Upload
others
View
15
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
МАКЕДОНИЈА ЗАСЛУЖУВАСИСТЕМ НА ЈАВНИТЕ ФИНАНСИИ СПОРЕД ЕВРОПСКИТЕ СТАНДАРДИ И ПРАКТИКИ
ИНТЕРВЈУ
ИНТЕРВЈУ
ПРЕТПРИЕМНИШТВОТО Е КЛУЧНА КАРАКТЕРИСТКА ЗА ПОЗИТИВНА ЕВОЛУИРАЧКА ЕКОНОМИЈА
Томер Захарович
ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ИНОВАТИВНИТЕ ПРАКТИКИ ВОAML & CFT
ИНТЕРВЈУ Проф. д-р Драган Тевдовски Министер за финансии
ПРВО БЕСПЛАТНО СПИСАНИЕ ЗА ФИНАНСИИ
БРОЈ 8 l ОКТОМВРИ 2017
Проф. д-р Улрих Зеител
• УПРАВУВАЊЕ СО БАНКАРСКИ РИЗИЦИ
• БАНКАРСКИ РАБОТИ СО ПРАВНИ ЛИЦА
• БАНКАРСКИ РАБОТИ СО ФИЗИЧКИ ЛИЦА
• БАНКАРСКИ РАБОТИ СО ПРАВНИ И ФИЗИЧКИ ЛИЦА
• НАПЛАТА НА ПОБАРУВАЊАТА И ПРОБЛЕМАТИЧНИТЕ ПЛАСМАНИ
• ПРАВНИ РАБОТИ И СПРЕЧУВАЊЕ НА ПЕРЕЊЕ НА ПАРИ
• УПРАВУВАЊЕ СО БАНКАРСКА МРЕЖА
• МЕНАЏМЕНТ И ОПШТИ СЕМИНАРИ
• СЕМИНАРИ ЗА ФИНАНСИСКИ ИНСТИТУЦИИ
• СЕМИНАРИ ЗА ОСИГУРИТЕЛНИ КОМПАНИИ
СЕМИНАРИ
CERTIFIED RETAIL BANKER Сертификација за стекнување на титула „Certified Retail
Banker – postgraduate diploma“ е дизајнирана во три
нивоа со вкупно 27 модули, и тоа:
- Ниво 1: Retail banking I, со вклучни 10 модули;
- Ниво 2: Retail banking II, со вклучни 10 модули;
- Ниво 3: Retail banking III, со вклучни 7 модули.
Времетраењето, пооделно на секое ниво вклучува 4
месеци едукација (RBI: септември – декември, 2016
година) или вкупно за сите три нивоа 160 часови.
Сертификатите се доделуваат од страна на Лондонската
Академија за Retail банкарство.
Потрошувачки кредити е најкористен начин за купување на рати кога клиентите немаат кредитна картичка. Со овој начин може да се плати било која обука во АБИТ. Основен услов
за потрошувачки кредит од било која банка е да сте вработен и да земате редовен личен доход. Може да апллицирате за кредит преку банките членки на АБИТ.
тел.: +389 2 312 5500; +389 71 215 118Повеќе информации на: www.abit.edu.mk; [email protected]
Можности за кредитирање до 72 рати, за слушатели кои сами плаќаат за обуката!
www.abit.edu.mk 3
М-р Сашо Дренковски,ЕДЕН ПОИНАКОВ ИКТ-ОДДЕЛ – ПРАВИЛА, РАКОВОДЕЊЕ, РАСТЕЖ И СТАРЕЕЊЕ
АБИТ ИТ56
М-р Катерина Бошевска
ДИГИТАЛИЗАЦИЈА ПОДГОТОВКА ЗА ИДНИНАТА
53 ПРАКТИКА
Доц. д-р Синиша Наумовскиглавен уредник
ВОВЕДНИК04
ОБУКА ЗА КОНТИНУИРАНО ПРОФЕСИОНАЛНО УСОВРШУВАЊЕ
АБИТ - АКТУЕЛНО
ИНТЕРВЈУ
05
16
СЕРТИФИКАЦИЈА НА МАКЕДОНСКИОТ БАНКАРСКИ СЕКТОР
ПРЕТПРИЕМНИШТВОТО Е КЛУЧНАКАРАКТЕРИСТИКА ЗА ПОЗИТИВНА ЕВОЛУИРАЧКА ЕКОНОМИЈА
ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ИНОВАТИВНИТЕ ПРАКТИКИ ВО AML & CFT
06
07
25
28
32
39
62
32
М-р Бесим Билали
Михаела Атанасова-Стоичовска
Александра Мирчовска, MBA
Бојан Штерјовски
Љупчо Милошески,
д-р Михајло Павлоски:
проф. д-р Улрих Зеител
Томер Захарович
проф. Д-р Драган Тевдовски
МАКЕДОНСКА БАНКА ЗА ПОДДРШКА НА РАЗВОЈОТ ОДЛИЧНА МОЖНОСТ
ЗНАЧАЈНИ АСПЕКТИ ЗА ПРОЦЕНА НА КРЕДИТНАТА СПОСОБНОСТ НА КЛИЕНТОТ
ЦЕЛИ НА КРЕДИТНАТА АНАЛИЗА
ДИРЕКТЕН МАРКЕТИНГИ ГРИЖА ЗА КОРИСНИЦИ
ПРОБЛЕМАТИЧНИ ПЛАСМАНИИ НАПЛАТА НА ПРОБЛЕМАТИЧНИ ПЛАСМАНИ
КРЕИРАЊЕ НА СТРАТЕШКИ ОДЛУКИ БАЗИРАНИ НА АНАЛИЗА НА ПОДАТОЦИИ
РЕЦЕНЗИЈА И СТАНДАРДИ ЗА ПУБЛИЦИРАЊЕ
ЛОЈАЛНОСТ НА КЛИЕНТИТЕ:НЕИЗОСТАВЕН ДЕЛОД ПАТОТ ДО УСПЕХОТ
МАКЕДОНИЈА ЗАСЛУЖУВАСИСТЕМ НА ЈАВНИТЕФИНАНСИИ СПОРЕДЕВРОПСКИТЕ СТАНДАРДИИ ПРАКТИКИ
НАУЧНИ И СТРУЧНИ ТРУДОВИ65
ИНТЕРНЕТ-БАНКА И МБАНКАНА КОМЕРЦИЈАЛНА БАНКАШИРОК СПЕКТАР НА МОЖНОСТИ
ОСВРТ НА СТАПУВАЊЕТО ВО СИЛА ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА БАНКИТЕ ВО ОДНОС НА ВОВЕДУВАЊЕТО ЗАШТИТНИТЕСЛОЕВИ НА КАПИТАЛОT
21 46БАНКИ АКТУЕЛНО
Доц. д-р Тони Малиновски
ПРЕДИЗВИЦИ НА КОРПОРАТИВНИТЕ ИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМИ
59 АБИТ АНАЛИЗА
м-р Александар Џамбаски,
МОЌТА НА ПРАВИЛАТА
49 АБИТ АКТУЕЛНО
ПОДДРШКА
ИНТЕРВЈУ
11
42
СОДРЖИНА
www.abit.edu.mk4
ВОВЕДНИКИМПРЕСУМИЗДАВАЧАкадемија за банкарство и информатичка технологијаУл. „Орце Николов“ бр. 75 (Зграда на Македонска берза АД Скопје - први кат), 1000 Скопје Тел. +389 2 312 5500 Жиро сметка: НЛБ Банка АД Скопје 210069343150166 Стопанска банка АД Скопје 200002761797281 Еуростандард банка АД Скопје 370021100109813 ЕДБ МК: 4058014518250
e-mail: [email protected] www.abit.edu.mk
ИЗДАВАЧКИ СОВЕТПроф. д-р Драгољуб АрсовскиДоц. д-р Зоран КолевД-р Нина Фити НеделковаД-р Кенан ИдризиПроф. д-р Богољуб Јанкоски Проф. д-р Љубе Трпески Ѓорѓи ЈанчевскиТурхан АдемиДамир КудерБранка ПавловиќСтанимир СтанчевБранко Станоески
ГЛАВЕН УРЕДНИК Доц. д-р Синиша Наумоски
УРЕДУВАЧКИ ОДБОРПроф. д-р Роберт Гора, (Полска)Д-р Бартоломеј Чешински (Полска)Проф. д-р Дејан Шошкиќ (Србија)Проф. д-р Зоран Грубишиќ, (Србија)Проф. д-р Кемал Козариќ (Босна и Херцеговина)Проф. д-р Никола Фабрис (Црна Гора)Проф. д-р Иван Шверко, (Хрватска)Проф. д-р Ивица Прга, (Хрватска)Проф. д-р Емил Караилиев (Франција)Проф. д-р Петрит Балија (Косово)Проф. д-р Стојан Тагарев, (Бугарија)Проф. д-р Фадиљ БајрамиПроф. д-р Билјана АнгеловаПроф. д-р Евица Делова ЈолевскаД-р Маја Стевкова ШтериеваМ-р Тони СтојановскиНиколче ПетковскиМ-р Драги ТасевскиНаталија АлексоваМ-р Милена ПерчинковаМ-р Бесим БилалиМ-р Владимир ЕфтимовскиМ-р Ангела РистоваМ-р Сашо Димитријоски
МАРКЕТИНГ И ТЕХНИЧКА ПОДДРШКАТања Н. Тренески
КОМПЈУТЕРСКА ОБРАБОТКА Тодор ТрајковскиЛЕКТОР Дејан Василевски
ПЕЧАТИ Аркус дизајн, Тираж: 1.500
СТРУЧНИТЕ ТЕКСТОВИ СЕ РЕЦЕНЗИРААТISSN 1857-954X
Почитуваничитатели,најпрвин,дозволетемидасезабла
годарамзаогромнатадовербаодвашастрана во создавањето вредности ијакнењенабрендотзаквалитет–АБИТ.Вотекотнаоваабурна година,поточно во последниот квартал од годината, почнуваме со силна мотивација иенергијаводениодт.н.„4Е“принципинаЏекВелч(Energy,Energizers,EdgeиExecute).Водениодпретходнотоискуство,воорганизацијанамеѓународнотогенерално собраниена светските владетели на контролингот и сметководственофинансискиот менаџмент,најавуваме нов зимски семестар воАБИТ со две значајни меѓународниконференции. Првата е веќе на прагот.Подготвувамеголемамеѓународнаконференција за спречување на перење пари и финансирање тероризамсо високи гости (експерти) од Израели од регионот. Вредноста на настанотќебидезначајнонадополнетасодобиенатаподдршкананајвисоконивоодминистерствата за финансии и внатрешниработи (со органитенадлежниза тоа), Специјалното обвинителство,како и Факултетот за безбедност. Македонскитебанкииситезасегнатиинституции и чинители на системот наработасопаригозаслужуваатовојнастан.Реализацијатаќебиденапочетокот на ноември 2017 година. Вторатамеѓународнаконференцијаќебидевопрвиотквартална2018годинаповрзана соконтролингифинансии, согласно германското искуство. Водени одсоседните земји, кај нас постои големоптимизампоткрепенодстрананаводечките луѓе на една од најголемитеобразовни институции во Германија.Во минатото имало обиди да се развиеоваапрофесија,нозажалнебилеуспешни.Токмузатоа,секогашговоримедекавонашетоопштествопотребнаеподдршкаодконтролингавторитетиодЕУ.
На крајот од идната година сепланира и трета меѓународна конференција во соработка со владите
Доц. д-р Синиша Наумовскиглавен уредник
на двете земји (Македонија и Германија) поврзана со тематиката за инвестирање во земјите од западниотБалкан.Оттука,соможностадагореализирамеовојнастанвоСкопје(штозависиоднашитегерманскилобисти),намислењесмедекадиректнопомагамедасевмрежуваатмакедонскитеавторитетисогерманскитепретприемачисоцелпотенцијалновложувањенагерманскикапиталвоземјата,асотоаивлезнасвежипаривомакедонскитебанки.
Во земјите на ЕУ владее системотна планирање и буџетирање на децентрализирано ниво по компанија,а политичарите имаат само протоколарнаулогакакоделодтој систем.Кај нас беше сосема спротивно, нознамдекасоновотоевропсковремеијакнењетона јавнитеинституции, попримеротна банкарскатаиндустрија,ќегипроменимеработитезаедно.МорамедаподвлечемедекаМакедонијаемалаземјаштоиманајголемизвозвоземјитеодЕУ(воиднинаАБИТќеработинапојавувањенановаставкавоизвозот наречена „банкарско знаење“).Одредени тенденции на платнотрговскиотбиланс говоратдеканашатаземјанајмногуизвезувавоземјитеодЕУ, дурии со суфицит во споредба сонекои земјичленки на Унијата. Не етајнадекабанкарскиотсекторкајнасбешеединственатасветлинавоизминатиов десетгодишен период. Имено,нашитебанкисеедниодводечкитеворегионотпоостваренпрофитистабилнипласмани.Тоаморадасепочитува.Во таа индустрија на банкарство смепреднекоиземјиодрегионот(Србија,Хрватска, Босна и Херцеговина, ЦрнаГора...).Нашиотбанкарскисистемиманајдобрастапканаадекватностнакапиталот во регионот, дури повеќе одпотребнитепроцентина„Базел3“.
Закрај,цитирамееднаубавамисланаНаполеонХил(еденоднајголемитесоздавачинауспешнипретприемачи,какоштосеХенриФорд,ЏонРокфелерисл.,какоисоветникнадвајцапретседателинаСАД,ВудроуВилсониФренклинРузвелт):
„Јассвојатасреќа,изобилствоифинансиска благосостојба ги пронајдоввотоаштосебесисеставиввослужбанадругитештосериозносебореаисеобидуваадагопронајдатсвојотпатдоуспехот“.
ОБУКА ЗА КОНТИНУИРАНО ПРОФЕСИОНАЛНО УСОВРШУВАЊЕ
Ни претставува особена чест даве информираме дека, согласно соопштението од страна на Институтот на сметководители и овластени сметководители на РМ, веизвестуваме дека обуките за Континуирано професионално усовршување на сметководители и овластени сметководители почнаа од првиоктомври 2017 година. Академијатаза банкарство и информатичка технологија се стекна со акредитација завршење на континуирано професионалноусовршувањенасметководителии овластени сметководители, што сеспроведувасогласноЗаконотзавршењена сметководствени работи. СогласноЗаконотзавршењенасметководствениработи член 19, сметководителите седолжни да посетат обука за континуирано професионално усовршувањеод најмалку 90 часа за период од тригодини, при што најмалку 20 часа вотекотнаеднагодина(за2017година),аовластенитесметководителиседолжни
дапосетатобуказаконтинуиранопрофесионално усовршување од најмалку120 часа за период од три години, приштонајмалку30часавотекотнаеднагодина(за2017година).
Почеток на семинарите за КПУ еоктомври2017година.
АБИТАктуелно
ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ НА:www.abit.edu.mk
[email protected]@abit.edu.mk
Контакт телефони: 02 3 125 500; 071 215 118
ЗА СМЕТКОВОДИТЕЛИ И ОВЛАСТЕНИ СМЕТКОВОДИТЕЛИ
АБИТАктуелно
СЕРТИФИКАЦИЈАНА МАКЕДОНСКИОТ БАНКАРСКИ СЕКТОР
Единствена можност македонскатабанкарска квалификација да се постави на исто ниво со европската епреку сертифицираната програма Triple E European Foundation Certificatein Banking (Triple E EFCB) Европскасертификација за банкари (Трипл ЕЕФЦБ) на European Banking & Financial Services TrainingAssociation (EBTN) ЕБТН. ЕБТН во соработка со European Foundation Certificate in Banking(EFCB) Европска сертификација забанкари (ЕФЦБ) го создадоа проектотTriple E EFCB, што се однесува наинструментите „Life Long Learning inEurope“ “Доживотно учење”: European Qualifications Framework (EQF)– Европска рамка за квалификации,EuropeanCreditpointsforVocationalEducationandTraining–Европскикредитпоенизастручнообразованиеинаука(ECVET)иEuropeanQualityAssuranceforVocational Education and Training (EQAVET) – Обезбедување Европски квалитетзастручнообразованиеинаука.
TripleEEFCBeновамодернизираналинија на стандардниот Triple E, програми за обука, европски квалитет вополето на финансискотo банкарство.Почнувајќиод2017година,наставнатапрограмаeажуриранаигиопфаќатемите:фискаленимонетаренсистемнаЕУ; клиенти на банката, производи иуслуги; ризици и усогласеност; етика;внатрешна контрола и ревизија итн.Програмата е наменета за оние штоработат во банка и оние што почнуваат кариера во банкарскиот секторсо што обезбедува основни знаења,вештини и компетенциишто ќе обезбедат да добиете најдобра обука зауспешна кариера во индустријата нафинансиските банкарски услуги. Истои за оние што бараат признавање исертифицирање на вештинитеза специфични финансиски услуги, професионалци од која било економска област, од различни бизнислинии нафинансиски институции и мултинационално банкарство во мрежата наЕвропа.
Можност да се унифицираат квалификациите на македонскиот банкарски сектор со европската сертификација за финансиски услуги
Неговата цел е:- дасезголемимобилностаиспоредливостана квалификациите на работната сила вофинансискитеуслугивоЕвропа;
- давоспоставибарањазазаемнопризнаенабанкарскаквалификацијавоЕвропа;
- да ги подигне стандардите на услугина клиентите од страна на банките ина финансиските институции ширум Европа.
Со тоа ќе ја врати довербата во финансискиот сектор за услуги преку транспарентноста и квалитетот на квалификациите на бан карите.
Придобивките за слушателите/студентите на оваа програма се:
- развојистандардизацијанапрофесионал-нитевештинивофинансискиотсекторнауслугиво Европа;
- признавањенапрофесионалниотстатусвокариератаодстрананалокални,европски,ме ѓународни банкарски и финансиски ин ституции.
Академијата за банкарство и информатичка технологија го почна процесот за институ-ционална акредитација за единствената серти-фикација што води кон унифицирани квали-фикации во секторот на широки финансискиуслугинанивонаЕвропа.
Европска рамка за квалификации, European Credit points for Vocational Educa-tion and Training – Европски кредит поени за стручно образование и наука (ECVET) и European Qual-ity Assurance for Vocational Education and Training (EQAVET) – Обезбедување Европски ква ли-тет за стручно образование и наука.
www.abit.edu.mk6
www.abit.edu.mk 7
АБИТАктуелно
ОДЛИЧНА МОЖНОСТМАКЕДОНСКА БАНКА ЗА ПОДДРШКА НА РАЗВОЈОТ
Во услови на постојани промени
во деловното работење, банката
има стратегија за континуирано надградување и
унапредување на својот модел на
работа
Во изминатата година, Македонската банка за поддршка на развојот продолжиуспешно да пласира средства кон стопанството преку
кредитирањенамалиисредникомпании со своите атрактивни кредитни линии со поповолни каматнистапки.Македонскиотбанкарскисистем, како и целокупниот финансискисистем,сеодликувашесоголема стабилност, а воедно, каматнитестапкиимаазначителенпад.ПридонесзаованамалувањеимаиулогатанаМБПР,којавоконтинуитеткредитирасопонискикаматнистапкишто
сесубвенционираниоддржавата.Во услови на постојани проме
ни во деловното работење, банката има стратегија за континуиранонадградување и унапредување насвојотмоделнаработа.Воведувањетона нови банкарски производи, новиинструменти за намалување на ризиците на компаниите, како и новикомпоненти на поддршка се дел одмисијатанабанката.
Какодржавнаразвојнабанкаштокакоцел јаимазацртаноподдршката на малите и средните компании,како и поддршка на извозот, преку
м-рБесимБилали Главен оперативен директорМакедонска банка за поддршка на развојот
www.abit.edu.mk8
Кре дит ни те ак тив нос ти на МБПР се фи нан си-ра ни со користење на два из во ра на средст-ва, од нос но соп ст ве ни из во ри на средст ва и туѓи из во ри на средст ва (средст ва обез бе де ни од меѓународни фи нан сис-ки ин сти ту ции,би ла те-рал ни кре ди то ри и дру ги кре ди то ри).
АБИТАктуелно
нејзиното работење се постигнатипозитивни резултати. КредитнитеактивностинаМБПРсефинансиранисокористењенадваизворанасредства, односно сопствени извори насредства и туѓи извори на средства(средстваобезбедениодмеѓународнифинансиски институции,билатералникредиториидругикредитори).
Воведувањето на но ви бан кар ски про из во ди, но ви ин ст ру мен ти за намалување на ри зи ци те на ком па ни и те, ка ко и но ви ком по нен ти на под дрш ка се дел од мисијата на бан ка та.
Така,во2016годинабанката,преку нејзините кредитни линии, пласирашевкупно72,3милиониевра,со
штобеаподдржани1.130проекти.Одвкупните пласирани средства, 75%сенаменетизадолгорочниинвестиции,додека25%заобртнисредства.Најмногу финансирани проекти се:44%производство,27%трговија,другитесеуслугиидруго.
Слично како и претходните години, за истакнување се кредитнаталинијаодЕИБ(Европскатаинвестициска банка), како и кредитнителинии од сопствени средства –МСПи ТОС. Вреди да се истакне дека сопосебен акцент беше поддржанокредитирањетонаизвознитекомпании, како и компаниите што воведуваат нови технологии во нивнотоработење. Дел од своите кредитниактивностибанкатагиреализирашепреку деловните банки со кои имасклученодоговоризасоработка.
www.abit.edu.mk 9
Со својата ак тив ност МБПР ди рект но влијаеше
во кредитирањето на сто панст во то со под дрш-
ка на реализација на ин вес ти цис ки те пла но ви на ком па ни и те со што се
по стиг ну ва ат по ви со ки цели, за што и по стои бан-
ка та, а тоа е отворање на но ви ра бот ни ме с та и зголемување на еко ном-
ски от по раст во др жа-ва та.
АБИТАктуелно
Пре ку кредитирање на ма ли те и сред ни ком па нии, МБПР ќе про дол жи да го под др жу ва еко ном ски от развој на др жа ва та.
Воделотнаподдршкатанакомпаниитепрекунудењетонапроизводите на осигурување на побарувањата(извозно и домашно), постигнатисе значајни резултати. Во текот на2016 година, МБПР вкупно осигури 62,7 милиони евра. Од нив, осигурување на извоз во износ од 49,3милиони евра, што претставувазголемување во однос на 2015 година за 17,4%. Остатокот од 13,4 милиони евра е од осигурување надомашни побарувања од краткорочни комерцијални ризици, што еза 105% повеќе во споредба со 2015
година. Во Република Македонија,МБПР е единствената финансискаинституцијашто врши осигурувањена извозни и домашни побарувањаодкомерцијалнииполитичкиризицинакратокрок.
Со својата активност МБПР директно влијаеше во кредитирањетона стопанството со поддршка нареализацијанаинвестицискитепланови на компаниите со што се постигнуваатповисокицели, заштоипостоибанката,атоаеотворањенанови работни места и зголемувањена економскиот пораст во државата. МБПР, како единствена развојнабанка,езначаенчинителвобанкарскиотсистем.Прекукредитирањенамалите и средни компании, таа ќепродолжи да го поддржува економскиотразвојнадржавата.
УЖИВАЈТЕ ВО ПЕНЗИЈАТА!УЖИВАЈТЕ ВО ПЕНЗИЈАТА!
првиот работенпрвиот работен ден во месецотден во месецот
• Дирекција тел. 02/3249-437 ; 02/3249-454 • Градски Ѕид Скопје тел. 02/3217-224• Партизански Одреди тел. 02/3221-003 • нас. Аеродром тел. 02/2401-225 • нас. Бутел тел. 02/2600-055• Карпош 4 тел. 02/3090-209• Радишани тел. 02/2622-304
• Шутка тел.02/2581-175 • Кисела Вода тел. 02/2720-470• Струмица тел. 034/343-881 • Битола тел. 047/232-434 • Прилеп тел. 048/400-210 • Кавадарци тел. 043/414-726 • Гостивар тел. 042/211-221
v01.
2017
• максимален износ до 3 пензии
• бесплатна Маестро дебитна картичка
• можност за отплата на кредит до 73 години
Еуростандард банка на своите клиенти пензионери им овозможува да располагаат со средствата од својата пензија уште во првиот работен ден во месецот.
www.abit.edu.mk 11
1 На по че то кот на ова интервју, сме та ме де ка објаснувањето на ва ша та мисија, визија и це ли те на организацијата е
од осо бе на важ ност за ма ке дон ски те финан сис ки и де лов ни ра бот ни ци. За тоа, мо же те ли да ги де фи ни ра те ор га ни зацис ки те вред нос ти на ФО РУМ Ин сти тутот за менаџмент на син те тич ки на чин?
ФОРУМ Институт за менаџмент прави разменанаинформациимеѓуносителитенаодлукивоекономијата,светотнафинансирањеиглавнитекреаторинаполитики.Главно,тоагопостигнувамепреку организирање семинари и конференции за носители на одлуки во различнисектори, при што особено внимание посветуваменаквалитетотнаговорниците.Им придаваме еднакво значење на сите
организацискидетали,задаимобезбедименаучесницитесофистициранамбиент,штоесоодветензадискусијаирешавањенаглавнитепрашања.
2 Ка ко што зна е ме, на ос но вач ко то собра ние во Скопје, чле но ви те ве избраа Вас за прет се да тел на де кан ска
та упра ва со ман дат од че ти ри го ди ни во Ин сти ту тот за биз нис и менаџмент ХајделбергСкопје (IBMHS.EU). Мо же те ли на ку со, ка ко прет се да тел, да го презен ти ра те це ли от спек тар на ак тив ности на Ин сти ту тот за биз нис и менаџмент ХајделбергСкопје? Ка де ја гле да те на шата земја во од нос на тој по глед?
НовоформираниотИнститутзабизниси менаџмент ХајделбергСкопје има целда ја направи токму оваа експертиза достапнаво странство. Со огледнавеќе одличниот банкарски трансфер на знаењана АБИТ, овааможност ќе ја проширименаносителитенаодлукивомакедонскатабанкарска индустрија и, последователно,наониевососеднитеземји.Првенствено,оваќебидевоконтекстнаправатаодиндустрискасопственост,човечкитересурсиисметководство,какоиконтролатаиданоците.Надолгрок,оваќесепрошириина понатамошни прашања поврзани соиндустријата,какоштосеониевофармацевтскатаиндустрија.
3 Зе ме те ја Германија ка ко при мер, таа е земја за сно ва на на „филозофијата на кон тро линг“, што успеа да се кре
не од дно то, за чу ду вач ки, три па ти во текот на еден век, за се га да би де ед на од најсилните еко но мии во ЕУ. За тоа, веру ва ме де ка по „Брег зит“ ЕУ ќе ста не
проф. д-р Улрих Зеителдиректор на Форум Институт за менаџмент, Хајделберг - Германија (FORUM Institute for manage-ment, Heidelberg – Germany); и претседател на деканска управа во Институт за бизнис и менаџмент Хајделберг – Скопје (IBM HS - Institute for business and management Heidelberg-Skopje)
ПРЕТПРИЕМНИШТВОТО Е КЛУЧНА КАРАКТЕРИСТИКА ЗА ПОЗИТИВНАЕВОЛУИРАЧКА ЕКОНОМИЈА
...претпријатијата што се пред мет на па зар ни
пра ви ла, ка ко што се конкуренцијата и сло-
бо да та на трговијата на оп штест ве но од го-во рен на чин, се клуч-на ка рак те рис ти ки на
по зи тив но ево лу и рач-ка та економија!
ПОДДРШКА
Благосостојбата, про-спе ри те тот и по рас тот
се кон цеп ти што се важ ни за биз ни си те, но ис то та ка ба ра ат
со од вет на сло бо да во трговијата
www.abit.edu.mk12
ИНТЕРВЈУ
по сил на под гер ман ско то ра ко водст во. Што мис ли те Вие за тоа?
Економскиот успех на Сојузна Република Германија во текот на изминатите70години,восуштината,сезасновананеговиот успех во создавање на социјалнопазарноекономско опкружување што гопоттикнува претпријатието да биде креативно, продуктивноииновативно.Иновативнатамоќнагерманскатаекономијасебазиратокмунакомбинацијатанаодлично образование и економски просперитетни компании, што во меѓувреметргуваатнизцелиотсвет.Економскиотнапредокќеостанепорадитоаштоусловитенаовиерамкиѝдозволуваатнаовааоколинаинаовојдухкорпоративнаслобода,не само на национално ниво во СојузнаРепублика Германија туку и во Европа.Благосостојбата,просперитетотипорастотсе концептишто се важни за бизнисите,ноистотакабараатсоодветнаслободавотрговијата.Затоа,морамедабидемепретпазливинаисточнитеиназападнитепротекционистичкитенденции,штосепрелеваатвоЕвропаиможатдајанарушатоваатрговија.Воовојпоглед,„Брегзит“сигурнобешелошзнакпорадинеговатазависностоднационалниотегоизамитежокпротекционизам.
4Што мис ли те за прет при ем ниш т вото ка ко ос но вен за стап ник на герман ска та економија, со по се бен осв
рт ка ко мо дел за бал кан ски те земји и за Македонија, ка ко дел од нив?
Какоштоенаведенопогоре,претпријатиетоштоепредметнапазарниправила,какоштоеконкуренцијатаислободатана трговијата на општествено одговоренначин,еклучнакарактеристиканапозитивно еволуирачката економија. Убеденсумдекаакопостоисамоовојставвополитиката и бизнисот, другите балканскиземји,штосеприклучуваат,ќебидатекономскиуспешни.Истотака,оваќеотвориогромни можности, особено за помалитедржави, бидејќирегулаторнитеи законодавнитепрашањаможатдасерешатбрзо.
5Во ва ша та дол го го диш на ка ри е ра сте на зна че ни на повеќе еми нент ни пози ции и сте во добра вр ска со гер ман
ски те влас ти, меѓу кои по важ ни се: извр шен ди рек тор на ФО РУМ Ин сти ту тот за менаџмент, про фе сор на Уни вер зи тетот за при ме не ти менаџмент сту дии од Манхајм, ек с перт по пра во и про фе си она лен тре нер обу чен во ФО РУМ Ин сти тутот за менаџмент... Прак тич но, вие сте
Еко ном ски от успех на Сојузна Ре пуб ли ка Германија во те кот на из ми на ти те 70 го ди-ни, во суш ти на та, се за сно ва на не го ви от успех во создавање на социјално па зар но-еко-ном ско опкружување што го пот тик ну ва претпријатието да биде кре атив но, про дук тив-но и ино ва тив но.
www.abit.edu.mk 13
ИНТЕРВЈУ
еден од кре ато ри те на ис так на ти те об разов ни про гра ми во Ин сти ту тот за биз нис и менаџмент ХајделбергСкопје. За тоа, да ли сме та те де ка ва ше то лич но про феси о нал но влијание, на по че то кот, мо же да по мог не во на по ри те за обезбедување знаење на Германија ов де, во овој регион, во организирање на за ед нич ки обра зов ни про гра ми од об лас та на биз нисот, менаџментот и фи нан си и те?
Моето големо професионално искуствомипокажадекаеднакомпанијаможедаработиуспешновопонатамошнотообразование,аконејзинитекреативниумови темелно ги разбираат економскитепроблеми на компанијата и ги планираатсвоитепроизводисосвојаекспертизаисвоеразбирање.Токмутуканадворешнотоискуствоиасистенцијатаможатдасебараатнапочетокот–искуствоштогостекнав во текот на мојот мандат како управен директор на ФОРУМ Институтот заменаџмент. Дополнително, мораат да серазјаснатмногу организациски прашањаипроблеми,штосеповрзанисофактотдека релевантните производимораат да седонесат на пазарот. Современите инструменти, како и сите дигитални алатки замаркетинг, треба заедничкида серазгледуваат со традиционалнитеинформатичкитехнологии,какоштосепечатењетоирекламирањето,одпочетокот.Дигиталниотмаркетингбарамногупретпазливпристапвоодноснатоакакодагопривлечеинтересотнапотенцијалнитеучесницисоовојрекламенканал.Добивањетонавистинскатамешавинанадигиталенипечатенмаркетингјапреземастручноста,штосигурноможамидајапридонесам.
6Мо же те ли да ги објасните по на тамош ни те че ко ри што се пла ни ра ат и мож нос ти те за потенцијална под
дрш ка од стра на на ФО РУМ Ин сти ту тот за менаџмент?
Следниот чекор во развојот накомпанијата ќе биде проширување напостојните производи во финансискатаиндустрија при развој на други области.Меѓутоа,ованезначисаморазвојнаодреденасодржина–заштосигурноможемедасепотпременаискуствотонагерманскитеинаевропскитеговорници–тукуидостапноста на соодветните маркетингканали.Затоа,следниотчекорќебидедасеразвијатновисодржинисосоодветнивработениприутврдувањенапотребнитеор
ганизациски и маркетингпредуслови зарекламирањенанашитенастани.
7Да ли има те не кои прак ти ки за по висо ко ни во на гер ман ски менаџмент (биз нисси ту а ции и при ме ри) за на
ши те сту ден ти кои мо жат да се при менат во из врш ни те МБАпро гра ми на IBMHS.EU (ИБ М ХС.ЕУ) во Македонија и во це ли от ре гион?
Серазбира,покрајтеоретскотознаење,планираната МБА програма ќе опфати многу практични студии на примериод постојни компании. Во текот на моето учење, сфатив дека давањетонапрактични примери секогаш им овозможилонаученицитеполеснодагоразбераттеорискиот контекст. Само кога конкретнитефактиможатдасепотврдатсотеоретскиобјаснувања,таквитепрограмиможатдаимаатреалниобразовниипрактичниефекти.Оттука,секогашќепридавамеголемозначењевовоспоставувањенаоваапрактичнареференција.
8На по че то кот, во пр ва та по ло вина на фев ру а ри 2018 го ди на, имаме чест да Ве прет ста ви ме ка ко гос
тин во Скопје, на пр ва та од овој тип – Конференција за кон тро линг на те ма: „Меѓународни стан дар ди во кон тро лингимплементација во прак ти ка та“. Кои се очекувањата за на ста нот и да ли мо же ме да оче ку ва ме конференција што би привлек ла ин вес ти ции во земјите од за падни от Бал кан?
„Конференцијата за контролори“ вофевруари 2018 година е посебно наменета да им покаже на претприемачите,првенствено оние што се одговорни законтрола, како да се употребат инструментите и најновите методи за контролингво современата економија, задаимпомогненаменаџментотнакомпанијатаво процесот на донесување одлуки. Денес,разбирањетонаконтролингимацелдапостигнепоголематранспарентноствокомпанијатаидаобезбедисолиднаоснова закорпоративниодлуки. Современотоконтролирање не се смета како механизамзаконтролаизазапирање,тукукакопридружник на корпоративните одлукии нивната економска сигурност. Во таанасока, конференцијата ќе придонесе запокажувањенапотенцијалнитеинвеститоридекакорпоративнитеинвестициисевредни,дуриивоноварастечкасредина,какоонаавокојаМакедонијаеволуирашевопоследнитенеколкугодини.
Во те кот на мо е то учење, сфа тив де ка
давањето на прак тич-ни при ме ри се ко гаш
им овоз мо жи ло на уче ни ци те по лес но да го раз бе рат те о рис ки-
от кон текст
Ино ва тив на та моќ на гер ман ска-
та економија се ба зи ра ток му на
комбинацијата на од-лич но об ра зо ва ние и еко ном ски про спе ри-тет ни ком па нии, што
во меѓувреме тр гу ва ат низ це ли от свет
годишна претплата 2950 ден. со вклучен ДДВ и бесплатна достава
www.ekonomijaibiznis.mk
бизнис магазин www.ekonomijaibiznis.mk
Za ambiciozni!
на 120 страници
во првите три години
Пример (1.8.2017): За кредит во износ од 35.000 евра, со рок на отплата од 15 години, со фиксна годишна каматна стапка 4,90% во првите три години и променлива каматна стапка, 6 месечен ЕУРИБОР + 6,30 процентни поени, не пониска од6,30% годишно за останатиот период од отплатата на кредитот, ануитетот изнесува 274,97 евра во првите три години; 296,35 евра во останатиот период. Со трошок за обработка на барање 900 денари, со надоместок за одобрување на кредитот525 евра (1,5% од одобрениот износ), со надоместок за администрирање на кредитот 633,00 евра за целиот период на отплата (0,2% на остатокот од долгот, годишно однапред) - СВТ изнесува 6,37% годишно.За сите останати информации посетете ја интернет-страницата www.ttk.com.mk или обратете се во експозитурите / филијалите на ТТК Банка.
НЕНАМЕНСКИ
ХИПОТЕКАРЕН КРЕДИТ
СЕГА Е ЛЕСНО!СИТЕ ВАШИ ОБВРСКИ И ПОТРЕБИ ВО ЕДНА РАТА!
НИСКА ФИКСНА КАМАТНА СТАПКА во првите три годиниБЕЗ НАДОМЕСТОК за проценаБЕЗ ОГРАНИЧУВАЊА на намената за користење
www.ttk.com.mk
Ненаменскиот хипотекарен кредит на ТТК Банка нуди поволни услови за кредитирање и за рефинансирање на вашите обврски по кредити. Искористете ја можноста за отплата на долг рок и по ниска каматна стапка. Со само една рата и повеќе средства на располагање во месецот, реализирајте ги вашите долго замислувани планови.
годишна претплата 2950 ден. со вклучен ДДВ и бесплатна достава
www.ekonomijaibiznis.mk
бизнис магазин www.ekonomijaibiznis.mk
Za ambiciozni!
на 120 страници
MAKEDONIJA
www.nlb.mk Контакт центар: 02 / 15 600
НЛБ мПроклик - мобилно банкарство за правни лица
Секогаш повеќе заВашиот бизнис!НЛБ мПроклик апликацијата за мобилно банкарство за правни лица Ви овозможува едноставен пристап и постојан увид на состојбата, изводите и прометот на Вашите денарски сметки и бизнис картички.
Со НЛБ мПроклик мобилното банкарство за правни лица можете да ги реализирате сите банкарски трансакции само со еден клик – директно преку Вашиот мобилен телефон.
Повеќе информации можете да добиете во најблиската експозитура на Банката, на телефонскиот број 02/15 600 или на веб страницата: www.nlb.mk
www.abit.edu.mk16
ИНТЕРВЈУ
1 Гос по дин То мер, ка ко специјалист и ек с перт за спречување на перење па ри и контрафинансирање на те
ро риз мот, врз ос но ва на ва ше то работ но ис куст во во це ли от свет, на кој на чин се ко рис ти перењето па ри за да по мог не во финансирањето на те ро риз мот?
Прво, благодарам за вашата љубезнанајаваизаможностада јапосетам, да зборувам и да работам воМакедонија.СекогашуживамвопосетатанаБалканот;тоаерегионсонеискористеничудаинедопренаубавина.Госакамтоа.
Перењетопарие,какоштомепрашавте, едноод главнитеалаткиштоги користи тероризмот за да проце
сиракаквибилофинансискисредстваидагивградивоправниотфинансискисистем.Причинатапорадикојаенеопходноперењетопариетоаштоосновачитенасредствататребадагискријат нивните идентитети. Тие сечестоподнадзорнавластитеворазниземјиилисепојавуваатналистите за санкции и поради тоа стануванеопходно да се скрие потеклото насредстватаидаги„исчистат“восметкитенанавидумневиницивиликоинесеозначеникакосторителинанезаконскидејства.
Меѓутоа, важно е да се запаметидекаперењетопаривотероризмотеразлично од другите активности заперењепари.Сотоамисламдекатипичната активност на перење париобичновклучуваприносиодкриминализатоапотеклотонасредстватачесто е „валкано“. При перењето паризатероризам,потеклотонасредстватаможедабидецелоснолегитимно,какооддобротворниорганизацииили навидум невини деловни трансакции. Всушност, ако внимателноразгледувате финансирање на тероризмот, ќе видите дека постојат неколку разлики во начинотна кој сеоднесувавоспоредбасокриминалнотоперењепари.
Исто така, интересно е да се забележи дека кога се осврнуваме нафинансирањенаактивноститезатероризам,ние се стремиме дамислимезатоакакопариштомусенаменетидабидатпрефрленинекомуштово еден момент ќе создаде физичкичиннатероризам,какоразнесувањеили пукање во невини цивили. Зажал, финансирањето на тероризмотемногуповеќеодтоа.Вореалноста,акосепогледневоцелоснотоглобално финансирање на тероризмот, ќеоткриетедекаголемделодниводатзафинансирањенаполитичкиактивности,активностизаобуки,инвестициивоучилиштата,здравственитеилокалните заедници (како алтернативаналокаленнеуспешенрежим)и
таканатаму.Понатаму, големделодоваафинансискаактивностпотекнуваоддржавиштогоподдржувааттероризмот, бизниси, богати личностии симпатизери на дијаспората. Ситеовие го прават исклучително тешкоследењетонаперењетопаризацелинафинансирањетероризам.
Перењето па ри е про цес во кој па ри те што по тек ну ва ат од кри вич но де ло се „пе рат“ и се вне су ва ат на зад во фи нан сис ки от сис тем ка ко „чис ти“ па ри.
2 Кое е значењето на перењето пари и кој тре ба да из вр ши про верки про тив перење па ри?Перењетопариепроцесвокојпа
рите што потекнуваат од кривичнодело се „перат“и севнесуваатназадво финансискиот систем како „чисти“пари.Восуштината,тоаечиннакриењенавистинскотопотеклоилисопственостнафондовите.
Имамногулитератураимногутеории и графиконишто зборуваат затритефазинаперењепари,какоштосе „поставеност“, „распоредување“и„интеграција“,ноќеречамдекавореалностапостојатмногуначининаперењепарииначинотнакојсеправитоанегоследисекогашонаштоетеоретизирановоакадемскитекругови.
Прво, мора да се каже дека криењето на потеклото на средстваташтонесепроизведенинезаконскиможеданепретставуваперењепари,односно,акосакамдапрефрламготовинанамојатасестраитаагодепозитиратоа на нејзината сметка, јасно декатоанемадасесметазаперењепари.Но,акогосторамтоазарадиизбегнувањеданок,тогашвонекоиземјитоаќе се смета за перење пари, бидејќисредстватасегенерираникакорезултат на предикатен (казнен) прекршок.
Казнени прекршоци се прекршоциштосесметаатзасоставенделна
ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ИНОВАТИВНИТЕ ПРАКТИКИ ВО AML & CFT
Томер Захарович партнер и коосновач, „Санстоун груп“ (Sunstone Compliance Strategy Group)
Борбата против финансирање на тероризмот и перење пари не е веќе само пречка туку и вистинска можност да создадеме по до бра и побезбедна средина за нашите деца
Рубрика
www.abit.edu.mk 17
посериознокривичноделоипретставуваатосновазаперењепари.Вопоследнивегодини,даночнотозатајување беше додадено како предикатенпрестап во многу земји, како дел одглобалните напори за борба противфинансискиоткриминал.
Сепак, важно е да се наспоменедекаситеземјинебараатпредикатнипрекршоци со цел да се воспоставиосновазаперењепари.Например,воОбединетотоКралство треба самодасепокаженезаконскопотекло(содоволнасериозност)насредстватазадасевоспоставиосновазагонење.
Второ,какоштогледамесокриминалнитедела,какоштоефинансирањетона тероризмот, патот за воспоставувањегонењезаперењепаринеесекогашјасен.Например,фондштопотекнувашеодбанкарскасметканаирачки симпатизер во СоединетитеАмерикански Држави, и пренесенпреку банкарскиот систем сè до добротворната организација вклученавопомагањетонадецатавовоениотМосул, можеби нема да изгледа сомнително. Како можеме да кажемедекапаритенакрајотбилезграпчениод страна на терористички членовина ИСИС и се користат за купувањеоружје?Освентоа,дуриидагознаеметоа,какоможемедагодокажеме?
Финансиската индустрија добиважназадачадајапредводиборбата
противфинансискиоткриминалинатојначиндагизадушиспособностите на криминалците да работат.Секоја финансиска институција(вклучувајќи ги и банките, МСВ(MSBs),компаниитесокредитникартички,клириншкитекуќи,фондовите, паричните преносители, олеснувачите на плаќањата на интернет,снабдувачите на виртуелен паричник,фирмите„ФинТек“идруги)сегаморадаразвиеалаткизадасесправисонеа.
3 Да ли е не оп ход но да се хар мони зи ра криминализацијата на перењето па ри и зош то?Избравте важен момент. Мис
ламдекавладитесегасфаќаатдекахармонизацијата и соработката еединствениотначиннакојние,како народ, можеме да тргнеме напред како обединет фронт со целуспешнодагопобедимекриминалот.
Имаше големо внимание одстрана на владите и глобалнитеорганизациизаначинотнакојможеме да станеме поефикасни воначинот на којшто се справувамесоперењетопари.РобертВејнрајт–директорна„Еуропол“ (Europol),беше влијателен за истакнувањена ова прашање и привлекувањевниманиеконнеговатаважност.
Дагоземемезапримернеодам
нешниот терористички напад воМанчестер,ВеликаБританија.Лицето кое беше одговорно за нападот беше, кратко пред нападот, запрено и испрашувано одстрана на италијанските властиза патување за обука во Сирија,како што многу „странски борци“ неизбежно го прават тоа. Тојбеше познат на властите какопотенцијален терорист. Ако информациите биле ефективно споделени со британските власти,или навистина со меѓународнатазаедница, дали можело да се избегне бомбардирањето на арената во Манчестер? Никогаш немада знаеме,ноова јанагласувапотребата за размена на информации. Обележувањето на тоа лицекако потенцијален терорист би јапредупредило финансиската индустријазанеговитенапоризафинансирање–воовој случајтојкористелстудентскикредитизадагифинансиранеговитеактивности.
Вла ди те се га сфаќаат де ка хармонизацијата и со ра бот ка та е единст ве ни от на чин на кој ние, ка ко на род, мо же ме да трг не ме на пред ка ко обе ди нет фронт со цел успеш но да го по бе ди ме кри ми на лот
Хармонизацијата е уште еднаманифестација на подобренакомуникација. На ист начин какошто сметководствените стандардиполекасеспојуваатвомеѓународниоткодекснапрактикасоцелдасесправат сонесреќите,какоштосетрансферните цени и манипулациите соизвестување, законите противспречувањето перење пари, истотака,мораатдагосторатистото.Когагледаме на глобалниот модел на активности за перење пари, како штониево„Санстоун“(Sunstone)неизбежноправиме,гледамециничнаупотребанаправнитеразликимеѓуземјите.Еденодкласичнитепримеризаоваеупотребатана„школка“компанииво„даночните раеви“, што се користатза да се скријат крајни сопственицинаимотиликористењејуриздикциишто не се дел од договори заизвестувањезаданоциитаканатаму.
4 Да ли мо жат да се пре зе мат как ви би ло не за ко но дав ни актив нос ти во бор ба та про тив
финансирањето на те ро риз мот?Оваемногудебатиранопрашање
овиеденови.Мисламдекафинансискиотсветсегасфаќадекатероризмотепроблемсампосебе,наместосетна
То мер е ек с перт за специјални прашања по вр за ни со спречувањето перење па ри и про тив финансирањето на те ро риз мот. Тој ин тен зив но ра бо те ше на секој ас пект од прак тич на та при ме на, пре ку стра теш ки кон-сул тант ски услу ги пре ку бан ки со ти ер 1 ка-пи тал, еди ни ци за фи нан сис ко разузнавање (ФИУ), вла ди, фон до ви, „Фин-Тек“ ком па-
нии, МСБ (биз ни си што пре не су ва ат или кон-вер ти ра ат па ри), фи нан сис ки ин сти ту ции и ака дем ски ин сти ту ции.Ис куст во то на То мер вклу чу ва работење ка ко МСП (SME) и водење на из ра ел с ка та меѓународна усог ла се ност и ре гу ла тор ни те услу ги за ПВЦ (PWC), работење ка ко ра ко-во ди тел за усог ла се ност за меѓународната по дел ба на го ле ма из ра ел с ка бан ка, ка ко МЛ ПО, за филијалата „Кајман“ и водење на од де лот за усог ла се ност за гло бал ни фир-ми во Ве ли ка Британија. Ис то та ка, работејќи про тив финансирањето на те ро риз мот, тој дејствуваше на те рен ка ко специјалист за бор ба про тив те ро риз мот.То мер ма гист ри рал на биз нис-учи лиш те то ЦАСС во Лон дон (CASS business school in Lon-don ) и е сер ти фи ци ран ка ко специјалист за спречување на перење па ри од АЦАМС.То мер е ис ку сен, уме шен го вор ник на ан глис-ки и хебрејски јазик, пре да ва во мно гу земји и на меѓународни на ста ни и во мо мен тов е еден од пре да ва чи те на се ми на ри те ор га-ни зи ра ни од АБИТ во де лот за АМЛ и ЦФТ и усог ла се ност (AML & CFT and Compliance)
www.abit.edu.mk18
ИНТЕРВЈУ
перењепари,какоштотрадиционално се мислеше. Како таков, еднаквосе сфаќа дека мораат да се развијаталатки, доколку сакаме успешно дасесправимесотероризмот.
Во „Санстоун“ (Sunstone) потрошивмемногувременаовапрашање,затоаштонипристапуваамногуинституции, национални и финансиски,соцелдагиподдржиместратегиските и технолошките напредоцивоовааобласт.
Всушност, ова е значајно прашање поради неговата важност и поради начинот на кој се презентира.Прво, прашањето го истакнува проблемотзакојсебарарешение.Второ,признава дека решението може дабиде незаконско. Потоа ќе се навратамнаова.
Незаконодавен: Еден од најголемитепредизвицивоборбатапротивтероризмот е многу ниската стапка на обвиненијашто ги придружуваповеќетоистраги.Овазначидекаодстоспроведениистраги,самомалброј ќе завршат во успешно судењена осомничениот.Многу е тешко дасепостигнатфорензичкидоказипоради:а)Меѓународенраспонинедостиг
насоработкапомеѓунадлежностите;
б) Легислативата, понекогаш, гиспречува истражувачите даспроведувааттемелно,навременопретресувањетамукадештоепотребно.
Така,акосакамеданајдемерешение,морамедајасменимеилилегислативата(воповеќетоземји)или,едноставно, да најдеменезаконодавнирешенија.
Што се однесува до прашањето,верувам дека постојат решенија заборба против современото перењепари и финансирањето на тероризмот.Прво,биреколдекапроблемотепроменетвотекотнаминататагодина, главно поради еволуцијата накриптотехнологијата, децентрализиранитесистемизаовластувањеиисплатното законодавство. Перењетопари се случува на различно нивоовиеденови,воспоредбасотрадиционалнотоперењепари. Сведоци смена многу повеќе кражба на идентитет,електронскобанкарство,платежни средства и „оф грид“ банкарство(offgrid banking). Борбата противперењетопариифинансирањетонатероризмот мора да го смени начи
нотсоцелдасоодветствувасоиднината,штоевеќетука.
Сега е потребен поинаков пристапвопогледнаразмислувањетозаперењетопариифинансирањенатероризмот. Да, сè уштеможеме да гипогледнеме сомнителните трансакции и да произведуваме САР (Stockappreciationright–SAR),ноистотакаможеме да гопрефрлимевниманиетоидапогледнеменадругоместо.Денес,поединциможатдаимаатвиртуелноприсуство,истокакоифизичкo.Овојвидприсуство,правилнооценето,можеданикажемногуповеќезанашитеклиентиотколкунашитетрадиционалниЗТС – запознај го твојотмуштерија(кnowyourcustomer–KYC).Постои технологијаштоможе да нипомогне, како финансиските институции,дасесправимесоперењепарии софинансирањена тероризмот соновисредства.
Всушност, како дел од нашитенапори да пронајдеме решенија заперењепариизафинансирањенатероризмотвомодернатаера,импомагаменанеколкутехнолошкикомпаниидаразвијаттакватехнологија;соцелдасенаправитокмутоа.Сетотоаемногувозбудливоитоаеполештосеширипостојано.Споредмене,немасомнениедекаАМЛиЦФТ(antimoneylaundering–AMLandcombating thefinancingofterrorism–CFT)ќеизгледаатсосемапоинаквивоследнитепетгодини, користејќи сè повеќе незаконскиакциисоновисофистициранисовремениметоди.
5 Кои се еди ни ци те за фи нан сиско разузнавање, да ли мо жат да се пре зе мат ак тив нос ти за
подобрување на фи нан сис ки те разу зна вач ки ин фор ма ции во бор ба та про тив финансирањето на те ро ризмот?
Единиците за финансиско разузнавање(FIU)сеодличнаидејаикорисенинструментвоборбатапротивППиФТ – перењепариифинансирањенатероризмот(moneylaundering–MLor financing of terrorism– FT). ФИУ сесуштинскивладиниагенциизаразузнавачки стил, главнонасочени консправување со прашања како штосеАМЛиЦФТ.Нивната улогаи способностварираодедназемјадодруга,нотиетребада гоправатистото.Нивната улога вклучува главно, нонеисклучиво:собирањенатиполошки информации, иницирање истраги, водечки законодавниинструменти за еволуција, што соработуваат
намеѓународнонивосодругиФИУивласти, соработувајќи со локалнитерегулатори.
Добро то разузнавање ба ра вре ме, тр пе ли вост и мно гу ре сур си
НиеработимесонеколкуФИУнизцелиот свет,помагајќиимда се воспостави национална политика и дасеразвијатпрактичниалаткиимислам дека делот на ФИУ во пејзажотна војната против перењето пари ифинансирањето на тероризмот е одвитално значење.Ги сметаме за „одговорни возрасни“ на финансискотоигралиште,бидејќитиеимаатспособност да иницираат добри практикинанационалнонивоидадејствувааткакоамбасадорнамеѓународнонивосоцелдасепромовирахармонизацијаисоработка.
Доброто разузнавање бара време,трпеливостимногуресурси.Акоги сметаме ФИУ како влијателни воборбата против криминалот, какоштонесомненоќеправиме,требадагипоттикнемедасторатповеќе.Ниеможеме да го направиме тоа прекуобезбедување ресурси, технологија,политичка поддршка, професионална поддршка и стратешка обука,за да создадеме огромен ѕид на одбраната околу нашата финансискаблагосостојба.
6 Ка ко мо жат да се ис ко ри стат вир ту ел ни те ва лу ти за фи нанси рање на те ро риз мот, и покрај
но ви те трен до ви во гло бал ни те финан сис ки ре гу ла ти ви?
Криптотехнологијата воопшто икриптовалутите особено претставуваатпредизвикзарегулаторнатарамка.
Затоа што законодавството бешезатегнато вопоследнитенеколку години, регулаторите забележаа декапострогитепрописиимаатспротивенефектодонојштоенаменет.Строгите прописи имаа цел да го спречатперењето пари, но поради построгите барања за патување, заедно сосоздавањетонаалтернативнифинансискипазари (криптовалутиидругитехнологии),клиентитепочнаадагинапуштаатбанкитеидасепрефрлатнаполесниипоедноставни,помалкурегулираниалтернативи.
Регулаторите одговорија со измена на четвртата директива (на пример, во Европа) и дозволувајќи имна банките да користат побрза, поефикасна технологија од една стра
www.abit.edu.mk 19
ИНТЕРВЈУ
на, а од друга, да ги регулираат алтернативните финансиски пазари ипровајдери,меѓу кои се давателинавиртуелни парични валутии размени.
Вопрактика,оваепремногумалку и предоцна. Понатаму, многу етешко да се регулираат играчите навиртуелнатавалута, бидејќинее секогашможнодасезнаеподкојанадлежностработат.
Постојат докази што покажуваатдекакриптовалутитеидругитекласинафинансиски средства се користатзатероризам,перењепариидругкриминал,нотоаеограниченовоспоредбасотрадиционалнитепазаринавалути на ФИАТ (FIAT), главно порадинестабилноста,ликвидностаитехнолошкотознаењештоепотребнозадасенаправитолкууспешно.
Исто така, денес е познато декa,наспротионавоштосеверувалопрвично, виртуелните валути можатдасеследатисосоодветниресурсиитехнологија,можноедасеследиидасефатикриминалнаактивност.Сетотоазависиодрасположливитересурсиижелбатадасенаправитоа.
Размислувањето за перење па ри ка ко алат-ка, а не ка ко кри ми нал, овоз мо жу ва да ги раз де ли ме две те и да раз ви е ме решенија што се на ме не ти за да се вкло пат во секој дел од кри ми на лот, со што бор ба та про тив кри-ми на лот е мно гу по ус пеш на.
7 Зна е ме де ка перењето па ри е повр за но со финансирање те ро ризам и корупција. Как ви на по ри
се пре зе ма ат во таа бор ба?Перењето пари е навистина по
врзаносотероризмотикорупцијата.Сметам дека е многу поефективнодамисламначинотнаперењепарикакоалаткаштојакористаттерориститеикорумпиранителицазадаизвршаттрансфернапариидагиподдржат своите цели. Размислувањетозаперењепарикакоалатка,анекакокриминал, овозможува да ги разделиме двете и да развиеме решенијаштосенаменетизадасевклопатвосекојделодкриминалот,соштоборбатапротивкриминалотемногупоуспешна.
Се прават напори на сите фронтови, локални, национални, меѓународни и глобални. Тоаможеме даго видиме во количеството законодавство и регулатива што постојаносе развива и се ажурира. Можемедаговидиметоавоизносотодпариштофинансискитеинституцииирегулаторите ги трошат на вработени
те. Ние го гледаме тоа во количеството на технолошки решенија штосе развиваат во „РегТек“ (RegTech)индустријата.
Сèуштепретстоидолгпат.Постојат области што не се добро регулирани, какошто се размена на пари,„Хавалас“ (Hawalas) и така натаму.Додадивотоасоздавањенановиалтернативи, како што се „ФинТек“решенија и виртуелни валути и наскороќеоткриетедекатркатаедалекуодкрајот.
Промената во размислувањетоод локалните напори кон глобалните решенија и во користењето натехнологијата е, според мене, чекорво вистинскиот правец во насоканапоставувањенанапоритеконрешението. Гледаме зреење на финансиската индустрија и будење на регулаторните тела во соочувањето сореалностаиучењедекасоцелдапобедиме, мораме да се совпаднеме сомодерните времиња и да зависимепомалку од традицијата, какошто енормалноприфатено во банкарството.Алаткитесетаму,самотребадајапокажеме подготвеноста да ги искористиме.
8 „Сан сто ун“ (Sunstone) е во дечка кон сул тант ска фир ма за усогласување и стратегија. Кое
најдобро стра теш ко ре ше ние го пре по ра чу ва те да спре чи те те ро ристич ки движења и перење па ри преку гра ни ци?
Какоштоспоменавпорано,тероризмотесложенконцепт;многупоголемодонојштонормалносегледа.
Тој гоопфаќасветотиседвижиодприбирањепаризадистрибуирање,поддржувајќи правни и нелегалниактивности,обезбедувањенахуманитарниуслугиикупувањеоружје.Тоасеслучувавоформалнифинансиски институции и неформални;користи нелегални активности икорумпирани поединци. Тоа можедасесметасимпатичновоеденрегионидасегледасонепријателствоводруг.Тоаесрцетонапроблемотисамосезголемува.
Точниотстратешкипристапконборбата против тероризмот на финансискиотфронтбибилдагоразбере, да ги научи своите различниаспекти, да ги дефинира слабитеточки, да се подели во области наактивностидаразвиерешенијазасекоја од нив. Инаку, премногу етешкозасправување.Непостоимагичнаформула.
Денес, ние се соочуваме со напливот на терористички активностиширумсветот.Сепак,истотака гледамеи развојнанов светнавиртуелнопостоењеитехнолошкиразвој.Требаданаучимедагоискористимеонаштогоимаме;дагиискористиме нашите предности и даприменименовиалаткизановиреалности.
Какоштотечеразговоров,многутехнолошкирешенијасеразвиваатнизцелиотсвет.Најдобритеумовисоздаваатновиреалностивоформана вештачка интелигенција и аналитички методи. Сè што треба данаправиме е да ги примениме; користетегизадаостанетечекорпонапред од оние што сакаат да нинаштетат.
Откако ќе сфатиме дека традиционалните методи се познати налошитемомци,ќегопроменименашиотпристап,ќеинвестирамеиќенајдеме попаметни, повеќе технолошки и софистицираниметоди заборбапротивфинансискиоткриминал.Требадагоразберемефактотида имаме корист од него, дека борбата против финансирање на тероризмотиперењепаринеевеќесамопречкатукуивистинскаможностдасоздадемеподобраипобезбеднасрединазанашитедеца,ноистотакаизанашите клиенти.Можност да гиприспособиме нашите производи,дагисервисираменашитеклиентиподоброи да сепотпремена секојанивнавистинскиуникатнапродажнацеликомпаративнипредности.
www.abit.edu.mk 21
Банкатаконтинуираногиследитрендовите во банкарскотоработење, воведувајќи новитети и подобрувајќи го своето работење од областа на
технологиитево електронскотобанкарство,сèсоцелприспособувањеизадоволување на потребите на клиентите.
На почетокот се вклучени информативни услуги – увид во прометот и состојбата на сметките заправнилица,апотоаовиеуслугидасеовозможатикајфизичкителица.Веќево2006година,совклучувањетона можностите за вршење плаќањаво домашниот платен промет,БанкатапочнасомасовнапродукцијанаИнтернетбанката.
Како корисник на Интернетбанката добивате широк спектар наможностиприкористењенауслугатавозависностодвашиотстатуснафизичко,односноправнолице.
Сооваауслугакакофизичколицеможете да вршите постојан увид восвоитефинансииидеталнопребарувањенаизвршенитетрансакции,даспроведувате разновидни плаќањавоземјата,трансфериодденарскииод девизни сметки, како и внес наналог за плаќање со дознака констранство. Дополнително, освенспроведувањето на финансискитрансакции, можете да вршите идополнителни активности за менаџирање на својот интернетпрофил.Соможноста заадминистрирањеналимитите на платежните картички
Интернет-банката на Комерцијална Банка АД Скопје е пр ва та интернет-банка во земјата и неј зините почетоци датираат уште од 2001 година.
Комерцијална Банка АД Скопје, како банка со долгогодишна историја, зад себе е добро препознатлива кај своите клиенти по ефикасноста што ја нуди, довербата и иновативноста.
ШИРОК СПЕКТАР НА МОЖНОСТИ
ИНТЕРНЕТ-БАНКА И МБАНКА НА КОМЕРЦИЈАЛНА БАНКА
БАНКИ
www.abit.edu.mk22
Дигитално потпишаните тран сак ции можете да ги реализирате со помош на еден од двата понудени ме ди ума за автентификација, дигитален се ртификат на УСБ-токен што можат да го користат физички и правни лица или листа на кодови како бесплатна варијанта, наменета единствено за физичките лица.
што ги поседувате, ажурирање напостојните контактподатоци иможностазасамостојнакорекцијанапривилегиите што во моментот гикористите преку Интернетбанката,ќе бидете во постојана врска соБанката без притоа лично да присуствуватевонејзинитепростории.
Како општествено одговорна ком па нија, Банката се грижи и посветува вни мание на лицата со целосно оштетен вид. Услугата Интернет-бан ка за физички лица од 2013 година мо жат да ја користат и лицата од оваа ран лива категорија.
Како правно лицекорисник наИнтернетбанката,иматеможностзакомплетенувидво состојбатанавашите денарски и девизни трансакциски сметки, пристап до прегледиштоможат да се приспособуваат поразлични критериуми, можност запечатењенаденарскиинадевизниизводи, следењепрометпоПОСтерминали,следењенаделовникартичкииможностзаприспособувањенанивнитедневниимесечнилимити.Воедно, можете да ги вршите ситетрансакции во платниот промет воземјатаивостранство,какоикупо
продажбанадевизи.Дигитално потпишаните тран
сакции можете да ги реализиратесопомошнаеденоддватапонуденимедиума за автентификација, дигитален сертификат на УСБтокен,што можат да го користат физичкииправнилицаилилистанакодовикакобесплатнаваријанта,наменетаединственозафизичкителица.
Со воведувањето на мобилното бан карство во 2014 година преку бес платно достапната апликација мБанка, овозможена за корисниците на Интернет-банка, Банката ја про ши ри својата понуда во однос на каналите преку кои се користат услугите на електронското бан кар ство.
Соова,виртуелниотшалтерстананајголемиот шалтер во банката. Вомоментот,овааапликацијаеединственавонашатаземјаштонудипосебноприспособен интерфејс за работа натаблети,с`соцелнаоптималенначиндасекористиповршинатанаекранотидабидепоедноставенанавигацијатаипристапотдоуслугите.
БАНКИ
www.abit.edu.mk 23
За да можеме овие услуги да ги доближиме
до вас како по стој ни, односно потенцијални
ко рис ни ци, Банката има изготвено Водич за користење на Интернет-
банката и мБанката, како и демо-приказ за нивната инсталација,
плаќање сметки, преноси од трансакциска сметка и продажба на девизи.
Со досега ниту еден забележан случај
на неовластено располагање со
средствата на сметките преку услугите на
Интернет-банката и мБанка, континуирано
се зголемува довербата штоја добиваме од ваша
страна.
Како корисник на Интернет-банката добивате широк спектар на можности при користење на услугата во зависност од вашиот статус на физичко, односно правно лице.
мБанката е апликација што вомоментот е достапна единствено зафизичкителицаиможебесплатнодабидепреземенаод „Апстор“и „Гуглплеј стор“. Со нејзиното користењеимате можност за постојан увид вовашите сметки и платежни картички, едноставно и безбедно вршење трансфери кон сметки во Р. Македонија и да бидете запознаени сосите информации поврзани со производите и услугите за население.Дополнително, мБанката нуди можност за бесплатни нотификации заприливите и одливите од вашитетрансакциски сметки и картички.Тие играат значајна улога во навременото известување при секојаспроведена трансакција, како иза намалување на можностите одевентуална злоупотреба на некојод вашите производи во Банката.Јавно достапните информации запроизводите и услугите на банката, геолокациските услуги за пронаоѓање на најблискиот банкоматилинанајблискатаекспозитура,информациите за актуелните девизникурсевиитн.,можатдагикористатилицакоинесекорисницинаИнтернетбанката.
Пристапотдосостојбатаипрометотнасметките,какоивршењетонаплаќањатаитрансферите,сеизведувасо пин што го генерирате какокорисникприпрватаинсталацијанамобилнатаапликација.
За одобрување на Интернет-банка и мБанка не се наплатува надоместок, додека надоместоците при вршење плаќања во платниот промет се сведени на минимум. Во одредени случаи, намалувањата се движат и до 60% во однос на надоместоците на плаќањата извршени на шалтерите на Банката.
Едноставноста, брзинатаи сигурностасеедниодклучнитепредностина овие услуги. Преку нивното користење добивате можност широкиот спектар банкарски услугида ги користите на кое биломесто,во кое било време, 24 часа на ден,целосно независно од работнотовременаБанката.На овојначинвиовозможуваме заштеда и повеќевреме за суштински активности ипроцеси на вашиот бизнис, како иможностзаповеќеслободнимиговисосвоитенајблиски.
За да можеме овие услуги да гидоближиме до вас како постојни,односно потенцијални корисници, Банката има изготвено Водичза користење на Интернетбанкатаи мБанката, како и демоприказза нивната инсталација, плаќањесметки, преноси од трансакцискасметкаипродажбанадевизи.
Сигурноста на Интернет-банката и мобилната апликација мБанка е пра шање на идеално балансиран спој на врвно обучен кадар, добро ин фор мирани и обучени корисници, избор и примена на сигурни и светски признаени технологии, како и нивна секојдневна употреба низ добро дефинирани процедури и низа за штит ни мерки.
Преку правилата за максималнабезбедност и заштита објавени навебпорталотнаБанката,гидобиватеситенеопходниинформации за превентивна заштитаод евентуаленнеовластен пристап до информациитезабанкарските сметкисокоирасполагате.Содосеганитуедензабележанслучајнанеовластенорасполагањесосредствата на сметките преку услугите наИнтернетбанката и мБанка,континуираносезголемувадовербаташтојадобивамеодвашастрана.
Соцелтрадицијатанакористењена овие услуги да продолжи со ист,ноипоголеминтензитет,Банкатаќепродолжиконостварувањена своите цели, проектирани во насока напродлабочување на заемната соработкапрекузацврстувањенаквалитетотнапонуденитеуслуги.
БАНКИ
www.abit.edu.mk 25
Кредитниот ризик претставува ри зик од
загуба за банката, по ра-ди неможност клиентот
да ги рас чисти своите обврски кон неа...
ЗНАЧАЈНИ АСПЕКТИ ЗА ПРОЦЕНАНА КРЕДИТНАТА СПОСОБНОСТ НА КЛИЕНТОТ
Само со добра оцена на сите квалитативни аспекти во комбинација со квантитативната анализа на клиентот, банката ќе може да ги идентификува ризиците со кои се соочува секоја компанија, што се интегрален дел на квалитативната процена.
Банките заземаат централноместо на финансискиот пазари тие се најстари финансискипосредници помеѓу суфицитарните и дефицитарните су
бјекти во една економија. Дејствувајќивовременапостојанипромении неизвесна околина, ризиците сепостојана компонента со која сесоочуваат банките во својата деловна активност. Доколку се има предвид дека најголемиот дел од банкарски активности отпаѓаат накредитирањето, се доаѓа до заклучок
дека кредитниот ризик претставуваеденоддоминантнитеризицивобанкарскотоработење.
Кредитниотризикпретставуваризик од загуба за банката, поради неможностклиентотдагирасчистисвоитеобврскиконнеа,водоговорениотизноси/иливодоговоренитерокови.Овој ризик настанува кога клиентотодобјективнаилиодсубјективнапричинанемада бидевоможностда гиизвршисвоитеобврскиконбанката.
Основна цел на управувањето накредитниотризикесоздавањенависоко квалитетно, одржливо и диверзифицирано кредитно портфолио,штонабанкатаќе~овозможинепреченоработењеиостварувањепрофит,пришто ќе ги заштити клиентите иакционеритенабанката.
Еден од основните предуслови за кредитирање и одржување на здраво кредитно портфолио е да се оцени кредитната спо собност на клиентот, а тоа се постигнува преку подготовка на добра и сеопфатна кредитна анализа.
Иако навидум едноставен, процесотнакредитирањенаправнилицае
Михаела Атанасова-СтоичовскаЗаменик ДиректорСектор за изготвување кредитни предлозиСтопнска Банка АД Скопје
БАНКИ
www.abit.edu.mk26
Секоја компанија - потенцијален клиент анализира во три временски димензии-минато, сегашност и иднина, а како главна подлога за изведување заклучоци се земаат финансиските извештаи.
мошне сложенаактивностипретставуваеднаоднајважните,ноистовремено и најризичните услуги на банките.
Имено, со одобрувањето на секојкредит се зголемуваизложеностанакредитен ризик на банката. Оттука,кредитнатаанализабараголемавнимателност и одлучување заснованонадеталнианализи,т.е.оценанакапацитетот на правниот субјект штосеанализирадагенерираприходиисоодветно ниво на профитабилност,што ќе ~ овозможат краткорочен идолгорочен развој на компанијата,што,пак,ќебидеследенсопозитивенпаричентек,итн.,соцелдаобезбедиредовносервисирањенаобврските.
Анализата на кредитната способностможе да сеподели во два дела:анализанакомпанијатаианализанатрансакцијата.
Кредитната анализа на компанијата вклучува анализа на квантитативниинаквалитативниаспекти.
Секоја компанија потенцијаленклиентанализиравотривременскидимензии минато, сегашност и иднина,акакоглавнаподлогазаизведување заклучоци се земаат финансискитеизвештаи.
Финансиските извештаи на клиентот претставуваат основа за кредитна анализа и определување накредитоспособностанаклиентот.Тиепримарнонидаваатподатоцизаостварените резултати од работењетона клиентот, неговата финансискасостојба, како и информација за паричнитетековинаклиентот.
Секоја банка развива свои модели и алатки со помош на кои гианализира доставените финансискиизвештаи,притоакористејќиразличниметоди, какошто се хоризонталнаи вертикална анализа, како ианализа на финансиски показатели,тренданализаитн.Ситеовиесегменти се анализираат соцел да се обезбедат дополнителни информации заработењето на компанијата за ефикасноизаефективнодонесувањеодлука.
Битноедасепотенцирадекаанализата на кредитната способност воникој случај не треба да се ограничи на процената на финансискатасостојба на деловното работење воминатотоисегашноста,односноанализата на билансот на состојба, билансот на успех и извештајот за паричнитекови.
„Сурово“ толкувањенафинансис
БАНКИ
www.abit.edu.mk 27
ките извештаи може да доведедомногупогрешензаклучок,доколку не се земат предвид ситеквалитативни аспекти битни зафункционирање на бизнисот наклиентот.
Основно начело за под готовка на добра и детална кредитна анализа е разбирање на бизнисмоделот на кли ен тот, односно на кој начин кли ентот создава, испорачува и ја задржува вредноста на компа нијата, во окружувањето во коешто функционира.
За да се добие реална слика за бизнисот на клиентот ида се процени неговата кредитнаспособност,покрајфинансискитеподатоци, банкатамора даги оцени сопственичката и организациската структура, квалификациите и перформанситена раководството, степенот наискуство, интегритет и доверливостна сопственицитеичленовите на менаџерскиот тим инивнитеобластинаодговорност,оперативни процедури и деловниодносиидругитеквалитативни елементи од работењето накомпанијата.
Битни се и анализата на пазарот и конкуренцијата, односно процената на пазарната позиција на клиентот и неговитедолгорочни проспекти на пазаротвокојштофункционира,потенцијалот за пораст, иднитепроекти и перспективи, како ианализанаиндустријатавокојаштодејствуваклиентот.
Последна, но не и помалкуважнаекредитнатаисторијанаклиентотштодаваинформацијазаоднесувањетонаклиентот,односнонеговата одговорност консервисирање на обврските кондоверителите.
Само со добра оцена на ситеквалитативни аспекти во комбинација со квантитативнатаанализа на клиентот, банкатаќеможедагиидентификуваризиците со кои се соочува секоја
компанија, што се интеграленделнаквалитативнатапроцена.
Сите компании, без оглед наделовната активност и секторот во кој работат, се соочуваатсоразличнивидовиризициштопроизлегуваат од внатрешнотоили од надворешното опкружување.Ризицитесокоиштосесоочува секој деловен субјект требадабидатпредметнакредитнаанализа и тие можат да се сегментираатвонеколкугрупи:пазарен ризик, бизнисризик, ризици поврзани со менаџментоти со организациската структура, финансиски ризик, ризици поврзани со планиранатаинвестиција, технолошки ри
зик, регулаторен ризик, политичкиризикитн.итиетребадасе земат предвид при анализата на претпријатието, неговотоработењеииднитеперспективи.
Важно е да се наспомене дека ризиците се интегрален дел од секој бизнис и тие не можат да бидат елиминирани, а сепак, мораат да бидат иден тификувани, анализирани и упра ву вани.
Покрајанализатанаделовниот субјектпотенцијален клиент,односно идентификување на ситеризициповрзанисобизнисотна клиентот, исто толку важна
еи анализатана трансакцијата,односно процената на трансакцискиотризик.
Процената на трансакцискиотризиксеоднесува,предсè,наанализата на намена на кредитот,структуратаиобезбедувањетонакредитот.
Анализата на намената накредитотсефокусиранадеталнапроценанапроектотшто сефинансира,неговатаоправданостиочекуванитепридобивкиодпланиранатаинвестицијаинивнотовлијаниеврзбизнисот.
Главни аспектишто треба дасе земат предвид при структурирање на кредитните производи се намената на средствата,какоиготовинскиоттекнакомпанијата. Инвестициите во основни средства се финансираатсодолгорочникредити,пришторокотнакредитотнетребадабидеподолгодекономскиотвекнаосновнотосредство–предметнафинансирање.
Обртните средства најчестосе финансираат со краткорочни кредити, при што нивнитепотреба и рочност се одредуваат во согласност со бизнисциклусот на клиентот. За успешнофункционирањенасекојправенсубјектодклучнозначењееусогласеноста помеѓу средствата иизворитенафинансирање.Несоодветна усогласеност на средстватаиизворитенафинансирањена долг рок најчесто доведувадо нарушување на ликвидностанакомпаниите,паоттукаизначењето на правилно структурирање на кредитните производиодстрананабанките.
Иако во процесот на оценана кредитната способност наклиентите, најбитна е процената на капацитетот на клиентот занепречена отплатана обврските кон своите доверители,вклучувајќи ја и банката, сепаканализатанапредложенотообезбедување е дел од анализата натрансакцијатаитоаможедапомогневоублажувањеназагубатазабанката.
БАНКИ
Битни се и анализата на пазарот и конкуренцијата, од нос но
процената на пазарната по-зиција на клиентот и неговите долгорочни проспекти на па-
за рот во којшто функционира, по тенцијалот за пораст, идните проекти и перспективи, како и
анализа на индустријата во која-што дејствува клиентот.
www.abit.edu.mk28
Целта на финансиската анализа е да се согледа фундаменталниот концепт на корпоративните финансии - временската вредност на парите, вредноста на инвестициите, капиталната структура на компанијата, како и различните можности за финансирање на една компанија
ЦЕЛИ НА КРЕДИТНАТА АНАЛИЗА
Кредитен ризик постои секогаш кога клиентот
очекува да користи идни парични приливи за
плаќање на те ковниот долг.
Банките вос по ставија политика на висока авер-
зија од ризик и воведоа построги стан дар ди за
воспоставување на нови кре дитни односи.
Процесот на глобализација восовременото банкарство става фокус на предизвиците ина заедничките проблеми сокои се соочуваат банките во
своите основни активности. Искуствата од неодамнешната финансискакриза им наметнаа на банките даразвијат подобрени интерни моделиза квантификација на финансискитеризици.Банкитевоспоставијаполитиканависокааверзијаодризикивоведоапострогистандардизавоспоставувањенановикредитниодноси.Воспоставенитеограничувања во преземањето ризик,во комбинација сонедостигна кредитнибарањазафинансирањенадобриина квалитетни проекти, ја нагласуваатнеопходноста од употреба на солиднитехники за евалуација, со цел да се
одредипрофитабилностаиекономскатаоправданост на инвестициските проекти. Точната процена на нивото накредитен ризикна одредено барање закредит се смета за една од најбитнитеактивностинаеднабанка.
Кредитен ризик постои секогашкогаклиентоточекувадакористииднипарични приливи за плаќање на тековниот долг. Со оглед на фактот декаризикот е комбинација од можностии закани, целта на рискменаџментоте да го минимизира ризикот прекуспроведување на внимателна анализа пред носење одлука. Треба дасе применат софистицирани финансиски техники во процесот на анализа, со цел да се направи исцрпнапроцена на финансиското здравјена клиентот. Со цел во генералнатаанализа да се имплементира ризикоти несигурноста, се препорачува комбинација од сензитивна и сценариоанализа, математички симулации, заедно со другите техникина капиталнобуџетирање.Моделитезаевалуацијанакредитенризикгиобезбедуваатбанкитесо рани знаци за предупредување запотенцијални финансиски проблемиво работењето на нивните клиенти.Процесот на управување со ризицивклучуванеколкуфази:потенцијалнитеризици се идентификуваат врз основана процена (due diligence) на проектот,се проценува потенцијалниот импактнаидентификуванитеризициисепрепорачуваат мерки за митигирање и заевентуалнаелиминацијанаризикот.
Целта на финансиската анализа еда се согледа фундаменталниот концепт на корпоративните финансии:
Александра Мирчовска, MBA Помошник-раководител на службаСлужба за кредитна анализа и администрацијаНЛБ Банка АД Скопје
БАНКИ
www.abit.edu.mk 29
Во процесот на одобрување кре ди-
ти, банките се обврзани детално да ја анализираат моменталната фи нан сиска
состојба на клиентот, а во случај на одобрување
на долгорочни кре-дити, внимателно да
направат про ек ција на потенцијалните промени во финансиското здравје
на своите кли енти.
временската вредност на парите; вредноста на инвестициите, капиталнатаструктура на компанијата, како и различните можности за финансирањена една компанија. Анализата е делод аналитичкиот процес на носење накредитна одлука, што вклучува утврдувањенацелтанакредитот,изворитезавраќање(примаренисекундаренизворнавраќање), одредувањенаризичнитеелементи (бонитетот на клиентот) иструктуратанакредитот(дасепроцениризикотнатрансакцијатаидасеодредицена). Бонитетната оценка за одреденклиент е квантифицирана процена нанеговата кредитна способност, односнонеговиоткредитенквалитет.Големделод евалуацискиот процес се базира нафинансискаанализанапотенцијалниотдолжник,анализанаменаџментотинапазарнитеуслови.
Во процесот на одобрување кредити, банките се обврзани детално да јаанализираат моменталната финансиска состојба на клиентот, а во случајна одобрување на долгорочни кредити, внимателно да направат проекција на потенцијалните промени во
финансиското здравје на своите клиенти. Задача на кредитниот аналитичар е адекватна примена на вистинскитетехникизамерењеипроценана елементите на ризик. Целта нафинансискиотинженерингедасенајдеоптимална структура помеѓу изворитена средства: капиталот, добавувачитеи банките. Кредитниот аналитичармора да ја процени способноста накомпанијатадагенериракеш!Анализатанапаричниоттекпретставувапроценана солвентноста, односно способностана клиентот за долгорочно покривањена сите доспеани обврски во роковитенанивнодоспевање.
Целта на финансискиот инженеринг е да се најде оптимална структура помеѓу изворите на средства: капиталот, добавувачите и банките
Соцелдасесогледаатризицитеморада се види што се крие зад бројките?Каков е бизнисмоделот на клиентот?Кои се макроекономските индикатори,
БАНКИ
www.abit.edu.mk30
карактеристики на индустријата?Коисеклучнифакторизауспехштонесесодржанивофинансискитеизвештаи,асеводиректнакорелацијасобизнисмоделотнаклиентот–каналинанабавка, односнафикснииобртнисредства,реалнавредностна средствата и одржливост нафиксните средства во рамките набизнисмоделот,рочнаусогласеностнабиланснитепозициииоптимизација на изворите за финансирањевоконтекстна зголемувањенапрофитот.
Основна карактеристика насите обврски е дека носат одреденфинансискиризикзакомпанијата,односнотааморадапоседуваимотсо кој би се обезбедиле средстваза расчистување на обврската.Финансиски ризик постои и затоашто преземањето на обврсказначајно влијае на ликвидностаи солвентноста. Основен условза да се обезбеди долгорочнасолвентност на една компанија евоспоставување и трајна контроланарочнатаструктуранасредстватаи обврските, што би овозможилоадекватноуправувањесоризиците.
Посебновниманиесепосветува
напроцесотнаследењеиконтроланакредитенризикнанивонапласман и портфолио. Преку редовенмониторинг се идентификуваатпотенцијално ризични пласмани,очекувани и неочекувани загуби,се одредуваат лимити и процентнаконцентрацијанаизложеноста.При анализата се применува напреден рискменаџмент пристап,односно проактивен пристап конпотенцијалнитепроблеми,напредни модели на наплата на побарувањата и воспоставување систем
наранизнацинапредупредување.Основна цел е повторно воспоставување на финансиска стабилностна клиентот со истовремено подобрувањенапозицијатанабанкатакакодоверител.
Техниките за евалуација на кредитен ризик добиваат сè поголема важност во мерењето на кредитниот ризик во банките
Управувањетосокредитенризиксе поврзува со целиот кредитенпроцес,почнувајќиодселекцијанапотенцијален клиент, преку струк
турирање на кредитот, процес наодобрување, документација, администрација и мониторинг, доконечен поврат на кредитот. Воденешно време, како што растебројот на нефункционални кредити, се врши подлабока финансиска анализа и носителите наодлуки задолжително го согледуваат целото финансиско сценарио заедно со колатералот.Техниките за евалуација на кредитен ризик добиваат сè поголема важност во мерењето накредитниотризиквобанките.Банките се во континуиран процесна унапредување на постојниотмеханизам за оцена на ризик, соцел да се имплементира и да сенадгради процесот на управувањесо ризици и преку него да се зајакне квалитетот на целокупнотопортфолио.Неможностазанаплатана кредитот секогашпотекнува одкомбинацијанафактори,меѓукоинајважниотеидентификуванкакоотсуство на соодветна процена наризикот,следеноодотсуствонаредовенмониторинг,какои следењена целокупната финансиска состојба на пазарот. Дополнително сенагласува важноста на адекватнакредитна администрација за подобрување на квалитетот на портфолиото, како што е редовноажурирање на финансиските извештаи, обезбедување на сеопфатна анализа на паричниот теки мониторинг на можноста заотплата,какоивоспоставувањенаадекватна, редовно мониториранаи континуирано ажуриранаWatchлиста.
Како заклучок, треба да се нагласи потребата од постојано унапредувањеиподобренаупотребанаалаткитеитехникитезаевалуацијанаризикот,особеновоградењетонадолгорочни односи со клиентите.Имајќи предвид дека целта науправувањето со ризиците е да семитигира ризикот во процесот наносење одлука за кредит, прекуспроведување на внимателни анализи, користењето на подобренпроцес на процена на ризикот гоподобрувасевкупниотквалитетнапортфолиотонабанките.
БАНКИ
With head and heart in finance
EO 01 090 16 Imageanzeige Motiv1 D 210x297 Step03.indd 1 02.12.16 16:20
На успешна компанија и се потребни и двете: ладна глава за пресметки и страст за работата. Ова верување се рефлектира во нашиот водечки принцип ‘EOS. With head and heart in finance’. На овој принцип се темели нашата работа за Вас. Нашите услуги го минимизираат нивото на задоцнети плаќања кај Вас, подобрувајќи ги Вашите парични текови. Ова значи дека имате бенефит од зголемена сигурност, имате повеќе ресурси за нови идеи и останувате успешни и во иднина. Повеќе за нашите услуги може да дознаете преку www.eos-solutions.com
www.abit.edu.mk32
Можеби затоа што е претставен како таканаречен „повик за акција“, овој вид маркетинг е моментално најбрзорастечка форма на маркетинг што се обидува да оствари трајна и лојална врска со клиентот.
Директниот маркетинг има неколку цели што мораат да бидат постигнати за да се добие посакуваниот резултат
Директниот маркетинг претставуваинтерактивнаикомуникацискаврскапомеѓунабавувачотикорисникотиможеда биде изведен на различни
начини;најчестопрекуепошта,телевизискиирадиомаркетинг,рекламенматеријал или каталог, телефонски
илипрекупринципитекомуникација„лице в лице“ или доставување нарекламенматеријал„вратанаврата“.
Развојот на таа врскашто постоипомеѓу набавувачот и купувачот сепродлабочува преку серија од планирани комуникациски поврзувања сопосредништво на гореспоменатите
Бојан Штерјовски, ТТК Банка АД СкопјеРаководител на Оддел за работа со население
Директен маркетинги грижа за корисници
БАНКИ
www.abit.edu.mk 33
Нај важна задача на ди-рек тни от мар ке тинг е да ја постави и пре цизно да ја идентификува целна гру пата кон која ќе ги насочи своите це ли, како и средствата преку кои ќе ја из вршува маркетинг-кампањата.
информативнисредства.Можеби затоа што е претставен
како таканаречен „повик за акција“,овојвидмаркетингемоменталнонајбрзорастечкаформанамаркетингштосеобидувадаостваритрајнаилојалнаврскасоклиентот.
Директниотмаркетингиманеколкуцелиштомораатдабидатпостигнатизадаседобиепосакуваниотрезултат од поврзувањето на набавувачотна средства и услуги со неговите моментални или потенцијални потрошувачи. Најважна задача на директниот маркетинг е да ја постави ипрецизно да ја идентификува целнагрупата кон која ќе гинасочи своитецели,какоисредстватапрекукоиќејаизвршувамаркетингкампањата.
Следенинепомалкуваженчекореподготвеностадасепреземеодговорност за секаковвиднарушувањеилираскинувањенаврскатасокорисникоти да се обезбеди потребната заштитанакорисникотштоќегарантиразаемнатакористодпрезентацијатанаваквиотначиннамаркетинг.
Возависностодтоакоеинформативносредствоќегоодбере,компанијаташтогопрезентирадиректниотмаркетингмора да го одбере и начинот накојќебидеизвршенапрезентацијата.Директниотмаркетингможедапочнесо едноставно јавување на бесплатентелефонскибројштоќегопонудиодредена организација, компанија илибанка.
Toјбројбипретставувалинформативенканалпрекукојкорисницитеќесеинформираатзаработатанакомпанијата,засвоитеправа,обврскиизадолженија што произлегуваат од соработката со одредената компанија,организација или банка. Наместо бесплатен телефонски број, можно еда се употребии рекламенлинкштоводи до интернетстраницата на одредена компанија, организација илибанка.Другначинеупотребатанарекламен купон со логото на одреденакомпанија, организација или банкаво некој весник или во некое списание,какоипонуданаценовнициикаталози со одреден попуст за постојанитеилиновитекорисницинапроизводиилиуслуги.
Изборот на доставување и пласирање на директниот маркетинг нудиразновидни можности, почнувајќи
од собирање eпошта на компаниишто се заинтересирани за соработка,домашни адреси на потенцијалникупувачи со цел спроведување насистемот „врата до врата“, организирањесеминариипрезентациипреку кои би се направила подлога заспроведување на директниот маркетинг„лицевлице“.
Спроведувањето на директниотмаркетинг досега покажал многубројни резултати во областа на економијата и се докажало дека имаповеќе предности, отколку недостатоци. Заслужен за неговиот огроменуспех е и фактот што укажува наспособноста на директниот маркетинг да биде достапен за големброј компании, физички и правнилица кои се обезбедени со постојаниинформации и новости и за коивсушност немаат никакви трошоци.Исто така, трошоците се минималнии за компаниите, организациитеилибанкитешто го спроведуваатдиректниот маркетинг, така што дветестрани можат да бидат задоволни инепречено да остваруваат понатамошна комуникација без надворешенпретставник.
Системот за грижа на корисницисеизвршувасопомошнаеденвидпроактивенпристапдокупувачитенаодреден производ или до корисницитена одредена услуга за време на процесот на купување или користењена услугата или по завршувањето напроцесот.
Спроведувањето на директниот маркетинг досега покажал многубројни резултати во областа на економијата и се докажало дека има повеќе предности, отколку недостатоци.
БАНКИ
Секоја позитивна критика и секое позитивно решено не до раз бирање со потрошувачите и ко рис ни ците води до нераскинлива и ло јална врска помеѓу компанијата или организацијата и нејзините по-
стојани или нови клиенти.
www.abit.edu.mk34
БАНКИ
Секторот задолжен за грижа накорисници при спроведување надиректен маркетинг е задолжен запокачувањенанивотоназадоволствоод производот или од услугата каковажен дел од остварувањето науспешна соработка помеѓу компанијатаилиорганизацијаташтоговршимаркетингот и купувачот или корисникот.
Грижата за корисници првенствено вклучува позитивна работнаатмосфера во која клиентот ќе сепочувствува пријатно и сигурно, ќебиде уверен дека ќе му биде уважено секое барање или дека ќе бидеприфатена каква било критика напроизводот или на услугата што јанудикомпанијата.Вработенитевоовојсектор на прво место секогаш требада ги ставаат своите комуникацискии технички вештини, познавањетоза производот, како и можноста дасе справат со секој незадоволен корисник, со цел да создадат позитивнасликазакомпанијатаилизаорганизацијатавокојаработат.
Ако компанијатаили организацијата што врши директен маркетингпостојано работи на позитивниотфидбеккон своитекорисницииправи незадоволството на купувачотили корисникот да биде лесно надминато и компензирано, тогаш таакомпанијаќеостварувапоголемприходиќегозголемисвојотугледзатоаштоќедобиелојалникорисницикоиипонатамуќегикористатнејзинитепроизводиилиќе гипрепорачаатнадругипотрошувачиикорисници.
Фокусирањето на потребите и нагрижата,какоинаискуствотонакорисниците на првоместо обезбедувасигурнасоработкасопотенцијалнитеи со редовните потрошувачи, како исоздавање на препознатлив рејтингшто ќе биде привлечен и за многудруги потрошувачи или корисницинауслугиштосеподготвенидаплататмногу повеќе за да го доживеат правилнотоискуствоштогобараат.
Фокусирањето на потребите и на грижата, како и на искуството на корисниците на прво место обезбедува сигурна соработка со потенцијалните и со редовните потрошувачи
Секоја позитивна критика и секое позитивно решено недоразбирање со потрошувачите и корисниците води до нераскинлива илојална врска помеѓу компанијатаили организацијата и нејзините постојаниилиновиклиенти.
Директниот маркетинг и грижатаза потрошувачи се во тесна и нераскинлива врскаштомора да биде постојанообновуванаипочитуваназадапридонесеворазвојотнамеѓусебнатаинтеракција помеѓу компаниите инивнитеценетипотрошувачи.
www.abit.edu.mk 35
БАНКИ
Когасевопрашањебанкарскитеуслуги наменети за населението, тогаш клучен збороколу кој се креираат стратегии и се носат одлуки е
довербата.Довербатанаклиентитееосновата врз која се гради иднинатана банката. Таа не се добива лесно,туку се заслужува преку серија исполнети ветувања и очекувања. Сепак, зголемената конкурентност напазарот на финансиски услуги имазначителновлијаниеврзодлукитенаклиентите,дурииакостеуспеаледа
јапридобиетенивнатадоверба.Така,според едно истражување на истражувачката агенција „Баин“, спроведено во 27 земји во светот, третинаод испитаниците кои почнале со користење на нова банкарска услугаво изминатата година, избрале таауслугада јакористатоддругабанка,а не од својата примарна банка, т.е.банкашто најчесто ја користат и вокојаимаатнајголемадоверба.Ованипокажувадеканајголемиотпредизвикнасовременотобанкарствоекакодовербатадапрерасневолојалност.
Довербата на клиентите е основата врз која се гради иднината на банката.
ЛОЈАЛНОСТ НА КЛИЕНТИТЕ: НЕИЗОСТАВЕН ДЕЛ
ОД ПАТОТ ДО УСПЕХОТ
Унапредување на услугите кон
купувачите – како до лојални купувачи?
www.abit.edu.mk36
Довербата на клиентите е основата врз која се гради иднината на банката.
Услуги по мерка на клиентите
Во бизнисот е познато дека когаедна услуга е наменета за сите,тогаш таа не е наменета за никого. Не постои едно решениешто имодговара на сите. Затоа е од исклучително значење банката добро даја познава својата целна група. Приразвој на нови производи во ЕуростандардБанка,многувниманиепосветуваменаосмислувањенакарактеристикитенапроизводотсоцелтиеда одговараат на навиките,желбитеи потребите на нашите клиенти.Познавањетонаклиентите,нивнатадемографија, навиките и барањатасеосновазасоздавањепроизводштолесноќесевклопивонивнотосекојдневие и оттука производот многубргуќебидеприфатеникористен.
Секој фидбек е добар фидбек
Коментарот добиен од клиентитена банката може да биде показателдекастенадобарпатилиможностдаразмислите како можат да се подобрат работите. Во првиот случај ќедознаете што клиентите вреднувааткај банката, што влијае на нивнатадоверба и лојалност, а во вториотслучај ќе добиете можност не самодајаисправитесвојатагрешкатукуидакреиратерешенијаштоќеслужатзапоголемстепенназадоволствонадругитеклиентиодуслугитенабанката. Токму затоа, во ЕуростандардБанка, коментарите на нашите клиенти секогаш се добредојдени, внимателно разгледани и соодветноискористенизаподобрувањенаработењетонабанката.
Во тек со новите можности
Воеднонеодамнешноглобалноистражувањевокоебеавклучениоколу115.000 испитаници, на прашањето
Ниту една процедура за услу жу вање на клиентите неможе да го замени впечатокот што за-до во лен вработен, горд на банката што ја претставува, може да го остави врз клиентите.
ФУНКЦИЈАВО ПР
БАНКИ
www.abit.edu.mk 37
Во бизнисот е познато дека кога една услуга е наменета за си те, тогаш таа не е наменета за ни ко го.
БАНКИ
штоповеќеќеимнедостигавотекотна еден ден, заборавен мобилен телефон или паричник, повеќе од половина од испитаниците го избрале мобилниот телефон. Тоа е самоуште еден индикатор за местото натехнологијата во животот на клиентите, па оттука и потребата одкористење на технологијата какоалатказаприближувањенабанкарскитеуслугидоклиентите.
Познавањето на клиентите, нивната демографија, навиките и барањата се основа за создавање производ што лесно ќе се вклопи во нивното секојдневие и оттука производот многу бргу ќе биде прифатен и користен
Когастанувазборзатехнологијатаи банкарството, неоспорно ебанкарството, мбанкарството и смсбанкарството се три услуги што седобро познати и прифатени на македонскиотпазар.Но,нивнатафункционалност и едноставност за користење, особеноод странанановикорисници, се пресудни фактори заизбор меѓу понудата на една банкаили на друга. Токму затоа, ние воЕуростандард банка континуираноработименапоедноставувањенакористењетонабанкарскитеуслугипоелектронскипатинèрадувакогаќедобиеме фидбек од клиентите декамногубргуилесносеснашленанашатаплатформазаебанкарство.
Флексибилно банкарство
Една од предностите на малитеинасреднитебанкивоодноснаголемите е можноста брзо и лесно
да се одговори на потребите насекој поединечен клиент, да сенајде заедничко решение без да сепоминуваат комплицирани процедури за постапување различноод воспоставената практика. Ова еособено важно во денешно времекога најголем дел од клиентите сесвеснидекабанкаташтонееподготвена да направи отстапки за да имизлезе во пресрет, не ја заслужуванивната лојалност. Токму затоа,Еуростандард банка ги охрабрувасвоитевработеникоисеводиректенконтакт со клиентите, слободно дапредлагаат начини како да се поедностават процедурите, да им сеизлезе во пресрет на клиентите, дасепоттикнувафлексибилнобанкарство како една од точките на диференцијацијана банкатаво односнадругитебанкинапазарот.
Лојалноста на вработените е еднакво битна
Ниту една процедура за услужување на клиентите неможе даго замени впечатокот што задоволен вработен, горд на банката штоја претставува, може да го оставиврз клиентите. Одамна е поминато времето кога банкарските работници беше доволно само да јапознаваат својата работаи да јаизвршуваат коректно. Новото времебара вработените во банката дазнаат да ги сослушаат клиентите,дабидатучтивииљубезнивопредлагањеторешенија,прекусвојотличен интегритет да ја прикажувааткултуратанапрофесионалнотоработењевобанката.Сетоованеелеснодасенајдекаједенкандидатзавработување, ниту, пак, да се стекнепрекунеколку семинари за дообуканавработени.Затоаепотребнобанката да знае да гицени своите вработени, особено оние што ~ се лојални и кои успехот на банката годоживувааткакосвојличен.НиевоЕуростандард Банка сме горди штоголем дел од нашите вработени седел од банката уште од нејзинотоосновање во 2001 година. НивнотопосветеноработењеилојалностконбанкатаестожерврзкојсепотпирауспехотнаЕуростандардбанка.
ЕуростандардБанкаа.д.Скопје
www.abit.edu.mk38
БАНКИ
www.abit.edu.mk 39
Искуствотонабанкитекакоинволвиранистранивопроцесотнанаплатанакредититештостануваат „проблематични“е сè поголемо во денешната
предизвикувачкаекономскасредина.Должницитеможатдаимаатсил
ни реакции поради нивното префрлањеводелотзанаплатаворамкитенаеднабанказатоаштотоаимдоаѓакакосвоевиднапроменанаставотиоднесувањетонабанката.Дурииискусни професионалци понекогаш сепрашуваат зошто банкарите се заинтересирани за стратегии што, понекогаш,сечинидекасевосудирсофинансиските предизвици на должникот,паможедуриидасесметаатзанеекономски.
Фактотдекаоднесувањетонабан
карскитеслужбеницикоиработатводелот за наплата е, всушност, управувано од економски побуди и наинституционално и на лично ниво,можедадојдекакоизненадување замногу клиенти. Едноставно кажано,погледот на економскиот свет одстрананабанкарскиотслужбениккојработинанаплатанеморадабидевосогласностсоонојнадолжникот.Затоа, разбирањето на начинот на којфункционираат банките може да гоолеснипроцесотнаситеинволвиранистранки.
Се менуваат правилата во сценаријата за наплата
Кога кредитот ќе ја помине линијата и ќе премине во наплата,
ПРОБЛЕМАТИЧНИ ПЛАСМАНИИ НАПЛАТА НА ПРОБЛЕМАТИЧНИ ПЛАСМАНИ
Љупчо Милошески, Директор на Секторот за правни работи и управување со кабинет на УО Стопанска Банка АД Битола
БАНКИ
...по гледот на економскиот свет од стра на на банкарскиот службеник кој ра боти на наплата не мора да биде во согласност со оној на должникот. За тоа, разбирањето на начинот на кој функ ционираат банките мо же да го олесни процесот на сите ин вол ви ра ни странки.
www.abit.edu.mk40
ИНТЕРВЈУ
фокусот на банката се менува одразвој на бизнисот кон зачувувањена главницата. Должниците и вработените во банките, честопати, несакајќи,можатдасенајдатнанепознататериторија.Разбирањетозатоакакоседвижитенаоваатериторијаеодклучнозначењезауспешнопреговарањепринаплататанапроблематичнитекредити.
Важноевработенитевобанкитеинивните клиенти да имаат предвиддекапреминотнакредитотвоодделотзанаплатанетребадасетолкувакако објава на војна. Исто така, тоанегосигнализирасекогашкрајотнасоработката на должникот со банката.Вомногуситуациинетребадасе доживее трансферот во наплатакако заклучок дека банката сака дасеослободиоддолжникот.
Иако голем број од предметитевонаплатанемаат среќен крај, банкарските службеници кои работатнанивреткопристапувааткон сценарио едноставно да се преземеили да се продаде колатералот илидруг имот на должникот. И покрајтоаштоможедабидетешкозадолжникот да ги разбере и да ги прифати проблемите и потребите набанката, службеникот кој работиво наплата и должникот се боратзаистатаработа: двајцата сакаат данапредува бизнисот. Ако бизнисоте добар, долгот кон банката ќе бидеисплатен,паидолжникотибанкатаќезаработатпари.Банкаритекоиработатвонаплатасеводатодекономскифакториштовлијаатнатоаштотиеможатдагоприфататвоодноснадолжникотидасесогласатсонего.
Разбирање на функцијата на службеникот кој работи во наплата
Службеницитекоиработатвонаплата и банките што ги претставуваат не се разликуваат од кои билодруги економски субјекти, вклучувајќи гиинивнитедолжници.Сите(добро, речиси сите) влегуваат вобизнис за да заработат пари, а ситение знаеме дека парите се праватпреку создавање на позитивна економска вредност – оваа формула еуниверзална.Сепак,онаштосесметазапозитивнаекономскавредностде
финитивнонееуниверзално.Когаработитеседвижаткакошто
е очекувано, банките обично ја мерат економската вредност во традиционална и лесно разбирливасмисла: камата и надоместок.Меѓутоа,когакредитот седвижиконнаплата, банката почнува да правидополнителни трошоци директнопроизлезени од тој кредит. Дури иакокамататаинадоместокотсеплатениоддолжникот, долготштоевоодделотзанаплатаможедабиденепрофитабилензабанкатапорадиначинот на кој таамора да ги искажерезервациитезатојкредит.
Банкаритекоиработатвонаплатасоздаваатпозитивнаекономскавред
Важно е вработените во банките и нивните
клиенти да имаат предвид дека преминот на кредитот во од де лот
за наплата не треба да се толкува како објава на
војна.
www.abit.edu.mk 41
ИНТЕРВЈУ
ност преку намалување или елиминирање на трошоците поврзани содолгот.Задасеразберезоштотиесеоднесуваатнаовојначин,морадасеима основно познавање за тоа каковлијае врз банката влошувањето надолгот.
Нефункционални средства и загуби
Како нефункционални кредитисе класифицираат тиешто се достасани90илиповеќеденовииликредитите за кои банката смета декакрајнатанаплатливостедоведенавопрашање. Оваа дефиниција не подразбирадекадолжникотпропуштилплаќање – тој плаќа, ноне редовно.Доколку банката оцени дека кредитот веројатно ќе резултира со загуба, тогаш треба да размислува занеговокласифицирањекаконефункционален,дурииакодолжникотнепропуштилплаќање.
Прашањетоекоисеекономскитепричинизакласификацијатанафунк
ционални/нефункционалникредитии нивното значење за банкарот којработи во наплата? Одговорот е едноставен: нефункционалните кредити многукратно ја оптоваруваатбанката – ги намалуваат приходитеи ги зголемуваат трошоците. Како?Нефункционалнитекредитисепоризичниибараатзголеменикапиталнирезерви. Капиталот чини пари, пакредитштобараповеќекапиталзначисоздаваповеќетрошоци.Помалкуприходи и повеќе трошоци за банкатаправатнегативенрезултат.Инвестирање капитал во активностишто создаваат негативни резултатинепоттикнувапозитивнаекономскавредностзакојбилобизнис,паизаниеднабанка.
Ако побарувањето по основа накредитот не се плаќа, тогаш банката има денарзаденар загуба за висинатанадолготштонеможедасенаплати.
Дејствување со цел да успее наплатата
Дали сето ова значи дека банкарите кои работат во наплата неможат да преминат преку проблемитештогиимаатвосоработкатасодолжникот?Сигурноне.Тоасамозначидекарешенијаташтосечинатедноставни или очигледни за должницитеможатдабидатполнисонегативнипоследицизабанката.
Затоа,должницитетребадабидатподготвени за соработка, комуникативни и транспарентни со банкарскиот службеник кој работи во наплата. Довербата и кредибилитетотсе името на играта во наплатата.Размислете внимателно околу тоадалибарањатасенавистинакорисниза сите, вклучувајќи ја и банката,бидејќизакојбилодоговордафункционира, секој мора да има придобивка. Колку подобро банкарот којработивонаплата ја разбира ситуацијатаиколкупоудобносечувствуваво врска со тоа дека должникот гиима преземено сите расположливимеркизасамопомош,вклучувајќиипомош од специјалисти кои ги преструктуираатваквитекомпании,толкуповеќееподготвендапомогневоразвојот на решение во рамките набанката.
Како нефункционални кредити се класифицираат тие што се до ста сани 90 или повеќе денови или кре-ди тите за кои банката смета дека крај ната наплатливост е доведена во прашање.
www.abit.edu.mk42
Би по чнал со ед но не фор мал но прашања, но ве ру вам мош не ин терес но за јавноста. Постојано гле да ме де ка, покрај по ли тич ки, ак ти вен сте и на спорт ски план. Ре до вен учес ник сте на ма ра то ни те во Македонија. Како успе ва те да најдете вре ме за сè?
Откако паметам за себе, редовноспортувам.Вопредучилишнавозрасттрениравкаратеипливање.Потоа,фудбалвомладинскаташколана„Вардар“,адодекастудиравпрофесионалноигравфудбалво„Работнички“,„Балкан“ и „Скопје“. А кога почнавда работам редовно, рекреативно иг
равфудбалипланинарев.Последниве години се префрлив на трчање,заштопорадиработните обврскинемамвеќевремедаспортувампопладне.Наместотоа,почнав,ранонаутро,уштепреддастанатдецатаодспиење,датрчам.Трчањетомидаваодличнаенергија,падуриимипомагамногуполесно да ги издржувам стреснитеситуации што ги носи работата. А,трчањетодаваисериознакондицијазада сеистуркаатреформитеводоменотнајавнитефинансии,закоиенавистинапотребнасилаипосветеност.
проф. Д-р Драган Тевдовски,Министер за финансии
ИНТЕРВЈУ
СПОРЕД ЕВРОПСКИТЕ СТАНДАРДИ И ПРАКТИКИ
МАКЕДОНИЈА ЗАСЛУЖУВА СИСТЕМ НА ЈАВНИТЕ ФИНАНСИИ
Мојата цел од првиот ден е да се направи ред во јавните трошења. Министерството за финансии да стане најкредибилната институција во Македонија.
www.abit.edu.mk 43
ИНТЕРВЈУ
Од про фе сор ски ка би нет, во минис тер ска фотелја. Ми нис терст во то за фи нан сии е се ри о зен пре диз вик. Ка ко ви из гле да одлу ка та да се за фа ти те со тоа, особе но од оваа пер спек ти ва?
Дасепредаванафакултетемногуполесназадачаодтоадасерешаваатнаталоженипроблеми. Јас уживав дапредавам.Немаподобраработаодтоада сте опкружени со паметни младилуѓеполнисоенергија.Но,луѓетокоипредаваатнафакултетитенеедоволносамодадржатлекцииидазборуваатзатеории,тукумораатдасеборатизапромениконподобровоопштество
то.Нашатагенерацијаимаобврскадагирешавапроблемитеида јанасочиземјава на вистински пат. Ставањеторедвообластанајавнитефинансииинивно придвижување кон европскитестандардиикритериумисееденоднајважнитечекоринатојпат.
По ми наа сто де на от ка ко вие, ка ко ми нис тер за фи нан сии, ја из вр шу ва те оваа функција. Кои беа клуч ни те пре диз ви ци?
Когаприфативдабидамминистерзафинансии,бевсвесензасериозноста на предизвиците со кои се соочува системот на јавните финансии воМакедонија.Македонијабешеземјасонедоволнабуџетскатранспарентност,според релевантните меѓународнирангирања на исто ниво како Зимбабве и Руанда. Долги годинипаритена граѓаните се трошеанепродуктивно: за споменици, фасади, жални врбиилуксузнаносителитенавласта.Јавниотдолгбешетројнозголеменод1,6милијардиевраво2008 годинана4,7милијардиевраво2016година,што
создаде огромни долгови за враќањевогодинивештоследуваат.А,згоранатоа, скриени неплатени обврски беаоставенинасекадевосистемот.
Мојатацел одпрвиот ден беше дасе направи ред во јавните трошења.Министерството за финансии да стане најкредибилната институција воМакедонија. А реформите во системотна јавнитефинансиидабидатвонасока на најдобрите европски стандардиипрактики.Подобрувањетонауправувањето со јавните финансиипретставува еден од најзначајнитеприоритети на Владата на Република Македонија и воедно е услов запристапувањеназемјатавоЕвропскатаунија.
Првиотпредизвикбешедасеизработи решение за зголемувањенаминималнатаплата,конштопристапивмеведнаш.ЗаедносоМинистерствотозатрудисоцијалнаполитика,учествувавме во изработка на решението зазголемувањето на минималната платана12илјадиденарииобезбедувањенабуџетскаподдршказаоваацел.ВоМинистерството за финансии беа на
Ставањето ред во об лас та на јавните фи нан сии и нив но
придвижување кон ев роп ски те стан дар ди и кри те ри уми се еден од
најважните че ко ри на тој пат
Рре фор ми те во сис-те мот на јавните фи-
нан сии ќе би дат во на со ка на најдобрите
ев роп ски стан дар ди и прак ти ки
www.abit.edu.mk44
правени јавни дебати со синдикатитеисостопанскитекоморииорганизацијатанаработодавачи.
ПаралелноработевмеинаребаланснаБуџетотза2017година.Вонегосескратенинепродуктивнитетрошоциштосеворацетенаносителитенавласта,какослужбенипатувања,репрезентацииирекламирања, а на нивно местосеставенимеркизазајакнувањена социјалната кохезија помеѓуграѓанитеиподдршканадомашните претпријатија. Тие меркисе токму зголемувањето на минималната плата на 12 илјадиденари, решение за стечајците,државна поддршка за малите и средните претпријатија,укинување на радиодифузната такса и слично. Ова се мерки што директно влијаат назголемувањенаживотниотстандарднаграѓаните.
Сто панст ве ни ци те чес то во ми на то то се жа леа за бавност на по вра тот на ДДВ. Как ва е ситуацијата се га?
За разлика од порано, не постоифирмачијштоповратнаДДВе фаворизиран во трезорот. Напротив, за сите фирми е забрзанповратот на ДДВ. Така, во периодот јуниавгуст 2017 година, реализиранеповратнаДДВвоизносод6,1милијардиденари,додекавоистиотпериодод2016 годинареализираниотповратнаДДВепонизокиизнесувал 4,2милијардиденари.Сооваеобезбеденапоголемаликвидносткајфирмите,односносесоздаваатусловитиепобрзодагиостварувааттековнитеактивностииинвестициите.
Во ми на то то има ше пе ри оди ко га се на та ло жу ваа непла те ни те об вр ски на држа ва та кон сто панст во то, па мо же би во фо ку сот при
ва ше то доаѓање бе ше токму објавувањето на не плате ни те об вр ски. По стои ли опас ност од пов тор но на тало жување на об вр ски те?
Првпат воМакедонија, на целосно транспарентенначин,Министерството за финансии гиобјави неплатените обврски набуџетските корисници, фондовите, јавните претпријатија иопштините со пресечен датум31.5.2017 година. Во моментов,Министерствотозафинансииработи, заедно со Светската банка,работи на стратегија за чистењенаовиеобврскииизборнамеханизмиштоќеспречатнивноповторно таложење во иднина. Нашата цел е какошто стигнуваатналозитезанаплата,такаведнашдапоминуваатнизтрезорот,такаштонепостоивакваопасност.
Да ли ова зна чи де ка ќе би дете транс па рент ни во од нос на си те прашања, бидејќи Ми нис тер ст во то за фи нансии ва жи за „по за тво ре на“ институција? Впро чем, та ка бе ше кај нас до не одам на.
Силно е подигнато нивото нафискална транспарентност. Министерствотозафинансиипочнадаобјавуваизвештаиштопретходнонеѝбеадостапнина јавноста,на пример, кварталните извештаизаизвршувањетонабуџетитенаситепоединечнибуџетскикорисници и општини. Подобрене Полугодишниот извештај заизвршување на Буџетот на РМ итојсегасодржидеталниподатоципо буџетските корисници и фондови. Доставено е до Собраниетона РМ, законско решение со коесе воведува задолжителна обврска на сите буџетски корисницисвоите финансиски извештаи даги објавуваат на интернетстраниците. Променета е интернетстраницатанаМинистерствотозафинансиисоцелполеснодоаѓањеикористењенаподатоците,анавремено и неселективно се одговаранапрашањатаодновинарите.Увидотнајавноставотоакакоинституциите ги трошат паритена граѓаните ги намалува можноститезакриминаликорупцијананосителитенавласта.
Во по глед на јавниот долг, как ви се ва ши те ак тив ности? Да ли Македонија е при
ну де на и по на та му да се задол жу ва за да ги отплаќа ста ри те дол го ви?
Секакодекапретходнатавластостави сериозни долгови завраќање. Добарпоказател за тоасекаматитештосеплаќаатоддржавниотбуџет.Каматитево2017годинаизнесуваат8,2милијардиденари, а во 2008 годинаизнесувале само 2,3милијарди денари.А,згоранатоа,во2020и2021година доспеваат за враќање 770милиониевра,самоодглавниците на две еврообврзници. Меѓутоа, Министерството за финансии успешно управува сонаследениотјавендолг.Намеленебројотнааукциитенадржавнихартииодвредностодтрииличетиримесечно,насамодвемесечно. Се обезбедува финансирањенадомашниотпазарпомногупонискикаматнистапкиодтиенакредититештобеавратенивопрвите сто дена. Така, каматнитестапкина задолжувањетона домашниотпазарседвижатпомеѓу1,5и3,8%,додекапросечнатакаматна стапка на вратените кредити изнесува 6%. Притоа, се
ИНТЕРВЈУ
Подобрувањето на управувањето со јавните фи-нан сии прет ста ву ва еден од најзначајните при ори те-ти на Вла да та на Ре пуб ли ка Македонија и во ед но е услов за пристапување на земјата во Ев роп ска та унија
www.abit.edu.mk 45
настојува да се издаваат инструментисоподолгарочностсоцелпостабилно и попредвидливофинансирање.
Ка ков е ва ши от план во по глед на управување со јавни те фи нан сии, ка де што и са ми те ве ли те, мо ра да има подобрување?
Во моментов сме во фаза нафинализирањенастратегијатазауправувањесо јавнитефинансиивопериодот20182021година.Досеганепостоешеполитичкаволјада се донесе ваква стратегија,иако таа претставува услов запристапување на Македонија воЕУ.Стратегијатасодржиакционенплан за реформи на сите важниелементинасистемотна јавнитефинансии. На пример, во неа сепредвидуваподобрувањенасреднорочното буџетско планирање,фискални правила, воведувањена интегриран информатичкисистем во јавните финансии, подобрување на услугите на УЈП,измени во системот за јавни набавкиизајакнувањенасистемотзавнатрешнаинадворешнакон
трола.ДокументотеподготвенсоподдршкаодДелегацијатанаЕУиекспертскапомошодСИГМА,авонеговотоизготвувањесосугестииучествувааиграѓанскитеорганизациииекспертскатајавност.
Не одам на објавивте гра ѓански буџет за 2017 го ди на. Прак тич но, што зна чи тој?
Вонегонаразбирливначинзашироката јавностсепретставениклучнитеинформацииодБуџетотнаРепубликаМакедонија.Граѓанскиотбуџетестандарднапрактика во европските земји соцел дасе зголеми информираноста најавностаида севлијаенапосилно вклучување на граѓаните вокреирањетонавладинитепрограмииполитики.
Ми нис тер ст во то објави и ана ли за за рас пре дел ба та на до хо дот, што кре на го лема пра ши на во јавноста. Прв пат од ре ле вант на ин ститу ција граѓаните мо жеа да ви дат де ка пла та та на еден менаџер мо же да би де еднак ва на пла та та на 520 вра
бо те ни. Која бе ше цел та на вак ва та ана ли за?
Точно е дека првпат во историјатанаМакедонија,Министерствотозафинансииобјавианализазатоакакоизгледараспоредотна граѓанитеспореддоходотврзоснованаподатоциодУЈП.Овааанализа има цел да влијае нанамалување на јазот во доходотпомеѓуграѓанитевоземјава,преку точно информирање најавностаиобезбедувањеподатоци за креирањена економскиисоцијалниполитики.
Мно гу ре ле вант ни фи нан сис ки ин сти ту ции ја по сетија на ша та земја. Вие оди те на ре дов ни те со ста но ци со Свет ска та бан ка и ММФ, како гле да те на меѓународната со ра бот ка?
Министерството за финансиие во постојана комуникација соДелегацијатанаЕУ,Светскатабанка и ММФ. Сериозно е зајакнатасоработката со нив. Би сакал даизразамиголемаблагодарностдоовие институции за постојанатаподдршка, што ја добивавме однив во различни форми изминатиовпериод.Исто така, вреди дасе истакне дека МинистерствотозафинансиипотпишаДоговорза соработка со Министерствотоза финансии на Холандија, штовклучува пренесување знаења ивештини.
Как ва е со ра бот ка та со врабо те ни те во МФ и кол ку таа е важ на за да функ ци о ни ра сис те мот на јавни фи нансии?
Доколкустегислушалемоитепретходниизјави,пресконференции и интервјуа, ќе видите декаво повеќе пригоди сум се заблагодарилнавработените.Тоанееслучајно, без нивната енергија ипосветеноствоработатанитуеднаодпроменитештогинаправивмезатолкукратокпериоднемашедабиде возможна. Исто така, сакамда се заблагодарам на граѓаните,кои секојдневно упатуваат поддршказареформите.Ниенемадазастанеметука.Македонијазаслужувасистемнајавнитефинансииспоред европските стандарди ипрактики.
ИНТЕРВЈУ
www.abit.edu.mk46
Измените на Законот за банките, кои беа донесени вооктомври 2016 година, а започнаа да се применуваатод март 2017 година, значат
битно осовременување на регулативната рамкапреку воведувањенановитеправиланаБазелскиоткомитет за банкарска супервизија и Регулативата на Европската Унија зат.н. заштитни слоеви на капиталот.
Споредновитеизмени,покрајзаконскитебарањазависинатанаадекватноста на капиталот, утврдени врзоснованарегулативатанаНароднатабанканаРепубликаМакедонијаиливрз основа на корективна мерка изречена од Народната банка, банките се должни да одржуваат и соодветен износ на заштитни слоевина капиталот, на тој начин овозможувајќизајакнувањенанивнатасол
ЗАШТИТНИТЕ СЛОЕВИ НА КАПИТАЛОТ
ОСВРТ НА СТАПУВАЊЕТО ВО СИЛА НА ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА БАНКИТЕ ВО ОДНОС НА ВОВЕДУВАЊЕТО НА
АКТУЕЛНО
Измените во домашната регулативна рамка во однос на усогласувањето со меѓународната спогодба Базел 3, ќе значат зајакнување на стабилноста и сигурноста на банкарскиот систем, но и на целокупниот финансиски систем.
Рубрика
www.abit.edu.mk 47
ЗАШТИТНИТЕ СЛОЕВИ НА КАПИТАЛОТ
ОСВРТ НА СТАПУВАЊЕТО ВО СИЛА НА ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА БАНКИТЕ ВО ОДНОС НА ВОВЕДУВАЊЕТО НА
вентна позиција и нивна поголемаотпорност на непредвидени загубиво работењето. Во оваа насока, а соцел натамошно усогласување со барањата на Базел 3, се воведоа и измени во поглед на структурата исоставот на сопствените средства,преку зајакнувањето на критериумите коишто треба да ги исполнатодредени позиции за да можат дабидатделодсопственитесредстванабанките.
Станува збор за четири вида заштит ни слоеви на капиталот, и тоа:
заштитен слој за зачувувањена
капиталот утврден на ниво од2,5% од активата пондериранаспоредризиците,којштобанкитетребадагоодржуваатпостојано;
противцикличен заштитен слојнакапиталот,којможедаизнесува до 2,5%од активатапондериранаспоредризиците,апоисклучокможедабидеиповисок,доколкудругииндикатори,какошто се индикаторите за финансиските пазари, пазарот на недвижности, отпорноста на банкарскиот систем, домашнатаекономија и слично, укажуваатна повисок системски ризик.Станувазборзазаштитенслојнакапиталот којшто е наменет зазаштитаодризицитезабанкитеод промените во кредитниотциклус. Овој заштитен слој севоведува или се зголемува вопериоди на значаен кредитенраст, а се намалува или сеослободувавопериодитекогаќесе промени кредитниот циклус.Наовојначин,противцикличниот заштитен слој на капиталотвлијае за намалување на т.н.процикличност во финансискиот систем. Стапката на противцикличниот заштитен слојнакапиталотможедабидеразлична за изложеност во Република Македонија и за изложеносткондругиземји.Народнатабанкаенадлежназаутврдувањенапотребатазавоведување,зголемување, намалување илиослободување,какоизаопределувањенависинатанастапките
напротивцикличниотзаштитенслој на капиталот, што е регулирано подетално во соодветниотподзаконскиактдонесенодстрананаСоветотнаНароднатабанка;
заштитен слој на капиталот засистемски значајни банки, којможедаседвижиод1%до3,5%одактиватапондериранаспоредризиците и којшто треба да гоиздвојуваат банките, кои врзоснованапропишанатаметодологија на Народната банка сеидентификувани како банкичиешто работење е значајно застабилноста на целокупниотбанкарски систем. Пресметкитезаутврдувањесистемскизначајни банки се вршат со т.н. квантитативенпристап,којсетемеливрз повеќе показатели групирани во четири критериуми насистемсказначајност(големина,заменливост, поврзаност и сложеност). Покрај квантитативниот пристап, Народната банкаможе да употреби и т.н. квалитативнасупервизорскаоценасокојакакосистемскизначајнисеидентификуваат банките коишто според квантитативниотпристапнесеиздвоилекакосистемскизначајни.Системскизначајните банки се должни да изготват план за заздравување,чијаизработкаиоценаодстрананаНароднатабанкасепропишанивосоодветенподзаконскиактдонесенодстрананаСоветотнаНароднатабанка;и
заштитен слој на капиталот засистемскиризик,којможедаседвижиод 1%до 3%од активатапондериранаспоредризицитеисевоведуваодстрананагувернерот на Народната банка зарадиограничувањенаризикотоднарушување на финансискиот систем или на домашната економија. Овој заштитен слој накапиталот може да биде различензаразличнибанкиилигрупибанки.
Вкупниотизноснапропишанитезаштитнислоевинакапиталотможе
www.abit.edu.mk48
ПРАКТИКА
дасеисполнувасамосонајквалитетнитекапиталнипозиции,односносоизносотодредовниотосновенкапиталкојштонесекористизапокривањеназаконскитебарањазависинатанаадекватностанакапиталот,утврден врз основа на регулативата наНародната банка или врз основа накорективна мерка изречена од Народната банка (т.н. вишок редовеносновен капитал). Во редовниотосновен капитал се вклучуваат капиталнитепозиции (акционерскиоткапитал и резервите) коишто се воцелост и веднашна располагање запокривање на ризиците и загубитезавременаработењетонабанкатаизачиевклучувањеворедовеносновенкапиталбанкататребадаимадобиено согласност од Народната банка. Банката којашто нема доволенизноснавишокредовеносновенкапиталзапокривањенавкупниотизносназаштитнислоевинакапиталотеограниченавоодноснаизносотодфинансискиотрезултаткојштоможеда им го распредели на своите акционери. Ова ограничување се применува сè додека банката не го покрие вкупниот износ на заштитнислоевинакапиталотсовишокотредовеносновенкапитал.
Стапката на адекватност на капиталот на ниво на банкарски систем со состојба на 30.6.2017 година изнесува 15,8% ,што е повисока за 7,8 процентни поени од законскиот минимум од 8%.
Почнувајќи од 31.3.2017 година,банкитеимаатобврскада одржуваатзаштитенслојзазачувувањенакапиталот во износ од 2,5% од активатапондерирана според ризиците, штосоодветногозголемуваизносотнаредовниотосновенкапиталсокојтребадарасполагаатбанките.Истотака,Народнатабанкаопределиласедумбанки како системски значајни банки,коиштоимаатобврскадаиздвојатбаремполовинаодт.н.заштитенслојнакапиталотзасистемскизначајнибанкизаклучносо30.9.2017 година (преостанататаполовинаодовојзаштитенслојнакапиталоттребада сеиздвоинајдоцнадо31.3.2018година).
Изменитеводомашнатарегулативнарамкавоодноснаусогласувањетосомеѓународната спогодба Базел 3, каковоодноснаструктуратанасопственитесредства, такаивоодноснабарањетоза одржување соодветен износ назаштитнислоевинакапиталот,ќезначат зајакнување на стабилноста и сигурноста на банкарскиот систем, но ина целокупниот финансиски систем.Притоа, обемот и структурата на сопственитесредстванабанкитевоРепублика Македонија упатуваат на солиден капацитет за исполнување назаштитнитеслоевинакапиталот.Стапката на адекватност на капиталот наниво на банкарски систем со состојбана30.6.2017годинаизнесува15,8%,штое повисока за 7,8 процентнипоени одзаконскиотминимумод8%.
Дирекција за финансиска
стабилност и банкарска
регулативаНародна Банка
на Република Македонија
www.abit.edu.mk 49
Интернет-услугите за електронската комерција, веб-банкарството, како и
другите типови дигитални услуги се базираат на
довербата што ја имаат клиентите при нивното
користење.
Политиките и правилата за ра бо те њето на издавачите
на сертификати се дефинирани од волонтерска гру па
наречена Форум CA/B. Форумот по стои од 2005
година и препораките про-из ле зени од работата на
овој форум се де факто стандарди.
Интернетуслугите за електронската комерција, веббанкарството, како и другите типови дигитални услуги се базираат на довербаташто ја имаат клиентите при нивното користење. Значајна алка вообезбедувањето на интегритетот натрансакциите и градењето на севкупнотонивонадовербапомеѓукорисниците и компаниите претставува употребата на дигиталнитесертификати. Следствено, едно однајсериознитебезбедноснипрашањае непочитувањето на строгите правилавопроцесотнапроверувањенабарателот на сертификатот SSL/TLSод страна на издавачот на дигитални сертификати. Ако издавачот насертификатиенедоверлив,далиможемеда~веруваменакомпанијаташтогикористинеговитеуслуги?
Политиките и правилата за работењетонаиздавачитенасертификати се дефинирани од волонтерскагрупанареченаФорумCA/B.Форумотпостои од 2005 година и препораките произлезени од работата на овојфорум се дефакто стандарди. Во форумотчленуваатиздавачина сертификати, производители на вебпрелистувачи и други компании шторазвиваат или користат апликациибазирани на стандардот X.509 v.3, амеѓудруготосеповрзанисосертификатитеSSL/TLSиCodeSign.
КИБС, како давател на услуги оддоверба,обврзанедагопочитуваЗаконотзаелектронскипотписиподатоцивоелектронскиоблик,нопорадипартнерствотосокомпаниитештоседелодфорумотSymantec,DocuSign,„Дигисерт“ (DigiCert) е обврзан даги следи и препораките на ФорумотCA/B.Јавнотообјавувањенаситеинформации,штосеодинтереснаониешто ја даваат довербата и користатуслугинаКИБСе едноодправилаташтострогосепочитуваат.Вотаанасока,сметамедекаепотребнодададемепогледконактивноститештогипреземаатчленкитенафорумотприевидентирање на недостатоците воспроведувањето на процедурите заиздавањесертификатикајиздавачитечииштокоренскисертификатисе
вграденивооперативнитесистемииинтернетпрелистувачите.
Во претходните неколку години,од страна на Google и Mozilla се забележани недостатоци при спроведувањето на политиките и процедурите за издавање сертификати SSL/TLS од страна на Symantec, неговитекомпанииGeoTrust,ThawteиRapidSSL,какоинаделоднеговитепартнери CrossCert, Certisign, CertsuperiorиCertisur.Утврдено е дека сенаправенинеколкусериознипропусти: Погрешно издавање тестсерти
фикати; Дигитално потпишување на
државната агенција US Federal Bridge – кој било државениздавачвоСАДможелдаиздавасертификати без проверкана нивната усогласеност сополитиките и правилата на ФорумотCA/B;
Непочитување на основнитеправила од страна на UniCredit, како и проблеми со другитепартнерскииздавачи;
Проблеми наведени во извештаите на надворешните ревизиивопериододпоследнитедвегодини;
Лоша практика при издавањетонасертификатитеSSL/TLS.
МОЌТА НА ПРАВИЛАТА
м-р Александар Џамбаски,Шеф на одделението за телекомуникации и хардверКлириншка куќа КИБС а.д. Скопје
www.abit.edu.mk50
АБИТАКТУЕЛНО
Постапката против работењето на Symantec во март 2017година ја почнува Google, пришто јавно ги објавува плановитекакопостапноќепрестанедаим верува на постојните сертификати SSL/TLS на Symantec вовебпрелистувачот Chrome. Подефиниција,вебпрелистувачитеавтоматски ги прифаќаат и имверуваат на доверливите сертификати.
За да го задржи нивото набезбедностзакорисниците,Google предлага со надградбите наChrome континуирано да се намалува довербата на Symantec,какопроцесштоќерезултирасопредупредувачкапоракакога ќесе пристапи кон вебсајт заштитен со нивни сертификати SSL/TLS. Крајната цел е постапно дасе отстранат коренските (root)сертификатинаSymantecидасепрогласи нивна недоверба. Дополнително, GeoTrust, Thawte иRapidSSL, што се под капата наSymantec,какоситесертификативостеблотонаSymantec,бијадоживеалеистатасудбина.Земајќипредвиддекаво2015годинатиепретставувале30%одситесертификатиSSL/TLSнаинтернет,овојчекор може да спречи милионикорисницинаChromeдапристапат кон огромен број интернетстраници. Затоа е предложенавременска рамка за оваа активностспоредкоја,заклучносопочетокотна2018година,нивнитесертификати SSL/TLS во новите верзии на Chrome ќе се ограничатнамаксималнотраењеоддевет месеци (279 дена), почнувајќи од датумот на издавање.НамератанаGoogleеситедосегаиздадени сертификати SSL/TLSод Symantec и од неговите партнеридасеиздадатповторно.
Исто така, според природата на проблемите, како иповторувањето на грешките наSymantec при исполнувањетона препораките за сертификатиEV SSL/TLS (сертификати SSL/TLS со проширена проверка), одGoogleвеќенемаатдовербаибараат веднаш да се одземе статусот на Symantec на „издавач соможностзаиздавањесертификатиEV“.Овасеслучувалоипретходно, односно поради сличнипроблемипретходнатагодинасеотстранети и сертификатите наWoSignиStartCom.
Symantec на почетокот остросеспротивставуванаовојчекор,но подоцна, со влегувањето наMozillaвопроцесот,ескалирасериозностанаситуацијата.Тиевомај ја прекинуваат прогрaматасопартнеритеиобјавуваатдекае направена повторна проверканаситеактивнисертификатиSSL/TLS,заедносоинформациитезапронајденитенедостатоци.
Во истиот период, на барањена Symantec, одржани се повеќесредби со Google за наоѓање начин за решение на проблемот.Според нив, прогласување недовербанакоренските сертификати на Symantec би имало силенударврзголембројкомпании,затоаштомногуоднивимааткомплекснаипотенцијалнонедокументираназависностоднивнатаPKIинфраструктура:
Хардверски вградени системивокоисеенкодираникоренскитесертификатиодSymantec. Нивната замена ќезначизадолжителноповторнокодирањеинадградбанаfirmwareтенаовиеуреди
Мобилни апликации штоимаатвграденисертификатиодSymantec.Нивнатазаменаќезначинивноповторнокодирањеиредистрибуција
Компаниикадештокритичната инфраструктура е базирана на сертификати запроверка на интерни и екстерниресурси(штовомногуслучаи имаат вградени сер
тификати од Symantec, какои компании што заради одредени регулативни барањакористат шифрирање нацелата комуникација базирана на сертификати од Symantec.
Намеѓусебнитесредбисеразменети неколку предлози и мислењазатоакакодасенадминеоваасостојбавоекосистемотнадигиталната безбедност на интернет.Резултатотоднаправениотдоговорепостапкаштотребада биде завршена во неколкуфази.ПредлоготнаGoogle,штоеприфатенодSymantec,гиопфаќаследнитеглавниточки:
Symantec да го модернизира PKIсистемот и целата платфoрма наменета заиздавање сертификати SSL/TLS
Symantecдавоспоставипартнерствоидаиздавасертификати преку еден или прекуповеќе независни издавачи,додекановатаплатформанесеподготвиидасеприфативовебпрелистувачите
На постојните сертификатииздадени по 1.6.2016 годинаќеимсепродолжидовербатаакосеиздадениспоредполитиките и правилата, додекасертификатите EV издаденипо1.6.2016годинаќеостанатсовалиденстатус
Сертификатите издаденипред 1.6.2016 година ќе би
www.abit.edu.mk 51
АБИТАКТУЕЛНО
дат постапно прогласени занедоверливи.
Војули2017година,одстранана Symantec и Google, заедно соMozilla, договорени се следнитедатуми:
Прва фаза (1.12.2017) – Symantec треба да воспостави партнерство со другдоверлив издавач на сертификати што треба да продолжи да ги издава нивните сертификати и на тојначин Symantec би станалт.н. подреден (subordinate)издавач на сертификати.Какопоследицанаоваамерка,на2.8.2017годинаSymantec го продаде својот дел заиздавање сертификати на„Дигисерт“(DigiCert)
Втора фаза (април 2018) –почнувајќи од верзијата наChrome 66, сите сертификатиSSL/TLSнаSymantecиздаденипред1.6.2016годинаќебидатприкажаникаконеважечки
Третафаза(октомври2018)–почнувајќи од верзијата наChrome70,ситесертификатиSSL/TLS на Symantec издаденинастаратаинфраструктура,пред 1.12.2017 година, ќебидатневажечки.
Резултатот на оваа „битка“е, во најмала рака, неочекуван,но им овозможува на дветестрани да прогласат „победа“.Google може да тврди дека гозапрел Symantec, но Symantec
може да продолжи да издавасертификати(нанекојначин).Закорисницитесèуштеништонеејасно,затоаштотребадасевидикакоќесепочитувавременскатарамка и какви последици можеда има сето тоа. DigiCert (каконаследник на VeriSign), како исите други членови на ФорумотCA/B и на Советот за заштитаCA, ќе се обидат да креираатподобри практики, стандарди ирегулативи.
Воминатото,проблемисонепочитувањеилизадоцнетопочитувањенаправилатанаФорумотCA/B имале и други издавачи,какоGoDaddy, Comodo, CNNIC, ана повеќе блог веблокации сеизразуваи сомнеждекапроблемитена Symantec со контролатана процесот на издавањесертификатинееосновнатапричина за засилените активностина Google, туку станува збор зафинансискавојнанадвагиганта.
Задасенадминатсличнипроблемивоиднина,сеподготвуваатнеколку големипроменикајиздавачитенасертификати:
8.9.2017 година – издавачотзадолжително треба дапровери дали има Certificate Authority Authorization–CAA, записзадоменотза кој се бара сертификат.Ова е безбедносна меркашто им овозможува насопствениците на доменитедадефинирааткоииздавачисеавторизиранидаиздаваатсертификатизанив
1.3.2018 година – максималното траење на сите сертификати SSL/TLS е скратенона825дена
април 2018 година – задолжителноевоведувањетоCertificateTransparencyзасертификатите SSL/TLS. Тоа сејавно достапни записи засите издадени сертификатиSSL/TLS. Секој може дапроверикоисертификатисеиздаденизанеговиотдомен.
КИБС,какодавателнауслугиоддоверба,веќепримениделодпрепораките и за сите свои корисници овозможи бесплатназамена на сите сертификатиSSL/TLS издадени пред 1.6.2016година.
По сето ова, со голема сигурност може да се каже дека оваасаганаSymantecќедонесемногупостроги правила за работа наиздавачите на сертификати, носигурно е дека Symantec (VeriSign) ќе продолжида заштитувамилионивеблокациивосветот.Но,иакоовиеслучувањавлијаатнабезбедниотпристапнавеблокациитенаинтернет,требадасенаспоменедекаоване ги засегаперсоналнитесертификати.
КИБС ќе продолжи да гидава своите услуги од довербана начин како што диктирамакедонската регулатива иФорумот CA/B и ќе ја проширисвојата понуда со цел да јазајакне својата позиција какопрепознатливаидоверливакомпанијаводржаватаипошироко.
ПартнерАктивни
сертификатиПрегледани Без грешки Со грешки
вкупно % вкупно % вкупно %
Прекинато партнерство за SSL/TLS во 2017
„Кроссерт“– Јужна Кореја 10.603 10.092 95,2% 9.803 97,1% 289 2,9%
„Сертсупириор“– Мексико 4.430 4.385 99,0% 4.156 94,8% 229 5,2%
„Сертисур“– Аргентина 2.935 2.864 97,6% 2.852 99,6% 12 0,4%
„Сертисајн“– Бразил 13.521 11.553 85,4% 11.519 99,7% 34 0,3%
Прекинато партнерство за SSL/TLS во периодот 2011-2014
„Адаком“– Грција 2 2 100,0% 2 100,0% - 0,0%
„Комсајн“– Израел 15 15 100,0% 15 100,0% - 0,0%
„И-сајн С.А.“– Чиле 16 16 100,0% 16 100,0% - 0,0%
„Ај-траст Кина“– Кина 52 52 100,0% 52 100,0% - 0,0%
„Нам-ај-тек“– ЈАР 167 167 100,0% 164 98,2% 3 1,8%
„Телефоника“– Шпанија 88 88 100,0% 87 98,9% 1 1,1%
• Започна со оперативна работа Ki-Pay - првиот процесор за интернет трговија со плаќање од трансакциска сметка.
• Прва банка која го поврза електронско банкарство со Ki-Pay e Комерцијална банка АД Скопје.
• Овозможете им на вашите клиенти плаќање преку интернет без користење на платежна картичка.
• Поврзете го и Вие Вашето електронско банкарство со Ki-Pay!
Повеќе информации на:www.Ki-Pay.mk
R
Клириншка куќа КИБС АД Скопје
www.abit.edu.mk 53
Во услови на заострена конкуренцијаирелативнобавенекономски развој, економскитесубјекти во финансиската индустрија се под сериозен при
тисок на дигитализацијата – револуционерен процес на денешнината,штоподразбирацелоснатрансформацијананивнитебизнисмоделииприспособувањенастратегиитесоцелдасеодговоринановатареалностидасепридонесе кон нивниот развој: намалувањенатрошоцитеипотребите заинвестирање во дигитализацијата насопственитепроцеси.
Поголемиот делнаменаџеритенафинансиските институции сметаатдекамораатдаседигитализираатнивните стратегии во насока на лесноприспособливи и диференциранистратегиииизменетиодносиконклиентите, додека, пак, новите брзи технологии(вештачкатаинтелигенција,учење од масовни податоци и машини) ќе придонесат кон сосема новиискуства.
Ваквите резултати се видливи вонеодамнаобјавениотизвештајодстрана на магазинот „Форбс“ под наслов„Дигитализација на финансискитеуслуги–различностимеѓупредводниците и оние што заостануваат заддигитализацијата“. Изработен подпокровителствона„Когнизант“,извештајот ја истражува континуиранататрансформација на економските субјективофинансискиотсекторнизпроцесотнадигитализацијата.
Испитаните раководителина економскитесубјектиштоседелодистражувањето, гледаат директна корелацијамеѓудигитализацијатаиидниотпораст на компанијата–сметаат дека
Компаниите во финансиската индустрија мораат да дејствуваат брзо кон создавање на дигитална стратегија преку која суштински ќе го редефинираат начинот на кој го водат својот бизнис.
ПОДГОТОВКА ЗА ИДНИНАТАДИГИТАЛИЗАЦИЈА
ПРАКТИКА
М-р Катерина Бошевска,генерален директор на „ЕОS Матрих“ во Македонија,
Косово и Црна Гора
www.abit.edu.mk54
ПРАКТИКА
Брзи, ефикасни процеси, високо ниво
на транспарентност и сертифицирана–
потврдена сигурност на податоците на нашите
клиенти се многу значајни критериуми за ЕОS и како
компанија можеме секогаш да ги докажеме и да ги
потврдиме пред нашите клиенти.
Системите за квалитет преточени преку стандардите ИСО
20000 и ИСО 27001 со кои е сертифицирана
компанијата „ЕОS Матрих“ во Македонија, особено високата ангажираност
на компанијата во нивната имплементација,
обезбедува доверба и сигурност кај нашите
клиенти.
25%одидниотпорастќеседолжинаодлуките засновани на дигиталнистратегии.Неуспехотдасебидевотексодигитализацијатаможедабидепоразителензакомпаниите.Дури71%одиспитаницитесметаатдекаониештоне ги користат современите технологии за да ги трансформираат своитестратегии,сеподголемризикнанарушувањенанивнитеделовнипроцесиилинивномаргинализирањенапаза
рот.Сепак,самоеденодшестиспитаницисеоценилекакопредводницивокористењетонатехнологијаприиспоракатанасвојатауслугаиприанализатанасвоитекорисници.
Извештајот ги открива ограничувачките фактори за вложување водигитализацијата: 43% од испитаницитепреферираатдабидатбрзиследбеницинаспротипредводницивопроцесот на дигитализацијата поради
Неодамна, НБРМ беше домаќиннаДесеттатајубилејнаконферен-цијазаплaќањаипазарнаинфра-структура, на која се зборувашеза компаниите Финтек, што сесметаатзапредводницинадиги-тализацијата во финансискатаиндустрија. Основните каракте-ристикизаовиерелативномладии брзо растечки компании сеагилност, дигитализација и ино-вација.ТиекарактеристикисесамоеденделодкодотнаЕОS.ЕОS, за разлика од компаниитеФин тек,гикомбиниратиекаракте-ристики, особено иновативноста ифлексибилностасоискуствотоиод-говорноста што ЕОS ги носи какокомпанија поставена со традиција,штоопстојуваниздецениите.Секо-гаш во првите редови кога станува
зборзаимплементацијанановитех-нологии во нашето секојдневно ра-ботење–затоаштосакамедаоста-немемеѓунајефикаснитепонудувачинауслугизауправувањесопобару-вањата и секогаш да имаме атрак-тивнипродуктизанашитеклиенти.Во моментов во тек се два клучнипроектананивонанашатагрупацијавоовојконтекст.Првиотсеоднесуванаискористува-њенапредноститеоддигитализаци-јатавонасоканапозиционирањенаЕОS како технолошки лидер вообластанауправувањесопобарува-њата.Вториот се однесува на правилнопозиционирањенаЕОSвоконтекстнапроменитештоќегидонеседиги-тализацијата во ЕОS во нејзинотооднесување,вредностиивнатрешноуредување.ОвиедвапроектаготрасираатпатотнаЕОSкониднината.
www.abit.edu.mk 55
ПРАКТИКА
високитетрошоцидасепредводипроцесот, недостигна талентирани истручникадри,неможностадасеалоцира буџет за развој. Во секој случај,
60% од испитаниците веруваат декапрограмитезаобработканамасивниподатоциќедадатрезултативопериододдуриеднагодинананивнатапримена,55%госметаатистотозамобилните апликации, 54% за напреднитемобилнирешенија.Овиекраткивременскироковинаповратодвложувањетоводигитализацијатасејаснапоракадекатехнологијатаќеобезбедуваконтинуиран и растечки развој, ќедонесе компетитивна предност и одовиепричиниќестанувасепозначајнокојпрвимплементирадигитализацијаи применува современи дигиталнитехнологии.
Во време кога целата финансискаиндустрија продолжува да трпи последици од загубената доверба какопоследицанапоследнатафинансискакриза, а притисната од потребата забрзареакцијаконпроцесотнадигитализација, сепојавувапредизвикотдасесоочисодигиталнатареволуцијаодеднастранаизаостренитерегулативиза сигурност на податоците и строгаусогласеност со меѓународните стандардиоддругастрана.
Дигитализацијата постепено станува секојдневие. Дигитализацијатасе случува сега.Нејзиното влијание емултидимензионално и континуирано. Компаниите во финансиската индустрија мораат да дејствуваат брзоконсоздавањенадигиталнастратегијапрекукојасуштинскиќегоредефинираатначинотнакојговодатсвојотбизнис. Дигиталните иновации и стратегии се клучот кон поставувањеторазличноствоодноснаконкуренцијатаиподобрувањенаделовнотоработење.
ДругпогледкондигитализацијатадавастудијатанаЕрнстиЈангиУниверзитетот „Сент Гален“ од Швајцарија, каде што првпат се покажувавокој степентрпидовербаташто јаимаат финансиските економски субјектикајсвоитеклиентивоусловикогасезанемаруваличниотконтакткако последица на технолошкитеиновации.Студијатаепрваодтипотшто го проучува однесувањето наклиентите од аспект на тоа какотие градат доверба со дигиталниотсвет.Студијатадавапрепоракикакодовербата и односот со клиентитеможедапродолжида сеприменуваи да се зачува во дигиталниот свет.Постојатмногу начини да се зачувадовербата во исто време со дигитализацијата и комуникација со клиентитепрекудигиталниканали.Сту
дијата препорачува дека треба дасе комбинираат информациите докои доаѓаат економските субјектипреку нивните портали за секој поединечен клиент и тие да ги искористат во нивните понуди или воличнатакомуникацијасоклиентотинатојначиндадоведатдовистинскадодадена вредност за својот клиент.И од оваа студија останува нејаснодокојамераможедасеизмениоднесувањето на клиентите како последица на идниот технолошки развој.Сепак,тоаемногузначајнозаопределувањенаиднатастратегијанафинансискитеинституции,особеноодговорот на прашањето дали иднитегенерации ќе продолжат да даваатвисокавредностналичниотконтактили тој ќе може да биде целоснозаменетсодигиталнаинтеракција?
Дигитализацијата постепено станува секојдневие. Дигитализацијата се случува сега. Нејзиното влијание е мултидимензионално и континуирано.
www.abit.edu.mk56
ПОТРЕБА ОД КОМПЛЕМЕНТАРНИ УПРАВУВАЧКИ СТРУКТУРИ
КАЈ МЕНАЏЕРИТЕ ОД ИКТ-СЕКТОРОТ ВО МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ И НИВНОТО
ВЛИЈАНИЕ ВРЗ КРЕАТИВНОСТА И ОДРЖЛИВОСТА НА ДЕЛОВНИОТ РАЗВОЈ
Еден поинаков ИКТ-оддел – правила, раководење, растеж и стареење
Восовремениотсветнаживеење,луѓето кои се неизоставендел од социјалната практикана групно функционирање,што, пак, е толку исконско и
ненадминливо, а почнува далеку вопраисториските архетипови на племенски здруженија, преку советотна старци, различните форми на коалиции и воени сојузи, завршувајќисо модерните бракови, семејства, државниинституции, собранија, влади,мали,среднииголемипретпријатија,ималепотребаодраководство.
Сите форми на здруженија имаатсвоичленови,постојатзарадиодреде
нацел, односноимаат својамисијаивизија,новоистовремеимаатисвојараководнаструктура,штовозависностодприродатанапроблематикаташтоја покрива може да се разликува вомногунешта,паспоредтоаиседефинираатпотребитедалитааесоцелдауправува, со луѓето, средствата, ризиците,настаните...илиимацелдабидепримерштоќегоследатлуѓето.
Секоја голема организација/корпорација има потреба од комплементари тимови составени од лидери и менаџери соодветно поставени во управувачките структури, самите по себе различни и спротивни, што помагаат во создавањето на одржлива вредност за компаниите.
Корпорациите (големите компании) се на врвот од деловносоцијалните групии како такви семултинационални,мултикултурниздруженијана членови (вработени) и тие можатдабидатраспространетивоповеќедржавиидасезанимаваатсоразличнивидови бизнис. Поради сите овие карактеристики,корпорациитесесрединикадештоизразеностаналидерски
М-р Сашо Дренковски, Инженер по електротехника и Магистер на науки по проектен менаџмент
Сите форми на здруженија имаат свои
членови, постојат заради одре де на цел, односно
имаат своја мисија и ви-зија, но во исто време
имаат и своја ра ководна структура...
АБИТИТ
www.abit.edu.mk 57
те, наспроти менаџерските вештиникајпоединци,можедабидеодголемозначењезацелокупниотделовенразвојнасредината.
ИсакАдижес,истакнатсветскиексперт во доменот на организацискиотменаџмент,даваинтересноразмислувањеоколутематаводење/раководење(leadership). Тој поставува интереснопрашање,штонавистинапретставувараководење или раководство, одаспектнакомпанискатаорганизациска поставеност? Во последно времезборот „leadership“максималноe експлоатиран во доменот на бизнисот,технологијата, политиката, науката,културатаитн.Ситезборуваатзалидери,какосераѓаат,сесоздаваат,гиразвиваме... но дали навистина ова етрендилисамоуштееденкаприцнаелитистичкитекласи?
Зборотменаџментсеменувашевотекотнаситеовиегодини,анапочетокотовојпроцес сите гонарекувааадминистрација/администрирање.Така,и првото списание за оваа област сенарекуваше „Administrative ScienceQuarterly“. Но, кога современиот светувиде дека администрацијата не гипроизведебаранитерезултатиоваакатегоријабешеспуштенанапонискотооперативнонивонаменаџмент – бирократи/администратори.Тогашбешевоспоставенновзбор–менаџмент,тоае она што високата класа сметашедекаепотребно.ЗатаацелмногуучилиштагипроменијасвоитеназивиодВисокашкола за бизнисадминистрација во Висока школа за менаџмент.Меѓутоа, и тоа не функционираше,процесотнауправувањенедоведедосаканите резултати, па се појави новтренд – извршни директори/извршување (executive).Вооваафаза сепојавијафразитеCEO (Chief ExecutiveOfficer), CFO (Chief Finance Officer), CTO(ChiefTechnicalOfficer),„executive“програмизаусовршувањеинапредок.Согласноноватапоставеност,зборотменаџмент беше спуштен повторно на
оперативниотсреденслојраководители.Тиестанааобичнираководители–менаџери, извршните менаџери сегабеанештоповисоко.Но,сегаповторноизборотизвршеннепоминуватолкудобро, па потребно е да се воведенештоново–„leadership“.
СпореддрАдижес,сèуштенесмејарешилеосновнатапарадигманаменаџментот,односнонеможемедасеоткажемеодиндивидуализирањетоиодперсонализацијатанапроцесот.Верувајќидекасамосопроменанаиметоиамплификацијата на концептот правимепроменанафеноменот,сепакнепостигнувамеништодраматично.
Исак Адижес, истакнат светски екс-перт во доменот на организацискиот ме-наџмент, дава интересно ра з ми слу ва ње околу темата водење/раководење (leadership). Тој поставува интересно пра шање, што навистина претставува ра ководење или раководство, од аспект на компаниската орга ни за цис ка поставеност?
Потребно е да разбереме дека една ин ди видуа не може да управува со сè, на се каде и во секое време. Потребен ни е ком плементарен управувачки тим кој ќе може да управува со ор-га низациите, здру же нијата, ком па-ни ите, па ако са ка те, и со државите.
Членовите на тимот мо раат да се на-до полнуваат, меѓусебно да се мо-тивираат и на тој начин успешно да ег-зе ку ти раат. Сè на светот подлежи на про мени, има свои добри и свои лоши страни, свои греш ки, тоа е нормално и при родно.
АБИТИТ
www.abit.edu.mk58
Секоја го лема организација има
потреба од ком-плементарен тим на
раководни ли ца (лидери и менаџери) или, како што д-р Адижес вели,
погледнете со кого сте во брак, вљубени сте во
сопствените не достатоци што во исто време
се вр в ни вештини на спротивната страна.
ПрекуоваастатијабисакалданаправамспоредбенаанализаналидерскитенаспротименаџерскитевештинисокоирасполагаатменаџеритеодИКТсекторотвомакедонскитекомпании и преку тоа да покажам дека нанекоинивоа епотребнода сеприменуваат лидерските способности за дазаживееодреденаидеја,концепт,организација,анадругиепотребнодасеприменуваат менаџерските стиловиза да се спроведуваат замисленитеидеи, да се врши соодветна контроланапроцесите,дасеиспорачуваатбаранитерезултати,задаможецелокупнатамрежададоведедоодржливделовенразвој, кадештоќеима слободентекнакреативноста.
Пониските нивоа на управувачка структура треба да поседува изразени менаџерски стилови на работа, додека врвниот менаџмент мора да има лидерски вештини и своите ставови да ги наметнува преку таканаречениот стил – „leadership by influence“
Основнахипотезаодкојатргнувамприизработкатанаоваастатијаедека
пониските нивоа на управувачкаструктуратребадапоседуваизразенименаџерскистиловинаработа,додекаврвниот менаџмент мора да има лидерски вештини и своите ставови даги наметнува преку таканаречениотстил–„leadershipby influence“.Секојаголема организација има потреба одкомплементарентимнараководнилица(лидериименаџери)или,какоштодр Адижес вели, погледнете со когостевобрак,вљубенистевосопственитенедостатоциштовоистовремесеврвнивештининаспротивнатастрана.
За жал, резултатите од реалностапокажуваат тренд на изедначени (сомали отстапувања) стилови со коирасполагаат македонските менаџери.Тоапокажувадекасèуштевомакедонските компании нема јасна дистинкцијапомеѓустиловитесокоиуправуваат менаџерите и оние што би гикарактеризирале како лидери. Потребноедополнителнопрофилирањенасоодветнисоцијалноемоционалнивештиникајпоединци,задаможатдагодадатнајдобротоштосебараоднив.
Секоја голема организација/корпорацијаимапотребаодкомплементаритимовисоставениодлидериименаџери соодветно поставени во управувачкитеструктури,самитепосеберазличнии спротивни,штопомагаатвосоздавањетонаодржливавредностзакомпаниите.
Со оглед на важноста од водењетонаправилнакадровскаполитикаприселекцијанаменаџерскиотИКТкадарво една организација и истовременоменаџирањесоресурсите,трошоцитеиследењетонаорганизацискатастратегија,имплементирањетонаправилнакадровскаполитиканесамоштоепридобивка за организациите тукупретставува и неопходен процес воуслови на глобална конкуренција напазарот.
Прекуоваастатијабисакалдапридонесеме за иден развој на претприемачкиот дух кај македонските ИКТменаџери, кои ќе размислуваатглобално, ќе дејствуваат одговорно иво исто време ќе ја почитуваатвредностанапоединецот.
*Авторот на статијата е вработен во
ЕВН Македонија, АД Скопје, во оддел за ИТ и ТК.
Ана ли за на ли те ра тур ни те из во-ри по вр за ни со сти ло ви на ра-ко вод ни струк ту ри, ме на џерски и ли дер ски веш ти ни, ти по ви ор-га ни за ции и по тре ба од ком пле-мен тар ни упра ву вач ки ти мо ви.Одредување на највлијателните ли дер ски веш ти ни (impact factor) што но сат брз развој, ино ва ција и следење на свет ски те трен до ви пре ку со од вет ни бр зи про ме ни во ор га ни за ци и те (change/quali-ty management).Одредување на ос нов ни те ме-на џерски спо соб нос ти и сти ло-ви на управување, пре ку кои одр жли вос та на де лов ни от ра-звој е кон ти ну и ран про цес на спроведување, кон тро ла и ис по-ра ка на ре зул та ти те.
Под го тов ка на истра жу вач-ка алат ка и во дич за про це-на и мо ни то ринг на ква ли те тот на ве шти ни со кои рас по ла га ат ме наџерите (ан ке ти, во дич за ин-тервју, из бор на субјекти) со цел да се уви ди состојбата со ра ко-вод ни от ка дар, од но сно на чи нот на кој вр в ни те ме на џе ри упра-ву ва ат со го ле ми те ком па нии и кор по ра ции. Евалуација и со од-вет на рас пре дел ба во ор га ни за-ци и те, со глас но из ме ре ни те пер-фор ман си.Ре а ли зација на истражувањето.Ана ли за на ре зул та ти те од ис тра-жувањето и при до бив ки те што ги има ат или мо жат да ги има ат ком па ни и те од не/со од вет но по-ста ве ни те ме на џе ри/ли де ри.
Методологија при ева луа ција на соодветните ме на џер ски структури:
АБИТИТ
www.abit.edu.mk 59
АБИТАНАЛИЗА
Корпоративните информацискисистеминајчестосесостојатодцелосно интегрирани, соодветно распределени информацискирешенија,чијаштоосновна
цел е исполнување на потребите накомпаниите на различни нивоа. Тиесе застапени кај банките, финансиските институции, државните и јавните институции, компаниите одтелекомуникацискиот сектор, електродистрибуцијата и др., чииштоделовни операции значително сезависниодможноститенаинформацискитесистеми,нивнитеперформансиидостапноста.
Имајќи предвид дека успешностана компаниите зависи од нивнатаможност брзо и флексибилно да сеприспособатконпроменитевоопкружувањето, информациските системипостојано се изложенинановипред
извици за да ги поддржат успешноделовнитепроцеси(англ.processawareinformationsystems)идагоунапредатработењето.
Инфраструктура на информацискиот систем
Инфраструктурата претставуваоснова на информацискиот системштоовозможуваразличнирешенијаисервиси за поддршка на деловнитепроцесииеделодстратегијатазаинформациската технологија, вклучувајќи планирање, развој, имплементација и секојдневни операции. Голембројодкомпаниитевеќеимаатпостигнато одредено ниво на инфраструктурна зрелост, што вклучува виртуализација на серверите за оптималнокористење ресурси, контрола, леснапреносливостизголеменаефикасност.Имајќи го предвид значителниот порастнаподатоцитевоинформацискитесистеми секоја година, решенијата заскладирањеподатоциповрзанивосоодветна мрежа (англ.storage area network) веќе години наназад се дел одинфраструктурата,штодополнителноги интегрира и решенијата за видеоконференции и телефонија, олеснувајќи ја соработката помеѓу вработенитевокомпанијата.
Меѓутоа, целосната интеграцијавклучува предизвици со кои ќе сеизгубат границите помеѓу серверите,мрежнатаинфраструктураисистемитезаскладирањеподатоци.Потребатаза зголемени перформанси и флексибилност во одредени сегменти барадинамичка инфраструктура во којалесно се управуваат ресурсите на
ПРЕДИЗВИЦИ НА КОРПОРАТИВНИТЕИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМИ
Доц. д-р Тони Малиновски, Самостоен советник во Дирекција за информациска технологијаНародна банка на Република Македонија
Инфраструктурата претставува осно ва на информацискиот систем што овозможува различни решенија и сервиси за поддршка на деловните процеси и е дел од стратегијата за ин фор мациската технологија, вклу чу вај ќи планирање, развој, имплементација и секојдневни операции.
Промени што го унапредуваат работењето во компаниите базирани на нови технолошки достигнувања
www.abit.edu.mk60
АБИТАНАЛИЗА
серверитеимрежата,заобиколувајќигинепотребнитекомпоненти(например, оперативниот систем за виртуализација, уредите за интерконекцијаисл.)запоефикасенпреноснаподатоците низ инфраструктурата. Притоа,новите податочни центри треба дабидат крајно ефикасни, автоматизирани и подредени на потребите наапликациите (англ.application centricdata centers), овозможувајќи им насервисите и апликациите да работатсонајдобриперформанси.
Дополнително, компаниите требада размислат како да ги надградатсвоите инфраструктури и ефективнода ги интегрираат придобивките нановите трендови од т.н. интернет нанештата (англ. Internet of Things) иинтернет на сè (англ. Internet of Everything), што дополнително ги поврзуваат вработените, процесите, податоците и објектите. Технологиитена кои се базираат овие трендовиовозможуваат мрежна поврзаностшто генерира големо количество податоци,давајќи~сèпоголемозначењена аналитика за унапредување на
работењето во компаниите. Нивнатапостојана поврзаност бара зголемувањенасоработкатапомеѓуделовнитеи информатичките организацискиединицивокомпаниите за ефикасноприбирање, анализирање и дејствувањесогласнодобиенитеподатоци.
Конечно, потребата за ефикаснокористење на ресурсите, лесна надградливостсогласнопотребитеиавтоматизацијата,неизбежно јанаметнува врската на инфраструктурата сорешенијата за работење во облак(англ. cloud computing). СогласноанализанаIDC1,направенавосептември2016година,користењетонарешенијатазаработењевооблакзначителнорасте,пришто50%одкомпаниитекористат повеќе од еден тип на приватен облак, се очекува 40% пораст воинвестициите за приватен облак воследнитедвегодини,аречиси68%одкомпаниите користат каква билоформа за работење во облак, што е61% пораст во однос на претходнатагодина. Според тоа, неизбежен предизвиксокојкорпорациитеќесесретнатвоследнитегодиниеинтеграција
1 International Data Corporation (IDC)– глобална компанија за истражувања на пазарот, анализа и совети од областа на информациската технологија, телекомуникациските услуги, корисничките технологии и развој на софтвер.
Технологиите на кои се базираат
овие трендови овозможуваат
мрежна поврзаност што генерира големо
количество по да тоци, давајќи ~ сè поголемо значење на аналитика
за унапредување на работењето во
компаниите.
www.abit.edu.mk 61
АБИТАНАЛИЗА
илиунапредувањенаваквиоттипрешенија, со цел да се подобри работењетоидобиенитерезултати.
Нови типови апликации
Успешни апликации се оние штоуспешно се користат од своите корисници, задоволувајќи ги нивнитепотреби за ефикасност, брзина и достапност при работењето. За да сеовозможат теоретски неограничениресурси на барање на корисниците,покрајпостојнитеапликации,следуваразвојнаапликацииштоподдржуваатлесна хоризонтална надградба (англ.horizontal scaling), при што тие самисераспределуваатнакомпјутерскитересурси,одржувајќигобаранотонивона достапност. Така, на пример, употребата на мали апликации (микросервиси),што сефокусираатнаодреденафункцијаиможатдасекористатво рамките на други апликации,овозможува самораспределба на постојните ресурси за зголемени перформанси (хоризонтален пораст) и
постојанадостапност.Имајќи го предвид големиот обем
иразличнитетиповиподатоци(англ.big data), ќе се зголеми потребата заизработка на апликативни решенијаштосевоможностдаползуваатизворинаподатоциодтрансакцискибазикомбиниранисоподатоциодсоцијалнитемедиуми,финансискиподатоци,резултати од интернетпребарување,различни сензорски и компјутерскизаписиидр.Притоа,тиетребадаимплементираат моќна аналитика штоќедаваинформациивореалновреме
(англ. streamanalytics),обработувајќигиразличнитетиповиподатоци,споредувајќи гисопретходнивредностиимоделииобезбедувајќимоменталенприказ на резултатите во соодветнавизуелна форма. Стратегијата за развој на ваков тип апликации, покрајтрансакциските бази на податоци,требадавклучиибазисодистрибуиранискладовинаподатоци(англ.distributed storage)што сепредодреденизапроцесирањенамногу големиподаточнимножества.Компаниитешторано ќе ги прифатат овие трендови(англ.earlyadopters)ќеимаатпоголемипридобивкивоработењетоодониекомпанииштоподоцнаќесеприклучатконприфаќањетонаиновациите.
Вработени во компаниите
Неизбежно е да се напомене декауспешностаприкористењетонакорпоративнитеинформатички системизависи, пред сè, од вработените вокомпаниите.Брзитетехнолошкипроменибараатпостојаноунапредувањена знаењата на вработените, нивнаконтинуиранаобукаипрофесионалнонадградување.Дополнително,новитевработувања сè повеќе ќе вклучатвработениодт.н.генерацијамилениумци, кои се пораснати со поновитетехнолошки достигнувања, технолошки се поврзани и носат со себенова енергија, па компаниите требада ги преиспитаат воспоставенитеначининаорганизирањеиработазадагиискористатпридобивкитенановата генерација во деловното работење.
Од друга страна, иако невработеноста во Република Македонија сèуштеенанезавиднониво,зголемувањетонакомплексноставоработењетоноси недостиг на квалитетни кадриво сите области. Ваквиот тренд еприсутен насекаде, па компаниитетребаданајдатмоделидагипривлечатидагизадржатквалитетнитекадри,особено што глобалниот недостиг вопоследните години предизвикуванивнопривлекувањеоднадворешникомпании. Овој тренд сè почесто небарапроменанаместотонаживеење,бидејќи технолошки потпомогнато„работењеоддома“овозможувалесен,глобаленпристапизголеменаконкурентностнапазаротнатрудот.
Успешноста на компаниите зависи од нивната можност брзо и флексибилно да се приспособат кон промените во опкружувањето, информациските системи постојано се изложени на нови предизвици за да ги поддржат успешно деловните процеси (англ.process aware information systems) и да го унапредат работењето.
Брзите технолошки про мени бараат постојано унапредување на знаењата на вработените, нивна кон ти нуирана обука и професионално надградување.
www.abit.edu.mk62
Постои тренд на креирање на банкарски
сер виси што би биле фокусирани на кли-
ентот, а не на продуктот. За таа цел потребно
е банката да може да ги сегментира своите
клиенти преку ал горитми за кластерирање, исто од
областа на машинското учење.
Не постои сомнеж дека анализатанаголемиподатоци(англ.big data analytics) придвижуванов аспектнанатпревармеѓукомпаниите од најразлични
области.Сèповеќекомпании,безразликананивнатаголеминаифункција,се одлучуваат дапристапаткондеталенмониторирингиконтроланасопственотоработењеиработатананивните клиенти, со цел да овозможатподобри и побрзи стратешки одлукиисотоададобијатпредностпредконкуренцијата. Банкарската индустријанема да биде изоставена од овој новбран.Вокоиобластинабанкарствотосеочекувааналитикатадаиманајголемо влијание? Каков тип алатки сепотребниодтехничкиаспектиштобиовозможиле?
Главно, секоја индустрија штоработисоквантитативниподатоцисеочекувадабидепроменетаодбранотна анализана големиподатоци. Банкарствотоеобластвокојапроменитесевеќепочнати:повеќеод90%одтоп50те банки во светот веќе користатнапредни аналитички алатки (McKinseyandCompany2017).Секојаинтеракција со клиентите генерира новикорисни податоци, што не само штосе зачувуваат во база тукуи активносе користат за анализа во поширокасмисла.Следуваатнеколкуобластиодбанкарскиотсекторвокоисеочекувавлијанието на аналитиката да биденајголемо.
Детекцијанаизмами.Сопомошнааналитика и алгоритми за детекцијанааномалииодобластанамашинскоучење(англ.machine learning),банките можат да креираат нормални кориснички профили врз база на претходни активностина клиентите и дадетектираат аномалии при секоја ак
ција што не се вклопува во таквитепрофили. Ваквиот начин на заштитаби овозможил навремена реакција,т.е. блокирањена сомнителни акциипреднивнокомплетирање.
Сегментација на клиенти. Постоитренднакреирањенабанкарскисервисиштобибилефокусиранинаклиентот, а не на продуктот. За таа целпотребно е банката да може да гисегментирасвоитеклиентипрекуалгоритми за кластерирање, исто одобластанамашинскотоучење.Наовојначин банката ќе може да таргетираразлични сегменти на различен начин, преку промоции и маркетингкампањи.
Менаџмент на ризици. Во областнаризицивеќегодининаназадсекористат аналитички алатки за пресметка на ризик. Сепак, додека традиционалните алатки се фокусираатна извештаи за претходни и за идниперформанси, модерните алатки сефокусираат на истражување на податоците, сегментација, статистичкокластерирање,предиктивнааналити
КРЕИРАЊЕ НА СТРАТЕШКИ ОДЛУКИБАЗИРАНИ НА АНАЛИЗА НА ПОДАТОЦИ
д-р Михајло Павлоски: ИТ-консултант во АБИТАвторот е доктор на науки од Имеријал колеџ Лондон, во областа на информатичките науки.
АБИТИТ
www.abit.edu.mk 63
Со брзиот пораст на количеството податоци складирани на светско ниво, што се удвојуваат на секои три години (McKinsey Global Institute MGI 2016), потребни се нови технички алатки за нивно процесирање, анализа и ви зуа лизација.
НАУЧНИИСТРУЧНИТРУДОВИ
ка,симулацијананастаниианализанасценарија.
Собрзиотпорастнаколичествотоподатоцискладиранинасветскониво,штосеудвојуваатнасекоитригодини(McKinsey Global Institute MGI 2016),потребни се нови технички алаткизанивнопроцесирање,анализаивизуализација. Вократкицрти, опишуваменеколкуодпотребнитеособининаовиеалатки:
Соодветен избор на платформа заподаточноскладирање.Постоитрендво насока на зачувување на податоцитевооблакот (англ.cloud),штобиовозможилонивенпристаппрекуинтернетвокоебиловреме,одкојабилолокација. Пример за популарни сервиси во оваа област се „Амазон вебсервисис“ (АВС) и „Микрософт Азур“.Истотака,изборотнабазанаподатоцитреба да соодветствува со типот наподатоците (на пример, банкарски
трансакции, податоци во временскидомен,релациски,аналитичкиитн.).
Процесирањенаголемиподатоци(англ. big data). Со цел обезбедувањена графички приказ на податоцитеилинивнопоедноставување за лицасо нетехничка подготовка, потребноепретходнофилтрирањеиобработкана големиколичестваподатоци.Најчесто, решенијата за складирањеподатоци (како АВСи „Азур“) обезбедуваат и свои решенија за првичнаобработканаподатоците.
Визуализација. Потребно е заменување на традиционалните статичкиалатки соновиинтерактивнии динамички, што ќе овозможатстатистички преглед на клучнитеметрикиодинтерес,тестирањехипотезиодтипотна„штоако...“прашањаиспоредбанаможнииднистратешкичекори. Табло претставува еден примерзасофтвервоовааобласт.
Предиктивна аналитика. Модерните компании нема да се водат одинстинкт, туку своите стратешкиодлукиќегибазираатнапредвидувања врз база на податоци и аналитика.Одтехничкиаспект,овааобластепозната како машинско учење, што,пак,еделодпоглобалнаобластнавештачкаинтелигенција(англ.artificialintelligence).Еденпримернасофтверскаалаткаодовааобласт,штоеприспособлива на повеќе области, е „АјбиемВотсон“.
Закрај,податочниотианалитичкипристап во една компанија не бирезултирал во успех само со имплементација на потребните технички алатки, туку напротив, тоае долг процес што треба да почне од воведување на овие областиво основната стратешка визија накомпанијата, а потоа градење насистемотодстрананаинфраструктурата.Краенинајбитенчекорзаоптималноискористувањенаовојпристапеградењеначовечкиотталент,којќезнае да гипоставивистинскитепрашања врз база на приложените податоци.Компаниите,предсèониеодбанкарскиот и од финансискиот сектор,штоќеможатуспешнодагиимплементираатовиеалатки,бидобиленавредностибиостварилезначителнапредноствомодерниотсвет.
Пример (1.8.2017): За кредит во износ од 35.000 евра, со рок на отплата од 20 години, за приматели на плата преку ТТК Банка, со годишна фиксна каматна стапка 2,85% во првите три години од отплатата и 5,85% променлива за останатиотпериод (6м ЕУРИБОР + 5,85 процентни поени, не пониска од 5,85%), ануитетот изнесува 191,49 евра во првите три години; 239,66 евра за останатиот период. Без надоместок за аплицирање, со намален надоместок за одобрување во промотивенпериод до 31.12.2017 - 175,00 евра (0,5% при исплата на кредитот), со надоместок за администрирање на кредитот 844,08 евра за целиот период на отплата (0,2% на остатокот од долгот, годишно однапред) - СВТ изнесува 5,29% годишно.За сите останати информации посетете ја интернет-страницата www.ttk.com.mk или обратете се во експозитурите / филијалите на ТТК Банка.
променлива за останатиот период (6м ЕУРИБОР + 5,85 процентни поени, не пониска од 5,85%) - за приматели наплата/пензија преку ТТК Банка, со грејс-период до 12 месеци и само 10% сопствено учество.
Отсега со ниска фиксна годишна каматна стапка од 2,85% во првите три години од отплатата и 5,85% годишна
Аплицирајте во промотивниот период до 31.12.2017 година и искористете ја можноста за намален надоместок за одобрување на кредитот. www.ttk.com.mk
www.nlb.mk Контакт центар: 02 / 15 600
НЛБ Станбени кредити
Твој дом, твоја слобода!Аплицирајте за НЛБ Станбен кредит до 31.12.2017 година и искористете ги промотивните поволности!
• Без трошоци за проценка.• Без трошоци за одобрување.• Пониски каматни стапки и поповолни услови за
приматели на плата во Банката.• Бескаматен Happy + инстант кредит за
опремување на станот.• Бесплатна Visa Classic или Mastercard Standard
кредитна картичка
Повеќе информации можете да добиете во најблиската експозитура на Банката, на телефонскиот број 02/15 600 или на веб страницата: www.nlb.mk
Промотивно
до 31 - ви
декември!
www.abit.edu.mk 65
„еБанкар“ќеобјавувастручни,научнииревијалнитрудови,приказинаслучаииликраткиизвештаиодработењетонафинансискитеинституции.Авторитеседолжнидасепридружуваатнаправилазаподготовканатрудовите.Уредувачкиотодборна„еБанкар“немадагиприфатизаразгледувањеи/илирецензијатрудовитештонемадагизадоволатовиебарања.
Под го тов ка на ма ну скрипт:
МанускриптоттребадабидеподнесенвоА4формат(216х279мм)сомаргиниод25ммодсекојастрана,отчукансамонаеднастранаодлистот,содвоенпроред,соголеминанабукви12точки,TimeNewRoman.Бројотнастраниците(безтабелии/илифигури/илустрации)зависиодтипотнатрудот:
Заоргиналеннаучентруд12странициинајмногу6табелии/илиграфикони/слики;
Застручентрудилиревијалентруд8странициинајмногу4табелии/илиграфикони/слики;
Приказ на случај или краток извештај 6 страници инајмногу3табелии/илиграфикони/слики.
Секојодделодтрудоттребадазапчнуванановастраница:насловнастраница,апстрактсоклучнизборови,текстнатрудот,референци,индивидуалнитабели,илустрацииилегенди.Нумерирањетонастраницитетребадабидеводолниотдесенагол,почнувајќиоднасловнатастраница.
Првастраница–насловнастраница:требадасодржи:(а)насловнатрудот,краток,ноинформативен; (б)иметоипре
зиметонасекојавтор;(в)институција;(г)иметоиадресатанаавторотсокогоќесекореспондиравоврскасоманускриптот.
Вто ра стра ни цаапстрактиклучнизборови:Апстрактоттребадаенапишансонајмногу150зборазанеструктуриранапстракти250зборазаструктуиранапстракт(гисодржиделовите:цел/инастудијатаилиистражувањето,основнипроцедури, главните наоди/резултати, податоците и нивнатастатистичка значајност, ако е можно), и главните заклучоци.Истакнетегиновитеиважнитеаспектинастудијатаилиопсервацијата.
Подапстрактотидентификувајтегиинапишетегиклучнитезботови:35збораиликраткиифазикоиќепомогнатвоиндексирањетонатрудотиприпублицирањетонаапстрактот.
Третаипонатамошнистраници–текстнатрудот:Текстотобичнотребадабиде,нонеезадолжително,поделеннаделовисоследнивенаслови:вовед,материјалиметоди,резултатиидискусија.
Вовед: Изнесете ја целта на трудот. Сумирајте ја оправданоста за изведување на студијата или опсервацијата.Дајте ги самореференците строгоповрзани сопредметотнаистражувањеилиопсервација,неправетеобеменпрегледнапредметотнаистражување/опсервација.Неставајтеподатоциилизаклучоциодработатазакојасеизвестува.
Материјал (се однесуванаматеријалот врз кој се вршиистражувањето)иметоди:изнесетејаопштатадескрипцијанаметодите.Опишетегојасноизборотнавашитеопсервациони
ЗА ПУБЛИЦИРАЊЕ
ИНФОРМАЦИЈА ЗА АВ ТО РИ ТЕ
РЕЦЕНЗИЈА И СТАНДАРДИ
ВопрограматанаУредувачкиотодборна„еБанкар“важноместоимаможностазаобјавувањенавашитестручниинаучнитрудови,соцелзавашаедукација,несамоонааштопроизлегуваод читањето на објавените трудови, туку и за
подигнувањенанивотоназнаењезацелиотпроцесодподготовкадообјавувањенаманускрипт.Овојпроцесподразбираирецензијанаподнесенитетрудови.
Рецензијаилиевалуацијаодколегиекспертиепроцеснаподложувањенатруд,истражувањеилиидејанапроверкаоддругикоисеквалификуванииспособниданаправатнепристраснарецензија.Одлукатадалиманускриптотќесеобјавиилине,илиќесемодифицирапредобјавувањето,јадонесуваедиторотнасписаниетоврзоснованамислењетонаеденилиповеќерецезенти.Овојпроцестребадагиохрабриипотикнеавторитедасепридржуваатнаприфатенитестандардинанивнатадисциплинаидаспречидисеминацијанаиреле
вантнинаоди,непоткрепенитврдења,неприфатливиинтерпретациииличнивидувања.Трудовитекоипледираат на оргиналноста треба да се придржуваат напретпоставките на добрата финансиска практика (застручнитетрудови)инанаучниотметод(секвенцијаиликолекцијанапроцесикоисесметаатзакарактеристичнинанаучнотоистражувањеизастекнувањенановонаучнознаењезаоснованонадокази).
Серазбира,секојимаправоданесесогласисомислењето на рецензентот или на едиторот, и доколкууспеедагообразложиидагопоткреписвојотставсорелевантни докази, ќе придонесе за подобрување наквалитетотнарецензирање.Иакорецензирањетоимамногу недостатоци (најчесто се споменува бавноста),сепак,нанеготребадасегледакаконачуварнапрофилотнаедносписание,унапредувачнаквалитетотиучителзастандардитезапублицирањенастручнонаучнитрудови.
НАУЧНИИСТРУЧНИТРУДОВИ
www.abit.edu.mk66
илиексперименталнисубјекти.Изнесетегиметодитеипроцедуритеводоволнодеталиштоќедозволатдругидагипоставатметодите,вклучувајќигистатистичките.
Статистика: Акоподатоците се сумираниводелотрезултати,специфицирајтегистатистичкитеметодиштостегикористеле за да ги анализирате. Опишете ги статистичкитеметодисодоволнодетализадамуовозможитенасекојчитателсодоволнознаењедаимапристапдооригиналнитеподатоцизадасеверифицираатизнесенитерезултати.Когаеможно, квантифицирајте ги наодите и изнесете ги со соодветнииндикаторинагрешкитенамерење.
Избегнете нетехничка употреба на техничките терминивостатистиката,какоштое„случаен“,„нормално“,и„мостра“.Дефинирајтегистатистичкитетермини,кратенкииповеќетосимболи.
Дискусија: Истакнете ги новите и важните аспекти на студијата и заклучоцитешто ќе следуваат од нив. Неповторувајтегиводеталиподатоцитеилидругиотматеријалдаденвопретходнитеделови.Изнесетегиимпликациитенанаодитеинивнитеограничувања,вклучителноиимпликациитезаиднитеистражувања.Компарирајтегиопсервациитесодругирелевантнистудии.Поврзетегизаклучоцитесоцелитенастудијатаиизбегнетенеквалифицираниискази,тврдењаизаклучоцикоинесепотполнопоткрепенисовашитеподатоци.Избегнувајтедадаватеприоритетнаработитештонесезавршени.Изнесетеновахипотезасамокогаејаснодекаможедагарантиратедекаможедабидеозначенакакотаква.Може,акоесоодветно,даседадатипрепораки.
Референци:Референцитесевнесуваатвотекстотсоарапскибројставенвозагради,споредредотнапрвотојавувањевотекстот.Запишувањенареференцитевобиблиографијата,користетегоначинотиформатотнаследниотначин:
(Rosenbloom,2004:5670)Ознаките“ibid„,“ob.cit.„исл.поправилонесекористат.Избегнетедакориститекакореференциапстракти,„непуб
лицираниподатоци“и„личникомуникации“.Можедасекористатреференци,трудовиприфатени,носеуштенепублицирани–напишетегосписаниетоидодадете„вопечат“.
Користената литература/референци се наведува накрајнатрудотпоабецеденред,наследниотначин:
Кни гиRosenbloom, B. (2004), “Marketing channels: a management
view”,Mason:ThomsonSouthWestern.СтатиивочасописиМесиќ, М. (2010) “Мул ти кул ту ра ли зам у Нјемачкој”,
Миграцијскеиетничкетеме,год.26,бр.3,стр.243246
Ин тер нет из ворCassarino, J.P. (2009),”EU mobility partnership: Expression of a
New Compromise”,in:MigrationPolicyInstitute–MigrationInformation Source, September 2009, [http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?ID=741](28.11.2009)
Кор по ра ти вен из вор OECD (Organisation for Economic Cooperation and Develop
ment) (2003), “National accounts of OECD countries”, vol.1, 19902001,Paris:OECD
Доколку се наведуваат повеќе трудови од еден авторобјавенивоиста годинапрвиот сеозначува (2010а), вториот(2010б)итн.
Табели: Секоја табела треба да биде на посебен листхартија, отчукана според истите правила како за целиоттекст. Не испраќајте табели како фотографии. Табелата несмеедаимаповеќеод6колонии8реда.Обележете гитабелите едноподруго со арапски бројки, според редоследотна појавување на текстот. Дајте кратко објаснување на табелата во продолжение на насловот. Сите дополнителниобјаснувања, легенди или објаснувања на нестандарднитекратенки,ставетегиведнашподтабелата.Секојатабелатребадабидецитиранавотекстот.
Илустрации:Фигуритетребадасенумерираниспоредредотсокојпрвпатсецитираатвотекстот.Графиконитеифигуритетребадабидатпрофесионалноизработени,црнобелииливобоја.Буквите,бројкитесимболитеидруготребадабидатјасновидливиипоредуцирањенаголеминатанаилустрацијата.Насловитеидеталитезаилустрацијататребада се дадениволегендатаво текстот, анена самата илустрација. Ако се даваат фотографии на лица, тиетребадабидатилисодобиенаписменадозволадабидатобјавени,илитаквилицаданеможатдабидатидентифицирани.
Користетегистандарднитекратенки.Избегнетекратенкивонасловотилиапстрактот.
Че ко ри на Уре ду вач ки от од борПо приемот на доставените трудови уредувачкиот одбор
гипреземаследнитечекори:1)трудотгоиспраќанаодреденрецензент2)доколкуимазабелешкинатекстотгоизвестуваавторотимугииспраќасугестиитеодрецензентотзадоработканатрудот3)гоодбиваракописотизатоагоизвестуваавторот.Восписаниетосеобјавуваатсамотрудовисопозитивнарецензија.Доколкуракописотевратенодбиен,(уредникотнеморадајаобјаснувапричинатапорадикојатрудотсеодбива)тогашавторотможетрудотдасигопонудизаобјавувањенадругоместо.Испратенитетрудовинесевраќаат.
НАУЧНИИСТРУЧНИТРУДОВИ
ТРУ ДО ВИ ТЕ СЕ ИСПРАЌААТ ВО ЕЛЕК ТРОН СКА ФОР МА ДО УРЕД НИ КОТ НА СПИ СА НИ Е ТО НА ЕЛЕК ТРОН СКА АД РЕ СА: e-mail: [email protected]
Воситеманускриптикоисеиспраќаатдоглавниотуредниктребадастои,каконапомена,далитиесенаменетизарубриката„Научниистручнитрудови“.
Накрајотодтрудот,напосебенлисттребадапотпишетеизјавадекатрудотнеепонудензапечатењеинемадасеиспраќаисттекстдодругистручнисписанија.
Еднашприфатентрудзаовасписаниегообврзуваавторотданегообјавуваистиоттруднадругоместобездозволанауредувачкиотодбор.Акогообјавуваистиоттруднадругоместо,тогашморадасенаведедекаевеќеобјавентрудвосписанието„еБанкар“
НА ПО МЕ НА:
Напомена: програмата се изведува заеднo со Controller Akademie® од Минхен (Р. Германија). Level 4 и 5 се студираат и завршуваат во Минхен (Р. Германија), и на крајот се добива меѓународна Диплома за контролер од најпрестижната (Controller Akademie®). Алтернатива: ниво 4 се студира во Р. Македонија на англиски јазик со тренер експерт од Р. Германија.
Вкупен фонд на часови во Р. Македонија: 192Времетраење: 1 годинаМесто: АБИТ (Ул. „Орце Николов“ бр. 75, зграда на Македонска берза 1-ви кат)Динамика на обуката: два пати неделно (петок во 17:00 часот – сабота во 10:00 часот)
ЕДНОГОДИШНА СЕРТИФИКАЦИОНА ПРОГРАМА ВО ПАРТНЕРСТВОСО CONTROLLER AKADEMIE® ОД МИНХЕН (Р. ГЕРМАНИЈА)
CERTIFIED CONTROLLER® (Level I, II и III)
АПЛИЦИРАЈ!www.abit.edu.mk
Школарина: од 190 евра!Уписен рок:
февруари-март 2018 година.
Почеток:Април 2018 (Level 1)
Цели на конференција
Времетраење: 10:00 – 17:00 часот Рок за пријавување: до 01 ноември 2017Контакт инфо: +389 2 312 55 00, +389 71 215 118
Главната цел на оваа меѓународна конференција е да ги запознае учесниците со основите и разликите на AML и CFT, теоретски и практични, трендовите на развојот на глобалната финансиска регулација, поврзаноста помеѓу усогласеноста и AML и CFT. Учесниците ќе имаат можност да се запознаат со најдобрите меѓународни практики во согласност со барањата на локално ниво, идентификување на високоризични клиенти и правилно следење и откривање на сомнителни трансакции.
In cooperation with:
ПРВА МЕЃУНАРОДНА КОНФЕРЕНЦИЈА ЗА СПРЕЧУВАЊЕ НА ПЕРЕЊЕ НА ПАРИ (AML) И ФИНАНСИРАЊЕ НА ТЕРОРИЗАМ (CFT)
ПРИМЕНA НА ИНОВАТИВНИ ПРАКТИКИ ВО AML & CFT
Хотел Холидеј Ин, Скопје, 07, Ноември, 2017