seçilsin kesinlikle bir eğitim programından geçirilmelidir.

15


Görüşmecinin Özellikleri• İletişim yeteneği üst düzeyde olmalıdır.• Katılımcıları olumsuz yönde etkileyecek görünümde olmamalıdır.• Dürüst olmalıdır. Konulan kurallara uymalıdır.• Özellikle serbest görüşmeler için konusunda uzmanlaşmış kişiler seçilmelidir.• Anlam çıkarmada yeterince zeki olmalıdır.• Duyarlı duyu organlarına sahip olmalıdır. Kulakları iyi duymayan birinin iletişimi sürdürmesi zor ola-caktır.• Görüşme konusuna karşı belli bir yönde koşullanmamış; objektif olmalıdır. Aldığı cevaba vereceği kaş çatma, şaşırma, baş sallama gibi tepkiler görüştüğü kişinin vereceği cevapları etkiler.• Görüştüğü kişiden eğitim, kültür, kişilik ve ilgilenme düzeyleri açısından çok farklı olmamalıdır. Birbir-lerini anlamada güçlük çekebilirler. Aralarındaki farklılık görüşmeyi olumsuz etkileyebilir. Görüşülen kişinin kendisini ezik hissetmesi sonucu, kendisini kanıtlamak için abartılı cevaplar verebileceği gibi; üstün görmesi sonucunda görüşmeye gerekli önemi göstermeyebilir, baştan savma cevaplar verebilir.• Görüşmeci, güler yüzlü olmalı, dostça davranmalıdır. Karşısındakinin fikirlerine saygı duymalı; dikkatle dinlemelidir. Resmi bir konuşma şekliyle, karşısındakinin konunun dışına çıkmasına yol açan ve dolayı-sıyla zaman kaybına yol açan bir konuşma şekli arasında denge kurabilmelidir.• Görüşmeci güven vermelidir. Görüştüğü kişinin kendisini rahat hissetmesini, duygu ve düşüncelerini çe-kinmeden ifade edebilmesini ve samimi cevaplar vermesini sağlayabilmelidir. Başarılı bir görüşmenin esasını bu oluşturur. Tersine görüşme resmi bir hava içinde başlarsa, görüşülen kişi gerçek düşüncelerini saklamaya çalışıp, paylaşmak istemeyebilir (Kubilay 2004; Çömlekçi, 2001).

Görüşme Yönteminin Güçlü YönleriDiğer anket türlerine göre daha esnektir. Anlaşılmayan sorular için açıklamalarda

bulunulabilir. Soruların hatırlanabilmesi için, hatırlatıcı yardımlardan yararlanılır. Yanıtlar arasındaki çelişkileri gidermek ve yanıtları doğru ve net biçimde açıklığa kavuşturabilmek olanaklıdır.

• Kişisel iletişimin sağlayacağı avantajla bir güven duygusu yaratılır ve bu durum görüşülen kişinin ilgisini çekerek duyarlı ve özel konularda doğru yanıtlar alınmasını kolaylaştırır. Öte yandan işbirliği sağlamak daha kolay olduğundan, daha fazla soru sorup daha fazla bilgi toplanabilir.• En önemli güçlü yönlerinden biri, diğer yöntemlerde olmayan gözlem yapabilme olanağının sağlanmasıdır. Görüşme sırasında, görüşülen kişinin tepkileri anında görülebildiği gibi, ortamın da dikkatlice incelenmesi söz konusudur. Bu durum elde edilecek bilginin miktarı ve doğruluğu konusunda önemli katkılar sağlar.• Görüşme için başvurulacak işbirliği ve görüşme yapmaları önceden saptanabilir ve böylece cevap vermeme oranının azalması olanaklı hale gelebilir.

Görüşme Yönteminin Zayıf Yönleri• Deneyimli ve bilgili görüşmeciler gerektirdiğinden ve görüşmenin fazla zaman almasından dolayı maliyetler yüksektir.• Görüşmecinin etkilemesi söz konusudur. Önyargılı ve hatalı davranışlar olumsuz etkiler yaratabilir. Ayrıca yanıtların kaydedilmesinden, yanıtları yönlendirmeden ve hatta hayali görüşme yapılmasından kaynaklanan hatalar söz konusudur.• iyi eğitilmemiş bir görüşmeci görüşmeleri yaparsa sağlıklı veri elde edilmez.

16


10.14. YAZIŞMA YÖNTEMİYazışma yöntemi ile veri toplama ya bir konu hakkında mektupla bilgi isteme ya da

konuya ilişkin hazırlanan soru kağıdını gönderip, işlenerek geri yollanmasını sağlamak şeklinde olur. Geçmiş yıllarda yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Ancak gelişen teknoloji ile etkinliğini kaybetmiştir. Bu türün en önemli özelliği, görüşmecinin bulunmamasıdır.

Yazışma Yönteminin Güçlü YönleriGeniş bir alanı kapsayan örneklemden bilgi edebilmek olanağı olduğundan, her bir

soru kağıdı formunun maliyeti düşüktür.• Çok çeşitli ve ayrıntılı konuları araştırma olanağı sağladığından esnek bir yapıya sahiptir.• Görüşmeci kullanılmadığından, cevaplayıcıların kişi etkisinde kalmamasından dolayı yansız değerlen-dirme yapma olanağı vardır.• Sorulara yanıt vermek için, cevaplayıcı en uygun zamanı ayırabilecek ve daha dikkatli cevaplar verebi-lecektir.• Cevaplayıcıların kimlikleri gizli kalacağından sorulara verilecek yanıtlar daha doğru ve gerçekçi olabi-lecektir.• Görüşmecilere, onları kiralayan ve onları eğiten kişilere gerek yoktur.

Yazışma Yönteminin Zayıf Yönleri• Cevaplama oranının düşük olması genellikle karşılaşılan bir durumdur. Bu durum, maliyetleri arttırabil-diği gibi cevap vermeme hatasını da yaratır.• Soruları kimin yanıtladığını saptamak olanaksızdır.• Cevaplayıcıların soruları ve talimatları tam olarak anlayarak cevaplandırdıklarından emin olunamaz.• Geri gönderme zamanı kontrol edilemediğinden, cevap alma süreci uzayabilir.• Gözlem yapma olanağı yoktur.• Cevaplayıcıların okur-yazar olmalarının zorunluluğu, bu tekniğin kullanımını sınırlayan bir nedendir.• Cevaplayıcıların yeterince teşvik edilememesi sonucunda, dönüş oranının düşük olmasıdır. %70-80’den aşağı bir dönüş oranı toplanan verilerin yorumunu güçleştirir(Karasar 1995).

10.15. BELGESEL TARAMA TANIMI VE TÜRLERİ

Var olan kayıt ve belgeleri inceleyerek veri toplamaya belgesel tarama denir. Belgesel tarama belli bir amaca dönük olarak kaynakları bulma, okuma, not alma ve değerlendirme işlemlerini kapsar.

Belgesel Taramanın Türleri:İki ayrı amaçlı belgesel tarama olabilir. Bunlar: 1.Genel Tarama: hemen her araştırmada izlenen literatür taraması olarakta bilinen bir taramadır.

2.İçerik Çözümlemesi: belli bir metnin, kitabın, belgenin belli özelliklerini sayılaştırarak be-lirleme amacıyla yapılan bir taramadır.

17


Belgesel taramanın temel koşulu konuya ilişkin belgelerin bulunması, incelenmesi ve belli durum yada görüşleri açığa çıkartacak bir senteze varılabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılabilmesidir. bura-da ilk iş amaca uygun yayın taraması yapılmasıdır. Bu amaçla ilgili lit-eratür; kütüphane katalogları, kaynaklar, online bağlantılar, süreli yayınlar ve bültenlerden elde edilebilir (Karasar 1995).Belge Taramanın Güçlü ve Zayıf Yönleri:

• Ekonomik ve güvenilir bir yöntem oluşu güçlü yönüdür.• Zayıf yönüyse toplayabileceği veriler yönünden kendinden önceki çalışmalara da-yalı oluşudur.• Kitaplık ve belgeliklerin iyi düzenlenip işletilmediği ortamlarda bu tekniğin uygu-lanması güçtür.• Araştırmacı belge tarama konusunda bilgili ve deneyimli değilse belli bir senteze varabilmek konusunda problem yaşayabilir.

18


KAYNAKLARAkdur R. (1996) Araştırma Projelendirme ve Yürütme. Sağlık Bilimlerinde Araştırma

ve Tez Yapma Rehberi (projelendirme, Uygulama, Rapor Yazma). Ankara: For Reklamcılık ve Matbaacılık.

Akdeniz EB. (2007) Göçmen Türk kadınlarının sorunlarının odak grup görüşmesi yöntemi ile belirlenmesi ve psiko eğitimsel modele göre danışmanlık hizmeti verilmesi. Hacettepe üniversitesi Sağlık Bi-limleri Enstitüsü. Doktora tezi. Danışman; Prof.Dr. Fatma Öz. Ankara.

Aydın İ. (2004) Meme kanseri erken tanısına yönelik iki farklı eğitimin, öğretmenlerin meme kanseri taramalarındaki inanç ve davranışlarına etkisi. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. Danışman, Doç.Dr. Sebahat GÖZÜM, ERZURUM.

Blaxter L. Hughes C. Tight M. (2006) How to Research. Open University Pres.

Büyüköztürk Ş. Çakmak EK. Akgün ÖE. Karadeniz Ş. Demirel F. (2009) Bilisel Araştırma Yöntemleri. Pegem Akademi Yayıncılık. Ankara.

Çömlekçi N. (2001) Bilimsel Araştırma Yöntemi ve İstatistiksel Anlamlılık Sınamaları. Bilim Teknik Yayınevi, Ankara.

Hott JR. Budin WC. (1999) Notter’s Essentials of Nursing Research. Springer Publishing Company.

Karagöz Y. Ekici S. (2004) sosyal bilimlerde yapılan uygulamalı araştırmalarda kullanılan istatistiksel teknikler ve ölçekler. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 5 (1); 25-49.

Karasar N. (19955) Bilisel Araştırma Yöntemi. Ankara: 3A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd.

Kaya H. Spinak Kord yaralanması olan hastalarda hemşirelik bakımı ve eğitiminin bağımlılık-bağımsızlık ve öz bakım gücü üzerine etkisi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi . Danışman: Yrd. Doç. Dr. Rengin ACAROĞLU. İstanbul

Kubilay G. (2004) Veri toplama yöntem teknik ve araçları. Hemşirelikte Araştırma İlke Süreç ve Yön-temleri (ed. İnci EREFE), Odak Ofset, Ankara, 139-167.

Kubilay G. (2001). Veri toplama yöntemlerini seçmede genel ilkeler. HEMAR-G. 1; 9-12.

Polit DF. Beck CT. (2008) Nursing Research – Generating and Assessing Evidence for Nursing Practice. Lippincott Williams & Wilkins – Wolters Kluver Business. 8. Edition.

Sümbüloğlu V. Sümbüloğlu K. (2002) Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri. Hatiboğlu Basın Yayın San. Tic. Ltd. Şti. Ankara.

19


DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi ön uygulama/pilot uygulama anlamına gelir?a. anket formlarının değerlendirilmesib. anketörlerin eğitimic. veri toplama formunun alanda araştırma grubuna benzer küçük bir grupta uygulamasıd. veri toplama formunun oluşturulmasıe. veri toplama formunun araştırma grubuna uygulanması

2. Aşağıdakilerden hangisi anket formunda seçici soruya örnektir.a. Kendi kendine meme muayenesini biliyor musunuz? a. Evet b. hayır b. Hangisi kızamık hastalığında ayırıcı bulgudur? a.Döküntü b.Komplik leke c.Terleme c. Aile içi şiddet size neyi düşündürür? ..................................................d. Aşağıdaki ifadeleri yaşamınızdaki önemine göre sıralayınız. a.para b.güç c.kariyer d.sevgi e. Aşağıdaki ifadelerden hangisi ebelikle ilgili sizin görüşünüze en uygun olanıdır? a. Kadınların yapabileceği bir meslektir. b. parası iyi olan bir meslektir. c. İş imkanları fazladır d. Tükenmenin fazla olduğu bir meslektir

3. Aşağıdakilerden hangisi belgesel tarama ile ilgili olarak yanlış bir önermedir?a.ekonomik ve güvenilir bir yöntemdirb.Kitaplık ve belgeliklerin iyi düzenlenip işletilmediği ortamlarda bu tekniğin uygulanması güçtürc.Belgesel tarama toplayabileceği veriler yönünden kendinden önceki çalışmalara dayalıdırd.Kısa sürede çok fazla sayıda kişiden bilgi elde etmede uygun bir yöntemdir.e.Araştırmacı belge tarama konusunda bilgili ve deneyimli değilse belli bir senteze vara-bilmek ko-nusunda problem yaşayabilir

Cevaplar; 1. C 2.E 3.D

ÇALIŞMA SORULARI

• Anket yönteminin güçlü ve zayıf yönlerini açıklayınız• Görüşme yönteminin güçlü ve zayıf yönlerini açıklayınız• Anket hazırlarken nelere dikkat edilir• Aşağıda verilecek örnek formlarda yer alan soruların ne türde olduğunu bulmaya çalışınız.

20


EK KAYNAKLAR1.ANKET FORMUNA ÖRNEKSayın katılımcı,Meme kanseri erken tanısına yönelik iki farklı eğitimin, öğretmenlerin meme kan-seri taramalarındaki inanç ve davranışlarına etkisini incelemek üzere bir araştırma yapmaktayım. Bu nedenle size bazı so-rular soracağım. Sorulara içtenlikle cevap vermeniz araştırmanın sonuçlarını olumlu yönde etkileye-cektir. Bilime sağladığınız katkıdan dolayı teşekkür ederim. ARAŞTIRMACININ ADI-SOYADI KURUMU1. Çalıştığı okul:…………………………………………………. 2. Çalışma şekli: 1. sınıf öğretmeni 2. Branş öğretmeni3. Yaş:……………………………….4. Çalışma yılınız:……………………5. Medeni durum:

1. evli 2. bekar 6. Çocuk sayısı; 1. çocuğu yok 2………. çocuk7. Daha önce memeleriyle ilgili problem yaşama durumu:

1. Evet (ise açıklayınız)…………………….. 2. hayır8. Ailenizde ve birinci derece akrabalarınızda (anne, kız kardeş, hala, teyze, anneanne, babaanne gibi) meme kanseri olan var mı? 1. evet (var ise kimdir)………………… 2. hayır9. Kendi kendine meme muayenesi yapmayı biliyor musunuz? 1. evet 2. hayır10. Sizce kendi kendine meme muayenesi yapmak gerekli mi? 1.evet 2. hayır 11. Kendi kendine meme muayenesi yapıyor musunuz? 1.evet (evet ise, size verilecek listeden işaretleyebilir misiniz?) 2.hayır (15. soruya geçiniz)

12. 11. soruya cevabınız evet ise bu muayeneyi ne sıklıkta yapıyorsunuz? 1. düzenli olarak her ay 2. düzensiz olarak13. Son bir yılda kaç kez kendi kendine meme muayenesi yaptınız: ………………….14. Eğer kendi kendine meme muayenesi düzenli olarak yapmıyorsanız daha sonra yapmayı düşünüyor musunuz? 1. evet 2. hayır15. Hiç mamografi çektirdiniz mi? 1. evet (ise kaç kere)………….. 2. hayır16. Sizce mamografi çektirmek gerekli mi? 1.evet 2.hayır17. Şimdiye kadar memelerinizi bir doktora muayene ettirdiniz mi? 1. evet (ise kaç kere)………….. 2. hayır18. Sizce bir doktora meme muayenesi yaptırmak gerekli mi? 1.evet 2.hayır

Kaynak; Aydın İ. (2004) Meme kanseri erken tanısına yönelik iki farklı eğitimin, öğretmenlerin meme kanseri taramalarındaki inanç ve davranışlarına etkisi. Atatürk Üni-versitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. Danışman, Doç.Dr. Sebahat GÖZÜM, ER-ZURUM.

21


GÖRÜŞME FORMUNA ÖRNEKODAK GRUP GÖRÜŞME FORMU I

Giriş

Almanya’da yaşayan Türk kadınlarının sağlık sorunlarının belirlenmesi ve bunlara ilişkin çözüm yollarının geliştirilmesi üzerine bir araştırma yapmaktayım ve sizinle de bedensel, ruhsal ve diğer sorunlarınız hakkında konuşmak istiyorum. Bu görüşmenin sonucunda çıkacak olan sonuçlar ile de sizlerle bir başka tarihte grup danışmanlığı aracılığıyla ulaşacak ve sorunlarınıza çözüm yolları geliştirmeye çalışacağız. Bu nedenle sizin, bu görüşmedeki düşüncelerinizi paylaşmanız bir sonraki aşamanın belirlenmesinde oldukça yol gösterici olacaktır.

1. Bana görüşme sürecinde söyleyeceklerinizin tümü gizli olup bu bilgiler benim ve danışmanlık aldığım hocalarım dışında kimse tarafından bilinmeyecektir.2. Görüşmede doğru-yanlış cevap diye bir ayrım yoktur. Hiç kimse belirttiği duygu ve düşüncelerinden dolayı yargılanmayacak, aksine önemle üzerinde durularak çözüme yönelik doğru bilgiler oluşturulacaktır. Bu nedenle, konuya ilişkin duygu ve düşüncelerinizi tüm içtenlik ve samimiyetle ve özgürce belirteceğinizi umuyor, bu konuda sizlere teşekkür ediyorum.3. Başlamadan önce, bu söylediklerimle ilgili belirtmek istediğiniz bir düşünce ya da sor-mak istediğiniz bir soru var mı?4. Görüşmenin yaklaşık 2 saat süreceğini tahmin ediyorum. İzin verirseniz sorulara başlamak istiyorum. Bu araştırmaya katılmayı kabul ettiğiniz için şimdiden teşekkür ederim.

Odak Grup Görüşme Soruları

Oturum I: Göç sürecine yönelik genel tanımlayıcı sorular1. Ne kadar süredir Almanya’da yaşamaktasınız?2. Buraya gelmeye nasıl ve hangi nedenden dolayı karar verdiniz?3. Buraya geliş kararına katılma oranınız nedir?4. Türkiye’ye geri dönüş olasılığınız nedir?5. Türkiye’deki yakınlarınızla görüşme sıklığınız nedir?6. İçinde yaşadığınız toplum ile etkileşiminizi nasıl tanımlarsınız?7. Şu an yaşamakta olduğunuz toplumsal sorunlarınız nelerdir?8. Bu sorunların neden ileri geldiğini düşünmektesiniz?

Oturum II: Sağlık sorunları ve yakınmalarına yönelik sorular1. Sağlık denilince ne anlıyorsunuz?2. Göç öncesi sağlık durumunuz ile şimdiki sağlık durumunuzu nasıl değerlendiriyorsunuz?3. Şu an yaşamınızdaki sağlık sorunları ve yakınmalarınız nelerdir? (bedensel, ruhsal ve sosyal alana ilişkin)4. Bu yakınmaların ve sağlık sorunlarının neden oluştuğunu düşünmektesiniz?5. Bu yakınma ve sorunlarınız için nasıl bir yardım aramakta/almaktasınız?6. Göç etmemiş olsaydınız şimdiki sağlık durumunuzun nasıl olacağını düşünürdünüz?

22


Oturum III: Ruh sağlığı sorunlarına yönelik sorular1. Ruh sağlığı denilince ne anlıyorsunuz?2. Şu an ruh sağlığı durumunuzu nasıl değerlendirmektesiniz?3. Göç öncesi ruh sağlığı durumunuz ile şimdiki ruh sağlığı durumunuzu nasıl değerlendiriyorsunuz?4. Size şu an sıkıntı veren ruhsal yakınma/sorunlarınız nelerdir?5. Bu yakınma/sorunların ailevi ve toplumsal yaşamınızı nasıl etkilediğini düşünmektesiniz?6. Bu yakınma/sorunların neden oluştuğunu düşünmektesiniz?7. Bu yakınma/sorunlarınızı çözmek için ne yapmaktasınız?

Kaynak; Akdeniz EB. (2007) Göçmen Türk kadınlarının sorunlarının odak grup görüşmesi yöntemi ile belirlenmesi ve psiko eğitimsel modele göre danışmanlık hizmeti verilmesi. Hacettepe üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora tezi. Danışman; Prof.Dr. Fatma Öz. Ankara.

GÖZLEM FORMUNA ÖRNEK

(Bu form hemşirenin gözlemleri sonucunda doldurduğu bir formdur. Form 81 sorudan oluşmaktadır. Bu-rada bu formun sadece bir kısmına yer verilmiştir.)Kaynak; Kaya H. Spinak Kord yaralanması olan hastalarda hemşirelik bakımı ve eğitiminin bağımlılık-bağımsızlık ve öz bakım gücü üzerine etkisi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi . Danışman: Yrd. Doç. Dr. Rengin ACAROĞLU. İstanbul

Documents

ÜNİTE 10 ARAŞTIRMA VERİLERİNİN TOPLANMASIportal.uzem.omu.edu.tr/dersler/2011/syu305/unite_10/kim/... · 2015-03-09 · 6 Dersin Adı : Biyoistatistik Ünite(#10) : Araştırma