Odlewnictwo Współczesne Polska i Świat - 3/2014

ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNEPOLSKA I ŚWIAT

MODERN FOUNDRYPOLAND AND THE WORLD

BHP INSTYTUTU ODLEWNICTWA ORAZ ZAKŁADÓW METALURGICZNYCH

Informacja naukowo-techniczna

3/2014ISSN 1898-7257

"Gdy nadchodzi wrzesień, (...)a z nim razem jesień, stoją grzyby dumnie, wystrojone szumnie".

Hubert Adamczyk

Wydawca/Publisher:

INSTYTUT ODLEWNICTWA

w Krakowie

REDAKTOR NACZELNY/ EDITOR IN CHIEF:

Andrzej BALIŃSKI

ZESPÓŁ REDAKCYJNY/TEAM:

Jerzy J. SOBCZAK, Jerzy TYBULCZUK, Andrzej GAZDA, Piotr DUDEK, Joanna MADEJ, Marta KONIECZNA, Anna SAMEK-BUGNO, Katarzyna POTĘPA

PROJEKT OKŁADKI/COVER DESIGN:

Katarzyna POTĘPA

RADA PROGRAMOWA/PROGRAM BOARD:

Zbigniew RONDUDA (Przewodniczący), Mariusz HOLTZER (Z-ca Przewodniczącego), Tadeusz BOGACZ, Józef DAŃKO, Zbigniew GÓRNY , Adam TABOR,

Andrzej JOPKIEWICZ, Janusz MIKLASZEWSKI, Mariusz URBANOWICZ

ADRES REDAKCJI/EDITORIAL OFFICE:

„Odlewnictwo Współczesne – Polska i Świat” 30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 73

tel. (012) 26-18-381, fax (012) 26-60-870 http://www.iod.krakow.pl

e-mail: [email protected]

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE

ALL RIGHTS RESERVED

Żadna część czasopisma nie może być powielana czy rozpowszechniana bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich.

No part of the magazine may be reproduced or distributed without the written permission of the copyright holder.

Printed in Poland

ISSN 1898-7257

STUDIES AND RESEARCHBHP Institute of Foundry and metallurgical plants.........................................................6

SCIENTIFIC AND TECHNICAL INFOR-MATION..............................................21

EVENTS...........................................47

PUBLICATIONSPublication.............................................54

Kwartalnik naukowo-technicznyRocznik 7, nr 2/2014

BADANIA I STUDIABHP Instytutu Odlewnictwa oraz zakładów metalurgicznych......................................6

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZ-NA.......................................................21

WYDARZENIA..................................47

PUBLIKACJEWydawnictwa..........................................54

Badania i studia

BHP INSTYTUTU ODLEWNICTWA ORAZ ZAKŁADÓW META-LURGICZNYCH

Patryk SkierskiInstytut Odlewnictwa, ul. Zakopiańska 73, 30-418 Kraków

Wprowadzenie:

W Instytucie Odlewnictwa, jak i w in-nych zakładach metalurgicznych, ryzyko powstawania urazów i uszkodzeń ciała wy-nika z różnorodnych czynników gorących oraz ich zróżnicowanego natężenia i stop-nia oddziaływania na stanowiskach pracy. Podstawowe czynniki jakie zaliczamy do gorących to: płomień, ciepło konwekcyjne, promieniowanie cieplne (podczerwone), iskry, stopiony metal lub jego rozpryski, ciepło kontaktowe (kontakt z gorącymi przedmiotami o wysokiej temperaturze). W przemyśle, na wielu stanowiskach pracy, człowiek narażony jest na działanie wyżej wymienionych czynników, przede wszyst-kim w branżach takich jak hutnictwo metali i szkła, odlewnictwo, przemysł metalur-giczny, ale także w zakładach piekarni-czych czy restauracjach. W odlewnictwie, osobami które mają z nimi przede wszyst-kim do czynienia są zalewacze form od-lewniczych, obsługa pieców do topienia i obróbki cieplnej odlewów a także pra-cownicy odpowiedzialni za spust metalu z pieców i jego transport, wybijanie odle-wów z form, suszenie form i rdzeni, pra-ce na platformie przy systemie odlewania ciągłego i przy spuście żużla. Każdy z nich jest narażony na wysokie temperatury, promieniowanie podczerwone, a niektórzy dodatkowo na rozpryski ciekłego metalu czy odpryski gorącego żużla.

Źródło: Wolska 2001.

Rys. 1. Przykład stanowiska pracy, na którym pra-cownik narażony jest na działanie czynników go-rących. Spust surówki z wielkiego pieca; pierwszy garowy w kombinezonie z materiału metalizowane-go, wykonuje typowe czynności podczas spustu su-rówki; temperatura surówki wynosi 1430–1480 °C.

Odlewnictwo Współczesne

7

Badania i studia

Rodzaje zagrożeń [1]By zrozumieć istotę zagrożenia, na

jakie narażeni są pracownicy, należy wyjaśnić kilka istotnych pojęć. Przede wszystkim co to jest płomień. Płomień jest źródłem ciepła konwekcyjnego, po-woduje podwyższenie temperatury oto-czenia, często jest elementem procesu technologicznego, który źle przeprowa-dzony może być przyczyną niekontrolo-wanego rozprzestrzeniania się ognia, co w efekcie może grozić zapaleniem odzie-ży i związanych z tym poparzeń. Ważnym pojęciem jest także promieniowanie pod-czerwone, czyli nieodzowny i dominujący czynnik w przemyśle metalowym wystę-pujący często jako skutek uboczny pro-cesów technologicznych. Promieniowanie to jest groźne, ponieważ powoduje wzrost temperatury tkanki. Promieniowanie pod-czerwone dzieli się na trzy zakresy zależ-nie od długości fali:

IR-A - podczerwień bliska: 780−1400 nm IR-B - podczerwień średnia: 1400−3000 nm IR-C - podczerwień daleka: 3000 nm− 1 mm. Jeżeli pracownik wystawiony jest na dzia-łanie tego czynnika o dużym stopniu na-tężenia przez stosunkowo długi czas, na-stępuje rumień cieplny, przegrzanie skóry, co niejednokrotnie prowadzi do oparzeń. Największą zdolnością wnikania w skórę charakteryzuje się podczerwień bliska ir-a.

Niebezpiecznym czynnikiem jest nie-wątpliwie promieniowanie nadfioletowe (UV). Wyróżniamy trzy pasma promienio-wania optycznego:uva 315−400 nm uvb 280−315 nm uvc 100−280 nm W związku z coraz częstszym stosowa-niem palników plazmowych i elektrycz-nych łuków spawalniczych zwiększa się liczba osób narażonych na działanie tego tupu promieniowania, którego najczęst-szym objawem jest rumień skóry, złusz-czanie się naskórka, oparzenie, wzrost pigmentacji, jak również zmiany nowo-tworowe.

Rozpryski płynnego metalu także stanowią niebezpieczne zagrożenie na wielu stanowiskach pracy, głównie w hu-tach i odlewniach, gdzie pracownicy nara-żeni są na działanie dużych ilości ciekłe-go metalu. Poparzenia ciekłym metalem bywają przyczyną poważnych, a nawet śmiertelnych wypadków.

Ciepło kontaktowe to zagrożenie do-tyczące przede wszystkim rąk oraz stóp, gdy podczas wykonywania pracy mamy do czynienia z gorącymi przedmiotami czy powierzchniami, które mogą wynosić kilkaset stopni Celsjusza.

Skutki działania czynników gorących na człowieka to przede wszystkim opa-rzenia. Oparzenie to uszkodzenie skóry oraz niejednokrotnie głębiej położonych tkanek lub narządów, wskutek działania ciepła, żrących substancji chemicznych, prądu elektrycznego, promieniowania. W zależności od rozległości uszkodzeń dzielimy je na trzy stopnie:1. Oparzenia pierwszego stopnia - uszko-dzeniu ulega jedynie naskórek. Objawami są zaczerwienienia skóry, ból. Nie pozo-stawia blizn.2. Oparzenia drugiego stopnia – uszko-dzenia obejmują naskórek i skórę właś-ciwą lub jej część, pojawiają się pęcherze z surowiczym płynem, obrzęk oraz ból. Skóra jest biała z czerwonymi punktami w okolicy cebulek włosowych.3. Oparzenia trzeciego stopnia - martwica obejmuje skórę właściwą wraz z naczynia-mi i nerwami skórnymi. Skóra przyjmuje barwę białoszarą, jest twarda i sucha. Goi się długo i zazwyczaj wymaga przeszcze-pu. Pozostawia widoczne blizny.

Pomimo wprowadzania rozwiązań or-ganizacyjnych i technicznych, których zadaniem jest ograniczanie narażenia pracowników na działanie czynników go-rących, często zachodzi konieczność sto-sowania środków ochrony indywidualnej, by zapobiec poparzeniom oraz innym obrażeniom ciała.

W latach 2008-2009 zostały wprowa-dzone istotne zmiany odnośnie norm do-tyczących wymagań i metod badań odzie-ży, obuwia i rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi. Obecne normy (europejskie) zawierają wymagane pa-


8

rametry charakteryzujących właściwości ochronne odzieży, rękawic i obuwia, naj-częściej w postaci klas ochrony lub pozio-mów skuteczności.

Właściwy dobór odzieży ochronnej, rękawic i obuwia do zagrożeń występu-jących w tych niestandardowo gorących stanowiskach pracy wymaga ustalenia zależności między oceną ryzyka na sta-nowiskach pracy a klasą ochrony, jaką

zapewniają środki ochrony indywidualnej w odniesieniu do poszczególnych parame-trów. Stąd też najważniejszą kwestią przy prawidłowym doborze jest ocena ryzyka w odniesieniu do rodzaju działalności za-wodowej, a także poszczególnych stano-wisk pracy i wykonywanych czynności, co umożliwi zidentyfikowanie wszystkich nie-bezpiecznych czy szkodliwych czynników będących źródłem ryzyka. [2]

Poziom ryzyka

Rodzaj ryzyka Przykłady pracy Poziom promieniowania

podczerwonego w/m2

Ryzyko małe

Możliwe sporadyczne narażenie i kontakt z gorącymi obiektami, rozpryski gorącego metalu, promieniowanie ultrafioletowe.

Prace wykonywane w sąsiedztwie niewielkiego płomienia, spawanie, cięcie metali, operacje wykonywane w przemyśle szklanym i metalowym w pewnej odległości od otwartego płomienia i źródeł promieniowania podczerwonego.

do 2 000

Ryzyko średnie

Możliwość kontaktu z płomieniem, dużymi rozpryskami ciekłych metali, gorącymi obiektami.

Prace wykonywane w pobliżu pieców w stalowniach, walcowniach, niektóre prace związane z naprawą pieców.

2 000-20 000

Ryzyko duże

Kontakt z płomieniem, stopionymi metalami, gorącymi obiektami, prace wykonywane blisko źródeł o intensywnym promieniowaniu podczerwonym.

Prace wykonywane w bliskim sąsiedztwie pieców hutniczych, wszystkie akcje strażackie.

powyżej 20 000

Tabela 1. Przykłady prac wykonywanych na stanowiskach pracy w warunkach termicz-nych z uwzględnieniem ryzyka

Mokre materiały wsadowe to najpo-ważniejsze zagrożenie. Kiedy ciekły metal wejdzie w kontakt z zawierającym wodę materiałem, woda natychmiast zamie-nia się w parę, powiększając swoją obję-tość do 1600 razy, powodując gwałtowną eksplozję. Bez żadnych sygnałów ostrze-gawczych piec gwałtownie wyrzuca cie-kły metal i kawałki rozgrzanego metalu, stwarzając zagrożenie dla pracujących

tam ludzi, samego pieca, wyposażenia i pomieszczeń. Eksplozja spowodow na ze-tknięciem gorącego metalu z wodą może mieć miejsce w każdego rodzaju odlewni, ale jej skutki dla odlewni stosującej pie-ce indukcyjne mogą być poważniejsze. Powstaje bowiem ryzyko dalszych eks-plozji w wyniku kontaktu ciekłego metalu z wodą pochodzącą z uszkodzonego eks-plozją systemu chłodzenia pieca. Gwałto-


9

1. PN-EN 340:2006 (EN 340:2004) Wymagania ogólne2. PN-EN 388:2006 (EN 388:2003) Rękawice chroniące przed zagrożeniami

mechanicznymi3. PN-EN 407:2007 (EN 407:2004) Rękawice chroniące przed zagrożeniami

termicznymi (gorąco i/lub ogień)4. PN-EN 420:2005 (EN 420:2003) Rękawice ochronne – Wymagania ogólne

i metody badań5. PN-EN 12477:2005 (EN 12477:2001) Rękawice ochronne dla spawaczy6. PN-EN 14116:2008 (EN 14116:2008) Odzież ochronna. Ochrona przed

gorącem i płomieniem. Materiały, układy materiałów i odzież o ograniczonym rozprzestrzenianiu płomienia (oryg.)

7. PN-EN 61482-1-2:2007 (EN 61482-1-2:2007) Prace pod napięciem. Ubiory zabezpieczające przed termicznymi zagrożeniami spowodowanymi łukiem elektrycznym – Część 1: Metody badań – Metoda 2: Określenie klasy ochrony materiału i ubioru przed łukiem, z użyciem wymuszonego i ukierunkowanego łuku w komorze probierczej.

8. PN-EN ISO 11611:2009 (EN ISO 11611:2007) Odzież ochronna dla spawaczy i pracowników w zawodach pokrewnych

9. PN-EN ISO 11612:2008 (EN ISO 11612:2008) Odzież ochronna - Odzież chroniąca przed czynnikami gorącymi i płomieniem (oryg.)

10. PN-EN ISO 20345:2007 (EN ISO 20345:2004) Środki ochrony indywidualnej – Obuwie bezpieczne

11. PN-EN ISO 20346:2007 (EN ISO 20346:2004) Środki ochrony indywidualnej – Obuwie ochronne

12. PN-EN ISO 20347:2007 (EN ISO 20347:2004) Środki ochrony indywidualnej – Obuwie zawodowe

13. IEC 61482-2:2009 Live working – Protective clothing against the thermal hazard sof an electric arc – Part 2: Requirements.

Tabela 2. Normy dotyczące środków ochrony indywidualnej, obowiązki pracodawców i zasady doboru odzieży ochronnej.

wana i nieprzewidywalna natura eksplozji sprawia, że noszenie ubrań ochronnych w odlewniach jest absolutnym nakazem, gdyż może zapobiec potencjalnemu kale-ctwu lub śmierci spowodowanej poparze-niami.

By pracownicy mogli unikać zagrożeń w pracy z roztopionym metalem, ważne jest stosowanie bezpiecznej odległości, ponieważ im większa odległość od cie-kłego metalu tym większe bezpieczeń-stwo. Obecnie coraz większą popularność zdobywają systemy zdalnego załadunku i kontroli komputerowej. Pozwalają one wykonywać pracę z bezpiecznej dla czło-wieka odległości. Gdy utrzymanie bez-piecznej odległości nie jest możliwe sto-

suje się bariery ochronne, np. w kabinie stacji kontroli zalewania. Oczywiście naj-ważniejszym elementem ochrony perso-nalnej jest odpowiednio dobrane ubranie ochronn. Osuszanie i zdalny załadunek materiału wsadowego, stosowanie barier ochronnych oraz odpowiedniego ubioru mogą w znaczący sposób przyczynić się do redukcji wypadków związanych z zała-dunkiem pieca czy też wszelkimi pracami związanymi z ciekłym metalem.

Istnieje szereg norm europejskich, które określają wymagania dla odzieży, rękawic, obuwia, mających za zadanie ochronę przed czynnikami gorącymi. Wy-kaz tych norm przedstawiono w tabeli 2. [6]


10

Prawo polskie przewiduje także zasady doboru odzieży, rękawic i obuwia ochron-nego w zależności od zagrożeń na stano-wiskach pracy. Podstawowe zasady sto-sowania środków ochrony indywidualnej w środowisku pracy są zawarte w dyrekty-wie 89/656/EWG z 2002 roku, przeniesio-nej do prawa polskiego na mocy rozporzą-dzenia ministra pracy i polityki społecznej z dnia 11 czerwca 2002 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych prze-pisów bhp (Dz.U. nr 91, poz. 811), która określa obowiązki pracodawcy, dotyczą-ce zapewnienia bezpiecznego stosowania środków ochrony indywidualnej. [4]

Odpowiedzialność za stosowanie środ-ków ochrony indywidualnej na stanowisku pracy ponosi pracodawca, którego pod-stawowe obowiązki i zakres odpowiedzial-ności obejmują:

1. nieodpłatne dostarczenie pracowni-kom środków ochrony indywidualnej,

2. dobór odpowiednich środków ochrony indywidualnej do istniejących zagro-żeń, na podstawie wyników przepro-wadzonej analizy,

3. przeszkolenie pracowników w zakresie stosowania środków ochrony indywi-dualnej,

4. zapewnienie odpowiednich procedur przechowywania utrzymania, a także koniecznych napraw środków ochrony indywidualnej.

Pracodawca jest również zobowiąza-ny do określenia warunków stosowania środków ochrony indywidualnej. Wytycz-ne w tym zakresie powinny uwzględniać poziom ryzyka, częstotliwość ekspozycji, charakterystykę każdego stanowiska pra-cy i efektywność środka ochrony indywi-dualnej.

Jeżeli na stanowiskach pracy stwier-dzono występowanie narażenia pracow-ników na czynniki gorące należy określić poziom i zakres ochrony, jaką mają za-pewnić odzież, rękawice i obuwie ochron-ne w sposób szczegółowy (np. rodzaj za-grożenia: odpryski stopionego żelaza ok. 200 g) lub w sposób ogólny (poziom ryzy-

ka duży, średni lub mały (tab. 3.). Biorąc pod uwagę zagrożenia występujące na go-rących stanowiskach pracy, można ustalić trzy poziomy ryzyka, które ułatwią dobór odzieży, rękawic i obuwia chroniących przed czynnikami gorącymi. W zależności od stanowiska pracy i rodzaju wykony-wanych czynności pracownik może być narażony na jeden lub więcej czynników niebezpiecznych, powinien więc być wy-posażony w odpowiednią odzież ochron-ną, której stosowanie powoduje obniżenie narażenia na czynniki gorące.Należy wybierać odpowiednią odzież, rę-kawice i obuwie ochronne, uwzględniając podane niżej wytyczne:

1. wybierz odzież, rękawice i obuwie oznakowane znakiem CE, co ozna-cza że spełnia zasadnicze wymaga-nia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w obszarze projektowania i produkcji (zgodność z dyrektywą 89/686/EWG).

2. dobierz odzież ochronną, rękawice ochronne i obuwie o cechach ochron-nych odpowiednio do faktycznie wy-stępujących zagrożeń:

• wybierz rodzaj odzieży, rękawic i obuwia i na podstawie odpowiednich norm eu-ropejskich określ poziomy skuteczności odpowiedni do rodzaju i intensywności zagrożeń. Wskazówki doboru przedsta-wiono w tabeli 3,

• upewnij się, że wytypowane środki nie będą powodować wzrostu zagrożeń (np. środki ochrony indywidualnej powin-ny charakteryzować się właściwościami antyelektrostatycznymi w sytuacji, gdy istnieje ryzyko wybuchu),

• upewnij się, że odzież, rękawice i obu-wie spełniają wymagania w zakresie ergonomii i uwzględniają stan zdrowia użytkownika, uwzględnij wszelkie za-grożenia, które mogą wynikać ze stoso-wania środków ochrony indywidualnej, wpływ na fizjologię, komfort użytko-wania, możliwość występowania alergii (np. na chrom czy lateks kauczuku na-turalnego), fizyczną wydolność pracow-nika oraz jego ograniczenia medyczne


11

dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej,

• wyroby zapewniające większy poziom ochrony niż jest wymagany nie są ko-nieczne. Może to bowiem powodować niebezpieczny w skutkach dyskomfort i/lub nadmierny stres,

• upewnij się, że możliwe jest dopasowa-nie do wyroby ochronnego użytkownika po odpowiednim wyregulowaniu,

• jeżeli na stanowisku pracy występuje więcej niż jedno zagrożenie, w konse-kwencji czego konieczne jest stosowanie więcej niż jednego typu środka ochrony indywidualnej, wybierz środki ochro-ny indywidualnej tak zaprojektowane, aby były wzajemnie kompatybilne i nie powodowały ograniczenia właściwości ochronnych,

• przed dokonaniem ostatecznego dobo-ru sprawdź, czy środki ochrony indywi-dualnej są odpowiednie do istniejących warunków pracy, rozważ koszt użyt-kowania sprzętu, w tym koszt zakupu, sprawdź, jaki rodzaj usług w zakresie utrzymania i wymiany części zamien-nych ma w swojej ofercie producent.

Rys. 2. Przykładowe konstrukcje odzieży z tkanin aluminizowanych, chroniącej przed czynnikami go-rącymi.

Źródło: CIOP


12

Tabela. 3. Zasady doboru odzieży, rękawic, obuwia chroniących przed czynnikami gorą-cymi do poziomów ryzyka na stanowiskach pracy

Zagrożenie Przykłady wykonywanych

prac

Poziom natężenia

promieniowania podczerwonego,

W/m2

Wymagania jakie powinna spełniać odzież ochronna,

rękawice ochronne, obuwie o cechach ochronnych

Mały poziom ryzyka: ograniczona ekspozycja na czynniki gorącemałe płomienie – kontakt przypadkowy

kontakt z płomieniem z palnikiem Bunsena

do 2 000 - odzież wykonana z materiałów spełniających wymagania normy PN-EN 14116

większe płomienie i ciepło konwekcyjne

praca w bliskiej odległości od pieca (proces produkcyjny) prace wykonywane w pobliżu niewielkiego płomienia

- odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziomy: A1, B1 i C1, rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 3x3xxx

promieniowanie cieplne

spawanie, cięcie, - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612 (A1), od poziomu C1 w zależności od natężenia promieniowania cieplnego, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 3xx3xx

iskry i drobne rozpryski stopionych metali

spawanie i cięcie metali

- odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11611, A1, klasa 1, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 12477, - obuwie np. klasyfikacji I, model C, S1, HRO, SRC

operacje wykonywane w przemysłach szklarskim i metalowym, w pewnej odległości od otwartego płomienia i źródeł promieniowania podczerwonego, odlewnictwo stopów saluminium i żelaza

- odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom D1 i E1, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, - obuwie np. klasyfikacji I, model C, S3, HI, HRO, SRC

ciepło kontaktowe

sporadyczny kontakt z: gorącymi obiektami, praca w kontakcie z gorącymi narzędziami lub substancjami, praca na gorącej powierzchni

- odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1, F1, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 32(lub 3)xxxx, - obuwie zawodowe, ochronne lub bezpieczne z podeszwami odpornymi na kontakt z gorącym podłożem (HRO)

Źródło: Andrzejewska A. i inni, 2005.


13

Średni poziom ryzyka: ekspozycja na wysokie poziomy czynników gorącychpromieniowanie cieplne

praca w bliskiej odległości od pieca, obróbka cieplna

2 000 – 20 000 - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1, B2 i C2, -rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 4223xx, - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom B1, C3, E1, F1 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407

promieniowanie cieplne i przypadkowy płomień

prace wewnątrz pieców, możliwość kontaktu z otwartym płomieniem,

- odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziomA1+A2, B2 i C2,- rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 4233xx

duże rozpryski ciekłych metali, gorącymi przedmiotami

prace wykonywane w bardzo bliskiej odległości od pieców hutniczych, w stalowniach, walcowniach, niektóre prace związane z naprawą pieców, wszystkie akcje strażackie

odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziomA1+A2, B2 i C2, D2, E2, F2,- rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 4233xx

Duży poziom ryzyka: ekspozycja na gorąco i/lub płomień oraz duże ilości płynnego metaluintensywne promieniowanie cieplne i kontakt z otwartym płomieniem, stopionymi metalami, gorącymi przedmiotami

prace wykonywane blisko źródeł intensywnego promieniowania podczerwonego, np. stanowisko hutnika, odlewnika, rdzeniarza

ponad 20 000 - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziomy: A1+A2, B2, C2, E3,F2, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 43xxx4, - obuwie zgodne z normą PN-EN ISO 20345, model C, HI, HRO, SRC

Podstawową odzieżą ochronną jest ubranie wierzchnie, noszone na odzież ochronną wtórną, jest ono zaprojektowa-ne w sposób zapewniający jak najpełniej-szą ochronę. Odzież ochronna podstawo-wa powinna być noszona w warunkach bezpośredniej bliskości ciekłego metalu.

Ubranie może być wykonane z tka-nin aluminizowanych, skóry, specjalnych

syntetyków i wełny. Odlewnicy pracujący z lub w bezpośrednim sąsiedztwie ciekłego metalu są zobowiązani do noszenia odzie-ży ochronnej podstawowej. Palne ubranie jest główną przyczyną ciężkich poparzeń ciekłym metalem. [5]


14

Rys. 3. Pracownik Instytutu Odlewnictwa w stroju podstawowym aluminizowanym

Niektórzy producenci ubrań ochron-nych klasyfikują je pod kątem zastoso-wania przy różnych rodzajach metali oraz ich stopów. Dla ochrony, tułowia, rąk i nóg przed gorącem promieniującym za-leca się używanie ubrań z tkanin alumini-zowanych, które odbijają iskry i ok. 90% promieniowania cieplnego. Obecnie pol-skie normy przedstawiają wymagania dla poszczególnych parametrów charaktery-zujących właściwości odzieży chroniącej przed czynnikami gorącymi w postaci klas ochrony, opartych na wynikach badań laboratoryjnych materiałów. Efektywna ochrona pracowników przed czynnikami gorącymi może być zapewniona jedynie wtedy, gdy zastosowana odzież ochronna jest dobrana zarówno odpowiednio do po-ziomu zagrożeń, jak i rodzaju wykonywa-nej pracy. [7]

Odzież ochronna przeznaczona dla pracowników narażonych na działanie czynników gorących musi spełniać odpo-wiednie wymagania i normy. Wymagania

te (z wyłączeniem gorących cieczy) są za-warte w normie PN-EN 531:1999. Przed-stawiono w niej wymagania i metody ba-dań materiałów odzieżowych oraz podano wskazówki dotyczące konstrukcji odzieży chroniącej przez dużymi rozpryskami cie-kłych metali. Norma obejmuje swoim za-kresem również kaptury i getry, natomiast inne rodzaje ochrony głowy, rąk i stóp są z niej wyłączone. Odzież ochronna spełnia-jąca wymagania normy PN-EN 531:1999 jest przeznaczona do ochrony pracownika przed krótkim kontaktem z płomieniem i przynajmniej jednym rodzajem innego czynnika gorącego (ciepło konwekcyjne, promieniowanie cieplne, duże rozpryski ciekłego metalu) lub kombinacją tych czynników. Odporność odzieży na każdy rodzaj czynnika jest określona za pomo-cą kodu literowego (odporność na ciepło konwekcyjne – litera B, odporność na pro-mieniowanie cieplne – litera C, odporność na duże rozpryski ciekłych metali: stopy aluminium – litera D, żelazostopy – litera E) i podawana w klasach. Wyższa klasa oznacza większy poziom ochronny wyro-bu. [8]

Każdy rodzaj odzieży chroniącej przed czynnikami gorącymi powinien być ozna-czony literą A. Oznacza, to że podczas badania odporności na, zapalenie próbki materiałów nie powinny się palić (czas pa-lenia i żarzenia nie może być dłuższy od 2 s), topić oraz nie mogą tworzyć się na nich dziury.

Wyroby odzieżowe, które są przezna-czone do ochrony przed ciepłem konwek-cyjnym, powinny charakteryzować się przynajmniej klasą ochrony B1 według tabeli 4 (HTI w tabeli oznacza wskaźnik przenikania ciepła, badanie wg PN-EN 367:1996). Wyroby odzieżowe, które są przeznaczone do ochrony przed promie-niowaniem cieplnym, powinny charakte-ryzować się przynajmniej klasą ochrony C1 wg tabeli 5, przy gęstości promienio-wania cieplnego równego 20 kW/m2 (ba-danie wg PN-EN 366:1995 [3]). Odpor-ność odzieży na promieniowanie cieplne jest definiowana za pomocą stopnia prze-noszenia ciepła t2. [9]


15

Tabela 4. Klasy ochrony odzieży chronią-cej przed ciepłem konwekcyjnym

Klasa ochrony

Zakres wartości HTI [s]min. max.

B1 3 6B2 7 12B3 13 20B4 21 30B5 31

Źródło: CIOP

Tabela 5. Klasy ochrony odzieży chronią-cej przed promieniowaniem cieplnym

Klasa ochrony

Średni czas dla poziomu t2 [s]

min. max.C1 8 30C2 31 90C3 91 150C4 151

Źródło: CIOP

Wyroby odzieżowe, które są prze-znaczone do ochrony przed rozpryskami stopionego aluminium i jego stopów, po-winny charakteryzować się przynajmniej klasą ochrony D1.

Tabela 6. Klasy ochrony odzieży chronią-cej przed rozpryskami stopionego alumi-nium

Klasa ochrony

Wskaźnik rozprysku ciekłego aluminium [g]

min. max.D1 ≥ 100 < 200D2 ≥ 200 < 350D3 ≥ 350

Źródło: CIOP

Tabela 7. Klasy ochrony odzieży chronią-cej przed rozpryskami stopionych stopów żelaza.

Wyroby odzieżowe, które są prze-znaczone do ochrony przed rozpryskami stopionych stopów żelaza, powinny mieć przynajmniej klasę ochrony E1 wg tabeli 7, klasy ochrony odzieży chroniącej przed rozpryskami innych metali powinny być przedstawione w podobny sposób. [11]

Klasa ochrony

Wskaźnik rozprysku płynnego żelaza [g]

min. max.E1 ≥ 60 < 120E2 ≥ 120 < 200E3 ≥ 200

Źródło: CIOP

Właściwości ochronne odzieży prze-znaczonej dla pracowników narażonych na działanie czynników gorących uzyskuje się stosując w zależności od ryzyka poje-dyncze materiały lub układy materiałów.

Jeżeli przy małym poziomie promienio-wania cieplnego (do 2 kW/m2) i tempe-raturze poniżej 50°C istnieje ryzyko za-palenia odzieży, można stosować tkaniny z przędz aramidowych itp. (np. Nomex®) lub tkaniny chemicznie modyfikowane: odporną na zapalenie bawełnę czy wełnę (impregnacja wg technologii Pyrovatex®) lub Proban®). Na stanowiskach pracy, na których na-tężenie promieniowania jest większe niż 20 kW/m2, jest stosowana odzież z wie-lowarstwowych materiałów lub układów materiałów, np. aluminizowany materiał z włókien szklanych, aramidowych, weł-ny, bawełny lub wiskozy impregnowanej niepalnie.

Szczególne wymagania konstrukcyj-ne stawiane są odzieży przeznaczonej do ochrony przed rozpryskami stopionych metali. Jedną z ważniejszych jej cech jest konstrukcja, która zapewnia, że bluza odzieży jest na tyle długa i szeroka, że pokrywa górę spodni nawet wtedy, gdy użytkownik się pochyla, a nogawki spodni są na tyle długie, by zachodziły na obu-wie. Wszystkie metalowe zapięcia w ze-wnętrznym wyrobie odzieżowym powinny być przykryte, aby zapobiec adhezji sto-pionego metalu. Przykłady takiej odzieży przedstawiono na rysunkach 5 i 6. [12]


16

Rys. 5. Odzież wykonana z tkaniny aluminizowanej Żródło: CIOP

Rys. 6. Wyroby odzieżowe wykonane z tkanin alu-minizowanych

Odzież ochronna spełniająca wymaga-nia PN-EN 531:1999 powinna być ozna-kowana znakiem graficznym przedstawio-nym na rysunku 7. [13]

Rys. 7. Oznakowanie odzieży ochronnej wg PN EN 531:1999Źródło: CIOP

W środowisku pracy metalurgicznym przede wszystkim ważna jest ochrona:1. Ochrona oczu i twarzy. Uszkodzenie

oczu lub twarzy może występować od ciekłego metalu, rozprysków ciekłe-go metalu, od ciał obcych i promie-niowania IR i UV, emitowanego przez powierzchnie o dużej temperaturze oraz piece. Standardowym wyposaże-niem są tu gogle lub okulary z osłoną boczną. W warunkach silnego promie-niowania okulary te powinny być wy-posażone w odpowiednie filtry. Okula-ry ochronne z osłonkami bocznymi to wymóg minimum. Przy ciekłym metalu konieczna jest, oprócz okularów, osło-na twarzy.

2. Ochrona Głowy. Twarde kaski są jednym z najistotniejszych elementów ochrony osobistej, ponieważ chronią one przed przedmiotami przenoszo-nymi górą, upadkiem przedmiotów i ruchomymi elementami. W przypad-ku, gdy może mieć miejsce kontakt głowy z ciekłym metalem korzystnie jest stosować pod te kaski wełniane lub bawełniane okrycie głowy, które chroni ją przed poparzeniami. Oprócz tego, w przypadku gdy występuje duża temperatura i narażenie na iskry, naj-lepszą ochroną są aluminizowane kap-tury. Kaski zawsze powinni nosić wi-zytujący bez względu na czas trwania i miejsce wizyty.

3. Ochrona rąk. Wiele operacji w odlew-ni stopów żelaza wykonuje się ręcznie, dlatego też konieczna jest odpowied-nia ochrona rąk. Podczas pracy blisko miejsc, gdzie występuje duża tempe-ratura, należy nosić rękawice ochronne odporne na dużą temperaturę. Podczas przeprowadzania operacji związanych z ciekłym metalem rękawice takie po-winny mieć około 35,5 cm długości i sięgać powyżej nadgarstka. Najbar-dziej trwałym materiałem na rękawice są tkaniny aluminizowane, takie jak: Kevlar, Vinex i Oasis. Rękawice na ba-zie bawełny to minimum zabezpiecze-nia.

W zależności od rodzaju zastosowanej przędzy, jej masy liniowej, liczby nitek, jak i różnego splotu, liczby warstw ma-


17

teriałów zastosowanych w konstrukcji, uzyskuje się rękawice o zróżnicowanych właściwościach ochronnych. Jednym z ty-powych przykładów rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi są rękawice przeznaczone do ochrony przed oparze-niem podczas krótkotrwałego kontaktu z płomieniem lub kontaktu z gorącym przedmiotem o temperaturze do 250°C. Są to najczęściej rękawice dzianinowe wykonane z przędz: bawełnianej impre-gnowanej niepalnie, przędz aramidowych, przędz mieszanych z udziałem przędzy poliestrowej, wiskozowej, bawełnianej, jak również z tkaniny z przędzy bawełnia-nej w wersji pętelkowej typu frotte. [14], [15]

Innym przykładem mogą być rękawice zaprojektowane do ochrony rąk pracow-ników branży metalurgicznej, głównie dla hutników. Tego typu rękawice wykona-ne są najczęściej po stronie grzbietowej, łącznie z mankietem, z tkanin z przędzy z włókien szklanych lub aramidowych alu-minizowanych, najczęściej z podszewką z tkanin bawełnianych impregnowanych niepalnie. Strona dłoniowa rękawic jest wykonana zwykle ze skór termoodpornych lub tkanin z przędzy z włókien niepalnych. Pomiędzy podszewką a tkaniną zewnętrz-ną stosowane są wkłady termoizolacyjne w postaci różnego rodzaju włóknin, tka-niny wełnianej impregnowanej niepalnie itp. Tego typu rękawice mają długi man-kiet ochraniający część przedramienia, całe przedramię lub ramię. [15]

W przypadku rękawic, często trudne jest osiągnięcie kompromisu pomiędzy zapewnieniem odpowiednich właściwości ochronnych i użytkowych. Rękawice, któ-re charakteryzują się wyższym poziomem ochrony w zakresie odporności termicznej są najczęściej wykonane z kilku warstw różnych materiałów, co z kolei powodu-je ograniczenie zdolności manipulowania palcami rąk. Rękawice zapewniające wyż-szy poziom ochrony są najczęściej wyko-nane z układu kilku materiałów, co jed-nocześnie wpływa na konstrukcję wyrobu – są to najczęściej rękawice z jednym lub z trzema palcami. Przy doborze rękawic ochronnych należy zatem uwzględniać ro-dzaj wykonywanych czynności i związaną

z tym wymaganą precyzję oraz możliwość chwytu, co wiąże się z wyborem odpo-wiednio rękawic pięcio-, trzy- lub jedno-palcowych. Należy również uwzględnić część kończyny górnej, która podczas wykonywania czynności zawodowych jest eksponowana na działanie czynników go-rących – rękawice dostępne są w wersjach konstrukcyjnych z mankietem krótkim, bądź długim osłaniającym część przed-ramienia, przedramię czy także ramię. Dobierając rękawice należy też pamiętać o dopasowaniu wielkości rękawicy do wielkości ręki użytkownika, ponieważ za-równo rękawice zbyt luźne, jak i zbyt do-pasowane będą utrudniały wykonywanie prac i nie zapewnią wymaganej izolacyj-ności cieplnej. [10]


18

Rys. 8. Przykłady różnej konstrukcji rękawic chro-niących przed czynnikami gorącymiŹródło: CIOP

W przypadku rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi, w ich znakowaniu stosuje się znak graficzny przedstawiony na rys. 9 Obok tego znaku jest podany numer normy tj. EN 407:2004 (lub PN-EN 407:2007) wraz z sześcioma cyframi kodu odnoszącymi się do parametrów ochron-nych. Cyfry kodu są zawsze podawane w tej samej kolejności i określają one po-ziomy skuteczności rękawic odpowiednio w zakresie: zachowania się podczas pale-nia, odporności na ciepło kontaktowe, od-porności na ciepło konwekcyjne, odporno-ści na ciepło promieniowania, odporności na drobne rozpryski stopionego metalu oraz odporności na duże ilości stopionego metalu. [10]

Rys. 9. Znak graficzny według PN-EN 407:2007 oznaczający ochronę przed czynnikami gorącymi. Źródło: CIOP

4. Ochrona stóp. Stopa, podobnie jak głowa, musi być chroniona przed spa-dającymi i toczącymi się przedmiota-mi, a także przed ciekłym metalem. Zaleca się stosowanie obuwia (najle-piej niesznurowanego), którego szyb-kie zdjęcie jest możliwe w przypadku dostania się ciekłego metalu do wnę-trza. Buty powinny być wyposażone w specjalne nakładki, zabezpieczające przed dostaniem się ciekłego metalu. Używa się również obuwia zabezpie-czającego dodatkowo śródstopie. Właściwości ochronne obuwia przezna-

czonego do pracy w środowisku gorącym charakteryzują dwa parametry: • izolacja od ciepła definiowana wzro-

stem temperatury we wnętrzu obuwia po określonym czasie badania, licząc od momentu umieszczenia go na gorącej płycie o temperaturze 150°C,

• odporność podeszwy na kontakt z go-rącym podłożem wyznaczana na pod-stawie oceny wizualnej uszkodzenia powstałego na powierzchni próbki pode-szwy po działaniu na nią pręta z miedzi ogrzanego do temperatury 300°C.

Powszechnie używana przez osoby nie-narażone bezpośrednio na działanie cie-kłego metalu jest wtórna odzież ochronna stosowana w celu zabezpieczenia własne-go ubrania pracownika przed zapaleniem się i poparzeniem. W wielu przypadkach,


19

poważne poparzenia lub nawet śmierć były następstwem zapalenia się ubrania roboczego od iskry lub rozprysku a nie bezpośredniego poparzenia przez iskry lub rozprysk metalu. Wraz z ochronami dodatkowymi powinno się nosić ubrania i bieliznę z naturalnych tkanin, dlatego też zaleca się stosowanie odzieży bawełnia-nej. Tkaniny syntetyczne topią się lub są łatwo palne, a to znacznie zwiększa ryzy-ko poparzenia. [15]

Rys. 10. Pracownik Instytutu Odlewnictwa w odzie-ży z tkanin naturalnychŹródło: własne

Szkolenia uświadamiające jak bardzo ważnym oraz istotnym jest pojęcie „bez-pieczeństwo i higieny pracy” potrzebują nie tylko odlewnicy, ale również konser-watorzy czy operatorzy różnych urzą-dzeń oraz oczywiście kontrahenci ze-wnętrzni, którzy sporadycznie pojawiają się w odlewni. Wszyscy wyżej wymienie-ni muszą rozumieć podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące w odlew-ni. Stopień wiedzy potrzebny każdemu

z nich będzie różny, największy niewąt-pliwie potrzebny jest pracownikom, któ-rzy mają do czynienia bezpośrednio z ciekłym metalem. Szkolenie dla perso-nelu administracyjnego oraz wizytujących gości musi jednak uświadomić im ko-nieczność przestrzegania wszelkich zaka-zów typu „Nie wchodzić” oraz nakładania okularów lub innych elementów ochrony osobistej. Operatorzy urządzeń muszą umieć rozpoznawać symptomy grożącego niebezpieczeństwa i wiedzieć jak zarea-gować aby niebezpieczeństwu zapobiec. Ich wiedza nie może się sprowadzać do tego jak bezpiecznie użytkować swo-je urządzenia. Dział kadr odlewni ma do odegrania ogromną rolę w dążności do zapewnienia bezpieczeństwa pracy. Po-nieważ to właśnie ten dział ma pierwszy kontakt z nowo zatrudnionym pracowni-kiem, powinien zapewnić mu pełną infor-mację na temat procedur bezpieczeństwa na jego stanowisku pracy i obowiązku stosowanie się do nich jako warunku za-trudnienia. Zarówno wymóg znajomo-ści procedur, jak i stosowania się do nich w codziennej praktyce powinien być za-warty i jasno wyrażony w zakresie obo-wiązków lub w regulaminie pracy.

Na całym świecie producenci pieców i innych urządzeń dla odlewnictwa nie-ustannie pracują nad ulepszeniem stan-dardów bezpieczeństwa pracy. Dlatego praktycznie wszystkie piece z systemem topienia indukcyjnego zawierają zabez-pieczenia typu detektor ground leak czy podwójne systemy chłodzące. Kiedyś za dobór wyposażenia odlewni odpowiedzial-na była kadra wyższego szczebla zarzą-dzania, a nadzór produkcji oraz tech-niczny musiał nauczyć się pracować na zainstalowanym sprzęcie. Obecnie szybki rozwój firm, jak i konkurencyjność spo-wodowały, że rekomendacji dotyczących zakupu sprzętu oczekuje się od nadzoru techniczno-produkcyjnego i choć przed-sięwzięcie to jest niewątpliwie skompliko-wanym z punktu widzenia technologicz-nego, to wlaśnie oni są w stanie najlepiej ocenić i dokonać wyboru właściwego pie-ca, systemu zasilania, podgrzewania czy załadunku. [4]


20

Rys. 11. Pracownik Instytutu Odlewnictwa podczas topienia metalu w nowoczesnym piecu Ultraflex Źródło własne

Literatura:

1. Wolska A.: Badania zagrożenia pro-mieniowaniem nadfioletowym (UV) na stanowiskach spawalniczych oraz pro-mieniowaniem podczerwonym (IR) na stanowiskach pracy w hutach przy za-stosowaniu techniki spektroradiome-trycznej, Warszawa 2001.

2. Konarski S: Zagrożenia promieniowa-niem cieplnym. Bezpieczeństwo Pracy, Warszawa 1988, s. 15-22.

3. Clothing for protection against heat and flame - General recommendations for selection, care and use of protec-tive clothing [Odzież chroniąca przed gorącem i płomieniem - Ogólne wy-tyczne dotyczące doboru, utrzymania.

4. Dyrektywa Rady 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. o minimalnych wymaganiach bezpieczeństwa i ochro-ny zdrowia dotyczących stosowania przez pracowników środków ochrony

indywidualnej w miejscu pracy, War-szawa 2001.

5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Po-lityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bez-pieczeństwa i higieny pracy, Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm.

6. Jaśkowiec K., Gwiżdż A., Kuder M., Podstawy BHP przy eksploatacji pie-ców elektrycznych indukcyjnych.

7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Po-lityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bez-pieczeństwa i higieny pracy. (Tekst jednolity). DzU 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm.

8. PN-EN 531:1999 Odzież ochronna dla pracowników narażonych na działanie czynników gorących.

9. PN EN 367:1996 Odzież ochronna. Ochrona przed ciepłem i płomieniem. Metoda wyznaczania przenikania cie-pła przy działaniu płomienia.

10. PN-EN 407:2007 Rękawice chroniące przed zagrożeniami termicznymi (go-rąco i/lub ogień)

11. PN-EN 366:1995 Odzież ochronna − Ochrona przed gorącem i ogniem − Metoda badania - Ocena materia-łów i zestawów materiałów poddanych działaniu promieniowania cieplnego.

12. PN-EN 373:1999 Odzież ochronna − Ocena odporności materiału na dzia-łanie rozprysków płynnego metalu

13. PN EN 470-1:1999 Odzież ochronna dla spawaczy i osób wykonujących za-wody pokrewne – Wymagania.

14. PN-EN ISO 6942:2005 Odzież ochron-na − Ochrona przed gorącem i ogniem − Metoda badania: Ocena materiałów i zestawów materiałów poddanych działaniu promieniowania cieplnego.

15. PN EN 31092:1998 Tekstylia − Wy-znaczanie właściwości fizjologicznych − Pomiar oporu cieplnego i oporu pary wodnej w warunkach stanu ustalone-go (metoda pocącej się zaizolowanej cieplnie płyty).

WYBÓR INFORMACJI Z CZASOPISM NAUKOWO-TECHNICZNYCH

Informacja naukowo-techniczna

Wszystko o marketingu. Hoyt Memorial Lecture It’s All About Mar-keting.

Int. J. Metalcast 2014, Vol. 8, nr 3, s. 7-12.Autor: Hayrynen Kathy L.

Marketing jest definiowany jako dzia-łanie lub działalność służąca promocji i sprzedaży produktów lub usług. Artykuł omawia znaczenie marketingu i proponu-je pewne działania konieczne do podjęcia przez branżę odlewniczą.

Status kontroli w obecnej praktyce przedsiębiorczej.Postaveni controllingu v současne podni-katelske praxi.Status of controlling in present enterpri-sing practice.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 9-10, s. 337-340.Autor: Babis P.

W artykule omówiono wyniki badań realizowanych w ciągu 2010 i 2012 roku, mających na celu pomiar i kontrolę wy-ników przedsiębiorstw. Działania kontrol-ne obejmują w szczególności działalność produkcyjną. Dziedziny, które muszą być badane poprzez kontrolę w przyszłości są wymienione w zakończeniu pracy.

Produkcja odlewów z żeliwa sfero-idalnego w Republice Czeskiej stan w roku 2012.Vyroba odlitku z litiny s kulickovym grafi-tem v Ceske republice stav v roce 2012.

Production of spheroidal graphite iron cas-tings in the Czech Republic. The state in 2012.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s. 86-94.Autor: Mores A.

Artykuł dotyczy rozwoju produkcji żeli-wa sferoidalnego od 1948 roku w Repub-lice Czeskiej. Odrębny rozdział poświę-cony jest zagadnieniom metalurgicznym, doborowi składu chemicznego, metodom modyfikacji i obróbki ciekłego metalu. W artykule zaprezentowano typy kadzi do rozlewania żeliwa sferoidalnego. Omó-wiono także zagadnienia wykańczania odlewów i ich naprawy przez spawanie. Omówiono zagadnienia obróbki cieplnej i kontroli odlewów.

Wspomaganie sprzedaży poprzez agentów i pośredników - czy to do-puszczalne prawnie nawiązanie sto-sunków gospodarczych czy przestęp-czość gospodarcza?Vertriebsunterstuetzung durch Agenten und Vermittler - zulaessige Geschaeftsan-bahnung oder Wirtschaftskriminalitaet?

Giesserei-Prax. 2012, nr 11, s. 503-504.Autor: Schneider T.

Agenci i pośrednicy mogą być pomoc-ni przy sprzedaży odlewów i produktów dla odlewnictwa na rynkach egzotycznych i rynkach, na które wyroby dostarczane są rzadko. Aby nie być posądzonym o nie zgodne z prawem działania i oszustwa po-datkowe należy wypełnić pewne warunki wstępne. Poniższy artykuł może być w wy-pełnieniu tych warunków pomocny. Omó-wiono w nim następujące zagadnienia: ocena wyjściowej sytuacji prawnej, powo-dy zatrudniania pośredników, zawieranie umów, zawieranie umów z agentami (po-


22

średnikami), definiowanie kompetencji agentów, prowadzenie rozmów.

Energochłonność oznacza świadome wykorzystywanie energii. Szeroki monitoring zużycia energii w firmie Bergmann Automative z wykorzysta-niem systemu firmy Siemens.Energieintensiv heisst energiebewusst. Umfassende Energiemonitoring-Loesung von Siemens bei Bergmann Automative.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s. 80-81, 83.

Autor: Goes R.

Koszty energii elektrycznej stano-wią istotny i znaczący składnik kosztów produkcji dlatego energia powinna być efektywnie i oszczędnie wykorzystywana. W artykule opisano zastosowanie syste-mu firmy Siemens do monitorowania zu-życia energii w firmie Bergmann Automa-tive GmbH w Barsinghausen (Niemcy), w której eksploatowane jest 6 pieców elektrycznych. Opisano strukturę zużycia energii w przedsiębiorstwie oraz sposób jego monitorowania.

Wokoło bezpiecznego węzła rur w Europie. Ciąg rur do przetłacza-nia (transportu) mediów zamieniony z rur staliwnych na rury z żeliwa sfe-roidalnego.Rundum-sorglos-Paket fuer Europipe. Pressentraverse auf Gusseisen mit Kugel-graphit umgestellt.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s. 12-15.

Autor: Rieck H.

Artykuł dotyczy zamiany ciągu rur staliwnych pracujących pod ciśnieniem, na rury z żeliwa sferoidalnego w celu za-pewnienia bezpiecznego i bardziej opła-calnego transportu mediów. W artykule opisano realizację projektu zmiany rur staliwnych na żeliwne. Zadanie to było realizowane przez firmę „Siempelkamp”. W artykule opisano także koncepcyjne studium projektu oraz warunki jego rea-lizacji.

Rury odlewane z żeliwa sferoidalne-go wszędzie się sprawdzają. Rury fir-my „Duktus” stosowane na miejscach budowy bez wykopów.Duktile Gussrohre beweisen sich ueberall. Duktus-Rohre im Einsatzbei grabenlosen Baustellen.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s. 6-8, 10-11.Autor: Paessler U. i in.

Artykuł dotyczy zastosowania ciągów rur z żeliwa sferoidalnego i zakładania ich bez stosowania wykopów. Rury produ-kuje firma „Duktus”. Stosowanie takiego systemu montażu przewodów rurowych do transportu wody jest korzystne i opła-calne szczególnie w warunkach miejskich bo nie powoduje dewastacji otoczenia. Firma „Duktus” ma dwie w Hall (Austria) i w Wetzlar (Niemcy) odlewnie, w których wytwarza te rury. Opisano warunki i przy-kłady instalacji tego typu ciągów rurowych w różnych warunkach.

„Sprytne” odlewy z Solingen.Clevere Gussteile aus Solingen.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s. 92-93.Autor: Thieme Ch.

Firma VS Guss AG w Solingen-Wald (Niemcy), istnieje już 124 lata. Powsta-ła z połączenia w 1923 r. dwóch odlewni. Dostarcza na rynek nowoczesne odlewy z żeliwa ciągliwego. W odlewni wytwa-rzane są cienkościenne skomplikowane odlewy o masie od 1g do1500 g. Odlewy te dostarczane są na potrzeby przemysłu maszynowego, automatyki, a także prze-mysłu elektronicznego, lotniczego oraz do produkcji zamków i układów mocujących.

Odlewnia hightech wprowadza zarzą-dzanie energią.Hightech-Giesserei fuehrt Energiemena-gement ein.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s. 84-87.

Autor: Leischner F., Hirsch J.


23

Rosnące koszty energii i zwiększają-ce się zanieczyszczenie środowiska oraz założenia polityczne to istotne aspek-ty, które z punktu widzenia wydajności energetycznej skłaniają do przemyśleń pracowników odlewni. Przede wszystkim przedsiębiorstwa o dużej energochłonno-ści mogą skorzystać na nowych regula-cjach prawnych dotyczących certyfikowa-nego zarządzania energią. Tylko ten kto wie jaki rodzaj energii: jak, gdzie i kiedy jest zużywany ‒ może stosownie reago-wać i postępować w sposób ekologiczny. Odlewnia Claas Guss GmbH Bielefeld wio-dący producent odlewów grupy hightech zdecydowała się na wprowadzenie syste-mu certyfikowanego zarządzania energią.

Rosnąca presja cenowa spowodowa-ła zmianę tradycyjnych metod kalku-lacji.Steigender Preisdruck veraendert tradi-tonnelle Kalkulationsverfahren.

Giesserei-Prax. Druckguss 2012, nr 10, s. 453-455.Autor: Thielen P.

Artykuł dotyczy kalkulacji w aspekcie zwiększającej się na rynku presji cenowej, rosnącej konkurencji i trudności wypra-cowania zysku przez odlewnie. Omówio-no następujące zagadnienia: przyczyny występowania różnorodności cen; okre-ślanie stawek godzinowych i narzutów za pomocą wykazu miejsc powstawania kosztów i rodzajów kosztów (niem. BAB); wady kalkulacji doliczeniowej; porównano gwarantowaną kalkulację kosztów i usług z kalkulacją doliczeniową pod kątem do-kładności; kalkulację łączną i kalkulację równoległą, która pozwala na ogranicze-nie ryzyka kalkulacji.

02. ZASTOSOWANIE SYMULA-CJI KOMPUTEROWEJ W ODLEWNICTWIE

Proces symulacji i system zarządza-nia danymi – SimulationDB.Sistem proces simulacije in upravljanje spodatki – simulationDB.

Simulation Process & Data Management System – SimulationDB.

Liv. Viestn. 2014, R. 61, nr 1, s. 16-32. Autor: Malinowski P., Suchy J.S.

Głównym celem projektu było stwo-rzenie symulacji systemu zarządzania danymi dla przechowywania wyników sy-mulacji, technologii, plików CAD, anima-cji, parametrów zalewania i krzepnięcia, etc. System SimulationDB jest pierwszym krokiem w zarządzaniu danymi technolo-gicznymi. Następnym krokiem jest bar-dziej złożony system bazodanowy, który pozwala na zarządzanie wszystkimi da-nymi technologicznymi nie tylko w jednej odlewni, ale np. w całym koncernie. Inter-aktywna baza wiedzy technologicznej na-zwana SimulationDB pozwala przechowy-wać informacje z każdego etapu procesu produkcji, takie jak: zamówienia, tech-nologia przygotowania, produkcja, kon-trola jakości, etc. SimulationDB powstał, ponieważ istnieje wiele problemów doty-czących przechowywania różnego rodza-ju danych technologicznych. Każdy etap procesu produkcji generuje mnóstwo pa-rametrów, informacji, adnotacji technolo-gów, analiz i porównań technologii. Baza wiedzy dla technologów – SimulationDB zapełnia lukę w infrastrukturze informa-tycznej w każdej odlewni, pozwala na szybki i łatwy dostęp do informacji z każ-dego procesu technologicznego. Simula-tionDB został z powodzeniem wdrożony w jednej z największych odlewni w Polsce. Oryginalną wartością pracy jest innowa-cyjny system bazodanowy do symulacji zarządzania danymi z unikalną metodą tworzenia technologii z bardzo dobrą ja-kością i niskimi kosztami.

Oszacowanie kosztów produkcji od-lewów z żeliwa szarego przy użyciu standardowego oprogramowania.

Ocena stroškov izdelave ulitkov iz sive litine s pomočjo standardne programske opreme

Estimation of production costs for cast-ings made of grey cast iron by using stan-dard software.


24

Liv. Viestn. 2014, R. 61, nr 1, s. 33-47.

Autor: Cuk B.

Oszacowanie kosztów produkcji odle-wów z żeliwa szarego uwzględnia pewne szczegóły jak wydajność odlewania dla danej linii formowania, odsetek złych od-lewów i pożądane właściwości wytopu, które są zwykle uzyskiwane przez odpo-wiedni skład chemiczny. Wydajność od-lewania przekłada się na koszty energii i pracy. Odsetek wadliwych odlewów ma także wpływ na koszty energii i pracy, na-tomiast przygotowanie wytopu nie ozna-cza tylko odpowiedniego składu chemicz-nego, ale także obliczenie masy, która reprezentuje najniższe koszty. Obliczenie odpowiedniej masy może być wykonywa-ne przez standardowe oprogramowanie EXCEL za pomocą dodatku Solver. Tabela pozwala także na tworzenie materiałów pomocniczych do obliczeń energii, pra-cy i całkowitych kosztów. Suma wszyst-kich wymienionych kosztów reprezentuje koszty produkcji odlewów, które mogą być obliczone w bardzo krótkim czasie z żądaną dokładnością.

Technologia drukowania metodą 3D przekonała producenta filmów z Ja-mesem Bondem. Voxeljet wykonuje modele samochodu Aston Martin na potrzeby filmu.

Augsburger 3-D-Drucktechnologie uebe-rzeugt JamsBond-Filmemacher. Voxeljet baut Aston Martin Modelle fuer Skyfall.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s. 77-79.

Autor: Feneberg S.

Opisano wykorzystanie drukowania w technologii 3D na potrzeby filmów ak-cji z Jamesem Bondem. Produkcją samo-chodów na potrzeby filmu, „produkcją na żądanie” zajęła się firma Voxeljet z Augs-burga (Niemcy). Chodzi o szybkie wyko-nywanie modeli samochodu Aston Martin. Technologia 3D gwarantuje precyzję wy-konania. Do produkcji modeli o objętości

do ośmiu metrów sześciennych wybrano drukarkę VX4000. W artykule opisano wykonanie modeli samochodu Aston Mar-tin z wykorzystaniem pakietu danych CAD dla tego modelu.

Wyznaczanie właściwości mechanicz-nych strukturalnego odlewu ze stopu aluminium.

Ermittlung der mechanischen Eigenschaf-ten eines Aluminium-Strukturbauteiles.

Determination of mechanical Properities of Aluminium Structural Components.

Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 9-10, s. 242-245.

Autor: Weiss K., Chonsel Ch.,Vanhof R.

Na przykładzie dźwigara wzdłużnego odlewanego ciśnieniowo, zbadano możli-wość przewidywania właściwości mecha-nicznych. W tym celu wykonano bardzo zawansowaną symulację rzeczywistego procesu odlewania za pomocą oprogra-mowania WinCast. Sposoby oceny, które umożliwiają „postprocessing”, ułatwiają ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia możliwych właściwości mechanicznych. Można łatwo zauważyć, że w przypad-ku wytrzymałości na rozciąganie istnieje duża zgodność z próbkami rzeczywistymi. W przypadku granicy plastyczności wystę-pują większe różnice. Generalnie jednak można stwierdzić, że wyniki pomiarowe w przypadku tych dwóch wielkości wy-trzymałościowych są zbliżone do wartości uzyskanych w wyniku symulacji. Większe różnice występują w przypadku wydłu-żenia A5. W obszarach, w których liczba rzadzizn jest mała, pomiary i obliczenia są prawie zgodne. To, że występują jednak większe różnice usprawiedliwia fakt, że w próbkach rzeczywistych występuje po-rowatość. Odchyłki te dla Rm i Rp0,2 mają wartości dopuszczalne. Ponieważ w przy-padku symulacji, przewężenie nie wy-stępuje w sposób tak jednoznaczny jak w próbkach rzeczywistych wiele „symulo-wanych” próbek ulega zniszczeniu wcześ-niej. Aby zasymulować i tę formę znisz-


25

czenia, konieczny jest także model 3D dla przedstawienia porowatości, który należy uwzględnić przy obliczaniu wydłużenia całkowitego. W tym celu realizowany jest odrębny projekt uwzględniający problem w skali makro i mikro.

03. OCHRONA ŚRODOWISKAI BHP

Badania właściwości fizykochemicz-nych pyłów powstałych w procesie regeneracji mechanicznej zużytych piasków formierskich z żywicami al-kalicznymi.Investigations of physicochemical proper-ties of dusts generated in mechanical rec-lamation process of spent moulding sands with alkaline resins.

China Foundry 2014, Vol. 11, nr 2, s. 132-138.

Autor: Dańko R., Holtzer M., Dańko J.

Mechaniczne procesy regeneracji zu-żytych piasków formierskich generują duże ilości pyłów zawierających głównie zużyte środki wiążące i pyły kwarcowe. Ilość pyłów po regeneracji, w zależności od wydajności systemu regeneracji i sy-stemu odpylania, może osiągnąć 5‒10% w stosunku do całkowitej regeneracji zu-żytych piasków formierskich. Właściwe wykorzystanie takiego materiału jest du-żym problemem stojącym obecnie przed odlewniami. W pracy przedstawiono wy-niki badań właściwości fizykochemicznych pyłów po regeneracji. Wszystkie badane pyły pochodziły z różnych polskich zakła-dów stosujących proces regeneracji me-chanicznej mas z żywicami alkalicznymi, uzyskanymi od różnych producentów. Różne pyły, dostarczane z hut, badano w celu określenia ich składu chemiczne-go, charakterystyki granulacji, właściwo-ści fizykochemicznych i energetycznych. Przedstawione wyniki potwierdziły założe-nia, że jest możliwe wykorzystanie pyłów powstających podczas mechanicznej re-generacji zużytych mas z żywicami orga-nicznymi jako źródła energii.

Obniżka kosztów dzięki zastosowaniu wydajnych pod względem energe-tycznym systemów filtrów do oczysz-czania spalin.Kostenersparnis durch energieeffiziente Abluftfiltersysteme.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s. 76-78. Autor: Javadian Namin P.

Zużycie energii w odlewniach zależy w znacznym stopniu od zużycia energii przez urządzenia odprowadzające spaliny i urządzenia doprowadzające powietrze. Duże zużycie energii oznacza zawsze wy-sokie koszty produkcji i znaczną emisję CO2. Dzięki zastosowaniu wydajnych fil-trów spalin z wydajnymi pompami ciep-lnymi możliwe są duże oszczędności rzę-du 85%. Wprowadzenie nowoczesnych filtrów i pomp cieplnych stanowi przyczy-nek do ochrony środowiska.

04. WYTYCZNE PROJEKTOWA-NIA TECHNOLOGIIODLEWNICZYCH

Analiza geometryczna łopatek tur-binowych odlewanych z zastosowa-niem metody wytapianych modeli na podstawie cyfrowych danych pomia-rowych.Geometric analysis of investment casting turbine blades based on digital measure-ment data.

China Foundry 2014, Vol. 11, nr 1, s. 20-27.Autor: Cheng Yunyong i in.

Łopatka turbiny jest jednym z klu-czowych elementów silnika lotniczego. Jej geometryczny kształt powinien być do-kładnie kontrolowany w etapie produkcji, aby zagwarantować, że spełnia specyfika-cję tolerancji. W niniejszej pracy jest pre-zentowane podejście do geometrycznej analizy kształtu łopatek turbiny na pod-stawie wieloźródłowego pomiaru cyfrowe-go. Badane były jego kluczowe techniki,


26

takie jak: zbieranie danych pomiarowych, niezawodność ustawienia (osiowania) mo-delu łopatki, szybkie obliczanie i wizuali-zacja odchylenia geometrycznego kształ-tu. Aktualne dane pomiarowe ze skanera (system pomiaru podobny do systemu ATOS) i współrzędnościowej maszyny po-miarowej (CMM - Coordinate Measuring Machine) łopatek turbin zostały wyko-rzystane, aby potwierdzić przedstawiony sposób czyli do walidacji prezentowanej metody. Wyniki doświadczalne pokazują, że proponowana metoda analizy jako-ści odlanej łopatki jest na tyle dokładna, szybka i skuteczna, aby ją wdrożyć.

Lekka konstrukcja z odlewu bionicz-nego.Light construction with bionic casting

Casting Plant a.Technology int. 2014, nr 2, s. 26-27.Autor: Decking K.

Zmniejszenie masy komponentu, a więc pojazdu, jest bez wątpienia jedną z głównych przesłanek do zmniejszenia zużycia paliwa i odpowiedniej planowej redukcji emisji CO2. Ale nie jest to tylko oddziaływanie proekologiczne, które od-grywa ważną rolę w poprawie trwałości pojazdu w ruchu, ale również w procesie produkcyjnym jego elementów. Pokazano przykłady zaprojektowanych „z natury” konstrukcji i odlewów części samocho-dowych z żeliwa, stopu magnezu i stopu aluminium.

Układy zasilające ‒ zebrane doświad-czenia i rozwój.Speisersysteme ‒ gesammelte Erfahrun-gen und Weiterentwicklungen. Riser sy-stems .

Expertise and further developments.

Giesserei-Prax. 2012, nr 12, s. 540-544.Autor: Fischer S., Skredi U., Hasse S.

W celu uzyskania odlewów dobrej jakości, konieczne jest aby na wszyst-kich etapach produkcji odlewów działania technologiczne były dobrze zaprojektowa-

ne i odpowiednio realizowane. Wymaga to zastosowania odpowiedniej ilości tworzyw i energii. Ich zużycie odzwierciedlane jest w wielu wskaźnikach technologicznych. Artykuł dotyczy projektowania i dobo-ru układów zasilających. Ich odpowiedni dobór i jakość pozwala między innymi na ograniczenie wad objętości w odlewach. Działanie ich wspomagane jest przez za-stosowanie zewnętrznych lub wewnętrz-nych ochładzalników lub stosowanie ich izolacji lub nagrzewania. W artykule scharakteryzowano wymagania stawiane układom zasilającym omówiono wytyczne dotyczące ich zastosowania. Omówiono zastosowanie zasilaczy punktowych oraz ich zalety. Przedstawiono zastosowanie materiałów pomocniczych oraz wspoma-ganie zasilaczy (nadlewów) przez pod-grzewanie.

05. TECHNOLOGIA ODLEWANIA DO FORM WYKONANYCH

Z ZASTOSOWANIEM OGNIOODPORNEJ OSNOWY

ZIARNOWEJ

Czy można ocenić jakość piasku kwarcowego innymi nietradycyjnymi metodami?

Lze hodnotit jakost křemenných písků i jinými, netradičními postupy?

Can be quality of silica sand evaluated even with some other non – traditional methods?

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 11-12, s. 419-421.

Zalety i wady piasku kwarcowego, najczęściej używanego piasku bazowego mieszanek w odlewniczych masach for-mierskich, są dobrze znane. Istnieje sze-reg testów dla oceny jakości piasków, ale mało uwagi poświęca się teraz zmianom granulacji osnowy piasku i powstawaniu niepożądanych frakcji pyłu wynikającym ze ścierania. Praca ta ma na celu opraco-wanie metodologii badania tendencji pia-sków kwarcowych do kruszenia (tworze-nia frakcji pyłowych).


27

Rozwój technologii produkcji rdzeni solnych.Vyvoj technologie wyroby solnych jader Development of technology of salt cores manufacture.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 1-2, s. 28-30.Autor: Jelinek P. i in.

Celem tego artykułu jest omówienie nowej technologii produkcji rdzeni solnych rozpuszczalnych w wodzie, utwardzanych termicznie lub gazem, w których stoso-wano zarówno spoiwa organiczne, jak i nieorganiczne. Rdzenie te mogą zastą-pić rdzenie wykonywane z zastosowaniem technologii formowania pod wysokimi naciskami. Rdzenie wykonane wg nowej metody mają dużą wytrzymałość pierwot-ną i wtórną, oraz długi okres składowania. Rdzenie mają powierzchnię dobrej jakości i łatwo można poddać je recyklingowi.

Wpływ wyjściowej ziarnistości masy formierskiej na przepuszczalność mieszanin mas formierskich.Vplyv zrnitosti ostriva napriedusnost a mechanickevlastnosti formovacich zme-si.

Influence oft he base sand granularity on permeability and mechanical properities of moulding mixtures.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 1-2, s. 32-36.Autor: Krivos E., Pastircak R., Boli-bruchova D.

W artykule omówiono właściwości wy-branych, utwardzanych chemicznie mas formierskich. Masy te zawierały piasek kwarcowy jako materiał bazowy o różnej ziarnistości, a spoiwem był uwodniony krzemian sodu. Masy te były utwardzane CO2. W artykule przedstawiono także wy-niki badań wytrzymałościowych (na ści-skanie, ścinanie, zrywanie).

Piasek chromitowy ‒ od kopalni do odlewni.Chromitsand ‒ von der Mine bis zur Gies-serei.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s. 80-82.Autor: Eickhoff A.

Opisano pracę firmy Laxess zajmują-cej się kompleksową przeróbką, przygo-towaniem piasku chromitowego od mo-mentu jego wydobycia do dostarczenia do odlewni i na potrzeby pożarnictwa. Firma dysponuje zintegrowaną linią tech-nologiczną przygotowującą piasek chro-mitowy. Przygotowanie do zastosowania obejmuje: wydobycie piasku, kruszenie, sortowanie wstępne, klasyfikację, płuka-nie, suszenie składowanie i wysyłkę.

Nowy dodatek do mas. Zmniejszona skłonność do powstawania żyłek na-wet bez stosowania żarowytrzymałe-go pokrycia.Neues Sandadditiv. Verminderte Blattrip-penbildung auch ohne feuerfeste Schlich-te.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s. 34-39.

Autor: Prat J. i in.

W celu ograniczenia wad w postaci żyłek w technologii cold-box powszechnie stosuje się dodatki do mas. Dodatki naj-częściej stosuje się w połączeniu z żaro-wytrzymałymi pokryciami, które powinny poprawić jakość powierzchni i zapobiec penetracji ciekłego metalu. Przystępna cena umożliwia produkcję wysokojakoś-ciowych odlewów, przy czym wadą jest tu zwiększona pracochłonność w cyklu pro-dukcji. Firma ASK Chemicals opracowała produkt, który łączy zalety dodatków do mas i pokryć na formy i rdzenie. Nowy do-datek składa się głównie z substancji ce-ramicznej krzemianu aluminium o bardzo małej gęstości (Low Density Alumina Sili-cate Ceramic ‒ LDASC) i małej ilości upłyn-niacza. Przeprowadzone badania pokaza-ły, że ta substancja posiada bardzo dobre właściwości plastyczne, które zapobiega-ją powstawaniu żyłek, a ponadto możli-we jest uzyskanie bardzo dobrej jakości powierzchni odlewu. Wyniki badań były powtarzalne. Cały szereg odlewów moto-ryzacyjnych, takich jak: tarcze hamulco-


28

we, cylindry hamulcowe, układy sterowa-nia można było wykonać bez powlekania rdzeni pokryciem i uzyskać dobrą jakość powierzchni. W artykule opisano sposób opracowania nowego dodatku i uwypu-klono jego potencjalne zalety jeśli chodzi o uzyskiwanie odlewów dobrej jakości.

06. TECHNOLOGIA ODLEWANIA KOKILOWEGO I NISKOCIŚNIENIOWEGO

-------------------

07. TECHNOLOGIA ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO

Dbałość o układ chłodzenia form me-talowych (kokil) jest warunkiem dla powtarzalności dobrych właściwości mechanicznych odlewów ze stopów aluminium.Peče o chladici okruhy kovovych forem je podminkou pro reprodukovatelně dobre mechanicke vlastnosti odlitků ze slitin hli-niku.

Care for cooling circuits of metal moulds is a condition for reproducibly good me-chanical properties of aluminium alloys castings.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 9-10, s. 326-332.Autor: Grzincic M.

Opracowanie przedstawione w arty-kule ma na celu rozwiązanie problemów z osadami w układzie chłodzenia form me-talowych (kokil) wytworzonymi przez ka-mień kotłowy lub przez tlenki. Pomijanie tych problemów skutkuje utratą wydajno-ści w produkcji mierzonej ilością odlewów wytwarzanych w jednostce czasu, jak i w pogorszeniu jakości odlewów przez wy-stępowanie typowych wad odlewniczych, takich jak jamy skurczowe i mikrojamy.

Procesy starzenia w odlewach ciśnie-niowych ze stopów cynku.Alterungsvorgaenge bei Zinkdruckgussle-gierungen.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s. 52-58.Autor: Hauser M., Haeschke M.

Odlewy ciśnieniowe ze stopów ZnAl-4Cu1 wykazują efekt starzenia poprzez zmiany wymiarów z upływem czasu, a także właściwości mechanicznych (wy-trzymałość na rozciąganie, zmiany grani-cy plastyczności, twardości). W literaturze można znaleźć usystematyzowaną ocenę właściwości mechanicznych stopów cyn-ku przeznaczonych na odlewy ciśnienio-we. W artykule tym skoncentrowano się na procesach przebiegających w struktu-rze na skalę mikro, takich które nie były dotychczas analizowane lub były analizo-wane w sposób niewystarczający. Celem opisanych tutaj badań jest przedstawie-nie procesów starzenia się stopu cyn-ku ZnAl4Cu1 przeznaczonego na odlewy ciśnieniowe. W tym celu przeanalizowa-no za pomocą metod metalograficznych z zastosowaniem mikroskopu optycznego i transmisyjnego mikroskopu elektrono-wego zachodzące w strukturze przemia-ny fazowe w różnych etapach starzenia odlewanych próbek. Skład chemiczny faz w strukturze i jego zmiany podczas pro-cesu starzenia określono pod względem ilościowym za pomocą rentgenografii energodyspersyjnej. Badanie przepro-wadzono na próbkach w stanie odlanym, po starzeniu sztucznym poprzez obróbkę cieplną, a także na próbkach starzonych w sposób naturalny. Występujące podczas starzenia zmiany wymiarów zmierzono za pomocą badań dylatometrycznych na próbkach starzonych sztucznie.

Odlewy hybrydowe możliwości opra-cowywania lekkich konstrukcji. Za-lety elementów hybrydowych ciśnie-niowo-wtryskowych.Hybride Gussteile mit Leichtbaupoten-tialen. Vorteile von hybriden Druckguss--Spritzguss-Komponenten.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s. 30-32, 35.Autor: Fuchs M.

W artykule przedstawiono produk-cję odlewów hybrydowych firmy Wagner


29

AG w Waldstatt (Szwajcaria). To są odle-wy ciśnieniowe wytwarzane na maszynie ciśnieniowej zimnokomorowej ze stopów aluminium i cynku pokryte tworzywem sztucznym w całości lub miejscowo, czy też elementy metalowe „zatopione” w tworzywie sztucznym. Odbiorcami tych odlewów są głównie koncerny motoryza-cyjne. Przedstawiono zalety tych odlewów w zestawieniu z typowymi odlewami ciś-nieniowymi, zarówno technologiczne, jak i użytkowe. Omówiono przykłady takich odlewów, a także możliwości ich wykony-wania.

Nowoczesne tworzywa na formy od-lewnicze.Moderne Werkstoffe fuer Giessformen.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s. 40-44.

Autor: Siller I., Gelder S.

Zastosowanie ulepszonych, względnie nowo opracowanych tworzyw na formy ciśnieniowe stanowi istotny potencjał do: optymalizacji jakości odlewów, ogranicze-nia pracochłonności ich obróbki wykań-czającej, utrzymania formy ciśnieniowej w gotowości eksploatacyjnej i zwiększenia jej żywotności (trwałości). Najistotniejsze przyczyny uszkodzenia lub zniszczenia formy metalowej to powstanie pęknięć na skutek: znacznych różnic temperatury, szoków termicznych. Zniszczenie formy w niekorzystnych warunkach może na-stąpić przedwcześnie. Można temu zapo-biec głównie przez zastosowanie tworzyw o dużej ciągliwości. W ostatnich latach dzię-ki zastosowaniu ulepszonych technologii w typowych stalach narzędziowych do pra-cy na gorąco poprawiono ich ciągliwość, polepszono ich właściwości. Nastąpił ich dalszy rozwój. W celu poprawy odporno-ści na zmiany temperatury konieczne jest uzyskanie całego profilu właściwości, któ-ry obejmuje oprócz wskaźników mecha-nicznych także właściwości termofizycz-ne oraz stabilność cieplną. Nowe badania w tym obszarze obejmują stale narzę-dziowe do pracy na gorąco o ulepszonym przewodnictwie cieplnym. W opisanej w artykule pracy podjęto próbę przedsta-

wienia wpływu właściwości tworzywa for-my (stali narzędziowych do pracy na go-rąco) na trwałość formy.

Wpływ podstawowych pierwiastków stopowych na istotne właściwości fi-zyczne żarowytrzymałych stopów od-lewniczych AlSi.

Einfluss der Hauptlegierungselemente auf wichtige physikalische Eigenschaften warmfester AlSi-Gusslegierungen.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 10, s. 100-108.Autor: Stadler F.

W artykule omówiono badania szere-gu żarowytrzymałych stopów typu AlSi (36 gatunków) stosowanych na odlewy motoryzacyjne i podlegających znacznym obciążeniom (odlewy tłoków). W ramach prowadzonych badań zbadano najpierw wpływ Si, Cu oraz Ni na przewodnictwo cieplne stopu AlSi ‒ stwierdzono znacz-ne wahania wartości tego parametru. Przewodnictwo cieplne stopów podeu-tektycznych, które zawierały 7% Si było zawsze o 10‒15 W/mK wyższe niż sto-pów eutektycznych o zawartości 12% Si. W celu przedstawienia wpływu Si na prze-wodnictwo stopu AlSi dokonano pewne-go uproszczenia. Założono występowanie osnowy Al i eutektycznego Si. Dodatek Cu w procesie starzenia powoduje powstawa-nie wtórnych wydzieleń, które zmniejsza-ją przewodnictwo cieplne. Przy zawartości Cu większej niż 3% pewna ilość miedzi występuje w formie fazy pierwotnej, co wpływa bardziej negatywnie na prze-wodnictwo niż rozdrobniona faza wtór-na. Ni obniża także znacznie przewod-nictwo cieplne ponieważ powstają fazy międzymetaliczne, które mają mniejsze przewodnictwo cieplne niż osnowa AlSi. Jednoczesne dodanie Cu i Ni przy rosną-cym stężeniu Ni powoduje ciągły spadek przewodnictwa, co wynika z odkładania się mniejszych lub większych ilości glin-ków zawierających miedź i nikiel o małym przewodnictwie cieplnym. Drugą wielkoś-cią fizyczną badaną w stopach AlSi było badanie liniowego wydłużenia cieplnego w temperaturze 250oC w funkcji zawarto-


30

ści pierwiastków Si, Cu, Ni. Wpływ zawar-tości krzemu jest największy, przy czym gatunki podeutektyczne, w porównaniu ze stopami o zawartości 12% Si, wykazują większe wydłużenie.

08. TECHNOLOGIA ODLEWANIAPRECYZYJNEGO. PRASOWANIE

W STANIE CIEKŁYM. ODLEWANIE W FORMACH

SKORUPOWYCH

Weryfikacja komputerowej symulacji odkształceń woskowego modelu przy pomocy oprogramowania ProCAST.Verifi kace počitačove simulace deformaci voskovych modelů pomoci softwaru Pro-CAST.

Verification of computer simulation of wax patterns deformations with the aid of the ProCAST software.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 9-10, s. 322-325.Autor: Herman A. i in.

Omówiono środki technologiczne mi-nimalizujące lub całkowicie zapobiegają-ce deformacji modeli woskowych osłon termicznych turbin gazowych wytwarza-nych technologią odlewania precyzyjne-go. Pomiarów odkształceń modeli doko-nano przy pomocy urządzenia do pomiaru współrzędnych, skanera laserowego 3D, wykorzystano także symulację progra-mem ProCAST. Eksperyment pozwolił zweryfikować, „stworzone” w bazie da-nych oprogramowania ProCAST, mieszan-ki woskowe z realnym zachowaniem wo-skowych modeli.

Badanie lejności stopu magnezu AZ91 prasowanego w stanie ciekłym o róż-nych grubościach ścianki.Study on fluidity of squeeze cast AZ91D magnesium alloy with different wall thicknesses.

China Foundry 2014, Vol. 11, nr 2, s. 115-118.Autor: Chen Yun i in.

Za pomocą testów ortogonalnych ba-dano wpływ temperatury zalewania, tem-peratury formy i prędkości prasowania w stanie ciekłym na lejność stopu mag-nezu AZ91D. Badania prowadzono na próbkach prostokątnych o różnej grubo-ści. Wyniki pokazują, że temperatura od-lewania, temperatura formy i prędkości prasowania w stanie ciekłym mogą znacz-nie wpływać na lejność próbek ze stopu magnezu o grubości ścianki nie większej niż 4 mm, temperatura zalewania ma naj-większy wpływ na współczynnik płynno-ści próbek o grubości ścianki 1, 2 do 3 mm, a temperatura formy jest jedna dla próbek o grubości ścianki 4 mm. Zwięk-szenie temperatury odlewania między 700°C a 750°C jest korzystne dla lejno-ści stopu magnezu AZ91D, a temperatura formy znacznie zwiększa zdolność wypeł-niania grubego przekroju (3mm i 4 mm) odlewów. Lejność stopu prasowanego w stanie ciekłym zwiększa się ze wzro-stem grubości ścianki. Nie zaleca się pro-dukcji odlewów ze stopu magnezu o gru-bości ścianek mniejszej niż 3 mm metodą prasowania w stanie ciekłym ze względu na niedostateczną lejność.

09. INNE TECHNOLOGIE ODLEWANIA

Wpływ odlewania odśrodkowego przeciwgrawitacyjnego (Centrifugal Counter-gravity Casting – C3) na mi-krostrukturę i właściwości mecha-niczne aluminiowego stopu A357.

Effect of centrifugal counter-gravity cas-ting on solidification microstructure and mechanical properties of A357 aluminum alloy.

China Foundry 2014, Vol. 11, nr 1, s. 14-19.Autor: You Zhiyyong i in.

W celu zbadania wpływu odlewania odśrodkowego przeciwgrawitacyjnego (C3) na mikrostrukturę i właściwości me-chaniczne odlewu, próbki ze stopu alu-minium A357 wykonano w przy różnych warunkach procesu C3. Wyniki pokazują,


31

że przy odlewaniu odśrodkowym przeciw-grawitacyjnym wydajność zasilania jest lepsza w porównaniu z procesem odlewa-nia próżniowego. Stwierdzono także, że drgania mechaniczne i konwekcja kąpieli w czasie wirowania odśrodkowego hamu-ją wzrost dendrytów, co skutkuje rozdrob-nieniem ziaren oraz poprawą właściwo-ści mechanicznych, gęstości i twardości. Drobniejsze ziarna i wieksza wytrzyma-łość mogą być uzyskane w stopie A357 przez zwiększenie promienia odśrodko-wego i prędkości obrotowej.

Wpływ wirującego pola magnetycz-nego na odlewanie ciągłe poziome wydrążonego wlewka ze stopu CuNi-10Fe1Mn: od struktury pierwotnej do segregacji niklu i morfologii wzrostu fazy bogatej w nikiel.

Influence of rotating magnetic field on horizontal continuous casting of CuNi-10Fe1Mn alloy hollow billet: from solidifi-cation structures to segregation of Ni and growth morphologies of Ni rich phase.

Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 1, s. 37-42.Autor: Yan Z.M.

Stop CuNi10Fe1Mn wykazuje dosko-nałą odporność na korozję, przewodność cieplną i właściwości mechaniczne, jest szeroko wykorzystywany jako materiał kondensatorów (skraplaczy) w przemy-śle energetycznym, jądrowym, odsalania wody morskiej oraz w innych zastosowa-niach. Jednak rozkład niklu we wydrążo-nych wlewkach ze stopu CuNi10Fe1Mn ma charakter mocnej segregacji. Zasto-sowanie wirującego pola magnetycznego (RMF) znacznie poprawia strukturę pier-wotną wlewka, zmniejsza segregację niklu i zmienia morfologię wzrostu fazy bogatej w nikiel przy odlewaniu ciągłym pozio-mym wydrążonego (pustego) wlewka ze stopu CuNi10Fe1Mn. Oryginalna niejed-norodna makrostruktura kolumnowych ziaren zmienia się w jednorodną strukturę równoosiowych ziaren, a mikrostruktura przybiera różne wyrafinowane formy pod wpływem wirującego pola magnetyczne-

go (RMF). Faza bogata w nikiel rozłożona jest równomiernie, a wartości wskaźników segregacji rosną odpowiednio. Ponadto, morfologia wzrostu fazy bogatej w nikiel pod wpływem działania pola zmieniła się od nieregularnych kulek do niemal ideal-nie kulistych, podczas gdy bez działania pola wykazywała transformację od ma-łych, podobnych do kamienia, do przypo-minających belkę kształtów (form).

Symulacja numeryczna odlewania odśrodkowego rur z wykorzystaniem oprogramowania Flow 3D.

Numerische Simulation des Schleuder-giessens von Rohren mit Flow 3D. Nume-rical Simulation of Centrifugal Casting of Pipes wit Flow 3D.

Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 9-10, s. 238-241.Autor: Kaschnitz E., Tschenett H.,Satlow R.

W artykule opisano badania prowa-dzone w austriackim Instytucie Odlewni-ctwa dotyczące odśrodkowego odlewania rur. Korzystając z komercyjnego opro-gramowania Flow 3D opracowano model numeryczny za pomocą, którego można było zasymulować poziome odśrodko-we odlewanie rur metodą „de Lavaud”. Poza typową możliwością obliczenia roz-kładu temperatury, prędkości i ciśnienia w ciekłym metalu, model uwzględnia tak-że szybką rotację i powolny obrót kokili. W badaniach uwzględniono istotne czyn-niki, takie jak: tarcie między ciekłym me-talem a kokilą oraz turbulencję metalu. W artykule opisano doświadczalne urzą-dzenie modelowe jakie skonstruowano na potrzeby przeprowadzenia badań. Ba-dania przeprowadzono w temperaturze otoczenia. Cieczami modelowymi były: farbowana woda i stop Rose’go Bi 50%, Pb 25% i Sn 25%. Zachowanie się cie-czy przy różnych prędkościach kątowych i obrotowych filmowano. Niektóre wnioski z przeprowadzonych badań: technologię odlewania odśrodkowego rur „de Lavaud” można z powodzeniem symulować za po-mocą oprogramowania Flow 3D; w mode-


32

lu do symulacji można odtworzyć z dużą zgodnością z rzeczywistością wpływ istot-nych parametrów procesu; podczas sy-mulacji każdy parametr można zmieniać oddzielnie, aby ocenić jego wpływ.

10. TOPIENIE

Wpływ wielokrotnego przetapiania na zawartość gazu i wybrane właś-ciwości mechaniczne stopu AlSi6Cu4 z dodatkiem AlSb10.

Vplyv viacnasobneho pretavovania na na-plynenie a vybrane mechanicke vlastnosti zlatiny AlSi6Cu4 s pridavkom AlSb10

Influence of multiple remelting on gas content and chosen mechanical properties of AlSi6Cu4 alloy with addition of AlSb10.


Autor: Medlen D, Bolibruchova D.

Praca dotyczy problemu wpływu wie-lokrotnego przetapiania na wybrane właś-ciwości mechaniczne, mikrostrukturę i zawartość gazu stopu AlSi6Cu4 mody-fikowanego antymonem. Ten stop od-lewniczy jest wykorzystywany głównie w przemyśle motoryzacyjnym. Odlewni-cze stopy aluminiowo-krzemowe (silumi-ny) stosowane także w innych gałęziach przemysłu z uwagi na ich małą masą, bar-dzo dobrą lejność oraz dobre właściwości mechaniczne. Modyfikatory są zazwyczaj dodawane do ciekłych stopów aluminio-wo-krzemowych, aby ulepszyć kształt cząstek fazy eutektycznej (eutektyki), po-prawy właściwości mechanicznych odle-wów, w celu zmiany struktury oraz właści-wości odlewniczych. Na podstawie badań doświadczalnych stwierdzono, że najlep-sze właściwości mechaniczne stopu AlSi-6Cu4 uzyskuje się przez dodanie 2000 ppm AlSb10. Praca miała na celu zba-danie efektu wielokrotnego przetapiania powyższego stopu z dodatkiem AlSb10 na jego właściwości (wytrzymałość na roz-ciaganie, wydłużenie A5, twardość), roz-drobnienie struktury, porowatość.

Zastosowanie filtracji w procesie od-lewania niklowego żeliwa austeni-tycznego.Pouziti filtrace pri odlewani odlitku z au-stenitickych niklowych litin.

Using of filtration at pouring of castings from austenitic nickel cast irons.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s. 95-98.Autor: Kana V. i in.

Przy produkcji odlewów z austeni-tycznego żeliwa niklowego zastosowa-no filtry ceramiczne, które umieszczono w układzie wlewowym. Próbki ciekłego metalu badano przed i za filtrem. Doko-nano analizy przechwyconych cząstek (wydzieleń) w poszczególnych próbkach metalu określając ich skład chemiczny, strukturę oraz rodzaj wydzieleń.

Przyczynek dotyczący produkcji żeli-wa z grafitem wermikularnym.Beitrag zur Herstellung von Gusseisen mit Vermiculargraphit (GJV).

Contribution tot he Production of Cast Iron with vermicular Graphite.

Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 11/12, s. 282-287. Autor: Jonuleit M., Maschke W.

Nie wykorzystywanie drutów z Mg do modyfikacji żeliwa jest dzisiaj nie do po-myślenia. Oprócz tego, że stosowane są one przy produkcji żeliwa sferoidalnego to niektóre z nich można stosować tak-że przy produkcji odlewów z żeliwa wer-mikularnego GJV. Wybrana tutaj metoda z modyfikacją wstępną, która prowadzi do zmniejszenia zawartości tlenu i tlenków, stanowi także podstawę do zastosowania drutu przy modyfikacji stopu stosowane-go do produkcji odlewów z żeliwa GJV. Realizowana tutaj modyfikacja za po-mocą zaprawy VL(Ce)2 i drutu „Inform” jest łatwą i bezpieczną metodą produkcji odlewów motoryzacyjnych z żeliwa GJV. Pozwala to na zmniejszenie liczby badań i kontroli.


33

Topienie w żeliwiaku stopu bazowe-go do wytwarzania różnych gatun-ków żeliwa. Sposób postępowania i składniki

Schmelzen von Basiseisen fuer verschie-dene Gusseisenwerkstoffe im Kupolofen. Vorgehensweise und Komponenten.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s. 34-41.Autor: Enzenbach T.

Żeliwiak jest nadal ważnym piecem do topienia, znajdującym zastosowa-nie w odlewniach. Wynika to nie tylko z tego, że nadaje się on do topienia me-talu wyjściowego do produkcji wielu ga-tunków żeliwa. Można tu wymienić w za-sadzie dwie tendencje; z jednej strony możliwa jest specjalizacja w topieniu jed-nego gatunku żeliwa z drugiej zaś specja-lizacja w wykonywaniu grupy gatunków tworzyw i prowadzenie wytopu w sposób równomierny, co łatwiej jest uzyskać pod-czas topienia w żeliwiaku przy rzadszej zmianie gatunku metalu przeznaczonego na żeliwo, jak to ma miejsce przy częstej zmianie składu stopu topionego w innych piecach do topienia. Głównie w większych odlewniach, gdzie produkowane są tar-cze hamulcowe, bloki silników, elementy zabezpieczające, rury. Z drugiej strony można zauważyć, że głównie małe i śred-nie odlewnie zmuszane są coraz częściej do przyjmowania innych zleceń, w któ-rych wymagane jest topienie innych grup tworzyw, stopów. Aby lepiej wykorzystać możliwości topienia w odlewni, korzystniej jest przetapiać żeliwo wyjściowe w żeli-wiaku. Chodzi tu głównie o naprzemienną produkcję żeliwa wyjściowego do produk-cji żeliwa szarego z grafitem płatkowym (EN-GJL) i żeliwa sferoidalnego (EN-GJS). Mimo, że produkcja różnych grup tworzyw z wykorzystaniem tylko jednego żeliwia-ka może być uważana za wyzwanie ‒ ten sposób postępowania rozpowszechnia się i jest coraz częściej stosowany w prakty-ce. W artykule tym, w oparciu o przykłady, zwrócono uwagę na sposób postępowania przy prowadzeniu wytopów oraz występu-jące problemy.

Wydajny żeliwiak zasila cztery induk-cyjne piece kanałowe.Hochleistungskupolofen speist vier Induk-tionsrinnenoefen.Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s. 68, 72, 74-75.

Do produkcji lekkich konstrukcji firma +GF+ w Mettmann (Niemcy) uruchomiła nową linię produkcyjną, w której dosta-wa ciekłego metalu realizowana jest tak jak w dotychczas eksploatowanych liniach produkcyjnych, poprzez żeliwiak z gorą-cym dmuchem i podłączone piece kana-łowe. Pokrycie dodatkowego zwiększone-go zapotrzebowania na ciekły metal, jak i możliwość wystąpienia pewnego ryzyka wymagają postawienia czwartego pieca kanałowego, który tak jak aktualnie trzy piece do wytrzymywania „przejmie” po-przez rynnę ciekły metal z żeliwiaka. Pod-czas konstruowania i montażu kolejnego indukcyjnego pieca kanałowego firmy ABP Induction System GmbH w Dortmundzie konstruktorzy i użytkownicy wykorzysta-li wcześniejsze doświadczenia w zakresie konstrukcji pieców, hydrauliki wodnej, kontroli pracy pieca.

11. OCZYSZCZANIE I WYKAŃCZANIE ODLEWÓW

Technologia piaskowania w naszych odlewniach oraz warunki jej efek-tywnego wykorzystania.Tryskaci technika v prostředi našich sleva-ren a podminky pro jeji efektivni využiti

Blasting technology in our foundries and conditions for its efficient utilization.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 9-10, s. 333-336.Autor: Jelinek P. i in.

Specjalna Komisja ds. Ekonomii dru-gą dekadę systematycznie ocenia opła-calność poszczególnych faz produkcji odlewów. Niniejsze opracowanie dotyczy problemów piaskowania odlewów. Utrzy-manie w dobrym stanie technicznym sprzętu używanego do tego procesu, jego


34

konserwacja i obsługa zajmuje kluczowe miejsce w całkowitych kosztach produkcji odlewów. Z dokumentów analizowanych przez komisję wynika, że w wielu przy-padkach czyszczenie mechaniczne obni-ża opłacalność produkcji nawet o poło-wę, dlatego optymalizacja kosztów w tym sektorze jest ciągle priorytetem.

Kolos z wyczuciem. Produkcja w fir-mie Pleissner zyskała na efektywno-ści.Koloss mit Feingefuehl. Gussfertigung bei Pleissner hat an Effizienz gewonnen.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s. 36-37.Autor: Duda M.

Artykuł dotyczy wykańczania (szlifo-wania) powierzchni odlewów staliwnych produkowanych przez odlewnię Pleissner Guss. Odlewnia ta produkuje szeroki asor-tyment odlewów staliwnych o masie od 50 kg do 14 t. z różnych gatunków staliwa od zwykłego węglowego niskostopowego po-czynając a na staliwie wysokostopowym, martenzytycznym, staliwie duplex czy stopach na bazie niklu. Opisano zasto-sowanie nowoczesnego manipulatora do szlifowania powierzchni Andromat 2000.

Impregnacja - Część 5: Impregnacja odlewów dużych.Fachinformation Impraegnieren. Teil 5: Grossguss-Rettung. Impregnation? Part 5: Impregnation of large castings.

Giesserei-Prax. 2012, nr 10, s. 428-430.Autor: Versmold R.

W artykule tym omówiono problem uszczelniania dużych odlewów. Przed-stawiono różne metody impregnacji du-żych odlewów, które z racji ich masy czy kształtu nie mogą zostać umieszczone w urządzeniu do impregnacji. Przedsta-wione tutaj metody, pod pewnymi warun-kami mogą być impregnowane na miejscu u klienta albo nawet w stanie zabudowa-nym (np. w silnikach okrętowych). Przed-stawiono również przykład praktyczny

precyzyjnego uszczelnienia pokazując przy tym jak elastyczne w zastosowaniu są opisane metody.

12. METALOZNAWSTWO I OBRÓBKA CIEPLNA

Wykorzystanie obróbki cieplnej w celu sferoidyzacji eutektycznego krzemu do wykańczania (obróbki) odlewów z niemodyfikowanego sto-pu Al-Si wytwarzanych metodą pra-sowania w stanie ciekłym.Vyuzite tepelneho spracovania urceneho na sferoidizaciu eutektickheho kremika pri uprave LKT odliatkov z nemodifikova-nej zliatiny Al-Si

Utilization of heat treatment aimed to spheroidization of eutectic silicon at the finishing of unmodified Al-Si alloy cast-ings produced by squeeze casting.

Slevarenstvi 2012, Roc. 60, cis. 11-12, s. 434-437.Autor: Vanko B. i in.

Obróbka cieplna części odlewów jest związana z pewnymi problemami. Wady te można zredukować stosując znacznie krótszy proces obróbki cieplnej. Nowo zaprojektowany sposób obróbki cieplnej siluminów, nazwany SST (Silicon – Sphe-roidization – Treatment), jest niemal identyczny jak obróbka konwencjonalna T6 albo T4 (wyżarzanie z naturalnym lub sztucznym starzeniem), ale bardziej efek-tywny. Różnica jest w czasie wyżarzania, który dla SST jest ekstremalnie krótkie. Szybka sferoidyzacja eutektycznego krzemu w czasie obróbki SST radykalnie skraca czas ogrzewania, obniża się ryzy-ko zniekształcenia odlewu (zmiany kształ-tu i wymiarów), gdyż nie wymagane jest gwałtowne chłodzenie, znacznie poprawia się wytrzymałość i plastyczność, która jest stosunkowo mała dla niemodyfikowa-nych odlewów ze stopów silumin. W pra-cy zbadano wpływ parametrów odlewania i czasu wyżarzania rozpuszczającego na wytrzymałość, granicę plastyczności i cią-gliwość. Do badań wykorzystano niemo-


35

dyfikowany podeutektyczny stop silumin AlSi7Mg0,3, z którego wykonano odlewy metodą prasowania w stanie ciekłym.

Wpływ dodatku samaru (Sm) na mi-krostrukturę i właściwości mecha-niczne stopu Mg-10Y.

Effects of Sm addition on microstructure and mechanical properties of a Mg-10Y alloy


Autor: Li Quanan i in.

W celu dalszej poprawy właściwości mechanicznych, wprowadzono do stopu Mg-10Y 0,5% mas. samaru (Sm). Prze-śledzono wpływ dodatku Sm na mikro-strukturę i właściwości mechaniczne stopu Mg-10Y, zwłaszcza starzonego. Obserwa-cję mikrostruktury i testy na rozciąganie przeprowadzono odpowiednio za pomo-cą mikroskopii optycznej, skaningowej mikroskopii elektronowej i uniwersalnej maszyny wytrzymałościowej. Analizę faz przeprowadzono stosując dyfraktometr rentgenowski. Wyniki pokazują, że doda-nie 0,5% mas. Sm nie tylko sprzyja two-rzeniu się drobnych i rozproszonych faz Mg24Y5, ale również poprawia morfologię i rozmieszczenie; zwiększa także stabil-ność termiczną fazy Mg24Y5. Dodatek Sm wpływa na zwiększenie wytrzymałości na rozciąganie stopu Mg-10Y w podwyższo-nej temperaturze (200°C, 250°C, 300°C i 350°C), podczas gdy maleje wydłuże-nie. Jednak wydłużenie wynosi jeszcze do 7,5%, nawet w temperaturze 350 °C. W zakresie od 250 do 300°C, wytrzyma-łość na rozciąganie stopu osiąga maksi-mum (w średnim przedziale od 235 MPa) i nie jest wrażliwe na zmiany temperatu-ry, co jest bardzo przydatne w przypadku żaroodpornych stopów magnezu. Nawet przy 350°C, wytrzymałość na rozciąganie Mg-10Y-0.5 Sm osiąga jeszcze 155 MPa. Biorąc pod uwagę zarówno wytrzymałość na rozciąganie i wydłużenie, maksymalna temperatura stosowania stopu Mg-10Y-0.5 Sm może wynosić do 300°C. Mechanizmy umocnienia stopu Mg-10Y-0.5S m przypi-

suje się głównie wzmocnieniu dyspersyj-nemu cząstkami fazy Mg24Y5 przy pew-nej rozpuszczalności Sm i rozdrobnieniu ziarna wzmacniającemu osnowę α-Mg.

Wpływ wyżarzania ujednorodniające-go na mikrostrukturę i przewodność stopu aluminium 7075 przygotowa-nego w procesie odlewania elektro-magnetycznego małej częstotliwości.

Effect of homogenizing treatment on mic-rostructure and conductivity of 7075 alu-minum alloy prepared by low frequency electromagnetic casting.

China Foundry 2014, Vol. 11, nr 1, s. 39-45.Autor: You Zhiyyong i in.

Proces obróbki cieplnej ma wiel-ki wpływ na mikrostrukturę i przewod-ność wlewków. W tym badaniu, wlewki ze stopu aluminium 7075 (Al-Zn-Mg-Cu) o dużej wytrzymałości wytworzono przez odlewanie elektromagnetyczne o niskiej częstotliwości (LFEC), a wpływ różnych procesów homogenizacji (jednoetapo-wa homogenizacja w 465°C z różnymi czasami wytrzymywania i trójstopnio-wa homogenizacja) na mikrostrukturę i przewodność stopu aluminium 7075 były badane za pomocą mikroskopu optyczne-go, pomiaru przewodności elektrycznej właściwej, termicznej analizy różnico-wej i rentgenowskiej analizy fazowej. Dla porównania, w tych samych warunkach, przygotowano także wlewki za pomocą konwencjonalnego odlewania półciągłe-go (DC). Wyniki pokazują, że niestabil-ne fazy eutektyczne o małej temperatu-rze topnienia rozpuszczają się w sposób ciągły w matrycy wlewka, co wzrasta z czasem wytrzymywania w jednostop-niowej homogenizacji. Endotermiczny pik niestałych niestabilnych faz nie może być całkowicie wyeliminowany przez 24 h w jednostopniowej homogenizacji, ale może być wyeliminowany po trójstopnio-wej homogenizacji (200°C /2h + 460°C /6 g + 480°C /12 h ). Homogenizacja daje lepsze efekty we wlewku LFEC niż w konwencjonalnym wlewku DC. W tych


36

samych warunkach homogenizacji struk-tura wlewka LFEC charakteryzuje się mniejszą zawartością faz o małej tempe-raturze topnienia i wlewek wykazuje lep-szą przewodność elektryczną niż wlewek DC.

Wpływ rozpuszczających się (roz-puszczonych) pierwiastków ‒ krzemu i miedzi na wielkość ziarna stopów aluminium.Effect of solute Si and Cu on grain size of aluminium alloys.

Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 1, s. 22-27.Autor: Birol Y.

Zależność między wielkością ziar-na, współczynnikiem ograniczenia wzro-stu (GRF) i stężeniem rozpuszczanych pierwiastków w zakresie krzepnięcia po-deutektyki prześledzono w dwuskładni-kowych stopach Al-Si i Al-Cu. Zarówno krzem, jak i miedź zapewniają efekt roz-drobnienia ziarna w stopach aluminium, który zaczyna się pogarszać przy około 3% mas. Si i 5,7% wag. Cu w stopach dwuskładnikowych, odpowiednio Al-Si i Al-Cu. Współczynnik ograniczenia wzro-stu, który zwiększa się monotonicznie ze wzrostem zawartości substancji rozpusz-czanej, aż do punktu eutektycznego, nie może być skorelowany z wielkością zia-ren przy wysokich stężeniach substancji rozpuszczanej. Zakres krzepnięcia, jest odwrotnie proporcjonalny do zmierzo-nej wielkości ziarna, wytwarza prawie doskonałą korelację dla całego zakresu podeutektycznych stężeń substancji roz-puszczanych. Wielkość ziarna zmniej-sza się tak długo, jak zakres krzepnięcia wzrasta i vice versa. Zakres krzepnięcia wpływa zarówno na zarodkowanie, jak i wzrost ziaren roztworu stałego α(Al). Rosnący zakres krzepnięcia ułatwia za-rodkowanie i ogranicza rozrost, faworyzu-jąc małe ziarna.

Badanie mikrostruktury obrobionego cieplnie stopu wtórnego AlSi12Cu-1Fe.Studium mikrostruktury tepelne spraco-wanej zliatiny AlSi12Cu1 Fe.

Microstructural study of heat treated se-condery AlSi12Cu1Fe cast alloy.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 1-2, s. 8-14. Autor: Hurtalova L., Tillova E., Chalu-pova M.

W artykule opisano wpływ przesyca-nia stopu wtórnego AlSi12Cu1Fe (z re-cyklingu złomu aluminiowego) w nastę-pujących temperaturach 525oC, 545oC i 565oC i różnych czasach wytrzymywania 2; 4; 8; 16 i 32 h, hartowania (szybkie-go chłodzenia) do 50oC oraz naturalnego starzenia przez 24 h. Badania pokazały, że wzrost temperatury przesycania spo-wodował sferoidyzację eutektyki Si, stop-niową dezintegrację, zmniejszanie ilości fazy międzymetalicznej na bazie Fe i Mg, a także stopienie międzymetalicznej fazy na bazie Cu. Obróbka cieplna (przesyca-nie) spowodowała, że parametry struktu-ry i właściwości mechaniczne uległy iloś-ciowej zmianie.

Identyfikacja rodzaju żeliwa za po-mocą defektoskopii ultradźwiękowej.

Identyfikacia typu Latiny pouzitim ul-trazvukovej defektoskopie.

Identification of cast iron type with using of ultrasonic defectoscopy

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 1-2, s. 20-24.Autor: Belan J., Vasko A.

Celem tego artykułu jest przedsta-wienie wykorzystania defektoskopii ul-tradźwiękowej do porównywania struktur i właściwości żeliwa szarego, a więc zwięk-szenia bazy danych odnośnie wykorzy-stania prędkości ultradźwięków do oceny zdolności tłumienia. Badaniom poddano próbki z różnymi postaciami grafitu (płat-kowy, wermikularny, sferoidalny) oraz z różną osnową (ferrytyczna, perlityczna i ferrytyczno-perlityczna). Mikrostrukturę próbek oceniano za pomocą metalogra-fii ilościowej między innymi za pomocą automatycznej analizy obrazu. Prędkość dźwięku mierzono za pomocą detektora


37

dźwięku STARMANS DiO562 2CH. Pomia-ry dźwięku zostały skorelowane z oceną struktury próbek. Określono zależność prędkości dźwięku od struktury, postaci grafitu, właściwości mechanicznych w ba-danych gatunkach żeliw.

Starzenie się i obrabialność żeliwa szarego z grafitem wermikularnym i żeliwa sferoidalnego.

Alterung und Bearbeitbarkeit von Gussei-sen mit Vermicular- und Kugelgraphit.

Agining and Mechainability of Irons with Compact and Spheroidal Graphite.

Giesserei-Prax. 2012, nr 12, s. 530-539. Autor: Richards V.L, i in.

Zbadano jednocześnie naturalny pro-ces starzenia się żeliwa szarego z grafi-tem wermikularnym (GJV) i żeliwa sfe-roidalnego (GJS) w stanie odlanym i po obróbce cieplnej odprężającej oraz ich obrabialność. Próbki do badania obra-bialności, jak i próbki do próby rozciąga-nia z ferrytycznego żeliwa sferoidalnego GJS i perlitycznego żeliwa szarego odlano w dwóch odlewniach w warunkach prze-mysłowych. Naturalny proces starzenia żeliw GJV i GJS oceniono metodą staty-styczną poprzez ocenę wytrzymałości na rozciąganie i twardości. Obrabialność zbadano wykorzystując dwa dynamome-try do oceny trwałości narzędzi/a. Przy mniejszej częstotliwości prześledzono średnią trwałość narzędzi/a, a przy du-żej częstotliwości prześledzono zależność między trwałością narzędzi/a, a szczegó-łowymi informacjami na temat powstawa-nia naprężeń. W badaniach zastosowano szybkie filmowanie za pomocą kamery wideo, wykorzystano też zdjęcia z mikro-skopu elektronowego oraz mikroanalizę EDS obrabianych powierzchni i wiórów. Do badania obrabialności wykorzystano tokarkę sterowaną numerycznie, która zaprogramowana była tak, aby prędkość „powierzchniowa” podczas cięcia pozosta-wała stała. Ponadto w celu zainicjowania starzenia niektóre próbki poddano ferry-tyzacji, aby uchwycić zależność pomiędzy

wolnym ferrytem a umocnieniem nastę-pującym w wyniku starzenia. Aby po-twierdzić efekt starzenia niektóre próbki poddano ponownemu odprężaniu, w celu uzyskania nowych wyników starzenia na-turalnego. Prześledzono procesy powsta-wania pęknięć na krawędzi cięcia pomię-dzy metalem a narzędziem porównując zmierzone siły cięcia z ich idealnym roz-kładem normalnym. Wykazano, że praca niezbędna do „oddzielenia” wiórów zależy od siły cięcia. Wyniki tych badań można wykorzystać do poprawy jakości produkcji i obróbki odlewów.

Możliwości analizy fazowej w sto-pach aluminium przy zastosowaniu mikroskopii optycznej i specjalnych technik trawienia.

Moeglichkeiten der Phasenanalyse von Aluminiumlegierungen durch dur Lichtmi-kroskopie und spezielle Aetztechniken.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 10, s. 46-51. Autor: Buenck i in.

Ciągle rosną wymagania stawia-ne nowym tworzywom. Muszą one, jak na przykład stopy aluminium stosowane w motoryzacji, wytrzymywać coraz więk-sze obciążenia eksploatacyjne. Tym wy-maganiom można sprostać stosując od-powiednie konstrukcje, a także poprzez poprawę lokalnego, bardziej efektywnego chłodzenia komory spalania. Jednak czę-sto stosowane powszechnie stopy, mimo stosowanych wymienionych powyżej me-tod zaradczych, są już na granicy moż-liwości eksploatacyjnych. Konsekwentnie realizuje się badania nad nowymi stopa-mi. Ponieważ właściwości stopów w spo-sób istotny określane są przez powstawa-nie faz podczas krzepnięcia lub podczas obróbki cieplnej, ich identyfikacja i analiza jest decydującym etapem prowadzonych prac. Wiele powstających faz po przygo-towaniu odpowiednich próbek można zi-dentyfikować nie tylko za pomocą nowo-czesnych mikroskopów elektronowych, ale i za pomocą typowych mikroskopów optycznych. Omówiono możliwości anali-


38

zy faz za pomocą mikroskopu optyczne-go dla stopu AlSi9Cu3. Zidentyfikowano 8 różnych faz.

13. ŻELIWO I ODLEWYŻELIWNE

Wpływ bizmutu na morfologię grafitu i właściwości mechaniczne odlewów grubościennych z żeliwa sferoidalne-go.Effect of Bi on graphite morphology and mechanical properties of heavy section ductile cast iron.

China Foundry 2014, Vol. 11, nr 2, s. 125.Autor: Song Liang, Guo Erjun, Tan Chanlong.

W celu poprawienia właściwości me-chanicznych grubościennych odlewów z żeliwa sferoidalnego do stopu wpro-wadzono bizmut. Wykonano 5 odlewów próbnych z różną zawartością Bi od 0 do 0,014% wag. Do badań mikrostruktury i właściwości wytrzymałościowych wyty-powano w odlewie 4 punkty ‒ od krawędzi do środka przekroju – w miejscach o róż-nej prędkości krystalizacji. Zbadano wpływ dodatku bizmutu na morfologię grafitu i właściwości mechaniczne. Wyniki wska-zują na spadek wytrzymałości, wydłużenia oraz udarności w różnych punktach w 5 odlewach wraz ze zmniejszeniem prędko-ści stygnięcia. Ze wzrostem zawartości Bi, w tym samym punkcie, występuje popra-wa kształtu wydzieleń grafitu oraz właści-wości mechanicznych (tu: do 0,011% Bi). Przy wzroście zawartości Bi do 0,014% poprawa właściwości mechanicznych nie jest oczywista z powodu wzrostu ilości wydzieleń grafitu typu chunky i ich sku-pisk. Ze wzrostem zawartości Bi przełom zerwanej próbki zmienia charakter z kru-chego na mieszany (krucho-ciągliwy).

Nowe obiecujące stopy odlewnicze z grafitem sferoidalnym.

Exciting new spheroidal graphite casting materials.

Casting Plant a.Technology Int. 2014, nr 2, s. 8-11.

Autor: Vollrath K.

W artykule przedstawiono nową grupę znormalizowanych (DIN EN 1563) gatun-ków żeliwa sferoidalnego Siron o bardzo dobrych właściwościach plastycznych. Są one alternatywą dla staliwa oraz klasycz-nego żeliwa sferoidalnego przy produkcji części maszyn i urządzeń, zwłaszcza cien-kościennych lub skomplikowanych o zróż-nicowanej grubości ścianki przenoszących duże obciążenia. Charakteryzują się one zwiększoną zawartością krzemu, struktu-rą ferryrtyczną, zwiększoną granicą pla-styczności Rp0,2 oraz wydłużeniem A5, bardzo dobrą lejnością, obrabialnością oraz żaroodpornością. Dzięki kombinacji dobrych właściwości wzbudziły one duże zainteresowanie wśród projektantów.

Relaksacja naprężeń w stopowym że-liwie wermikularnym z molibdenem.

Stress relaxation of compacted graphite iron alloyed with molybdenum.

Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 1, s. 51-57.Autor: Diaconu V.L. i in.

W poprzednich badaniach przeana-lizowano termomechaniczną odporność zmęczeniową czterech gatunków żeliwa z grafitem zwartym (CGI) i jednego żeli-wa szarego. Zawartość molibdenu w czte-rech gatunkach żeliwa z grafitem zwartym (CGI) zmieniała się pomiędzy 0 i 1,01% mas. Stwierdzono, że podczas obróbki cieplnej, maksymalna wartość naprężenia ściskającego stale malała, a wartość mak-symalnego naprężenia rozciągającego w sposób ciągły wzrastała. Ciągłe zmniej-szanie się naprężeń ściskających poka-zało, że relaksacja naprężeń występu-je w zwiększonej temperaturze podczas obróbki cieplnej. Celem niniejszego ba-dania było prześledzenie zjawiska relak-sacji naprężeń w zwiększonej temperatu-rze. Testy przeprowadzano odpowiednio w temperaturze 350°C i 600°C. Wyniki te-stów relaksacji naprężeń wykonywanych


39

przy 600°C wykazały taką samą tenden-cję, jaką obserwuje się w termomecha-nicznych próbach zmęczeniowych. Analizy pokazały, że dodawanie molibdenu popra-wia odporność zmęczeniową żeliwa z gra-fitem zwartym (CGI) przez zmniejszenie szybkości relaksacji naprężeń.

Odgazowywanie stopów aluminium przedmuchiwanym argonem na sta-nowisku magnetodynamicznym. Degazzcija aljuminijevykh splavov pro-duvkoj argona v magnitodinamicheskikoj ustanovke.

Degasification aluminium alloys argon purge in magnetotodynamic installation.

Processy lit’ja 2013, nr 4, s. 18-22.Autor: Fikssen V.N., Jashhenko A.V.

Omówiono czynniki określające efek-tywność procesu odgazowywania ciekłych stopów aluminium przy przedmuchiwaniu argonem. Opisano sposób rozproszenia gazu rafinującego w magnetodynamicz-nym urządzeniu, które zapewnia najlep-szą efektywność rozpraszania pęcherzy-ków argonu. Badania pokazały, że przy stosowaniu nowej technologii zmniejsza się zawartość wodoru w kąpieli metalowej do 0,05 cm3 /100g. Przy tym zużycie gazu obojętnego zmniejsza się 2‒2,5 raza, w porównaniu do wirnikowych urządzeń stosowanych do odgazowywania. Opra-cowana metoda odgazowywania będzie mogła być stosowana w zintegrowanym procesie rafinacji ciekłego aluminium w instalacji magnetodynamicznej.

Czas trwania działania efektu sferoi-dyzującego modyfikowania w żeliwie.

Prodolzhitelnost’ sokhranenija efekta sfe-roidizirujushhego modificirovanija v chy-gune.

Duration of saving the effect of spheroid-izing modyfying in cast iron.

Processy lit’ja 2013, nr 4, s. 11-17.

Autor: Zelenyj B.G. i in.

Badano wpływ modyfikatorów (Fe-SiMgCa2REM, Mg-FeSI, Ni-Mg i in.) na

czas trwania efektu ich oddziałowywania sferoidyzującego w procesie wytrzymywa-nia i zalewania modyfikowanego żeliwa. Szybkość usuwania magnezu z ciekłego metalu zmienia się w czasie przetrzymy-wania metalu i określa się składem mo-dyfikatora, stopniem nasycenia żeliwa magnezem przy obróbce modyfikującej. Dłuższym sferoidyryzującym działaniem charakteryzują się kompleksowe modyfi-katory zawierające równocześnie z mag-nezem wapń i pierwiastki ziem rzadkich. Na podstawie badania zależności stopnia sferoidyzacji grafitu od ilości pozostałego magnezu w żeliwie przy obróbce w kadzi różnymi modyfikatorami określono mini-malną zawartość magnezu niezbędną dla zapewnienia sferoidalnego kształtu grafitu (stopień sferoidyzacji większy od 85%).

Produkcja odlewów z żeliwa z gra-fitem wermikularnym w warunkach odlewni HEUNISCH w Brnie.

Vyroba odlitku z litiny s cervikovitym gra-fitem v podminkach Slevarny HEUNISCH Brno s.r.o.

Production of castings from vermicular graphite cast iron in conditions of the fou-ndry of Slevarna HEUNISCH Brno Ltd.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s. 99-105.Autor: Bouska O. in.

Omówiono technologię wytwarza-nia odlewów z żeliwa szarego z grafitem wermikularnym w warunkach odlewni HEUNISCH w Brnie. Odlewnia produkuje odlewy o grubości ścianek większej niż 16 mm. Udział grafitu wermikularnego w strukturze jest większy niż 80%. Wy-trzymałość produkowanych odlewów jest rzędu 300‒400MPa.

Produkcja odlewów z żeliwa sfero-idalnego w odlewni w Pilznie Pilsen Steel Ltd.Soucasny stav vyroby litiny s kulickovym grafitem ve slevarne Pilsen Steel s.r.o.

Present state of spheroidal graphite cast iron production in the foundry of the Pil-sen Steel Ltd.


40

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s. 106,108.

Autor: Odehnal J., Jakub J.

W artykule omówiono procesy tech-nologiczne i metalurgiczne stosowane w produkcji dużych odlewów z żeliwa sfe-roidalnego w odlewni Pilsen Steel w Brnie. Przedstawiono charakterystykę materiało-wą 80 tonowego odlewu ramy wykonanej z żeliwa sferoidalnego. Metal przetapiany jest w elektrycznych piecach indukcyj-nych. W odlewni eksploatowane są także piece łukowe. W odlewni realizowane są także procesy metalurgii wtórnej.

Analiza termodynamiczna żeliw z róż-nym kształtem grafitu w strukturze.

Termodynamicka analyza litin s ruznymi druhy grafitu.

Thermodynamic analysis of cast Irons with diffrent graphite shapes.


Autor: Elbel T., Hampel J.

W artykule przeanalizowano pomia-ry aktywności tlenu w żeliwie o różnym kształcie grafitu. Wyniki badań pozwoliły na określenie zależności pomiędzy dwie-ma zmiennymi: logarytmem naturalnym z aktywności tlenu i odwrotności wartości temperatury. Uzyskany wykres regresji wykorzystano do obliczenia aktywności tlenu w różnych wartościach temperatu-ry. Obliczono swobodną energię Gibbsa (delta) G dla różnych wartości temperatu-ry oraz wartość pojedynczą energii Gibb-sa (delta) G dla temperatury krzepnięcia. Wyniki tych badań zaprezentowano na-stępnie w analizie statystycznej pakie-tu danych dla konkretnych typów żeliwa z grafitem płatkowym, wermikularnym i sferoidalnym. W każdym z gatunków że-liwa zaobserwowano odpowiedni, charak-terystyczny poziom aktywności tlenu dla określonej temperatury. Funkcja Gibbsa służy do analizy i sterowania jakością od-lewów.

Wpływ naprężenia średniego i tem-peratury na zachowanie się żeliwa sferoidalnego przy obciążeniu zmien-nym.

Zum Einfluss ueberlagerter Mittelspan-nung und Temperatur auf die zyklische Matrialverhalten von Gusseisen mit Ku-gelgraphit.

Influence of mean Stress and Temperatu-re on the cycle Behaviour of Iron.

Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 11/12, s. 288-292.

Autor: Kainzinger P. i in.

W pracy tej wykorzystano do ba-dań próbki pobrane z różnych obszarów krzepnącej szybko piasty elektrowni wia-trowej, które posiadają różne wskaźni-ki materiałowe, charakteryzujące różny, zmienny rodzaj obciążeń. Wskaźniki te zo-stały skorelowane z liczbą sferoidów gra-fitu przypadającą na powierzchnię 1mm2 dzięki czemu można było oszacować miej-scową wytrzymałość zmęczeniową. Mimo, że po zakrzepnięciu badane obszary miały strukturę w pełni ferrytyczną, stwierdzo-no jednak różne wartości wytrzymałości. Fakt ten uwidacznia, że właściwości ma-teriałowe zarówno statyczne, jak i dyna-miczne zależą w sposób istotny od lokal-nych warunków krzepnięcia i powstałej w wyniku tego struktury. Aby móc porów-nać wskaźniki materiałowe pochodzące z różnych źródeł również przy takim sa-mym materiale wyjściowym nie można pominąć wskaźników struktury aktualnej. Badania mające na celu wyznaczenie śred-niego obciążenia pokazują, w zależności od metod oceny, wrażliwość na napręże-nia średnie wyrażającą się wskaźnikiem M = 0,54 względnie M = 0,42. Zależne od wytrzymałości na rozciąganie równania do oszacowania wrażliwości na naprężenia średnie, pozwoliły na wyznaczenie warto-ści M = 0,2. Równania te, więc w sposób znaczny zaniżają wyznaczoną doświad-czalnie wrażliwość. Badania cykliczne w temp. -40oC pozwoliły stwierdzić, że nastąpił wzrost wytrzymałości na obcią-


41

żenia o współczynnik rzędu 4. Ze względu na zmniejszoną dopuszczalną liczbę cykli obciążenia zmiennego nie można nic po-wiedzieć o wytrzymałości zmęczeniowej.

14. STALIWO I ODLEWY STALIWNE

-------------------

15. STOPY METALI NIEŻELAZNYCH I ODLEWY

Z TYCH STOPÓW

-------------------

16. KOMPOZYTY

Recenzja (Przegląd): Kompozyty o osnowie metalowej i polimerowej na sympozjum MS&T 2013.Symposium reviev: Metal and polymer matrix composites at MS&T 2013.

JOM 2014, Vol. 66, nr 6, s. 1096-1098.Autor: Nikhil Gupta, Muralidharan Pa-ramsothy.

Artykuł jest odpowiedzią na prezen-tacje przedstawione podczas sympozjum – „Kompozyty o osnowie metalowej i po-limerowej”, podczas konferencji Materials Science and Technology 2013, która od-była się w Montrealu (Kanada) w dniach 27 - 31 października 2013 roku. Sym-pozjum składało się z trzech sesji na te-mat kompozytów metalowych i jednej sesji dotyczącej kompozytów polimero-wych – łącznie przedstawiono 23 prezen-tacje.Podczas, gdy abstrakty i dokumenty pełnotekstowe są dostępne za pośredni-ctwem baz danych, dyskusje, które mają miejsce podczas każdego sympozjum i konferencji nie mają formy pisemnej i zostają natychmiast stracone. Autorzy artykułu starali się podsumować niektó-re z dyskusji i mają nadzieją, że będzie to uzupełnieniem do dalszych rozważań.

Najważniejszymi tematami na sympo-zjum i w późniejszych dyskusjach były kompozyty porowate, kompozyty o osno-wie metalowej i nanokompozyty. Intere-sujący dla prelegentów i uczestników był również rozwój metod ich wytwarzania.

Bazująca na tomografii komputero-wej wizualizacja i obliczenie orienta-cji włókien stalowych zastosowanych do zbrojenia betonu natryskowego.CT basierende Visualisierung und Berech-nung der Orientierung der Stahlfasern in stahlfaserbewehrtem Spritzbeton.

Computertomographits Investigation of Steel Fibre reinforced sprayed Concrete.

Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 11/12, s. 293-296.Autor: Pittino G. i in.

Kompozyt w postaci betonu wzmac-nianego włóknami stalowymi, względnie beton natryskowy znajduje szerokie za-stosowanie w geotechnice. W celu przed-stawienia modelu właściwości mecha-nicznych takiego betonu niezbędna jest wiedza na temat rozkładu i ukierunkowa-nia włókien w betonie. W jednej z prac inżynierskich przedstawiono za pomocą tomografii komputerowej rozkład włókien w próbkach, a orientację każdego z włó-kien przedstawiono na przekroju w po-staci pliku o rozszerzeniu STL, następnie wykorzystując odpowiednie oprogramo-wanie ‒ rozkład włókien podano ocenie statystycznej i przedstawiono graficznie w postaci siatki podobnej do siatki Schmid-ta. Dodatek włókien do betonu powoduje wzrost odporności na powstawanie pęk-nięć względnie zwiększa zdolność betonu do absorpcji energii. Kryterium jakości dla betonu jest równomierne rozmieszczenie włókien i odpowiednia ich orientacja. Naj-bardziej korzystne rozmieszczenie to ta-kie, gdy ukierunkowane są one prostopad-le do płaszczyzny pęknięć. Przedstawione w normach względnie dyrektywach wy-mogi dotyczące badań zawartości włókien w betonie to badania niszczące i dostar-czają jedynie informacje dotyczące ilo-ści włókien nie mówią nic o ich orientacji


42

i ocenie statystycznej. TC pozwala na interaktywne przedstawienie w czasie rzeczywistym położenia włókien przez określenie dwóch współrzędnych (wskaź-ników) kątowych oraz ich statystycz-ną ocenę. Dzięki graficznej interpretacji w postaci histogramu w postaci kuli z zaznaczonym kierunkiem podobnie jak w geologii stosuje się siatkę Schmidta, użytkownik może szybko ocenić kierun-kowy rozkład włókien.

Wytwarzanie kompozytów alumi-nium nowego typu w zastosowaniu na łożyska ślizgowe.

Herstellung neuartiger Al-Verbundwerks-toffe zur Anwendung in Gleitlager.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s. 42-46, 48-51.

Autor: Wimmer M. i in.

Aktualna i przyszłościowa koncepcja silników zmierza w kierunku podniesie-nia ich mocy przy jednoczesnej redukcji emisji szkodliwych spalin i ograniczenia zużycia paliwa. Cieplno-mechaniczne ob-ciążenie łożysk ślizgowych jako ważnego elementu silnika zostaje w wyniku tego znacznie bardziej zwiększone. Typowe tworzywa na łożyska ślizgowe, jak i me-tody wytwarzania materiału wstępne-go są już nieodpowiednie. Wytwarzanie kompozytów aluminiowych jako mate-riału wstępnego do produkcji łożysk śliz-gowych za pomocą różnych metod pla-terowania, jak na przykład platerowanie przez zawalcowanie. To wymaga z jednej strony dużych nakładów technologicznych w celu przygotowania „tworzyw” łączących i ogranicza z drugiej strony zastosowanie wysokowytrzymałych stopów aluminium ze względu na ograniczoną zdolność do odkształceń. Dlatego też w Katedrze d/s Technik Kształtowania i Odlewnictwa Uni-wersytetu Technicznego w Monachium opracowano nową metodę wytwarzania na bazie technologii poziomego odlewa-nia ciągłego. Nowa technologia powinna spowodować zarówno poprawę „wiąza-nia” elementów kompozytu, jak i umoż-liwić zastosowanie wysokowytrzymałych

stopów aluminium. W ramach tego arty-kułu przedstawiono istotne etapy rozwo-ju technologii. Wyznaczenie niezbędnych parametrów do wytworzenia kompozytu metalicznego zrealizowano wykonując próby odlewania. Te informacje to istot-ne wielkości wejściowe do wspomagane-go symulacją opracowania technologii. Na podstawie analizy symulacji można było wyznaczyć konkretne zalecenia dotyczą-ce postępowania w celu zaprojektowania przebiegu procesu i urządzenia pilotażo-wego. Ten sposób postępowania umoż-liwia systematyczną kontrolę i optyma-lizację procesu, jak i walidację wyników symulacji.

17. SYSTEMY ZAPEWNIANIAJAKOŚCI, STATYSTYCZNA

KONTROLA PROCESU (SPC),CERTYFIKACJA, KONTROLA

JAKOŚCI, BADANIAODBIORCZE

Indeks jakości odlewów ze stopu alu-minium.

Quality Index for Aluminum Alloy Cast-ings.

Int.J.Metalcast 2014, Vol .8, nr 3, s. 39-42.

Autor: Tiryakioglu M., Campbell J.

Próba rozciągania wzdłużnego oraz nieniszczące metody są tradycyjnie sto-sowane do oceny jakości odlewów ze sto-pów aluminium. Jednak jasne wytyczne na temat tego, jakie zaradcze kroki moż-na podjąć w przypadku małej jakości syg-nalizowanej parametrami rozciągania nie są dostępne dla inżynierów odlewników. Wskaźniki jakości w literaturze zostały opracowane jako środek do oszacowania jakości, aby pomóc inżynierom odlewni-kom w pogoni za lepszą jakością. Przed-stawiono krótki przegląd tych wskaźni-ków. Wskaźniki jakościowe mogą być podzielone na dwie grupy: (1) bez sensu fizycznego i (2) takie, które mierzą jaki ułamek oczekiwanej wydajności na roz-


43

ciąganie został osiągnięty. Wskaźnik jako-ści opracowany przez autorów jest oparty jedynie na stosunku wydłużenia zmierzo-nego do maksymalnego osiągalnego wy-dłużenia, przedstawiany w procentach, które są osiągalne. Ten wskaźnik jakości jest zalecany wśród innych. W zasadzie to podejście obowiązuje dla wszystkich stopów. Dostarczono wytyczne dotyczące użytkowania i interpretacji krok po kroku.

Mechanizm skurczu i powstawanie dużych wtrąceń w 70 tonowym wlew-ku ze stali 12Cr2Mo1.

Formation mechanism of shrinkage and large inclusions of a 70 t 12Cr2Mo1 heavy steel ingot.


Autor: Liu Hongwei i in.

Jamy skurczowe i duże wtrącenia są poważnymi wadami wewnętrznymi cięż-kiego stalowego wlewka. W celu usunię-cia tych dwóch rodzajów wad, 70 tonowy wlewek ze stali 12Cr2Mo1 poddano pro-cesowi próżniowego odtleniania węglem, przecięto w poprzek i zbadano strukturę oraz przeprowadzono identyfikację pier-wiastków chemicznych (EDS). W celu dal-szego zbadania mechanizmów powstawa-nia skurczu i wad w postaci wtrąceń oraz znalezienia możliwych rozwiązań, prze-prowadzono także symulację procesu od-lewania i krzepnięcia stosując odpowied-nio, oprogramowanie Fluent i ProCAST. Wyniki pokazują, że wady skurczowe nie pojawiają się w środkowej, górnej części wlewka. Kryterium krytycznej wielkości jamy skurczowej, które może być stoso-wane w symulacji komputerowej w celu przewidzenia i uniknięcia wad skurczo-wych w produkcji wlewków z 12Cr2Mo1 o różnych ciężarach masach, jest ustalo-ne jako 0,013 na podstawie analizy prze-kroju i wyników symulacji. Jednakże duże wtrącenia znajdują się w dolnej części korpusu wlewka. Złe warunki termiczne powierzchni wlewków i duża ilość roz-drobnionego żużla są głównym źródłem dużych wtrąceń. Dzięki symulacji procesu

zalewania opracowano sposób wyelimino-wania wtrąceń.

Ocena zawartości stałych wtrąceń niemetalicznych w ciekłych stopach aluminium.

Ocenka soderzhanija tverdykh nemetalli-cheskikh vkljuchenij v zhidkikh aljumini-jevykh splavakh.

Evaluation of the content of solid nonme-tallic inclusions in liquid alumnium alloys.

Processy lit’ja 2013, nr 2, s. 8-14.Autor: Kotlarskij F. M.

Badając wpływ zawartości drob-nych niemetalicznych wtrąceń na inten-sywność dyfuzyjnego usuwania wodoru z przesyconego roztworu określono moż-liwość wykorzystania zawartości wtrąceń w ciekłym stopie aluminium do oceny po-rowatości gazowej w próbkach technolo-gicznych. Udowodniono możliwość wyko-rzystania wpływu zawiesiny szlamu tlenku aluminium na proces dyfuzyjnego usuwa-nia wodoru z przesyconego roztworu do oceny zawartości pierwotnych drobnych wydzieleń niemetalicznych w ciekłych sto-pach aluminium. Prostym i niezawodnym sposób realizacji tej możliwości to zasto-sowanie technologicznych prób FTIMC NANU dla oceny zawartości gazu wyklu-czające niekontrolowane straty (ubytki) wodoru przy krzepnięciu. Stworzono krót-kie instrukcje, analiz w zależności od me-tody pomiaru zawartości twardych nieme-talicznych wydzieleń.

Sterowanie zagazowaniem silumi-nów.Rizene naplynovani siluminu.

Controlled gasification of silumin.

Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 7-8.Autor: Roucka J., Hotar J., Havacek P.

Omówiono powstawanie jam skurczo-wych w okolicy węzłów cieplnych. Two-rzenie ich jest niepożądane ze względu na ograniczenie funkcjonalności odlewu i efekt estetyczny. Podano wyniki zasto-


44

sowania preparatu modyfikatora „Fluss Mikro 100” bazującego na nanotlenkach aluminium. Omówiono wpływ stosowania preparatu na porowatość odlewów i wy-trzymałość. Określono zależność wartości wytrzymałości od czasu działania modyfi-katora i jego ilości.

Deficyt objętości w stopach odlewni-czych żelaza z węglem podczas pro-cesu krzepnięcia.Das Volumendefizit von Eisen-Kohlenstoff--Gusslegierungen beim Erstarrungspro-zess.

The volume deficit of iron carbon cast al-loys in the solidification process.

Giesserei-Prax. 2012, nr 11, s. 499-502.Autor: Fischer S., Skerdi U., Hasse S.

Pośród wielu wad odlewów, deficy-ty objętości, takie jak: jamy skurczowe, rzadzizny, obciągnięcia stanowią częstą przyczynę wystąpienia braków. Odlewy, w których występują wady objętości tylko w wyjątkowych wypadkach da się tak na-prawić, na przykład poprzez impregnację, aby doprowadzić je do stanu używalności. W większości przypadków takie odlewy należy traktować jako złom. W artykule omówiono warunki krzepnięcia, powsta-wanie jam skurczowych oraz sposób uni-kania deficytów objętości poprzez odpo-wiednie zasilanie odlewów.

Miejsce zdarzenia: produkcja odle-wów precyzyjnych. Wykrywanie wad bezpośrednio pod powierzchnią za pomocą metody PCRT.Tatort Feingussproduktion. Spurentiefe Fehlesuche mit dem PCRT-Pruefferfahren.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s. 26-28.Autor: Engelhardt Ch.

Artykuł dotyczy kontroli jakości od-lewów precyzyjnych wytwarzanych w odlewni precyzyjnej CIREX B. V. Almelo w Holandii. Odlewnia produkuje gwaran-tujące bezpieczeństwo elementy zaworów wytwarzane między innymi metodą wyta-

pianych modeli. Problem dotyczy wykry-wania wad bezpośrednio pod powierzchnią odlewów. Do kontroli odlewów zastosowa-no metodę rezonansu Quasar-PCRT, gdyż powszechnie stosowane metody nie po-zwalają na wykrycie istotnych dla funkcjo-nalności odlewu wad tego rodzaju. Zasto-sowana metoda rezonansu Quasar-PCRT pozwala nie tylko na wykrycie wady, ale umożliwia też jej ocenę, a także umożli-wia ocenę właściwości fizycznych odlewu. Stosowana metoda bazuje na spektrosko-pii rezonansu ultradźwięków. Za pomocą tej metody można rozróżnić wady istot-ne (ograniczające funkcjonalność) i wady typu czysto estetycznego. Metoda iden-tyfikacji jest bardzo dokładna. Ta meto-da kontroli sterowana jest komputerowo. W artykule opisano zastosowanie tej me-tody do kontroli odlewów odpowiedzial-nych, stanowisko do prowadzenia badań oraz cechy charakterystyczne otrzymy-wanych wyników, które można ocenić pod względem ilościowym. Metoda kontroli daje dużą powtarzalność wyników.

Nowa koncepcja pokryć i dodatków jako całościowa koncepcja otrzymy-wania odlewów bez wad i zanieczysz-czeń.Neue Konzepte fuer Schlicten und Addi-tive als ganzheitlicher Ansatz fuer fehler- und rueckstandsfreie Gussteile New coa-tings and additives as an entire approach for defect and residue-free castings.

Giesserei-Prax. 2012, nr 10, s. 407-411.

Autor: Stoetzel R., i in.

Artykuł dotyczy otrzymywania od-lewów bez wad, o usuwaniu i zapo-bieganie powstawaniu wad w postaci żyłek, które powstają na skutek nierów-nomiernej, nieliniowej rozszerzalno-ści ziaren masy formierskiej/rdzeniowej w wyniku kontaktu z ciekłym metalem. Dodatkami stosowanymi w celu utrzy-mania kontroli nad powstawaniem żyłek mogą to być np. tlenki żelaza. Jako do-datki stosuje się także w małych ilościach substancje organiczne, jak: dekstry-na, skrobia czy mączka drzewna. Tlenki


45

i skrobia mogą powodować zmniejsze-nie wytrzymałości formy. Opracowany nowy dodatek ESAs nie powoduje zmniej-szenia wytrzymałości formy. W artykule omówiono problem pomiaru powstawa-nia żyłek, zagadnienie dotyczące stoso-wania dodatków do mas chroniących nie tylko przed powstawaniem żyłek ale i przed penetracją metalu do rdzeni nie-powlekanych. Omówiono także nowe po-krycia o dobrej przepuszczalności, któ-re zapobiegają powstawaniu strupów i zwyrodnieniu grafitu w żeliwie wermiku-larnym i sferoidalnym.

18. MASZYNY I URZĄDZENIA

Koncepcja urządzenia do produkcji rdzeni z mas nieorganicznych.Werzeugkonzept zur anorganischen Kernherstellung.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12. s. 90-91.Autor: Ammann J.

Firma Meissner Technologie opraco-wała nowe urządzenie do produkcji rdze-ni z mas ze spoiwem nieorganicznym o nazwie Maek. Urządzenie zastosowano do produkcji rdzeni do odlewów skompli-kowanych. Duża produkcja odlewów wy-maga szybkiego ich wykonywania. Urzą-dzenie ma konstrukcję modułową, a bazą jego jest podgrzewany korpus, do które-go przyczepiane są misy o różnych kontu-rach ze stali lub tworzywa sztucznego, co pozwala na szybkie wykonywanie rdzeni o podobnych kształtach. W celu zmiany kształtu rdzenia wymieniane są jedynie misy. Opisano praktyczne wykorzystanie urządzenia do produkcji rdzeni.

Kraty wstrząsowe z napędem elek-tronicznym pozwalają na obniżenie kosztów.Trennroste mit elektronischem Getriebe senken Kosten.

Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s. 84-85.Autor: Moertlbauer M.

W artykule omówiono instalację nowo-czesnych krat wstrząsowych firmy Cyrus GmbH Schwingtechnik zainstalowanych w jednej z indyjskich odlewni. Z punktu widzenia kosztów produkcji odlewów zuży-taj korzystne jest ponowne wykorzystanie masy formierskiej. Opisano krótko nowo zainstalowane urządzenie. Przedstawiono wymagania stawiane nowoczesnym kra-tom wstrząsowym. Ich zastosowanie po-zwoliło na zmniejszenie liczby uszkodzeń w oczyszczanych odlewach do 1%. Firma „Cyrus” ‒ producent krat wstrząsowych, dostosowuje konstrukcję krat do wyma-gań indywidualnych klientów.

Poprzez odpowiednie mieszanie tworzyw do sukcesu. Firma Martin w zakresie dostaw stawia na firmę Schmolz + Bickenbach Guss.Mit dem richtigen Werkstoffmischung zum Erfolg. Martin setzt bei Beschaffung auf Schmolz + Bickenbach Guss.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s. 16-19.Autor: Weber K.

Omówiono działalność firmy Martin GmbH zajmującej się konstruowaniem urządzeń do utylizacji i obróbki odpadów przemysłowych. Omawiając urządzenia do utylizacji odpadów szczególną uwagę zwrócono na konstrukcję rusztów w urzą-dzeniach do spalania. W urządzeniach za-stosowano ruszty odlewane ze staliwa ża-rowytrzymałego, formowane ręcznie lub maszynowo które wykonała firma Schmolz + Bickenbach Guss z Krefeld (Niemcy). W artykule opisano współpracę firm Mar-tin GmbH i Schmolz + Bickenbach Guss na arenie międzynarodowej. Łatwiejsze do wykonania podzespoły do urządzeń do utylizacji wykonywane są poza granicami Niemiec.

19. HISTORIA ODLEWNICTWA I ODLEWY ARTYSTYCZNE

Skarb żeliwny. Żeliwny pawilon (alta-na) z huty „Tangerhuette”.


46

Schatz aus Eisenguss. Das gusseiserne Pavillion von Tangerhuette.

Giesserei-Prax. Druckguss 2012, nr 12, s. 545-546.

Opisano historię wykonanego z żeliwa pawilonu (altany). Odlewaną konstruk-cję wykonano z okazji odbywającej się w Paryżu roku 1889 Wystawy Światowej. Odlew wykonano w hucie „Tangerhuette” w latach 1888-1889 (okolice Magdeburga, huta pracuje do dziś).Konstrukcja waży 8 t, składa się z 441 elementów odle-wanych połączonych śrubami. Aktualnie ten nietypowy odlewany obiekt znajduje się w założonym, w latach 1880-1890, przez rodzinę Wagenfuehr, Parku Zamko-wym. Konstrukcja została odnowiona w 1995 roku przez odlewnię artystyczną „Lauchhammer”.

Opracowanie: Aleksander Welkens, Joanna Dziaduś-Rudnicka.

Wydarzenia

Konferencje

Seminarium „Odpylanie – technika czystego powietrza”

17 września 2014 r. podczas XX Mię-dzynarodowych Targów Technologii dla Odlewnictwa METAL w Kielcach odbyło się seminarium techniczno-szkoleniowe „Od-pylanie - technika czystego powietrza” pod patronatem naukowym Instytutu Od-lewnictwa.

Seminarium zostało poświęcone zagad-nieniu czystego powietrza w przemyśle odlewniczym i metalurgicznym.

Moderatorem spotkania był dr inż. Janusz Faber, kierownik Laboratorium

Ochrony Środowiska Instytutu Odlewni-ctwa. Podczas seminarium zostały wygło-szone następujące referaty:1. „Zapylenie jako czynnik szkodliwy

w środowisku pracy - metody ograni-czenia” - mgr Maria Żmudzińska (In-stytut Odlewnictwa)

2. „Główne metody odpylania gazów od-lotowych w aspekcie środowiska natu-ralnego” - mgr Katarzyna Perszewska (Instytut Odlewnictwa)

3. Prezentacja firmy KMA UMWELTTECH-NIK GMBH

4. Prezentacja firmy HERDING POLSKA sp. z o.o.

Spotkania

Podpisanie Memorandum of Un-derstanding z University of Wi-sconsin-Stout

W dniu 11 czerwca w Montecatini, Wło-chy, odbyło się spotkanie robocze dyrek-

tora Instytutu Odlewnictwa, prof. Jerzego J. Sobczaka z dr. Rajivem Asthaną, Chief Editor czasopisma Journal of Materials En-gineering and Performance, profesorem University of Wisconsin-Stout (UWS), De-partment of Engineering and Technology, WI, USA. Rozmowy dotyczyły zwiększenia możliwości publikowania przez pracowni-ków Instytutu Odlewnictwa wyników ba-


48

dań naukowych w wysokopunktowanym czasopiśmie JME&P (Lista Filadelfijska). Omówiono także wstępny tekst nowego Listu Intencyjnego (Memorandum of Un-derstanding) pomiędzy IOd a UWS, który w następstwie podpisano w dniu 12 czerw-ca br. Tekst MoU przesłany zwrotnie do Instytutu Odlewnictwa po kontrasygnacie przez uprawnione władze UWS otrzymano w dniu 28 lipca 2014.

Przystąpienie Instytutu Odlewni-ctwa do Paktu Horyzont 2020

W dniu 20 czerwca 2014 roku Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Pani Pro-fesor Lena Kolarska-Bobińska, skierowała na ręce Dyrektora Instytutu Odlewnictwa, Pana Profesora Jerzego J. Sobczaka, za-proszenie do przystąpienia przez naszą jednostkę naukową, w charakterze syg-

natariusza, do Paktu dla Horyzontu 2020.Podczas uroczystego posiedzenia Rady

Naukowej Instytutu Odlewnictwa w dniu 3 lipca 2014 roku, Dyrektor Instytutu podpisał deklarację przyjmującą zapisy zawarte w pakcie.

Jest to dokument wypracowany pod-czas konferencji „Horyzont 2020: wyzwa-nia i szanse dla polskiej nauki”, zorgani-zowanej w Warszawie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w dniu 22 maja 2014 roku. W pakcie przedstawiono zobowiązania Ministerstwa Nauki i Szkol-nictwa Wyższego do stworzenia efek-tywnego systemu wspierania w proce-sie aplikacji o dofinansowanie projektów z Programu Horyzont 2020 zarówno in-stytucji naukowych, jak i naukowców in-dywidualnie aplikujących o takie granty.

Program Horyzont 2020 to największy w historii Unii Europejskiej program fi-nansowania badań naukowych oraz inno-wacji. Jego głównym celem jest stworze-nie spójnego systemu finansowania: od koncepcji naukowej, poprzez etap badań, aż po wdrożenie nowych rozwiązań, pro-duktów oraz technologii. Budżet progra-mu wynosi prawie 80 mld euro.

Instytut Odlewnictwa staje się stroną Paktu dla Horyzontu 2020. Zachęcamy wszystkich pracowników do zapoznania się z treścią tego dokumentu oraz aktyw-nego wykorzystywania propozycji wspar-cia przedstawionych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.


49

Podpisanie umowy z Instytutem Mechaniki Precyzyjnej

3 lipca 2014 r. została zawarta umowa pomiędzy Instytutem Mechaniki Precyzyj-nej w Warszawie a Instytutem Odlewni-ctwa, dotycząca współpracy naukowo-ba-dawczej. Celem umowy, podpisanej przez dr. hab. inż. Tomasza Babula - dyrektora Instytutu Mechaniki Precyzyjnej oraz prof. dr. hab. inż. Jerzego J. Sobczaka - dyrek-tora Instytutu Odlewnictwa, jest głównie wzrost optymalnego wykorzystania przy-szłych wyników prac naukowych, badaw-czo-rozwojowych i badawczo-wdrożenio-wych oraz współpraca w zakresie wspólnej realizacji projektów.

Science Infrastructure Manage-ment Support

Dnia 18 lipca 2014 r. odbyło się w In-stytucie Odlewnictwa kolejne spotkanie sprawozdawcze poświęcone programo-wi stażowemu SIMS - Science Infrastru-cture Management Support. Tym razem prezentacji dokonała pani dr hab. inż. Marzanna Książek, prof. IOd, która od-była 5-cio tygodniowy staż w następują-cych instytucjach:IBM Polska, Technische Universitat Dresden-Niemcy, Fraunhofer MOEZ and IZI Lipsk-Niemcy, IBM Tho-mas J. Watson Research Center Yorktown Heights, (New York) - USA, IBM Somers Office Complex Somers, (New York)--USA. Celem stażu było poznanie proce-su zarządzania infrastrukturą badawczą w wybranych instytucjach sektora nauki i biznesu. Prezentowana we Fraunhofer, TU Dresden i IBM metodyka zarządzania oraz techniki i narzędzia do zarządzania projektami, budowania i ewaluacji włas-nych strategii rozwojowych, jest głów-nie ukierunkowana na prowadzenie sku-tecznej współpracy z przemysłem w celu komercjalizacji wyników prac. Stąd za-proponowano w Instytucie Odlewnictwa, a w szczególności dla Zespołu Labo-ratoriów Badawczych wsparcie w upo-wszechnianiu wyników badań naukowych w środowisku przedsiębiorców poprzez zi-dentyfikowanie oferty Instytutu dla prze-

mysłu wraz z opracowaniem założeń do cennika usług badawczych i technologicz-nych, jak i aktywne prezentowanie oferty technologicznej i badawczej przedsiębior-com.

Inauguracja działalności Rady Ko-ordynacyjnej CPO

W dniu 22 lipca 2014 roku, w siedzi-bie Rady Wydziału Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, odbyło się spotkanie inauguracyjne Rady Koordy-nacyjnej Centrum Polskiego Odlewnictwa.


50

Wizyta przedstawiciela Europej-skiej Agencji Kosmicznej

28 lipca 2014 roku Instytut Odlewni-ctwa w Krakowie odwiedził przedstawiciel Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) pan Laurent Pambaguian. Ze strony In-stytutu Odlewnictwa w spotkaniu udział wzięli: prof. dr hab. inż. Natalia Sobczak, mgr inż. Marcin Latałło-Anulewicz, dr inż. Tomasz Dudziak, dr inż. Marta Homa, mgr inż. Paweł Darłak oraz mgr inż. Piotr Dłu-gosz. Obecny był także prof. dr hab. inż. Ludmil Drenchev, dyrektor Instytutu Na-uki o Materiałach Bułgarskiej Akademii Nauk.

Wizyta w instytucie dotyczyła projek-tu realizowanego w Instytucie pt. „New generation light-weight materials for advanced space applications”. Przedsta-wiciel ESA zwiedził Instytut Odlewnictwa, zapoznając się z możliwościami badaw-czymi Instytutu i jego zapleczem nauko-wo-badawczym. Zaprezentowano m.in. aparaturę do badań właściwości metali

w stanie ciekłym, urządzenie do wytwa-rzania porowatych lekkich materiałów na bazie magnezu, laboratoria wyposażone w aparaturę do badań w skali nano- i mi-krometrycznej. Odwiedzono również Ze-spół Laboratoriów Akredytowanych, sta-nowisko do realizacji procesu prasowania w stanie ciekłym (squeeze casting) z op-cją tiksotropową (semi-solid), a także zademonstrowano w Centrum Badań Wy-sokotemperaturowych unikalny w skali krajowej i światowej kompleks aparatu-rowy do badań zjawisk powierzchniowych ciekłych metali i stopów.

Wizyta zakończyła się omówieniem możliwości użycia tomografii komputero-wej w celu poszerzenia spektrum badań nad materiałami dla europejskiego prze-mysłu kosmicznego.


51

Wizyta przedstawicieli firmy Plas-ma System

30 lipca 2014 roku Instytut Odlew-nictwa odwiedzili przedstawiciele firmy Plasma System z Siemianowic Śląskich, zajmującej się wytwarzaniem powłok ochronnych, zabezpieczających mate-riały oraz wydłużających ich żywotność w warunkach ekstremalnych (wysoka temperatura, erozja, agresywne środowi-sko). Firmę Plasma System reprezento-wali mgr Sławomir Wawrzyniak (Wicepre-zes ds. Ekonomiczno-Finansowych), mgr inż. Andrzej Gruszka (Wiceprezes Zarzą-du ds. Techniki i Handlu), mgr Grzegorz Królikowski (Dyrektor ds. Transferu Tech-nologii) oraz mgr inż. Krzysztof Dudziński (Dyrektor ds. Kluczowych Klientów). Ze strony Instytutu Odlewnictwa w spotka-niu udział brali: prof. dr hab. inż. Natalia Sobczak, mgr Marcin Latałło-Anulewicz, dr inż. Tomasz Dudziak oraz mgr inż. Ma-rek Kranc. Gości powitał dyrektor Instytu-tu prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak.

Przedstawiciele Plasma System zwie-dzili Instytut Odlewnictwa, zapoznając się z możliwościami badawczymi Insty-tutu i jego zapleczem naukowo-badaw-czym. Zaprezentowano m.in. aparaturę do badań korozji wysokotemperaturowej w agresywnych środowiskach, aparatu-rę do badań właściwości metali w stanie ciekłym, laboratoria wyposażone w apa-raturę do badań w skali nano- i mikrome-trycznej.

Wizyta zakończyła się omówieniem możliwości użycia tomografii komputero-wej w celu poszerzenia spektrum badań nad materiałami i powłokami, które będą mieć zastosowanie w wysokich tempera-turach w agresywnych środowiskach.

Wystawa fotografii mikrostruktur stopów „Piękno zaklęte w metalu”

15 września 2014 roku w Bibliotece Głównej AGH została otwarta wystawa fo-tografii mikrostruktur stopów metali au-torstwa: mgr inż. Janiny Radzikowskiej, dr inż. Małgorzaty Warmuzek i mgr. inż. Łukasza Boronia, zatytułowana „Piękno

zaklęte w metalu”.Wystawa przygotowana przez Insty-

tut Odlewnictwa i Bibliotekę Główną AGH prezentuje kolorowe zdjęcia mikrostruk-tury żeliwa szarego, sferoidalnego i sto-powego, staliw stopowych, stopów niklu i tytanu, brązu i mosiądzu, stopów alu-minium-krzem. W większości przypadków mikrostrukturę prezentowanych stopów ujawniono stosując tzw. trawienie se-lektywne, które powoduje zabarwienie poszczególnych jej składników. Mikro-fotografie wykonane były na metalogra-ficznym mikroskopie świetlnym z wyko-rzystaniem różnych technik obserwacji, takich jak: jasne pole widzenie, światło spolaryzowane, kontrast różnicowy. Bar-dzo efektownie prezentowały się zdjęcia mikrostruktury wykonane w odcieniach szarości przy użyciu skaningowego mi-kroskopu elektronowego, co umożliwiło pokazanie przestrzennej budowy m.in. kryształów krzemu w siluminach czy wę-glików i siarczków w staliwie.

Wspomniane mikrofotografie ilustrują-ce strukturę materiałów zaawansowanych (żeliwo ADI oraz materiały kompozyto-we) zostały wykorzystane do wykonania oryginalnych materiałów promocyjnych - krawatów i apaszek.

Wystawę otworzyli Dyrektor Bibliote-ki Głównej AGH mgr Ewa Dobrzyńska--Lankosz wspólnie z Zastępcą Dyrektora dr. Jerzym Krawczykiem oraz Dyrekto-rem Instytutu Odlewnictwa prof. dr hab. inż. Jerzym J. Sobczakiem. Gościem ho-norowym wystawy był Prorektor AGH ds. Ogólnych dr hab. inż. Mirosław Karbowni-czek, prof. nadzw. AGH, a wśród gości za-proszonych był m.in. Prodziekan Wydziału Metali Nieżelaznych dr inż. Wacław Muzy-kiewicz oraz dr hab. inż. Marzanna Ksią-żek, prof. nadzw. IOd, kierownik Zespołu Laboratoriów Badawczych IOd.

Gorąco zapraszamy do obejrzenia wy-stawy w Bibliotece Głównej AGH (I piętro) w dniach od 15 września do 15 paździer-nika 2014 r.


52

Instytut Odlewnictwa podczas Podgórskich Dni Otwartych Drzwi

27 września 2014 r. Instytut Odlew-nictwa już po raz kolejny wziął udział w Podgórskich Dniach Otwartych Drzwi, których organizatorem jest Stowarzysze-nie Podgorze.PL.


53

Targi

XX Jubileuszowe Międzynarodowe Targi Technologii dla Odlewnictwa METAL Kielce

W dniach 16-18 września 2014 roku Instytut Odlewnictwa wziął udział w XX Jubileuszowych Międzynarodowych Tar-gach Technologii dla Odlewnictwa METAL. Na targach spotykały się wiodące firmy i instytucje branży odlewniczej oraz pol-scy i światowi liderzy tego sektora gospo-darki. W Targach wzięli udział wystawcy z krajów, takich jak: Chiny, Czechy, Dania, Hiszpania, Holandia, Macedonia, Niemcy, Norwegia, Polska, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Słowenia, Ukraina, Włochy i Łotwa.

W pierwszym dniu Targów stoisko Centrum Polskiego Odlewnictwa uświet-nił swoją wizytą Wiceminister w Minister-stwie Gospodarki, Podsekretarz Stanu pan Arkadiusz Bąk.

W trakcie trwania Jubileuszowej Gali Targów Odlewniczych, która odbyła się w pierwszym dniu Targów, Instytut Od-lewnictwa został trzykrotnie nagrodzony:1. Złoty Medal i Dyplom XX Międzyna-

rodowych Targów Technologii dla Od-lewnictwa METAL za „Reaktor syntezy mediów wysokoporowatych (gazarów oraz struktur typu „lotos”)” (J.J. Sob-czak, P. Darłak, P. Długosz, V. Shapo-valov, L. Boyko, N. Sobczak)

2. Dyplom Targów Kielce przyznany In-stytutowi Odlewnictwa za udział we wszystkich edycjach Międzynarodo-wych Targów Technologii dla Odlewni-ctwa METAL

3. Podziękowanie dla prof. dr. hab. inż. Je-rzego J. Sobczaka za „aktywne wspar-cie i życzliwość podczas wspólnej drogi do sukcesu Międzynarodowych Targów Technologii dla Odlewnictwa METAL”.

Wszystkie nagrody i podziękowania zo-stały złożone na ręce Dyrektora Instytutu Odlewnictwa prof. dr. hab. inż. Jerzego J. Sobczaka.

Publikacje

Wydawnictwa:

Praca zbiorowa pod red. Jerzy J. Sobczak PROGNOZY I TRENDY ROZWOJOWE W ODLEWNICTWIE ŚWIATOWYM I KRAJOWYM

Proponowana publikacja jest piątą z kolei, przed-stawiającą sytuację światowego i krajowego przemy-słu odlewniczego. Na wstępie przedstawiono w niej szereg informacji dotyczących światowego i europej-skiego rynku odlewów w 2012 r. Wynika z nich, że podobnie jak w latach poprzednich, w rankingu świa-towych producentów odlewów przodują Chiny (42%), USA (13%) oraz Indie (9%). Produkcja polskich od-lewni stanowi niezmiennie 1% globalnej produkcji od-lewów. Wśród europejskich producentów odlewów li-derem są Niemcy (24%), Polska plasuje się na ósmym miejscu (5%).

W dalszej części publikacji podano (opracowane na podstawie raportu Amerykańskiego Stowarzyszenia Odlewnictwa AFS - American Foundry Society) pro-gnozy sprzedaży odlewów do roku 2022 w podziale na gatunki odlewanych metali i symbole systemu klasyfi-

kacji NAICS oraz prognozowane zmiany w amerykańskim przemyśle odlewniczym.Informacje o sytuacji rynku odlewów w Polsce w 2012 r. (status organizacyjny,

strukturę własnościową, wielkość produkcji odlewni krajowych, strukturę produkcji odlewów ze stopów żelaza (żeliwo szare i stopowe, żeliwo sferoidalne, żeliwo cią-gliwe, staliwo) i metali nieżelaznych, stosowane technologie, zużycie materiałów wsadowych, eksport, strukturę produkcji, zatrudnienie i wydajność w odlewniach oraz sytuację finansową przemysłu odlewniczego) przedstawiono na podstawie wy-ników badań statystycznych prowadzonych przez Instytut Odlewnictwa w Krakowie na zlecenie Ministerstwa Gospodarki. W opracowaniu podano również szacunkowe dane dotyczące produkcji odlewów w 2013 roku i prognozy rozwoju krajowego przemysłu odlewniczego w 2014.

ISBN 978-83-88770-63-0


55

Publikacje

Ludmil Drenchev, Jerzy J. Sobczak SELF-HEALING MATERIALS AS BIOMIMETIC SMART STRUCTURES / MATERIAŁY SAMOLECZĄCE SIĘ JAKO BIOMIMETYCZNE INTELIGENTNE STRUKTURY

„Jest to pozycja od dawna oczekiwana, która w sposób idealny wypełnia lukę dotyczącą opisu ma-teriałów biomimetycznych. Praca odwołuje się do wy-ników najnowszych badań. Recenzent za szczególnie cenny uważa rozdział dotyczący termodynamiki pro-cesów samoleczenia, bez znajomości której niemożli-we jest zrozumienie podstaw tego procesu.

Autorzy monografii bardzo dużo uwagi poświęcili materiałom organicznym, odchodząc od zwykle przy-jętego schematu: materiały metaliczne, ceramiczne i … inne.”

Z recenzji prof. dr hab. inż. Pawła Zięby

Wydawnictwo pod egidą Komisji Kompozytów Odle-wanych Światowej Organizacji Odlewniczej oraz Sek-cji Kompozytów Komitetu Nauki o Materiałach Polskiej Akademii Nauk.

Instytut OdlewnictwaFoundry Research Institute

Ludmil Drenchev Jerzy J. Sobczak

ISBN 978-83-88770-98-2

Self-healing materials as biomimetic smart structures

„This isatitlewhichhasbeenneededfora longtime. Itperfectlyfills thegap in thedescriptionofbiomimeticmaterialsand refers to thelatestresearchintothematter(…).WhatI,asareviewer,havefoundtobeespeciallyvaluableisthechapteronthethermodynamicsoftheself-healingprocesses,sincewithoutaknowledgeofthermodynamics,theprinciplesoftheprocesscannotbeunderstood. Themonograph authors have devotedmuch attention to organicmaterialsanddepartedfromtheusualdivisionintometallic,ceramicand…othermaterials.”

From the review by Professor Paweł Zięba, Ph.D. Eng.

„Jest to pozycja od dawna oczekiwana, która w sposób idealnywypełnia lukę dotyczącą opisu materiałów biomimetycznych. Pracaodwołujesiędowynikównajnowszychbadań(…).Recenzentzaszczególniecenny uważa rozdział dotyczący termodynamiki procesów samoleczenia,bezznajomościktórejniemożliwejestzrozumieniepodstawtegoprocesu. Autorzy monografii bardzo dużo uwagi poświęcili materiałomorganicznym, odchodząc od zwykle przyjętego schematu: materiałymetaliczne,ceramicznei…inne”.

Z recenzji prof. dr hab. inż. Pawła Zięby

L. Drenchev, J.J. Sobczak: Self-healing materials as biom

imetic sm

art structures

ISBN 978-83-88770-98-2

Projekt realizowany w ramach Programu INNOTECH ścieżka In Tech

ogłoszonego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju

Tytuł projektu: „Opracowanie innowacyjnego i ekologicznego procesu metalurgicznego uszlachetniania żeliwa w reaktorze formy odlewniczej”

Data rozpoczęcia realizacji projektu: 01.08.2014 r. Data zakończenia realizacji projektu: 31.01.2017 r. Czas realizacji projektu: 30 miesięcy Kierownik projektu: mgr inż. Zbigniew Stefański Konsorcjum: Instytut Odlewnictwa - Lider Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska PEDMO S.A. – Tychy Odlewnia „KAW-MET” Marek Kawiński – Orły Odlewnia Żeliwa „DRAWSKI” S.A. – Drawski Młyn Cel projektu:

Podstawowym celem planowanego projektu jest opracowanie innowacyjnego i ekologicznego procesu metalurgicznego uszlachetniania żeliwa obejmującego: odsiarczanie, sferoidyzację, wermikularyzację oraz modyfikację żeliwa w reaktorze, umieszczonym w formie odlewniczej, w celu wykonania odlewów o wysokiej jakości. Złożony proces uszlachetniania metalu zachodzić będzie podczas zalewania form ciekłym metalem.

Reaktor, w którym zachodzić będzie wymieniony proces metalurgiczny wykonywany będzie poza formą odlewniczą, a następnie będzie w niej umieszczany przed złożeniem dwóch połówek formy. Będzie on wykonywany w dwóch podstawowych wersjach, to jest jako dwukomorowy lub jednokomorowy. W reaktorze dwukomorowym w pierwszej komorze znajdować się będzie materiał odsiarczający oraz filtr do filtracji metalu, a w drugiej komorze sferoidyzator i modyfikator oraz filtr. W przedstawionej nowej metodzie przewiduje się tylko częściowe odsiarczenie metalu, które zachodzić będzie w formie odlewniczej, do poziomu umożliwiającego otrzymanie wymaganych właściwości dla wykonywanych odlewów. W reaktorze jednokomorowym, będzie się znajdować sferoidyzator i modyfikator oraz filtr do filtracji metalu z produktów reakcji.

57

Documents

Odlewnictwo Współczesne Polska i Świat - 3/2014