Jedną z wielu bardzo ważnych relacji zachodzących w szkole miedzy uczniem a nauczycielem jest relacja oceniania. Relacja ta zachodzi w każdej szkole, niezależnie od typu i rodzaju.

W szkole z punktu widzenia formalnego to nauczyciel zwykle ocenia ucznia, ale też i uczeń ocenia nauczyciela. Mądry nauczyciel zawsze umie z informacji zwrotnej od ucznia wyciągnąć wnioski co do swojej pracy, skuteczności stosowanych metod i form działania. Ocenianie postępów w nauce ucznia jest jedną z form działania nauczyciela. Realizację pracy nauczyciela w tym zakresie regulują różne przepisy prawa oświatowego.

Ocenianie uczniów w szkole regulują niżej wymienione przepisy prawa. Rozporządzenia te są często nowelizowane a więc podajemy tylko tytuły tych rozporządzeń bez dat ich publikacji:

1. Ustawa o systemie oświaty - art. 22 ust. 1 pkt4• mówi o tym, że właściwy minister określa w drodze

rozporządzenia zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów.

2. Rozporządzenie MEN w sprawie nauki religii w szkołach publicznych• mówi o stopniu z religii - gdzie i w jaki sposób się go

odnotowuje na świadectwie szkolnym• na co nie ma wpływu ocena z religii

3. Rozporządzenia w sprawie ramowych statutów szkół (osobne dotyczą szkół podstawowych i gimnazjów, osobne ponadgimnazjalnych i policealnych)

• mówią o tym, że w statucie danej szkoły musi się znajdować zapis szczegółowy dotyczący zasad oceniania w danej szkole i trybu odwoławczego od oceny

3. Rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego w różnych typach szkół• wskazuje, jakie umiejętności i jaki zasób treści powinny

podlegać ocenianiu u ucznia w poszczególnych dziedzinach edukacji na danym etapie i poziomie nauczania.

4. Rozporządzenie w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki, dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji• wskazuje miejsce i sposób odnotowywania ocen i stopni

szkolnych wystawianych uczniom• określa zasady nanoszenia poprawek w tych dokumentach,

także w kwestii wpisanych ocen

5. Rozporządzenie w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych• podaje skalę stopni szkolnych w zakresie nauczania i

zachowania• podaje czym jest i na czym polega ocenianie zewnętrzne i

wewnętrzne• reguluje sposób przeprowadzania i oceniania sprawdzianów i

egzaminów

6. Rozporządzenie w sprawie standardów wymagań będących podstawą do przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów• wskazuje, jakie umiejętności uczniów podlegają ocenianiu

1. Informacyjna, informuje ucznia, nauczyciela i rodzica między innymi o tym:• w jakim stopniu zostały przez ucznia opanowane dane

umiejętności i wiadomości• czy nastąpił postęp czy regres w stosunku do stanu

poprzedniego• czy i jakie występują u ucznia specjalne trudności w nauce

lub specjalne uzdolnienia

2. Motywacyjna, funkcja ta dotyczy osoby ocenianej• uwzględnia wysiłek włożony przez ucznia w uzyskanie

możliwie najwyższej oceny• stymuluje do podejmowania wysiłku i osiągania coraz

wyższych ocen• pomaga uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego

rozwoju

Która z wyżej wymienionych funkcji przeważa w danej ocenie to zależy między innymi od:• osoby oceniającej i ocenianej (jeżeli np. ucznia ocenia osoba

dużo znacząca dla niego, to może w ocenie przeważać funkcja motywacyjna)

• miejsca oceniania• czasu oceniania• tego, co jest oceniane

Ocenianie i oceny dokonywane w szkole można różnie sklasyfikować zależnie od przyjętego kryterium:1. Ze względu na miejsce dokonywania oceny ocenianie dzielimy

na:• ocenianie zewnątrzszkolne• ocenianie wewnątrzszkolne2. Ze względu na czas dokonywania oceny ocenianie dzielimy

na:• ocenianie bieżące• ocenianie śródroczne/semestralne• ocenianie roczne

3. Ze względu na to, co podlega ocenie ocenianie dzielimy na:

• ocenianie poziomu wiadomości ucznia (co wie i ile?)• ocenianie poziomu umiejętności ucznia (jak stosuje

wiadomości w praktyce?)

Ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na:

• rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej i programów nauczania

• postępów w ich opanowaniu• formułowaniu oceny

Ocenianie wewnątrzszkolne niezależnie od tego, czy jest ocenianiem bieżącym, semestralnym czy rocznym, powinno informować ucznia o: • poziomie jego osiągnięć w danej dziedzinie w stosunku

do wymagań programowych• postępach lub ich braku w tym zakresie• pomagać uczniowi w samodzielnym planowaniu jego

rozwoju• motywować ucznia do dalszej pracy• dostarczać uczniowi, rodzicom i nauczycielom informacji

między innymi o postępach czynionych przez ucznia w danej dziedzinie, trudnościach napotykanych przez ucznia, specjalnych uzdolnieniach ucznia oraz spowodować doskonalenie organizacji i metod pracy nauczycieli

Ocenianie w szkole oparte jest na kilku podstawowych dokumentach. Należą do nich między innymi WSO i PSO. Przepisy prawa pozwalają każdej szkole na tworzenie własnego WSO który:

• ma spełniać wobec uczniów głównie rolę motywującą• być integralną częścią statutu szkoły• nie może być sprzeczny z aktami prawnymi wyższego rzędu (tu:

rozporządzeniem w sprawie oceniania)

Osobne znaczenie dla ucznia i nauczyciela ma skala oceniania przedmiotowego ustalana przez nauczyciela w odniesieniu do:

• realizowanego programu nauczania• podstawy programowej• i danego zespołu klasowego

Ocenianie przedmiotowe ma pomóc nauczycielowi i uczniowi w:

• orientowaniu się na bieżąco w postępach ucznia• może dotyczyć sposobu oceny prac pisemnych i ustnych, zadań

dodatkowych wykonywanych przez uczniów• uwzględniać specyfikę pracy ucznia na danym przedmiocie i

etapie nauczania

Szczegółowe zasady współpracy między nauczycielem a uczniem zawarte są w kontrakcie nauczyciel- uczeń. Kontrakt może obowiązywać przez cały cykl edukacyjny, rok szkolny lub czas wykonywania określonego zadania. Zaletą takiej formy pracy jest to że uczeń sam tworzy lub współtworzy zasady których będzie przestrzegał. Stwarza również okazję do otwartej komunikacji dotyczącej oczekiwań w relacji uczeń – nauczyciel.

Najwygodniej kontrakt zapisać w postaci krótkich i prostych punktów. Powinien nie być zbyt obszerny i zrozumiały dla wszystkich. Może wyglądać tak:

1. Mówi jedna osoba na raz2. Jesteśmy wolni od oceny i krytyki3. Mówimy wyłącznie w swoim imieniu i o sobie4. Mówimy do innych nie o innych5. Każdy ma prawo do własnego zdania6. Każdy sam decyduje o swojej aktywności7. Robimy to co dla nas korzystne i bezpieczne8. Zachowujemy dyskrecję

Aby opracować skuteczne WSO lub własny skuteczny przedmiotowy system oceniania, każdy nauczyciel musi sobie najpierw odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań, takich jak:• Kto ocenia? (nauczyciel czy uczeń)• Kto jest oceniany? (uczeń, czy nauczyciel)• Co jest oceniane? (wiadomości, umiejętności, wyniki pracy

ucznia)• Kiedy jest oceniane? (na bieżąco, śródrocznie, na koniec roku

szkolnego)• W odniesieniu do czego jest oceniane? (podstawa

programowa, treści programowe zawarte w programie nauczania)

Każda wystawiana ocena obarczona jest błędem tak jak pomiar. Do najczęściej popełnianych błędów w ocenianiu należą:• nie należy stawiać więcej niż jednej oceny za jeden

sprawdzian lub odpowiedz• nie należy przyjmować stałych współczynników

procentowych dla skali stopni szkolnych• nie zaleca się odejmowania punktów za błędy w testach

i sprawdzianach• nie wskazane jest sumowanie punktów za różne

umiejętności• nie powinno się porównywać ocen wystawionych przez

różnych nauczycieli i z różnych przedmiotów• zbyt często stawia się oceny za wiadomości a nie za

umiejętności uczniów• ocenianie powinno być równomierne przez cały rok

Każde ocenianie tylko wtedy będzie skuteczne i przyniesie oczekiwane efekty, jeżeli:

• jego zasady będą jasne i realne• znane uczniom i rodzicom• sformułowane prostym językiem, w sposób jasny i

czytelny• respektowane przez uczniów i nauczycieli• zgodne z obowiązującym prawem

Opracował:

Radosław DąbrowskiAneta Dąbrowska