ODLAGANJE I DEKONTAMINACIJA PCB OPREME I OTPADApcbmontenegro.me/wp-content/uploads/2018/07/Knjiga-7-ODLAGANJE-I... · NIP - Nacionalni plan za implementaciju PCBs - Polihlorovani

1ODLAGANJE I DEKONTAMINACIJA PCB OPREME I OTPADA

UNDP 2018.

ODLAGANJE I DEKONTAMINACIJA PCB OPREME I OTPADA

EKOLOŠKI PRIHVATLJIVO UPRAVLJANJE POLIHLOROVANIM BIFENILMA (PCB)

7

EKOLOŠKI PRIHVATLJIVO UPRAVLJANJE POLIHLOROVANIM BIFENILMA (PCB)2






UVOD

Vodič „Ekološki prihvatljivo upravljanje polihlorovanim bifenilima (PCB)“ je publikovan u okviru projekta „Svoebuhvatno ekološki prihvatljivo upravljanje sa PCB u Crnoj Gori” koji Ministarstvo održivog razvoja i turizma realizuje u saradnji sa Kancelarijom Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) u Crnoj Gori (implementacioni partner). Projekat je podržan od strane GEF-a (Global environmental facility) i putem kofinansiranja od strane projektnih partnera.

Cilj ovog dokumenta je da preporuči ekološki prihvatljive prakse za upravljanje cjelokupnim „životnim ciklusom“ PCB-a. Namjera je da ove smjernice koriste državni organi, institucije, kompanije i pojedinci uključeni u procese održavanja, rukovanja, prevoza, privremenog skladištenja i konačnog odlaganja/prerade PCB opreme i otpada u Crnoj Gori. Osim navedenog, sastavni i veoma važan dio ovog dokumenta čine aspekti bezbjednosti i postupanja u vanrednim situacijama u svim fazama upravljanja životnim ciklusom PCB-a.

Vodič je pripremio međunarodni konsultant Aleksandar Mickovski u saradnji sa menadžerkom UNDP projekta Majom Kustudić-Ašanin i koordinatorom UNDP projekta Doc. dr Vladanom Božovićem.


Sadržaj

ODLAGANJE PCB-a ................................................................................... 8

7.1 Kriterijumi za odlaganje ......................................................................... 8

7.2 Metode predtretmana i odlaganja .......................................................... 11

7.2.1 Tehnologija uništavanja ................................................................ 11

7.2.2 Tehnologije za ekstrakciju i koncentraciju PCB-a ......................... 18

7.2.3 Tehnologije za imobilizaciju PCB-a .............................................. 21

7.2.4 Ponovno punjenje transformatora ................................................ 23


AkronimiANZECC- Savjet za konzervaciju i zaštitu životne sredine Australije i Novog Zelanda

ATSDR - Agencija za toksične supstance i registar bolesti

CEN - Evropski komitet za standardizaciju

CENELEC - Evropski komitet za standardizaciju u oblasti elektrotehnike

GS - Gasna hromatografija

IARC - Međunarodna agencija za istraživanje raka

IPCS - Međunarodni program za hemijsku bezbjednost

MS - Masena spektrometrija

NIP - Nacionalni plan za implementaciju

PCBs - Polihlorovani bifenili

PCDDs - Polihlorni dibenzodiokins

PCDFs - Polihlorovani dibenzofurani

POPs - Postojani organski zagađivači

PPE - Zaštitna oprema za osoblje

ppm - Čestica na milion

SBC - Sekretarijat Bazelske konvencije

SLCG - Službeni list Crne Gore

UNDP - Program Ujedinjenih nacija za razvoj

UNEP - Program Ujedinjenih nacija za životnu sredinu

UNIDO - Organizacija Ujedinjenih nacija za industrijski razvoj

US EPA - Agencija za zaštitu životne sredine SAD

WFPHA - Svjetska federacija udruženja za javno zdravlje

WHO - Svjetska zdravstvena organizacija


ODLAGANJE PCB-a

7.1 Kriterijumi za odlaganje

Potpisnice Stokholmske konvencije prema članu 6 dužne su da obezbijede ekološki bezbjedno odlaganje zaliha i otpada POPs-a (Persistant organic supstances). Takvo odlaganje je od ključnog značaja za ostvarivanje cilja navedene Konvencije koko bi se spriječile distribucije POPs u globalni ekosistem (UNEP, “Izbor tehnologije za odlaganje POPs-a” 3).

Oprema vozila u skladu sa ADR

Član 6 takođe: i) isključuje postupke odlaganja koji mogu dovesti do obnavljan-ja, reciklaže, ponovnog izdvajanja, direktne ponovne upotrebe ili alternativnih upotreba POPs-a; ii) zabranjuje prevoz POPs-a i otpada preko međunarodnih granica bez uzimanja u obzir međunarodnih pravila, standarda i uputstva; i iii) zahtijeva identifikaciju i remedijaciju zagađenih POPs lokacija na ekološki prih-vatljiv način (UNEP, “Izbor tehnologije za odlaganje POP-a” 15-16).

Shodno članu 6 Konvencije, neophodno je u saradnji sa tijelima bazelske konvencije, primijeniti standarde zaštite životne sredine u sljedećim međusobno povezanim oblastima: i) utvrditi nivo uništavanja ili nepovratne transformacije koji je neophodan za gubitak svojstava POPs; ii) utvrditi metode odlaganja na način bezbjedan po životnu sredinu; iii) odrediti nivoe koncentracija POPs kako bi se definisao nizak sadržaj POPs.

i) Stepen uništenja ili nepovratna transformacija

U suštini, ukupni kriterijumi za ekološke učinke tehnologija uništavanja POPs-a moraju biti zasnovani na postignutom nivou uništenja i nepovratne transformacije. To podrazumijeva i razmatranje svih tokova otpada iz tehnologije, uključujući POPs, osim onih koji su uništeni, koji se mogu nenamjerno proizvesti tokom procesa uništenja.

U slučaju odlaganja, član 6 Stokholmske konvencije navodi da se odla-ganje mora izvršiti na način da se „sadržaj dugotrajne organske zagađu-juće supstance (POPs) uništi, ili nepovratno transformiše tako da ne pokazuje karakteristike dugotrajnih organskih zagađujućih supstanci, ili na drugi, po životnu sredinu bezbjedan način, onda kada uništavanje ili nepovratna transformacija nisu po životnu sredinu najpoželjnija opcija ili je sadržaj dugotrajne organske zagađujuće supstance nizak, uzima-jući u obzir međunarodna pravila, standarde i uputstva, kao i relevantne globalne ili regionalne sisteme za upravljanje opasnim otpadom“.


Oba parametara imaju svoja ograničenja. Ni DE niti DRE ne obuhvataju nenamjerno ili novo proizvodene POPs tokom uništavanja ili nepovratne transformacije. DE se teško može pouzdano i višestruko mjeriti. DRE samo obračunava emisiju u vazduh, a ne ono što bi moglo biti prenijeto na druge nusproizvode i tokove ostataka (UNEP, “Izbor tehnologije za odlaganje POPs-a” 22).

DE = (Sadržaj POP-a unutar otpada – Sadržaj POPs-a unutar gasa, tečnosti i čvrstih ostataka) / Sadržaj POPs-a unutar otpada X 100

DRE = (Sadržaj POP-a unutar otpada – Sadržaj POP-a unutar ostatka gasa) / Sadržaj POP-a unutar otpada X 100

Prema tome, UNEP-ove smjernice za selekciju POPs tehnologije za odlaganje preporučuju korišćenje raspoloživog minimuma DE od> 99.99% i kod DRE od> 99.9999% kao dodatnog uslova. Ovim se želi osigurati da u slučaju visokih DRE dođe do minimalnog ispuštanja POPs-a u vazduh, kao i da se na taj način postiže minimalno prenošen-je POPs-ova na druge ekološke puteve.

ii) Niski sadržaj POPs-a

Stokholmska konvencija i Bazaselske smjernice utvrđuju privremene granice za nizak sadržaj POPs-a, tj. gornju granicu za otpad i ostatke i mehanizam za razmatranje, proširenje i potencijalno revidiranje ovih nivoa po potrebi, što je zajednički utvrđeno na nivou dvije konvencije

iii) Nenamjerno oslobađanje od ekološki prihvatljivog odlaganjaž

Najčešće se ovo odnosi na atmosfersku emisiju PCDD/PCDF i drugih materi-jala iz Aneksa C koji su nastali tokom procesa uništavanja. Uopšteno govoreći, granica u razvijenim zemljama i po Bazelskim smjernicama za PCDD/PCDF iznosi 0,1 ng TEQ/Nm3; međutim, aktuelna vrijednost može biti značajno niža i treba je razmotriti iz perspektive komparativne procjene tehnologija. Standar-di za drugo nenamjerno oslobađanje POPs-a, kako u vazduh, tako i u druge

Privremeno usvojena granična vrednost za PCB i HBB je 50 mg/kg. Ovo ne znači da otpad koji sadrži PCB u koncentraciji ispod 50 ppm mora biti uklonjen neselektivno ili rutinski odložen na opštinske deponije. Nisku koncentraciju ili malu količinu PCB otpada treba adresirati po-jedinačno i odložiti u skladu sa nacionalnim propisima ili zahtje-vima (CCME, 40).

Priznajući da ni DE niti DRE i ne obuhvataju nenamerno ili novo proiz-vodene POPs tokom uništavanja ili nepovratne transformacije even-tualno oslobađanje opasnih materija treba uzeti u obzir u procjeni iza-brane tehnologije


medije, treba regulisati odgovarajućim nacionalnim zakonodavstvom i međun-arodnim pravilima, standardima i Bazelskim smjernicama, budući da one mogu biti promjenjive u zavisnosti od situacije na terenu. (UNEP, “Izbor tehnologije za odlaganje POPs-a” 23).

iv) Ekološki prihvatljivo odlaganje bez uništenja ili nepovratne transformacije

Ovo se najčešće odnosi na raspoređivanje ostataka ot-pada za uništenje, ali čiji je sadržaj POPs-ova ispod defin-isanog minimuma. Takođe se može primijeniti tamo gdje finansijska sredstva nisu dos-tupna za neposredno uništa-vanje POPs-a, ali su potre-bne hitne privremene mjere. Takođe se može primijeniti i kada uništenje nije ekološki is-pravna ili praktična opcija.

U slučaju čvrstih materija, Bazelske smjernice prepoznaju projektovane de-ponije i trajno skladištenje u podzemnim rudnicima i drugim formacijama kao tehnološke opcije. Namjera ovih smjernica je da takvo uklanjanje treba da vodi smanjenju rizika od otpuštanja ostataka POPs-a u životnu sredinu, prvenstveno u površinske ili podzemne vode, i njegov širi prenos u otvoreno okruženje. Up-utstvom se zabranjuje odlaganje otpada ili ostataka koji sadrže otpadne vode ili polutečne POPs-ove, i ograničava odlaganje čvrstog otpada u objekte koji ispunjavaju prihvaćene uslove međunarodne zajednice ili razvijenih zemalja za odlaganje opasnog otpada. Ovi zahtjevi treba posebno da obuhvataju: i) prirod-no hidrogeološko okruženje i barijere koje ono pruža; ii) konstruisane barijere koje ograničavaju infiltraciju u procjedne vode i sprečavaju izlivanja iz deponije; iii) mogućnost prikupljanja i tretiranja voda; iv) identifikaciju lokacije POPs otpa-da na deponiji; v) monitoring zemljišta i površinskih voda; vi) zahtjeve za zat-varanje; i vii) nadzor nakon zatvaranja, praćenje, ograničenje korištenja zemljiš-ta i ugovore o odgovornosti.

Opšta je praksa da, opcije za odla-ganje treba ograničiti na čvrsti otpad koji ispunjava Bazelske smjernice u pogledu provizornog niskog sadržaja POPs-a i smatrati ga prelaznim rješen-jem do uništenja. Čvrsti otpad iznad ni-skog sadržaja POPs-a treba prethod-no tretirati kako bi se uklonio rezidualni POPs, ili se osiguralo da se njegovo potencijalno oslobađanje od otpada minimizira (UNEP, “Izbor tehnologije za odstranjivanje POP” 23).


7.2 Metode predtretmana i odlaganjaPrvi prioritet treba dati ponovnoj upotrebi odgovarajućih dekontaminiranih proizvoda ili tečnosti za upotrebu u vidu otpadnog metala ili za ponovno ko-rištenje, kao što su: transformatori, hidraulička oprema, oprema za izmjenjivanje toplote i mineralna ulja. Spaljivanju treba dati drugi prioritet. Odlaganje PCB-a obično nije alternativa, bez obzira što to zakonom nije striktno zabranjeno.

Na osnovu tipova i koncentracije PCB-a namijenjenih za odlaganje, mogle bi se koristiti tri različite vrste tehnologija: i) tehnologije koje uništavaju kontaminant (npr. spaljivanje, dehlorinacija ili biodegradacija), ii) tehnologije koje samo odv-ajaju i/ili koncentrišu zagađujuće materije (npr. ekstrakcije rastvarača, termička desorpcija) i one tehnologije koje samo imobilišu zagađivače (npr. deponije, stabilizacija i vitrifikacija).

7.2.1 Tehnologija uništavanja

Osnovne karakteristike uspostavljenih procesa sagorijevanja i ne-sagorijevanja su ukratko pojašnjenje u nastavku (UNEP, “Inventory of World-Wide” 11).

7.2.1.1 Spaljivanje na visokoj temperaturi

Najčešće korišćena i dokazana tehnologija za uništavanje PCB-a je spaljivanje na visokoj temperaturi. Kada se adekvatno izvede, dokazano je da se PCB uništava sa efikasnošću od 99,9999 procenataEmisije se nadgledaju i proces se pažlji-vo kontroliše kako bi se smanjio efekat na životnu sredinu. Tečnosti i razblaženi mulj normalno se ispuštaju u spalionicu. Čvrsti predmeti, uključujući opremu za odlaganje, može nalagati neku prethodnu preradu, bilo putem: mehaničke izm-jene - na primjer, sječenja da bi se došlo do sadržaja kondenzatora, odvođenja i demontaže transformatora; rezanje velikih transformatora na određenu veličinu ili pakovanje čvrstih materija i mulja u burad i obavijanjem posebnom trakom (UNEP, “Inventory of World-Wide” 11).

Metode odlaganja PCB-a moraju ispunjavati DE od 99.99% i DRE od 99.9999% i moraju biti u skladu sa najboljim dostupnim tehnikama (BAT) i najboljim ekološkim praksama (BEP), propisanim Stokholm-skom konvencijom. Ekološki prihvatljive tehnologije značajno štite životnu sredinu, umanjuju emisije štetne po životnu sredinu, smanju-ju stvaranje otpada, maksimiziraju recikliranje otpada/nus-produkata i odgovorno upravljaju ostatkom otpada koji je nastao.

Uništavanje PCB-a podrazumjeva razbijanje molekulskih veza uvođenjem toplotne ili hemijske energije.


Stokholmska konvencija, međutim, u Aneksu C, u Dijelu II prepoznaje spal-jivanje otpada kao potencijalni izvor nenamjerno proizvedenih POPs-ova. Prema tome, svakom spaljivanju mora se pristupiti pažljivo zbog sposobnosti uništavanja zagađivača i njihovih gas-ovitih, tečnih i čvrstih emisija.

Međutim, spaljivanje je najčešći ob-lik tretmana kada su u pitanju visoko koncentrisana ulja jer je vrlo efikasno i zato što postoji malo alternativa koje imaju odobrenje regulatora. Iako je moguće tretirati zemljište, sediment i čvrstu opremu spaljivanjem, visoki troškovi i potencijalni problemi tokom procesa ograničili su količinu materija-la koji se tretiraju spaljivanjem (SBC, “Tehnička uputstva” 36-37).

Slika 1: Rotaciona peć (lijevo), odjeljak za ubacivanje (sredina) i unutrašnji izgled peći (desno)

Neadekvatna upotreba postrojenja za spaljivanje i loše procedure upravljanja mogu dovesti do opasnih nus-proizvoda prilikom spaljivanja, koji predstavljaju ozbiljne prijetnje po okolinu i zdravlje ljudi i životinja. Ponekad nus-proizvod može biti toksičniji od prvobitno spaljenog proizvoda. Formiranje polihlorovanih diben-zodioksina i polihlorovanih dibenzofurana (dioksina i furana) od velike je važnosti tokom procesa spaljivanja (SBC, “Uništenje i dekontaminacija - Tom A” 50).

Spaljivanje je kontrolisano sa-gorijevanje otpada na temper-aturama dovoljno visokim da unište zagađivače o kojima je ovdje riječ. Na višim temper-aturama u prisustvu kiseoni-ka, organske hemikalije će biti termički oksidovane da bi se formirali drugi (uglavnom manje i manje toksične) organski mole-kuli, neorganska jedinjenja, za-tim ugljen-dioksid, voda i pepeo. Prisutni hlorid pretvara se u gas hloro-vodonik, koji se uklanja, zajedno sa drugim jedinjenji-ma, koja se mogu formirati kao nus-proizvodi sagorijevanja, ko-rišćenjem opreme za kontrolu zagađenja vazduha.

8

7.2.1 Tehnologija uništavanja

Osnovne karakteristike uspostavljenih procesa sagorijevanja i ne-sagorijevanja su ukratkopojašnjenjeunastavku(UNEP,"InventoryofWorld-Wide"11).

7.2.1.1Spaljivanjenavisokojtemperaturi NajčešćekorišćenaidokazanatehnologijazauništavanjePCB-ajespaljivanjenavisokojtemperaturi.Kadaseadekvatnoizvede,dokazanojedasePCBuništavasaefikasnošćuod99,9999procenata

Emisijesenadgledajuiprocessepažljivo kontroliše kako bi sesmanjioefekatnaživotnusredinu.Tečnosti i razblaženi muljnormalno se ispuštaju uspalionicu. Čvrsti predmeti,uključujući opremu za odlaganje,može nalagati neku prethodnupreradu, bilo putem: mehaničkeizmjene - na primjer, sječenja dabi se došlo do sadržajakondenzatora, odvođenja idemontaže transformatora;

rezanjevelikihtransformatoranaodređenuveličinuilipakovanječvrstihmaterijaimuljauburadiobavijanjemposebnomtrakom(UNEP,"InventoryofWorld-Wide"11).

Stokholmskakonvencija,međutim,uAneksuC,uDijeluIIprepoznajespaljivanjeotpadakaopotenci-jalniizvornenamjernoproizvedenihPOPs-ova.Prematome,svakomspaljivanjumorasepristupitipažljivozbogsposobnostiuništavanjazagađivačainjihovihgasovitih,tečnihičvrstihemisija.Međutim,spaljivanjejenajčešćiobliktretmanakadasuupitanjuvisokokoncentrisanauljajerjevrloefikasnoizatoštopostojimaloalternativakojeimajuodobrenjeregulatora.Iakojemogućetretiratizemljište, sediment i čvrstu opremu spaljivanjem, visoki troškovi i potencijalni problemi tokomprocesaograničilisukoličinumaterijalakojisetretirajuspaljivanjem(SBC,"Tehničkauputstva"36-37).

Slika1:Rotacionapeć(lijevo),odjeljakzaubacivanje(sredina)iunutrašnjiizgledpeći(desno)

Spaljivanjejekontrolisanosagorijevanjeotpadanatem-peraturama dovoljno visokim da unište zagađivače okojima je ovdje riječ. Na višim temperaturama u pri-sustvukiseonika, organskehemikalije ćebiti termičkioksidovanedabiseformiralidrugi(uglavnommanjeimanje toksične) organski molekuli, neorganskajedinjenja,zatimugljen-dioksid,vodaipepeo.Prisutnihloridpretvaraseugashloro-vodonik,kojiseuklanja,zajednosadrugimjedinjenjima,kojasemoguformiratikao nus-proizvodi sagorijevanja, korišćenjem opremezakontroluzagađenjavazduha.

Uništavanje PCB-a podrazumjeva razbijanje mole-kulskihvezauvođenjemtoplotneilihemijskeenergije.


7.2.1.2 Plazma elektro-luk

Emisije su gasovite i šljakaste i tretiraju se u sistemu za tretiranje gasa slične HTI, ali u znatno smanjenom obimu. Najčešći oblik generisanja plazma luka je putem električnog pražnjenja putem gasa. Tokom prolaska kroz gas, električna energija

se pretvara u toplotnu energiju i apsorbuje molekule gasa koji se aktiviraju u jonski ob-lik. Plazma luk je proces pirolize. Nije potre-bna energija za zagrijavanje viška vazdu-ha, poput konvencionalnih gorionika. Zbog toga su sistemi za prečišćavanje gasa niz tok vrlo mali jer nema viška vazduha (SBC, “Uništavanje i dekontaminacija - tom A” 55)

Sistemi plazma luka koriste električnu en-ergiju kao svoj izvor energije i kao takvi su skupi. U sistemima plazma elektroluka, tečnost ili gasni tok otpada zajedno sa ar-gonom ubrizgavaju se direktno u plazma luk. Organske hemikalije u otpadu dezinte-grišu se u elementarne jone i atome, re-kombinujući se u hladnijem dijelu reakcije. Dobijeni proizvodi uključuju gasove koji se sastoje od argona, ugljen-dioksida i vodene pare i vodenog rastvora neorganskih natr-

ijumovih soli (uključujući natrijum-hlorid, natrijum-bikarbonat i natrijum-fluorid). Dalji tretman proizvoda nije potreban. Čvrste supstance mogu se tretirati ako su u obliku čvrstog mulja koji se može pumpati. Zatim se svaka kontaminirana čvr-sta supstanca razloži i preostala tečnost se ekstrahuje procesom termičke des-orpcije. Kondenzovana isparenja se dodaju u skladište tečnosti. Tečni otpad se onda pumpa direktno u proces uništavanja. Sistem ne može procesuirati kon-taminirano zemljište i veoma viskozne tečnosti ili mulj bez prethodnog tretiranja. Međutim, sistem se može povezati sa termičkom desorpcijom ili drugim postupci-ma predtretiranja za tretiranje širokog spektra čvrstih materija i muljeva. Specijalni otpad kao što su kondenzatori i transformatori mogu se tretirati nakon prethodnog tretmana za uklanjanje čvrstih materija (UNEP, “Inventory of World-Wide” 13).

7.2.1.3 Piroliza

Ostali sistemi indirektno zagrijavaju zapaljive gasove iz procesa pirolize. Uvode se plazma gasovi (vazduh, argon, CO2 ili azot), a gasni proizvodi se uklanjaju sa vrha komore, a otpadni materijali (čvrsti, tečni ili gasoviti) plus para ubacuju se sa strane. Neorganski dijelovi otpada ostaju u reaktoru kao ostaci metala i staklena zrna. Izdvojeni gasovi se poliraju kroz čistače i filtere i mogu se ponovo koristiti kao gas za sintezu. Ovi procesi su endotermni i na taj način zahtijevaju postizanje značajnih nivoa toplote u peći, čime se povećava snaga u izvorima napajanja. Rekuperacija energije je moguća samo zbog sagorijevanja dobijenog pirolitičkog

Tehnologija plazma siste-ma koristi plazma uređaj (koji se često naziva plaz-ma baklja) u cilju postizan-ja izuzetno visoke temper-ature do 10.000 stepeni Celzijusa za uništavanje visoko-toksičnog otpada kao što su PCB i POPs. Uništavanje plazma elek-tro-lukom nedavno je preš-lo iz pilot faze u fazu pune proizvodnje za opasan otpad, ali djeluje obećav-ajuće i kada su u pitanju tečni PCB i POPs.


gasa (sin-gasa). Konfiguracije su prenosive i fiksirane. Komercijalna jedinica je dizajnirana za protok od oko 10 tona dnevno. Ovaj tretman može obrađivati čvrsti, tečni i gasoviti otpad (UNEP, „Inventory of World-Wide” 14).

7.2.1.4 Postrojenja za proizvodnju cementa

Cementne peći mogu biti opcija za upravljanje raznim industrijskim i opasnim otpadom. Sirovi materijali koji se koriste za proizvodnju cementa često sadrže u tragovima praktično svaki prirodni element, uključujući alkalne hloride i sulfate; teške metale, kao što su olovo, kadmijum, hrom i arsen; i organske materije. Mnogi od ovih sastojaka su takođe sadržani u fosilnim gorivima, kao što su ugalj, nafta i naftni koks i u vodi koja se koristi za pripremu šljake za vlažne peći.

Materijali prisutni u hrani, gorivima ili opasnom otpadu koji se unose u peć postaju dio cementnog proizvoda i formira se otpadni materijal poznat kao prašina cementne peći ili se pretvara u druge oblike unutar peći. Uz malo izuzetaka, materijali koji se uvode u cementne peći će biti oksidovani i stabilizovani, bez potrebe za dodatnim tretmanom. Mogućnost korišćenja cementnih peći za uništavanje PCB-a istražena je u nekoliko zemalja. Ako se cementne peći koriste za spaljivanje otpada, moraju biti ispunjeni standardi važećeg propisa. Mogu se pozvati na uredbu 94/67/EG Evropskog savjeta o spaljivanju toksičnog otpada. Da bi se mogla poštovati ova uredba neophodan je veoma visok tehnički standard (moderna peć, bajpas hlora, kontrola vremena zadržavanja i temperatura gasova).

7.2.1.5 Procesi hemijske dehlorinacije

Reakcije se odvijaju u inertnoj atmosferi (kako bi se izbjegao rizik od požara) i u odsustvu vode (otpaci se prethodno osuše grijanjem). Radna jedinica može biti ili fiksna ili mobilna, i koristi se kod PCB operativnih transformatora. Kompletan proces dekontaminacije traje do jedne sedmice; mogući nedostatak je taj što proces može uništiti inhibitore oksidacije, tako da ograničava reciklažu ulja.

Procesi dehalogenacije korišćenjem natrijuma, litijuma i derivataOvi postupci se obično primjenjuju u serijskom i upotrebnom reagensu na bazi metalnog natrijuma, natrijum-hidrida, litijum-hidrida i aditiva, za dehalogenaciju PCB-a u uljima. Ova vrsta procesa obično se vrši pod pritiskom i srednjoj do visokoj temperaturi (150°C - 300°C). Ova temperatura je veća od tačke paljenja ulja (tipično 130°C - 150°C) i stoga uvodi sljedeće sigurnosne rizike.Upozorenje: Treba preduzeti odgovarajuće mjere kako bi se smanjio rizik od

Hemijska dehlorinacija se zasniva na reakci-jama sa organski vezanim alkalnim metalima (natrijum naftalid ili natrijum/kalijum polietilen glikol), ili oksid ili hidroksid alkalnog metala. Hemijski procesi dobro su razvijeni i koriste se komercijalno za tretiranje tečnih PCB-a i kontaminiranih ulja iz PCB-a. Sadržaj hlora pretvara se u neorganske soli, koje se mogu ukloniti iz organske frakcije, filtriranjem ili cen-trifugiranjem.

Piroliza je metoda zagrijavanja u atmosferi bez kiseonika, što rezultira gasifikacijom organskih i topljenjem mineralnih komponenti. U nekim sistemima, plazma baklja (~15.000°C) se koristi unutar cilindričnog reakcionog suda koji sadrži pomiješane gasovite materije.


gasa (sin-gasa). Konfiguracije su prenosive i fiksirane. Komercijalna jedinica je dizajnirana za protok od oko 10 tona dnevno. Ovaj tretman može obrađivati čvrsti, tečni i gasoviti otpad (UNEP, „Inventory of World-Wide” 14).

7.2.1.4 Postrojenja za proizvodnju cementa

Cementne peći mogu biti opcija za upravljanje raznim industrijskim i opasnim otpadom. Sirovi materijali koji se koriste za proizvodnju cementa često sadrže u tragovima praktično svaki prirodni element, uključujući alkalne hloride i sulfate; teške metale, kao što su olovo, kadmijum, hrom i arsen; i organske materije. Mnogi od ovih sastojaka su takođe sadržani u fosilnim gorivima, kao što su ugalj, nafta i naftni koks i u vodi koja se koristi za pripremu šljake za vlažne peći.

Materijali prisutni u hrani, gorivima ili opasnom otpadu koji se unose u peć postaju dio cementnog proizvoda i formira se otpadni materijal poznat kao prašina cementne peći ili se pretvara u druge oblike unutar peći. Uz malo izuzetaka, materijali koji se uvode u cementne peći će biti oksidovani i stabilizovani, bez potrebe za dodatnim tretmanom. Mogućnost korišćenja cementnih peći za uništavanje PCB-a istražena je u nekoliko zemalja. Ako se cementne peći koriste za spaljivanje otpada, moraju biti ispunjeni standardi važećeg propisa. Mogu se pozvati na uredbu 94/67/EG Evropskog savjeta o spaljivanju toksičnog otpada. Da bi se mogla poštovati ova uredba neophodan je veoma visok tehnički standard (moderna peć, bajpas hlora, kontrola vremena zadržavanja i temperatura gasova).

7.2.1.5 Procesi hemijske dehlorinacije

Reakcije se odvijaju u inertnoj atmosferi (kako bi se izbjegao rizik od požara) i u odsustvu vode (otpaci se prethodno osuše grijanjem). Radna jedinica može biti ili fiksna ili mobilna, i koristi se kod PCB operativnih transformatora. Kompletan proces dekontaminacije traje do jedne sedmice; mogući nedostatak je taj što proces može uništiti inhibitore oksidacije, tako da ograničava reciklažu ulja.

Procesi dehalogenacije korišćenjem natrijuma, litijuma i derivataOvi postupci se obično primjenjuju u serijskom i upotrebnom reagensu na bazi metalnog natrijuma, natrijum-hidrida, litijum-hidrida i aditiva, za dehalogenaciju PCB-a u uljima. Ova vrsta procesa obično se vrši pod pritiskom i srednjoj do visokoj temperaturi (150°C - 300°C). Ova temperatura je veća od tačke paljenja ulja (tipično 130°C - 150°C) i stoga uvodi sljedeće sigurnosne rizike.Upozorenje: Treba preduzeti odgovarajuće mjere kako bi se smanjio rizik od

Hemijska dehlorinacija se zasniva na reakci-jama sa organski vezanim alkalnim metalima (natrijum naftalid ili natrijum/kalijum polietilen glikol), ili oksid ili hidroksid alkalnog metala. Hemijski procesi dobro su razvijeni i koriste se komercijalno za tretiranje tečnih PCB-a i kontaminiranih ulja iz PCB-a. Sadržaj hlora pretvara se u neorganske soli, koje se mogu ukloniti iz organske frakcije, filtriranjem ili cen-trifugiranjem.

požara ili eksplozije, posebno u prisustvu vlažnog ulja. U svojim b e z b j e d n o s n i m podacima natrijum, litijum i derivati klasifikuju se kao zapaljivi proizvodi i to nije u skladu s čl. 6.2 Direktive Savjeta 96/59 / EC: “držati

dalje od bilo kojih zapaljivih proizvoda” (CENELEC, 26).

Procesi dehalogenacije korišćenjem polietilen glikola i kalijum hidroksida (KPEG) Ovaj proces, razvijen za prevazilaženje problema koji se odnose na upotrebu metalnog natrijuma, koristi tečni reagens na bazi polietilen glikola (PEG) i hidroksida alkalnog metala kao što je kalijum hidroksid (KOH). Ova vrsta procesa, koja se odvija na temperaturama tipično od 130 do 150°C, ima ograničenu efikasnost kod nekih vrsta zagađivača (npr. Aroclor 1242) (CENELEC, 26).

Dehalogenacija u kontinuiranom režimu pomoću procesa zatvorenog kolaOvaj postupak koristi čvrsti reagens koji se sastoji od smješe glikola visoke molekulske mase, smješe baza i radikalnog promotera ili nekog drugog katalizatora za hemijsku konverziju organskog hlora u inertne soli, uz podršku čestica na velikoj površini. Ovaj proces se obično odvija na temperaturama od 80°C do 100°C i ima mogućnost dekontaminacije opreme na licu mjesta kroz kontinuiranu cirkulaciju ulja u zatvorenom sistemu (bez odvoda ulja ili korišćenja pomoćnih rezervoara), koristeći sposobnost rastvaranja ulja za kontinuiranu ekstrakciju PCB-a od čvrstih materijala unutar opreme (CENELEC, 26).

Pošto su PCB stabilna jedinjenja, sposobnost cementne peći da uništi ova jedinjenja ukazuje na ukupnu sposobnost uništavanja organskih sastojaka u opasnom otpadu korišćenjem ove tehnologije. Utvrđene vrijednosti DRE u nekoliko probnih spaljivanja u mnogim zemljama uka-zuju na to da su cementne peći efikasne u uništavanju PCB-a. Kom-panije koje posjeduju cementne peći koje sagorijevaju opasan otpad odlučuju se da ne spaljuju PCB otpad zbog pogrešne percepcije u javnosti i straha od lošeg publiciteta. (BC, 5-6)


Picture 2: Fiksna jedinica za dehlorinaciju (lijevo) i mobilna jedinica za dehlorinaciju (desno)

Bazna dekompozicija katalizom (BCD)

Patentirani postupak BCD-a je podijeljen na dva odvojena i različita koraka obrade; prvi koristi modifikovanu indirektno zagrijanu termičku desorpciju za dekontaminaciju medijuma kao što je zemljište i građevinski otpad zagađen POPs-om, što je kontinuiran proces, drugi je serijski proces u kojem se POPs-ovi u obliku čistih hemikalija ili koncentrata dobijenih iz desorpcije uništavaju hemijskom reakcijom u reaktoru rezervoara sa zagrijanim miješanjem. U DDT, PCB-u, PCP-u, HCB-u, HCH-u i dioksinima (PCDD / F) dokazana je efikasnost visokog uništenja (99.9999% ili više) prilikom testiranja i u rutinskim operacijama.

U prvom koraku, kontaminirani medijum se pomiješa sa niskim koncentracijama baza kao što je natrijum bikarbonat. U drugom koraku, koji može, u tretiranju POPs zaliha biti i jedini korak, odvija se stvarno uništavanje. Odvija se reakcija prenosa vodonika. Ulje nosača koje djeluje kao sredstvo za suspenziju i davlac vodonika zagrijava se do 326°C. Dodaje se natrijum hidroksid i katalizatori praćeni POPs hemikalijama, koncentratom otpada ili desorpcije. Pod ovim uslovima, vodonik se odvaja od ulja nosača/donora i hidrogenuje vezani hlor. U prisustvu drugih reagensa, reakcija nastavlja da proizvodi vodenu paru i natrijum hlorid. Nakon što je reakcija završena, a analiza potvrđena na licu mjesta ili van istog, talog iz ulja i reagens se odbacujuju iz reaktora. Mulj se zatim može dalje tretirati kako bi vodeni tok alkalne vode bio pogodan kao neutralizator u tretmanu kiselih otpadnih voda ili učinjen bezbjednim za odlaganje na deponiju, sa solima iz industrijskih gasnih čišćenja. Proizvodnja obične soli, natrijum hidroksida je kvantitativna kao i kod svih procesa hidrogenizacije (UNEP, “Inventory of World-Wide” 12).

Direktno tretiranje kondenzatora pomoću BCD procesa nije moguće i potrebna je ekstrakcija rastvarača, iako neki objekti rastavljaju kondenzatore i tretiraju materijal natrijum-hidroksidom. Isječeni materijal se zatim može tretirati BCD procesom (SBC, “Uništavanje i dekontaminacija - Tom A” 57).

Oksidacija rastopljene soli

Oksidacija rastopljene soli je termički način za potpunu oksidaciju (uništavanje) organskih sastojaka mješovitog i opasnog otpada. Nezapaljiva reakcija se odvija

11

oksidacije,takodaograničavareciklažuulja.- Procesidehalogenacijekorišćenjemnatrijuma,litijumaiderivata

Ovi postupci se obično primjenjuju u serijskom i upotrebnom reagensu na bazi metalnognatrijuma,natrijum-hidrida,litijum-hidridaiaditiva,zadehalogenacijuPCB-auuljima.Ovavrstaprocesa obično se vrši pod pritiskom i srednjoj do visokoj temperaturi (150°C - 300°C). Ovatemperatura je veća od tačke paljenja ulja (tipično 130°C - 150°C) i stoga uvodi sljedećesigurnosnerizike.

Upozorenje:Trebapreduzetiodgovarajućemjerekakobisesmanjiorizikodpožarailieksplozije,posebnouprisustvuvlažnogulja.Usvojimbezbjednosnimpodacimanatrijum,litijumiderivatiklasifikujusekaozapaljiviproizvodiitonijeuskladusčl.6.2DirektiveSavjeta96/59/EC:"držatidaljeodbilokojihzapaljivihproizvoda"(CENELEC,26).

- Procesidehalogenacijekorišćenjempolietilenglikolaikalijumhidroksida(KPEG)

Ovajproces,razvijenzaprevazilaženjeproblemakojiseodnosenaupotrebumetalnognatrijuma,koristi tečni reagens na bazi polietilen glikola (PEG) i hidroksida alkalnog metala kao što jekalijumhidroksid(KOH).Ovavrstaprocesa,kojaseodvijanatemperaturamatipičnood130do150°C,imaograničenuefikasnostkodnekihvrstazagađivača(npr.Aroclor1242)(CENELEC,26).

- Dehalogenacijaukontinuiranomrežimupomoćuprocesazatvorenogkola

Ovajpostupakkorističvrstireagenskojisesastojiodsmješeglikolavisokemolekulske mase,smješe baza i radikalnog promotera ili nekog drugog katalizatora za hemijsku konverziju or-ganskoghlorauinertnesoli,uzpodrškučesticanavelikojpovršini.Ovajprocesseobičnoodvijanatemperaturamaod80°Cdo100°Ciimamogućnostdekontaminacijeopremenalicumjestakrozkontinuiranucirkulacijuuljauzatvorenomsistemu(bezodvodauljailikorišćenjapomoćnihrezervoara),koristećisposobnostrastvaranjauljazakontinuiranuekstrakcijuPCB-aodčvrstihmaterijalaunutaropreme(CENELEC,26).

Picture2:Fiksnajedinicazadehlorinaciju(lijevo)imobilnajedinicazadehlorinaciju(desno)

- Baznadekompozicijakatalizom(BCD)


na 700 do 950°C u bazenu bezopasnih soli, koje su obično ili natrijum karbonat ili eutektik alkalnih karbonata. Vazduh za oksidaciju dodaje se sa tokom otpada u sono kupatilo, a reakcija se odvija u sonom kupatilu koje praktično eliminiše fugitivne emisije koje se javljaju se prilikom spaljivanja. Organske komponente otpada reaguju sa kiseonikom za proizvodnju CO2, N2 i vode. Neorganske supstance poput halogena, sumpora i fosfora pretvaraju se u kisele gasove, koji se zatim „ispiraju“ i bivaju zarobljeni u soli u obliku NaCl i Na2S04. Ostali negorivi neorganski sastojci, teški metali i radionuklidi drže se zarobljeni u soli, bilo u metalima ili oksidima, i lako se odvajaju za odlaganje. Materijali koji se obrađuju obično se prenose u oksidacione komore korišćenjem pneumatskih sistema za ubacivanje i ponekad, čvrste supstance moraju biti smanjene na male veličine čestica za pneumatsko transportovanje. Tečni otpad se ubrizgava upotrebom komercijalnih sistema za ulje. Gasovi reakcionih proizvoda sadrže azot, ugljen dioksid, kiseonik i paru, zajedno sa reakcionim solima, u zavisnosti od otpada (UNEP, “Inventory of World-Wide” 14).

Tehnologija elektrona dobijenog putem solvatacije

Rastvori elektrona dobijenog solvatacijom se proizvode rastvaranjem alkalnih ili zemnoalkalnih metala (natrijum, litijum ili kalcijum) u anhidrovanom amonijaku na sobnoj temperaturi (ali u sistemu pod pritiskom). Takođe su korišćeni i drugi rastvarači kao što su amini i neki glikoli. Kontaminirani materijali se stavljaju u ćeliju za tretman sa rastvorom za tretman, a POPs otpad se redukuje u soli metala i jednostavna hidrokarbonska jedinjenja npr. PCB su redukovani do naftnih ugljovodonika, natrijum hlorida i natrijum amida. Na kraju reakcije, amonijak se uklanja radi ponovnog korišćenja, a ostaci tretmana (npr. ulje ili zemljište) se uklanjaju iz ćelije i odlažu. Na elektronske rastvore dobijene solvatacijom negativno utiču voda, jedinjenja gvožđa, kiseonik i ugljen-dioksid. Iz materijala sa visokim sadržajem vode (> 40% w/w) mora se ukloniti voda prije tretmana. Trenutna ograničenja veličine su prečnik od 45cm za čvrste materijale. Sadašnji komercijalni sistemi su dostupni za tretiranje do 10 tona dnevno (UNEP, “Inventory of World-Wide” 14).

Super-kritična oksidacija vode (SKOV)

SKOV uništava toksični i opasni organski otpad u potpuno kompaktno zatvorenom sistemu, koristeći oksidant (npr. kiseonik ili vodonik-peroksid) na temperaturama i pritiscima iznad kritične tačke vode (374°C i 22,1 MPa). Pod ovim uslovima, organski materijali postaju visoko rastvorljivi u vodi i brzo reaguju proizvodeći ugljen-dioksid, vodu i neorganskie kiseline ili soli. Sistem je ograničen na tretman tečnog otpada ili čvrste materije manje od 200 mikrona u prečniku, a organski sadržaj manji od 20%. Očekuje se da će kapacitet biti oko 60 t/dan. Svi POPs se mogu tretirati, uzimajući u obzir navedena ograničenja. Sve emisije i ostaci mogu se uzeti za analizu i preradu ako je potrebno (UNEP, “Inventory of World-Wide” 13).


7.2.1.6 Bioremedijacija

Ključ u procesu je identifikacija odgovarajućeg organizma za obavljanje procesa bioremedijacije. Mora se razumjeti efekat sadržaja vlage, temperature, nivoa kiseonika, izvora hrane kako bi se mogla postići uspješna primjena. In situ bioremedijacija tretira zemljište na mjestu i eliminiše potrebu za prenosom zemljišta na drugo mjesto za tretiranje. In situ remediacija obično koristi autohtone bakterije i suplemente sa hranljivom vodom kako bi povećala broj i količinu mikroba. Ex situ tehnologije tretiraju iskopano zemljište u kontrolisanim uslovima gdje se upravlja temperaturom i vlagom. Za lokacije bez vlasnika koji imaju nizak stepen kontaminacije ovaj proces može biti vrlo isplativ i nakon vremena vrlo efikasan u čišćenju zagađenih lokacija. Uopšte nepodesan je za mjesta koja su jako zagađena pesticidima, ali će funkcionisati na niskim nivoima POPs i PCB-a (SBC, “Uništavanje i dekontaminacija - tom A” 68) .

7.2.2 Tehnologije za ekstrakciju i koncentraciju

7.2.2.1 Ekstrakcija rastvarača

PCB, PBB i PCT mogu se ukloniti sa površine čvrste opreme ili građevinskog materijala ili iz matrice tla ili sedimenta ekstrakcijom pomoću rastvarača. Kategorije ekstrakcije su:

• organski rastvarač - zagađivači uklonjeni iz tla ili sedimenta rastvaračima koji imaju visok afinitet prema njima

• rastvarač na bazi vode - voda pomiješana sa površinskim aktivnim sredstvima i drugim hemikalijama uklanja zagađujuću supstancu.

Međutim, proteklih godina manje se koristi za čišćenje netaknutih transformatora zbog zdravstvenih rizika za radnike (od rastvarača), teškoće uklanjanja svih PCB-a iz unutrašnjosti transformatora i minimalne koristi od ponovnog korišćenja

Biološki tretman postao je popularan u posljednjih nekoliko decenija kao tehnika remedijacije zemljišta i sedimenata. Međutim, vrlo malo uspjeha je zabilježeno u literaturi kada je u pitanju bioremedijacija PCB-a. Ova jedinjenja sa niskim procentom hlora se u određenoj mjeri degradiraju u biološkom smislu, ali više hlorisani kongeneri veoma su otporni na degradaciju (SBC, PCB, PCT i PBB Tehničke smjernice 39).

Tehnologije za ekstrakciju i koncentraciju PCB-a omogućavaju da se PCB odvoji od čvrstih materija, zemljišta, mulja, a zatim koncentrisane PCB treba dalje obrađivati putem nekih tehnologija za uništenje PCB

Pranje površina električne opreme organskim rastvaračem je vrlo čest proces za uklanjanje PCB-a i omo-gućavanje ponovno korišćenje ili re-cikliranje opreme, dok se rastvarač reciklira za ponovno korištenje.


7.2.1.6 Bioremedijacija

Ključ u procesu je identifikacija odgovarajućeg organizma za obavljanje procesa bioremedijacije. Mora se razumjeti efekat sadržaja vlage, temperature, nivoa kiseonika, izvora hrane kako bi se mogla postići uspješna primjena. In situ bioremedijacija tretira zemljište na mjestu i eliminiše potrebu za prenosom zemljišta na drugo mjesto za tretiranje. In situ remediacija obično koristi autohtone bakterije i suplemente sa hranljivom vodom kako bi povećala broj i količinu mikroba. Ex situ tehnologije tretiraju iskopano zemljište u kontrolisanim uslovima gdje se upravlja temperaturom i vlagom. Za lokacije bez vlasnika koji imaju nizak stepen kontaminacije ovaj proces može biti vrlo isplativ i nakon vremena vrlo efikasan u čišćenju zagađenih lokacija. Uopšte nepodesan je za mjesta koja su jako zagađena pesticidima, ali će funkcionisati na niskim nivoima POPs i PCB-a (SBC, “Uništavanje i dekontaminacija - tom A” 68) .

7.2.2 Tehnologije za ekstrakciju i koncentraciju

7.2.2.1 Ekstrakcija rastvarača

PCB, PBB i PCT mogu se ukloniti sa površine čvrste opreme ili građevinskog materijala ili iz matrice tla ili sedimenta ekstrakcijom pomoću rastvarača. Kategorije ekstrakcije su:

• organski rastvarač - zagađivači uklonjeni iz tla ili sedimenta rastvaračima koji imaju visok afinitet prema njima

• rastvarač na bazi vode - voda pomiješana sa površinskim aktivnim sredstvima i drugim hemikalijama uklanja zagađujuću supstancu.

Međutim, proteklih godina manje se koristi za čišćenje netaknutih transformatora zbog zdravstvenih rizika za radnike (od rastvarača), teškoće uklanjanja svih PCB-a iz unutrašnjosti transformatora i minimalne koristi od ponovnog korišćenja

Biološki tretman postao je popularan u posljednjih nekoliko decenija kao tehnika remedijacije zemljišta i sedimenata. Međutim, vrlo malo uspjeha je zabilježeno u literaturi kada je u pitanju bioremedijacija PCB-a. Ova jedinjenja sa niskim procentom hlora se u određenoj mjeri degradiraju u biološkom smislu, ali više hlorisani kongeneri veoma su otporni na degradaciju (SBC, PCB, PCT i PBB Tehničke smjernice 39).

Tehnologije za ekstrakciju i koncentraciju PCB-a omogućavaju da se PCB odvoji od čvrstih materija, zemljišta, mulja, a zatim koncentrisane PCB treba dalje obrađivati putem nekih tehnologija za uništenje PCB

Pranje površina električne opreme organskim rastvaračem je vrlo čest proces za uklanjanje PCB-a i omo-gućavanje ponovno korišćenje ili re-cikliranje opreme, dok se rastvarač reciklira za ponovno korištenje.

transformatora korišćenog najmanje 25 godina. Pranje odstranjenih komponenti transformatora i druge opreme sa organskim rastvaračem i dalje je uobičajena tehnika, iako je toplotna desorpcija (peći) poželjna za ovaj korak..

Uklanjanje PCB-a iz zemljišta ili sedimenta bilo sa sa organskim rastvaračem ili poboljšanim pranjem vodom korišćeno je sa ograničenim uspjehom na nekim zagađenim mjestima. Tehnika je ograničena otežanim smanjivanjem koncentracije PCB-a na prihvatljive nivoe i problemom rezidualnog

rastvarača ili hemikalije u zemljištu ili sedimentu (SBC, „PCB, PCT i PBB Tehnička uputstva” 37-38).

Slika 3: Šema procesa pranja rastvaračem (lijevo) i komponente od recikliranog metala (desno)

Autoklav

Autoklaviranje je tehnologija koja se koristi već dugi niz godina i dobro se pokazala. Generalno kada je u pitanju PCB, spaljuju se samo ulje i komponente transformatora kao što su keramika, karton i drvo. Ostatak transformatora se autoklavira i nakon dekontaminacije različiti metali kao što su bakar, čelik i aluminijum šalju se u postrojenja za reciklažu metala. Kada su u pitanju kondenzatori, proces obuhvata rezanje i stavljanje svih materijala u komoru autoklava i uklanjanje PCB-a vakuum ekstrakcijom sa rastvaračem. Dobijeni dekontaminirani materijali kondenzatora se zatim mogu odlagati sa ekstrahovanim uljem i PCB se šalje na visokotemperaturno spaljivanje (HTI). Sa druge strane, transformatori su isušeni, potpuno rastavljeni uključujući jezgro i navoje i kućište, a sve komponente se stavljaju u autoklavnu

Autoklaviranje je postupak dekontaminacije solventnih sredstava koji ek-strahuju PCB iz kontaminiranog materijala.

14

PCB,PBBiPCTmoguseuklonitisapovršinečvrsteopremeiligrađevinskogmaterijalailiizmatricetlailisedimentaekstrakcijompomoćurastvarača.Kategorijeekstrakcijesu:-organskirastvarač-zagađivačiuklonjeniiztlailisedimentarastvaračimakojiimajuvisokafinitetpremanjima

-rastvaračnabazivode-vodapomiješanasapovršinskimaktivnimsredstvimaidrugimhemikali-jamauklanjazagađujućusupstancu.

Međutim,proteklihgodinamanjesekoristizačišćenjenetaknutihtransformatorazbogzdravstvenih rizika za radnike (odrastvarača), teškoće uklanjanja svih PCB-aiz unutrašnjosti transformatora iminimalnekoristi odponovnogkorišćenjatransformatora korišćenog najmanje 25godina. Pranje odstranjenih komponenti

transformatora i druge opreme sa organskim rastvaračem i dalje je uobičajena tehnika, iako jetoplotnadesorpcija(peći)poželjnazaovajkorak..UklanjanjePCB-aizzemljištailisedimentabilosasaorganskimrastvaračemilipoboljšanimpranjemvodomkorišćenojesaograničenimuspjehomnanekimzagađenimmjestima.TehnikajeograničenaotežanimsmanjivanjemkoncentracijePCB-anaprihvatljivenivoeiproblemomrezidualnograstva-račailihemikalijeuzemljištuilisedimentu(SBC,"PCB,PCTiPBBTehničkauputstva"37-38).

Slika3:Šemaprocesapranjarastvaračem(lijevo)ikomponenteodrecikliranogmetala(desno)Autoklav

Autoklaviranjejetehnologijakojasekoristivećdugi niz godina i dobro se pokazala. Generalnokada je u pitanju PCB, spaljuju se samo ulje ikomponente transformatora kao što sukeramika,kartonidrvo.Ostataktransformatorase autoklavira i nakondekontaminacije različiti

metalikaoštosubakar,čelikialuminijumšaljuseupostrojenjazareciklažumetala.Kadasuupitanjukondenzatori,procesobuhvatarezanjeistavljanjesvihmaterijalaukomoruautoklavaiuklanjanje

Pranjepovršinaelektričneopremeorganskimrastvaračem je vrlo čestproces zauklanjanjePCB-a i omogućavanje ponovno korišćenje ilirecikliranjeopreme,dokserastvaračreciklirazaponovnokorištenje.

Autoklaviranje jepostupakdekontamina-cije solventnih sredstava koji ekstrahujuPCBizkontaminiranogmaterijala.


komoru i dekontaminiraju, dok se ekstrahovani PCB šalje na HTI (SBC, “Uništavanje i dekontaminacija - tom A” 53 ).

7.2.2.2 Termička desorpcija

Iako ova tehnologija ne sprovodi neto uništavanje zagađivača, preostali obim kontaminiranog ulja koji zahtijeva dalju obradu je mnogo manji, što potencijalno dopušta primjenu drugih (skupljih) destruktivnih metoda za ulja. Procesi toplotne desorpcije za opremu od čvrstog materijala veoma su različiti u odnosu na one za zemljište.

Za čvrste uređaje oni su dizajnirani kao velika pećnica, a čvrsta supstanca se stavlja unutra i „peče”. Ovi sistemi se često nazivaju „pećnice”. Za zemljište postoji sistem za kontinuirano ubacivanje zemljišta kroz jedinicu za grijanje (SBC, „PCB, PCT i PBB Tehnička uputstva” 38).

7.2.2.3 Termalna redukcija

Relativno nova vrsta termičkog tretmana jeste i toplotna redukcija. Toplotna redukcija se može koristiti za visoko- i nisko-koncentrisana ulja, gasove koji se otpuštaju i za ekstrahovane zagađivače iz zemljišta, sedimenata, čvrstih materija i mulja.

Vodonik se ubacuje u reaktor kao

redukcioni agens ako redukciona atmosfera koju stvara otpad nije dovoljna za potpuno uništenje. Rezultat je hemijska redukcija organskih molekula u nižu molekulsku masu i manje toksične proizvode. Hlor i brom u obliku

Termalna desorpcija je primjena toplote za isparavanje i uklanjanje uglavnom organskih zagađivača iz čvrstih materija kao što su kompo-nente opreme ili zemljište. Isparljivi zagađivači mogu se kondenzovati i sakupljati kao uljni ostatak znat-no manje zapremine nego izvorna masa sedimenta.

U ovoj tehnici, koriste se visoke temperature kao one koje se ko-riste prilikom spaljivanja, ali u re-dukovanoj atmosferi (tj. ne postoje oksidativna sredstva kao što je ki-seonik). Mogu se tretirati svi POPs - uključujući PCB transformatore, kondenzatore i ulja. Efikasnost un-ištavanja iznosi 99,9999% za PCB, dioksine/furane, HCB, DDT.

16

(gasovi)kojisemoguuhvatitiusistemuzačišćenje.Hemijskaredukcijaje,ujednomsmislu,suprotnaodspaljivanja,štojeoksidativniproces(SBC,"PCB,PCTiPBBTehničkauputstva"38).

Slika5:Procesortermičkeredukcije

7.2.3 Tehnologije za imobilizaciju PCB-a

7.2.3.1Vitrifikacija Vitrifikacijajetermičkiproceskojijekoristanza zemljište i sediment. Vitrifikacija semožeizvoditi na iskopanom materijalu ili na licumjesta. To je u suštini termički desorber zaPCB,PBBiPCT,alitakođeimobilišezagađivačemetala ako su prisutni. Postoji nekolikodokumentovanih slučajeva korištenjavitrifikacije za PCB, PCT i PBBmoguće zbogzabrinutosti o preostaloj kontaminaciji uvitrificiranoj materiji ( SBC, PCB, PCT i PBBTehničkauputstva"38-39). In-situvitrifikacija(ISV)jeefikasnautretmanusvihvrstazagađivačauključujućiorganskematerije,teškemetale,radioaktivnimaterijalieksplozivnajedinjenja.ISVprocesuspješnosekoristiupunojmjerizatretiranješirokogspektrazemljištaiotpadauključujućizagađivačekaoštosupesticidi,her-bicidi,dioksin,PCB,arsenik,živa,olovoitd.(SBC,"Uništavanjeidekontaminacija-tomA"65).

7.2.3.2Solidifikacijaistabilizacija

TehnologijezaimobilizacijuPCB-aomogućavajuizolacijuPCB-aizokolinemetodamakojesprečavajubijegimigracijuzagađujućihsupstanci.

Processeodvijanadovoljnovisokojtemper-aturikakobisesilicijumimetaliistopiliuis-kopanom materijalu. Gasoviti zagađivači,kojiseoslobađajuizzemljištailisedimenta,spaljujuseu„komoridogorijevanja".Nakonhlađenja, iskopani materijal se tako pret-vara u tvrdi šljakasti proizvod iz kojegzagađivačinećecuriti.

Slika 5: Procesor termičke redukcije

Slika 4: Autoklav (lijevo) i transformatori pripremljeni za dekontaminaciju


17

Ove tehnologije se oslanjaju naograničavanje rastvorljivosti ilipokretljivosti toksične komponente uopasnom otpadu generalno fizičkimzadržavanjem. Koristi se pet metodazadržavanja. Solidifikacija pomoćupucolanske reakcije, pucolan-portlandcement reakcije, termoplastičnemikrokapsulacije i makro enkapsulacije.Proces sorpcije zahtijeva dodatne čvrstematerijale za preuzimanje slobodnihtečnosti(SBC,"Uništavanjeidekontaminacija-tomA"68).

Slika6:Postrojenjezasolidifikaciju(lijevo),miješanjeotpadnetečnostisaaditivima(sredina)i

konačniproizvodsolidifikacije(desno)

7.2.3.3Odlaganjenadeponiji

MikrobiološkaaktivnostzadegradacijuPCB-ajemalovjerovatna,naročitouanaerobnomokruženjuprisutnom tokom većeg dijela života deponije. PCB deponovan na deponijama može, stoga,kontaminirati zemlju i površinske vode nakon migracije u procjedne vode. Ponašanje PCB-a nadeponijamadalekojeodpotpunograzumijevanjaipreporučujesepristuppredostrožnosti.Odlaganjesa organskim materijalima, npr. kućni otpad imaće tendenciju zadržavanja PCB-a, ali blizinaorganskih rastvarača i uljamože poboljšati nivoe u procjednoj vodi (UNEP, "Inventory ofWorld-Wide"14).Odgovarajućeoblogeinadzorsuneophodnikakobiseosiguralodanepostojicurenjeizsistemazazadržavanjedeponije.Projektovana/kontrolnadeponijamožesesmatratiprivremenommjeromsvedokdestruktivnetehnologijezaPOPsnepostanudostupnezemljamaurazvoju,pružavećuekološkuodrživostiekonomskijepristupačna(UNIDO,253).

Tehnike obrade solidifikacijom obično vodeka stvaranju čvrstog bloka otpadnogmateri-jalasavisokimstrukturnimintegritetomima-lompropustljivošću.Zagađivačisumehaničkizatvoreni unutar čvrstematrice, koja takođemože hemijski reagovati sa određenim rea-gensima koji se koriste u postupku solidi-fikacijekaoštojePortlandcement(Khanetal,5)

Odlaganje na deponiji jemanje zadovoljavajuće od tretmana ili odlaganja jer PCBostaje prijetnja, iako sa pravilnim projektovanjem i kontrolom manji je i rizik poživotnu sredinu. Deponije opasnog otpada su dizajnirane za zadržavanje (ukopa-vanjem) i moraju ispuniti određena ograničenja u pogledu projektovanja. Iako jepoželjnouništenje,nekiPCBiznizapotrošačkihproizvodavjerovatnoćezavršitinadeponijikojaprihvatakomunalniotpad.

otpada HCl ili HBr (gasovi) koji se mogu uhvatiti u sistemu za čišćenje. Hemijska redukcija je, u jednom smislu, suprotna od spaljivanja, što je oksidativni proces (SBC, „PCB, PCT i PBB Tehnička uputstva” 38).

7.2.3 Tehnologije za imobilizaciju PCB-a

7.2.3.1 Vitrifikacija

Vitrifikacija je termički proces koji je koristan za zemljište i sediment. Vitrifikacija se može izvoditi na iskopanom materijalu ili na licu mjesta. To je u suštini termički desorber za PCB, PBB i PCT, ali takođe imobiliše zagađivače metala ako su prisutni. Postoji nekoliko dokumentovanih slučajeva korištenja vitrifikacije za PCB, PCT i PBB moguće zbog zabrinutosti o preostaloj kontaminaciji u vitrificiranoj materiji ( SBC, PCB, PCT i PBB Tehnička uputstva”38-39).

In-situ vitrifikacija (ISV) je efikasna u tretmanu svih vrsta zagađivača uključujući organske materije, teške metale, radioaktivni materijal i eksplozivna jedinjenja. ISV proces uspješno se koristi u punoj mjeri za tretiranje širokog spektra zemljišta i otpada uključujući zagađivače kao što su pesticidi, herbicidi, dioksin, PCB, arsenik, živa, olovo itd. (SBC, „Uništavanje i dekontaminacija - tom A” 65 ).

7.2.3.2 Solidifikacija i stabilizacija

Ove tehnologije se oslanjaju na ograničavanje rastvorljivosti ili pokretljivosti toksične komponente u opasnom otpadu generalno fizičkim zadržavanjem. Koristi se pet metoda zadržavanja. Solidifikacija pomoću pucolanske reakcije, pucolan-portland cement reakcije, termoplastične mikrokapsulacije i makro enkapsulacije. Proces sorpcije zahtijeva dodatne čvrste materijale za preuzimanje slobodnih tečnosti (SBC, „Uništavanje i dekontaminacija - tom A” 68)

Slika 6: Postrojenje za solidifikaciju (lijevo), miješanje otpadne tečnosti sa aditivima (sredina) i konačni proizvod solidifikacije (desno)

Tehnologije za imobilizaciju PCB-a omogućavaju izolaciju PCB-a iz oko-line metodama koje sprečavaju bijeg i migraciju zagađujućih supstanci.

Tehnike obrade solidifikacijom obično vode ka stvaranju čvrstog bloka otpadnog materijala sa vi-sokim strukturnim integritetom i ma-lom propustljivošću. Zagađivači su mehanički zatvoreni unutar čvrste matrice, koja takođe može hemijski reagovati sa određenim reagensi-ma koji se koriste u postupku solid-ifikacije kao što je Portland cement (Khan et al, 5)


7.2.3.3 Odlaganje na deponiji

Mikrobiološka aktivnost za degradaciju PCB-a je malo vjerovatna, naročito u anaerobnom okruženju prisutnom tokom većeg dijela života deponije. PCB deponovan na deponijama može, stoga, kontaminirati zemlju i površinske vode nakon migracije u procjedne vode. Ponašanje PCB-a na deponijama daleko je od potpunog razumijevanja i preporučuje se pristup predostrožnosti. Odlaganje sa organskim materijalima, npr. kućni otpad imaće tendenciju zadržavanja PCB-a, ali blizina organskih rastvarača i ulja može poboljšati nivoe u procjednoj vodi (UNEP, “Inventory of World-Wide” 14).

Odgovarajuće obloge i nadzor su neophodni kako bi se osiguralo da ne postoji curenje iz sistema za zadržavanje deponije. Projektovana/kontrolna deponija može se smatrati privremenom mjerom sve dok destruktivne tehnologije za POPs ne postanu dostupne zemljama u razvoju, pruža veću ekološku održivost i ekonomski je pristupačna (UNIDO, 253).

7.2.3.4 Skladištenje pod zemljom

Bacanje otpada koji sadrži PCB strogo je zabranjeno. Pored toga, lokacija mora biti licencirana za čuvanje otpada koji sadrži PCB.

Rashladna tečnost transformatora se isprazni prije skladištenja i odlaže drugom metodom. Posebno kada se uzme u obzir perzistentnost PCB-a, ova metoda se ne može smatrati konačnim rješenjem, i uglavnom se nudi u bivšim rudnicima soli u Njemačkoj.

Slika 7: Podzemno skladištenje u rudnicima soli

Odlaganje na deponiji je manje zadovoljavajuće od tretmana ili odlaganja jer PCB ostaje prijetnja, iako sa pravilnim projektovanjem i kontrolom manji je i rizik po životnu sredinu. Deponije opasnog otpada su dizajnirane za za-državanje (ukopavanjem) i moraju ispuniti određena ograničenja u pogledu projektovanja. Iako je poželjno uništenje, neki PCB iz niza potrošačkih proiz-voda vjerovatno će završiti na deponiji koja prihvata komunalni otpad.

Da bi se opasan otpad mogao skladištiti u podzemnoj deponiji, moraju se ispuniti strogi geološki zahtjevi.

18

7.2.3.4Skladištenjepodzemljom Bacanjeotpadakoji sadržiPCBstrogo je zabran-jeno.Poredtoga,lokacijamorabiti licenciranazačuvanjeotpadakojisadržiPCB.Rashladnatečnosttransformatora se isprazni prije skladištenja i

odlažedrugommetodom.Posebnokadaseuzmeuobzirperzistentnost PCB-a,ovametodasenemožesmatratikonačnimrješenjem,iuglavnomsenudiubivšimrudnicimasoliuNjemačkoj.

Slika7:Podzemnoskladištenjeurudnicimasoli

7.2.4 Ponovno punjenje transformatora

Ozbiljniji problem odnosi se na činjenicu da transformator obično sadrži drvene i papirnekomponente.Ovimaterijali suporozni i zadržavajukontaminiranoulje. Zbog toganijemoguće,urelativnokratkomvremenu,uklonitisvouljeizPCB-a.Rezultatjetoštokadaseutransformatoruspenovo, čistoulje,dolazidopostepenog izlivanja izostatakaPCB-a izporoznihkomponenti.Tokomnekolikonedjeljailiduže,mjereninivoPCB-aunovomtransformatorskomuljumožeponovopolakodasepodigne,možda i iznadnivoakoji jezakonskidozvoljen.Procjenjujesedaefekatpovratnogcurenjaiznosi10%,aravnotežatrebadaseuspostavinakon90danaradatransformatora.

Slika8:Unutrašnjekomponentetransformatora

Dabiseopasanotpadmogaoskladištitiu podzemnoj deponiji,moraju se ispu-nitistrogigeološkizahtjevi.

Ponovno punjenje transformatora podrazumjeva uklanjanje iz opreme dielektričnetečnostiizamjenusanovimuljembezPCB.Ovaoperacijamožebitipriličnoduga,sob-ziromnatodajeunutrašnjosttransformatorasložena.


18

7.2.3.4Skladištenjepodzemljom Bacanjeotpadakoji sadržiPCBstrogo je zabran-jeno.Poredtoga,lokacijamorabiti licenciranazačuvanjeotpadakojisadržiPCB.Rashladnatečnosttransformatora se isprazni prije skladištenja i

odlažedrugommetodom.Posebnokadaseuzmeuobzirperzistentnost PCB-a,ovametodasenemožesmatratikonačnimrješenjem,iuglavnomsenudiubivšimrudnicimasoliuNjemačkoj.

Slika7:Podzemnoskladištenjeurudnicimasoli


Ozbiljniji problem odnosi se na činjenicu da transformator obično sadrži drvene i papirnekomponente.Ovimaterijali suporozni i zadržavajukontaminiranoulje. Zbog toganijemoguće,urelativnokratkomvremenu,uklonitisvouljeizPCB-a.Rezultatjetoštokadaseutransformatoruspenovo, čistoulje,dolazidopostepenog izlivanja izostatakaPCB-a izporoznihkomponenti.Tokomnekolikonedjeljailiduže,mjereninivoPCB-aunovomtransformatorskomuljumožeponovopolakodasepodigne,možda i iznadnivoakoji jezakonskidozvoljen.Procjenjujesedaefekatpovratnogcurenjaiznosi10%,aravnotežatrebadaseuspostavinakon90danaradatransformatora.

Slika8:Unutrašnjekomponentetransformatora

Dabiseopasanotpadmogaoskladištitiu podzemnoj deponiji,moraju se ispu-nitistrogigeološkizahtjevi.

Ponovno punjenje transformatora podrazumjeva uklanjanje iz opreme dielektričnetečnostiizamjenusanovimuljembezPCB.Ovaoperacijamožebitipriličnoduga,sob-ziromnatodajeunutrašnjosttransformatorasložena.


Ozbiljniji problem odnosi se na činjenicu da transformator obično sadrži drvene i papirne komponente. Ovi materijali su porozni i zadržavaju kontaminirano ulje. Zbog toga nije moguće, u relativno kratkom vremenu, ukloniti svo ulje iz PCB-a. Rezultat je to što kada se u transformator uspe novo, čisto ulje, dolazi do postepenog izlivanja iz ostataka PCB-a iz poroznih komponenti. Tokom nekoliko nedjelja ili duže, mjereni nivo PCB-a u novom transformatorskom ulju može ponovo polako da se podigne, možda i iznad nivoa koji je zakonski dozvoljen. Procjenjuje se da efekat povratnog curenja iznosi 10%, a ravnoteža treba da se uspostavi nakon 90 dana rada transformatora.

Slika 8: Unutrašnje komponente transformatora

U nekim slučajevima može biti potrebno izvršiti nekoliko operacija ponovnog punjenja i to tokom nekoliko mjeseci.

Odluka o održivosti obavljanja operacije retrofilacije (ponovnog punjenja) uzimaće u obzir nekoliko faktora:

• troškove sprovođenja operacije ponovnog punjenja, uključujući troškove uklanjanja zagađujućih materijala, koji se određuju naspram troškova kupovine novog transformatora, ukoliko se originalni odbaci,

• preostali očekivani rok trajanja,• stanje transformatora,• dostupnost odgovarajućih zamjenskih tečnosti• eliminisanje otpadnog transformatorskog ulja i ostalog otpada nastalog

ponovnim punjenjem• broj ponovljenih operacija ponovnog punjenja

Ponovno punjenje transformatora podrazumjeva uklanjanje iz opreme dielektrične tečnosti i zamjenu sa novim uljem bez PCB. Ova operacija može biti prilično duga, s obzirom na to da je unutrašnjost transforma-tora složena.


Dija

gram

1: T

ok k

oriš

ćenj

a i o

drža

vanj

a op

rem

e ko

ja s

adrž

i PC

B

O k

akvo

j vr

sti P

BC

ot

pada

je

riječ

?

Tečn

osti

koje

sad

rže

PC

B

100%

PC

B u

lje

Min

eral

no u

lje

ko

ntam

inira

no

PC

B-o

m

Spa

ljiva

nje

na v

isok

oj te

mpe

ratu

ri; P

lazm

a lu

k; P

iroliz

a; C

emen

tna

peć;

Dek

ompo

zici

ja

kata

lizov

anje

baz

e; O

ksid

acija

rast

avlja

ne

soli

Hem

ijska

deh

lorin

acija

; Ist

a m

etod

a ka

o za

10

0% P

CB

ulje

Zapa

ljive

čvr

ste

ma-

terij

e ko

je s

u ko

ntam

-in

irane

PC

B-o

mS

palji

vanj

e na

vis

okoj

tem

pera

turi

Isuš

eno

ulje

po

met

odi k

o-ja

se k

oris

ti za

100

% P

CB

ulje

Tr

up

Spa

ljiva

nje

na

viso

koj t

empe

r-at

uri;

Term

ička

de

sorp

cija

; E

kstra

kcija

rast

-va

rača

; Pod

zem

-no

skl

adiš

tenj

e

Isuš

eno

ulje

sa

hem

ijsko

m

dehl

orin

acijo

m;

Trup

ispr

an

vrel

im u

ljem

; P

onov

no p

unje

; K

ontin

uira

na

dehl

orin

acija

Isuš

eno

ulje

sa

hem

ijsko

m

dehl

orin

acijo

m;

Trup

sa

ter-

mič

kom

des

orp-

cijo

m i

ekst

rakc

i-jo

m ra

stva

rača

Tran

sfor

mat

ori

Čes

ti P

CB

tran

s-fo

rmat

ori

Pon

ovna

up

otre

ba

R

ecik

laža

Tran

sfor

mat

ori k

on-

tam

inira

ni P

CB

-om

(‹

1,5%

PC

B)

Spa

ljiva

nje

na

viso

koj t

empe

ratu

ri (tr

up i

ulje

)

Spa

ljiva

nje

na

viso

koj t

empe

ratu

ri

Spa

ljiva

nje

na v

isok

oj te

mpe

ratu

ri; T

erm

ička

de

sorc

ija; E

kstra

kcija

rast

vara

ča; D

ekom

-po

zici

ja k

atal

ogiz

ovan

e ba

ze;

Virti

fikac

ija;

Sol

idifi

kaci

ja/ s

tabi

lizac

ija; B

iore

med

ijaci

ja

Nez

apal

jive

čvrs

te

mat

erije

koj

e su

kon

-ta

min

irane

PC

B-o

m

Kon

tam

inira

no tl

o

Kon

tam

inat

ori

Ost

alo


Reference:

BC (Basel Convention). Cement Kiln Co-Processing (High Temperature Treatment)

CCME (Canadian Council Of Ministers of the Environment). Guidelines on Management of Wastes Containing Polychlorinated Biphenyls (PCBs). Ontario. 1989.

CENELEC (European Committee for Electrotechnical Standardization ). EN50503: Fluids for electrotechnical applications - Standard for the inventory control, management, decontamination and/or disposal of electrical equipment and insulating liquids containing PCBs. Brussels. 2006.

EC (Environment Canada). Handbook on PCBs in Electrical Equipment. Ottawa. 1988.

---. Review of Substitutes for Polychlorinated Biphenyls in Transformers. Ottawa. 1982.

SBC (Secretariat of the Basel Convention). PCB, PCT and PBB Technical Guidelines. Geneva. 2003.

---. Preparation of a National Environmentally Sound Management Plan for PCBs and PCB-contaminated Equipment in the context of the implementation of the Basel Convention. Geneva, 2003.

---. Destruction and decontamination technologies for PCBs and other POPs wastes under the Basel Convention- Volume A and Volume B. Geneva. 2002.

---. Updated technical guidelines for the environmentally sound man-agement of wastes consisting of, containing or contaminated with poly-chlorinated biphenyls (PCBs), polychlorinated terphenyls (PCTs) or polybrominated biphenyls (PBBs), including HBB. Geneva, 2014.

UNEP (United Nations Environmental Programme). Guidelines for the Identification of PCBs and Materials Containing PCBs. Geneva, 1999.

---. Inventory of World-wide PCB Destruction Capacity. Geneva, 2004.

---. PCB Transformers and Capacitors: From Management to Reclassification and Disposal. Geneva, 2002.

---. Selection of Persistent Organic Pollutant Disposal Technology for Global Environment Facility: A STAP advisory document. 2011.


UNEP/MAP (United Nations Environmental Programme/Mediterannean Action Plan). Guidelanes on Environmentally Sound Management of PCBs in Mediterannean.2015

UNIDO (United Nations Industrial Development Organization). Persistent Organic Pollutants: Contaminated Site Investigation and Management Toolkit. Vienna. 2010.

USDIBR (United States Department of the Interior Bureau of Reclamation). Transformers: Basics, Maintenance and Diagnostics. Denver. 2005.

US EPA (United States Environmental Protection Agency). PCB Q & A Manual. 1994.

---. PCB Inspection Manual. 2004.




1TRANSPORT PCB OTPADA

UNDP 2018.



71PCB - HEMIJSKE OSOBINE, PRIMJENA I UTICAJ NA ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU

PCB - HEMIJSKE OSOBINE, PRIMJENA I UTICAJ NA ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU


UNDP 2018.

1

1 IDENTIFIKACIJA POLIHLOROVANIH BIFENILA

PAKOVANJE I SKLADIŠTENJE OTPADA KOJI SADRŽI PCB


4UNDP 2018.


IDENTIFIKACIJA POLIHLOROVANIH BIFENILA


2UNDP 2018.


TRANSPORT PCB OTPADA


5UNDP 2018.

5


KORIŠĆENJE I ODRŽAVANJE OPREME KOJA SADRŽI PCB POSTEPENO ISKLJUČIVANJE, STAVLJANJE VAN FUNKCIJE I ZAMJENA OPREME


3UNDP 2018.


UNDP 2018.

PROCEDURE U HITNIM SLUČAJEVIMA I BEZBJEDNOSNE PROCEDURE


6




KORIŠĆENJE I ODRŽAVANJE OPREME KOJA SADRŽI PCB POSTEPENO ISKLJUČIVANJE,STAVLJANJE VAN FUNKCIJE I ZAMJENA OPREME







KORIŠĆENJE I ODRŽAVANJE OPREME KOJA SADRŽI PCB POSTEPENO ISKLJUČIVANJE,STAVLJANJE VAN FUNKCIJE I ZAMJENA OPREME





Documents

ODLAGANJE I DEKONTAMINACIJA PCB OPREME I OTPADApcbmontenegro.me/wp-content/uploads/2018/07/Knjiga-7-ODLAGANJE-I... · NIP - Nacionalni plan za implementaciju PCBs - Polihlorovani