od

rživ

a g

rad

nja

Evro

pska

dok

umen

ta iz

obl

asti

odr

živo

g pr

osto

rnog

raz

voja

održiva gradnjaEvropska dokumenta iz oblasti održivog prostornog razvoja

�

BOLJE ZGRADEEvropska komisija, Generalni direktorijat za energiju i transport, B-1049 Brisel

ENERGETSKE KARAKTERISTIKE ZGRADA Direktiva 2002/91/EC Evropskog parlamenta i Savjeta o energetskim karakteristikama zgrada

POVELJA O ODRŽIVOSTI EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA Evropska konferencija o održivim gradovima i mjestimaPovelja iz Aalborga, Danska, 1994.

LJUBLJANSKA DEKLARACIJAO TERITORIJALNOJ DIMENZIJI ODRŽIVOG RAZVOJAEvropska konferencija ministara odgovornih za regionalno planiranje (CEMAT)13. CEMAT 2003., Ljubljana, Slovenija, 2003.

5

11

23

33

�

bolje

zgr

ade

�

BOLJE ZGRADE

Evropska komisija, Generalni direktorat za energiju i transport

/Directorate-General for Energy and Transport/, B-1049 Brisel

© Evropske zajednice, 2003.

bolje

zgr

ade

�

�

bolje

zgr

ade

POBOLJŠANJE ENERGETSKIH KARAKTERISTIKA ZGRADA

Nova direktiva EU (1) o energetskim karakteristikama zgrada, koju države članice moraju uključiti u nacionalno zakonodavstvo do januara 2006. godine, obezbijediće standarde gradnje koji stavljaju naglasak na smanjenje energetske potrošnje, širom Evrope. To će doprinijeti smanjenju potrošnje energije u zgradama širom Evrope, bez velikih dodatnih troškova, vidno povećavajući komfor korisnika zgrada. Te mjere, koje su, u suštini, usmjerene na sve energetske potrošače, važna su komponenta strategije EU za ispunjavanje obaveza iz Kjoto Protokola /Kyoto Protocol/. Prema tom zakonodavstvu:

• širom EU primjenjivaće se zajednička metodologija za mjerenje energetskog učinka zgrada, a u zavisnosti od lokalnih klimatskih uslova;

• minimalne standarde energetskog učinka utvrđuju države članice, i oni važe, kako za nove zgrade, tako i za obimnija renoviranja postojećih većih zgrada. Mnogi od tih standarda biće zasnovani na postojećim ili planiranim evropskim normama;

• sistem sertifikacije zgrada omogućiće vlasnicima, zakupcima i korisnicima uvid u nivo energetske potrošnje;

• bojleri i sistemi za klimatizaciju, koji prelaze minimalne veličine, biće redovno kontrolisani da bi se utvrdila njihova energetska efikasnost i emisije gasova staklenika.

Istraživanja pokazuju da je primjenom strožih standarda za nove zgrade i zgrade na kojima se vrše veća renoviranja moguće uštedjeti više od jedne petine tekuće energetske potrošnje do 2010. godine. To predstavlja znatan doprinos ispunjavanju ciljeva iz Kjota i, što je veoma važno, ne iziskuje nikakve promjene našeg načina života. Iskorišćavanje ovog potencijala zavisiće od načina implementacije direktive.

SMANJENJE POTROŠNJEENERGIJE U ZGRADAMA

Stanovnici Evrope moraju trošiti manje energije. Potrošnja je svake godine veća, i sve više zavisimo od uvoza nafte i gasa. Obaveze za smanjenje emisije gasova staklenika – na 8 % ispod nivoa iz 1990, do 2008/2012. godine, preuzete Protokolom iz Kjota /Kyoto Protocol/, zahtijevaju od nas da smanjimo potrošnju nafte, gasa i uglja. Evropska komisija usvojila je 2000. godine Zelenu knjigu koja donosi strategiju za rješavanje ova dva problema.

Iako će veća upoteba domaćih obnovljivih izvora energije pomoći u smanjenju emisije štetnih gasova i uvoza energije, svi potrošači energije moraju, takođe, učiniti značajan napor da smanje vlastitu potrošnju energije.

Transport i industrija su veliki potrošači energije. Međutim, naše zgrade troše oko 40 % energije u Evropi. Zahtjevi za rasvjetom, grijanjem i hlađenjem, i toplom vodom u našim domovima, na radnim mjestima i u objektima za rekreaciju, troše više energije nego transport ili industrija.

bolje

zgr

ade

�

• Dvije trećine energije koja se koristi u evropskim zgradama otpada na domaćinstva; njihova potrošnja raste svake godine, jer se rastući životni standardi odražavaju na veću upotrebu sistema za klimatizaciju i grijanje.

• 10 miliona bojlera u evropskim domaćinstvima stari su više od 20 godina; njihovom zamjenom uštedjelo bi se 5 % energije koja se troši za grijanje.

• 30-50 % energije za rasvjetu moglo bi se uštedjeti u kancelarijama, poslovnim zgradama i rekreativnim objektima, upotrebom efikasnijih sistema i tehnologija.

• Pola predviđenog povećanja energije za klimatizaciju, koja će se, prema prognozama, udvostručiti do 2020. godine, moglo bi se uštedjeti uvođenjem strožih standarda za opremu.

PUT NAPRIJED

Države članice moraju implementirati zahtjeve nove direktive u nacionalno zakonodavstvo do januara 2006. godine. Tokom priprema za taj proces, nacionalni zvaničnici i stručnjaci sastajaće se redovno, kako bi razmjenjivali informacije i podstakli saradnju na razvoju standardizovanih mjera i normi ekonomskog učinka zgrada. Više informacija na:http://europa.eu.int/comm/dgs/energy_transport/index_en.html

Evropska komisija će pomoći zainteresovanim stranama u razvijanju svijesti o pitanjima vezanim za ove mjere. Posebno će program ‘Inteligentna energija u Evropi’/ Intelligent energy- Europe/ (2003–2006. godine) obezbijediti podršku za

implementaciju direktive. Vidjeti: http://europa. eu. int/comm/energy/intelligent/index_en.htm

MJERENJE ENERGETSKOG UČINKA

Radi primjene minimalnih standarda širom Evrope, biće razvijena zajednička metodologija za mjerenje energetskog učinka zgrada, koja će pružiti jasne i uporedive informacije o stvarnoj potrošnji energije u zgradama. Ona će uzeti u obzir sve faktore koji utiču na energetsku potrošnju, i klasifikovati zgrade prema njihovoj vrsti, veličini i upotrebi na: stambene objekte, kancelarije, škole, itd.

Mjerenje energetskog učinka zgrada obuhvatiće aspekte kao što su toplotna izolacija, sistem za grijanje, klimatizacija, prirodna ventilacija, pasivna rasvjeta i solarno grijanje.

Pozitivni faktori mogu obuhvatiti solarne sisteme za grijanje i električnu energiju, daljinsko grijanje i kombinovane instalacije za toplotnu i električnu energiju. Imajući u vidu različite klimatske uslove širom Evrope, prilikom mjerenja energetskog učinka, treba potpuno uzeti u obzir lokalne uslove i okruženje.

REDOVNA INSPEKCIJA

Države članice osnovaće sistem za redovnu inspekciju bojlera i opreme za klimatizaciju u većim domaćinstvima, kućama sa više korisnika, poslovnim i javnim zgradama, jer nepravilno podešena oprema može prouzrokovati prekomjernu potrošnju energije i/ili emisije ugljen-dioksida.

�

bolje

zgr

ade

Zahtijevaće se redovna inspekcija bojlera koji koriste neobnovljiva tečna ili čvrsta goriva, čija je izlazna snaga veća od 20 kW. Inspekcija bojlera čija je izlazna snaga veća od 100 kW mora se vršiti najmanje svake druge godine, a bojlera koji koriste gas svake četvrte godine.

Kod instalacija za grijanje čija je snaga veća od 20 kW, i koje su starije od 15 godina, vršiće se inspekcija cijelog sistema. Na osnovu te ocjene, korisnici će dobiti savjete o mogućoj zamjeni i/ili modifikaciji instalacije. Takođe će se zahtijevati redovna inspekcija svih sistema za klimatizaciju čija je izlazna snaga veća od 12 kW.

SERTIFIKATI O ENERGETSKOM UČINKU

Da bi potencijalnim vlasnicima ili zakupcima pružili adekvatnije informacije o očekivanim operativnim troškovima zgrade ili stana, prodavci ili vlasnici moraju obezbijediti važeće sertifikate o energetskom učinku.

Boljim informisanjem kupaca i potencijalnih zakupaca, građevinari i vlasnici imaće veći podsticaj da, u svojim zgradama, primijene energetski efikasne tehnologije i dizajn, u zamjenu za niže operativne troškove. Nacionalne vlasti uključiće referentne vrijednosti, kako bi omogućile uporedbu sertifikata o energetskom učinku. Sertifikati moraju, takođe, sadržati preporuke za poboljšanje energetskog učinka.

Sertifikati o energetskom učinku moraju biti istaknuti u velikim zgradama (preko 1 000 m2), koje javnost redovno posjećuje, radi podizanja svijesti kod građana o energetskoj efikasnosti u lokalnoj zajednici. Mogu se, takođe, istaći preporučene i trenutne unutrašnje temperature.

PRIMJENA STANDARDA

Države članice će donijeti, i redovno revidirati, minimalne standarde energetskog učinka, uzimajući u obzir lokalne klimatske uslove, za različite kategorije kako novih, tako i postojećih zgrada.

Standardi energetskog učinka primjenjivaće se u svim novim zgradama, izgrađenim od januara 2006. Pored toga, za veće zgrade (preko 1 000 m2), vršiće se potpuna procjena izvodljivosti alterantivnih sistema za grijanje i snabdijevanje energijom, prije same izgradnje.

U postojećim zgradama, koje su veće od 1 000 m2, vršiće se, takođe, poboljšanje energetskog učinka, pri većoj obnovi ili renoviranju. Treba unapređivati njihov energetski učinak, sve dok je to tehnički i ekonomski izvodljivo, u skladu sa nacionalnim standardima učinka.

Neke zgrade, kao što su istorijski spomenici, mjesta bogosluženja, privremene zgrade, poljoprivredne zgrade i ljetne vikendice mogu biti izuzete iz ovih standarda.

Napomene:(1) Direktiva 2002/91/EC, OJ L1 /Official Journal - Službeni list/ od 04. 01. 2003.

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

10

ENERGETSKE KARAKTERISTIKE ZGRADA

Direktiva 2002/91/EC Evropskog parlamenta i Savjeta

o energetskim karakteristikama zgrada

Službeni list /Official Journal/ L 001, 04. 01. 2003. godine P. 0065 – 0071

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

1�

EVROPSKI PARLAMENT I SAVJET EVROPSKE UNIJE Imajući u vidu ugovor za osnivanje Evropske zajednice, i posebno njegov član 175. (1), Imajući u vidu predlog Komisije (1), Imajući u vidu mišljenje Ekonomskog i socijalnog komiteta /Economic and Social Committee/ (2), Imajući u vidu mišljenje Komiteta regija /Committee of the Regions/ (3), Djelujući u skladu sa procedurom propisanom u članu 251. ugovora (4),

S obzirom da: (1) Član 6. ugovora obavezuje da se zahtjevi za zaštitu životne sredine uključe u definisanje i implementaciju politika i akcija zajednice. (2) Prirodni resursi, na čiju mudru i racionalnu upotrebu ukazuje član 174. ugovora, obuhvataju naftne proizvode, prirodni gas i čvrsta goriva, koji su neophodni izvori energije, ali i glavni izvori emisija ugljen-dioksida. (3) Povećana energetska efikasnost predstavlja važan dio paketa politika i mjera saglasnih sa Protokolom iz Kjota /Kyoto Protocol/, i mora se naći u svim paketima politika za ispunjavanje daljih obaveza.

(4) Upravljanje energetskom potražnjom je važan instrument, koji će omogućiti zajednici da utiče na globalno tržište energije, i time osigura energetsko snabdijevanje na srednji i dugi rok. (5) U zaključcima od 30. maja i 5. decembra 2000. godine, Savjet je odobrio akcioni plan za energetsku efikasnost, koji je izradila Komisija, i zatražio donošenje specifičnih mjera u građevinskom sektoru. (6) Stambeni i tercijarni sektor, čiji glavni dio predstavljaju zgrade, odgovoran je za više od 40 % finalne energetske potrošnje u zajednici, i sve više se širi, što je trend koji će dovesti do povećanja potrošnje energije u sektoru i, time, do povećanja emisija ugljen-dioksida. (7) Direktiva 93/76/EEC, koju je Savjet usvojio 13. septembra 1993. godine, za ograničavanje emisija ugljen-dioksida putem poboljšanja energetske efikasnosti (SAVE)(5), koja od država članica zahtijeva da izrade, implementiraju i izvještavaju o programima u oblasti energetske efikasnosti u građevinskom sektoru, sada počinje da daje značajne rezultate. Međutim, potreban je dopunski zakonski instrument koji bi utvrdio konkretne akcije, da bi se realizovao veliki neiskorišćeni potencijal za energetske uštede i smanjila ogromna razlika između rezultata država članica u ovom sektoru.

(8) Direktiva 89/106/EEC, koju je Savjet usvojio 21. decembra 1988. godine, o usaglašavanju zakona, propisa i administrativnih odredbi država članica koji se odnose na građevinske proizvode(6), zahtijeva da zgrade i njihove instalacije za grijanje, hlađenje i ventilaciju budu projektovane i izvedene na način

1�

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

da troše malo energije, i da uzimaju u obzir klimatske uslove lokacije i korisnike. (9) Mjere za poboljšanje energetskog učinka zgrada moraju uzimati u obzir klimatske i lokalne uslove, kao i unutrašnje klimatsko okruženje i ekonomičnost. One ne smiju biti u suprotnosti sa ostalim važnim zahtjevima koji se postavljaju zgradama u pogledu njihove dostupnosti, racionalne i namjenske upotrebe, itd. (10) Enegetski učinak zgrada treba mjeriti uz pomoć metodologije, koja može biti izdiferencirana na regionalnom nivou, i koja, pored toplotne izolacije, obuhvata i druge faktore čija uloga postaje sve važnija, kao što su instalacije za grijanje i hlađenje, upotreba obnovljivih izvora energije i dizajn zgrade. Zajednički pristup ovom procesu, od strane kvalifikovanih i/ili ovlašćenih stručnjaka, čiju nezavisnost garantuju objektivni kriterijumi, doprinijeće nastojanjima država članica da postignu energetsku uštedu u građevinskom sektoru, i uvesti, na tržište nekretnina u zajednici, transparentnost u pogledu energetskih karakteristika, za buduće vlasnike i korisnike. (11) Komisija namjerava da dalje razvije standarde kao što su EN 832 i prEN 13790, uključujući takođe razmatranja o sistemima za klimatizaciju i rasvjetu.

(12) Zgrade će imati uticaj na dugoročnu energetsku potrošnju, i, zbog toga, nove zgrade moraju ispunjavati minimalne zahtjeve za energetskim učinkom, prilagođene lokalnoj klimi. U tom pogledu, treba koristiti najbolje mjere radi optimalne upotrebe faktora koji su važni za poboljšanje energetskog učinka. S

obzirom da potencijal za primjenu distibutivne mreže alternativne energije nije u potpunosti ispitan, treba izvršiti procjenu tehničke, ekološke i ekonomske izvodljivosti ove mreže; to treba da urade države članice, u studiji koja navodi listu mjera za očuvanje energije, u prosječnim uslovima lokalnog tržišta, u skladu sa kriterijumima ekonomičnosti. Prije same izgradnje, mogu se zahtijevati specifične studije, ukoliko se mjera, ili mjere, procijene izvodljivim. (13) Veća renoviranja postojećih zgrada, čija veličina prelazi određenu kvadraturu, treba posmatrati kao mogućnost za preduzimanje ekonomičnih mjera radi unapređenja njihovih energetskih karakteristika. Većim renoviranjima smatraju se ona kod kojih su ukupni troškovi, koji se odnose na konstrukciju/kostur zgrade i/ili energetske instalacije, kao što su grijanje, snabdijevanje toplom vodom, klimatizacija, ventilacija i rasvjeta, veći od 25 % vrijednosti zgrade, ne računajući vrijednost zemljišta na kom se nalazi, ili ona gdje se više od 25% konstrukcije/kostura zgrade renovira. (14) Međutim, unapređivanje ukupnih energetskih karakteristika postojeće zgrade ne mora neminovno podrazumijevati renoviranje cijele zgrade, već samo onih dijelova koji su najvažniji za energetski učinak zgrade i koji su ekonomični.

(15) Zahtjevi za renoviranjem postojećih zgrada ne smiju biti u suprotnosti sa namijenjenom funkcijom, kvalitetom ili karakterom zgrade. Ostvarene energetske uštede trebalo bi da pokriju dodatne troškove renoviranja, u prihvatljivom vremenskom periodu, u odnosu na predviđeni tehnički život investicije.

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

1�

(16) Proces sertifikacije mogu potpomoći programi koji obezbjeđuju jednak pristup poboljšanom energetskom učinku. On se zasniva se na ugovorima između organizacija zainteresovanih strana i tijela koja imenuju države članice; sprovode ga preduzeća za energetske usluge, koja se obavežu da će izvršiti identifikovana ulaganja. Usvojene planove nadgledaju i prate države članice, koje, takođe, treba da olakšaju upotrebu podsticajnih sistema. U mjeri u kojoj je to moguće, sertifikacija treba da opiše postojeće stanje energetskog učinka zgrade i, u skladu sa njim, može otpoceti proces revidiranja. Zgrade koje su u upotrebi javnih vlasti, i zgrade koje javnost često posjećuje treba da daju primjer, tako što će pokazati da vode računa o ekološkim i energetskim razmatranjima, i zbog toga ih treba redovno podvrgavati energetskoj sertifikaciji. Treba što više širiti informacije u javnosti o energetskim karakteristikama, postavljanjem energetskih sertifikata na vidno mjesto. Osim toga, postavljanje obavještenja o zvanično preporučenim temperaturama u zgradama, zajedno sa trenutno izmjerenom temperaturom, trebalo bi da obeshrabri nepotrebno korišćenje sistema za grijanje, klimatizaciju i ventilaciju. To treba da doprinese izbjegavanju nepotrebne potrošnje energije i očuvanju prijatnih unutrašnjih klimatskih uslova (toplotna udobnost) u odnosu na spoljašnju temperaturu. (17) Države članice mogu takođe koristiti druga sredstva/mjere, koje nisu predviđene ovom Direktivom, da bi podstakle poboljšanje energetskog učinka. (18) Zadnjih godina, došlo je do povećanja broja sistema za klimatizaciju u zemljama južne Evrope. To stvara velike probleme u periodima najvećeg opterećenja, dovodeći do poskupljenja

električne energije, i poremećaja energetskog balansa u ovim zemljama. Prioritet bi trebalo dati strategijama za poboljšanje toplotnog učinka zgrada tokom ljetnjeg perioda. U tu svrhu, treba unapređivati tehnike pasivnog hlađenja, naročito one koje doprinose poboljšanju unutrašnjih klimatskih uslova i mikroklime oko zgrada. (19) Redovno održavanje bojlera i sistema za klimatizaciju, koje sprovodi kvalifikovano osoblje, doprinosi da oni budu pravilno podešeni, u skladu sa specifikacijom proizvoda, i na način koji garantuje optimalni učinak sa ekološke, sigurnosne i energetske tačke gledišta. Nezavisna procjena ukupnih instalacija za grijanje je prikladna kad razmišljamo o njihovoj zamjeni radi ekonomičnosti. (20) Naplata, korisnicima zgrada, troškova za grijanje, hlađenje i toplu vodu, na osnovu stvarne potrošnje, može doprinijeti uštedi energije u stambenom sektoru. Treba omogućiti korisnicima zgrada da regulišu vlastitu potrošnju toplote i tople vode, dokle god su te mjere ekonomične.

(21) U skladu sa principima supsidijarnosti i proporcionalnosti sadržanim u članu 5. ugovora, treba usvojiti, na nivou zajednice, opšte principe za postavljanje zahtjeva za energetski učinak i njegovih ciljeva, ali detaljnu implementaciju treba prepustiti državama članicama, omogućavajući, tako, svakoj državi članici da izabere režim koji najbolje odgovara njenim posebnim uslovima. Ova Direktiva ograničena je na minimalne zahtjeve koji su potrebni da se ti ciljevi ostvare, i ne ide izvan onoga što je neophodno u tu svrhu.

15

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

(22) Treba omogućiti državama članicama uslove za brzo prilagođavanje metodologije za mjerenje energetskog učinka, i za redovnu reviziju minimalnih zahtjeva u oblasti energetskog učinka zgrada, vodeći računa o tehničkim inovacijama, između ostalog, u pogledu izolacionih osobina (ili kvaliteta) građevinskog materijala, kao i o daljem razvoju standardizacije. (23) Mjere neophodne za implementaciju ove Direktive treba usvajati u skladu sa Odlukom 1999/468/EC, koju je Savjet donio 28. juna 1999. godine, a koja propisuje procedure za implementaciju, za koju je zadužena Komisija (7).

USVAJANJE DIREKTIVE: Član 1 Cilj

Cilj Direktive je da promoviše unapređivanje energetskih karakteristika zgrada u zajednici, uzimajući u obzir spoljašnje klimatske i lokalne uslove, kao i unutrašnje klimatske zahtjeve i ekonomičnost procesa.

Direktiva postavlja zahtjeve u pogledu: (a) opšteg okvira metodologije za mjerenje integrisanog energetskog učinka zgrada; (b) primjene minimalnih zahtjeva za energetski učinak novih zgrada; (c) primjene minimalnih zahtjeva za energetski učinak postojećih velikih zgrada, koje se renoviraju u većem obimu;

(d) energetske sertifikacije zgrada; i (e) redovne inspekcije bojlera i sistema za klimatizaciju u zgradama i dodatne ocjene instalacije za grijanje koja koristi bojlere starije od 15 godina. Član 2 Definicije

U svrhu ove Direktive, koristiće se sljedeće definicije: 1. „Zgrada“: pokrivena konstrukcija sa zidovima, koja koristi energiju za regulisanje unutrašnje klime; izraz zgrada može se odnositi na zgradu u cjelini, ili na njene dijelove koji su projektovani ili izmijenjeni da bi se koristili odvojeno; 2. „Energetske karakteristike/učinak zgrade“: količina energije koju zgrada stvarno troši ili za koju je procijenjeno da zadovoljava različite potrebe vezane za standardnu upotrebu zgrade, koje mogu obuhvatiti, između ostalog, grijanje, toplu vodu, hlađenje, ventilaciju i rasvjetu. Ova količina odraziće se u jednom ili više brojčanih pokazatelja, koji se izračunavaju uzimajući u obzir izolaciju, tehničke i instalacione karakteristike, dizajn i položaj u odnosu na klimatske aspekte, izloženost suncu i uticaj susjednih struktura, vlastitu proizvodnju energiji i druge faktore, uključujući unutrašnju klimu, koji utiču na energetsku potražnju; 3. „Sertifikat o energetskim karakteristikama/učinku zgrade“: sertifikat koji priznaje država članica ili pravno lice koje ona imenuje, koji sadrži podatke o energetskom učinku zgrade, izmjerenom uz pomoć metodologije zasnovane na opštem okviru koji ji naveden u Dodatku; 4. „CHP“ (kombinovana toplotna i električna energija):

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

1�

istovremeno pretvaranje primarnih goriva u mehaničku ili električnu toplotnu energiju, u skladu sa određenim kvalitativnim kriterijumima energetske efikasnosti; 5. „Sistem za klimatizaciju“: kombinacija svih komponenti koje su potrebne da bi se obezbijedio tretman vazduha kojim se temperatura kontroliše ili snižava, najčešće u kombinaciji sa kontrolom ventilacije, vlage i čistoće vazduha; 6. „Bojler“: kombinovani parni kotao i plamenik, koji prenosi u vodu toplotu koja se oslobađa pri sagorijevanju; 7. „Efektivna nominalna izlazna snaga (izražena u kW)“: maksimalni kalorička izlazna snaga koju proizvođač navodi i za koju garantuje da se oslobađa tokom kontinuiranog rada, i koja je istovremeno saglasna sa korisnom efikasnošću koju proizvođač naznačava; 8. „Toplotna pumpa“: uređaj ili instalacija koja upija toplotu, pri niskoj temperaturi, iz vazduha, vode ili zemlje i snabdijeva zgradu toplotom. Član 3

Usvajanje metodologije Države članice primjenjivaće metodologiju za mjerenje energetskog učinka zgrada, na nacionalnom ili regionalnom nivou, na osnovu opšteg okvira koji ji naveden u Dodatku. Prvi i drugi dio ovog okvira biće prilagođeni tehničkom napretku, u skladu sa procedurama sadržanim u članu 14. (2), uzimajući u obzir standarde ili norme koji se primjenjuju u zakonodavstvu države članice.

Ova metodologija primjenjivaće se na nacionalnom ili

regionalnom nivou. Energetske karakteristike zgrade biće izražene na transparentan način, a mogu sadržati i pokazatelje emisije CO2.

Član 4

Donošenje zahtjeva za energetski učinak 1. Države članice preduzeće neophodne mjere kako bi obezbijedile donošenje minimalnih zahtjeva za energetski učinak, zasnovanih na metodologiji pomenutoj u članu 3. Države članice mogu donijeti različite zahtjeve za, na primjer, nove ili postojeće zgrade i različite kategorije zgrada. Ti zahtjevi moraju uzeti u obzir opšte unutrašnje klimatske uslove, da bi se izbjegle moguće negativne posljedice, na primjer neadekvatna ventilacija, kao i lokalne uslove i namijenjenu funkciju i starost zgrade. Zahtjeve treba revidirati u redovnim intervalima, ne dužim od pet godina, i, po potrebi, osavremeniti u skladu sa tehničkim napretkom u građevinskom sektoru. 2. Zahtjevi za energetski učinak primjenjivaće se u skladu sa članom 5. i članom 6.3. Države članice mogu odlučiti da ne donesu ili primjenjuju zahtjeve pomenute u prvom paragrafu za sljedeće kategorije zgrada:

- zgrade ili spomenici zvanično zaštićeni kao dio zaštićenog područja ili zgrade izuzetnog arhitektonskog ili istorijskog značaja, gdje bi saglasnost sa ovim zahtjevima neprihvatljivo izmijenila njihov karakter ili izgled,- zgrade koje se koriste kao mjesta molitve i za vjerske aktivnosti,- privremene zgrade, sa planiranim vremenom upotrebe od dvije godine ili manje, industrijski lokaliteti, radionice, nestambene poljoprivredne zgrade koje troše malo energije i nestambene

1�

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

poljoprivredne zgrade koje koristi sektor za koji važi nacionalni sektorski ugovor o energetskom učinku,- stambene zgrade koje se koriste manje od četiri mjeseca godišnje,- odvojene zgrade čija je ukupna korisna površina manja od 50 m2.

Član 5

Nove zgrade Države članice preduzeće neophodne mjere kako bi obezbijedile da nove zgrade ispunjavaju minimalne zahtjeve za energetskim učinkom, pomenute u članu 4. Za nove zgrade, sa ukupnom korisnom površinom većom od 1000 m2, države članice će izvršiti procjenu tehničke, ekološke i ekonomske izvodljivosti alternativnih sistema kao što su:

• decentralizovane distributivne mreže zasnovane na obnovljivoj energiji,• CHP,• grijanje ili hlađenje kvartova ili blokova, • toplotne pumpe, pod određenim uslovima, prije početka gradnje.

Član 6

Postojeće zgrade Države članice preduzeće neophodne mjere kako bi obezbijedile da se, prilikom većeg renoviranja zgrada čija ukupna korisna

površina prelazi 1000 m2, poboljša njihov energetski učinak, da bi ispunile minimalne zahtjeve, pod uslovom da je to tehnički, funkcionalno i ekonomski izvodljivo. Države članice donose zahtjeve za minimalni energetski učinak na osnovu zahtjeva za energetskim učinkom utvrđenih u skladu sa članom 4. Zahtjevi se mogu odnositi na cijelu zgradu koja se renovira, ili na renovirane sisteme ili komponente kada su oni dio renoviranja koje se vrši u ograničenom vremenskom periodu, sa prethodno pomenutim ciljem poboljšanja ukupnih energetskih karakteristika zgrade. Član 7

Sertifikat o energetskom učinku 1. Države članice obezbijediće da, pri izgradnji, prodaji ili iznajmljivanju zgrada, sertifikat o energetskom učinku bude dostupan vlasniku ili mogućem kupcu ili zakupcu. Važenje sertifikata ne smije prelaziti 10 godina. Sertifikati za stanove ili jedinice namijenjene pojedinačnoj upotrebi u blokovima mogu biti zasnovani: - na zajedničkom sertifikatu za cijelu zgradu, u blokovima koji imaju zajednički sistem za grijanje, ili na ocjeni nekog drugog reprezentativnog stana u istom bloku. Pri primjeni ovog paragrafa, države članice mogu isključiti kategorije pomenute u članu 4. (3).

2. Sertifikat o energetskom učinku zgrada mora sadržati referentne vrijednosti kao što su važeći zakonski standardi ili oznake, kako bi, na taj način, potrošači mogli uporediti i procijeniti energetske karakteristike zgrade. Sertifikat treba da bude praćen preporukama za ekonomično poboljšanje

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

1�

energetskog učinka. Cilj sertifikata ograničen je na pružanje informacija, a o upotrebi setrifikata u zakonskim postupcima ili na drugi način odlučuje se u skladu sa nacionalnim propisima.

3. Države članice preduzeće neophodne mjere kako bi obezbijedile da zgrade, sa ukupnom korisnom površinom većom od 1000 m2, koje koriste javne vlasti i institucije za pružanje javnih usluga velikom broju ljudi, i koje ljudi, prema tome, često posjećuju, istaknu energetski sertifikat, ne stariji od 10 godina, na vidnom mjestu.

Može se, takođe, istaći opseg preporučenih i trenutnih unutrašnjih temperatura i, kada je potrebno, drugih važnih klimatskih faktora. Član 8

Inspekcija bojlera Radi smanjenja energetske potrošnje i ograničavanja emisija ugljen-dioksida, države članice će:

(a) donijeti neophodene mjere kako bi obezbijedile redovnu inspekciju bojlera koji koriste neobnovljiva tečna ili čvrsta goriva, efektivne nominalne izlazne snage od 20 do 100 kW. Inspekcija se može vršiti i kod bojlera koji koriste druga goriva.

Bojlere čija efektivna nominalna izlazna snaga prelazi 100 kW treba kontrolisati najmanje svake druge godine. Za gasne bojlere, ovaj period se može produžiti na četiri godine.

Za instalacije za grijanje koje koriste bojlere sa efektivnom nominalnom izlaznom snagom preko 20 kW, a koji su stariji od 15 godina, države članice donose neophodne mjere za inspekciju cijele instalacije.

Na osnovu te inspekcije, koja obuhvata procjenu efikasnosti bojlera i njegove veličine, u odnosu na zahtjeve za grijanjem zgrade, stručnjaci će pružiti korisnicima savjet o zamjeni bojlera, izmjenama sistema za grijanje i alternativnim rješenjima; ili

(b) preduzeti korake kako bi korisnicima pružili savjet o zamjeni bojlera, izmjenama sistema za grijanje i alternativnim rješenjima, koja mogu obuhvatiti inspekciju da bi se ocijenila efikasnost i odgovarajuća veličina bojlera. Ukupan efekat ovog pristupa treba da bude ekvivalentan pristupu koji proističe iz odredbi navedenih pod (a). Države članice koje izaberu ovu opciju, dostavljaju Komisiji izvještaj o ekvivalentnosti ovog pristupa, svake dvije godine. Član 9

Inspekcija sistema za klimatizaciju Radi smanjenja energetske potrošnje i ograničavanja emisija ugljen-dioksida, države članice će donijeti neophodene mjere kako bi obezbijedile redovnu inspekciju sistema za klimatizaciju čija je efektivna nominalna izlazna snaga veća od 12 kW. Ta inspekcija obuhvata procjenu efikasnosti sistema za klimatizaciju i njegove veličine, u odnosu na zahtjeve za hlađenje zgrade. Korisnici će dobiti odgovarajuće savjete o mogućem poboljšanju ili zamjeni sistema za klimatizaciju i alternativnim rješenjima.

1�

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

Član 10

Nezavisni stručnjaci Države članice će obezbijediti da sertifikaciju zgrada, donošenje pratećih preporuka i inspekciju bojlera i sistema za klimatizaciju sprovode, na nezavisan način, kvalifikovani i/ili ovlašćeni stručnjaci, bilo da rade samostalno ili da ih angažuju tijela javnih ili privatnih preduzeća. Član 11

Revizija Komisija će, uz pomoć Komiteta osnovanog u skladu sa članom 14, ocijeniti ovu Direktivu u svjetlu iskustva stečenog tokom njene primjene, i, ukoliko je potrebno, donijeti predloge vezane, između ostalog, za: (a) moguće dopunske mjere koje se odnose na renoviranje zgrada sa ukupnom korisnom površinom manjom od 1000 m2; (b) opšte podsticaje za dalje mjere energetske efikasnosti zgrada. Član 12

Informisanje Države članice mogu preduzeti neophodne mjere kako bi informisale korisnike zgrada o različitim metodama i

načinima za poboljšanje energetskog učinka. Na zahtjev država članica, Komisija će pomoći državama članicama u sprovođenju informativnih kampanja, koje se mogu organizovati u okviru programa zajednice.

Član 13

Usvajanje okvira Tačke 1. i 2. Dodatka biće revidirane u redovnim intervalima, ne kraćim od dvije godine. Amandmani koji su neophodni da bi se tačke 1. i 2. Dodatka prilagode tehničkom napretku, biće usvojeni u skladu sa procedurom naznačenom u članu 14. (2). Član 14

Komitet 1. Komitet pomaže Komisiji.2. Pri pozivanju na ovaj paragraf, primjenjivaće se članovi 5. i 7. Odluke 1999/468/EC, vodeći računa o odredbama člana 8. iz te odluke. Period naznačen u članu 5. (6) Odluke 1999/468/EC biće određen na tri mjeseca. 3. Komitet usvaja Pravilnik o proceduri. Član 15

Prenošenje 1. Zakoni, propisi i administrativne odredbe država članica neophodni za saglasnost sa Direktivom stupiće na snagu

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

�0

najkasnije 4. januara 2006. godine. Države članice o tome obavještavaju Komisiju.

Kada države članice usvoje ove mjere, one moraju sadržati primjedbu o ovoj Direktivi ili biti praćene takvom primjedbom prilikom njihovog zvaničnog objavljivanja. Države članice same odlučuju kako da pripreme primjedbu.

2. Države članice mogu, usljed nedostatka kvalifikovanih i/ili ovlašćenih stručnjaka, dobiti dodatni period od tri godine za potrunu primjenu odredbi članova 7, 8. i 9. Pri upotrebi ove opcije, države članice moraju obavijestiti Komisiju, dajući odgovarajuće obrazloženje, zajedno sa vremenskim planom za dalje sprovođenje Direktive.

Član 16

Stupanje na snagu Direktiva stupa na snagu na dan njenog objavljivanja u Službenom listu Evropskih zajednica /Official Journal of the European Communities/. Član 17

Kome je upućena? Ova Direktiva je upućena državama članicama.

Sačinjena u Briselu, 16. decembra 2002. godine

za Evropski parlamentPredsjednik P. Cox

za Savjet Predsjednik M. Fischer Boel

Napomene: (1) OJ (Official Journal / Službeni list) C 213 E, 31. 07. 2001, st. 266 i OJ C 203 E, 27. 08. 2002, st. 69(2) OJ C 36, 08. 02. 2002, st. 20 (3) OJ C 107, 03. 05. 2002, st. 76 (4) Mišljenje Evropskog parlamenta od 6. februara 2002, Zajednička pozicija Savjeta od 7. juna 2002. godine (OJ C 197, 20. 08. 2002, st. 6) i odluka Evropskog parlamenta od 10. oktobra 2002. (5) OJ L 237, 22. 09. 1993, st. 28(6) OJ L 40, 11. 02. 1989, st. 12. Direktiva dopunjena Direktivom 93/68/EEC (OJ L 220, 30. 08. 1993, st. 1). (7) OJ L 184, 17. 07. 1999, st. 23

�1

ener

gets

ke k

arak

teri

stik

e zg

rada

DODATAK Opšti okvir za mjerenje energetskog učinka zgrada (član 3) 1. Metodologija za mjerenje energetskog učinka zgrada treba da obuhvati sljedeće aspekte:

(a) toplotne karakteristike zgrade (konstrukcija/kostur i unutrašnje pregrade, itd.). U ove karakteristike može spadati i nepropustljivost vazduha; (b) instalacije za grijanje i toplu vodu, uključujući njihove izolacione karakteristike; (c) instalacije za klimatizaciju; (d) ventilacija; (e) ugrađene instalacije za rasvjetu (uglavnom u nestambenom sektoru); (f) položaj i orijentacija zgrada, uključujući spoljašnju klimu; (g) pasivni solarni sistemi i solarna zaštita; (h) prirodna ventilacija; (i) unutrašnji klimatski uslovi, uključujući projektovanu unutrašnju klimu.

2. Treba uzeti u obzir, kada je to važno za mjerenje, pozitivan uticaj sljedećih aspekata:

(a) aktivni solarni sistemi i drugi sistemi za grijanje i električni sistemi zasnovani na obnovljivim energetskim izvorima; (b) električna energija koju proizvode CHP; (c) sistemi za grijanje i hlađenje kvartova ili blokova; (d) prirodno osvjetljenje.

3. U svrhu ovog mjerenja, zgrade treba adekvatno klasifikovati u kategorije, kao što su:

(a) porodične kuće različitih vrsta; (b) stambeni blokovi; (c) poslovne zgrade; (d) školske zgrade; (e) bolnice; (f) hoteli i restorani; (g) sportski objekti; (h) veleprodajne i maloprodajne trgovinske uslužne zgrade; (i) druge vrste zgrada koje troše energiju.

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

��

POVELJA O ODRŽIVOSTI EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA

Evropska konferencija o održivim gradovima i mjestima

Povelja iz Aalborga, Danska, 27. maj 1994. godine

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

��

�5

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

POVELJA O ODRŽIVOSTI EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA

/ Evropska konferencija o održivim gradovima i mjestimaPovelja iz Aalborga, Danska, 27. maj 1994. godine /

I DIO Opšta deklaracija: Ka održivosti evropskih gradova i mjesta /European Cities & Towns Towards Sustainability/

II DIO Kampanja za održivost evropkih gradova i mjesta /The European Sustainable Cities & Towns Campaign/

III DIO Uključivanje u procese lokalne Agende 21: Lokalni akcioni planovi za održivost /Engaging in Local Agenda 21 Processes: Local Action Plans Towards Sustainability/

I DIOOPŠTA DEKLARACIJA: KA ODRŽIVOSTI EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA

I. 1 ULOGA EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA

Mi, evropski gradovi i mjesta, potpisnici ove Povelje, izjavljujemo da su tokom istorije naši gradovi postojali u okviru carstava, nacionalnih država, i režima i nadživjeli ih, opstajući kao centri socijalnog života, nosioci ekonomije i čuvari kulture, nasljeđa i tradicije. Uz porodice i susjedstva, gradovi su oduvijek bili osnovni elementi društva i države. Gradovi su centri industrije, zanatstva, trgovine, obrazovanja i vlasti.

Shvatamo da nas sadašnji način života u gradovima, posebno načini podjele rada i funkcija, upotrebe zemljišta, transporta, industrijske proizvodnje, poljoprivrede, potrošnje, rekreativnih aktivnosti, i naš životni standard, čini odgovornim za mnoge ekološke probleme sa kojima se čovječanstvo suočava. To je posebno važno, imajući u vidu činjenicu da 80 % evropskog stanovništva živi u gradskim sredinama.

Jasno nam je da ljudi koji žive u sadašnjosti, a posebno buduće generacije, ne mogu postići nivo potrošnje resursa koji postoji u industrijalizovanim zemljama, a da pri tome ne unište prirodna bogatstva.

Uvjereni smo da nije moguće ostvariti održivi način života na zemlji bez održivih lokalnih zajednica. Lokalna vlast je blizu mjestima gdje se ekološki problemi osjećaju, i najbliža je građanima, zato dijeli odgovornost sa vlastima na svim nivoima, za dobrobit ljudskog društva i prirode. Stoga su gradovi i mjesta ključni akteri u procesu promjene načina života, proizvodnje, potrošnje i obrazaca korišćenja prostora. I. 2 POJAM I PRINCIPI ODRŽIVOSTI

Mi, gradovi i mjesta, shvatamo da nam ideja održivog razvoja pomaže da zasnujemo svoje standarde življenja na postojećim kapacitetima prirode. Želimo da ostvarimo socijalnu pravdu, održivu ekonomiju, i ekološku održivost. Socijalna pravda mora, neminovno, počivati na ekonomskoj održivosti i pravednosti, koje zahtijevaju i ekološku održivost.

Ekološka održivost podrazumijeva očuvanje prirodnih resursa.

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

��

Ona od nas zahtijeva da stopa potrošnje obnovljivih materija, vode i energetskih resursa ne pređe nivo na kom ih prirodni sistemi mogu obnoviti, i da stopa potrošnje neobnovljivih resursa ne pređe nivo na kom se održivi obnovljivi resursi nadoknađuju.

Ekološka održivost takođe znači da stopa emisije zagađivača ne smije prelaziti kapacitet vazduha, vode, i zemljišta koji mogu da ih apsorbuju i prerade. Osim toga, ekološka održivost podrazumijeva očuvanje bioraznolikosti; ljudskog zdravlja; kao i standarda kvaliteta vazduha, vode, i zemljišta koji su dovoljni za održanje života i dobrobiti, kako ljudi, tako i životinjskog i biljnog svijeta.

I. 3 LOKALNE STRATEGIJE KA ODRŽIVOSTI

Uvjereni smo da je grad ili mjesto najveća jedinica sposobna da pokrene rješavanje mnogih gradskih arhitektonskih, socijalnih, ekonomskih, političkih debalansa, kao i debalansa prirodnih resursa i životne sredine, koji ugrožavaju naš savremeni svijet, i ujedno, najmanji okvir za smisleno rješavanje problema, na integrisan, holistički i održiv način. S obzirom da je svaki grad različit, moramo naći sopstvene načine za postizanje održivosti. Ugradićemo principe održivosti u sve naše politike, dok će pozitivne strane naših gradova postati osnova lokalno primjerenih strategija.

I. 4 ODRŽIVOST KAO KREATIVAN, LOKALNI PROCES KOJI NASTOJI POSTIĆI RAVNOTEŽU

Mi, gradovi i mjesta, uočavamo da održivost nije ni vizija ni nepromjenljivo stanje, već kreativan, lokalni proces koji nastoji

postići ravnotežu, i koji se proširuje na sve oblasti lokalnog odlučivanja. On obezbjeđuje stalnu povratnu spregu u upravljanju gradovima ili mjestima, čije aktivnosti pokreću gradske eko-sisteme ka ravnoteži. Upravljanje gradovima zasnovano na informacijama prikupljenim u takvom procesu, potvrđuje shvatanje da grad funkcioniše kao organska cjelina, i da se u njemu ispoljavaju uticaji svih značajnih aktivnosti. Kroz takav proces grad i njegovi stanovnici mogu vršiti izbor zasnovan na poznavanju činjenica. Kroz proces upravljanja koji je zasnovan na održivosti, mogu se donositi odluke koje nisu u interesu samo sadašnjih zainteresovanih strana, već i budućih generacija. I.5 RJEŠAVANJE PROBLEMA PUTEM SPOLJNIH PREGOVORA

Mi, gradovi i mjesta, svjesni smo da grad ili mjesto ne mogu sebi dozvoliti da šire probleme na veće sredine ili da ih prenose u budućnost. Zbog toga, svaki problem ili debalans unutar grada mora se dovesti u ravnotežu na tom nivou ili ga mora preuzeti neko veće tijelo na regionalnom ili nacionalnom nivou. To je princip rješavanja problema putem spoljnih pregovora. Implementacija ovog principa omogućiće svakom gradu ili mjestu veliku slobodu da odrede prirodu svojih aktivnosti.

I. 6 GRADSKA EKONOMIJA U SLUŽBI ODRŽIVOSTI

Mi, gradovi i mjesta, shvatamo da su prirodni resursi, kao što su atmosfera, zemljište, voda i šume, postali ograničavajući faktor za ekonomski razvoj naših gradova i mjesta. Zbog toga moramo ulagati u te resurse. Prioriteti su:

��

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

1. ulaganja u očuvanje preostalih prirodnih resursa, kao što su zalihe podzemnih voda, zemljište, staništa rijetkih vrsta;

2. podsticanje razvoja prirodnih resursa, i to smanjivanjem sadašnjeg nivoa eksploatacije, na primjer neobnovljive energije;

3. ulaganja kako bi se otklonio pritisak na prirodne resurse, proširivanjem njegovanih prirodnih resursa, kao što su parkovi za rekreaciju u centru grada (da bi se ublažio pritisak na prirodne šume);

4. povećanje efikasnosti krajnje upotrebe proizvoda, kao što su energetski efikasne zgrade, ekološki neškodljiv gradski transport.

I. 7 SOCIJALNA PRAVEDNOST U SLUŽBI GRADSKE ODRŽIVOSTI

Mi, gradivi i mjesta, svjesni smo da su siromašni najteže pogođeni ekološkim problemima (kao što su buka i zagađenost vazduha usljed saobraćaja, nedostatak udobnosti, nezdrav način stanovanja, nedostatak otvorenog prostora) i da su najmanje sposobni da ih riješe. Nepravedna raspodjela bogatstva dovodi do neodrživog ponašanja, i istovremeno, otežava njegovu promjenu.

Namjeravamo da povežemo programe za obezbjeđivanje osnovnih socijalnih potreba ljudi, kao i programe zdravstvene zaštite, zapošljavanja i obezbjeđivanja smještaja sa zaštitom životne sredine. Želimo da učimo iz početnih iskustava održivog

načina života, kako bismo bili u stanju da poboljšamo kvalitet života građana, umjesto da samo maksimalno povećavamo potrošnju.

Trudićemo se da kreiramo poslove koji doprinose održivosti zajednice, smanjujući tako nezaposlenost. Pri nastojanju da privučemo ili kreiramo poslove, vršićemo procjenu uticaja svih poslovnih mogućnosti, u pogledu njihove održivosti, kako bismo podstakli stvaranje dugoročnih poslova i dugotrajnih proizvoda, u skladu sa principima održivosti.

I. 8 ODRŽIVI NAČINI UPOTREBE ZEMLJIŠTA

Mi, gradovi i mjesta, prepoznajemo važnost efikasne upotrebe zemljišta i politika planiranja koje razvijaju naše lokalne vlasti, uključujći stratešku procjenu ekološkog uticaja svih planova. Treba da iskoristimo ovaj okvir kako bismo obezbijedili efikasan javni transport i energiju, održavajući razvoj u skladu sa ljudskim potrebama. Pri pokretanju programa obnove u užim gradskim područjima, kao i planiranju novih predgrađa, težićemo mješavini funkcija, kako bi se smanjila potreba za kretanjem. Pojmovi pravedne regionalne međuzavisnosti omogućiće uravnotežen protok između gradova i sela, sprečavajući gradove da samo eksploatišu resurse okolnih područja.

I. 9 ODRŽIVI NAČINI GRADSKE MOBILNOSTI

Mi, gradovi i mjesta, nastojaćemo da poboljšamo dostupnost i održimo socijalnu zaštitu i gradske načine života uz manje saobraćaja. Znamo da održivi gradovi moraju smanjiti nametnutu mobilnost i prestati da promovišu i podržavaju

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

��

nepotebno korišćenje motornih vozila. Daćemo prednost ekološki zdravim vidovima transporta (kao što su pješačenje, bicikli, javni transport), dok kombinacija ovih sredstava treba da čini osnovu našeg procesa planiranja. Pojedinačna motorna sredstva gradskog transporta treba da imaju pomoćnu funkciju u olakšavanju pristupa lokalnim uslugama i održavanju ekonomske aktivnosti grada.

I. 10 ODGOVORNOST ZA GLOBALNU KLIMU

Mi, gradovi i mjesta, shvatamo da globalno zagrijavanje predstavlja veliki rizik za prirodna i izgrađena okruženja, kao i za buduće generacije, i zahtijeva odgovor koji će prvo stabilizovati, a zatim, smanjiti emisiju gasova staklenika u atmosferu, i to što prije. Podjednako je važno da se zaštite globalni resursi biomase, kao što su šume i fitoplankton, koji igraju presudnu ulogu u kruženju ugljenika na zemlji. Smanjenje emisije gasova iz fosilnih goriva zahtijeva politike i inicijative zasnovane na sveobuhvatnom razumijevanju alternativa i gradskog okruženja kao energetskog sistema. Jedina održiva alternativa su obnovljivi izvori energije.

I. 11 SPREČAVANJE ZAGAĐIVANJA EKOSISTEMA

Mi, gradovi i mjesta, svjesni smo da se sve više toksičnih i štetnih supstanci ispušta u vazduh, vodu, zemljište, hranu, i da time postaju rastuća prijetnja za ljudsko zdravlje i ekosisteme. Učinićemo sve što je u našoj moći da zaustavimo dalje zagađivanje i da ga spriječimo na samom izvoru.

I. 12 LOKALNA SAMOUPRAVA KAO PREDUSLOV

Mi, gradovi i mjesta, uvjereni smo da posjedujemo snagu, znanje i kreativni potencijal da razvijemo održive načine života i da projektujemo i usmjeravamo naše gradove ka održivosti. Kao demokratski izabrani predstavnici naših lokalnih zajednica, spremni smo da preuzmemo odgovornost za zadatak reorganizacije naših gradova i mjesta, kako bi ostvarili održivost. U kojoj mjeri će gradovi i mjesta moći odgovoriti na ovaj izazov zavisi od prava lokalne samouprave koja su im data u skladu sa principom supsidijarnosti. Neophodno je da se ostavi dovoljno moći na lokalnom nivou, i da se lokalnim vlastima obezbijedi solidna finansijska osnova. I. 13 GRAĐANI KAO KLJUČNI AKTERI I UKLJUČIVANJE ZAJEDNICE

Mi, gradovi i mjesta, obavezujemo se da ćemo ispunjavati obavezu iz Agende 21, ključnog dokumenta koji je usvojen na Zemaljskom samitu /Earth Summit/ u Rio de Žaneiru, da sarađujemo sa svim sektorima u našim zajednicama – sa građanima, sa poslovnim sektorom, sa interesnim grupama – zbog razvijanja planova naše Lokalne Agende 21. Prihvatamo apel, iznesen u Petom ekološkom akcionom programu Evropske unije “Ka održivosti” /European Union’s Fifth Environmental Action Programme “Towards Sustainability”/ da svi sektori zajednice treba da podijele odgovornost za sprovođenje programa. Stoga ćemo zasnovati svoj rad na saradnji svih uključenih aktera. Obezbijedićemo pristup informacijama svim građanima i zainteresovanim grupama, kao i mogućnost da učestvuju u procesu donošenja odluka na lokalnom nivou.

��

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

Nastojaćemo da obezbijedimo mogućnost za obrazovanje i obuku u oblasti održivosti, ne samo za široku javnost, već i za izabrane predstavnike i službenike u lokalnoj upravi.

I. 14 INSTRUMENTI I SREDSTVA GRADSKOG UPRAVLJANJA KOJI VODE ODRŽIVOSTI

Mi, gradovi i mjesta, obavezujemo se da ćemo koristiti političke i tehničke instrumente i sredstva svojstvena eko-sistemskom pristupu gradskom upravljanju. Iskoristićemo širok opseg instrumenata, uključujući i one za prikupljanje i obradu ekoloških podataka; ekološko planiranje; regulatorne, ekonomske, i komunikacione instrumente kao što su direktive, porezi i takse; i mehanizme za podizanje svijesti, uključujući učešće javnosti. Nastojaćemo da uspostavimo nove budžetne sisteme za ekologiju, koji će omogućiti da upravljamo prirodnim resursima podjednako ekonomično kao što upravljamo našim vještačkim resursom tj. ‘novcem’.

Znamo da moramo zasnovati svoje postupke donošenja politike i kontrole, naročito sisteme ekološkog monitoringa, kontrole, procjene uticaja, računovodstva i izvještavanja, na različitim vrstama pokazatelja, uključujući i pokazatelje kvaliteta gradske sredine, gradskog protoka, gradskih obrazaca, i, što je najvažnije, pokazatelje održivosti gradskih sistema.

Mi, gradovi i mjesta, prepoznajemo da su mnoge politike i aktivnosti koje imaju pozitivne ekološke posljedice već uspješno sprovedene u mnogim evropskim gradovima. Međutim, iako su ovi instrumenti dragocjeni za smanjenje brzine i pritiska neodrživosti, oni, sami po sebi, ne mogu preokrenuti neodrživi

smjer društva. Ipak, sa postojećom snažnom ekološkom osnovom, gradovi su u odličnoj poziciji da preduzmu početni korak ka integraciji ovih politika i aktivnosti u proces upravljanja lokalnim gradskim ekonomijama, kroz sveobuhvatan proces održivosti. U tom procesu, pozvani smo da razvijemo vlastite strategije, da ih isprobamo u praksi i podijelimo naša iskustva.

II DIO KAMPANJA ZA ODRŽIVOST EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA

Mi, evropski gradovi i mjesta, potpisnici ove Povelje, krenućemo zajedno u smjeru održivosti, kroz proces učenja iz iskustva i uspješnih lokalnih primjera. Podsticaćemo jedni druge na donošenje dugoročnih lokalnih akcionih planova (lokalne Agende 21), jačajući na taj način saradnju među našim vlastima, i povezujući ovaj proces sa akcijama Evropske unije u oblasti gradske životne sredine.

Ovim započinjemo Kampanju za održivost evropskih gradova i mjesta, kako bismo podstakli i podržali gradove i mjesta u njihovim nastojanjima da postignu održivost. Početna faza Kampanje trajaće dvije godine, a njen uspjeh biće ocijenjen na Drugoj evropskoj konferenciji o održivim gradovima i mjestima /Second European Conference on Sustainable Cities & Towns/, koja će biti održana 1996.

Pozivamo sve lokalne vlasti, bilo gradske, opštinske ili regionalne, i sve evropske mreže lokalnih vlasti da pristupe Kampanji usvajanjem i potpisivanjem ove Povelje.

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

�0

Tražimo od svih velikih mreža lokalnih vlasti u Evropi da preuzmu koordinaciju Kampanje. Biće osnovan Koordinacioni odbor od predstavnika ovih mreža, i stvoreni uslovi i za lokalne vlasti koje nisu članice nijedne mreže.

Predviđamo da će glavne aktivnosti Kampanje biti:

· obezbjeđenje međusobne podrške između gradova prilikom kreiranja, razvoja i implementacije politika za postizanje održivosti; · sakupljanje i širenje informacija o dobrim primjerima na lokalnom nivou;· promovisanje principa održivostii kod drugih lokalnih vlasti; · pridobijanje novih potpisnika Povelje; · organizovanje godišnje “Nagrade za održivi grad”; · formulisanje političkih preporuka za Evropsku komisiju; · obezbjeđivanje informacija za Izvještaje o održivim gradovima /Sustainable Cities Reports/ koje priprema Ekspertska grupa za gradske sredine /Urban Environment Expert Group/; · pružanje podrške lokalnim donosiocima odluka u implementaciji odgovarajućih preporuka i zakonodavstva Evropske unije; · izdavanje Biltena Kampanje.

Ove aktivnosti zahtijevaće uspostavljanje koordinacije Kampanje. Pozvaćemo druge organizacije da aktivno podrže Kampanju.

III DIOUKLJUČIVANJE U PROCESE LOKALNE AGENDE 21: LOKALNI AKCIONI PLANOVI ZA ODRŽIVOST

Mi, evropski gradovi i mjesta, potpisnici ove Povelje, obavezujemo se potpisivanjem ove Povelje i pristupanjem Kampanji za održive evropske gradove i mjesta, da ćemo se truditi da postignemo konsenzus u našim zajednicama o lokalnoj Agendi 21, do kraja 1996. Time će biti ispunjena obaveza propisana članom 28. Agende 21, usvojene na Zemaljskom samitu u Riju, juna 1992. godine. Putem pojedinačnih lokalnih akcionih planova doprinijećemo implementaciji Petog ekološkog akcionog programa Evropske unije “Ka održivosti”. Procesi lokalne Agende 21 biće razrađeni na osnovu I dijela ove Povelje.

Predlažemo da proces pripremanja lokalnog akcionog plana obuhvati sljedeće faze:

· prepoznavanje postojećih planskih i finansijskih okvira, kao i drugih planova i programa; · sistematsko identifikovanje, uz pomoć obuhvatnih javnih konsultacija, problema i njihovih uzroka; · utvrđivanje prioriteta zadataka da bi se riješili identifikovani problemi; · stvaranje vizije održive zajednice, kroz participatorni proces koji uključuje sve sektore zajednice; · razmatranje i procjena alternativnih strateških opcija;· utvrđivanje dugoročnog lokalnog akcionog plana održivosti, koji sadrži mjerljive ciljeve;· planiranje sprovođenja plana, uključujući pripremu vremenskog rasporeda i podjelu odgovornosti između partnera;

�1

pove

lja o

odr

živo

sti e

vrop

skih

gra

dova

i m

jest

a

· uspostavljanje sistema i procedura za monitoring i izvještavanje o sprovođenju plana.

Moramo ispitati da li je unutrašnja struktura naših lokalnih vlasti odgovarajuća i efikasna da omogući razvijanje procesa lokalne Agende 21, uključujući dugoročne lokalne akcione planove za održivost. Možda će trebati poboljšati kapacitet organizacije, što će obuhvatiti reviziju političkih struktura, administrativnih procedura, korporativnog i interdisciplinarnog rada, raspoloživih ljudskih resursa i saradnje između vlasti, uključujući udruženja i mreže.

Potpisano u Aalborgu, Danska, 27. maja 1994. godine

Više od 120 evropskih gradova, mjesta i pokrajina do sada su potpisali Povelju iz Aalborga, i time, pristupili Kampanji za održivost evropskih gradova i mjesta.

Contents copyright (c) 1995. ICLEI © Generalitat de Catalunya sia. dma@gencat. net Page created 11. 03. 1998.

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

��

LJUBLJANSKA DEKLARACIJA

Evropska konferencija ministara odgovornih za regionalno planiranje (CEMAT)

13. CEMAT 2003.

16 – 17. 09. 2003, Ljubljana, Slovenija

O TERITORIJALNOJ DIMENZIJI ODRŽIVOG RAZVOJA

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

��

�5

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

PREDSTAVLJANJE LJUBLJANSKE DEKLARACIJE O TERITORIJALNOJ DIMENZIJI ODRŽIVOG RAZVOJA

Ministri država članica Savjeta Evrope odgovorni za regionalno planiranje, na svojoj 12. sjednici, održanoj prije tri godine u Hanoveru, u Njemačkoj, usvojili su Rukovodeće principe održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta. Na pragu trećeg milenijuma, a na kraju dekade koja je bila svjedok istorijskih koraka u integraciji Evrope, ministri su razmotrili presudne promjene koje su se odigrale na našem kontinentu između 1989. i 2000, identifikovali osnovne izazove održivog razvoja našeg kontinenta, utvrdili mjere održivog razvoja za različite tipove evropskih regiona i donijeli uputstva za jačanje saradnje država članica Savjeta Evrope i učešće regiona, opština i građana.

Komitet ministara Savjeta Evrope usvojio je 30. januara 2002. Preporuku državama članicama Savjeta Evrope da koriste Rukovodeće principe kao osnovu za planiranje i mjere održivog razvoja, da ih implementiraju u projekte prostornog razvoja i da omoguće bolju prostornu integraciju različitih regiona Evrope, kroz osnivanje regionalnih rukovodećih i administrativnih tijela. Rukovodeći principi održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta, koje je priznao Komitet ministara Savjeta Evrope, su značajan doprinos implementaciji strategije socijalne kohezije usvojene na Drugom samitu predsjednika država i vlada Savjeta Evrope 1997. i povezane strategije integrisanog i regionalno uravnoteženog razvoja našeg kontinenta. Zaista, Rukovodeći principi se mogu s pravom smatrati značajnim dokumentom,

slično Povelji iz Torremolinosa iz 1982, koju su oni zapravo potvrdili i unaprijedili u izvodljivu strategiju.

Odredbe dva osnovna dokumenta Savjeta Evrope u oblasti održivog prostornog razvoja predstavljaju polaznu osnovu i okvir Ljubljanske deklaracije o teritorijalnoj dimenziji održivog razvoja, koja je predložena za usvajanje na ovoj, 13. sjednici. Ljubljanska deklaracija nipošto ne nastoji da bude još jedan skup principa ili nova strategija, niti je ona zamišljena kao dopuna Rukovodećim principima, niti želi da se takmiči sa njima. Ona sadrži preporuke za implementaciju Rukovodećih principa, uzimajući u obzir stvarne činjenice, mogućnosti i izazove sa kojima se procesi evropske kohezije susreću i računajući na demokratsku odluku CEMAT-a o provođenju ove implementacije u budućnosti, radi ostvarivanja postavljenih ciljeva.

Ljubljanska deklaracija počiva na osnovnim principima Savjeta Evrope koje čine: ljudska prava, vladavina zakona i pluralistička demokratija. Deklaracija je takođe zasnovana na privrženosti Savjeta Evrope i posebno CEMAT-a ciljevima održivog razvoja. Ona ističe svijest o ekološkim i drugim problemima, vezanim za prostorni razvoj, kao i svijest o pojedinim geografskim regionima Evrope i tekućim procesima evropske integracije.

Ljubljanska deklaracija je izraz spremnosti i volje ministara država članica Savjeta Evrope odgovornih za prostorno planiranje, koji prisustvuju 13. sjednici CEMAT-a, da nastave promociju integrisanog pristupa ekonomskoj i socijalnoj koheziji i regionalno uravnoteženijem i održivom razvoju, ne ograničavajući se samo na naš kontinent, već doprinoseći održivom razvoju susjednih geografskih oblasti na istoku i jugu, kao i na globalnom nivou.

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

��

Posljednje ali ne manje važno, Ljubljanska deklaracija o teritorijalnoj dimenziji održivog razvoja iznova potvrđuje značajnu ulogu lokalnih i regionalnih vlasti Evrope u implementaciji principa održivosti.

Deklaracija ističe rastući značaj koncepta održivog razvoja, koji se ne posmatra samo kao ekološko pitanje. Pored široko prihvaćenih aspekata ekonomske, ekološke i socijalne održivosti, Deklaracija nas podsjeća da Rukovodeći principi održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta ovom konceptu dodaju dimenziju kulturne održivosti. Ona naglašava značaj kompleksnog i sveobuhvatnog sistema teritorije, koja je mjesto ljudskog stanovanja i aktivnosti, i osnova održivog razvoja.

Ljubljanska deklaracija upozorava na nedosljednost politike razvoja i iznosi, na jednoj strani, najistaknutije procese koji stavljaju na probu održivost naše zajedničke evropske budućnosti, a na drugoj strani, osnovne ciljeve politike prostornog razvoja, koja mora biti unapređivana da bi mogla odgovoriti tim izazovima. Navodi se da CEMAT implementira Rukovodeće principe održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta, a zatim slijede glavne izjave Deklaracije.

Transsektoralna, transevropska saradnja i saradnja sa ostalim zemljama svijeta i značajno povećana uloga regionalnih i lokalnih vlasti država članica Savjeta Evrope, presudne su karakteristike koje moraju biti unapređivane u budućim politikama prostornog razvoja, da bi se postigla efikasna primjena Rukovodećih principa održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta.

Vrijedno je pomena da je već Povelja iz Torremolinosa iz 1982. naglasila potrebu za sveobuhvatnim karakterom regionalnog/prostornog planiranja, koje mora biti obavljeno na način koji obezbjeđuje koordinaciju različitih sektoralnih politika i njihovu integraciju u obuhvatni pristup. Danas, više od dvadeset godina nakon Torremolinosa, cilj sveobuhvatnosti, shvaćen kao transsektoralni karakter politike prostornog razvoja, još nije postignut. Stoga on i dalje predstavlja jedno od ključnih pitanja implementacije Rukovodećih principa. Zato Ljubljanska deklaracija još jednom ističe da, radi postizanja održivosti, politike održivog razvoja moraju dostići znatno jaču transsektoralnu dimenziju.

Pristup održivog razvoja je važno sredstvo za implementaciju politike, koje omogućava da sve javne politike koje imaju teritorijalni uticaj budu ispitane i procijenjene, kako bi se ojačalo i uvećalo njihovo zajedničko djelovanje, kao i održivost njihovih ishoda. Deklaracija izražava očekivanja da će sektoralne politike u potpunosti uključiti dimenziju održivosti, naročito politike centralnih sektora, npr. transport, energija, poljoprivreda, itd.

Budući da teritorijalni uticaji razvoja prelaze državne granice, neophodna je horizontalna i vertikalna saradnja u oblasti prostornog planiranja, uključujući sve nivoe vlasti, sagledana posebno u svjetlu budućeg uvećanja Evropske unije. Neophodno je ne samo intenziviranje transevropske saradnje u oblasti prostornog planiranja, uključujući vlasti svih zemalja Evrope, već i uspostavljanje saradnje u ovoj oblasti sa zemljama susjednih kontinenata. To bi trebalo da doprinese izgradnji globalne perspektive održivog razvoja i zahtijeva nove inicijative i neophodno finansiranje.

��

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

Politike održivog prostornog razvoja zahtijevaju aktivno učešće, međuregionalnu saradnju, kao i saradnju lokalnih vlasti. Takođe je potrebno uključiti ili konsultovati u najvećoj mogućoj mjeri lokalne i regionalne vlasti u pitanjima koja ih se tiču, ali koja ne spadaju u njihovu nadležnost ili odgovornost. Za njih, politike prostornog razvoja obezbjeđuju važna sredstva ne samo za postizanje ekonomski, socijalno, kulturno i ekološki održivog razvoja, već i za jačanje lokalne i regionalne demokratije.

Lokalne i regionalne vlasti imaju nadležnosti na svojim nivoima i one mogu imati značajnu ulogu u transevropskoj saradnji. Zbog toga treba da imaju presudnu ulogu u implementaciji Rukovodećih principa održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta. Implementacija Principa kroz veliki broj prostornih projekata malih razmjera može biti važnija za njihovu izvodljivost od implementacije kroz nekoliko nacionalnih ili transnacionalnih projekata velikih razmjera. Ukoliko se Ljubljanska deklaracija o teritorijalnoj dimenziji održivog razvoja bude doživljavala kao snažna podrška regionalnim i lokalnim inicijativama održivog prostornog razvoja, onda ona sigurno neće biti pogrešno shvaćena.

Ljubljanska deklaracija završava time što ministri preuzimaju obavezu da naprave plan zajedničkih aktivnosti radi postizanja održivog razvoja evropskog kontinenta, i da podnose redovne izvještaje o implementaciji Rukovodećih principa, strukturi izvještavanja, indikatorima produžetka implementacije i procjeni napretka koju će izvršiti Komitet viših zvaničnika CEMAT-a. Deklaracija, na kraju, poziva da se podrži uloga prostornog planiranja i pristup prostornog razvoja, i promocija saradnje između zemalja članica, kao i saradnja na transevropskom

nivou. Ovo su efikasni načini postizanja održivosti i zato ih takođe treba njegovati kroz unapređenje saradnje Evropske unije i Savjeta Evrope.

LJUBLJANSKA DEKLARACIJA

Ljubljanska deklaracija o teritiorijalnoj dimenziji održivog razvoja

Mi, ministri država članica Savjeta Evrope prisutni na 13. sjednici evropske konferencije ministara odgovornih za regionalno planiranje, koja se održava u Ljubljani 16. i 17. septembra 2003, ispitavši dokument koji čini osnovu ove deklaracije i razmotrivši:

---> predanost Savjeta Evrope zaštiti i promociji ljudskih prava, vladavini zakona i pluralističkoj demokratiji, koja je našla konkretan izraz u različitim evropskim konvencijama i poveljama,---> privrženost Savjeta Evrope i naročito CEMAT-a cilju održivog razvoja, koja je iznova potvrđena kroz Rukovodeće principe održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta, usvojene na 12. sjednici CEMAT-a 2000, a koje je Komitet ministara Savjeta Evrope 2002. preporučio državama članicama (Prep (2002) 1),---> prisutne ekološke i druge probleme, vezane za prostorni razvoj, naročito one u vezi sa ekonomskom i socijalnom kohezijom i održivim i uravnoteženim razvojem Evrope, ---> specifičnu geografsku situaciju naše zajedničke Evrope, koja pruža raznovrsne mogućnosti koje se mogu realizovati kroz adekavatne politike i njihovu odgovornu implementaciju

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

��

u saglasnosti, saradnji i solidarnosti ljudi i državnih vlasti, regiona i lokalnih zajednica,---> tekuće procese evropskih integracija - pristupanje novih država članica Savjetu Evrope i najveće proširenje Evropske unije od njenog osnivanja – koji predstavljaju važne korake u izgradnji evropske kohezije, ---> našu spremnost da nastavimo sa promovisanjem integrisanog pristupa ekonomskoj i socijalnoj koheziji i regionalno uravnoteženijem i održivom razvoju, koji poštuje raznolikost i jedinstvenost Evrope, ---> našu odlučnost da Evropa takođe doprinese održivom razvoju svog geografskog okruženja na istoku i jugu, kao i na globalnom nivou, ---> ulogu lokalnih i regionalnih vlasti Evrope u implementaciji principa održivosti,

usvajamo sljedeću Deklaraciju:

1. Koncept održivog razvoja se postepeno učvršćivao tokom zadnje decenije 20. i početkom 21. vijeka, naročito poslije Zemaljskog samita u Riu 1992, a takođe ga potvrđuje i Svjetski samit u Johanezburgu, kao nezaobilaznu paradigmu razvoja i kao centralni elemenat međunarodnog programa rada. Međutim, različita tumačenja održivog razvoja i načina na koje se ovaj cilj može ostvariti, odražavaju raznovrsnost težnji ili vizija.

2. Održivi razvoj nije samo ekološko pitanje. Utvrđena su tri aspekta održivog razvoja: ekonomska održivost, ekološka održivost i socijalna održivost. Prvi aspekt podrazumijeva ekonomski rast i razvoj, drugi obuhvata integritet ekosistema i brigu o njihovom kapacitetu i bioraznolikosti, dok posljednji

obuhvata vrijednosti kao što su jednakost, osposobljenost, dostupnost i učešće. Pored ove tri komponente, Rukovodeći principi održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta uvode i četvrtu dimenziju: kulturne održivosti.

3. Teritorija je složen sistem, koji ne obuhvata samo urbanizovane, ruralne i druge prostore, npr. industrijsko zemljište, već prirodu u cjelini i okruženje u kome ljudi žive. Ona je mjesto i neophodan okvir ljudskog stanovanja i aktivnosti, i zato predstavlja osnovu održivog razvoja.

4. Nedosljedne razvojne politike prouzrokuju rizik, nekontrolisanu upotrebu zemljišta i neodrživi razvoj. One su štetne i za samu prirodu i za ljude, što se potvrdilo nekoliko puta kroz ljudske žrtve i pustošenja izazvana nesrećama koje su nedavno pogodile Evropu – kako prirodnim, kao što su zemljotresi i vulkanske erupcije, suše i poplave, tako i nesrećama izazvanim ljudskim faktorom, uključujući ratove, požare velikih razmjera, itd. Održivi prostorni razvoj sprečava ili značajno umanjuje ove rizike.

5. Brojni procesi stavljaju na probu održivost naše zajedničke evropske budućnosti. Ovi izazovi se naročito odnose na:

- disparitet ekonomskog i socijalnog razvoja između Evrope i nekih susjednih zemalja i između evropskih regiona, koji se ponekad poklapa sa administrativnim granicama, i unutar regiona, uvećavajući rizik od razvoja koji se odvija različitim brzinama;- isticanje socijalnih nejednakosti, stepena siromaštva i neujednačenog pristupa osnovnim artiklima i uslugama, stvarajući marginalizaciju i isključivanje;

��

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

- oštećenje prirodne sredine, degradaciju naseljenih oblasti i loše funkcionisanje fizičke i socijalne infrastrukture i usluga u velikom dijelu Evrope usljed pada ekonomije ili rata, dovodeći do neželjene migracije, uključujući migraciju izbjeglica;- povećanje obima saobraćajnih tokova, zakrčenje drumskog saobraćaja i rezultirajuće oštećenje prirodne sredine;- češće dešavanje prirodnih i ljudskim faktorom izazvanih nesreća, djelimično usljed klimatskih promjena, ugrožavajući ljudski život i prouzrokujući ozbiljne štete;- gubitak vitalnosti i kvaliteta života u mnogim ruralnim oblastima, uključujući depopulaciju, transformaciju i gubitak tradicionalnih ruralnih pejzaža i načina života, prirodnih resursa i ruralnog nasljeđa;- potrebu revitalizacije gradova i kontrole širenja gradova, kao i potrebu smanjenja prijetnje kulturnom identitetu i kolektivnim tradicijama evropskog života, vrstama naselja i nasljeđu.

6. Da bi adekvatno odgovorile na izazove održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta, politike prostornog razvoja moraju biti unaprijeđene, kako bi se:

- smanjili dispariteti, naročito kroz uravnoteženiju i efikasniju teritorijalnu lokaciju aktivnosti, infrastruktura i usluga radi povećanja njihove dostupnosti;- podržao uravnoteženi višecentrični razvoj evropskog kontinenta i formiranje funkcionalnih urbanih regiona, uključujući mreže malih i srednjih gradova, kao i mreže ruralnih naselja;

- obezbijedile mjere za revitalizaciju propadajućih naselja radi ponovnog razvoja eksploatisanih mjesta sa ciljem kontrole upotrebe zemljišta, smanjenja siromaštva i nezaposlenosti i poboljšanja kvaliteta gradskog života;- povećala efikasnost transportnih i energetskih mreža i sveli na minimum njihovi negativni uticaji, naročito kroz poboljšanje javnog putničkog transporta i iznalaženje multimodalnih rješenja protoka tereta;- spriječile i smanjile potencijalne štete od prirodnih nesreća, tako što bi se obrasci i struktura naselja učinili manje podložni takvim nesrećama;- zaštitila i unaprijedila prirodna i izgrađena okruženja, naročito tamo gdje su ona već zagađena ili ugrožena ili pod prijetnjom da takva postanu;- smanjila intenzifikacija, industrijalizacija i zavisnost od hemijskih sredstava u poljoprivredi, i to kroz politiku prostornog razvoja koja bi omogućila da raznolika ekonomska aktivnost otvori nove tržišne mogućnosti za stanovnike ruralnih oblasti;- uspostavila ravnoteža između očuvanja postojećeg kulturnog nasljeđa, dovođenja novih investicija i podržavanja postojećih životnih i radnih zajednica u urbanim i ruralnim oblastima;- povećalo učešće građana u pristupima prostornog razvoja i u osmišljavanju i implementaciji politika prostornog razvoja.

7. Prema tome, od usvajanja Rukovodećih principa održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta na 12. sjednici CEMAT-a 2000. godine, CEMAT kontinuirano doprinosi unapređivanju pristupa održivog razvoja, kroz intenziviranje naučnih i političkih rasprava o najistaknutijim temama i pitanjima uravnoteženog

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

�0

i održivog razvoja Evrope. Organizuje skupove, donosi važne zaključke i smjernice, nadgleda pozitivne primjere politika održivosti i prati uspješne primjere transevropske saradnje, kao što je iznijeto u dokumentima 13. CEMAT-ove sjednice iz 2003.

8. Međutim, da bi se postigla održivost, politike održivog razvoja moraju dostići znatno jaču transsektoralnu dimenziju. Pristup prostornog razvoja uključuje saradnju različitih sektora aktivnosti, različitih nivoa vlasti, i različitih zainteresovanih strana. Zato je on važno sredstvo implementacije politike, koje pruža široko prihvatljiva rješenja. On omogućava da sve javne politike koje imaju teritorijalni uticaj budu ispitane i procijenjene radi jačanja i povećanja njihovog kombinovanog djelovanja i održivosti njihovih rezultata. Međutim, sektoralne politike treba da same, u potpunosti integrišu dimenziju održivosti, naročito centralni sektori, npr. transport, energija, poljoprivreda i dr.

9. Teritorijalni uticaji razvoja prelaze nacionalne, regionalne, lokalne ili bilo koje druge administrativno utvrđene granice. Zato je transevropska saradnja u oblasti prostornog planiranja, koja bi obuhvatila sve nivoe vlasti, od neprocjenjive važnosti i zahtijeva unapređivanje.

10. Proširenje Evropske unije je jedinstvena prilika, ali u isto vrijeme i krajnja potreba, za intenziviranje transevropske saradnje u oblasti prostornog razvoja. Ta saradnja treba da se ostvaruje kroz saradnju vlasti starih i novih država članica Evropske unije i drugih država – članica Savjeta Evrope na primjer – i kroz uspostavljanje saradnje u ovoj oblasti evropskih zemalja i zemalja susjednih kontinenata. Neophodno je obezbijediti nove inicijative i finansijska sredstva za poboljšavanje takve saradnje,

viđene kao investicije koja će imati dalekosežne koristi ne samo za koheziju i uravnotežen razvoj Evrope, već i za njenu perspektivu u svijetu globalizacije.

11. Efektivan prostorni razvoj zahtijeva aktivno učešće i prilagođavanje zasnovane na regionalnim razlikama i lokalnim potrebama. Regionalni nivo vlasti doprinosi jačanju razvojnih inicijativa i omogućava da one postignu optimalne rezultate kroz međuregionalnu saradnju. U okviru svojih zadataka, lokalne vlasti mogu sarađivati jedna sa drugom, sa drugim vlastima u svojoj zemlji i, ukoliko Zakon dozvoljava, sa vlastima drugih država. U procesu donošenja odluka o pitanjima koja ih se tiču, ali koja ne spadaju u okvir njihove vlasti ili odgovornosti, treba uključivati ili konsultovati što je moguće više lokalne i regionalne vlasti.

12. Prostorni razvoj obezbjeđuje znatna sredstva lokalnim i regionalnim vlastima. Interakcija političkih tijela, organa i partija, nevladinih organizacija, profesionalnih i drugih unija i građana u procesu donošenja odluka vezanih za prostorni razvoj predstavlja važan faktor lokalne i regionalne demokratije. Lokalne i regionalne vlasti koje su nadležne za prostorno planiranje i politiku prostornog razvoja na svojim nivoima, mogu imati važnu ulogu u transevropskoj saradnji i biti veoma efikasne u implementaciji politike prostornog razvoja na lokalnom nivou.

Mi, ministri država članica Savjeta Evrope odgovorni za regionalno / prostorno planiranje, uzevši u obzir univerzalnu važnost održivog razvoja, svjesni izazova održivosti i prepoznavši značaj tekućih evropskih integracija, ističemo da je pristup prostornog razvoja neophodan metod za ostvarivanje cilja održivog razvoja i stoga:

�1

ljubl

jans

ka d

ekla

raci

ja

- obavezujemo se da ćemo napraviti plan kombinovanih aktivnosti radi obezbjeđivanja održivog razvoja evropskog kontinenta, i da ćemo svake treće godine podnositi izvještaj CEMAT-u i Komitetu ministara Savjeta Evrope o implementaciji Rukovodećih principa održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta;- povjeravamo Komitetu viših zvaničnika CEMAT-a da definiše strukturu našeg izvještavanja i indikatore nastavka implementacije, i da izvrši procjenu napretka u implementaciji Rukovodećih principa održivog prostornog razvoja evropskog kontinenta;- pozivamo države članice Savjeta Evrope da podrže i unaprijede ulogu prostornog planiranja u svojim razvojnim politikama, da promovišu horizontalnu i vertikalnu saradnju unutar država kao i na transevropskom nivou, i da sarađuju u okviru EPSON-a;- upućujemo molbu Komitetu ministara, Parlamentarnoj skupštini, Kongresu lokalnih i regionalnih vlasti Savjeta Evrope, kao i Evropskoj uniji, da podrže ulogu pristupa prostornog razvoja na transevropskom nivou, kao važnog sredstva za postizanje održivosti;- pozivamo Evropsku uniju i Savjet Evrope da unaprijede svoju saradnju u oblasti prostornog razvija i molimo Evropsku komisiju da, na osnovu iskustava Interreg, Phare, Tacis, Cards i Meda programa, definiše sredstva koja bi olakšala transevropsku saradnju evropskih, i susjednih zemalja u oblasti prostornog razvoja, radi sprečavanja podjela nastalih usljed neuravnoteženog razvoja;- pozivamo Komitet ministara da, u okviru Trećeg samita Savjeta Evrope, uzme u razmatranje održivi prostorni razvoj.

CIP - Каталогизација у публикацијиЦентрална народна библиотека Црне Горе, Цетиње

69:502.131.1(4) (093.2)

ODRŽIVA gradnja : evropska dokumenta iz oblasti održivog prostornog razvoja / [prevod Vesna Leković i Radmila Vojinović ; fotografijeNataša Ilinčić]. - Kotor : EXPEDITIO, 2006 (Herceg Novi : Biro-konto). - 42 str. :ilustr. ; 23 cm

Tiraž 1000. - Bilješke uz tekst. - Bibliografijauz pojedina poglavlja

ISBN 86-907269-8-5

a) Грађевинарство - Одрживи развој - Европа - ДокументиCOBISS.CG-ID 10613776