OBRAZOVNI PROGRAM - MOJ SAJT - Aktuelnosuadmuric.weebly.com/uploads/1/0/1/7/10… · Web view · 2015-05-07Definiše gvožđe i čelik, navodi podjelu i osobine. Poznaje označavanje

OBRAZOVNI PROGRAM

TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE

1

SADRŽAJ:

OPŠTI DIO............................................................................................31. NAZIV PROGRAMA: TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE.......................................................................................32. NASTAVNI PLAN...............................................................................31. PREDMETNI PROGRAMI.....................................................................51.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI: .......................................................51.2. STRUČNO - TEORIJSKI PREDMETI....................................................61.2.1. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA.........................61.2.2. OPŠTE MAŠINSTVO...................................................................151.2.3. TEHNOLOGIJA OBRADE..............................................................271.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM........................................401.2.5. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE...................................................491.2.6. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM...........................641.2.7. PREDUZETNIŠTVO.....................................................................781.2.8. PRAKTIČNA NASTAVA................................................................841.3. IZBORNI PREDMETI....................................................................1191.3.1. STRANI JEZIK II.......................................................................1191.3.2. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE...................................1201.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA.......................................................1251.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA................................1321.3.5. MEHATRONIKA........................................................................1431.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA....................................................1561.3.7. ENERGETSKI SISTEMI...............................................................1642.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNO - TEORIJSKI DIO ISPITA................1772.1.2. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM.........................1812.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNI RAD............................................1853. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA....................................1874. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA.......................................................................................................1875. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA....1886. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH......1887. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA.....1888. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA...........1899. PROFESIONALNA PRAKSA..............................................................19010. SLOBODNE AKTIVNOSTI...............................................................190

2

OPŠTI DIO

1. Naziv programa: TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE 2. Nastavni plan

Redni

brojNastavni predmeti-

grupe predmetaI II III IV Ukupn

o sed.

god.

sed.

god.

sed.

god.

sed.

god.

A Opšteobrazovni predmeti1. Maternji jezik i

književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 4592. Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 4233. Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 2824. Informatika 2 72 725. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282

Društvena grupa predmeta1. Istorija 2 72 722. Geografija 2 72 723. Sociologija 2 72 72

Prirodna grupa predmeta1. Hemija 2 72 722. Fizika 2 72 72

UKUPNO A 16 576 14 50

4 12 432 10 33

0 1842B Stručno-teorijski predmeti1. Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima 3 108 4 144 2522. Opšte mašinstvo 3 108 4 144 2523. Tehnologija obrade 3 108 3 108 2164. Elektrotehnika sa

elektronikom 2 72 72

5. Kompjutersko modeliranje 4 144 5 16

5 309

6. Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

4 144 5 165 309

7. Preduzetništvo 2 66 66UKUPNO B 9 32

4 11 396 10 36

0 12 393 1473

C Praktična nastava 4 144 4 14

4 5 180 5 16

5 633D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141E Izborna nastava 2 72 2 72 4 14

4 4 132 420

1. Strani jezik II 2 72 2 72 2 72 2 66 2822. Ekologija i zažtita

životne sredine 2 723. Poslovna komunikacija 2 724. Organizacija rada i

sistem kvaliteta 2 72 2 72 1445. Mehatronika 2 72 2 66 1386. Industrijska postrojenja 2 72 2 66 1387. Energetski sistemi 2 72 2 66 138F Profesionalna praksa 10 dana 10 dana 10 dana 30

danaG Sedmični broj časova 32 32 32 32H Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141

3

Redni

brojNastavni predmeti-

grupe predmetaI II III IV Ukupn

o sed.

god.

sed.

god.

sed.

god.

sed.

god.

Ukupno (A+B+C+D+E) = 4512

4

3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa- Planiranje, pripremanje, organizovanje i kontrola svoga rada i rada

grupe. - Racionalno korišćenje sredstava rada, energije, materijala i vremena. - Izrada tehničkih crteža. - Izrada i mijenjanje 3D modela mašinskih elemenata. - Izrada i mijenjanje tehničke dokumentacije, urađene na osnovu 3D

modela. - Konstruisanje manje složenih alata. - Izrada tehnološke dokumentacije. - Izrada jednostavnih programa. - Rad na CNC mašinama. - Rad i provjera programa i izrada obradaka na CNC mašini. - Planiranje i terminiranje proizvodnje. - Skladištenje i otprema proizvoda. - Osiguravanje kvaliteta u skladu sa standardima i normativima. - Razvijanje preduzetničkih osobina, vještina i ponašanja. - Zaštita zdravlja i okoline.

4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih- U srednje stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju mogu se

upisati lica koja su: - završila osnovnu školu ili- završila dvogodišnju stručnu školu. - U redovno obrazovanje mogu se upisati i lica koja nijesu starija od 17

godina, izuzetno lica do 18-te godine uz odobrenje nastavničkog vijeća škole.

- Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih.

5. Trajanje obrazovanja- Obrazovanje po obrazovnom programu tehničar za kompjutersko

konstruisanje i upravljanje traje četiri godine.

6. Prohodnost- U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih

predmeta tekuće godine postigli pozitivnu ocjenu i obavili profesionalnu praksu

- Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se upisati u drugi ili treći razred s obzirom na vrstu programa prethodnog obrazovanja uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvođenje obrazovnog programa za odrasle - koji donosi škola.

7. Obrazovanje koje se stiče- Završetkom obrazovnog programa učenik stiče srednje stručno

obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju - TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE

5

POSEBNI DIO

1. PREDMETNI PROGRAMI

1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI

1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST1.1.2. MATEMATIKA1.1.3. STRANI JEZIK1.1.4. INFORMATIKA1.1.5. FIZIČKO VASPITANJE1.1.6. ISTORIJA1.1.7. GEOGRAFIJA1.1.8. SOCIOLOGIJA1.1.9. HEMIJA1.1.10. FIZIKA

Napomena: Katalozi opšteobrazovnih programa su u nadležnosti Zavoda za školstvo.

6

1.2. STRUČNO - TEORIJSKI PREDMETI

1.2.1. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA

1. Naziv predmeta: TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

RazredVrste nastave

UkupnoTeorija VježbePraktič

na nastava

I 72 36 108II 72 72 144IIIIV

Ukupno 144 108 252

Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika.

3. Opšti ciljevi nastave- Upoznavanje sa tehnologijom, pravilima, standardima i simbolima koji se

upotrebljavaju u tehničkom crtanju. - Upoznavanje sa pojmom i vrstama projekcija. - Razumijevanje smisla za tačnost, preciznost, estetiku i urednost u

rješavanju raznih zadataka i stvaranju navika za planski, organizovani i samostalni rad uopšte.

- Čitanje i razumijevanje tehničkih crteža, uputstava, propisa, tabela, dijagrama, šema i tehničke dokumentacije.

- Poštovanje standarda tehničkog crtanja. - Crtanje jednostavnih tehničkih crteža mašinskih elemenata i manjih

sklopova u skladu sa standardima. - Konstruisanje jednostavnih mašinskih proizvoda. - Izrada tehničko - tehnološke dokumentacije. - Upoznavanje sa vrstama, svojstvima i primjenom mašinskih elemenata. - Uočavanje i shvatanje funkcionalne međuzavisnosti elemenata, sklopova

i mehanizama. - Upoznavanje sa pojmovima o CAD softverima kao i sa izradom crteža

pomoću softvera za 2D crtanje. - Razvijanje osjećaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u

struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

7

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljeviRazred: PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji

Formativni ciljevi

Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave

učenik učenik učenikOsnovi tehničkog crtanja- Upoznaje se sa

priborom za tehničko crtanje.

- Upoznaje standarde, vrste tehničkih crteža, razmjere, zaglavlja i sastavnice.

- Upoznaje se sa tehničkim pismom.

- Rukuje priborom za tehničko crtanje.

- Poznaje vrste tehničkih crteža, razmjeru, zaglavlja i sastavnice.

- Ispisuje tehničko pismo.

- Razvija tehničku kaulturu.

Vježbe: - Nacrtati jedan

crtež sa osnovnim zaglavljem (rad olovkom).

- Nacrtati tehničko pismo (rad olovkom).

Geometrijske konstrukcije- Navodi i nabraja

osnovne geometrijske konstrukcije.

- Crta paralelne i normalne prave.

- Crta simetrale duži i uglova.

- Dijeli duži na n-jednakih djelova.

- Spaja prave linije lukom datog poluprečnika.

- Konstruiše pravilne poligone (trougao, kvadrat, petougao, šestougao...).

- Konstruiše krive linije (elipsu, parabolu, hiperbolu, ...).

- Razvija preciznost i urednost.

Vježbe: - Upotreba linija. - Crtanje

geometrijskih konstrukcija.

- Grafički rad (figura).

Osnovi nacrtne geometrije- Upoznaje pojam i

vrste projiciranja. - Upoznaje se sa

pojmom kosog i ortogonalnog projiciranja.

- Razlikuje centralno i paralelno projiciranje.

- Razlikuje koso i ortogonalno projiciranje.

- Crta projekcije tačke na jednu, dvije i tri ravni.

- Crta projekcije duži u opštem i specijalnom položaju.

- Razvija tehničku kulturu.

Vježbe: - Projekcija tijela i

crtanje tijela u izometriji na osnovu projekcija.

- Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda i dopunjavanje pogleda.

- Crtanje presjeka geometrijskih

8


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Crta projekcije

osnovnih geometrijskih likova (kvadrat, trougao, krug) u opštem i specijalnom položaju.

- Crta projekcije geometrijskih tijela u opštem i specijalnom položaju.

- Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija.

- Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji.

tijela i mreže tijela.

- II grafički rad (kosi presjek geometrijskog tijela i njegova mreža).

Tehničko crtanje- Objašnjava

pravouglo (ortogonalno) projiciranje, poglede, izglede i njihov raspored.

- Upoznaje se sa crtanjem predmeta na tehničkim crtežima.

- Upoznaje osnovna načela kotiranja i elemente kotiranja.

- Upoznaje se sa presjecima i razrezima, vrstama presjeka, razreza i detalja, šrafiranju i uprošćenjima pri crtanju.

- Određuje postupak crtanja izgleda.

- Određuje potreban broj izgleda.

- Crta kotne i pomoćne kotne linije i označava vrijednosti kota na crtežu.

- Razvija smisao za preciznost.

- Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada.

Vježbe: - Dopuna

nedovršenih izgleda.

- Crtanje trećeg izgleda na osnovu dva data.

- Crtanje izometrijskog izgleda predmeta na osnovu ortogonalnih izgleda.

9


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikTolerancije i nalijeganja- Upoznaje

osnovne pojmove o tolerancijama dužinskih mjera.

- Obašnjava veličine i položaj tolerancijskih polja.

- Upoznaje se sa osnovnim vrstama nalijeganja.

- Upoznaje se sa izborom tolerancija i nalijeganja.

- Upoznaje se sa tolerancijama oblika i položaja.

- Upoznaje toerancije kvaliteta površine.

- Sa crteža čita i određuje tolerancije.

- Iz tabele čita vrijednosti odstupanja za zadate tolerancije i izračunava veličinu tolerancijskog polja.

- Za pojedine vrste nalijeganja određuje preklop ili zazor.

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada.

Vježbe: - Određivanje

tolerancija iz tabela.

- Određivanje nalijeganja.

- Unošenje tolerancijskih mjera.

Presjeci mašinskih djelova- Upoznaje se sa

vrstama presjeka i šrafiranjem presjeka.

- Crta razne vrste presjeka.

- Crta poseban i djelimičan izgled predmeta.

Vježbe: - Nacrtati

potreban presjek koji crtež predmeta čini jasnijim.

- Iii grafički rad (model u izometriji).

Crtanje mašinskih elemenata- Upoznaje se sa

crtanjem, kotiranjem i označavanjem navoja.

- Upoznaje se sa uprošćenim crtanjem zavarenih spojeva.

- Upoznaje se sa uprošćenim crtanjem zupčanika i lančanog

- Crta, kotira i označava navoje.

Vježbe: - Nacrtati navojnu

vezu.

10


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikprenosa

11

Razred: DRUGIInformativni

ciljevi i sadržajiFormativni

ciljeviSocijalizacijski

ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikIzrada i razrada crteža- Upoznaje se sa

postupkom izrade skice.

- Navodi mjerne instrumente i pribor za snimanje mašinskih djelova.

- Vrši skiciranje mašinskih djelova-izrada skice.

- Upotrebljava mjerne instrumente i pribor za snimanje mašinskih djelova.

Vježbe: - Nacrtati crtež na

osnovu skice mašinskog djela.

- Izrada crteža sklopa.

- I grafički rad (model mašinskog djela koga treba snimiti i nacrtati crtež).

Osnove proračuna mašinskih elemenata- Definiše i navodi

pojam i vrste opterećenja.

- Navodi vrste naprezanja.

- Definiše pojam napona.

- Upoznaje uticaj promjene napona na dinamičku izdržljivost materijala.

- Objašnjava izdržljivost mašinskih djelova.

- Objašnjava dozvoljeni napon i stepen sigurnosti.

- Objašnjava radni i kritični napon na dodirnim površinama.

- Pronalazi primjere mašinskih djelova koji su izloženi naprezanjima.

- Shvata razliku između normalnih i tangencijalnih napona.

- Prepoznaje vrste naprezanja na:

- istezanje, - pritisak, - smicanje, - uvijanje, - savijanje. - Izračunava

napone i deformacije za pojedina naprezanja na konkretnim primjerima.

- Dimenzioniše poprečne presjeke na osnovu oblika, opterećenja i vrste materijala.

- Navikava se na odgovornost u radu.


napona i deformacija kod pojedinih vrsta naprezanja.

Nerazdvojivi spojevi- Navodi podjelu i - Pronalazi - Shvata značaj Vježbe:

12


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikVrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu.

- Objašnjava vrste zakivaka, način zakivanja i primjenu.

- Objašnjava vrste zakovanih spojeva i dimenzionisanje zakovanih spojeva.

- Upoznaje osnovna svojstva zavarenih spojeva.

- Navodi vrste zavarenih spojeva i šavova i način označavanja na crtežima.

- Upoznaje se sa oblikovanjem i dimenzionisanjem zavarenih spojeva.

- Upoznaje se sa oblikovanjem i proračunom lemljivih spojeva.

- Upoznaje se sa oblikovanjem i proračunom lijepljivih spojeva.

primjere primjene nerazdvojivih spojeva.

- Definiše način pripreme pozicija za primjenu odgovarajuće veze.

- Uprošćeno crta različite vrste spojeva.

- Vrši proračun za različite vrste spojeva.

postizanja odgovarajućeg kvaliteta urađenog posla.

- Crtanje zakovanih spojeva.

- Dimenzionisanje zakovanog spoja kao i izbor zakovica iz tablica.

- Crtanje zavarenih spojeva.

- Izračunavanje stepena sigurnosti zavarenog spoja.

- Crtanje pripremljenih djelova za lemljenje.

- Izračunavanje stepena sigurnosti lemljenog spoja.

- Izračunavanje stepena sigurnosti lijepljenog spoja.

Razdvojivi spojevi

13


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Navodi vrste,

svojstva i primjenu razdvojivih spojeva.

- Objašnjava vrste, podjelu i primjenu navojnih spojeva.

- Upoznaje se sa proračunom navojnih spojeva.

- Upoznaje veze s glavčinama.

- Upoznaje se sa spojevima pomoću klinova.

- Upoznaje veze čivijama.

- Pronalazi primjere primjene razdvojivih spojeva.

- Bira odgovarajuću vezu u zavisnosti od uslova.

- Iz tablica bira vijke i navrtke.

- Odabira način osiguranja navojnih veza od odvrtanja.

- Na osnovu zadatih uslova odabira klinove i dimenzioniše ih koristeći tablice.

- Navikava se na samostalni rad i rad u grupi.

Vježbe: - Crtanje navojnih

spojeva. - Očitavanje

dimenzija vijka i navrtke iz tablica.

- Primjeri proračuna navojnih spojeva.

- Crtanje uzdužnih i poprečnih klinova.

- Očitavanje dimenzija za klinove i žljebove iz tablica.

Elastične veze- Upoznaje se sa

primjenom, vrstama i karakteristikama opruga.

- Navodi materijal za opruge.

- Objašnjava opterećenja, deformacije kod pojedinih vrsta opruga.

- Upoznaje se sa gumenim elastičnim elementima.

- Pronalazi primjere elastičnog vezivanja elemenata.

- Razlikuje fleksione, torzione i prstenaste opruge.

Vježbe: - Skiciranje

opruga. - Provjera stepena

sigurnosti.

Elementi obrtnog kretanja- Upoznaje se sa

konstruktivnim oblicima osovinica, osovina, vratila, navodi njihovu primjenu i karakteristike.

- Objašnjava postupak dimenzionisanja osovina i vratila.

- Razlikuje osovinice, osovine i vratila.

- Bira materijal za osovine i vratila.

- Dimenzioniše osovine i vratila.

- Stiče sigurnost i samopouzdanje u radu

Vježbe: - Skiciranje

osovinica, osovina i vratila.

- Izbor materijala za osovine i vratila... .

- II grafički rad (proračunati i konstruisati vratilo).

14


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikLežajevi i ležišta - Upoznaje se sa

vrstama i svojstvima ležaja.

- Navodi način označavanja i prikazivanja ležaja na crtežu

- Upoznaje se sa podjelom i vrstama ležišta.

- Bira materijal za ležišne čaure i posteljice.

- Analizira načine podmazivanja ležišta i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje ležišta.

- Uočava kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta ležajeva.

- Koristi tablice prilikom izbora ležaja.

- Uviđa važnost preciznosti u radu.

Vježbe: - Izbor ležaja iz

kataloga.

Spojnice- Razumije ulogu

spojnica i svojstva pojedinih vrsta spojnica.

- Određuje kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta spojnica.

- Dimenzioniše spojnicu.

- III grafički rad (dimenzionisati spojnicu, provjeriti napone i nacrtati crtež spojnice).

Elementi za prenos snage- Upoznaje se sa

podjelom, vrstama i primjenom elemenata za prenos snage.

- Razumije osnovne pojmove kod cilindričnih zupčastih parova, konusnih zupčastih parova i pužnih parova.

- Navodi materijal za izradu zupčanika.

- Razumije osnovne pojmove kod lančanih parova.

- Navodi način označavanja

- Računa prenosni odnos.

- Crta standardni profil zupca.

- Crta cilindrični zupčanik.

- Analizira elemente koji utiču na nosivost zupčastih parova.

- Bira odgovarajuću vrstu prenosa u zavisnosti od zadatih uslova.

- Uocava moguće greške.

- Iz kataloga bira djelove.

- Crta lančanike- Crta kaišnik i

- Razvija sigurnosti i samopouzdanja u radu.

Vježbe: - Cilindrični

zupčasti par, proračun, konstrukcija, crtež.

- Proračun, konstrukcija, crtež lančanog, kaišnog ili remenog prenosnika.

15


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniklanaca.

- Razumije način prenosa snage, svojstva i podjelu kaišnih i remenih parova.

remenicu.

Izrada tehničkih crteža uz pomoć računara- Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima o CAD softverima.

- Upoznaje se sa grafičkim editorom programa za 2D crtanje

- Upoznaje se sa postupcima crtanja pojedinih objekata.

- Upoznaje se sa postupcima modifikovanja nacrtanih objekata.

- Poznaje postupak unošenja teksta.

- Upoznaje se sa postupkom kotiranja.

- Analizira karakteristike CAD softvera.

- Radi sa menijima, paletama alatki, prostorom za crtanje.

- Podešava potrebne parametre.

- Crta linije, lukove, krugove, elipse, poligone.

- Premješta, rotira, kopira odsjeca i produžuje objekte.

- Vrši obaranje i zaobljavanje objekata.

- Unosi šrafuru. - Unosi potreban

tekst na crtežu. - Kotira crtež.

- Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima.

- Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.

- Razumije potrebu pravilnog korišćenja informatičke terminologije.

Vježbe: - Izrada

jednostavnog crteža pomoću softvera za 2D crtanje.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- D. Đorđević, Ž. Papić: Tehničko crtanje sa nacrtnom geometrijom za sve

profile, Zavod za udžbenike, Beograd, 2003. - S. Drapić: Mašinski elementi za drugi razred mašinske škole, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - S. Drapić, D. Gačić: Tehničko crtanje sa mašinskim elementima, za I i II

razred stručnih škola, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

16

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - stolovima za crtanje, - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za crtanje i

konstruisanje.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, (najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu); - crtanih radova – grafičkih radova, radova na vježbama. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih

ocjena u klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se na osnovu svih ocjena

dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta- Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomirani inženjer mašinstva; - profesor mašinstva.

10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetimaPredmet Znanja

- Elastične veze- Ležišta i ležajevi- Opterećenja, naponi i

naprezanja mašinskih elemenata

- Elementi obrtnog kretanja

- Opšte mašinstvo - Termička obrada- Mehanika

- Geometrijske konstrukcije

- Osnovi nacrtne geometrije

- Tehničko crtanje- Presjeci mašinskih

dijelova- Crtanje mašinskih

elemenata- Izrada tehničkih crteža

uz pomoć računara- Konstruisanje 3D

modela- Konstruisanje 3D

sklopova

- Kompjutersko modeliranje - Crtanje skica za modele punih tijela

- Dodavanje relacija i mjera skicama

- Modelovanje dijelova i sklopova

- Tehnički crteži detalja i sklopova

- Modelovanje dijelova- Modelovanje sklopova- Osnovi nacrtne

geometrije- Tehničko crtanje- Presjeci mašinskih

- Praktična nastava - Parametarsko skiciranje- Konstruisanje 3D modela,

3D sklopova- Izrada tehnološke

dokumentacije

17

dijelova- Izrda tehničkih crteža uz

pomoć računara- Mašinski materijali- Mehanika- Opterećenje,

naprezanje, naponi i deformacije

18

1.2.2. OPŠTE MAŠINSTVO

1. Naziv predmeta: OPŠTE MAŠINSTVO


RazredVrste nastave


nanastava

I 72 36 108II 72 72 144IIIIV

Ukupno 144 108 252

3. Opšti ciljevi nastave- Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama materijala i njihovoj

primjeni. - Poštovanje ekoloških zahtjeva i razvoj osjećaja za ekonomičnu upotrebu

materijala. - Sticanje znanja o termičkoj obradi i metodama ispitivanja materijala. - Sticanje osnovnih znanja iz mehanike. - Uočavanje značaja opterećenja, naprezanja, napona i deformacija na

vijek trajanja djelova. - Sticanje osnovnih znanja iz termodinamike. - Sticanje znanja iz hidraulike i pneumatike. - Usvajanje znanja radi razumijevanja načina rada i mogućnosti primjene

pneumatskih i hidrauličnih komponenti. - Razvoj osjećaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje stručne terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvoj osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

19


Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljeviPreporuke za

izvođenje nastaveučenik učenik učenik

Mašinski materijaliVrste i svojstva materijala- Navodi značaj,

podjelu i vrste mašinskih materijala.

- Objašnjava fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala.

- Objašnjava pojam metala i legura.

- Definiše gvožđe i čelik, navodi podjelu i osobine.

- Poznaje označavanje čelika.

- Navodi podjelu i sojstva obojenih metala i njihovih legura.

- Zna osnovne pojmove o nemetalnim materijalima.

- Objašnjava svojstva plastičnih masa, navodi podjelu i primjenu.

- Navodi osobine i primjenu gume.

- Zna osobine stakla i navodi primjenu.

- Poznaje kompozitne materijale, navodi osobine i primjere primjene.

- Navodi vrste i svojstva zaptivnih materijala.

- Razlikuje pojedine vrste mašinskih materijala.

- Shvata fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala.

- Pronalazi primjere primjene gvožđa i čelika.

- Upoređuje i analizira pojedine vrste čelika.

- Shvata označavanje čelika.

- Pronalazi primjere primjene obojenih metala i njihovih legura.

- Analizira osobine obojenih metala i njihovih legura.

- Pronalazi primjere primjene plastičnih masa i gume u industriji.

- Razlikuje i upoređuje pojedine vrste plastičnih masa.

- Uočava osobine stakla.

- Pronalazi primjere primjene zaptivnih i izolacionih materijala.

- Shvata značaj zaptivnih materijala.

- Uočava potrebu pravilnog skupljanja, skladištenja i

- Razvija potrebu ekonomičnog korišćenja materijala.

- Razvija svijest o ličnoj bezbjednosti i zaštiti životne sredine.

Vježbe: - Izbor čeličnih

materijala iz tabela.

- Izbor plastičnih masa iz kataloga.

- Biranje zaptivnogmaterijala.

20


ciljeviPreporuke za


reciklaže otpadnog materijala.

Korozija i zaštita od korozije- Objašnjava pojam

korozije. - Navodi uzroke

pojave korozije. - Nabraja i

objašnjava postupke zaštite materijala od korozije.

- Uočava značaj zaštite od korozije.

- Upoređuje različite načine zaštite od korozije.

- Razvija ekološku svijest.

Termička obrada metala- Objašnjava pojam i

značaj termičke obrade.

- Navodi podjelu termičke obrade.

- Poznaje čisto termičke obrade (kaljenje, žarenje, opuštanje, normalizovanje, starenje).

- Zna hemijsko -termičke obrade (cementaciju, nitriranje, hromiranje, cijaniziranje).

- Shvata značaj termičke obrade.

- Pronalazi primjere primjene termičkih obrada.

- Analizira i upoređuje pojedine termičke obrade.

- Shvata značaj ubacivanja ugljenika u površinske slojeve materijala.

- Shvata značaj kvalitetnog rada.

Seminarski rad: - Čisto termičke

obrade. - Hemijsko -

termičke obrade.

Ispitivanje materijala- Obrazlaže značaj

ispitivanja materijala.

- Nabraja statička i dinamička ispitivanja.

- Objašnjava postupke ispitivanja materijala zatezanjem, pritiskom, savijanjem i uvijanjem.

- Navodi postupke ispitivanja tvrdoće, čvrstoće i žilavosti.

- Poznaje postupke

- Shvata značaj ispitivanja materijala.

- Razlikuje statička i dinamička ispitivanja.

- Izvodi mjerenje tvrdoće statičkim i dinamičkim metodama.

- Vrednuje dobijene rezultate ispitivanja tvrdoće. Izvodi ispitivanje žilavosti materijala.

- Upoređuje žilavost i čvrstoću različitih

- Podstiče osjećaj odgovornosti.

- Razvija analitičko mišljenje.


tvrdoće statičkim i dinamičkim metodama.

- Ispitivanja žilavosti Šarpijevom metodom.

- Određivanje zatezne čvrstoće materijala.

21


ciljeviPreporuke za


ispitivanja materijala bez razaranja.

materijala. - Vrši ispitivanje

materijala ultrazvučnim talasima.

MehanikaUvod u mehaniku- Navodi i

objašnjava podjelu mehanike.

- Objašnjava pojam i vrste tijela.

Statika krutog tijela- Objašnjava pojam

sile. - Navodi i razumije

aksiome statike. - Upoznaje se sa

vezama i reakcijama veza.

- Navodi i objašnjava grafičke i analitičke uslove ravnoteže.

- Objašnjava moment sile, spreg sila i moment sprega.

- Opisuje redukciju sistema sila na tačku, glavni vektor i glavni moment.

- Poznaje analitičke i grafičke uslove ravnoteže sistema proizvoljih sila.

- Razlikuje spoljašnje i unutrašnje sile.

- Razlikuje pojedine vrste veza i crta reakcije veza.

- Grafičkom metodom razlaže silu na komponente.

- Grafičkom metodom traži rezultantu sila.

- Postavlja statičke uslove ravnoteže.

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljenih sila.

- Određuje moment sile za tačku.

- Postavlja uslove ravnoteže spregova sila.

- Redukuje proizvoljni ravanski sistem sila na glavni vektor i glavni moment.

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema proizvoljnih sila.

- Razvija smisao za red i urednost.

- Stiče sigurnost u radu.

Vježbe: - Grafičko

razlaganje sile. - Određivanje

momenta sile za tačku.

- Određivanje momenta sprega.

- Grafičko i analitičko određivanje reakcija u osloncima.

- I grafički rad (sistem proizvoljnih sila).

Težište tijela

22


ciljeviPreporuke za


- Definiše pojam težišta tijela.

- Objašnjava težište homogene ravanske figure.

- Poznaje težište homogene linije.

- Zna položaj težišta nekih homogenih tijela.

- Shvata značaj težišta tijela.

- Određuje težište ravne homogene figure.

- Određuje težište homogene linije.

- Uočava položaj nekih geometrijskih tijela.

- Stiče navike tačnosti i sistematičnosti u radu.

- Razvija logičko mišljenje.


težišta homogene ravanske figure.

- Određivanje težišta homogene linije.

- II grafički rad (težište homogene figure).

Trenje klizanja i kotrljanja- Objašnjava pojam i

značaj trenja. - Navodi vrste

trenja. - Objašnjava trenje

klizanja na horizontalnoj i kosoj ravni.

- Razumije otpore pri kotrljanju.

- Shvata značaj trenja.

- Razlikuje trenje. - Klizanja i

kotrljanja. - Određuje intezitet,

pravac i smjer sile trenja.

- Uočava zavisnost koeficijenta trenja od vrste materijala i stanja dodirnih površina.


Vježbe: - Izračunavanje sile

trenja kod klizanja i kotrljanja.

Osnovi kretanja- Navodi, definiše i- Objašnjava

pojmove: - kretanje, - put, - brzina, - ubrzanje, - ugaona brzina, - srednja brzina, - ugaono ubrzanje. - Definiše i

objašnjava jednoliko pravolinijsko kretanje tačke.

- Definiše i objašnjava kružno kretanje tačke.

- Upoznaje se, razumije i objašnjava jednoliko ubrzano i usporeno kretanje.

- Izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadatih podataka.

- Pronalazi primjere pravolinijskog kretanja.

- Na primjeru točka objašnjava kružno kretanje.

- Uočava razliku između jednoliko ubrzanog i jednoliko usporenog kretanja.

- Analizira kretanje krutog tijela.

- Određuje brzinu tačke koja vrši složeno kretanje.

- Stiče naviku tačnosti i sistematičnosti u radu.

Vježbe: - Izračunavanje

puta, brzine i ubrzanja.

- Crtanje dijagrama puta i brzine.

- III grafički rad (dijagrami kretanja kod jednako ubrzanog i usporenog kretanja).

23


ciljeviPreporuke za


- Obrazlaže osnovna kretanja krutog tijela.

- Upoznaje se sa složenim kretanjem tačke.

Mehanički rad, energija, snaga- Definiše i

objašnjava pojam rada.

- Navodi rad: - konstantne sile na

putu, - sile u opruzi, - sile teže. - Objašnjava

kinetičku i potencijalnu energiju.

- Razumije i objašnjava pojam snage.

- Definiše i objašnjava stepen korisnog djelovanja.

- Izračunava rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka.

- Izračunava kinetičku i potencijalnu energiju.

- Na osnovu zadanih podataka izračunava snagu.

- Određuje stepen korisnog djelovanja na osnovu korisne iuložene snage.

- Stiče sigurnost i preciznost u radu.



rada. - Izračunavanje

kinetičke i potencijalne energije.

- Izračunavanje stepena korisnog djelovanja.

Količina kretanja, impuls sile- Razumije i

objašnjava količinu kretanja.

- Definiše pojam impulsa sile.

- Izračunava količinu kretanja i impuls sile.

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja.


impulsa sile i količine kretanja.

24


ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi


učenik učenik učenikOpterećanja, naprezanja, naponi, deformacije- Definiše i navodi

pojam i vrste opterećenja.

- Razumije nominalno i računsko opterećenje.

- Razumije i objašnjava naprezanja:

- zatezanje, - pritisak, - smicanje, - savijanje, - uvijanje. - Definiše pojam

napona. - Objašnjava

normalne i tangencijalne napone.

- Objašnjava dozvoljeni napon i stepen sigurnosti.

- Upoznaje se sa pojmom i vrstama deformacija.

- Navodi razliku između elastičnih i plastičnih deformacija.

- Definiše i objašnjava geometrijske karakteristike ravnih poprečnih presjeka:

- statički moment površine,

- aksijalni, polarni i centifugalni moment inercije,

- otporni moment površine,

- poluprečnik inercije.

- Shvata spoljašnje i unutrašnje sile.

- Pronalazi primjere mašinskih elemenata koji su izloženi naprezanjima.

- Shvata pojam napona.

- Razlikuje i analizira normalne i tangencijalne napone.

- Upoređuje elastične i plastične deformacije.

- Crta i obrazlaže Hukov dijagram zavisnosti napona i deformacije.

- Izračunava napone i deformacije za pojedina naprezanja na konkretnim primjerima.

- Dimenzioniše poprečne presjeke na osnovu oblika, opterećenja i vrste materijala.

- Razlikuje i analizira aksijalne, polarne i centrifugalne momente inercije ravnih poprečnih presjeka.

- Određuje otporne momente površina.

- Razvija odgovornost i preciznost u radu.



napona i deformacija kod pojedinih vrsta naprezanja.

- Očitavanje napona i deformacije sa hukovog dijagrama.

- Dimenzionisanje poprečnog presjeka na osnovu oblika opterećenja i vrste materijala.

- IV grafički rad (savijanje nosača).

Termodinamika

25


ciljeviPreporuke za


Osnovni pojmovi- Definiše pojam

termodinamičkog sistema.

- Navodi i objašnjava osnovne veličine stanja:

- specifična zapremina

- Pritisak, - temperatura. - Nabraja promjene

stanja. - Definiše i

objašnjava rad, unutrašnju energiju i količinu toplote.

- Definiše pojam entropije.

- Razlikuje otvorene, zatvorene i izolovane sisteme.

- Shvata osnovne veličine stanja: pritisak, zapreminu i temperaturu.

- Analizira rad, unutrašnju energiju i količinu toplote.

- Razlikuje zapreminski i tehnički rad.

- Shvata i analizira entropiju sistema.

- Razvija logičko mišljenje i povezivanje znanja.

Vježbe: - Mjerenje pritiska i

temperature. Izračunavanje zapreminskog i tehničkog rada.

Zakoni termodinamike- Obrazlaže Prvi

zakon termodinamike za otvorene i zatvorene sisteme.

- Poznaje osnovne postavke i formulaciju Drugog zakona termodinamike.

- Analizira prvi zakon termodinamike za otvorene i zatvorene sisteme.

- Shvata osnovne postavke drugog zakona termodinamike.

- Razvija sposobnost posmatranja, analiziranja i zaključivanja.

Idealni i realni gasovi- Definiše jednačinu

stanja idealnog gasa.

- Navodi karakteristike idealnih gasova.

- Objašnjava mješavinu idealnih gasova.

- Navodi karakteristike realnih gasova.

- Obrazlaže veličine stanja vodene pare i ilustruje dijagram stanja.

- Razlikuje idealne i realne gasove.

- Interpretira jednačinu stanja idealnog gasa u analitičkom obliku.

- Shvata pojam mješavine idealnih gasova.

- Analizira veličine stanja vodene pare.

- Crta dijagrame za vodenu paru

- Koristi tablice za vodenu paru.



veličina stanja idealnog gasa.

- Određivanje veličina stanja vodene pare.

26


ciljeviPreporuke za


- Navodi primjenu vodene pare u industriji.

Pretvaranje toplote u mehanički rad- Definiše

termodinamički stepen korisnosti.

- Objašnjava princip rada motora sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Poznaje princip rada parnoturbinskog postrojenja.

- Shvata i analizira princip rada oto i dizel motora.

- Upoređuje dvotaktne i četverotaktne motore.

- Analizira rad parnoturbinsog postrojenja.

- Razvija sposobnost logičkog mišljenja i povezivanja znanja.

Hidraulika i pneumatikaUvod- Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima u hidraulici i pneumatici.

- Navodi prednosti i nedostatke primjene hidraulike i pneumatike.

- Prepoznaje primjere primjene hidraulike i pneumatike.

- Uočava prednosti i nedostatke hidrauličnih i pneumatskih sistema.

Osnovi hidraulike- Nabraja radne

tečnosti hidrauličnih sistema.

- Poznaje pojam gustine, stišljivosti i viskoziteta tečnosti.

- Razumije i objašnjava:

- pritisak, - protok, - potisak, - stepen korisnosti. - Objašnjava

strujanje tečnosti kroz cijevi, otpore kretanja, hidraulički udar, kavitaciju.

- Upoređuje tečnosti hidrauličkih sistema.

- Shvata gustinu, stišljivost i viskozitet tečnosti.

- Ovladava osnovnim pojmovima hidraulike kroz izradu jednostavnijih zadataka.

- Pronalazi primjere primjene zakona hidraulike.

- Razlikuje i analizira pojedine hidrauličke komponente.

- Razvija sposobnost analitičkog razmišljanja.

Vježbe: - Izrada šema

hidrauličkog sistema pomoću simbola.

- Izrada šema i simulacija rada hidrauličkog sistema u fluid sim programu.

27


ciljeviPreporuke za


- Razumije i objašnjava komponente hidrauličkog sistema:

- pumpe, - razvodnike, - ventile, - hidromotore, - prečistače, - rezervoare, - akumulatore, - vezivne,

elemente. - Demonstrira

funkcionalnu šemu hidrauličkih sistema.

- Navodi primjenu hidrauličkih sistema.

- Upoređuje hidrauličke motore obrtnog i translatornog kretanja.

- Crta simbole komponenata.

- Analizira šeme hidrauličkih sistema.

- Razlikuje glavne i pomoćne komponente i kriterijume primjene u praktičnom rješavanju problema.

Osnovi pnumatike- Objašnjava fizička

svojstva gasova. - Upoznaje,

razumije i objašnjava komponente pneumatskih sistema:

- kompresore, - pripremnu grupu

za vazduh, - razvodnike, - ventile, - pneumatske

motore, - vezivne elemente. - Demonstrira

funkcionalnu šemu pneumatskih sistema.

- Navodi primjenu pneumatskih sistema.

- Obrazlaže postupke održavanja pneumatskih

- Ovladava osnovnim pojmovima kroz izradu jednostavnijih zadataka.

- Pronalazi primjere primjene pneumatike.

- Razlikuje i analizira pojedine pneumatske komponente.

- Shvata ulogu osnovnih komponenata i uslove primjene.

- Upoređuje pneumatske motore obrtnog i translatornog dejstva.

- Crta simbole pojedinih komponenti.

- Izrađuje funkcionalne šeme

- Razvija odgovornost i objektivnost.

- Razvija sposobnost logičkog mišljenja.


pneumatskog sistema pomoću simbola.

- Izrada šema pneumatskog sistema u FLUID SIM programu.

- Realizacija šema na demonstracionim tablama za pneumatiku.

28


ciljeviPreporuke za


sistema. pneumatskih sistema za konkretne slučajeve.

- Analizira pneumatske šeme.

- Tumači projektnu dokumentaciju ugradnje, ispitivanja i održavanja pneumatskih sistema.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- J. Brekić, M. Vukić: Mašinski materijali, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1992. - S. Drapić i drugi: Mašinski materijali, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2004. - Z. Simeunović: Termička obrada sa ispitivanjem materijala, Zavod za

udžbenike, Sarajevo, 1976. - M. Plavšić i drugi: Mehanika, statika i otpornost materijala, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - S. Đurić: Mehanika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2004. - P. Mitrović, Z. Radojević: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2005. - S. Nikolić: Hidraulične, pneumatske i električne komponente, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikolić: Pneumatika i hidraulika, Školska knjiga, Zagreb, 2006. - R. Šelmić, Đ. Kozić: Termodinamika i termotehnika, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1990. - Č. Kovač: Termodinamika, Zavod za udžbenike, Sarajevo, 1988.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za fluid sim; - uzorcima različitih materijala, dijaprojektorom sa odgovarajućim

slajdovima; - dijapozitivima iz hidraulike i pneumatike, šemama hidrauličkih i

pneumatskih sistema, uzorcima i modelima hidrauličkih i pneumatskih komponenti, demonstracionim tablama za hidrauliku i pneumatiku.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi, - na vježbama, - grafičkih radova.

29

- Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.

- Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.


9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomorani inženjer mašinstva; - profesor mašinstva.



- Termička obrada - Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

- Elastične veze- Ležišta i ležajevi

- Mehanika - Tehničko crtanje samašinskim elementima

- Opterećenja, naponi i naprezanja mašinskih elemenata

- Elementi obrtnog kretanja- Mehanika - Praktična nastava - Pribori za stezanje i

pridržavanje- Mehanika - Mehatronika - Obrtni moment

- Trenje- Brzina

- Termodinamika - Tehnologija obrade - Livenje- Termodinamika - Energetski sistemi - Pojam energije

- Termoenergetska postrojenja

- Motori sa unutrašnjim sagorijevanjem

- Hidraulika - Praktična nastava - Hidraulički pribori za stezanje i pridržavanje

- Hidraulika - Energetski sistemi - Vodene turbine- Hidraulika - Mehatronika - Komponente hidrauličkih

sistema- Pneumatika - Praktična nastava - Pneumatsko stezanje i

pridržavanje- Pneumatika - Mehatronika - Komponente pneumatskih

sistema- Opterećenje,


- Mašinski materijali

- Kompjutersko modeliranje - Modelovanje djelova i sklopova


- Rad, energija i snaga- Stepen korisnog

djelovanja- Pumpe, ventili, filteri- Kompresori

- Industrijska postrojenja - Unutrašnji transport- Pomoćna postrojenja- Uređaji na motorima sus

30


- Osnovno pojmovi razmjene toplote

- Materijali koji se koriste u mašinstvu

- Ekologija i zaštita životne sredine

- Zagađenje vode, vazduha i zemljišta

31

1.2.3. TEHNOLOGIJA OBRADE

1. Naziv predmeta: TEHNOLOGIJA OBRADE


RazredVrste nastave


na nastava

I 72 36 108II 72 36 108IIIIV

Ukupno 144 72 216

Vježbe: odjeljenje se u drugoj godini dijeli na grupe do 17 učenika.

3. Opšti ciljevi nastave- Shvatanje značaja zaštite na radu. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa livenja metala. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade

deformacijom. - Sticane znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade oblikovanja

lima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade spajanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade struganjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade rendisanja i

provlačenja. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade bušenjem i

glodanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade brušenjem. - Sticanje znanja o nekonvencionalnim postupcima obrade. - Sticanje znanja o tehnološkim postupcima izrade. - Sticanje znanja da izabere odgovarajuću tehnologiju obrade. - Sticanje znanja da izabere i izračuna režime obrade i vremena izrade kod

različitih načina izrade. - Sticanje znanja da uradi tehnološki postupak obrade. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u


32



Formativni ciljevi



učenik učenik učenikZaštita na radu- Upoznaje radnu

sredinu. - Navodi uzroke

povreda pri radu. - Nabraja mjere

zaštite pri radu.

- Shvata pojam i značaj zaštite na radu.

- Razlikuje zaštitna sredstva pri radu.

- Razvija odgovornost prema higijeni i zdravlju.

- Posjeta metaloprerađivačoj radionici.

Tehnologija livenja metala- Objašnjava

postupak livenja. - Navodi svojstva

materijala za livenje.

- Opisuje livenje u pješčanim kalupima.

- Navodi materijale za izradu pješčanih kalupa.

- Opisuje izradu kalupa.

- Opisuje izradu jezgra.

- Opisuje gravitaciono livenje.

- Opisuje precizno livenje u kalupima sa topivim modelima.

- Opisuje livenje u školjkastim kalupima.

- Nabraja vrste livenja u metalnim klupima.

- Opisuje ručno i mašinsko livenje.

- Objašnjava pojave pri očvršćavanju odlivaka.

- Opisuje završne radove na odlivcima.

- Razlikuje peći za topljenje.

- Prepoznaje livački alat i pribor.

- Razlikuje ručnu i mašinsku izradu kalupa.

- Razlikuje vrste livenja mašinskim putem.

- Livenje pod pritiskom.

- Centrifugalno livenje.

- Neprekidno livenje.

- Livenje u vakumu.

- Stiče sistematičnost u radu.

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara.

- Posjeta livnici

Seminarski rad- Livenje u

pješčanim kalupima.

- Livenje metalnim kalupima.

Teorijske osnove obrade deformacijom

33


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Objašnjava

pojam i vrste deformacija.

- Opisuje postupak zagrijevanja materijala za obradu deformacijom.

- Nabraja vrste peći za zagrijavanje.

- Objašnjava pojam kovanja.

- Navodi vrste kovanja.

- Opisuje presovanje u kalupima.

- Navodi mašine za presovanje.

- Opisuje osnovne karakteristike obrade istiskivanjem.

- Objašnjava proces obrade valjanjem.

- Opisuje osnovne karakteristike procesa obrade vučenjem.

- Razlikuje vrste deformacija.

- Razlikuje slobodno kovanje, kovanje valjcima za kovanje i kovanje u kalupima.

- Prepozanje mašine za kovanje.

- Upoređuje kovanje i presovanje.

- Razlikuje procese izrade valjanjem:

- profila i limova, - cijevi, - navoja, - zupčanika, - žice. - Razlikuje alate i

mašine za vučenje.

- Stiče samopouzdanje i sigurnost u radu.

- Navikava se na pridržavanje propisa.

Seminarski rad- Obrada

kovanjem. - Obrada

presovanjem. - Obrada

valjanjem.

Oblikovanje lima- Objašnjava

pojam odvajanja. - Upoznaje

osnovne karakteristike procesa odsijecanja, probijanja i prosijecanja.

- Opisuje osnovne karakteristike alata za probijanje i prosijecanje.

- Objašnjava pojam procesa savijanja.

- Upoznaje

- Razlikuje odsijecanje, probijanje i prosijecanje.

- Razlikuje mašinske makaze za siječenje.

- Upoređuje probijanje i prosijecanje.

- Razlikuje vrste alata i mašina za savijanje.

- Upoređuje ugaono, profilno, kružno i složeno savijanje limova.

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje pojedinih zadataka.

Seminarski rad- Oblikovanje lima

odvajanjem. - Oblikovanje lima

savijanjem. - Oblikovanje lima

izvlačenjem.

34


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikosnovne karakteristike procesa savijanja.

- Objašnjava pojam izvlačenja lima.

- Opisuje osnovne karakteristike procesa izvlačenja lima.

- Razlikuje vrste izvlačenja.

- Analizira tehnološki postupak izvlačenja.

Obrada spajanjem- Navodi postupke

spajanja djelova i konstrukcija.

- Objašnjava spajanje lemljenjem.

- Objašnajva pojam i karakteristike zavarivanja.

- Nabraja vrste zavarivanja.

- Opisuje gasno zavarivanje.

- Obrazlaže gasove za zavarivanje.

- Opisuje postupak pripreme gasnog zavarivanja.

- Objašnjava gasno sječenje metala.

- Objašnjava elektrootporno zavarivanje.

- Objašnjava elektrolučno zavarivanje.

- Navodi i opisuje opremu i pribor za elektrolučno zavarivanje.

- Opisuje postupke elektrolučnog zavarivanja.

- Objašnjava postupak

- Razlikuje nerazdvojive i razdvojive veze.

- Razlikuje tvrdo i meko lemljenje.

- Razlikuje opremu i pribor za gasno zavarivanje.

- Predviđa pomoćne materijale za zavarivanje.

- Razlikuje postupke gasnog zavarivanja.

- Razlikuje uređaje i postupke elektrootpornog zavarivanja.

- Razlikuje elektrode kod elektrolučnog zavarivanja.

- Razlikuje vrste spojeva i opisuje pripremu za zavarivanje.

- Razlikuje postupke ručnog i mašinskog elektrolučnog zavarivanja.


- Jača samouvjerenost i samosvjesnost pri radu.

Seminarski rad- Spajanje

lemljenjem. - Spajanje

zavarivanjem.

35


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikelektrolučnog siječenja metala.

- Objašnjava postupak spajanja lijepljenjem.

Teorijske osnove obrade rezanjem- Upoznaje

elemente obradnog sistema.

- Opisuje kretanje obradka i alata pri obradi rezanjem.

- Obrazlaže metode formiranja površina.

- Opisuje osnovni princip i vrste rezanja.

- Definiše proces rezanja i stvaranja strugotine.

- Navodi i opsuje sredstva za hlađenje i podmazivanje.

- Nabraja vrste pripremaka.

- Upoznaje pokazatelje koji utiču na tačnost obarde.

- Navodi podjelu i poznaje osnovne elemente reznih alata.

- Opsuje postupak rezanja testerama.

- Razlikuje i izračunava glavno i pomoćno kretanje kod obrade rezanjem.

- Analizira strukturu vremena obrade.

- Analizira sile, otpore i snagu rezanja.

- Analizira toplotne pojave, raspodjelu i odvođenje toplote.

- Prepoznaje habanje i postojanost alata.

- Analizira dodatke za obradu.

- Prepoznaje osnovne elemente reznog alata.

- Uočava geometriju reznog alata.

- Upoređuje materijale za rezne alate.

- Razlikuje i upoređuje okvirno, trakasto i kružno testerisanje.

- Navikava se na pridržavanje propisa i standarda.

- Stiče pouzdanost u radu.

Seminarski rad- Kinematika

rezanja. - Proces rezanja i

pojave. - Rezni alat.

- Vježbe: izbor alata, određivanje rezima obrade, određivanje vremena obrade, sile i snage rezanja.

36




ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikStruganje- Objašnjava

pojmove operacija i zahvat pri obradi struganjem. - Navodi vrste i

karakteristike alata za obradu struganjem. - Navodi vrste i

namjenu pribora za stezanje. - Definiše

elemente režima obrade. - Zna geometriju

alata za struganje. - Navodi osnovne

vrste obrade struganjem i njihove karakteristike. - Poznaje

mogućnost primjene struganja u serijskoj i pojedinačnoj proizvodnji. - Navodi podjelu,

karakteristike i namjenu strugova. - Navodi mjere

zaštite na radu.

- Pronalazi vezu između operacije i zahvata. - Upoređuje načine

struganja i karakteristične obratke. - Bira alate za

pojedine operacije obrade struganjem. - Bira za zadate

uslove parametre rezanja, vremena obrade i snagu rezanja. - Pokazuje uticaj

izbora odgovarajućeg režima rezanja na ekonomičnost proizvodnje. - Upoređuje

namjenu i vrste kretanja pojedinih vrsta strugova.

- Razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju.

- Razvija profesionalnu i ličnu odgovornost u radu.

- Razvija pozitivan stav prema kvalitetu u radu.

Seminarski rad- Podjela, osnovni

sastavni dijelovi, karakteristike i namjena strugova.

- Vježbe: izbor alata, određivanje rezima obrade, određivanje vremena obrade i snage rezanja.

Projektni zadatak - Uz pomoć

odgovarajućih priručnika i kataloga, za zadate uslove: - izbor alata, - izbor parametara

rezanja, - izračunavanje

vremena obrade, - izračunavanje

snage rezanja.

Rendisanje i provlačenje- Razumije proces

obrade rendisanjem i namjenu rendisaljki. - Objašnjava

osnovne operacije pri rendisanju. - Navodi vrste

alata za obradu

- Analizira i upoređuje kretanja obratka i alata kod struganja i rendisanja. - Razlikuje alate za

struganje i rendisanje. - Upoređuje

namjenu

- Razvija sposobnost analitičkog razmišljanja.

- Razvija pozitivan stav prema kvalitetu u radu.

Seminarski rad- Podjela

rendisaljki. - Režimi obrade

kod rendisanja.

- Vježbe: izbor alata i određivanje rezima obrade.

37


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikna rendisaljkama i njihovu geometriju. - Navodi osnovne

elemente režima obrade kod rendisanja. - Poznaje podjelu

rendisaljki. - Razumije proces

obrade i namjenu mašina za provlačenje. - Objašnjava

osnovne operacije pri provlačenju. - Navodi vrste

alata za provlačenje. - Navodi osnovne

elemente režima obrade kod provlačenja. - Poznaje podjelu

mašina za provlačenje. - Navodi mjere

zaštite na radu. .

pojedinih vrsta rendisaljki. - Razlikuje

karakteristike alata za spoljašnje i unutrašnje provlačenje. - Pronalazi

primjere profila izrađenih unutrašnjim i spoljašnjim provlačenjem.

Seminarski rad - Mašine za

provlačenje.


Bušenje- Razumije proces

bušenja i osnovna kretanja kod obrade bušenjem. - Objašnjava

osnovne operacije: bušenje, upuštanje, razvrtanje. - Zna geometriju

alata za bušenje. - Navodi osnovne

elemente režima obrade. - Navodi podjelu

bušilica. - Navodi mjere

zaštite na radu.

- Bira odgovarajući postupak za obradu otvora i rupa i uočava njihovu funkcionalnost. - Prepoznaje alate

za pojedine operacije i uslove za njihovu upotrebu. - Bira iz priručnika

i kataloga za zadate uslove režima rezanja, vrijeme obrade i snagu rezanja. - Uočava namjenu

stone, stubne, radijalane,


Seminarski rad- Mašine za

bušenje. - Geometrija alata

za bušenje.

- Vježbe: izbor alata i određivanje režima obrade.

38


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikkoordinatne i viševretene bušilice.

Glodanje- Razumije proces

glodanja. - Navodi osnovne

karakteristike i kretanja kod glodanja. - Objašnjava

osnovne operacije na glodalicama. - Zna osnovne

karakteristike alata za glodanje. - Navodi osnovne

elemente režima obrade. - Navodi vrste i

namjenu pribora za stezanje. - Zna namjenu

podionog aparata. - Poznaje podjelu i

vrste glodalica. - Navodi mjere

zaštite na radu.

- Prepoznaje na primjerima načine glodanja i uočava njihove karakteristike. - Bira za zadate

uslove alate za glodanje i parametre rezanja. - Uočava namjenu

pojedinih vrsta glodalica.

- Navikava se na pridržavanje propisa.

- Razvija sigurnosti i i preciznosti u radu.

Seminarski rad- Podeoni aparat.


Projektni zadatak- Uz pomoć

odgovarajućih priručnika i kataloga, za zadate uslove: - izbor alata, - izbor parametara

rezanja, - izračunavanje

vremena obrade, - izračunavanje

snage rezanja.

Brušenje- Navodi

karakteristike obrade brušenjem. - Objašnjava

osnovne operacije pri brušenju. - Navodi oblike,

vrste i karakteristike alata. - Navodi osnovne

elemente režima obrade. - Objašnjava

namjenu pribora pri brušenju. - Poznaje podjelu i

- Uočava načine brušenja i njihove specifičnosti. - Prepoznaje

pojedine vrste mašina, alata i pribora u zavisnosti od njihove namjene. - Analizira

karakteristike i pronalazi mogućnosti primjene ručne brusilice. - Cita oznake tocila

i povezuje ih sa karakteristikama tocila.

- Razvija tehničku kulturu i smisao za red i urednost.

Seminarski rad- Proces stvaranja

strugotine kod brušenja. - Karakteristike

alata za brušenje.

- Vježbe: izbor alata i određivanje režima obrade.

39


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikvrste brusilica. - Opisuje postupke

glačanja, honovanja, lepovanja - Poznaje alate za

honovanje, lepovanje - Navodi mjere

zaštite na radu.

- Pronalazi primjere primjene honovanja i lepovanja. - Pokazuje uticaj

izbora odgovarajućeg režima rezanja na ekonomičnost proizvodnje. - Bira iz priručnika

ili kataloga alate. - Povezuje vrstu

obrade sa kvalitetom obrađene površine.

Izrada navoja i zupčanika- Navodi načine

izrade navoja u zavisnosti od obima proizvodnje i vrste navoja. - Opisuje postupke

izrade navoja. - Navodi alate za

izradu navoja i njihove karakteristike. - Objašnjava

namjenu pomoćnih pribora kod rezanja navoja. - Navodi i opisuje

metode izrade zubaca zupčanika. - Opisuje postupak

izrade zupčanika na različitim mašinama. - Navodi osnovne

karakteristike alata za izradu zubaca zupčanika. - Navodi mjere

zaštite na radu.

- Prepoznaje alate za urezivanje navoja ručno i mašinski. - Za odgovarajuću

vrstu navoja bira odgovarajući alat. - Uočava

karakteristike izrade navoja na pojedinim vrstama mašina. - Za zadate uslove

određuje elemente režima obrade. - Prepoznaje alate

za izradu zupčanika.

- Stiče naviku sistematičnosti u radu.

Seminarski rad- Mašine za

ozubljenje. - Alati za

ozubljenje.

- Vježbe: izbor alata za izradu navoja i određivanje režima obrade.

40


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikNekonvencionalni postupci obrade- Navodi podjelu

nekonvencionalnih postupaka obrade i opisuje njihovu namjenu. - Objašnjava

principe elektrohemijske obrade, obrade ultrazvukom, obrade elektroerozijom, laserom i dr. - Navodi mjere

zaštite na radu i zaštite životne sredine.

- Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta nekonvencionalnih postupaka obrade. - Pronalazi

primjere primjene pojedinih nekonvencionalnih postupaka.

- Pozitivno procjenjuje važnost novih saznanja iz svoje struke.

Seminarski rad- Nove tehnologije

obrade materijala.

Tehnološki postupciOsnovni pojmovi- Nabraja osnovne

tehnološke procese i objašnjava osnovne elemente proizvodnih procesa. - Navodi podjelu

pripremaka prema obliku i načinu izrade. - Definiše pojam

dodatka za obradu.

Baze i baziranje- Definiše pojam

baze, navodi vrste baza i način baziranja. - Nabraja i

objašnjava osnovne principe za izbor baza. - Objašnjava

načine oslanjanja i stezanja da bi se izbjegle greške baziranja.

Tačnost obrade

- Upoređuje karakteristike pojedinačne, serijske i masovne proizvodnje. - Klasifikuje

pripremake prema obliku i načinu izrade. - Uočava faktore

od kojih zavisi veličina dodatka za obradu. - Za zadate uslove

određuje veličinu dodatka za obradu. - Vrši podjelu baza

prema njihovoj funkciji. - Označava tačke

baziranja i stezanja. - Na primjerima

pokazuje pravilan i nepravilan način oslanjanja i stezanja i njihov uticaj na greške baziranja.

- Razvija analitičnost i logičko mišljenje. - Navikava se na

tačnost.


Vježbe- Određivanje

dodataka za obradu za različite vrste obrade. - Primjeri baziranja:

po otvoru, otvoru i ravni, dva otvora i ravni, ravni i dva otvora.

Vježbe- Dozvoljena

odstupanja dimenzija. - Dozvoljena

odstupanja geometrijskog oblika. - Dozvoljena

odstupanja parametara površina, baznih linija i osa. - Dozvoljena

odstupanja kvaliteta površine.

41


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Objašnjava pojam

tačnosti obrade. - Nabraja vrste

dozvoljenih odstupanja.

Opšti principi razrade tehnoloških postupaka- Navodi aktivnosti

i principe projektovanja tehnološkog postupka i objašnjava ih. - Razumije značaj

polaznih podataka za definisanje tehnološkog postupka. - Obrazlaže: - izbor i

konstruisanje pripremka; - izbor vrsta

obrade i operacija; - izbor redosleda

operacija; - izbor načina

baziranja i stezanja i steznih pribora; - izbor mašine; - utvrđivanje

tehnoloških mjera i tolerancija. - Izbor reznog

alata- Izbor mjernih i

kontrolnih alata i instrumenata- Izbor elemenata

režima rezanja- Određivanje

vremena izrade- Određivanje

troškova obrade. - Navodi elemente

- Označava dozvoljena odstupanja. - Analizira

radionički crtež, materijal, kotiranje, tehnologičnost dijela kao osnovu za projektovanje tehnološkog postupka.

Za zadate uslove: - bira vrste

tehnološkog procesa; - vrši

konstruktivnu i tehnološku analizu crteža; - vrši pravilan izbor

i konstruisanje pripremka; - određuje vrstu i

redosljed obrade; - određuje

redosljed opreacija i broj zahvata; - određuje

tehnološke mjere i tolerancije; - bira stezne

pribore; - bira rezne alate; - bira mjerne i

kontrolne alate i instrumente; - vrši izbor

elemenata režima obrade i određuje vrijeme izrade; - popunjava

tehnološku dokumentaciju.

Vježbe- Izbor pripremka i

određivanje dodataka za obradu. - Izbor baza. - Utvrđivanje

redoslijeda operacija i njihova podjela na zahvate. - Izbor reznih i

steznih alata i mjernih i kontrolnih alata i instrumenata. - Izbor elemenata

režima obrade.

42


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniktehnološke dokumentacije.

Razrada karakterističnih tehnoloških postupakaTehnološki postupak izrade vratila i osovina- Objašnjava

postupak izrade vratila i osovina.

Tehnološki postupak izrade čaure- Objašnjava

postupak izrade čaure.

Tehnološki postupak za polugu i viljušku- Objašnjava

postupak izrade poluge i viljuške.

Tehnološki postupak za obradu kućišta- Objašnjava

postupak izrade kućišta.

Tehnološki postupak za obradu zupčanika- Objašnjava

postupak izrade zupčanika.

- Za dio oblika osovine ili vratila određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja. - Za dio oblika

čaure određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

- Za dio oblika poluge ili viljuške određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

- Za dio oblika kućišta određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

- Za dio oblika zupčanika određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

- Razvija sposobnost logičkog zaključivanja.


Projektni zadatakZa zadate uslove za osovinu/ vratilo /čauru/polugu/ kućište/ zupčanik: - Izvršiti

konstruktivnu analizu crteža dijela. - Izvršiti

konstruktivnu i tehnološku analizu crteža dijela. - Izabrati i

konstruisati pripremak. - Izvršiti izbor vrsta

obrade. - Utvrditi redosljed

obrade. - Utvrditi redosljed

operacija. - Odrediti zahvate. - Utvrditi

tehnološke mjere i tolerancije. - Izabrati rezne

alate. - Izabrati stezne

alate i pribore. - Izabrati mjerne i

kontrolne alate i instrumente. - Odrediti

elemente režima rezanja. - Odrediti vremena

izrade. - Uraditi

tehnološku dokumentaciju.

Napomena: Projektni zadaci mogu biti obrađeni problemski, korišćenjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. Samostalnim radom učenika u grupama, u sljedećim koracima: informisanje, planiranje, odlučivanje, realizacija, kontrola i

43


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikprocjena (evaluacija).

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- S. Simić, Z. Simić: Tehnologija obrade, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. - M. Teslić: Tehnologija obrade, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1994. - D. Stojanović: Tehnološki postupci sa kontrolom, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2005.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se izvodi u učionici koja je opremljena: - računarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajućim softverom i

potrebnim brojem kataloga mašina i alata, priručnika, tabela, šema, skica, uzorcima reznih i steznih alata.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora i pismenih vježbi, - projektnih zadataka; - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih




9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomirani inženjer mašinstva; - profesor mašinstva.

44

10. Povezanost predmetaZnanja Povezanost sa drugim predmetima

Predmet Znanja- Struganje - Praktična nastava - Struganje- Rendisanje, provlačenje - Praktična nastava - Rendisanje, provlačenje- Glodanje - Praktična nastava - Glodanje- Brušenje - Praktična nastava - Brušenje- Izrada zavojnica - Praktična nastava - Izrada zavojnica- Livenje - Opšte mašinstvo - Termodinamika- Tehnološki postupci - Kompjutersko

upravljanje proizvodnjom

- Priprema tehničko-tehnološke dokumentacije

45

1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM

1. Naziv predmeta: ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM


RazredVrste nastave


na nastava

IIIIII 72 72IV

Ukupno 72 72

3. Opšti ciljevi nastave- Upoznavanje i razumijevanje osnovnih zakona elektrotehnike u

jednosmjernim i naizmjeničnim strujnim kolima. - Upoznavanje zakonitosti električnog i magnetnog polja. - Upoznavanje osnovnih pojmova, mjernog pribora, mjernih instrumenata

u električnim mjerenjima. - Usvajanje znanja o materijalima, uređajima i tipovima električnih

instalacija. - Raspoznavanje elektronskih elementa i razumijevanje njihovog

djelovanja u jednostavnim vezama. - Razvijanje osjećaja odgovornosti i preciznosti u radu, ovladavanje

stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

46

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljeviRared: TREĆI


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikOsnovi elektrotehnikeUvodni dio- Upoznaje se sa

strukturom materije. - Objašnjava šta je

atom i koje čestice sačinjavaju atom.

- Poznaje raspored elementarnih čestica u atomu. - Razlikuje

izolatore, provodnike i poluprovodnike.

Elektrostatika- Objašnjava pojam

naelektrisanog tijela. - Objašnjava

elektrostatičko polje, njegove karakteristike i način prikazivanja. - Navodi Kulonov

zakon. - Definiše sile u

električnom polju. - Zna kako se

ponaša provodnik a kako izolator u električnom polju. - Definiše

električni potencijal i napon. - Definiše

električni kondenzator, kapacitivnost kondenzatora. - Navodi vrste

kondenzatora. - Nabraja načine

povezivanja kondenzatora.

- Razlikuje načine naelektrisavanja tijela. - Određuje silu

koja djeluje između tačkastih naelektrisanja. - Predstavlja

grafički električno polje. - Razlikuje

homogeno i nehomogeno električno polje.

- Izračunava kapacitivnost pločastog kondenzatora. - Izračunava

ekvivalentnu kapacitivnost.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja.

- Demonstracija naelektrisavanja tijela.

Jednosmjerne struje- Objašnjava pojam

jednosmjerne struje.

- Analizira kako se kreće količina elektriciteta i smjer električne struje.


- Koristi otpornik, kalem i kondenzator kao pokazno sredstvo.

47


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Definiše jačinu i

gustinu električne struje. - Zna sta je

električna otpornost i električna provodnost. - Navodi osnovne

elemente električnog kola. - Navodi i definiše

Omov zakon. - Navodi Prvi

kirhofov zakon. - Navodi načine

vezivanja otpornika. - Definiše

ekvivalentnu otpornost. - Navodi drugi

Kirhofov zakon. - Navodi i definiše

Džulov zakon. - Definiše

električni rad i električnu snagu.

- Izračunava električnu otpornost i električnu provodnost na primjerima. - Rješava prosto

električno kolo. - Određuje

ekvivalentnu otpornost, jačinu električne struje i napon. - Rješava složeno

električno kolo pomoću Kirhofovih zakona.

Elektromagnetizam- Upoznaje se sa

pojmom magnetnog polja i njegovim karakteristikama. - Objašnjava

magnetno polje struje u pravolinijskom provodniku i kalemu. - Objašnjava

magnetnu indukciju i magnetni fluks. - Objašnjava

elektromagnetnu silu. - Objašnjava

elektrodinamičku

- Određuje smjer magnetne indukcije kod provodnika i kalema pravilom desne ruke. - Uočava zavisnost

magnetne indukcije i fluksa. - Razlikuje

elektromagnetnu od elektrodinamičke sile. - Shvata lencov

zakon. - Shvata od čega

zavisi veličina indukovane elektromotorne sile i kako se određuje njen

- Osposobljava se za povezivanje uzroka i posljedica. - Razvija moć

zapažanja.

48


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniksilu. - Objašnjava

pojavu elektromagnetne indukcije. - Zna kada se u

pravolinijskom provodniku i kalemu indukuje elektromotorna sila. - Zna šta je

samoindukcija. - Objašnjava

pojavu međusobne indukcije.

smjer. - Upoređuje pojavu

samoindukcije i uzajamne indukcije.

Naizmjenične struje- Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima i oblicima naizmjeničnih električnih veličina. - Definiše

parametre naizmjeničnih veličina. - Navodi načine

prikazivanja naizmjeničnih veličina. - Upoznaje se sa

faznim odnosima naizmjeničnih veličina. - Navodi osnovne

elemente u kolima naizmjenične struje. - Objašnjava

ponašanje otpornika u kolu naizmjenične struje.

- Poznaje

- Razlikuje jednosmjerne i naizmjenične veličine. - Određuje

parametre: trenutnu vrijednost, amplitudu, periodu, frekvenciju, kružnu frekvenciju. - Određuje srednju

i efektivnu vrijednost naizmjeničnih veličina. - Određuje

početnu fazu, ukupnu fazu i faznu razliku. - Crta vremenski i

fazorski dijagram struja i napona na otporniku. - Shvata pojam

aktivne snage. - Crta vremenski i

fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kalemom. - Crta vremenski i

- Povezuje prethodno stečena znanja. - Razvija smisao za

preciznost i odgovornost u radu.

- Koristi vremenske i fazorske dijagrame naizmjeničnih veličina.

- Koristi šeme vezivanja trofaznih sistema.

49


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikponašanje kalema u kolu naizmjenicne struje. - Objašnjava

ponašanje kondenzatora u kolu naizmjenične struje.

Trofazni sistemi- Zna osnovne

karakteristike trofaznih sistema. - Objašnjava

simetrični i nesimetrični trofazni sistem. - Definiše snage i

energije trofaznih sistema. - Upoznaje se sa

potrebom trofaznih sistema u praksi.

fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kondenzatorom. - Shvata pojam

reaktivne snage kalema i kondenzatora.

- Upoređuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema. - Crta vektorski

dijagram struja i napona u trofaznom sistemu. - Poznaje definicije

linijskih i faznih napona i struja.

Proizvodnja i prenos električne energije- Objašnjava

princip dobijanja i proizvodnje električne energije. - Nabraja vrste

elektrana. - Opisuje princip

rada hidroelektrane. - Nabraja elemente

razvodnih postrojenja.

- Razlikuje vrste elektrana. - Razlikuje

osnovne električne uređaje u elektranama. - Poznaje osnovnu

funkciju elemenata razvodnih postrojenja.

- Razvija sposobnost zapažanja.

- Posjeta hidroelektrani.

Električna mjerenja- Upoznaje osnove

mjerenja i definiše: - Pojam veličine,

jedinice, mjerenja i tačnosti. - Definiše greške u

mjerenju.

- Računa apsolutne, relativne, procentne greške. - Razlikuje

analogne i digitalne mjerne

- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu.

- Koristi ampermetar, voltmetar, ommetar i unimjer.

50


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Navodi osnovne

mjerne instrumente i objašnjava njihovu namjenu (ampermetar, voltmetar, ommetar, unimjer). - Zna način

podešavanja i očitavanja ampermetra / voltmetra / ommetra ili unimjera. - Zna pravilo

priključivanja ampermetra, ommetra i voltmetra u mjerno kolo i njihove grafičke simbole.

instrumente. - Na mjernom

instrumentau razlikuje namjenu elemenata za podešavanje, očitavanje i priključivanje. - Određuje

redoslijed radnji prilikom mjerenja. - Očitava mjerenu

vrijednost kod analognih i digitalnih mjernih instrumenata...

Osnovi električnih instalacija- Objašnjava svrhu

korišćenja električnih instalacija. - Objašnjava

korišćenje napona u električnim instalacijama. - Navodi osnovne

djelove električnih instalacija. - Navodi ulogu i

značaj postojanja standarda pri izradi električnih instalacija. - Objašnjava ulogu

osnovnih elemenata u električnim instalacijama.

- Uočava razliku između instalacija vISOkog, niskog i malog napona. - Razlikuje djelove

električnih instalacija i razumije ulogu svakog od njih. - Shvata značaj

propisa pri izradi instalacija. - Uočava razliku

korisćenja različitih vrsta kablova pri izradi različitih instalacija. - Razumije značaj

zaštite od prekomjerne struje. - Identifikuje

osnovne grafičke

- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu.

Vježba: - Izrada

jednostavnog projekta kućne instalacije.

51


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniksimbole u projektima električne instalacije.

Osnovi električnih mašina- Objašnjava

princip rada transformatora. - Navodi vrste

transformatora. - Objašnjava

obrtno magnetno polje. - Objašnjava

princip rada asinhronog motora. - Objašnjava

princip rada sinhronih mašina. - Objašnjava

princip rada generatora i motora jednosmjerne struje. - Nabraja i

objašnjava propisane načine za zaštitu od strujnog udara.

- Razlikuje vrste transformatora. - Shvata primjenu

transformatora u praksi. - Računa odnos

transformacije. - Razlikuje djelove

asinhronog motora. - Razlikuje

sinhrone i asinhrone mašine. - Shvata rad

mašina jednosmjerne struje i shvata njihovu primjenu u praksi. - Analizira opasna

dejstva električne struje.

- Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu. - Razvija ličnu

odgovornost prema higijeni i zdravlju.

- Koristi skice i šeme sinhronih i asinhronih mašina.

Osnovi elektronikePoluprovodnici- Upoznaje se sa

strukturom poluprovodnika. - Objašnjava

nastajanje poluprovodnika P i N tipa.

Dioda- Objašnjava

obrazovanje PN spoja. - Definiše direktno

i inverzno polarisan PN spoj.

Bipolarni tranzistori- Poznaje

- Razlikuje provodnike, poluprovodnike i izolatore. - Uočava razliku

između poluprovodnika P i N tipa. - Uočava razliku

među provodnim i neprovodnim stanjem diode. - Shvata primjenu

dioda u praksi. - Uočava razliku

između tranzistora pnp i NPN tipa.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja. - Navikava se na

pridržavanje propisa.

- Koristi elektronske komponente kao pokazni materijal.

52


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikunutrašnju strukturu tranzistora. - Navodi vrste

tranzistora- Zna simbole i

elektrode tranzistora. - Objašnjava

princip rada tranzistora na modelu sa zajedničkim emitorom. - Objašnjava

bipolarni tranzistor kao prekidač.

Fet i mosfet- Zna pojam i

funkciju unipolarnog tranzistora (FET). - Objašnjava

jednosmjerni režim rada pojačavača sa FET-ovima. - Poznaje pojam i

funkciju ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i Cmos).

Tiristori- Zna konstrukciju

tiristora. Integrisana kola- Objašnjava

nastanak integrisanih kola. - Navodi vrste

integrisanih kola. - Navodi

karakteristične veličine i parametre operacionog pojačavača. - Navodi postojanje

ostalih kola sa

- Crta karakteristike tranzistora. - Razlikuje stanja

koja postoje kod tranzistora koji radi kao prekidač. - Shvata primjenu

unipolarnih tranzistora u praksi. - Shvata primjenu

tiristora u praksi. - Uočava razliku

između monolitnih i hibridnih kola. - Razlikuje

invertujući i neinvertujući operacioni pojačavač. - Razlikuje

postojanje osnovnih kola sa operacionim pojačivačima. - Shvata ulogu

pojedinih kola sa operacionim pojačivačima. - Razlikuje stanje

postojanja logičke nule i jedinice kod logičkih kola. - Crta simbole i

funkcionalne tabele osnovnih logičkih kola.

53


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikoperacionim pojačivačima.

Logicka kola- Navodi opšte

karakteristike logičkih kola. - Navodi osnovna

logička kola. - Objašnjava

invertor, logičko NI i NILI kolo

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- M. Justinijanović: Električne instalacije i osvetljenje za drugi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd. - Dipl. ing. D. Martinović: Električna mjerenja, Zavod za izdavanje

udžbenika i nastavnih sredstava, Beograd, 1997. - R. Opačić: Elektronika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2003. - R. Opačić: Osnove elektrotehnike za I razred trogodišnjeg obrazovanja,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih

vrsta skica i šema u elektrotehnici i elektronici, uzorcima različitih elktronskih komponenti.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenikaProvjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih




9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomirani inženjer elektrotehnike.

54


Predmet Znanja- Elektrostatika- Jednosmjerna struja- Naizmjenična struja- Provodnici- Poluprovodnici- Pojačivači

- Mehatronika - Elektro-pneumatika

- Jednosmjerne struje- Naizmjenične struje- Elektromagnetizam- Proizvodnja i prenos

električne energije

- Energetski sistemi - Elektrane

- Osnovi elektrotehnike - Energetski sisitemi - Pogonske mašine i uređaji

55

1.2.5. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE

1. Naziv predmeta: KOMPJUTERSKO MODELIRANJE


RazredVrste nastave


na nastava

IIIIII 72 72 144IV 66 99 165

Ukupno 138 171 309


3. Opšti ciljevi nastave- Planiranje i organizovanje strategije modeliranja. - 3D zapisivanje podataka za komponente i sklopove. - Konstruisanje 3D modela vodeći računa o karakteristikama materijala i

postupcima proizvodnje. - Vođenje računa o zahtjevima dizajna za oblike komponenti. - Pravljenje virtuelnih proizvoda vodeći računa o montažnim i tehnikama

spajanja. - Sastavljanje tehničke dokumentacije od zapisanih podataka. - Uz pomoć tehničke dokumentacije određivanje funkcija elemenata i

sklopova. - Zapisivanje podataka koji su kompatibilni sa procesom. - Primjena normi i smjernica za obezbjeđivanje kvaliteta procesa i

proizvoda. - Vizualizacija i predstavljanje rezultate rada. - Upotrebljavanje stručne literature, tehničke i tehnološke dokumentacije,

tehničkih propisa i standarda. - Poštovanje propisa za siguran rad. - Pri modelovanju (dizajniranju) vođenje računa o ekološkim zahtjevima. - Korišćenje savremene informacione tehnologije. - Ovladavanje stručnom terminologijom. - Ovladavanje tehnološkim postupkom sastavljanja i rastavljanja

podsklopova i sklopova. - Osposobljavanje za samostalno izvođenje posla, stručno odlučivanje i

usvajanje novih znanja na svom stručnom području.

56

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljeviRazred: TREĆI


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikUvod- Opisuje pojmove

računarsko modelovanje, koncepti i metode modelovanja. - Definiše

sistemske zahtjeve za rad CAD programa i navodi i objašnjava module koji se koriste u njemu. - Upoznaje se sa

režimima Part, Assembly i Drawing. - Upoznaje se sa

paletom menija, komandnim panoima i paletama alatki. - Nabraja i definiše

važne pojmove i terminologiju u modelovanju.

- Razumije i razlikuje vrste računarskih modela. - Pronalazi

primjere primjene i shvata značaj i karakteristike računarskog modelovanja. - Vrši komparaciju

žičanih, površinskih i punih modela. - Analizira i shvata

značaj performansi koje treba da ima računar da bi na njemu uspješno radio CAD program. - Prepoznaje

mogućnosti primjene režima Part, Assembly i Drawing. - Otvara, analizira i

prilagođava pojedine palete menija, komandne panoe i palete alatki. - Shvata pojmove

modelovanje zasnovano na elementima, parametarsko modelovanje, dvosmjerno povezivanje, geometrijske relacije, biblioteka elemenata, projektne tabele, jednačine,

- Uočava važnost nauke u sakodnevnom životu. - Razvija pozitivan

stav prema novim saznanjima. - Razvija pozitivnu

orijentaciju prema zanimanju. - Razumije potrebu

pravilnog korišćenja informatičke terminologije.

Vježbe: - Pokretanje CAD

programa. Moduli CAD programa. - Režimi Part,

Assembly i Drawing (otvaranje, opcije i podešavanja). - Rad sa

komandnim panoima i paletma alatki (pronalaženje, dodavanje i brisanje, prilagođavanje korisniku). - Podešavanje

parametara dokumenta (standardi za kotiranje, jedinice za mjerenje lineranih rastojanja i uglova, parametri prijanjanja i mreže).

57


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikotkrivanje sukoba, matični element, apsorbovani elementi, elementi potomci, zavisni elementi.

Crtanje skica za modele punih tijela- Upoznaje se sa

okruženjem za skiciranje. - Objašnjava

postupak biranja objekta. - Objašnjava

postupak crtanja linija, konstruktivnih linija i osa simetrije. - Objašnjava

postupak crtanja krugova i lukova. - Objašnjava

postupak crtanja pravougaonika i poligona. - Objašnjava

postupak crtanja krivih linija i skiciranih tačaka. - Objašnjava

postupak crtanja elipsi i parabola. - Upoznaje se sa

alatkama za prikazivanje crteža (Zoom to fit, Zoom to Area, Zoom in-out, Zoom to selection, Pan, Previous View i Redraw).

- Analizira razne metode pokretanja okruženja za skiciranje. - Prilagođava

okruženje za skiciranje. - Bira objekte

alatkom selekt, pomoću sveobuhvatnog okvira, pomoću presječnog okvira, pomoću tastera Shift i Ctrl. - Invertuje

selekciju objekta-objekata. - Crta linije,

konstruktivne linije i ose simetrije i analizira razne opcije za njihovo crtanje (crtanje pojedinačnih linija, crtanje niza kontinualnih linija, parametri kursora alatke line). - Crta krugove i

lukove i razlikuje opcije za njihovo prikazivanje (crtanje kruga tako što se definiše centar, crtanje kruga

- Razvija analitičnost i logičko mišljenje. - Navikava se na

tačnost. - Pozitivno

procjenjuje važnost novih saznanja iz svoje struke. - Razvija

samopouzdanje i sigurnost u radu.

Vježbe: - Crtanje linija,

konstruktivnih linija i osa simetrije. - Crtanje krugova i

lukova. - Crtanje

pravougaonika, paralelograma i poligona. - Crtanje elipsi,

parabola i proizvoljnih krivih linija.

58


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniktako što se definišu tri tačke, crtanje pomoćnih krugova, crtanje tangencijalnih-normalnih lukova, crtanje lukova alatkom Centerpoint arc, crtanje lukova alatkom 3 point arc). - Crta

pravougaonik uz zadavanje uglova, uz zadavanje centra, pod uglom, pod uglom tako što se zada centar, crta paralelogram, crta poligone sa upisanim i sa opisanim pomoćnim krugom). - Crta krive linije

alatkom spline i upotrebljava kontrolne tačke. - Postavlja

skicirane tačke. - Crta elipse,

eliptične lukove i parabole. - Uvećava ili

umanjuje prikaz crteža, pomjera prikazani dio crteža, poziva posljednji prikaz, osvježava ekran.

Obrada i izmjena skica- Upoznaje se sa

postupkom odsijecanja i produžavanja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa

- Odsijeca skicirane objekte (alatke-Power trim, Corner, Trim away inside, Trim away outside, Trim to closest).

- Razvija osjećnje odgovornosti. - Razvija

sposobnost opažanja. - Razvija logičko

zaključivanje.

Vježbe: - Odsijecanje i

produžavanje skiciranih objekata. - Zaobljavanje i

zarubljivanje

59


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikpostupkom zaobljavanja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa

postupkom zarubljivanja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa

postupkom kopiranja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa

postupcima premještanja, rotiranja i promjene veličine skiciranih objekata. - Upoznaje se sa

postupkom preslikavanja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa

postupkom izrade linearnih šablona. - Upoznaje se sa

postupkom izrade kružnih šablona. - Upoznaje se sa

pisanjem teksta u okruženju za skiciranje. - Upoznaje se sa

postupcima modifikovanja skiciranih objekata.

- Produžava skicirane objekte (alaktka Extend). - Vrši zaobljavanje

skiciranih objekata (alatka Fillet). - Izvodi

zarubljivanje skiciranih objekata (alatka Chamfer, opcije Angle-Distance. Distance-distance. Equal distance). - Kopira skicirane

objekte tako što se pomjeraju na zadato rastojanje (alatka Offset, opcije Offset distance, ADD dimensions, REVERSE, Select chai, . Bi-directional, Make base construction, Cap ends). - Simetrično

preslikava skicirane objekte (alatka Mirror). - Crta dinamički

preslikane objekte (alatka Dynamic mirror). - Premješta

skicirane objekte(alatka move). - Rotira skicirane

objekte (alatka Rotate). - -Mijenja veličinu

skiciranim objektima (alatka scale). - Izrađuje linearne

skiciranih objekata. - Kopiranje,

premještanje, rotiranje i promjena veličine skiciranih objekata. - Simetrično

preslikavanje i dinamički preslikani objekti. - Izrada linearnih i

kružnih šablona. - Modifikovanje

skiciranih objekata.

60


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikšablone (alatka Linear sketch pattern). - Pravi kružne

šablone (alatka Circular sketch pattern). - Piše tekst u

okruženju za skiciranje. - Postavlja tekst

duž krive. - Modifikuje

skicirane objekte.

Dodavanje relacija i mjera skicama- Navodi i

objašnjava geometrijske relacije. - Upoznaje se sa

pravilima i postupcima kotiranja skice. - Upoznaje se sa

postupkom potpunog definisanja skice. - Definiše svojstva

presjeka zatvorenih skica ili stranica objekta i objašnjava postupak njihovog proračuna.

- Skicama dodaje geometrijske relacije. - Kotira skice. - Mijenja kote

skica. - Shvata koncept

potpuno definisanih skica. - Pregleda i ispituje

relacije koje su primjenjene na skice. - Određuje obim,

uglove, poluprečnike i rastojanjan između linija, tačaka, površina i ravni na skicama, 3D modelima, sklopovima ili crtežima. - Određuje

svojstva presjeka (površinu, položaj težišta, moment inercije, polarni moment inercije, ugao između glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije).

- Razvija analitičnost i logičko mišljenje- Navikava se na

pridržavanje propisa- Navikava se na

tačnost- Razvija sigurnost

i preciznost u radu.

Vježbe: - Dodavanje i

brisanje geometrijskih relacije. - Kotiranje skica. - Mjerenje

rastojanja i pregledanje svojstava presjeka.

Modelovanje dijelova – osnovni elementi

61


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Upoznaje se sa

postupkom izrade punih izvučenih elemenata. - Upoznaje se sa

postupkom izrade osnovnih elemenata obrtanjem skice. - Upoznaje se sa

postupcima dinamičkog rotiranja prikaza modela, mjenjanja orijentacije prikaza i sa režimima prikaza modela. - Upoznaje se sa

postupkom dodjeljivanja materijala i tekstura modelima.

- Crta pun izvučeni osnovni element. - Crta tankozidni

izvučeni osnovni element. - Crta pun obrtni

osnovni element. - Cvrta tankozidni

obrtni osnovni element. - Dinamički rotira

prikaz i pregleda model iz raznih pravaca. - Mijenja

orijentaciju prikaza. - Mijenja režime

prikaza punog modela. - Modelima

dodjeljuje materijale i teksturu.

- Razvija tehničku kulturu i osjećaj za red i urednost. - Razvija

sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada. - Stiče navike

tačnosti i sistematičnosti u radu.

Vježbe: - Izrada punih i

tankozidnih izvučenih elemenata. - Izrada punih i

tankozidnih obrtnih elemenata. - Dinamičko

rotiranje prikaza, režimi prikaza. Dodjeljivanje materijala i teksture modelima.

Izrada referentne geometrije- Upoznaje se sa

postupkom izrade referentnih ravni. - Upoznaje se sa

postupkom izrade referentnih osa. - Upoznaje se sa

postupkom izrade referentnih tačaka. - Upoznaje se sa

postupkom izrade referentnih kordinatnih sistema.

- Konstruiše referentne ravni. - Konstruiše

referentne ose. - Konstruiše

referentne tačke. - Konstruiše

referentne koordinatne sisteme.

- Razvija ligičko mišljenje i sposobnost za pravilno zaključivanje. - Navikava se na

racionalno i pažljivo izvođenje pojedinih zadataka.

Vježbe: - Konstruisanje

referentnih ravni. - Konstruisanje

referentnih osa. - Konstruisanje

referentnih tačaka i koordinatnih sistema.

Alatke za modelovanje- Upoznaje se sa

postupkom pravljenja isječenih elemenata. - Objašnjava

postupak izrade

- Pravi pune elemente operacijom isjecanja. - Pravi otvore

pomoću opcija simple hole i hole

- Razvija sposobnost opažanja. - Razvija

sistematski pristup rješavanju

Vježba: - Izrada isječenih

elemenata. - Izrada otvora i

navoja. - Zaobljavanje i

zarubljivanje.

62


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikotvora. - Objašnjava

postupak izrade navoja. - Opisuje postupak

zaobljavanja. - Objašnjava

postupak zarubljivanja. - Upoznaje se sa

postupkom izrade elementa školjke. - Upoznaje se sa

postupkom izrade preslikanih elemenata. - Upoznaje se sa

postupkom izrade lineranih šablonskih elemenata. - Upoznaje se sa

postupkom izrade kružnih šablonskih elemenata. - Upoznaje se sa

postupkom izrade elementa rebra. - Upoznaje se sa

postupkom izrade i prikazivanja presjeka modela.

wizard. - Narezuje navoje i

analizira standardne veličine. - Koristi

jednostavno i složeno zaobljavanje. - Obara ivice i

tjemena modela. - Razumije razne

metode biranja. - Pravi element

školjke. - Preslikava

elemente, stranice i tijela. - Pravi linearne i

kružne šablone. - Pravi šablon

prema skici. - Pravi šablon duž

krive. - Pravi šablon

prema tabeli. - Pravi element

rebra. - Prikazuje presjek

modela.

pojedinih problema.

- Izrada elementa školjke. - Izrada preslikanih

elemenata, stranica i tijela. - Izrada linearnih

šablonskih elemenata. - Izrada kružnih

šablonskih elemenata. - Izrada elementa

rebra. - Izrada i

prikazivanje presjeka modela.

Mijenjanje elemenata- Upoznaje se sa

opcijama za mijenjanje elemenata, isijecanje, kopiranje i brisanje. - Upoznaje se sa

postupcima potiskivanja i vraćanja elemenata, preraspodjele elemenata, preimenovanja elemenata i

- Uređuje elemente. - Mijenja skice za

elemente zasnovane na skici. - Mijenja ravni

skice. - Mijenja elemente

alatkom instant 3D. - Isjeca, kopira i

prenosi elemente i skice. - Briše elemente i

tijela.

- Razvija sposobnost opažanja. - Razvija logičko

zaključivanje. - Povezuje uzroke i

posljedice. - Razvija smisao za

preciznost.

Vježba: - Mijenjanje

elemenata.

63


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikvraćanja modela u raniju fazu izrade.

- Potiskuje i vraća elemente. - Premješta tijela. - Preraspoređuje

elemente. - Vraća model u

raniju fazu izrade. - Preimenuje

elemente. Napredno modelovanje- Upoznaje se sa

postupkom izrade elemenata tipa Loft. - Upoznaje se sa

postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž 2D putanje. - Upoznaje se sa

postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje. - Upoznaje se sa

postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje. - Upoznaje se sa

postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D putanje. - Upoznaje se sa

postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

- Konstruiše element tipa loft. - Konstruiše

element tipa Sweep prostim izvlačenjem duž 2D putanje. - Konstruiše

element tipa Sweep prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje. - Konstruiše

element tipa Sweep prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje. - Konstruiše

element tipa SWEEP prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D putanje. - Konstruiše

element tipa Sweep prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

- Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima. - Razvija sigurnost

i preciznost u radu. - Razvija lične

osobine: inicijativnost, snalažljivost, efikasnost i urednost.

Vježbe: - Izrada elementa

tipa loft. Izrada elementa tipa Sweep izvlačenjem duž 2D putanje. - Izrada elementa

tipa Sweep izvlačenjem duž spiralne i ivične 3D putanje. - Izrada elementa

tipa Sweep izvlačenjem duž segmentirane putanje. - Izrada elementa

tipa Sweep izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

64

Razred: ČETVRTIInformativni



ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikModelovanje sklopova- Navodi i

objašnjava načine projektovanja sklopova. - Opisuje postupak

postavljanja komponeneti u dokument sklopa. - Upoznaje se sa

postupkom sastavljanja komponenti pomoću Mate Property Managera. - Upoznaje se sa

postupkom uklapanja komponenata pomoću opcije Smart Mates. - Objašnjava

postupak sastavljanja komponenti pomoću referenci za uklapanje. - Obrazlaže

postupke pomjeranja i rotiranja pojedinačnih komponenti. - Navodi i

objašnjava napredne uslove uklapanja-Symetric, Width, Distance i Angle. - Nabraja i opisuje

mehaničke uslove uklapanja - cam, Gear, Rack pinion, Screw. - Upoznaje se sa

postupcima mijenjanja

- Projektuje sklopove od dna ka vrhu i od vrha ka dnu. - Uvozi i postavlja

komponenete u dokument sklopa. - Sastavlja

komponenete koristeći uslove uklapanja: - Coincident,

Paralel, - Concentric,

Distance, Angle, Perpendicular, Tangent. - Uklapa

komponenete koristeći inteligentno uklapanje. - Sastavlja

komponenete pomoću referenci za uklapanje. - Pomjera i rotira

pojedinačne komponenete mišem, alatkama Movecomponenet i Rotate componenet i pomoću ikonice koordinatnog sistema. - Primjenjuje

napredne uslove uklapanja. - Koristi mehaničke

uslove uklapanja. - Briše

komponenete i podsklopove. - Mijenja uslove

uklapanja. - Zamjenjuje

objekte izabrane

- Razvija sposobnost opažanja. - Razvija

analitičnost- Razvija smisao za

preciznost. - Stiče tehničku

kulturu.

Vježbe: - Postavljanje

komponenti u dokument sklopa (pomoću panoa Property manager, prevlačenjem iz otvorenog prozora dokumenta, prevlačenjem iz Windows explorera i Internet explorera. Postavljanje dodatnih instanci postojeće komponente sklopa). - Sastavljanje

komponenti pomoću mate Property managera (uslovi uklapanja: Coincident, Paralel. - CONCENTRIC,

Distance, Angle, Perpendicular, Tangent). - Uklapanje

komponenata pomoću opcije Smart mates, uklapanje zasnovano na: geometriji, elementu i šablonu. - Metode

pomjeranja i rotiranja pojedinačnih komponenti. - Napredni uslovi

65


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikkomponenata i podsklopova, razlaganje podsklopova i zamjena komponenata. - Navodi i

objašnjava vrste šablona od komponenata u sklopu i postupak njihove izrade. - Opisuje

postupke-kopiranje, preslikavanje, kopiranje sa uslovima uklapanja. - Objašnjava

postupke-sakrivanje, potiskivanje i vraćanje komponenata i mijenjanje uslova providnosti. - Upoznaje se sa

načinima provjere smetnji u sklopu. - Upoznaje se sa

postupkom izrade rastavljenog stanja sklopa. - Objašnjava

postupak izrade skice sa linijom rastavljanja.

za uklapanje. - Mijenja

komponenete i podsklopove. - Razlaže

podsklopove. - Zamjenjuje

elemente u podsklopovima. - Pravi šablon

vođen elementom. - Izrađuje lokalni

šablon. - Pravi preslikane

komponenete. - Sakriva i

potiskuje elemente u sklopu. - Mijenja stanje

providnosti sklopa. - Analizira i

otklanja smetnje u sklopu. - Otkriva sukobe

dok je sklop u pokretu. - Pravi rastavljeno

stanje sklopa. - Pravi skice sa

linijama rastavljanja.

za uklapanje sklopova- Symetric, Width, Distance, Angle. - Mehanički uslovi

uklapanja – Cam, Gear, Rack pinion, Screw. - Brisanje

komponenata i podsklopova, mijenjanje uslova za uklapanje, zamjena objekata korišćenih za uklapanje, mijenjanje i zamjena komponenata. - Izrada šablona od

komponenata u sklopu – šablon vođen elementom i lokalni šablon. - Kopiranje i

preslikavanje komponenata, kopiranje sa uslovima uklapanja, sakrivanje, potiskivanje i vraćanje komponenata. - Provjera smetnji

u sklopu i analiza sukoba. - Izrada

rastavljanog stanja sklopa i izrada skice sa linijom rastavljanja.

Površinsko modelovanje- Upoznaje se sa

pojmovima- površinsko modelovanje, Nurbs površine i

- Upoređuje površinske i pune modele. - Razlikuje i vrši

komparaciju

- Osposobljava se za samostalan rad. - Razvija spretnost,

preciznost i

Vježbe: - Konstruisanje

osnovnih površina i povezanih oblika.

66


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikpoligonalne mreže. - Upoznaje se sa

postupkom konstruisanja osnovnih Nurbs površina. - Objašnjava

postupak konstruisanja povezanih oblika. - Upoznaje se sa

postupkom konstruisanja obrtnih i izvučenih površina. - Upoznaje se sa

postupkom konstruisanja linijskih površina i U-površina tipa Loft. - Upoznaje se sa

postupkom konstruisanja površina tipa Sweep. - Objašnjava

postupak konstruisanja UV – površina tipa Loft. - Upoznaje se sa

postupkom konstruisanja zaobljenih ivičnih i tjemenih površina. - Upoznaje se sa

postupkom konstruisanja prelaznih i smaknutih površina. - Opisuje postupak

presijecanja punog tijela površinom.

između poligonalnih mreža i nurbs površina. - Konstruiše

osnovne nurbs površine. - Konstruiše

povezane oblike. - Konstruiše obrtne

i izvučene površine. - Konstruiše

linijske površine. - Konstruiše u-

površine tipa Loft. - Konstruiše

površine tipa sweep. - Konstruiše i

analizira UV-površine tipa Loft. - Konstruiše

zaobljene ivišne površine. - Konstruiše

zaobljene tjemene površine. - Presjeca puna

tijela površinom. - Kombinuje

površine i puna tijela.

odgovornost. - Uviđa vezu

između različitih oblasti nauke i tehnike.

- Konstruisanje obrtnih i izvučenih površina. - Konstruisanje

linijskih površina i U - površina tipa Loft. - Konstruisanje

površina tipa Sweep i UV-površina tipa Loft. - Konstruisanje

zaobljenih ivičnih i tjemenih površina. Konstruisanje prelaznih i smaknutih površina. - Presijecanje

punih tijela površinom. Kombinovanje punih tijala i površina.

Tehnički crtež detalja

67


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Upoznaje se sa

načinima otvaranja novog dokumenta crteža. - Navodi i

objašnjava vrste prikaza. - Upoznaje se sa

postupkom generisanja standardnih prikaza alatkom standard 3 View. - Objašnjava

postupak generisanja standardnih prikaza alatkom Relative view. - Poznaje

generisanje standardnih prikaza alatkom Predefined view. - Opisuje postupak

konstruisanja punog presjeka i polupresjeka. - Objašnjava

postupak konstruisanja djelimičnog presjeka. - Obrazlaže

postupak konstruisanja izdvojenog presjeka. - Objašnjava

postupak konstruisanja uporednog presjeka. - Opisuje postupak

konstruisanja poprečnog presjeka. - Obrazlaže

postupak

- Otvara novi okument crteža pomoću okvira za dijalog. - Otvara novi

dokument crteža iz dokumenta dijela ili sklopa. - Razlikuje i

upoređuje vrste prikaza- prikaz modela, prikaz projekcije, prikaz presjeka, prikaz uporednog presjeka, pomoćni prikaz, prikaz detalja, skraćeni prikaz, prikaz djelimičnog presjeka, opsečeni prikaz. - Pravi tri

standardna prikaza alatkama- standard 3 View, Relative view i Predefined view. - Pravi prikaz

punog i polupresjeka. - Pravi prikaz

djelimičnog presjeka. - Pravi prikaz

izdvojenog presjeka. - Pravi prikaz

uporednog presjeka. - Pravi prikaz

poprečnog presjeka. - Pravi prikaz

detalja- Pravi skraćeni

prikaz. - Briše i mijenja

- Razvija tehničku kulturu. - Uviđa značaj

preciznosti u radu. - Stiče navike

tačnosti i sistematičnosti u radu. - Osposobljava se

za samostalan rad.

Vježbe: - Otvaranje novog

dokumenta crteža pomoću okvira za dijalog. Otvaranje novog dokumenta crteža iz dokumenta dijela ili sklopa. Vrste prikaza. - Generisanje

standardnih prikaza (alatkama - standard 3 View, Relative View i Predefined view). - Generisanje

punog presjeka i polupresjeka. - Generisanje

djelimičnog presjeka. - Generisanje

izdvojenog presjeka. - Generisanje

uporednog presjeka. - Generisanje

poprečnog presjeka. - Generisanje

prikaza detalja i skraćenog prikaza. - Kotiranje crteža. - Dodavanje

tolerancija dužina, uglova, oblika i položaja na crteže. - Dodavanje

simbola za kvalitet obrađene površine, oznaka centra, osa simetrije, označavanje

68


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikgenerisanja prikaza detalja i skraćenog prikaza. - Definiše format,

zaglavlje i razmjeru crteža, postupak mijenjanja formata lista i dodavanja novih listova. - Objašnjava

postupak kotiranja crteža. - Opisuje postupak

prikaza tolerancija dužina, uglova, oblika i položaja i dodavanja simbola za kvalitete obrađene površine. - Upoznaje se sa

postupkom dodavanja oznaka centra, oznaka osa simetrije, označavanja otvora i navoja.

prikaze. - Bira i analizira

standardne formate crteža. - Određuje

razmjeru crteža. - Postavlja

zaglavlje na crtežu. - Mijenja format

lista. - Dodaje nove

listove u dokument crteža. - Pravi korisnički

definisane formate listova. - Kotira crteže- Unosi tolerancije

dužina, uglova, oblika i položaja na crtež. - Dodaje simbole

za kvalitet obrađene površine. - Dodaje oznake

centra i osa simetrije. - Označava otvore

na crtežu. - Dodaje

uprošćene prikaze navoja.

otvora i navoja. Definisanje formata, razmjere i zaglavlja.

Tehnički crtež sklopa- Upoznaje se sa

postupkom generisanja sastavnice i označavanja dijelova. - Upoznaje se sa

postupkom generisanja prikaza krajnjih položaja. - Upoznaje se sa

postupkom generisanja prikaza presjeka

- Dodaje i popunjava sastavnicu na crtežima sklopa. - Označava

pojedine dijelove – komponenete sklopa. - Pravi prikaz

krajnjih položaja, maksimalan i minimalan domet pokreta sklopa. - Crta presjek

sklopova,

- Stiče rutinu. - Razvija urednost. - Stiče naviku

provjeravanja kvaliteta urađenog posla.

Vježbe: - Generisanje

sastavnice za dati sklop, označavanje pojedinih dijelova sklopa i popunjavanje sastavnice. Pravljenje prikaza krajnjih položaja. - Prikaz presjeka

sklopa.

69


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniksklopa. određuje šrafuru,

bira komponenete koje će biti izostavljene prilikom presjecanja.

Jednačine, konfiguracije i elementi iz biblioteke- Upoznaje se sa

postupkom dodavanja i mijenjanja jednačina. - Upoznaje se sa

postupkom ručnog pravljenja konfiguracija. - Upoznaje se sa

postupkom pravljenja konfiguracija pomoću projektnih tabela. - Upoznaje se sa

postupcima pravljenja, postavljanja i mijenjanja elemenata biblioteke.

- Dodaje jednačine i razumije njihovu ulogu. - Mijenja

jednačine. - Potiskuje i vraća

potisnute jednačine i briše jednačine. - Pravi

konfiguracije ručno i razumije njihovu ulogu i značaj. - Pravi

konfiguracije pomoću projektnih tabela. - Shvata značaj

elemenata biblioteke. - Pravi elemente

biblioteke. - Postavlja

elemente biblioteke u dio. - Mijenja elemente

biblioteke. - Razleže elemente

biblioteke.

- Razvija interesovanje prema novim tehnologojama. - Stiče naviku

planiranja i prilagođavanja plana potrebama promjena.

Vježbe: - Rad sa

jednačinama. - Rad sa

konfiguracijama. - Rad sa

elementima biblioteke.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- S. Tickoo: Solidworks za mašinske inženjere, Mikro knjiga, Beograd, 2008. - R. K. Cheng: Autodesk mechanical desktop, Mikro knjiga, Beograd, 2005. - R. H. Shih, J. J. Schiling: Solidworks parametarsko modelovanje,

Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - R. Toogood: Pro/enginer wildfire 4. 0, Kompjuter biblioteka, Beograd,

2008. - Dr D. Laketić: CAD mašinskih elemenata i konstrukcija, Kompjuter

biblioteka, Beograd, 2008. - G. Omura: Auto CAD 2008 i Auto CAD lt 2008, Mikro knjiga, Beograd,

2008.

70

- R. Cozzens: Catia v5, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - A. J. Kalameja i J. H. Wilson: Auto CAD 2004 3D, Kompjuter biblioteka,

Beograd, 2008. - M. Ogrizović: Interaktivno modeliranje mašinskih konstrukcija u praksi,

Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - M. Ogrizović: Pro/desktop 2000, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se realizuje u računarskoj učionici sa 15 personalnih računara i

odgovarajućom perifernom opremom. - Računarska učionica treba da ima omogućen pristup internetu. - Računari moraju biti opremljeni odgovarajućim CAD softverom za

izvođenje nastave. - Tehničko didaktički modeli, didaktički modeli iz originalnih dijelova,

plakati, katalozi, skice i šeme. - Jednoradni mjesto (za nastavnika) sa pc, lcd projektorom, skenerom,

štampačem i ploterom.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika: - Provjera znanja učenika vrši se putem: - usmenih odgovora, - praktičnog rada na vježbama (u toku godine realizuje se planirani broj

vježbi. Broj vježbi u pojedinim klasifikacionim periodima planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.), - pismenih vježbi (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po

jedan), - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih



8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta: - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: - Diplomirani mašinski inženjer.


Predmet Znanja- Crtanje skica za modele

punih tijela- Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima- Praktična nastava

- Tehničko crtanje- Crtanje mašinskih

elemenata- Geometrijske

konstrukcije- Izrada tehničkih crteža

uz pomoć računara- Parametarsko skiciranje


- Tehničko crtanje sa mašinskim elementima- Praktična nastava- Opšte mašinstvo

- Tehničko crtanje- Crtanje mašinskih


uz pomoć računara- Parametarsko skiciranje

71


- Opterećenja, naprezanje, naponi i deformacije

- Modelovanje dijelova i sklopova

- Tehničko crtanje sa mašinskim elementima- Praktična nastava- Opšte mašinstvo

- Geometrijske konstrukcije- Osnovi nacrtne




uz pomoć računara- Konstruisanje 3D

modela- Konstruisanje 3D

sklopova- Izrada dijelova na CNC

mašinama- Mašinski materijali- Opterećenja,


- Tehnički crteži detalja i sklopova

- Tehničko crtanje sa mašinskim elementima- Praktična nastava

- Tehničko crtanje- Presjeci mašinskih



uz pomoć računara- Tolerancije i nalijeganja- Izrada tehničke

dokumentacije pomoću računara

72

1.2.6. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM

1. Naziv predmeta: KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM


RazredVrste nastave


na nastava

IIIIII 72 72 144IV 66 99 165

Ukupno 138 171 309


3. Opšti ciljevi nastave- Upoznavanje pojmova NC, CNC i DNC upravljanja. - Upoznavanje namjene i značaja mašina upravljanih kompjuterom i

osnovnu građu i način rada CNC mašina. - Produbljivanje i primjenjivanje znanja o alatima, parametrima rezanja i

postupcima obrade i nadograđuje ih saznanjima o informacionim sistemima i upotrebi računara u proizvodnim procesima. - Izrada tehnoloških postupka za CNC mašine. - Određivanje redosljeda operacija. - Izbor reznih, steznih, mjernih i kontrolnih alata. - Određivanje režima obrade. - Sticanje znanja o osnovnim programskim funkcijama i građi programskih

rečenica. - Izrada programa za obradu na CNC mašinama različitog nivoa složenosti. - Rad na simulaciji radnog procesa i izrade radnog predmeta i provjeru

funkcionisanja programa. - Sticanje znanja o automatizovanoj izradi CNC programa uz pomoć

kompjuterske tehnologije. - Upoznavanje CNC mašine za obradu deformacijom. - Razvijanje sposobnosti timskog rada. - Razvijanje preciznosti, samoinicijativnosti i sistematičnosti.

73

74

4. Sadržaji/Standardi zanimanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikNC, CNC i DNC upravljanje- Poznaje istorijski

razvoj automatizacije obradnih sistema. - Nabraja vrste

upravljanja. - Objašnjava pojam

numeričkog upravljanja. - Objašnjava pojam

NC (Numerical Control) upravljanja. - Navodi

karakteristike i objašnjava pojam CNC (Computer Numerical Conrol) upravljanja. - Objašnjava pojam

DNC (Direct Numerical Control) upravljanja.

- Upoređuje karakteristike konvencionalnih / klasičnih, NC i CNC mašina sa aspekta oblasti primjene, produktivnosti, ekonomičnosti i ukupne efikasnosti obrade. - Razlikuje i

upoređuje karakteristike NC i CNC upravljanja. - Tabelarno

prikazuje karakteristike klasične i CNC tehnologije. - Uočava

pokazatelje kvaliteta CNC mašina.

- Izgrađuje pozitivan odnos prema računarskim tehnologijama.

- Nastava se izvodi u bloku, u specijalizovanoj učionici.

Vježbe: - Sakupljanje

podataka o razvoju numerički upravljanih mašina korišćenjem interneta.

CNC alatne mašine- Navodi tipove

CNC alatnih mašina za obradu rezanjem. - Zna osnovnu

strukturu i glavne dijelove CNC alatnih mašina i objašnjava njihovu funkciju. - Navodi elemente

upravljačke jedinice i objašnjava njihove zadatke. - Navodi elemente

pogonskog sistema i objašnjava njihove zadatke.

- Uočava prednosti CNC upravljanja. - Uočava prednosti

CNC mašina nad klasičnim kod složenijih oblika i kontura radnog predmeta. - Razlikuje

upravljačke jedinice CNC alatnih mašina. - Razlikuje ručno i

kompjutersko unošenje programa u upravljačku jedinicu mašine. - Sagledava

prednosti

- Razvija sistematičnost u radu.

- Razvija analitički pristup rješavanju problema, sposobnost uočavanja razlika i izvođenje zaključaka.

- Katalozi i prospekti proizvođača mašina.

Seminarski rad- Klasifukacija CNC

mašina. - Upravljačke

jedinice različitih proizvođača.

Vježbe: - Izrada baze CNC

alatnih mašina različitih proizvođača korišćenjem interneta.

75


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Navodi podjelu i

karakteristike mjernih sistema kod CNC mašina. - Objašnjava

funkciju zavojnog vretena kod CNC mašina. - Zna načine

ostvarivanja glavnog i pomoćnog kretanja kod CNC mašine. - Poznaje ulogu

elektromotora u ostvarivanju glavnog kretanja sa kontinuirananom promjenom broja obrtaja glavnog kretanja. - Poznaje ulogu

elektromotora u ostvarivanju pomoćnog kretanja. - Navodi

pokazatelje kvaliteta CNC mašina. - Objašnjava

proizvodnsot, ekonomičnost i oblasti primjene CNC mašina.

unošenja programa u upravljačku jedinicu uz pomoć kompjutera. - Razlikuje direktan

i indirektan mjerni sistem CNC mašina. - Analizira uticaj

određenog tipa mjernog sistema na tačnost obrade. - Uočava uticaj

zavojnog vretena na tačnost obrade. - Sagledava

pokazatelje kvaliteta CNC mašina, geometrijsku i kinematsku tačnost, statičku i dinamička krutost i stabilnost, habanje, buku i pouzdanost.

Priprema alata za CNC mašine- Navodi osnovne

vrste i karakteristike alata za CNC mašine. - Navodi osnovne

vrste pribora za CNC mašine i objašnjava njihovu namjenu. - Obrazlaže

namjenu i vrste

- Analizira kriterijume izbora reznih, steznih i kontrolnih alata.

- Prepoznaje na modelu, uzorku, skici, šemi elemente sistema alata za CNC mašine. - Uočava funkciju i

- Snosi odgovornost za donešene odluke

Seminarski rad- Podjela reznih

alata kod CNC mašina, karakteristike pojedinih tipova konstrukcija reznih alata.

Vježbe: - Izbor alata iz

kataloga

76


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniksteznih i mjernih i kontrolnih alata i pribora. - Zna osnovne

kriterijume za izbor reznih alata kod CNC mašina. - Navodi dijelove

/elemente sistema alata kod CNC mašina i objašnjava njihovu namjenu. - Zna osnovne

načine podešavanja alata (predpodešavanja)- Objašnjava

podešavanje alata na mašini i van mašine- Razumije pojam

korekcije radijusa alata

međusobnu zavisnost držača, međuelementa (produžetka) i nosača (stezača) u sklopu sistema alata. - Povezuje

ispravno programsko vođenje alata i pravilno postavljanje alata u nosač alata. - Uočava vezu

grešaka obrade i pravilnog podešavanja alata. - Sastavlja

elemente sistema alata za CNC mašinu. - Podešava alate

na mehaničkom i optičkom uređaju.

proizvođača alata. - Montaža

elemenata sistema alata (nosač, držač, produžetak, reducir). - Podešavanje

alata na mehaničkom uređaju. - Podešavanje

alata na optičkom uređaju.

CNC strugovi- Navodi osnovne

vrste CNC strugova. - Zna strukturu i

glavne dijelove CNC struga. - Objašnjava

funkciju sistema upravljanja, mehaničkog, mjernog i pogonskog sistema CNC struga. - Objašnjava

karakteristične tačke CNC struga. - Zna sigurnosne

uređaje i sigurnosne mjere kod CNC struga.

- Identifikuje pojedine sisteme na CNC strugu i njihove dijelove. - Uočava namjenu

glavnih sklopova mašine. - Piše uputstvo za

rad na CNC strugu. - Sakuplja podatke

o različitim vrstama CNC strugova i tumači ih. - Na modelu CNC

struga kod ručnog upravljanja mijenja režim obrade, mijenja alate, ostvaruje

- Razvija interesovanje prema nauci i tehnici.


- Model CNC struga- Skice- Šeme- Katalozi i

prospekti proizvođača mašina

Seminarski rad- Vrste i namjena

CNC strugova- Pokazatelji

kvaliteta CNC strugova

Vježbe: - Identifikovanje

pojedinih sistema na CNC strugu. - Simulacija

promjene režima obrade, promjene

77


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Navodi načine

rada CNC struga. - Zna način

izmjene alata, pogona i stezanja tipičnih radnih predmeta kod CNC struga.

kretanja. - Na modelu CNC

struga unosi program ručno, učitava program sa kompjutera. - Definiše

koordinatni sistem radnog predmeta i dovodi alat u početni položaj. - Prepoznaje

alarme kod CNC struga, utvrđuje uzroke alarma.

alata i kretanja duž osa u ručnom režimu rada. - Simulacija

unošenja programa ručno i uz pomoć kompjutera. - Simulacija radnog

procesa i provjera funkcionisanja programa. - Simulacija

programskog (automatskog) režima rada CNC struga.

CNC glodalice- Navodi osnovne

vrste CNC glodalica. - Zna strukturu i

glavne dijelove CNC glodalice. - Objašnjava

funkciju sistema upravljanja, mehaničkog, mjernog i pogonskog sistema CNC glodalice. - Objašnjava

karakteristične tačke CNC glodalice. - Zna sigurnosne

uređaje i sigurnosne mjere CNC glodalice. - Zna način rada,

izmjene alata, pogona i stezanja tipičnih radnih predmeta kod CNC glodalice.

- Identifikuje i pokazuje pojedine sisteme na CNC glodalici i njihove dijelove. - Uočava namjenu

glavnih sklopova mašine. - Piše uputstvo za

rad na CNC glodalici. - Sakuplja podatke

o različitim vrstama CNC glodalica i tumači ih. - Na modelu CNC

glodalice kod ručnog upravljanja mijenja režim obrade, mijenja alate, ostvaruje kretanja. - Na modelu

upravljačke jedinice CNC glodalice unosi program ručno, učitava program sa kompjutera.



- Model CNC glodalice. - Skice. - Seme. - Katalozi i

prospekti proizvođača mašina.

Seminarski rad- Vrste i namjena

CNC glodalica. - Pokazatelji

kvaliteta CNC glodalica.

Vježbe: - Identifikovanje

pojedinih sistema na CNC glodalici. - Simulacija

promjene režima obrade, promjene alata i kretanja duž osa u ručnom režimu rada. - Simulacija

unošenja programa ručno i uz pomoć kompjutera. - Simulacija radnog

78


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Definiše

koordinatni sistem radnog predmeta i dovodi alat u početni položaj. - Prepoznaje

alarme kod CNC glodalice, utvrđuje uzroke alarma.

procesa i provjera funkcionisanja programa. - Simulacija

programskog (automatskog) režima rada CNC glodalice.

Ručno programiranje CNC mašina- Razumije suštinu

programiranja CNC mašine i navodi vrste programiranja. - Objašnjava

obradu informacija u procesu programiranja. - Poznaje građu

upravljačke jedinice. - Navodi

geometrijske osnove ručnog programiranja. - Objašnjava

koordinantni sistem CNC mašine. - Zna funkciju i

značaj nulte tačke mašine, referentne tačke mašine i nulte tačke radnog predmeta/obratka. - Objašnjava

apsulutni i inkrementalni sistem mjerenja. - Obrazlaže razliku

između glavnog i pomoćnog kretanja. - Objašnjava:

- Uočava funkciju upravljačke jedinice i osnovu njenog rada. - Upoređuje

karakteristike pojedinih vrsta programiranja CNC mašina. - Identifikuje

karakteristične tačke, bitne za izradu programa. - Pokazuje način

određivanja orjentacije osa. - Razlikuje mašine

sa dva i tri stepena slobode. - Upoređuje

orjentaciju kretanja po koordinatnom sistemu u ravni i prostoru apsolutno i relativno. - Analizira sadržaj

programskog lista. - Tumači značenje

pojedinih oznaka /riječi u programskoj rečenici i format riječi. - Uviđa značaj

predznaka kod


- Razvija smisao za preciznost u radu.

Vježbe: - Za zadate

primjere određivanje položaja tačaka u ravni i prostoru na apsolutni i relativni način. - Analiza sadržaja

programskog lista. - Analiza pojedinih

rečenica programa. - Analiza značenja

pojedinih oznaka /riječi u programskoj rečenici i formata riječi.

79


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- glavne i pomoćne

programske funkcije, - osnovne funkcije

ciklusa, - rogramiranje sa

podprogramima. - Poznaje način

ručnog programiranja direktno na mašini.

označavanja koordinatnih osa.

Izrada programa za CNC strugove- Zna elemente

koji utiču na izbor režima obrade kod CNC struga.

- Zna da odredi karakteristične tačke za kretanje alata.

- Objašnjava značaj određivanja karakterističnih nultih tačaka mašine, alata i radnog predmeta.

- Objašnjava pojam kompenzacija radijusa alata.

- Objašnjava razliku između apsolutnog i relativnog koordinatnog sistema.

- Navodi pravila za pisanje programskih rečenica i programa za CNC strug.

- Zna da koristi G I M funkcije i podprograme kod izrade

- Uočava povezanost izbora režima obrade, alata, sredstva za hlađenje i materijala radnog predmeta.

- Za zadate radne predmete različite složenosti:

- prilagođava radionički crtež izradi programa za CNC strug;

- određuje potrebne nulte tačke;

- definiše dodatke za obradu;

- definiše prilaz alata i odmicanje alata od radnog predmeta;

- bira rezne alate; - bira stezne alate; - bira kontrolne

alate; - bira režime

obrade. - Izrađuje

program, koristeći funkcije za pravolinijsko i kružno kretanje,

- Stiče radne navike.

- Razvija smisao za preciznost u radu.

Vježbe: - Projektni zadaci. - Izrada programa

sa odabirom parametara vezanim za obradu (parametri vezani za površinu obrade, putanju i kretanja alata pri obradi, režimima obrade, alatima, prilazom alata i odmicanjem alata od radnog predmeta) i simuliranjem obrade za: - Grubo i fino

struganje i struganje radijusa za profile/konture različite složenosti, - Bušenje na

strugu, uzduž ose radnog predmeta i upravno na osu radnog predmeta, - Izradu navoja na

strugu, - Izradu žljebova

na strugu, - Radni predmet sa

80


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikprograma za CNC strugova.

pomoćne funkcije i podprograme.

- Generiše kod u zavisnosti od tipa CNC mašine (upravljačkog procesora).

konturama različite složenosti, sa struganjem, bušenjem, obradom radijusa, glodanjem i rezanjem navoja. mašine

81




ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikIzrada programa za CNC glodalice- Zna elemente

koji utiču na izbor režima obrade kod CNC glodalice.

- Zna da odredi karakteristične tačke za kretanje alata.

- Objašnjava značaj određivanja karakterističnih nultih tačaka mašine, alata i radnog predmeta.

- Objašnjava pojam kompenzacija prečnika alata.

- Objašnjava razliku između apsolutnog i relativnog koordinatnog sistema.

- Navodi pravila za pisanje programskih rečenica i programa kod CNC glodalice.

- Zna da koristi g i m funkcije i podprograme.

- Uočava povezanost izbora režima obrade, alata, sredstva za hlađenje i materijala radnog predmeta.

- Za zadate radne predmete različite složenosti:

- Prilagođava radionički crtež izradi programa za CNC glodalicu.

- Određuje potrebne nulte tačke.

- Definiše dodatke za obradu.

- Bira rezne alate. - Bira stezne alate. - Bira kontrolne

alate. - Bira režime

obrade. - Izrađuje

program, koristeći funkcije za pravolinijsko i kružno kretanje, pomoćne funkcije i podprograme.

- Razvija interesovanje prema tehnici.

Vježbe: Projektni zadaci- Izrada programa

sa odabirom parametara vezanim za obradu (parametri vezazani za površinu obrade, putanju i kretanja alata pri obradi, režimima obrade, alatima, prilazom alata i odmicanjem alata od radnog predmeta) i simuliranjem obrade za: - Ceono glodanje. - Glodanje

žljebova. - Bušenje pri

glodanju. - Glodanje po

konturi. - Glodanje po

krivoj liniji. - Ceono glodanje,

glodanje žljebova, bušenje pri glodanju, glodanje po konturi, glodanje po krivoj liniji.

Priprema tehničko-tehnološke dokumentacije- Navodi sadržaj

tehničko-tehnološke dokumentacije.

- Obrazlaže namjenu i sadržaj:

- plana obrade, - operacionog lista, - plana stezanja,

- Uočava podatke na radioničkom crtežu, bitne za definisanje postupka obrade. - Pronalazi vezu

između kvaliteta i metoda obrade. - Uočava greške

obrade, analizira

- Razvija sistematičnost u radu.

Vježbe: - Pregled i analiza

uzoraka tehničko-tehnološke dokumentacije. - Za radni predmet

koji se izrađuje na CNC strugu, za zadatu operaciju izrada:

82


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- plana alata, - plana

(podešavanja) mašina, - programskog

lista. - Definiše pojam

kvaliteta obrađene površine, pojam tačnosti obrade, dimenzija, oblika, položaja. - Zna uzroke koji

utiču na kvalitet obrađene površine. - Zna

karakteristike stezanja kad se radni predmet izrađuje iz pripremaka i šipkastog materijala. - Navodi elemente

režima obrade. - Objašnjava izbor

režima obrade u zavisnosti od materijala radnog predmeta. - Navodi osnovne

karakteristike tehnoloških procesa kod proizvodnje sa mašinama sa numeričkim upravljanjem. - Razumije i

objašnjava povezanost projektovanja tehnoloških procesa kod proizvodnje sa mašinama sa numeričkim upravljanjem i:

osnovne uzroke i metode postizanja tačnosti i kvaliteta obrade. - Analizira uticaj

zahtjeva na radioničkom crtežu na tok procesa obrade. - Uočava uticaj

režima na greške obrade. - Uočava uticaj

stezanja na greške obrade. - Na osnovu

radioničkog crteža gotovog radnog predmeta koji se obrađuje na CNC strugu za zadatu operaciju radi: - operacioni list, - plan stezanja, - plan alata, - program. - Na osnovu

radioničkog crteža gotovog radnog predmeta koji se obrađuje na CNC glodalici za zadatu operaciju radi: - operacioni list, - plan stezanja, - plan alata, - program.

- Ovladava planiranjem tehnološkog postupka za radne predmete različite složenosti (sa definisanjem plana obrade

- Stiče naviku planiranja i prilagodjavanja plana potrebama promjena.

- Osposobljava se za samostalan rad.

- operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - program. - Za radni predmet

koji se izrađuje na CNC glodalicu, za zadatu operaciju izrada: - operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - programa.

- Izrada programa za osnovne oblike struganja i glodanja. - Izrada programa

za zahtjevnije oblike struganja i glodanja. - Upis i simulacija

programa i unos mogućih korekcija programa za osnovne oblike struganja i glodanja. - Izrada programa

za zahtjevnije oblike struganja i glodanja. - Upis i simulacija

programa i unos mogućih korekcija.

Projektni zadaci- Izrada

tehnološkog postupka za radne predmete različite složenosti sa operacijama struganja i glodanja, uz izradu

83


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- konstrukcione

dokumentacije i tehnologičnosti konstrukcije, - konstruktivne

analize crteža, - tehnološke

analize crteža, stepena tehnološke složenosti obrade, proizvodnost tehnološkog procesa, tipa i obima proizvodnje, - vrste pripremaka

i dodataka za obradu, - izbor alata i

pribora, - izborom vrsta i

redosleda operacija, specifičnosti CNC mašina i vrsta operacija i zahvata.

/redosleda operacija/ i izradom operacionih listova, plana stezanja, plana alata i izradom programa).

odgovarajućih programa.

CNC mašine za obradu deformacijom- Obrazlaže

mogućnost primjene numeričkog upravljanja pri obradi deformacijom.

- Definiše glavne zadatke numeričkog upravljanja kod obrade deformacijom.

- Razvija interesovanje prema novim tehnologijama.

CNC mašine za savijanje cijevi- Zna princip rada

CNC mašina za savijanje cijevi. - Objašnjava

karakteristike CNC sistema koji se primjenjuju na mašinama za savijanje. - Navodi strukturu

programa CNC mašina za

- Uočava elemente koji utiču na smanjenje vremena obrade kod CNC mašine za savijanje u odnosu na konvencionalne.

- Razvija odgovornost prema kvalitetu rada.

Seminaraki rad- CNC prese za

savijanje cijevi.

84


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniksavijanje cijevi.

CNC makaze za rezanje limova- Zna princip CNC

makaze za rezanje limova. - Navodi strukturu

programa CNC makaza za rezanje limova.

- Uočava elemente koji utiču na smanjenje vremena obrade kod CNC makaza za rezanje limova u odnosu na konvencionalne.

- Stiče preciznost u radu.

Seminaraki rad- CNC makaze za

rezanje limova.

CNC mašine za prosijecanje i probijanje - Zna princip rada

CNC mašina za prosijecanje i probijanjen- Navodi alate i

pribore za prosijecanje i probijanje na CNC mašinama. - Navodi strukturu

programa CNC mašina za prosijecanje i probijanje.

- Uočava elemente koji utiču na smanjenje vremena obrade kod CNC mašina za prosijecanje i probijanje u odnosu na konvencionalne. - Definiše

specifičnosti projektovanja tehnologije za CNC mašine za prosijecanje i probijanje.

- Razvija stručnost i profesionalnu odgovornost.

Seminaraki rad- CNC prese za

prosijecanje i probijanje.

CNC obradni sistemi za nekonvencionalne metode obrade- Navodi opšte

karakteristike i vrste nekonvencionalnih metoda obrade. - Objašnjava

princip rada: - ultrazvučne

metode, - elektroerozione

obrade, - laserske obrade, - lektrohemijske

obrade, - obrazlaže suštinu

kombinovane metode.

- Uočava prednosti i nedostatke nekonvencionalnih metoda obrade. - Upoređuje

karakteristike pojedinih vrsta obrade. - Pronalazi

primjere primjene pojedinih vrsta nekonvencionalnih metoda obrade.

- Stiče osjećaj za red i urednost u radu.

Seminarski rad

- Specifičnosti projektovanja tehnologije za CNC mašine za nekonvencionalne metode obrade.

CNC mjerne mašine- Navodi opšte

karakteristike, primjenu, podjelu

- Analizira specifičnosti programiranja

- Stiče naviku provjeravanja kvaliteta

85


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniki strukturu CNC mjernih mašina.

- Objašnjava projektovanje tehnologije mjerenja na CNC mjernim mašinama, primijenjene metode, sistem pribora za mjerenje.

CNC mjernih mašina.

urađenog posla.

Primjena CAD/cam sistema i automatizovana proizvodnja - Razumije i

objašnjava pojam cam (Computer Aided Design). - Razumije i

objašnjava koncept CAD-Cam (Computer Aided Manufacturing). - Objašnjava kako

se uz pomoć odgovarajućeg CAM softvera: - definiše putanja

alata, - biraju tehnološki

parametri obrade, - bira odgovarajući

rezni, stezni i mjerni alat, - bira postupak i

vrsta obrade, - simulira proces

obrade radnog predmeta, - vrše potrebne

korekcije i popravke programa, - vrši

postprocesiranje, - salje program

mašini, - vrši provjera

programa na

- Primjenom odgovarajućeg cam softvera za radne predmete manje složenosti: - Definiše

geometriju, - Definiše

tehnologiju, - Vrši provjeru

programa i simulaciju, - Za dati model

radnog predmeta prenosi iz CAD u CAM program. - Za prenešeni

model, uz pomoć odgovarajućeg softvera: - bira putanju

alata, - bira tehnološke

parametre obrade, - bira odgovarajući

alat (rezni, stezni, mjerni), - bira postupak i

vrsta obrade, - simulira proces

obrade radnog predmeta, - analizira proces

obrade i vrši potrebne korekcije i


- Razvija interesovanje prema nauci i tehnici

Seminarski radovi- CAQ- CAE - CAPP

Projektni zadatak- Prenošenje

modela radnog predmeta iz CAD u CAM program, određivanje putanje alata, izbor alata, izbor vrsta obrade i tehnoloških parametara, simuliranje procesa obrade i po potrebi korekcija programa, postprocesiranje, slanje programa mašini. - Formiranje

tehničke dokumentacije pomoću računara.

86


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikmašini i unose potrebne izmjene, - provjerava

tačnost oblika i dimnenzija radnog predmeta, - poznaje postupak

formiranja tehničke dokumentacije pomoću računara, - razumije

koncepte CAQ, CAE CAPP.

popravke programa, - vrši

postprocesiranje, - salje program

mašini, - testira program

na mašini i poslije analize unosi potrebne korekcije, - izrađuje probni

komad i provjerava tačnost dimnenzija, - izrađuje prvi

komad na mašini, uz kontolu odstupanja oblika i dimenzija, - analiza proces

obrade radnog predmeta na mašini i po potrebi vrši promjenu pojedinih elemenata procesa obrade.

Napomena: projektni zadaci mogu biti obrađeni problemski, korišćenjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. samostalnim radom učenika u grupama, u sljedećim koracima: informisanje, planiranje, odlučivanje, realizacija, kontrola i procjena (evaluacija).

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- Z. Milojević: Tehnologija obrade za kompjuterski upravljane mašine,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - V. Bratić, A. Jovanović: Inženjerski priručnici za ručno i automatsko

programiranje NC i CNC mašina alatki, Tehnička škola, Smederevo, 2008. - N. Popović: Programiranje numerički upravljanih mašina, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1999. - L. Filković: Tehnološki postupci sa kontrolom, za tehničare numerički

upravljanih mašina, Zavod za udžbenike, Beograd, 2004. - M. Dimitrić, V. Dimić: Tehnologija obrade na nu mašinama, prerađeno za

tehničare NU mašina, Zavod za udžbenike, Beograd, 2004. - G. Mirkov, V. Potkonjak, R. Mirković, P. Maksimović: Automatizacija

proizvodnje i fleksibilni proizvodni sistemi za tehničare nu mašina, Zavod za udžbenike, Beograd, 2003.

87

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se realizuje u specijalizovanoj učionici sa 15 personalnih

računara sa odgovarajućim upravljačkim programima za CNC mašine, CAD i cam softverima i odgovarajućom perifernom opremom. Učionica treba da ima omogućen pristup internetu. Računari moraju biti opremljeni odgovarajućim CAD softverom, cam softverom i odgovarajućim upravljačkim programima za mašine alatke za izvođenje nastave. - Učionica treba da ima i: - didaktički CNC strug i didaktičku CNC glodalicu, - uređaj za podešavanje alata, - odgovarajće rezne, stezne i mjerne i kontrolne alate i pribore, - tehničko didaktičke modele, didaktičke modele od originalnih dijelova,

plakati, katalozi, skice i šeme, - za nastavnika treba da je opremljeno jedno radno mjesto sa pc, lcd

projektorom, skenerom, štampačem i ploterom i projektnim platnom.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi, - projektnih zadataka u svakom klasifikacionom periodu rade se najmanje

četiri projektna zadataka, (od kojih je zadnji obavezan), - praktičnih radova na vježbama. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih



8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta: - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: - Diplomirani inženjer mašinstva.


Znanja Povezanost sa drugim predmetima

Predmeti Znanja- Priprema tehničko-

tehnološke dokumentacije

- Tehnologija obrade - Tehnološki postupci

- CNC mašine- CNC strugovi- CNC glodalice

- Tehnologija obrade- Praktična nastava

- Teorijske osnove obrade rezanjem- Struganje- Glodanje

- CNC mašine- CNC strugovi- CNC glodalice

- Praktična nastava - Izrada dijelova na CNC strugu- Izrada dijelova na CNC

glodalici- Primjena CAD/CAM

sistema i automatizovana proizvodnja

- Praktična nastava - Automatsko programiranje

88

89

1.2.7. PREDUZETNIŠTVO

1. Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO


RazredVrste nastave


na nastava

IIIIIIIV 40 26 66

Ukupno 40 26 66

3. Opšti ciljevi nastave- Razvijanje preduzetničke sposobnosti. - Sticanje znanja o razvoju biznis ideje. - Sticanje znanja o izradi biznis plana. - Sticanje znanja i vještina za osnivanje privrednog društva. - Sticanje znanja i vještina za upravljanje malim privrednim društvom. - Osposobljavanje za rad u timu. - Osposobljavanje za primjenu moderne vrste komunikacije. - Osposobljavanje za prezentovanje rezultata rada uz pomoć savremenih

tehnologija.

90

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljeviRazred: ČETVRTI


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikBiznis ideja i biznis plan- Upoznaje pojam

biznis ideja. - Opisuje nastanak

biznis ideje. - Nabraja i

opredjeljuje se za poslovnu ideju. - Nabraja moguće

vrste djelatnosti. - Opisuje pojam

biznis plana. - Upoznaje

pojmove: vizija, misija, strategija, ciljevi. - Upoznaje

postupak istraživanja tržišta. - Upoznaje

pojmove: marketing plan i plan prodaje. - Opisuje elemente

finansijskog plana privrednog društva. - Objašnjava

neophodnost očuvanja životne sredine. - Rezimira biznis

plan. - Prezentuje biznis

plan.

- Suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja. - Uviđa važnost

izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja podrške, kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora). - Razlikuje

pojmove: vizija, misija, strategija.

- Kroz primjere obrazlaže ciljeve privrednog društva.

- Kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru.

- Izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji.

- Izvodi zaključak o potencijalnim kupcima / korisnicima usluga.

- Vrši opis proizvoda / usluga.

- Uviđa značaj

- Razvija smisao za kreativnost.

- Razvija sposobnost postizanja kompromisa.

- Razvija analitičko mišljenje. - Razvija

odgovornost u radu. - Razvija stručnost. - Razvija marljivost

i preciznost.

- Poželjno je učenicima ukazati na primjere. - Organizovati

prisustvo predstavnika realnog privrednog društva. - Primjena tehnika

za unapređenje razmišljanja, npr. eksperiment “šest šešira“.

- Kao model može da posluži biznis plan realnog privrednog društva.

- Pripremiti integralnu cjelinu od elemenata biznis plana.

91


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniksprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluga.

- Kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva.

- Sarađuje kod izrade plana očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo.

- Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana.

- Kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana.

Osnivanje privrednog društvaIme privrednog društva- Nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva.

- Opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti.

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje.

- Rad u grupama: učenici predlažu moguća rješenja a nakon toga, kroz diskusiju, donose odluku.

Vizuelni identitet privrednog društva- Upoznaje

elemente i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva.

- Oblikuje vizuelni identitet privrednog društva.

- Stiče radne navike. - Rad na računaru:

učenici koriste programe za obradu teksta i slika.

Registracija privrednog društva

- Popunjava formulare za registraciju

92


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Upoznaje

postupak registracije privrednog društva.

- Opisuje moguće oblike organizovanja privrednog društva.

privrednog društva.

- Sprovodi aktivnosti na pribavljanju pečata i štambilja.

Otvaranje računa kod poslovne banke- Opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke.

- Popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke.

- Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke.

- Izrada organograma privrednog društva.

Poslovni kodeks preduzeća- Upoznaje pojam

poslovni kodeks privrednog društva

- Nabraja elemente poslovnog kodeksa.

- Popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke.

- Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke.

Organizaciona struktura privrednog društva- Upoznaje tipove

organizacione strukture privrednog društva.

- Pronalazi sličnosti i razlike između različitih tipova organizacionih struktura privrednog društva.

Rad u sektorima i poslovanje privrednog društva- Upoznaje

različite nivoe upravljanja privrednim društvom.

- Upoznaje postupak zasnivanja

- Pronalazi sličnosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim društvom.

- Popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu.

- Učestvuje u izradi

- Razvija sposobnost snalaženja u hijerarhiji socijalnih odnosa.

- Kao model može da posluži konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj štampi.

93


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikradnog odnosa u privrednom društvu.

- Upoznaje postupak izrade godišnjeg izvještaja o radu.

jednostavnog godišnjeg izvještaja o radu.

Služba opštih poslova- Nabraja i opisuje

aktivnosti u okviru službe opštih poslova.

- Obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog društva i sa eksternim partnerima.

- Tehnički održava internet sajt privrednog društva.

- Salje i prima poštu i druge službene materijale.

- Razvija spremnost i sposobnost za saradnju.

- Razvija odgovornost u radu.

- Rad u grupama od tri do pet učenika.

- Upotrebljava kancelarijsku opremu (telefon, faks, fotokopir aparat, skener, štampač).

Sektor marketing- Upoznaje pojam

marketinga. - Opisuje postupak

istraživanja tržišta.

- Upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija.

- Kroz primjere obrazlaže strukturu asortimana proizvoda/usluga.

- Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluga.

- Kroz primjere obrazlaže važnost i načine promocije.

- Upoređuje moguća rješenja za reklamni slogan i reklamnu poruku privrednog društva.

- Upoređuje moguće forme i sadržaje reklamnog materijala.

- Razvija komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost.

- Rad na računaru: učenici koriste programe za obradu teksta i slika, kao i programe za elektronsku komunikaciju.

- Izrada reklamnog materijala

94


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Planira način

reklamiranja privrednog društva, odnosno proizvoda/usluge.

- Kroz primjere obrazlaže moguće načine distribucije.

Sektor komercijala- Upoznaje vrste i

elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje.

- Izrađuje ponudu, porudžbenicu, predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje.


Sektor finansija i računovodstvo- Opisuje postupak

obračuna zarada. - Opisuje način

obračuna poreza i doprinosa.

- Upoznaje blagajničke poslove.

- Upoznaje postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja.

- Kroz primjere obrazlaže način obračuna zarada, poreza i doprinosa.

- Obavlja blagajničke poslove.

- Obavlja poslove plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja.

- Podstiče razvoj tačnosti, preciznosti i urednosti.

- Formira stav o preuzimanju odgovornosti.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- V. Vukotić: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - J. Manojlović, S. Ignjatović: Poslovna i službena korespondencija za I

razred, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Bogdanović, G. Ivanišević: Osnovi ekonomije za I razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - D. Dragiđić, B. Ilić, B. Medojević, M. Pavlović: Osnovi ekonomije za II

razred, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - R. Rajović: Osnovi prava za I razred, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2004. - Publikacija Moj biznis, Montenegro biznis alijansa, Podgorica, 2004. - H. Potit: Kako započeti sopstveni biznis, CID, Podgorica, 1997.

95

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Učionica sa najmanje pet računara snabdjevenih adekvatnom

programskom opremom, fax, telefon, skener, štampač, fotokopir aparat. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Usmena provjera znanja najmanje jednom u klasifikacionom periodu. - Pisani radovi učenika. - Rad na vježbama (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu). - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih




9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomirani ekonomista.


Predmeti Znanja- Oblikovanje vizuelnog

identiteta privrednog društva

- Usmena i pisana komunikacija

- Održavanje internet sajta

- Izrada reklamnog materijala

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu

- Multimedijalno predstavljanje informacija

- Internet- Korišćenje računarskih

progama kao vida komuniciranja

- Biznis plan- Osnivanje preduzeća- Poslovanje preduzeća

- Organizacija rada i sistem kvaliteta

- Organizacija proizvodnje

96

1.2.8. PRAKTIČNA NASTAVA

1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA


RazredVrste nastave


na nastava

I 144 144II 144 144III 180 180IV 165 165

Ukupno 633 633

Praktična nastava: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika.

3. Opšti ciljevi nastave- Uočavanje važnosti organizovanja rada i racionalnog korišćenja

materijala i energije. - Upoznavanje sa principima rada alata i uređaja potrebnih za kvalitetno

obavljanje posla. - Usvajanje osnovnih znanja o tehnološkim postupcima ručne i mašinske

obrade i izrade dijelova. - Uz pomoć tehničke dokumentacije određivanje funkcije elemenata i

sklopova. - 3D zapisivanje podataka za komponente i sklopove. - Konstruisanje 3D modela vodeći računa o karakteristikama materijala i

postupcima proizvodnje. - Usvajanje osnovnih znanja o tehnološkom postupku obrade materijala i

izrade dijelova. - Ovladavanje znanjem i vještinama iz oblasti CNC tehnilogija. - Izrada elementa proizvodnim postupcima na CNC mašinama. - Primjena postupka mjerenja i provjere, dokumentacije i procjene

rezultata svoga rada. - Sastavljanje, mijenjanje i unapređenje programa za CNC mašine alatke. - Pravljenje virtuelnih proizvoda vodeći računa o montažnim i tehnikama

spajanja. - Sastavljanje tehničke dokumentacije od zapisanih podataka. - Primjena normi i smjernica za obezbjeđivanje kvaliteta procesa i

proizvoda. - Vizualizacija i predstavljanje rezultata rada. - Poštovanje tehničkih propisa i standarda u radu. - Usvajanje stručno teorijskih i praktičnih znanja i vještina. - Ovladavanje tehnološkim postupkom sastavljanja i rastavljanja

podsklopova i sklopova. - Osposobljavanje za samostalno obavljanje posla, stručno odlučivanje i

usvajanje novih znanja. - Sticanje stručnih znanja o pravilnom korišćenju sredstava zaštite na radu

i zaštite životne sredine.

97



ciljeviPreporuke za


Upoznavanje radionice i radnog mjesta- Upoznaje

radionicu i radna mjesta.

- Upoznaje se sa pravilima rada i ponašanja u radionici.

- Poznaje pravila rada u radionici.

- Razvija odgovornost u radu.

- Razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju.

- Učenici se upoznaju sa načinom pisanja dnevnika praktične nastave.

- Svaki učenik samostalno vodi dnevnik.

- Dnevnik se ovjerava na kraju školske godine.

- Učenik je dužan da čuva dnevnik praktične nastave iz svih razreda, jer se ovjereni dnevnici prilažu uz prijavu na stručnom ispitu.

Zaštita na radu i zaštita okoline- Upoznaje se sa

propisima o zaštiti na radu.

- Navodi osnovne uzroke povrede na radu.

- Objašnjava pojam zamora i ulogu odmora, važnost osvjetljenja i mikroklime.

- Navodi i objašnjava:

- mjere i sredstva zaštite od mehaničkih povreda,

- mjere i sredstva zaštite od električne energije,

- mjere i sredstva

- Uvježbava postupke korišćenja sredstava zaštite na radu.

- Racionalno upotrebljava materijal i energiju.

- Pruža prvu pomoć. - Odlaže i reciklira

otpadne materije.

- Uviđa važnost pridržavanja pravila zaštite na radu.

- Uviđa važnost očuvanja životne sredine.

Vježbe: - Primjena

sredstava zaštite na radu.

- Pružanje prve pomoći.

- Odlaganje otpadnih materijala.

98


ciljeviPreporuke za


zaštite od pare, gasova, lako isparljivih materija,

- uzroke, mjere i sredstva zaštite od požara,

- pružanje prve pomoći.

- Upoznaje se sa mogućim izvorima zagađenja okoline.

- Objašnjava značaj zaštite životne sredine.

- Navodi i objašnjava mogućnosti ekonomičnog korišćenja energije i materijala.

- Objašnjava postupke uništavanja i odlaganja otpadnih materijala.

Tehničko - tehnološka dokumentacija- Upoznaje se sa

vrstama i značajem tehničko-tehnološke dokumentacije.

- Navodi pravila korišćenja tehničkih crteža, kataloga, tablica, dijagrama.

- Objašnjava pravila pri izradi tehničko- tehnološke dokumentacije.

- Upoznaje se sa postupcima arhiviranja i čuvanja dokumentacije.

- Čita i analizara tehničke crteže, uputstva, kataloge, tablice, dijagrame.

- Proučava uputstva za rad.


- Shvata značaj odgovornosti prema radu.

Vježbe: - Čitanje i

analiziranje tehničke dokumentacije.

Mjerenje i kontrolisanje

99


ciljeviPreporuke za


- Definiše pojam mjerenja i kontrolisanje.

- Upoznaje se sa vrstama mjernih jedinica si sistema.

- Upoznaje se sa metodama i greškama mjerenja.

- Upoznaje se sa podjelom i klasifikacijom mjerila:

- jednostruka mjerila (etaloni, tolerancijska mjerila, šabloni);

- višestruka mjerila (lenjiri, mjerila sa nonijusom, mikrometri, komparatori, mjerila za mjerenje uglova).

- Mjeri dužine radioničkim lenjirima, metrima i pantljikama.

- Pomoću šestara različith vrsta prenosi mjere sa radnog predmeta na mjerilo i obrnuto.

- Mjeri dužine pomičnim (kljunastim) mjerilom sa nonijusom i to:

- pomično dužinsko mjerilo,

- pomično dubinsko mjerilo,

- pomično visinsko mjerilo

- pomično mjerilo za rastojanja.

- Mjeri mikrometrima za spoljno, unutrašnje i dubinsko mjerenje kao i sa specijalnim mikrometrima.

- Komparatorom kontroliše odstupanje od određene mjere.

- Upotrebljava plan paralelna granična mjerila (etalone) za mjerenje i kontrolu unutrašnjih mjera,

- Bira i pravilno kontroliše tolerancijskim mjerilima,

- Upotrebljava specijalna mjerila za mjerenje zazora, zaobljenja, debljine žice, lima i drugo,

- Razvija smisao za tačnost i preciznost u radu.

- Shvata značaj kvaliteta proizvoda.

Vježbe: - Mjerenje pomičnim

mjerilom spoljašnjih, unutrašnjih i dubinskih mjera.

- Mjerenje mikrometrom spoljnih, unutrašnjih i dubinskih mjera.

- Mjerenje otstupanja pomoću komparatora.

- Mjeri i kontroliše unutrašnje mjere pomoću garniture etalona.

- Kontrola otvora i osovina tolerancijskim mjerilima.

- Mjerenje uglova pomoću univerzalnog uglomjera.

100


ciljeviPreporuke za


- Mjeri uglove uglomjerima (običnim, univerzalnim i optičkim),

- Upotrebljava garnituru etalona za mjerenje i kontrolu uglova,

- Određuje uglove trigonometrijskim metodama(sinusnim i tangentnim lenjirima),

- Kontroliše površine lenjirima i libelama,

- Cisti i održava mjerni i kontrolni alat.

Pribori za stezanje i pridržavanje- Upoznaje se sa

priborom za stezanje i pridržavanje.

- Navodi pravila stezanja.

- Navodi i objašnjava pravila održavanja i čuvanja pribora za stezanje i pridržavanje.

- Postavlja radni predmet u pribor za stezanje.

- Steže radni predmet mehaničkim priborom (paralelnim stegama, šapama, ekscentrima, oprugama, steznom glavom).

Vježbe: - Stezanja

(prihvatanja) raznih oblika obratka različitim priborima (paralelnim stegama, šapama, ekscentrima, oprugama, steznom glavom).

Ocrtavanje i obilježavanje- Objašnjava pojam

ocrtavanja i obilježavanja.

- Navodi alat i pribor za ocrtavanje i obilježavanje.

- Obrazlaže postupak ocrtavanja i obilježavanja.

- Bazira radni predmet i priprema površinu za ocrtavanje.

- Koristeći različite alate crta i obilježava zadate rupe, crta paralelne linije i linije paralelne ili normalne na osu predmeta, crta krugove i nanosi jednake podeoke.

- Uvježbava

- Stiče preciznost u radu.

Vježbe: - Ocrtavanje

pomoću šablona. - Vrši ocrtavanje, ,

lastinog repa” pomoću radioničkog crteža.

- Projektni zadatak 1: (I faza: vrši ocrtavanje ključa za bravu sa crteža ili pomoću uzorka).

- Projektni zadatak

101


ciljeviPreporuke za


ocrtavanje sa crteža, pomoću šablona i po uzorku.

- Obilježava slovima i brojevima.

- Održava alat i pribor za ocrtavanje i obilježavanje.

- Pridržava se pravila zaštite na radu.

2: (I faza: prema crtežu kutije od lima bez poklopca ocrtava na limu mrežu kutije).

Ručna obrada materijalaTurpijanje i grebanje- Upoznaje se sa

obradom turpijanja.

- Navodi vrste turpija (prema namjeni, obliku presjeka, obliku sječiva i prema finoći nasjeka).

- Upoznaje se sa obradom grebanjem.

- Navodi vrste grebača.

- Usavršava tehniku rada pri turpijanju.

- Bira turpiju u zavisnosti od namjene, oblika presjeka, oblika sječiva i finoće nasjeka.

- Obrađuje površine turpijanjem.

- Obrađuje otvore turpijanjem.

- Obrađuje lim turpijanjem.

- Pasuje i podešava razne oblike površina.

- Obrađuje površine pod uglom i oble površine.

- Održava i čisti turpije.

- Usavršava tehniku rada pri grebanju.

- Bira grebače u zavisnosti od oblika površine koja se obrađuje.

- Obrađuje površinu grebanjem.

- Kontroliše grebane površine.

- Shvata značaj preciznosti pri radu.

- Projektni zadatak 1: (II faza: izrada ključa turpijanjem prema crtežu).

Vježbe: - Izrađuje novu ili

vrši popravku kontrolne ploče grebanjem.

102


ciljeviPreporuke za


- Održava i oštri grebače.

Odvajanje materijala sječenjem i rezanjem- Navodi metode

odvajanja (sječenjem i rezanjem) materijala.

- Nabraja vrste sjekača.

- Objašnjava tehniku rada sjekačem.

- Navodi vrste makaza, uslove primjene, način rada i pravila rukovanja.

- Nabraja vrste testera, način rada i pravila rukovanja.

- Bira sjekač odgovarajuće geometrije u zavisnosti od materijala radnog komada.

- Uvježbava tehniku rada sa sjekačem.

- Oštri sjekače. - Sječe limove

(ručnim, polužnim) makazama.

- Reže materijal ručnom testerom (odsjecanje, zasjecanje, izrezivanje).

- Reže cijevi i šipkaste materijale sa okvirnim, trakastim i kružnim testerama.

- Reže materijal tocilima za sječenje.

- Pridržava se pravila zaštite pri sječenju i rezanju.

- Navikava se na tačnost.

Vježbe: - Sječenje

materijala sjekačem.

- Odsjecanje profila testerama.

- Projektni zadatak 2:

- (II faza: sječenje lima makazama (ocrtana mreža kutije na limu).

Bušenje, upuštanje i razvrtanje- Upoznaje se sa

obradom ručnog bušenja, upuštanja i razvrtanja.

- Navodi alat za bušenje, upuštanje i razvrtanje.

- Navodi pravila pri bušenju, upuštanju i razvrtanju.

- Bira alat u zavisnosti od zahtjeva.

- Steže pravilno burgiju.

- Priprema površinu za ocrtavanje i obilježava mjesto za bušenje.

- Bazira i pravilno steže radni predmet.

- Uvježbava radne postupke pri bušenju, upuštanju i razvrtanju.

- Razvija sigurnost i preciznost u radu.

Vježbe: - Bušenje, upuštanje

i razvrtanje rupa i otvora različitih dimenzija.

- Projektni zadatak 2:

- (III faza: bušenje rupa prema crtežu za kutiju od lima).

103


ciljeviPreporuke za


Izrada navoja- Upoznaje se sa

obradom izrade unutrašnjeg i spoljašnjeg navoja.

- Nabraja alat za izradu navoja.

- Objašnjava postupak izrade navoja.

- Bira alat za izradu navoja.

- Ručno urezuje i narezuje navoj.

- Koristi i uočava uticaj sredstava za hlađenje i podmazivanje na kvalitet navoja.

- Stiče samopouzdanje i sigurnost.

Vježbe: - Ručno urezivanje

navoja. - Ručno narezivanje

navoja (nareznicom i specijalnim glavama za narezivanje navoja na cijevima).

Obrada spajanjem Zakivanje- Objašnjava

postupak zakivanja.

- Navodi vrste zakovanih spojeva.

- Bira zakovice, alat i pribor za zakivanje.

- Izvodi ručno zakivanje.

Vježbe: - Zakivanje limova u

hladnom stanju. - Projektni zadatak

2: (IV faza: sastaviti kutiju od lima zakivanjem).

Lemljenje- Objašnjava

postupak mekog i tvrdog lemljenja.

- Upoznaje se sa opremom za lemljenje.

- Priprema površinu, alat i pribor za meko i tvrdo lemljenje.

Vježbe: - Meko lemljenje. - Tvrdo lemljenje.

Zavarivanje- Objašnjava

postupak zavarivanja.

- Navodi alat i pribor za elektrolučno zavarivanje.

- Navodi alate i pribore za gasno zavarivanje i sječenje.

- Priprema površinu, alat i pribor za elektrolučno zavarivanje, gasno zavarivanjei sječenje.

- Izvodi zavarivanje u horizontalnom položaju.

- Izvodi zavarivanje u vertikalnom položaju i iznad glave.

- Izvodi zavarivanje: - pod uglom,

unutra, spolja, - preklopno

zavarivanje, - tankih i debelih

- Shvata značaj zaštite na radu.

Vježbe: - Priprema

predmeta za zavarivanje.

- Elektrolučno zavarivanje.

- Gasno zavarivanje i sječenje.

104


ciljeviPreporuke za


limova vertikalno, - otvorenih i

zatvorenih profila, - uočava greške pri

zavarivanju.

105

Razred: DRUGI Informativni

ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijskiciljevi


učenik učenik učenikMašinska obrada materijalaOdsijecanje- Navodi i

objašnjava postupke mašinskog odsijecanja materijala.

- Navodi vrste mašinskih makaza, uslove primjene i način rada.

- Upoznaje tehnološki postupak i pravila rukovanja sa mašinskim makazama.

- Nabraja vrste mašinskih testera.

- Objašnjava način rada i pravila rukovanja sa testerama.

- Razlikuje i upoređuje makaze sa paralelnim nagnutim i kružnim noževima.

- Priprema radne komade za odsijecanje pomoću makaza.

- Odsijeca radne komade pomoću makaza sa ravnim noževima.

- Reže krivolinijske konture makazama sa kružnim noževima.

- Razlikuje i upoređuje okvirne, kružne i trakaste testere.

- Odsijeca materijal okvirnim i trakastim testerama.

- Održava i čisti mašinu, pribor i alat.

- Povezuje teorijska i praktična znanja.

Vježbe: - Odsijecanje

materijala mašinskim makazama.

- Odsijecanje materijala mašinskim testerama.

Probijanje i prosijecanje- Objašnjava

postupak probijanja i prosijecanja na presama.

- Nabraja i opisuje alate za probijanje i prosijecanje.

- Upoznaje mašine na kojima se obavlja proces probijanja i prosijecanja.

- Shvata razliku između probijanja i prosijecanja identifikuje konstruktivne dijelove alata.

- Postavlja i pričvršćuje alate na presu.

- Priprema radne komade za probijanje i prosijecanje.

- Probija i prosijeca limove i profile manjih debljina.

- Stiče tačnost i preciznost u radu.

Vježbe: - Probijanje i

prosijecanje limova pomoću alata na presama.

106


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenik- Cisti i održava

mašinu i alat. Savijanje- Objašnjava

postupak savijanja.

- Navodi vrste savijanja.

- Nabraja i opisuje alate za savijanje. Upoznaje mašine za savijanje i način rukovanja sa njima.

- Shvata postupak savijanja pomoću alata na presama.

- Identifikuje konstruktivne djelove alata za savijanje.

- Razlikuje univerzalne i specijalne alate za savijanje.

- Bira alat u zavisnosti od oblika i dimenzija radnog komada.

- Postavlja alat na presu.

- Savija limove, cijevi i profile.

- Održava mašinu i alat.

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje radnih zadataka.

Vježbe: - Savijanje

dvostrukog i jednostrukog ugaonika.

- Savijanje cijevi od čelika, bakra i mesinga.

Izvlačenje- Objašnjava proces

obrade izvlačenja. - Navodi i

objašnjava alate za izvlačenje.

- Upoznaje mašine za izvlačenje i način rukovanja sa njima.

- Shvata postupak izvlačenja pomoću alata na presama.

- Identifikuje konstruktivne djelove alata za izvlačenje.

- Upoređuje primjenu različitih profila prstenova za izvlačenje.

- Vrši izbor alata iMašine.

- Priprema radne komade za izvlačenje.

- Izvlači posude rotacionih i nerotacionih oblika.

- Održava radno mjesto.

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih i praktičnih znanja.

Vježbe: - Izvlačenje

cilindrične posude bez redukcije debljine zida.

Kovanje i presovanje

107


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave


postupak kovanja i presovanja.

- Navodi i objašnjava slobodno kovanje i kovanje u ukovnjima.

- Nabraja i opisuje alate za kovanje i presovanje.

- Upoznaje se sa mašinama za kovanje.

- Upoznaje se sa dodatnom opremom za kovanje i presovanje i higijensko - tehničkom zaštitom.

- Shvata proces kovanja.

- Vrši izbor mašine i alata za kovanje.

- Izrađuje predmete kovanjem.

- Održava mašinu i alat za kovanje.

- Shvata proces presovanja.

- Vrši izbor alata i pribora za presovanje.

- Identifikuje konstruktivne djelove alata za presovanje.

- Izrađuje predmete istosmjernim i suprotnosmjernim istiskivanjem.

- Razvija tačnost i bezbjednost na radu.

Vježbe: - Slobodno kovanje

predmeta jednostavnog oblika.

- Istosmjerno istiskivanje.

Struganje- Navodi i

objašnjava vrste mašina i alata za obradu struganjem.

- Upoznaje pomoćne pribore za struganje.

- Objašnjava pojam mjerodavnih režima obrade kod struganja.

- Opisuje postupak rada na strugu.

- Shvata i analizira proces struganja.

- Odabira mašinu, alat i pribor za struganje.

- Priprema i postavlja radne komade.

- Izrađuje struganjem predmete jednostavnog oblika.

- Pri izradi koristi mjerodavne režime rezanja.

- Stiče smisao za preciznost u radu.

Vježbe: - Izrada osovinice

struganjem.

Rendisanje- Nabraja i

objašnjava mašine i alate za obradu rendisanjem.

- Objašnjava korak i brzinu rezanja.

- Obrazlaže postupak rada.

- Shvata proces rendisanja.

- Bira mašinu i alat u zavisnosti od obrade.

- Pri izradi koristi mjerodavne režime obrade.

- Razvija tačnost i preciznost u radu.

Vježbe: - Izrada žlijeba za

klin. - Obrada profilnih

površina rendisanjem.

108


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenik- Izrađuje žljebove

rendisanjem. Bušenje, proširivanje, razvrtanje- Navodi i

objašnjava vrste mašina i alata za obrade bušenja, proširivanja i razvrtanja.

- Obrazlaže mjerodavne režime obrade za bušenje, proširivanje i razvrtanje.

- Objašnjava postupke bušenja, proširivanja i razvrtanja.

- Objašnjava tolerancijka mjerila za kontrolu otvora i rupa.

- Shvata procese obrade otvora i rupa.

- Razlikuje alate za bušenje, proširivanje i razvrtanje.

- Vrši izbor mašine, alata i pribora za bušenje.

- Priprema radne komade za bušenje.

- Buši, proširuje i razvrće rupe i otvore na bušilicama.


- Održava i čisti mašinu, alat i pribor.

- Kontroliše prečnike otvora i rupa kontrolnim čepovima.

- Stiče smisao za preciznost.

- Razvija osjećaj za red i urednost radnog mjesta.

Vježbe: - Bušenje,

proširivanje i razvrtanje otvora i rupa na bušilici.

- Kontrola prečnika otvora i rupa.

Glodanje- Navodi vrste

glodanja. - Nabraja i

objašnjava mašine i alate za obradu glodanjem.

- Navodi pomoćne pribore za pozicioniranje obratka i alata.

- Objašnjava mjerodavne režime obrade glodanjem.

- Objašnjava postupak glodanja.

- Shvata proces glodanja.

- Razlikuje vrste glodanja.

- Bira mašinu, alat i pribor za glodanje.

- Pozicionira i steže radne komade.

- Rukuje podeonim aparatom.

- Obavlja zahvate glodanja na radnim komadima.


- Održava mašinu,

- Stiče smisao za preciznost u radu.


Vježbe: - Izrada predmeta

glodanjem.

109


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikalat i pribor.

Brušenje, glačanje- Navodi

karakteristike i oblike alata za brušenje i glačanje.

- Nabraja osnovne vrste mašina za brušenje i glačanje.

- Objašnjava mjerodavne režime obrade pri brušenju.

- Opisuje postupak brušenja i glačanja.

- Razlikuje brušenje i glačanje.

- Poznaje građu i karakteristike alata za brušenje i glačanje.

- Bira mašinu i alat u zavisnosti od površine koja se obrađuje.

- Pri izradi koristi mjerodavne režime.

- Priprema radne komade za brušenje i glačanje.

- Brusi i glača radne komade.

- Održava radno mjesto.


Vježbe: - Brušenje ravnih

površina. - Brušenje

spoljašnjih cilindričnih površina između šiljaka.

- Oštrenje alata na brusilici.

Izrada navoja- Nabraja postupke

izrade navoja. - Upoznaje noževe

za izradu spoljašnjih i unutrašnjih navoja na strugu.

- Objašnjava postupak izrade navoja na strugu.

- Upoznaje alat za izradu navoja na bušilici.

- Objašnjava postupak izrade navoja na bušilici.

- Navodi glodala za izradu navoja.

- Objašnjava postupak izrade navoja glodanjem.

- Opisuje tocila za izradu navoja.

- Objašnjava

- Razlikuje i analizira postupke izrade navoja.

- Bira alat za izradu navoja na strugu.

- Koristi i uočava uticaj sredstava za hlađenje i podmazivanje na kvalitet navoja.


- Urezuje i narezuje navoje na strugu.

- Reže navoj pomoću nareznice.

- Poznaje alat za izradu unutrašnjeg navoja na bušilici.

- Urezuje navoj pomoću mašinskih ureznika.

- Razlikuje glodala


- Svjestan je značaja kvaliteta proizvoda.

Vježbe: - Izrada spoljašnjeg

i unutrašnjeg navoja struganjem.

- Izrada unutrašnjeg navoja na bušilici.

- Izrada navoja glodanjem.

- Izrada navoja brušenjem.

- Mjerenje i kontrola navoja.

110


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikpostupak izrade navoja naBrusilici.

- Objačnjava mjerila za mjerenje i kontrolu navoja.

za izradu navoja. - Izrađuje navoje

glodanjem. - Upoređuje

jednoprofilna i višeprofilna tocila za izradu navoja.

- Izrađuje navoje. - Brušenjem. - Mjeri spoljašnji,

srednjiI prečnik jezgra navoja.

- Mjeri ugao profila i korak zavojnice.

Izrada ozubljenja- Navodi metode

izrade ozubljenja. - Nabraja i opisuje

alate za izradu ozubljenja.

- Glodanjem, rendisanjem, provlačenjem, brušenjem, ljuštenjem.

- Objašnjava postupke izrade ozubljenja.

- Objašnjava mjerila za mjerenje iKontrolu zupčanika.

- Razlikuje i analizira metode izrade ozubljenja.

- Bira glodala za izradu ozubljenja.

- Obrađuje međuzublje zupčanika profilisanim glodalom.

- Shvata značaj završne obrade i dobijanja proizvoda vISOke tačnosti.

- Bira tocilo za završnu obradu.

- Obavlja završnu Mobradu brušenjem. - Cisti i održava

mašine, alat i pribor.

- Mjeri debljinu zuba i širinu međuzublja.

- Kontroliše profil i pravac zuba.

- Shvata značaj kvalitetne izrade proizvoda.

Vježbe: - Izrada

međuzublja zupčanika glodanjem.

- Završna obrada zupčanika brušenjem.

- Mjerenje i kontrola zupčanika.

111

Razred: TREĆIInformativni



ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikOsnove rada sa programom za 3D modelovanje - Objašnjava

postupak i opcije pri instalaciji CAD programa.

- Opisuje načine pokretanja CAD programa.

- Navodi i obrazlaže režime rada CAD programa.

- Nabraja i objašnjava panoe i alatke.

- Definiše sistemske parametre.

- Instalira CAD program i razumije zahtjeve potrebne za njegov nesmetan rad.

- Pokreće CAD program.

- Analizira i upoređuje pojedine režime rada.

- Radi sa panoima i alatkama.

- Podešava parametre i veličine u CAD programu.


- Razumije potrebu pravilnog korišćenja informatičke terminologije.

- Vježba: instalacija i pokretanje CAD programa, moduli. Otvaranje režima Part, Assembly i Drawing i podešavanje okruženja. Dodavanje i brisanje alatki, prilagođavanje potrebama korisnika. Sistemska podešavanja.

CNC strugovi- Navodi i

objašnjava vrste CNC strugova.

- Nabraja dijelove struga i objašnjava njihovu funkciju.

- Upoznaje se sa postupkom rastavljanja i sastavljanja CNC struga.

- Opisuje karakteristike pogonskih sistema za glavno i pomoćno kretanje.

- Opisuje sisteme za izmjenu alata.

- Upoznaje se sa sistemima za podmazivanje i hlađenje.

- Objašnjava mjerene sisteme.

- Obrazlaže

- Razlikuje i upoređuje pojedine vrste CNC strugova.

- Razlikuje dijelove struga.

- Shvata ulogu i mjesto pojedinih dijelova struga.

- Rastavlja i sastavlja strug.

- Analizira pogonske sisiteme za glavno i pomoćno kretanje.

- Razlikuje i analizira sisteme za izmjenu alata.

- Shvata ulogu i karakteristike sredstava za podmazivanje i hlađenje.

- Razlikuje vrste mjernih sistema.

- Cisti i održava

- Shvata značaj urednosti i čuvanja opreme sa kojom radi.

- Uočava važnost nauke u sakodnevnom životu.

- Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.

Vježbe: CNC strugovi: - podjela, - funkcionisanje, - demontaža i

montaža, - dijelovi, - pogonski sistemi

za glavno i pomoćno kretanje,

- sistemi za izmjenu alata,

- sistemi za podmazivanje i hlađenje,

- mjerni sistemi, - rukovanje i

održavanje.

112


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikrukovanje i održavanje.

mašinu i radno mjesto.

CNC glodalice- Navodi i

objašnjava vrste CNC glodalica.

- Nabraja dijelove glodalica i objašnjava njihovu funkciju.

- Upoznaje se sa postupkom rastavljanja i sastavljanja CNC glodalica.

- Opisuje karakteristike pogonskih sistema za glavno i pomoćno kretanje.

- Opisuje sisteme za izmjenu alata.

- Upoznaje se sa sistemima za podmazivanje i hlađenje.

- Objašnjava mjerene sisteme.

- Obrazlaže rukovanje i održavanje.

- Razlikuje i upoređuje pojedine vrste CNC glodalica.

- Razlikuje dijelove glodalice.

- Shvata ulogu i mjesto pojedinih dijelova glodalice.

- Rastavlja i sastavlja glodalicu.

- Analizira pogonske sisiteme za glavno i pomoćno kretanje.

- Razlikuje i analizira sisteme za izmjenu alata.

- Shvata ulogu i karakteristike sredstava za podmazivanje i hlađenje.

- Razlikuje vrste mjernih sistema.

- Cisti i održava mašinu i radno mjesto.


- Razvija vještinu planiranja

- Stiče naviku provjeravanja urađenog posla.

- Razvija interesovanje prema novim tehnologijama.

Vježbe: CNC glodalica: - funkcionisanje, - demontaža i

montaža, - dijelovi, - pogonski sistemi

za glavno i pomoćno kretanje,

- sistemi za izmjenu alata,

- sistemi za podmazivanje i hlađenje,

- mjerni sistemi, - rukovanje i

održavanje.

Upravljački program CNC struga- Opisuje

upravljački program struga.

- Objašnjava postupak podešavanja i prilagođavanja upravljačkog programa CNC strugu.

- Demonstrira način unosa x koordinata.

- Objašnjava način

- Podešava i prilagođava upravljački program CNC strugu.

- Bira radius ili diametar mod za unos x koordinata.

- Bira način izmjene alata.

- Bira način unošenja koordinata.

- Povezuje teorijska i praktična znanja.

- Shvata značaj kvaliteta u radu i ispunjavanju radnih obaveza.

- Stiče osjećaj tačnosti i preciznosti u radu.

- Razvija smisao

Nastavu do kraja trećeg razreda realizovati kroz projekat: Na osnovu sklopnog crteža i radioničkih crteža pojedinih dijelova potrebno je: 1. Izraditi određene dijelova na CNC strugu: - Modifikovani

radionički crtež

113


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikizmjene alata.

- Opisuje način unosa rastojanja.

- Definiše parametre kružne interpolacije.

- Objašnjava ručni unos blokova programa i ručno vođenje alata.

- Demonstrira rad u modu ručnog vođenja alata.

- Utemeljuje programsko definisanje koordinatnog sistema predmeta obrade i dovođenje alata u početni položaj.

- Demonstrira pretpodešavanje alata na optičkom uređaju i tangiranjem predmeta obrade.

- Nabraja i opisuje alate i pribor za obradu na strugu.

- Objašnjava rad u automatskom modu programa.

- Opisuje način provjere NC koda.

- Obrazlaže autodijagnostiku.

- Vrši izbor parametara kružne interpolacije.

- Ručno unosi blokove programa.

- Radi u modu ručnog vođenja alata.

- Programski definiše koordinatni sistem predmeta obrade.

- Vrši pretpodešavanje alata na optičkom uređaju.

- Izvodi pretpodešavanje alata na mašini tangiranjem radnog predmeta.

- Održava i čisti mašinu, alate i pribor.

- Podešava broj obrtaja i brzinu pomoćnog kretanja.

- Uključuje rashladno sredstvo.

- Unosi program u upravljačku jedinicu.

- Poziva ranije unošene programe u upravljačku jedinicu.

- Briše učitani program iz memorije upravljačkog programa.

- Unosi korekcije

za red i urednost radnog prostora.

mašinskog dijela. - Izbor pripremka. - Operacijski

listovi. - Plan stezanja. - Plan alata. - Plan rezanja. - Podešavanje i

prilagođavanje upravljačkog programa.

- Programski list (NC kod).

- Priprema CNC struga za rad.

- Simulacija programa.

- Izrada dijela i kontrola tačnosti.

- 2. Uraditi 3D modele određenih dijelova.

114


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikalata.

- Premotava program.

- Otvara unešeni program.

- Provjerava NC kod.

- Manipuliše prikazima na ekranu.

- Radi autodijagnostiku.

Parametarsko skiciranje- Poznaje

okruženje za skiciranje.

- Poznaje postupak biranja objekta.

- Zna crtati linije, konstruktivnie linije i ose simetrije.

- Poznaje postupak crtanja krugova i lukova.

- Ilustruje postupak crtanja pravougaonika i poligona.

- Demonstrira postupak crtanja krivih linija i skiciranih tačaka.

- Objašnjava postupak crtanja elipsi i parabola.

- Poznaje alatke za prikazivanje crteža (Zoom to fit, Zoom to area, Zoom in-out, Zoom to selection, Pan, Previous view i Redraw).

- Zna postupak odsijecanja i produzivanja skiciranih objekata.

- Analizira razne metode pokretanja okruženja za skiciranje.

- Prilagođava okruženje za skiciranje.

- Bira objekte. - Invertuje

selekciju objekta-objekata.

- Crta linije, konstruktivne linije i ose simetrije i analizira razne opcije za njihovo crtanje.

- Crta krugove i lukove i razlikuje opcije za njihovo prikazivanje.

- Crta pravougaonik, paralelogram, crta poligone.

- Crta krive linije i upotrebljava kontrolne tačke.

- Postavlja skicirane tačke.

- Crta elipse, eliptične lukove i parabole.

- Uvećava ili umanjuje prikaz

- Razvija osjećanje odgovornosti.

- Razvija sposobnost opažanja.

- Razvija logičko zaključivanje.

- Povezuje uzroke i posljedice.

- Razvija analitičnost.

- Navikava se na tačnost.


115


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Poznaje postupak

zaobljavanja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak zarubljivanja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak kopiranja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak premještanja, rotiranja i promjene veličine skiciranih objekata.

- Poznaje postupak preslikavanja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak izrade linearnih šablona.

- Poznaje postupak izrade kružnih šablona.

- Zna unijeti tekst u okruženju za skiciranje.

- Poznaje postupak modifikovanja skiciranih objekata.

- Navodi i objašnjava geometrijske relacije.

- Poznaje pravila i postupke kotiranja skice.

- Poznaje postupak potpunog definisanja skice.

- Definiše svojstva presjeka zatvorenih skica ili stranica

crteža, pomjera prikazani dio crteža, poziva posljednji prikaz, osvježava ekran.

- Odsijeca skicirane objekte.

- Produžava skicirane objekte.

- Vrši zaobljavanje skiciranih objekata.

- Izvodi zarubljivanje skiciranih objekata.

- Kopira skicirane objekte, simetrično preslikava skicirane objekte.

- Crta dinamički preslikane objekte.

- Premješta skicirane objekte.

- Rotira skicirane objekte.

- Mijenja veličinu skiciranim objektima.

- Izrađuje linearne šablone.

- Pravi kružne šablone.

- Piše tekst u okruženju za skiciranje, postavlja tekst duž krive.

- Modifikuje skicirane objekte.

- Skicama dodaje geometrijske relacije.

- Kotira skice. - Mijenja kote

skica. - Shvata koncept

potpuno

116


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikobjekta i zna postupak njihovog proračuna.

definisanih skica. - Pregleda i

ispituje relacije koje su primijenjene na skice.

- Određuje obim, uglove, poluprečnike i rastojanja između linija, tačaka, površina i ravni na skicama, 3D modelima, sklopovima ili crtežima.

- Određuje svojstva presjeka (površinu, položaj težišta, moment inercije, polarni moment inercije, ugao između glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije).

Izrada dijelova jednostavnije geometrije na CNC strugu- Zna tehnološki

prilagoditi radionički crtež dijela.

- Poznaje kriterijume i postupak izbora pripremka.

- Navodi i poznaje faze projektovanja obradnog procesa za CNC mašine alatke.

- Poznaje specifičnosti konstrukcije radnog komada.

- Poznaje specifičnosti različitih

- Definiše projekcije koje odgovaraju položaju radnog komada na radnom stolu mašine.

- Prilagođava način kotiranja što lakšoj izradi programa.

- Crta modifikovani radionički crtež dijela.

- Bira pripremak za obradu na CNC strugu.

- Analizira aktivnosti projektovanja


- Razvija osjećaj odgovornosti prema potrebi pridržavanja propisanih standarda.

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti.


- Izgrađuje kriterijum za vrednovanje rezultata rada.

117


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniktehnoloških postupaka.

- Poznaje specifičnosti i mogućnosti obrade na CNC mašinama alatkama.

- Poznaje specifičnosti obrade sličnih dijelova na konvencionalinim mašinama.

- Definiše i zna plan obrade: opis radnog mjesta (mašine), spisak operacija, spisak zahvata, brojeve obrtaja, vrijednosti pomaka, izmjenu alata, analiza mogućnosti primjene i karakteristike sredstava za hlađenje i podmazivanje i sl.).

- Opisuje postupak izrade plana stezanja.

- Zna alate koji se koriste za obradu.

- Poznaje načine i karakteristike smještaja alata na CNC mašinama.

- Definiše plan alata.

- Zna projektovati putanju alata- izrada plana rezanja.

- Zna napisati program (NC

obradnog procesa za CNC mašine.

- Upoređuje projektovanje obradnog procesa za CNC mašine sa obradom dijelova na konvencionalnim mašinama.

- Identifikuje i shvata specifičnosti konstrukcije radnog komada, različitih tehnoloških postupaka i mogućnosti obrade na CNC mašinama.

- Daje opis radnog mjesta (mašine).

- Pravi redoslijed operacija i zahvata.

- Određuje režime obrade.

- Određuje način izmjene alata.

- Analizira mogućnosti primjene i karakteristike sredstva za hlađenje i podmazivanje.

- Crta operacijski list, pravi plan operacija i zahvata.

- Postavlja koordinatni sistem obratka mjerodavan za obradu.

- Bira karakteristične

- Razvija samopouzdanje.


- Svjestan je znacaja kontrole i kvaliteta proizvoda.

- Razvija osjećaj spretnosti i odgovornosti.

118


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikkod) za upravljački program CNC struga.

- Objašnjava postupak pripreme alata.

- Opisuje postupak pripreme pribora (stezača i držača).

- Objašnjava postupak postavljanja koordinatnog sistema predmeta obrade.

- Zna provjeriti NC kod

- Objašnjava postupak izrade i provjere komada.

tačke obradnog sistema.

- Prikazuje oslone površine pribora i uređaja za stezanje.

- Crta plan stezanja za pojedine operacije.

- Izrađuje i crta plan alata.

- Programira putanju odabrane tačke na alatu po konturi obratka.

- Izrađuje i crta plan rezanja.

- Piše nc kod, odnosno izrađuje programski list.

- Postavlja alate u nosače i podešava ih.

- Vrši identifikaciju alata.

- Priprema stezni pribor i postavlja radni komad u pribor.

- Dovodi klizače mašine u referentnu tačku radi usaglašavanja položaja alata i predmeta obrade.

- Simulacijom provjerava izvršavanje programa.

- Izrađuje komad i vrši kontrolu tačnosti.

- Cisti i održava mašinu, alate i pribore.

Konstruisanje 3D modela

119


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Poznaje postupak

izrade punih izvučenih elemenata.

- Poznaje postupak izrade osnovnih elemenata obrtanjem skice.

- Poznaje postupak dinamičkog rotiranja prikaza modela, mijenjanja orijentacije prikaza i rad sa režimima prikaza modela.

- Poznaje postupak dodjeljivanja materijala i tekstura modelima.

- Poznaje postupak izrade referentnih ravni.

- Poznaje postupak izrade referentnih osa.

- Poznaje postupak izrade referentnih tačaka.

- Poznaje postupak izrade referentnih kordinatnih sistema.

- Poznaje postupak pravljenja isječenih elemenata.

- Zna postupak izrade otvora.

- Zna postupak izrade navoja.

- Zna postupak zaobljavanja i zarubljivanja.

- Poznaje postupak izrade elementa

- Crta pun izvučeni osnovni element.

- Crta tankozidni izvučeni osnovni element.

- Crta pun obrtni osnovni element.

- Crta tankozidni obrtni osnovni element.

- Dinamički rotira prikaz i pregleda model iz raznih pravaca.

- Mijenja orijentaciju prikaza.

- Mijenja režime prikaza punog modela.

- Modelima dodjeljuje materijale i teksturu.

- Konstruiše referentne ravni.

- Konstruiše referentne ose.

- Konstruiše referentne tačke.

- Konstruiše referentne koordinatne sisteme.

- Pravi pune elemente operacijom isjecanja.

- Pravi otvore pomoću opcija simple hole i hole wizard.

- Narezuje navoje i analizira standardne veličine.

- Koristi jednostavno i složeno zaobljavanje.

- Razvija tehničku kulturu i osjećaj za red i urednost.

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada.



- Razvija spremnost za timski rad.

120


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikškoljkep

- Poznaje postupak izrade preslikanih elemenata.

- Poznaje postupak izrade lineranih i kružnih šablonskih elemenata.

- Poznaje postupak izrade elementa rebra.

- Poznaje postupak izrade i prikazivanja presjeka modela.

- Zna opcije za mijenjanje elemenata, isijecanje, kopiranje i brisanje.

- Poznaje postupke potiskivanja i vraćanja elemenata, preraspodjele elemenata, preimenovanja elemenata i vraćanja modela u raniju fazu izrade.

- Zna postupak izrade elemenata tipa loft.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž 2D putanje.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje.

- Poznaje postupak

- Obara ivice i tjemena modela.

- Razumije razne metode biranja.

- Pravi element školjke.

- Preslikava elemente, stranice i tijela.

- Pravi linearne i kružne šablone.

- Pravi šablon prema skici.

- Pravi šablon duž krive.

- Pravi šablon prema tabeli.

- Pravi element rebra.

- Prikazuje presjek modela.

- Uređuje elemente.

- Mijenja skice za elemente zasnovane na skici.

- Mijenja ravni skice.

- Mijenja elemente alatkom instant 3D.

- Isjeca, kopira i prenosi elemente i skice.

- Briše elemente i tijela.

- Potiskuje i vraća elemente.

- Premješta tijela. - Preraspoređuje

elemente. - Vraća model u

raniju fazu izrade.

- Preimjenuje elemente.

- Konstruiše element tipa loft.

- Konstruiše

121


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikizrade elemenata prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D putanje.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

element tipa sweep prostim izvlačenjem duž 2D putanje.

- Konstruiše element tipa sweep prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje.

- Konstruiše element tipa sweep prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje.

- Konstruiše element tipa sweep prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D putanje.

- Konstruiše element tipa sweep prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

122




ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenik Izrada dijelova složenije geometrije na CNC strugu- Zna tehnološki





- Poznaje specifičnosti različitih tehnoloških postupaka.



- Definiše i zna plan obrade: opis radnog mjesta (mašine), spisak operacija, spisak zahvata, brojeve obrtaja, vrijednosti pomaka, izmjenu alata, analiza mogućnosti primjene i karakteristike




- Bira pripremak za obradu na CNC strugu.

- Analizira aktivnosti projektovanja obradnog procesa za CNC mašine.



- Daje opis radnog mjesta (mašine).

- Pravi redoslijed operacija i


- Razvija osjećanje odgovornosti prema potrebi pridržavanja propisanih standarda.

- Stiče pozitivnu orijentaciju prema očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti.




- Stiče sigurnost i preciznost u radu

- Svjestan je značaja kontrole i kvaliteta proizvoda.

- Nastavu u četvrtom razredu realizovati kroz nastavak projkta započetog u trećem razredu.

- Na osnovu datog sklopnog crteža i radioničkih crteža pojedinih dijelova potrebno je:

- 1. Izraditi određene dijelove na CNC strugu:

- Modifikovani radionički crtež mašinskog dijela,

- izbor pripremka, - operacijski

listovi, - plan stezanja, - plan alata, - plan rezanja, - podešavanje i

prilagođavanje upravljačkog programa,

- programski list (NC kod, korišćenjem potprograma i Wizardsa),

- priprema CNC, struga za rad,

- simulacija programa,

- izrada dijela i kontrola tačnosti.

- 2. Uraditi 3D modele određenih dijelova.

- 3. Uraditi model sklopa i simulirati rad.

- 4. Izraditi

123


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniksredstava za hlađenje i podmazivanje i sl.).






- Zna napisati program (NC kod) za upravljački program CNC struga.




- Zna provjeriti nc kod.


zahvata. - Određuje režime

obrade. - Određuje način

izmjene alata. - Analizira

mogućnosti primjene i karakteristike sredstva za hlađenje i podmazivanje.



- Bira karakteristične tačke obradnog sistema.






- Piše nc kod, odnosno izrađuje programski list.

- Postavlja alate u nosače i podešava ih.


određene dijelove na CNC glodalici:

- Modifikovani radionički crtež mašinskog dijela.

- Izbor pripremka. - Operacijski

listovi. - Plan stezanja- Plan alata. - Plan rezanja. - Podešavanje i

prilagođavanje upravljačkog programa.

- Programski list - NC kod (za neke dijelove NC kod napisati bez, a za neke sa korišćenjem potprograma).

- Priprema CNC glodalice za rad.

- Simulacija programa.

- Izrada dijela i kontrola tačnosti.

- 5. Izrada tehničkog crteža detalja pomoću CAD softvera.

- 6. Izrada crteža sklopa pomoću CAD softvera.

- 7. Generisati NC kod za određene dijelove pomoću cam softvera (automatsko programiranje).

124


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Priprema stezni

pribor i postavlja radni komad u pribor.


- Simulacijom provjerava izvršavanje programa, izrađuje komad i vrši kontrolu tačnosti.


Konstruisanje 3D sklopova- Opisuje postupak

postavljanja komponeneti u dokument sklopa.

- Poznaje postupak sastavljanja komponenti pomoću Mate property managera.

- Poznaje postupak uklapanja komponenata pomoću opcije Smart mates.

- Objašnjava postupak sastavljanja komponenti pomoću referenci za uklapanje.

- Obrazlaže postupke pomjeranja i rotiranja pojedinačnih

- Uvozi i postavlja komponenete u dokument sklopa.

- Sastavlja komponenete koristeći uslove uklapanja: Oincident, Paralel.

- Concentric, Distance, Angle, Perpendicular, Tangent.

- Uklapa komponenete koristeći inteligentno uklapanje.

- Sastavlja komponenete pomoću referenci za uklapanje.

- Pomjera i rotira pojedinačne komponenete mišem, alatkama

- Razvija sposobnost opažanja.

- Razvija analitičnost.

- Razvija preciznost.

- Podiže tehničku kulturu.

- Stiče naviku planiranja i prilagođavanja plana potrebama promjena.

125


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikkomponenti.

- Navodi i objašnjava napredne uslove uklapanja-Symetric, Width, Distance i Angle.

- Nabraja i opisuje mehaničke uslove uklapanja-Cam, Gear, Rack pinion, Screw.

- Poznaje postupak mijenjanja komponenata i podsklopova, razlaganje podsklopova i zamjena komponenata.

- Navodi i objašnjava vrste šablona od komponenata u sklopu i postupak njihove izrade.

- Opisuje postupke-kopiranje, preslikavanje, kopiranje sa uslovima uklapanja.

- Objašnjava postupke-sakrivanje, potiskivanje i vraćanje komponenata i mijenjanje uslova providnosti.

- Zna provjeriti smetnje u sklopu i otkriti sukobe.

- Zna izraditi rastavljeno stanje sklopa.

- Poznaje postupak izrade skice sa linijom

Move componenet i Rotate componenet i pomoću ikonice koordinatnog sistema.

- Primjenjuje napredne uslove uklapanja.

- Koristi mehaničke uslove uklapanja.

- Briše komponente i podsklopove.

- Mijenja uslove uklapanja.

- Zamjenjuje objekte izabrane za uklapanje.

- Mijenja komponente i podsklopove.

- Razlaže podsklopove.

- Zamjenjuje elemente u podsklopovima.

- Pravi šablon vođen elementom.

- Izrađuje lokalni šablon.

- Pravi preslikane komponente.

- Sakriva i potiskuje elemente u sklopu.

- Mijenja stanje providnosti sklopa.

- Analizira i otklanja smetnje u sklopu.

- Otkriva sukobe dok je sklop u pokretu.

- Pravi rastavljeno

126


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikrastavljanja. stanje sklopa.

- Pravi skice sa linijama rastavljanja.

Izrada dijelova na CNC glodalici- Zna tehnološki





- Poznaje specifičnosti različitih tehnoloških postupaka.



- Definiše i zna plan obrade: opis radnog mjesta (mašine), spisak operacija, spisak zahvata, brojeve obrtaja, vrijednosti pomaka, izmjenu alata, analiza




- Bira pripremak za obradu na CNC glodalici.

- Analizira aktivnosti projektovanja obradnog procesa za CNC mašine.



- Daje opis radnog


- Razvija osjećanje odgovornosti prema potrebi pridržavanja propisanih standarda.

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti.





- Shvata značaj kontrole i kvaliteta proizvoda.

127


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikmogućnosti primjene i karakteristike sredstava za hlađenje i podmazivanje i sl.).






- Zna napisati program (NC kod) za upravljački program CNC glodalice.




- Zna provjeriti NC kod.


mjesta (mašine). - Pravi redoslijed

operacija i zahvata.

- Određuje režime obrade.

- Određuje način izmjene alata.

- Analizira mogućnosti primjene i karakteristike sredstva za hlađenje i podmazivanje.



- Bira karakteristične tačke obradnog sistema.






- Piše NC kod, odnosno izrađuje programski list.

- Postavlja alate u nosače i

128


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikpodešava ih.


- Priprema stezni pribor i postavlja radni komad u pribor.


- Simulacijom provjerava izvršavanje programa.

- Izrađuje komad i vrši kontrolu tačnosti.


Izrada tehničke dokumentacije pomoću računara- Poznaje postupak

generisanja standardnih prikaza alatkama: standard 3 view, Relative view i Predefined view.

- Zna postupak konstruisanja punog presjeka i polupresjeka.

- Zna postupak konstruisanja djelimičnog presjeka.

- Obrazlaže postupak konstruisanja izdvojenog presjeka.

- Objašnjava postupak konstruisanja

- Pravi tri standardna prikaza.

- Pravi prikaz punog presjeka i polupresjeka.

- Pravi prikaz djelimičnog presjeka.

- Pravi prikaz izdvojenog presjeka.

- Pravi prikaz uporednog presjeka.

- Pravi prikaz poprečnog presjeka.

- Pravi prikaz detalja.

- Pravi skraćeni prikaz.

- Briše i mijenja prikaze.


- Shvata značaj preciznosti u radu.



- Stiče rutinu. - Razvija urednost. - Stiče naviku

provjeravanja kvaliteta urađenog posla.

129


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikuporednog presjeka.

- Opisuje postupak konstruisanja poprečnog presjeka.

- Poznaje postupak generisanja prikaza detalja i skraćenog prikaza.

- Definiše format, zaglavlje i razmjeru crteža, postupak mijenjanja formata lista i dodavanja novih listova.

- Poznaje pravila i postupak kotiranja crteža.

- Opisuje postupak prikaza tolerancija dužina, uglova, oblika i položaja i dodavanja simbola za kvalitete obrađene površine.

- Poznaje postupak dodavanja oznaka centra, oznaka osa simetrije, označavanja otvora i navoja.

- Poznaje postupak generisanja sastavnice i označavanja dijelova.

- Poznaje postupak generisanja prikaza krajnjih položaja.

- Poznaje postupak generisanja

- Bira i analizira standardne formate crteža.

- Određuje razmjeru crteža.

- Postavlja zaglavlje na crtežu.

- Mijenja format lista.

- Dodaje nove listove u dokument crteža.

- Pravi korisnički definisane formate listova.

- Kotira crteže. - Unosi tolerancije

dužina, uglova, oblika i položaja na crtež.

- Dodaje simbole za kvalitet obrađene površine.

- Dodaje oznake centra i osa simetrije.

- Označava otvore na crtežu.

- Dodaje uprošćene prikaze navoja.

- Dodaje i popunjava sastavnicu na crtežima sklopa.

- Označava pojedine dijelove – komponente sklopa.

- Pravi prikaz krajnjih položaja, maksimalan i minimalan domet pokreta sklopa.

- Crta presjek sklopova, određuje šrafuru, bira komponente

130


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikprikaza presjeka sklopa.

koje će biti izostavljene prilikom presjecanja.

Automatsko programiranje (CAD-CAM koncept)- Poznaje postupak

prenošenja matematičkog modela radnog predmeta iz CAD u cam program.

- Zna izabrati potreban alat pomoću softvera.

- Definiše putanju alata.

- Poznaje postupak izbora tehnoloških parametara pomoću softvera.

- Zna izabrati metodu-strategiju rezanja (konturno, grubo, fino...) Pomoću softvera.

- Poznaje postupak simulacije procesa obrade pomoću softvera.

- Zna izvršiti ispravke u pojedinim sekvencama procesa obrade na računaru.

- Poznaje postupak postprocesiranja.

- Poznaje postupak formiranja tehničke dokumentacije pomoću računara.

- Zna postupak slanja programa mašini.

- Zna izvršiti provjeru

- Model radnog predmeta prenosi iz CAD u cam program.

- Bira i analizira odgovarajuće alate koristeći softver.

- Pravi putanju alata na računaru.

- Bira i analizira tehnološke parametre pomoću softvera.

- Bira strategiju rezanja.

- Simulira proces obrade na računaru.

- Analizira proces obrade i vrši eventualne korekcije.

- Vrši postprocesiranje.

- Formira tehničku dokumentaciju pomoću računara.

- Salje program mašini.

- Provjerava izvršavanje programa na mašini.

- Analizira program i vrši ispravke.

- Izrađuje prvi komad na mašini uz provjere i kontolu.

- Analiza proces obrade na mašini

- Uviđa vezu između različitih oblasti nauke i tehnike.

- Razvija interesovanje prema nauci i tehnici.





- Svjestan je značaja kontrole i kvaliteta proizvoda.

- Razvija spremnost za timski rad.

131


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikprograma na mašini i eventualne ispravke.

- Zna izraditi i provjeriti radni predmet.

i eventualne korekcije.

Napomena: Projektni zadaci mogu biti obrađeni problemski, korišćenjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. Samostalnim radom učenika u grupama, u sljedećim koracima: informisanje, planiranje, odlučivanje, realizacija, kontrola i procjena (evaluacija).

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- N. Prgomelja, N. Pribićević: Opšta mašinska praksa, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd. - S. Tickoo: Solidworks za mašinske inženjere, Mikro knjiga, Beograd,

2008. - R. K. Cheng: Autodesk mechanical desktop, Mikro knjiga, Beograd, 2005. - V. Bratić i A. Jovanović: Inženjerski priručnici za ručno i automatsko

programiranje NC i CNC mašina alatki, Tehnička škola, Smederevo, 2008. - N. Popović: Programiranje numerički upravljanih mašina, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1993. - B. Musafija: Obrada metala plastičnom deformacijom, Svjetlost, Sarajevo,

1976. - P. Stanković: Mašinska obrada, Građevinska knjiga, Beograd, 1967. - M. Jovčić i drugi: Tehnologija obrade II, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1989. - R. Barišić: Savremena tehnika kontrole proizvodnje, Tehnička knjiga,

Beograd, 1967.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- U prve dvije godine nastava se realizuje u mašinskoj radionici,

opremljenoj sa radnim stolovima i mašinama za različite mašinske obrade.

- U trećoj i četvrtoj godini nastava se realizuje u računarskoj učionici sa 15 personalnih računara i odgovarajućom perifernom opremom. Računarska učionica treba da ima omogućen pristup internetu. Računari moraju biti opremljeni odgovarajućim CAD softverom, cam softverom i odgovarajućim upravljačkim programima za mašine alatke za izvođenje nastave.

- U učionici treba da ima, minimum, didaktički CNC strug i didaktička CNC glodalica. Potrebni rezni, stezni i mjerni i kontrolni alati i pribori.

- Tehničko didaktički modeli, didaktički modeli iz originalnih dijelova, plakati, katalozi, skice i šeme.

- Jedno radno mjesto (za nastavnika) sa pc, lcd projektorom, skenerom, štampačem i ploterom i projektno platno.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika

132

- Provjera znanja učenika vrši se putem: - usmenih odgovora, - praktičnog rada na vježbama (u toku godine realizuje se planirani broj

vježbi. Broj vježbi u pojedinim klasifikacionim periodima planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.),

- pismenih vježbi (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan u trećoj i četvrtoj godini),

- mora pored usmenog izlaganja o karakteristikama i namjeni softvera, pokazati i konkretnu osposobljenost za upotrebu, tj. praktičnu primjenu opreme.

- Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.

- Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta- Pozitivna ocjena na kraju školske godine, ovjeren dnevnik praktične

nastave.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- U prvoj i drugoj godini, VI stepen iz područja mašinstva i obrade metala

(sa stečenim najmanje III stepenom stručne spreme: bravar, mašinbravar ili alatničar), V stepen stručne spreme (bravar, alatničar, mehaničar za održavanje mašina i alatki).

- U trećoj i četvrtoj godini, diplomirani mašinski inženjer.


Predmet Znanja- Upravljački program

CNC struga- Kompjutersko


- Priprema alata za CNC mašine

- Ručno programiranje CNC mašina

- Izrada programa za CNC strugove

- Parametarsko skiciranje - Kompjutersko modeliranje

- Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

- Crtanje skica za modele punih tijela

- Obrada i izmjena skica- Dodavanje relacija i

mjera skicama- Geometrijske

konstrukcije- Tehničko crtanje- Crtanje mašinskih


uz pomoć računara- Izrada dijelova na CNC

mašinama- Kompjutersko


- Tehnologija obrade- Opšte mašinstvo

- Priprema alata za CNC mašine

- Ručno programiranje CNC mašina

- Izrada programa za CNC strugove

- Izrada programa za CNC

133


glodalice- Priprema tehničko-

tehnološke dokumentacije

- Tehnološki postupci- Razrada karakterističnih

tehnoloških postupaka- Mašinski materijali

- Konstruisanje 3D modela i 3D sklopova

- Kompjutersko modeliranje


- Opšte mašinstvo

- Modelovanje dijelova- Modelovanje sklopova- Osnovi nacrtne


dijelova- Izrda tehničkih crteža uz

pomoć računara- Mašinski materijali- Mehanika- Opterećenje,


- Automatsko programiranje


- Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

- Modelovanje dijelova- Modelovanje sklopova- Primjena CAD/CAM

sistema i automatizovana proizvodnja

- Izrada tehničke dokumentacije pomoću računara



- Tehnički crtež detalja- Tehnički crtež sklopa- Osnovi tehničkog crtanja- Tolerancije i nalijeganja- Presjeci mašinskih



uz pomoć računara- CNC strugovi - Kompjutersko


- CNC strugovi

- CNC glodalice - Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

- CNC glodalice

- Primjena načela ponašanja i pravila discipline na radnom mjestu

- Poslovna komunikacija - Načela ponašanja na radnom mjestu

- Disciplina na radnom mjestu

134

1.3. IZBORNI PREDMETI

1.3.1. STRANI JEZIK II

Napomena: Za strani jezik II koriste se Katalozi stranih jezika opšteobrazovnih predmeta sa fondom časova dva nedeljno za sve 4 godine – predmetni katalozi su u nadležnosti Zavoda za školstvo.

135

1.3.2. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE

1. Naziv predmeta: EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE


RazredVrste nastave


na nastava

I 58 14 72IIIIIIV

Ukupno 58 14 72

3. Opšti ciljevi nastave- Usvajanje znanja iz osnova ekologije. - Razvijanje svijesti o značaju zaštite životne sredine. - Usvajanje znanja o uzročnoposljedičnim odnosima žive i nežive prirode. - Usvajanje znanja o različitim izvorima zagađivanja životne sredine. - Razvijanje svijesti o ulozi čovjeka i njegovog uticaja na zagađenje životne

sredine. - Usvajanje znanja i vještina sa ciljem zaštite životne sredine.

136



Formativni ciljevi



učenik učenik učenikOsnovni pojmovi u ekologiji- Definiše

pojmove: ekologija, životna sredina, ekološki faktori.

- Ukazuje na međusobnu zavisnost žive i nežive prirode.

- Određuje elemente životne sredine.

- Uočava na konkretnim primjerima osobine biotopa i biocenoze.

- Navikava se da povezuje uzroke i posljedice.

Vježbe: - Terenski rad: - Posmatranje

različitih staništa i zajednica.

Ekologija populacije- Definiše

pojmove: populacija i ekološka ravnoteža.

- Upoznaje faktore koji određuju strukturu populacije.

- Uočava osnovne karakteristike populacije.

- Shvata pojam opterećenosti populacije.

- Upotrebljava pojam ekološke ravnoteže i obrazlaže na primjeru međusobnu zavisnost činilaca sredine.

Kruženje materija i transformisanje energije u prirodi- Definiše

pojmove: producent organske materije, potrošač organske materije, reducent organske materije.

- Definiše lanac ishrane.

- Analizira na primjeru kompleksnost odnosa u ishrani.

- Interpretira kruženje materije i proticanje energije u ekosistemu.

- Analizira odnose među članovima lanca ishrane na primjeru energetske piramide.


Vježbe: - Predstavljanje

ilustracijom kruženje materije i proticanje energije na odabranom primjeru lanca ishrane.

Ekosistem- Opisuje kopnene,

vodene i antropogene

- Određuje zajedničke i glavne razlike

- Razvija svijest o značaju očuvanja prirodnih

137


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikekosisteme.

- Definiše sukcesije u ekosistemu.

između ekosistema.

- Zaključuje o raznovrsnosti ekosistema kod nas u odnosu na geografski položaj i klimatske karakteristike.

- Predviđa posljedice ljudske aktivnosti u životnoj sredini.

ekosistema.

Zagađivanje vazduha- Upoznaje načine

zagađivanja vazduha i otrovne materije u vazduhu.

- Objašnjava uticaj otrovnih materija na živa bića (kisjele kiše, ozonske rupe, efekat staklene bašte).

- Određuje uzroke zagađivanja vazduha.

- Analizira posljedice prevISOkih koncentracija otrovnih materija u vazduhu na ekosistem.

- Ocjenjuje značaj stalne kontrole kontaminiranosti vazduha.

- Predlaže načine čišćenja otrovnih materija (uređaji za prečišćavanje, industrijski filteri, automobilski katalizatori).

- Razvija sposobnost sagledavanja i rješavanja problema.

- Film o zagađivanju vazduha.

Zagađivanje voda- mora i slatke vode- Definiše izvore i

oblike zagađivanja vode.

- Određuje glavne izvore zagađivanja vode i objašnjava posljedice.

- Razlikuje metode prečišćavanja.

- Analizira na koje načine prehrambena industrija zagađuje okolinu.


Vježbe: - Zaštita okoline.

138


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikZagađivanja zemljišta- Opisuje izvore i

oblike zagađivanja zemljišta.

- Ukazuju na posljedice savremene intenzivne poljoprivredne proizvodnje.

- Interpretira problem prenaseljenosti zemlje.


Vježbe: - Zaštita zemljišta.

Nuklearna energija- Definiše izvore i

oblike radioaktivnog zagađenja.

- Identifikuje problem radioaktivnog zračenja i njegove dalekosežne posljedice.

- Uočava problem nekontrolisanog skladištenja radioaktivnog otpada i neodgovornog korišćenja nuklearnog oružja.

- Shvata važnost očuvanja životne sredine.

- Seminarski rad o nuklearnim eksplozijama (Hirošima, Černobil, itd.).

Ugrožene biljne i životinjske vrste- Navodi glavne

uzroke izumiranja šuma i istrebljenja nekih životinjskih vrsta.

- Analizira značaj šuma i razlog njihovog izumiranja.

- Ukazuje na značaj pošumljavanja terena koji su podložni eroziji.

- Pronalazi najugroženije ekosisteme i grupe u Crnoj Gori i svijetu.

- Predlaže moguće mjere za zaštitu prirodnog nasleđa za konkretan primjer.

- Navikava se na poštovanje normi i propisa.

Vježbe: - Analiziranje

uzoraka izumiranja šuma i životinjskih vrsta.

Mjere za zaštitu životne sredine

139


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Navodi značaj

štednje energije i vode u domaćinstvu i industriji.

- Navodi alternativne energetske izvore.

- Određuje načine planske upotrebe prirodnih izvora.

- Shvata značaj pravilnog odnosa prema pitkoj vodi.

- Analizira značaj traženja i korišćenja novih ekoloških izvora energije.

- Ocjenjuje značaj globalizacije nadzora dešavanja u životnoj sredini.

- Primjenjuje propise kojima se određuju norme čuvanja zaštićenih objekata prirode, ugroženih, endemskih biljnih i životinjskih vrsta.

- Razvija svijest o značaju zaštite životne sredine.

Vježbe: - Analiza

nepovoljnih uticaja za životnu sredinu.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- M. Jablanović, D. Rožaja: "Zaštita i zagađivanje životne sredine", Zavod

za udžbenike, Beograd, 1998. - I. Savić, Terzija V.: "Ekologija i zaštita životne sredine", Zavod za

udžbenike, Beograd.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Dijaprojektor, slajdovi. - Grafoskop. - Tv prijemnik, video- rikorder, video- kasete.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja vrši se usmeno i u toku vježbi. - Usmeno najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih




140

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomirani biolog ili - diplomirani inŽenjer pejzažne arhikteture.


Predmet Znanja- Zagađenje vode,

vazduha i zemljišta- Opšte mašinstvo - Materijali koji se koriste

u mašinstvu

141

1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA

1. Naziv predmeta: POSLOVNA KOMUNIKACIJA


RazredVrste nastave


na nastava

III 60 12 72IIIIV

Ukupno 60 12 72

3. Opšti ciljevi nastave- Shvatanje pojma komunikacije u širem smislu riječi. - Upoznavanje različitih kultura, običaja i tradicija koje opredjeljuju razlike

u poslovnom ponašanju. - Usvajanje osnovnih pravila poslovnog ponašanja i pravila poslovnog

bontona. - Shvatanje značaja različitih vrsta i oblika poslovne komunikacije. - Usvajanje pozitivnih stavova pri vođenju i učestvovanju u poslovnoj

komunikaciji. - Shvatanje značaja profesionalnog ponašanja.

142

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikPojam i definicija komunikacije- Zna pojam i

definiciju komunikacije uopšte i upoznaje se sa sadržajem predmeta poslovna komunikacija.

- Stiče sposobnost za saradnju.

Funkcija i vrste komunikacije- Upoznaje

istorijske izvore i shvata funkciju komunikacije za čovjeka.

- Upoznaje različite vrste neverbalne komunikacije.

- Opisuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija).

- Navodi karakteristike društvene, privatne i poslovne komunikacije.

- Opisuje način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vođenja razgovora.

- Upoznaje se sa vrstama poslovnih sastanaka.

- Navodi istorijske izvore i obrazlaže funkciju komunikacije za čovjeka.

- Demonstrira različite vrste neverbalne komunikacije.

- Razlikuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, interpersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija).

- Uočava važnost poslovne komunikacije.

- Obrazlaže na novim primjerima razliku između društvene, privatne i poslovne komunikacije.

- Demonstrira način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i

- Razvija ličnu kulturu koja olakšava poslovnu komunikaciju.

- Razvija ličnu odgovornost u komunikaciji sa drugim ljudima.

- Razvija spontanost i opuštenost u komunikaciji.

Vježba: - Rad u grupama:

jedna grupa demonstrira različite oblike neverbalne komunikacije, a druga komentariše poruke i značenje različitih oblika neverbalne komunikacije (uloge grupa se mijenjaju).

Vježba: - Komunikacija sa

nastavnikom, komunikacija sa pojedincima u radnoj grupi i komunikacija sa cijelim razredom.

Vježba: - Poslovno

predstavljanje, pozdravljanje, upoznavanje i kulturno vođenje razgovora.

Vježba: - Poslovni

sastanak sa

143


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Razumije ulogu i

značaj osoba sa različitim poslovnim zadacima u toku poslovnog sastanka.

- Razumije tok poslovnog razgovora.

kulturnog vodjenja razgovora.

- Imitira poslovni sastanak sa različitim ulogama i zadacima na poslovnom sastanku.

- Imitira vođenje poslovnog razgovora.

- Razvija vještinu pregovaranja.

različitim ulogama i poslovnim zadacima.

Vježba: - Poslovni

razgovor.

Konfliktne situacije u komunikaciji- Opisuje

konfliktne situacije u komunikaciji i osnovne pristupe za rješavanje konfliktnih situacija.

- Obrazlaže na novim primjerima konfliktne situacije u komunikaciji, koristeći osnovne pristupe za rješavanje istih.

- Razvija strpljenje i tolerantni pristup za rješavanje poteškoća u poslovnoj komunikaciji.

Interpersonalna komunikacija- Definiše i

razumije pojam komunikacije i znaka, elemente komunikacionog procesa, pojam socijalne percepcije.

- Nabraja podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis).

- Navodi po značaju činioce koji određuju tačnost opažanja osoba.

- Shvata značaj i simbole neverbalne i verbalne komunikacije.

- Razlikuje elemente komunikacionog procesa (pošiljalac poruke, primalac poruke, poruka, sadržaj).

- Adekvatno reaguje na znak komunikacije, tumači ih i koristi u stvaranju što pozitivnije klime na radnom mjestu i u kontaktu sa klijentima.

- Povezuje podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi,

- Jača samopouzdanje i osjećaje sigurnosti u kontaktu sa saradnicima.

- Uviđa važnost i ljepotu timskog rada.

- Razvija smisao za grupni rad.

- Formira pravilan odnos prema pretpostavljenom.

Vježba: - Demonstracija u

okviru psihološke radionice – komunikacionog procesa gdje učenici na licu mjesta uočavaju i vježbaju tok procesa u komunikaciji kroz imitaciju i slične tehnike.

Vježba: - Psihološka

radionica sa temom "kako nas drugi vide".

- Demonstrirati na primjeru različite vidove verbalne komunikacije.

Vježba: - Psihološka

144


Formativni ciljevi




osnovne principe verbalne komunikacije.

- Opisuje izvore nesporazuma.

- Definiše denotatno i konotatno značenje jezika.

- Definiše pojam grupe i navodi osobine između formalnih i neformalnih grupa.

- Opisuje strukturu grupe.

- Opisuje rukovođenje grupe.

- Definiše autokratsko i demokratsko rukovođenje kroz davanje individualnih sloboda.

rukopis). - Određuje po

značaju činioce koji određuju tačnost opažanja osoba.

- Prepoznaje razna osjećanja na osnovu facijalne ekspresije i tako na osnovu dobijene informacije adekvatno reaguje.

- Identifikujući ove podatke osnažuje svoju kreativnu percepciju i tako ostvaruje kvalitetniji odnos sa kolegama i svojim saradnicima.

- Stiče vještinu reagovanja u zavisnosti od situacije i ličnosti klijenta prateći njegove neverbalne pokrete i shvatajući ih.

- Pravi razliku i navodi na primjeru kinetičkih i proksemičkih znakova.

- Koristi osnovne principe i zakonitosti verbalne komunikacije.

- Pravi razliku između denotatnog i konotatnog značaja jezika.

- Prepoznaje

radionica sa insceniranim nesporazumom

Vježba: - Posjeta nekom

krojačkom salonu i posmatranje funkcionisanja u toku rada (rukovođenja, subordinacija, hijerarhija u poslu i sl.)

145


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikizvore mogućih nesporazuma i izbjegava ih ili rješava na kostruktivan način.

- Razlikuje karakteristike formalnih i neformalnih grupa.

- Analizira strukturu grupe.

- Razlikuje karakteristike autokratskog i demokratskog rukovođenja.

Poslovna korespondencija- Opisuje faze

poslovne korespodencije.

- Zamišlja pismeno protokolarno obraćanje.

- Opisuje različite oblike poslovne korespodencije.

- Opisuje pravila za uspješno vođenje poslovnog razgovora.

- Shvata pravila poslovnog komuniciranja i razlikuje privatni od poslovog razgovora.

- Pojašnjava aktivnosti koje podstiču poslovnu komunikaciju.

- Navodi oblike i značaj telefonske korespondencije i opisuje načine vođenja elektronske

- Obrazlaže faze poslovne korespondencije.

- Primjenjuje na pismenim primjerima poslovno protokolarno obraćanje.

- Primjenjuje različite oblike poslovne korespondencije.

- Demonstrira poslovni razgovor i uporedo komentariše pravila za pravilno vođenje razgovora.

- Obrazlaže razliku između privatnog i poslovnog telefonskog razgovora.

- Na novim primjerima obrazlaže aktivnosti koje podstiču

- Razvija svijest o značaju poslovnog komuniciranja.

- Izgrađuje pozitivan stav u poslovnoj komunikaciji.

Vježba: - Rad na pismenim

primjerima.

Vježba: - Poslovni

telefonski razgovor.

Vježba: - Rad na

primjerima.

146


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikkorespondencije (telefaks, e-mail, internet).

poslovnu komunikaciju.

- Obrazlaže oblike elektronske korespondencije.

- Na primjerima primjenjuje oblike elektronske korespondencije.

Poslovno predstavljanje- Opisuje načela

ponašanja organizacije koja važe na javnim nastupima i predstavljanjima, izložbama, sajamskim priredbama, konferencijama za štampu i kulturnim priredbama.

- Opisuje značaj reklame kao jednog od načina poslovne komunikacije.

- Razumije načela ponašanja i organizacije koja važe na radnom mjestu.

- Usvaja pravila discipline na radnom mjestu.

- Opisuje značaj spoljnih efekata (izgled i pojava) u poslovnoj komunikaciji.

- Usvaja pravila organizacije i ponašanja za vrijeme poslovnog ručka (mjesto sjedjenja, korišćenje

- Vlada načelima ponašanja i organizacije na javnim nastupima i javnim predstavljanjima.

- Razlikuje dobru od loše urađene reklame.

- Vlada načelima ponašanja i organizacije koja važe na radnom mjestu.

- Obrazlaže i pravi paralelu između dobre i loše discipline na radnom mjestu i u vezi sa njim.

- Navodi primjere iz sopstvenog ili tuđeg iskustva i ističući značaj spoljnih efekata (izgled i pojava).

- Demonstrira organizaciju poslovnog ručka i ponašanje za vrijeme poslovnog ručka.

- Razvija odgovornost o značaju pravilnog javnog nastupa i javnog predstavljanja.

- Razvija svijest o značaju profesionalnog ponašanja u odnosu prema saradnicima i korisnicima usluga.

- Vježba na primjeru.

Vježba: - Reklama

(samostalni radovi učenika).

Vježba: - Poslovni ručak u

ugostiteljskom objektu.

147


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikpribora, izbor jela i pića, započinjanje poslovnog razgovora).

Svjetske kulture i običaji u poslovnoj komunikaciji- Upoznaje se sa

različitim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji.

- Obrazlaže razliku među najznačajnijim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji.

- Razvija svijest o poštovanju različitih kultura i naroda.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- B. Subotić, S. Rajković: Kancelarijsko poslovanje, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2006. - D. Romanović: Sekretarsko poslovanje, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. - J. Manojlović, S. Ignjatović: Poslovna i službena korespondencija, Zavod

za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Spasić, J. Rakinić: Korespondencija sa sekretarskim poslovanjem,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. - Lj. Mirosavljević, S. Ignjatović: Birotehnika, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2006. - Zakon o arhivskoj djelatnosti, Sl. list RCG, br. 25/92, 6/94, 27/94. - Uredba o kancelarijskom poslovanju Organa državne uprave, Sl. list RCG,

br. 61/92. - Zakon o pečatu RCG i pečatima državnih organa, Sl. list RCG, br. 56/93 i

27/94. - Zakon o ovjeravanju potpisa, rukopisa i prepisa, Sl. list br. 8/72.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Kompjuter povezan sa internetom, telefon, telefax.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja- Znanje se u svakom klasifikacionom periodu provjerava i ocjenjuje

usmeno. - Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. z- Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih




148

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomirani psiholog; - diplomirani pedagog; - diplomirani sociolog.


Predmet Znanja- Načela ponašanja na

radnom mjestu- Disciplina na radnom

mjestu

- Praktična nastava - Primjena načela ponašanja i pravila discipline na radnom mjestu

149

1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA

1. Naziv predmeta: ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA


RazredVrste nastave


na nastava

IIIIII 72 72IV 66 66

Ukupno 138 138

3. Opšti ciljevi nastave- Usvajanje znanja o organizaciji proizvodnje i podjeli rada. - Usvajanje znanja o razvoju organizacije proizvodnje. - Usvajanje znanja o organizaciji tehničke pripreme i proizvodnje. - Definisanje proizvodnog kapaciteta u industrijskoj proizvodnji. - Poštovanje životne i radne sredine i sticanje znanja o njenoj zaštiti i

unapređenju. - Sticanje znanja iz prve pomoći i demonstrira stečene vještine. - Sticanje znanja iz protiv požarne zaštite i demonstrira stečene vještine. - Sticanje znanja o konceptima upravljanja kvalitetom. - Sticanje znanja o međunarodnim standardima ISO 9000. - Sticanje znanja o tqm konceptu i modelima TQM. - Sticanje znanja o alatima kvaliteta. - Sticanje znanja o menadžment tehnikama koje utiču na kvalitet. - Sticanje znanja o kvalitetu u obrazovanju. - Sticanje znanja o nacionalnoj strategiji održivog razvoja. - Sticanje znanja o usklađenosti nacionalne strategije upravljanju otpadom

sa direktivama EU. - Sticanje znanja o usklađenosti nacionalnog programa zaštite potrošača

sa direktivama EU. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u




Formativni ciljevi



učenik učenik učenik Organizacija proizvodnje, podjela rada, djelatnosti- Upoznaje

organizaciju i podjelu rada.

- Definiše predmete i zadatke organizacije rada.

- Objašnjava proizvodne snage i produkcione odnose.

- Nabraja i objašnjava neprivredne i privredne djelatnosti.

- Nabraja i objašnjava prioritetne grane industrije.

- Određuje predmete i zadatke organizacije rada.

- Razlikuje proizvodne snage od produkcionih odnosa.

- Razlikuje neprivredne od privrednih djelatnosti.

- Shvata ulogu prioritetnih grana industrije.

- Razvija analitičko mišljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima.

Razvoj organizacije proizvodnje- Usvaja znanja o

preduzeću kao nosiocu privređivanja.

- Objašnjava specijalizaciju.

- Oobjašnjava kooperaciju.

- Usvaja znanja o savremenim tendencijama u organizaciji proizvodnje.

- Shvata proizvodni program i godišnji plan preduzeća.

- Upoređuje specijalizaciju i kooperaciju.

- Analizira funkciju ergonomije (prilagođavanja čovjeka radu i rada čovjeku).

- Razvija pravilan odnos prema zanimanju i prema novim saznanjima.

Organizacija pripreme i proizvodnje- Definiše tipove

proizvodnje. - Definiše raspored

mašina i tokove materijala.

- Usvaja znanja o proučavanju rada.

- Usvaja znanja o

- Razlikuje tipove proizvodnje.

- Razlikuje raspored mašina i tokove materijala.

- Analizira operaciju i radno mjesto u cilju


- Razvija analitičko mišljenje i pozitivan stav prema novim

Seminarski rad- Organizaciona

šema proizvodnje u preduzeću (učenici prave organizacionu šemu proizvodnje

151


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikmjerenju rada.

- Usvaja znanja o snimanju vremena.

- Usvaja znanja o operativnoj pripremi i planiranju proizvodnje.

- Definiše podjelu rada u proizvodnji.

- Usvaja znanja o organizaciji regulisanja proizvodnje.

- Usvaja znanja o organizaciji snadbijevanja alatima i priborima za proizvodnju.

- Usvaja znanja o organizaciji održavanja mašina i ostale opreme.

- Poznaje upotrebu i svrhu remontnog kartona.

- Usvaja znanja o organizaciji unutrašnjeg transporta.

- Definiše kvalitet proizvoda.

- Usvaja znanja o kontroli proizvodnje.

prilagođavanja rada čovjeku.

- Analizira normalno vrijeme izrade.

- Analizira metode i instrumente za snimanje vremena.

- Analizira operativnu pripremu i shvata terminiranje i lansiranje proizvodnje.

- Analizira ulogu upravnika proizvodnje, poslovođe i predradnika.

- Shvata zadatke organizacije regulisanja proizvodnje i analizira ulogu dispečera.

- Shvata upotrebu standardnih i specijalnih alata i pribora.

- Shvata nabavku standardnih alata i pribora i snadbijevanje radnih mjesta alatima i priborima.

- Uočava potrebu za plansko-preventivno održavanje mašina i ostale opreme.

- Shvata značaj upotrebe remontrnog kartona.

saznanjima. sopstvenog preduzeća iz oblasti metaloprivrede ili analiziraju organizacionu šemu proizvodnje postojećeg preduzeća iz svog grada).

152


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Shvata značaj

potrebe za organizaciom unutrašnjeg transporta.

- Analizira faktore koji utiču na kvalitet i vrstu kontrole proizvodnje i postupke kontrolisanja.

Proizvodni kapacitet u industrijskoj proizvodnji- Definiše

kapacitet mašine.

- Usvaja znanja o uskom grlu u proizvodnji.

- Analizira kapacitet mašine.

- Identifikacija uskog grla proizvodnja u primjerima.


Zaštita i unapređenje čovjekove radne i životne sredine- Definiše radnu i

životnu sredinu. - Definiše i nabraja

karakteristične uticajne činioce u radnoj sredini.

- Usvaja znanja o vazduhu kao uticajnom činiocu.

- Definiše mjere zaštite od zagađenog vazduha.

- Usvaja znanja o mikroklimi kao uticajnom činiocu.

- Definiše mjere zaštite od štetnog uticaja mikroklime.

- Usvaja znanja o osvjetljenju kao uticajnom faktoru.

- Definiše mjere zaštite od štetnog dejsta

- Razlikuje radnu od životne sredine.

- Analizira povrede na radu i profesionalne bolesti.

- Analizira uticaj zagađenog vazduha na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od zagađenog vazduha.

- Analizira uticaj mikroklime na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja mikroklime.

- Analizira uticaj osvjetljenja na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja osvjetljenja.

- Razvija pravilan odnos prema zadravlju kao društvenoj cjelini.

- Osposobljava se da povezuje uzroke i posljedice.

- Shvata značaj očuvanja životne sredine.

- Razvija odgovornost o potrebi zaštite na radu.

Seminarski rad- Posljedice

dejstva uticajnih činioca na čovjeka (izbog jednog od uticajnih činioca i njegov uticaj na čovjeka).

- Upotreba interneta ili nekog drugog filmskog zapisa za prikaz

153


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikosvjetljenja.

- Usvaja znanja o zračenju.

- Definiše mjere zaštite od zračenja.

- Usvaja znanja o buci i vibracijama kao uticajnim činiocima.

- Definiše mjere zaštite od buke i vibracija.

- Definiše mehaničke povrede na radu.

- Definiše mjere zaštite od mehaničkih povreda na radu.

- Usvaja znanja o uticaju električne struje na čovjeka.

- Definiše mjere zaštite od uticaja električne struje na čovjeka.

- Usvaja znanja o pružanju prve pomoći.

- Usvaja znanja o pravama i obavezama u vezi sa zaštitom na radu.

- Usvaja znanja o protiv požarnoj zaštiti.

- Identifikuje vrste zračenja i analizira uticaj na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja zračenja.

- Analizira uticaj buke i vibracija na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja buke i vibracija.

- Analizira mehaničke povrede na radu

- Analizira mjere zaštite od mehaničkih povreda na radu.

- Analizira opasnosti po čovjeka od uticaja električne struje.

- Analizira mjere zaštite od električne struje.

- Razlikuje načine pruzanja prve pomoći.

- Shvata primjenu vještačkog disanju.

- Shvata primjenu masaže srca.

- Shvata prava i obaveze radnika.

- Analizira ulogu rukovodećih organa i inspekcijskih službi zaštite na radu.

- Razlikuje načine protivpožarne zaštite.

- Demonstrira

postupaka vještačkog disanja, masaže srca i upotrebe PP aparata.

154


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikrukovanje PP aparatom.

155




ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikNastanak koncepta upravljanja kvalitetom - Upoznaje se sa

promjenama u poslovnom okruženju i opisuje uticaj tehnološkog razvoja na poslovanje.

- Definiše proces globalizacije tržišta.

- Upoznaje ekonomske aspekte standardizacije.

- Definiše ulogu međunarodne organizacije za standardizaciju.

- Upoznaje se sa povezanošću poslovnih funkcija i definiše značaj kvaliteta za tržišnu poziciju.

- Definiše ulogu menadženta u upravljanju kvalitetom.

- Uočava promjene u poslovnom okruženju i shvata uticaj tehnološkog razvoja na poslovanje.

- Shvata proces globalizacije tržišta.

- Shvata ekonomske aspekte standardizacije.

- Shvata ulogu međunarodne organizacije za standardizaciju.

- Razlikuje veze između poslovnih funkcija i shvata značaj kvaliteta za tržišnu poziciju.

- Shvata ulogu menadžmenta u upravljanju kvalitetom.


Međunarodni standardi ISO 9000- Upoznaje se sa

serijom standarda ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994).

- Upoznaje se sa serijom standarda ISO 9000: (aktuelna serija, npr. 2000).

- Objašnjava opšte karakteristike menadžmenta kvalitetom –QMS [QMS=

- Shvata značaj primjene serije standarda ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994).

- Shvata značaj primjene serije standarda ISO 9000: (aktuelna serija, npr. 2000).

- Uočava opšte karakteristike menadžmenta kvalitetom (QMS).


Seminarski rad- Veze između ISO

9000: (aktuelna serija, npr. 2000) i ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994).

156


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikupravljanje sistemom kvaliteta, (Quality Management Systems)].

- Objašnjava troškove kvaliteta i navodi prednosti uvedenog sistema upravljanja kvalitetom.

- Uočava troškove kvaliteta i shvata prednosti uvedenog sistema upravljanjanja kvalitetom.

TQM koncept i modeli TQM (TQM=upravljanje totalnim kvalitetom)- Objašnjava

nastanak i razvoj TQM [TQM=upravljanje totalnim kvalitetom (Total Quality Management)] koncepta.

- Obrazlaže tqm i potrebu za unapređenjem znanja.

- Upoznaje najznačajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Išikava.

- Upoznaje najznačajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin i Taguči.

- Poznaje nastanak različitih modela TQM.

- Objašnjava japanski, američki i evropski model

- Shvata nastanak i razvoj tqm koncepta.

- Shvata koncept TQM i potrebu za unapređenjem znanja.

- Prepoznaje rad najznačajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Išikava.

- Prepoznaje rad najznačajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin i Taguči.

- Razlikuje različite modele TQM.

- Upoređuje japanski, američki i evropski model TQM.


157


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikTQM.

Alati kvaliteta- Objašnjava

potrebu za kontinualnim unaređenjenjem kvaliteta i proces stalnog unapređenja.

- Objašnjava principe statističkog upravljanja kvalitetom (uzorkovanje, razlaganje i raspinaje podataka).

- Objašnjava osnovne alate kvaliteta: dijagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram.

- Objašnjava osnovne alate kvaliteta: Išikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte.

- Objašnjava nove alate kvaliteta: pdca [PDCA=planiranje, izvršenje, provera, akcija (Plan, Do, Check, Action)], Ciklus, QFD [QFD=planiranje kvaliteta usmerenog ka potrebama kupca, (Quality Function Deployment)]

- Uočava potrebu za kontinualnim unaređenjenjem kvaliteta i procesom stalnog unapređenja.

- Analizira principe statističkog upravljanja kvalitetom (uzorkovanje, razlaganje i raspinaje podataka).

- Analizira osnovne alate kvaliteta: digagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram.

- Analizira osnovne alate kvaliteta: Išikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte.

- Analizira nove alate kvaliteta: pdca ciklus, qfd metoda.

- Analizira nove alate kvaliteta: fmea metoda, brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram sličnosti).

- Analizira nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram međusobnih veza), dijagram



Seminarski rad- Primjer primjene

alata kvaliteta (npr. primjene kontrolnih karata, primjer primjene QFD metode, primjer primjene Fmea metode).

158


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikmetoda.

- Objašnjava nove alate kvaliteta: FMEA [FMEA= analiza uticaja i potencijalnih grešaka, (Failure Modes, Effects and Criticality Analysis)] metoda, Brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram sličnosti).

- Objašnjava nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram međusobnih veza), dijagram stabla.

- Objašnjava nove alate kvaliteta: dijagram matrica, HACCP [haccp= analiza opasnosti i kritične kontrolne tačke, (Hazard Analysis Critical Control Point)] metoda.

stabla. - Analizira nove

alate kvaliteta: dijagram matrica, haccp metoda.

Menadžment tehnike koje utiču na kvalitet- Objašnjava

razvoj novih menadžment tehnika i upravljanja kvalitetom.

- Objašnjava model unapređenja zadovoljstva korisnika.

- Definiše reinženjering i objašnjava

- Shvata razvoj novih menadžment tehnika i upravljanja kvalitetom.

- Shvata model unapređenja zadovoljstva korisnika.

- Uočava reinženjering i shvata osnovne dimenzije


Seminarski rad- Primjena

menadžment tehnika koje utiču na kvalitet (reinženjering i benčmarking).

159


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikosnovne dimenzije reinženjeringa.

- Objašnjava faze procesa reinženjeringa.

- Definiše benčmarking i objašnjava ulogu benčmarking-a i benčstoring-a.

reinženjeringa. - Razlikuje faze

procesa reinženjeringa.

- Uočava benčmarking i shvata ulogu benčmarking-a i benčstoring-a.

Kvalitet u obrazovanju- Objašnjava

kvalitet u obrazovanju.

- Objašnjava kvalitet u formalnom obrazovanju.

- Objašnjava kvalitet u neformalnom obrazovanju.

- Objašnjava kompetentnost.

- Upoznaje se sa deklaracijom o vISOkom obrazovanju (bolonjska deklaracija).

- Objašnjava uvođenje sistema kvaliteta u obrazovnim organizacijama.

- Shvata značaj kvaliteta u obrazovanju

- Shvata značaj kvaliteta u formalnom obrazovanju

- Shvata značaj kvaliteta u neformalnom obrazovanju.

- Shvata šta je kompetentnost.

- Shvata deklaraciju o vISOkom obrazovanju (bolonjska deklaracija).

- Shvata značaj uvođenja sistema kvaliteta u obrazovnim organizacijama.

- Uočava važnost nauke u svakodnevnom životu.

- Razvija interesovanje za proučavanje novih tehnologija.

Seminarski rad- Primjena

bolonjske deklaracije – prednosti i nedostaci ili

- Vizije i smjernice održivog razvoja crne gore ili

- Nacionalni program upravljanja otpadom (usklađenost sa direktivama eu) ili program zaštite potrošača (usklađenost sa direktivama eu).

Strategija održivog razvoja- Poznaje

nacionalnu strategiju održivog razvoja.

- Shvata značaj vizija i smjernica nacionalne strategije održivog razvoja.


Strategija upravljanja otpadom- Objašnjava

usklađenost nacionalne strategije

- Shvata značaj usklađenosti nacionalne strategije

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju životne sredine.

160


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikupravljanja otpadom sa direktivama eu.

upravljanja otpadom sa direktivama eu.

Program zaštite potrošača- Objašnjava

usklađenost nacionalnog programa zaštite potrošača sa diretivama eu.

- Shvata značaj usklađenosti nacionalnog programa zaštite potrošača sa diretivama eu.


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- V. Bulat: Organizacija rada, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2000. - S. Nikolić: Tehnička kontrola proizvoda, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1995. - D. Đorđević: D. Ćoćkalo: Upravljanje kvalitetom, Tehnički fakultet,

„Mihailo Pupin“, Zrenjanin, 2004. - Dž. Loj: Škole i kvalitet, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1998. - L. Ralf: S. Daglas: Totalni kvalitet u visokom obrazovanju, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - GTZ upravljanje otpadom, Sektorska studija (SS-AE), Podgorica, 2005. - Nacionalni program zaštite potrošača za period 2008-2010. godine,

Podgorica, 2008.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se izvodi u učionici opremljenoj: računarom, projektorom,

projektnim platnom, tablom. - Internet. - Elektronski (filmski) zapis (dvd) prezentacija vještačkog disanja, masaže

srca i upotrebe pp aparata.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja se vrši putem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu), - pismenih zadataka. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih




9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomirani mašinski inženjer.


161


- Organizacija preduzeća - Preduzetništvo - Biznis plan- Osnivanje preduzeća- Poslovanje preduzeća

162

1.3.5. MEHATRONIKA

1. Naziv predmeta: MEHATRONIKA


RazredVrste nastave


na nastava


Ukupno 138 138

3. Opšti ciljevi nastave- Uočavanje značaja primjene mehatronike u industriji. - Sticanje osnovnih znanja iz upravljanja. - Usvajanje znanja iz pneumatike, hidraulike i elektrotehnike kao i

mogućnosti primjene pneumatskih, hidrauličkih i elektropneumatskih komponenti kod izgradnje mehatroničkih sistema.

- Upoznavanje i razumijevanje pneumatskog, hidrauličkog i elektro-pneumatskog upravljanja.

- Razvijanje sposobnosti razumijevanja i rješavanja konkretnih problemskih zadataka iz mehatronike.

- Korišćenje upravljačkih i edukativnih softvera za simulaciju rada sistema. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u


163

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikPredmet i primjena mehatronike- Definiše pojam

mehatronike. - Navodi primjenu

mehatronike. - Upoznaje

osnovne pojmove tehnike upravljanja.

- Shvata značaj mehatronike.

- Pronalazi primjere primjene pneumatskih, hidrauličkih i elektro-pneumatskih sistema.

- Shvata pojam tehnike upravljanja.

- Razlikuje i analizira analogno, digitalno i binarno upravljanje.

- Upoređuje sinhrono, asinhrono i logičko upravljanje.

- Analizira upravljački lanac.

- Razlikuje analogne, diskretne, digitalne i binarne signale.

- Razvija sposobnost analiziranja i logičkog zaključivanja.

Seminarski rad- Značaj i primjena

automatskog upravljanja.

Grafički simboli i blok dijagrami- Navodi

mogućnosti prikazivanja kretanja radnih elemenata.

- Obrazlaže preporuke za crtanje blok dijagrama.

- Objašnjava upravljački dijagram i funkcijski plan.

- Shvata potrebu prikazivanja kretanja radnih elemenata.

- Crta i analizira dijagram put-korak za konkretan primjer.

- Koristi preporuke pri crtanju dijagrama.

- Crta i analizira

- Razvija sposobnost izrade sistematskog pregleda procesa koga posmatra.

Vježbe. - Crtanje

dijagrama put-korak i put-vrijeme za konkretan primjer.

- Prikazivanje funkcijskog plana za konkretan primjer.

164


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Nabraja i ilustruje

grafičke simbole. dijagram put-vrijeme za konkretan primjer.

- Crta upravljački dijagram.

- Koristi funkcijski plan kao sredstvo sporazumijevanja.

- Razlikuje simbole za izradu funkcijskih planova.

- Pravi funkcijski plan za konkretan primjer.

Mehanika- Objašnjava

pojam sile pritiska i način njenog određivanja.

- Objašnjava obrtni moment.

- Navodi vrste kretanja.

- Objašnjava srednju brzinu kretanja.

- Navodi i objašnjava trenje i otpore strujanja.

- Objašnjava kružno i pravolinijsko kretanje kod pneumatskih i hidrauličkih komponenti.

- Obrazlaže pojam snage hidrauličkih i pneumatskih motora.

- Navodi i objašnjava

- Izračunava silu pritiska koja djeluje na čelo klipa.

- Shvata i analizira obrtni moment na radnom vratilu motora.

- Shvata ugaonu brzinu.

- Izračunava broj obrtaja motora.

- Uočava zavisnost snage obrtnog momenta i ugaone brzine.

- Analizira uticaj trenja na vijek trajanja hidrauličkih i pneumatskih elemenata.

- Uočava značaj podmazivanja na smanjenje sile trenja.

- Izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na



sile pritiska koja djeluje na čelo klipa.

- Izračunavanje obrtnog momenta na vratilu hidromotora.

- Izračunavanje teorijske i stvarne snage radnog cilindra.

- Izračunavanje stepena korisnog djelovanja.

165


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikstepen iskorišćenja.

osnovu zadanih veličina.

- Izračunava srednju brzinu kretanja klipa.

- Uočava i analizira pravolinijsko i kružno kretanje kod pneumatskih i hidrauličkih elemenata.

- Izračunava rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka.

- Izračunava i analizira.

- Rad cilindara. - Izračunava i

objašnjava teorijsku i korisnu snagu pumpe.

- Određuje stepen korisnosti.

- Određuje snagu hidromotora na osnovu zadanih podataka.

- Izračunava snagu obrtnog pneumatskog motora.

Hidraulika- Navodi fizička

svojstva tečnosti. - Objašnjava

pritisak tečnosti na ravne i krive površine.

- Opisuje uslove plivanja tijela.

- Navodi i objašnjava laminarno i turbulentno strujanje tečnost. i

- Izračunava silu pritiska na ravne i krive površine.

- Razlikuje zapreminski i maseni protok.

- Izračunava protok.

- Identifikuje sastavne djelove pumpi.

- Razlikuje i analizira princip rada pojedinih

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno zaključivanje.

166


Formativni ciljevi




protok. - Navodi i

objašnjava podjelu i princip rada pojedinih pumpi.

- Navodi i objašnjava izvršne i upravljačke elemente i to:

- translatorne izvršne elemente,

- rotacione izvršne elemente,

- ventile, - razvodnike, - zatvarače. - Upoznaje i

opisuje: - vezivne

elemente, - elemente za

prečišćavanje radne tečnosti,

- elemente za smještaj, hlađenje i grijanje,

- elemente za akumuliranje hidrauličke energije.

vrsta pumpi. - Shvata princip

rada klipnih, pločastih i razvodnika sa sjedištem.

- Poznaje i upoređuje načine aktiviranja razvodnika.

- Analizira princip rada nepovratnih, pritisnih i protočnih ventila.

- Shvata ulogu prečistača-filtera.

- Prepoznaje ulogu rezervoara i akumulatora.

- Shvata i analizira rad hidromotora obrtnog kretanja.

- Bira i analizira rad hidrauličkih radnih cilindara.

- Poznaje ulogu vezivnih elemenata.

- Pronalazi primjere primjene hidrauličkih motora.

Hidrauličko upravljanje- Definiše

hidrauličko upravljanje.

- Navodi primjenu hidrauličkog upravljanja.

- Obrazlaže načine realizovanja logičkih funkcija hidrauličkim elementima.

- Ilustruje hidrauličke šeme i navodi metode

- Shvata osnovne logičke funkcije i poznaje načine kako se one realizuju hidrauličkim elementima.

- Crta i analizira hidrauličke šeme upravljanja za konkretne primjere.

- Pridržava se pravila pri




hidrauličnih sistema pomoću simbola za konkretne primjere.

- Izrada šema i simulacija rada hidrauličkog sistema u fluid sim-u.

- Realizacija šema na

167


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikrješavanja.

- Objašnjava upravljački i edukativni softver (Fluid sim).

- Obrazlaže postupke zaštite i održavanja hidrauličkih sistema.

projektovanju hidrauličkih sistema.

- Poznaje načine ispitivanja hidrauličkih komponenti.

- Projektuje hidrauličke sisteme.

- Koristeći fluid sim softver crta i simulira probleme hidrauličkog upravljanja za konkretne primjere.

- Izrađuje hidrauličke sisteme na radnim stolovima za hidrauliku.

- Shvata značaj i poznaje postupke zaštite i održavanja hidrauličkih sistema.

demonstracionim stolovima za hidrauliku.

Seminarski rad- Hidrauličko

upravljanje u transportnim procesima.

168




ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikPneumatika- Navodi sastav i

karakteristike vazduha.

- Definiše osnovne veličine stanja: -pritisak, - zapremina, - temperature.

- Obrazlaže osnovne zakone za vauduh.

- Nabraja promjene stanja vazduha.

- Upoznaje, razumije i objašnjava komponente sistema za dobijanje i razvod komprimovanog vazduha: - kompresori, - rezervoari, - pripremna

grupa, - cjevovodi, - vezivni

elementi. - Navodi i

objašnjava izvršne, upravljačke i pomoćne elemente:

- translatorne- izvršne

elemente, - rotacione

izvršne elemente,

- razvodnike, - ventile, - zatvarače, - prigušivače, - i druge.

- Pravi razliku između atmosferskog, podpritiska i nadpritiska.

- Shvata i analizira pritisak, temperaturu i specifičnu zapreminu.

- Koristi jednačinu stanja za izračunavanje veličina stanja na osnovu zadanih podataka.

- Upoređuje i analizira izobarske, izohorske i izotermske, adijabatske i politropske promjene stanja.

- Analizira osobine vlažnog vazduha.

- Razlikuje pojedine vrste kompresora.

- Identifikuje sastavne djelove kompresora.

- Upoređuje princip rada pojedinih vrsta kompresora.

- Upoređuje apsorcijski, adsorpcijski i termički postupak hlađenja.

- Shvata ulogu pripremne grupe za vazduh.

- Razlikuje i upoređuje klipne, pločaste i



veličina stanja vazduha.

169


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikrazvodnike sa sjedištem.

- Upoređuje i shvata način rada nepovratnih, pritisnih i protočnih ventila.

- Pronalazi primjere primjene pneumatskih motora.

- Uočava razliku između pneumatskih motora obrtnog i translatornog kretanja.

- Opisuje ulogu i način spajanja cjevovoda.

Pneumatsko upravljanje- Definiše

pneumatsko upravljanje.

- Navodi primjenu pneumatskog upravljanja.

- Navodi i objašnjava osnovne logičke funkcije.

- Obrazlaže način realizovanja logičkih funkcija pneumatskim elementima.

- Ilustruje pneumatske šeme upravljanja i navodi metode rešavanja.

- Objašnjava upravljački i edukativni softver za simulaciju rada pneumatskih sistema (Fluid

- Crta i razlikuje analogne, diskretne, binarne i digitalne signale.

- Razlikuje i analizira vođeno, programsko i upravljanje sa samoodržanjem.

- Shvata osnovne logičke funkcije i poznaje kako se one realizuju pneumatskim elementima.

- Crta i analizira pneumatske šeme upravljanja za konkretne primjere.

- Pridržava se pravila pri projektovanju pneumatskih šema upravljanja.




pneumatskih sistema pomoću simbola za konkretne primjere.

- Izrada šema i simulacija rada pneumatskog sistema u Fluid sim– u.

- Realizacija šema na demonstracionim stolovima za pneumatiku.

Seminarski rad- Kaskadne

metode u pneumatskom upravljanju.

170


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniksim).

- Obrazlaže postupke zaštite i održavanja pneumatskih sistema.

- Prepoznaje elemente kojima se mogu realizovati vremenske i pritisne funkcije.

- Uočava pojavu blokirajućeg signala.

- Razlikuje matematičke i inženjerijske metode rešavanja blokirajućeg signala.

- Rješava problem blokirajućeg signala funkcijskim, kaskadnim i koračnim metodama.

- Crta i analizira funkcijski krug za konkretne primjere.

- Koristeći fluid sim softver simulira probleme pneumatskog upravljanja za konkretne primjere.

- Izrađuje pneumatske sisteme na radnim stolovima za pneumatiku.

- Shvata značaj zaštite iodržavanjapneumatskih sistema.

Osnovi elektro-pneumatike- Objašnjava

osnovne elektrotehničke veličine (napon, struja, otpor,

- Razlikuje osnovne električne veličine.

- Rukuje

- Uviđa vezu između teorije i prakse.

Vježbe: - Mjerenje napona,

struje i otpora unimjerom u primjerima

171


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikkapacitet, el. snaga, el. energija).

- Obrazlaže vrste djelovanja struje (omov zakon, redna i paralelna veza, potrošači).

- Definiše električne i elektro-pneumatske izvršne elemente:

- tasteri, - krajnji prekidači, - beskontaktni

davači signala (magnetni, kapacitivni i opto-elektronski),

- releji, - vremenski releji, - sklopnici

(kontaktori). - Upoznaje elektro-

pneumatske pretvarače (elektro-ventile):

- 2/2 el. magnetni razvodnik sa ručnim pomoćnim aktiviranjem,

- 3/2 el. magnetni razvodnik sa otvorenim nultim položajem,

- 3/2 el. magnetni razvodnik sa zatvorenim nultim položajem,

- 4/2 el. magnetni razvodnik sa posrednim ventilom i ručnim pomoćnim aktiviranjem,

- 5/2 el. magnetni

univerzalnim mjernim instrumentom (unimjerom) pri mjerenju osnovnih električnih veličina.

- Crta električna kola (šeme) sa različitim izvorima i potrošačima.

- Računa i izvodi osnovne zavisnosti električnih veličina (omov zakon, redna i paralelna veza potrošača).

- Razlikuje osnovne izvršne elemente upravljanja i poznaje njihovu funkciju, način rada i povezivanja u šemama.

- Poznaje i upoređuje razne varijante elektro-pneumatskih pretvarača (elektro-ventila).

- Shvata principe i razlikuje tipove pneumatskih električnih pretvarača.

električnih kola. - Povezivanje

osnovnih izvršnih elemenata upravljanja u električnim šemama.

- Demonstracija upravljanja radom elektro-ventila u osnovnim šemama upravljanja.

172


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikrazvodnik sa posrednim ventilom i ručnim pomoćnim aktiviranjem,

- 4/2 el. magnetni razvodnik sa dvostranim upravljanjem,

- 5/2 el. magnetni razvodnik sa dvostranim upravljanjem,

- 5/4 el. magnetni razvodnik.

- Definiše pneumatski električni pretvarač PE.

- Upoznaje pneumatski električni pretvarač niskog pritiska.

- Upoznaje pneumatski električni pretvarač signala (pritisna sklopka).

Mjere i propisi elektrozaštite- Definiše osnovne

pojmove, sredstva i metode elektro-zaštite:

- napon dodira, - zaštitno

izolovanje, - zaštita malim

naponom, - zaštitno

odvajanje, - nulovanje, - zaštitno

uzemljenje, - zistem zaštitnog

voda, - prenaponska

zaštita,

- Poznaje osnovne pojmove, sredstva i metode elektro zaštite.

- Poznaje pomoćne strujne krugove i strujne krugove blokade.

- Poznaje signalne uređaje.

- Razvija pozitivan odnos prema zdravlju.

- Shvata značaj potrebe zaštite na radu.

173


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- prekostrujna

zaštita, - zaštitni stop

taster, - zaštitna glavna

sklopka. - Opisuje pomoćne

strujne krugove. - Definiše strujne

krugove blokade. - Upoznaje

signalno-dojavne uređaje.

- Upoznaje slovno-brojčane oznake zaštite.

Elektrotehnički grafički simboli i oznake- Upoznaje

osnovne elektrotehničke simbole.

- Upoznaje elektro-pneumatske grafičke simbole.

- Upoznaje slovne oznake u elektro-pneumatici.

- Crta primjere elektro-pneumatskih grafičkih simbola.

- Razlikuje slovne oznake.

- Razvija smisao za red i urednost.

Električne šeme i sklopovi elektro-pneumatike- Vrste šema i

njihova uloga. - Tabela istinitosti

(U-I signala). - Osnovne logičke

elektro-pneumatske šeme (logičko I, ILI i NE).

- Osnovne šeme i sklopovi elektro-pneumatike:

- upravljanje jednorednim cilindrom,

- upravljanje dvorednim cilindrom,

- paralelna veza, - redna (serijska)

veza,

- Upoznaje vrste šema i njihovu ulogu

- Poznaje tabele istinistosti i njihovu primjenu na rješenjima osnovnih elektro-pneumatskih šema.

- Poznaje različite šeme upravljanja elektro-ventilima.

- Razlikuje šeme upravljanja elektro-ventilima sa vremenskim relejima.

- Razvija logičko zaključivanje.

- Uviđa vezu između teorije i prakse.


Vježbe: - Povezati elektro-

pneumatske šeme osnovnih logičkih funkcija I, ILI, i NE.

- Povezati elektro-pneumatsku šemu upravljanja elektro-ventilom 5/2, sa samodržanjem i blokadom.

- Povezati elektro-pneumatsku šemu upravljanja elektro-ventilom 5/2, sa vremenskim relejem i samodržanjem.

174


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- spoj blokade, - spoj

samoodržanja, - upravljanje

jednosmjernim ili dvosmjernim cilindrom pomoću spoja samodržanja,

- indirektno dvostrano upravljanje,

- automatsko vraćanje cilindra,

- oscilirajuće kretanje dvosmjernog cilindra,

- automatsko vraćanje pomoću graničnog prekidača.

- Upravljanje vremenskim relejima:

- upravljanje dvosmjernim cilindrom (5/2) vremenskim relejom (čekanje kod privlačenja),

- upravljanje vremenskim relejom uz samodržanje,

- upravljanje dvosmjernim cilindrom vremenskim relejom (čekanje kod otpuštanja),

- upravljanje vremenskim relejom (čekanje kod otpuštanja) i samodržanjem.

Izrada šema spajanja- Poznaje metode

izrade spojne šeme.

- Razlikuje metode izrade finalne elektro-

- Razvija odgovoran odnos prema radu.

Vježba: - Izrada projekta

šeme spajanja

175


Formativni ciljevi



učenik učenik učenik- Opisuje metodu

pokušaja (intuitivna - iskustvena metoda).

- Opisuje sistemske metode.

pneumatske šeme spajanja prema zadatim uslovima.

izabranom metodom, prema zadatim uslovima.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- S. Nikolić: Hidrauličke, pneumatske i električne komponente, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - P. Mitrović, Z. Radojević: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikolić: Pneumatika i hidraulika, Školska knjiga, Zagreb, 2006. - Elektropneumatika, Festo didactic, Festo doo. Zagreb, 1995. - S. Đurić: Mehanika II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2004. - M. Plavšić i drugi: Mehanika I, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - G. Nikolić: Upravljanje i regulacija, Školska knjiga, Zagreb, 2003. - G. Nikolić: Pneumatsko upravljanje, Sveučilišna naklada liber, Zagreb,

1990. - Pneumatsko upravljanje, Festo didactic. 2007. - Festo katalozi, Festo didactic, 2008.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijalnom opremom, - šemama pneumatskih, hidrauličkih i ekektro-pneumatskih sistema, - uzorcima i modelima hidrauličkih, pneumatskih i elektro-pneumatskih

komponenti, - demonstracionim tablama za hidrauliku, pneumatiku i elektro-

pneumatiku.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi(u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po

jedan). - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih



8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta- Pozitivna ocjena nakraju školske godine.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: - Diplomirani inženjer mašinstva;

176

- diplomirani inženjer elektrotehnike.

10. Povezanost predmetaZnanja Povazanost sa drugim predmetima

Predmet Znanja- Primjena mehatronike - Informatika - Analogni signali

- Digitalni signali- Binarni signali

- Mehanika - Opšte mašinstvo - Pojam sile- Obrtni moment- Snaga- Trenje- Brzina

-hidraulika- Hidrauličko upravljanje

- Opšte mašinstvo - Radne tešnosti- Pritisak, protok- Komponente hidrauličkih

sistema- Pneumatika- Pneumatsko upravljanje

- Opšte mašinstvo - Osobine gasova- Komponente

pneumatskih sistema- Elektrotehnika sa

elektronikom- Elektrostatika- Jednosmjerna struja- Naizmjenična struja- Provodnici- Poluprovodnici- Pojačivači

177

1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA

1. Naziv predmeta: INDUSTRIJSKA POSTROJENJA


RazredVrste nastave


na nastava


Ukupno 138 138

3. Opšti ciljevi nastave- Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama unutrašnjeg transporta i

njihovoj primjeni u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama skladišta i načinu

skladištenja robe. - Upoznavanje sa načinom i značajom zaštite robe. - Sticanje znanja o potrebama energenata u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada toplotnih

mašina i uređaja u industrijskim postrojenjima. - Upoznavanje sa ulogom i značajem automatizacije industrijskih

postrojenja. - Upoznavanje sa objektima i održavanjem u industrijskim postrojenjima. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u


178



Formativni ciljevi



učenik učenik učenikUnutrašnji transport- Objašnjava

pojam i ulogu unutrašnjeg transpota.

- Navodi vrste unutrašnjeg transpota.

- Objašnjava puteve unutrašnjeg transporta.

- Objašnjava podjelu transportnih sredstava.

- Upoznaje i navodi transportne uređaje i postrojenja.

- Definiše kapacitet transportnih uređaja.

- Navodi i definiše uređaje za vješanje tereta.

- Navodi i definiše proste dizalične mehanizme.

- Navodi i opisuje dizalice.

- Navodi i opisuje podizače.

- Navodi i opisuje prenosnice.

- Navodi i opisuje transportne uređaje neprekidnog transporta.

- Objašnjava način

- Razlikuje sisteme unutrašnjeg transpota.

- Shvata način podjele unutrašnjeg transporta.

- Uočava i razlikuje puteve unutrašnjeg transporta.

- Razlikuje transportna sredstva.

- Razlikuje drumska motorna vozila.

- Izračunava kapacitet transportnih uređaja.

- Razlikuje radne elemente za vješanje i zahvatanje tereta.

- Razlikuje i analizira kuke i uzengije.

- Analizira elektromagnete.

- Analizira i upoređuje kofe.

- Ralikuje i analizira grabilice.

- Analizira i upoređuje dizalice sa zavojinim vretenom, dizalice sa zupčastom polugom i hidraulične dizalice.

- Analizira i


- Podstiče korišćenje stručnog jezika.


- Crta šeme sistema unutrašnjeg transporta.

Seminarski rad- Uređaji za

vješanje tereta. - Prosti dizalični

mehanizmi dizalice.

- Transportni uređaji neprekidnog transporta.

179


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikpodjele transpornih uređaja.

- Navodi i opisuje elevatore.

- Navodi i opisuje konvejere.

- Opisuje pneumatski transport.

upoređuje doboše za vuču i čekrke.

- Analizira i upoređuje:

- okretne dizalice, - dizalice bez

gornjeg oslonca, - okretno-pokretne

dizalice, - mosne dizalice, - ramne dizalice, - kombinovane

dizalice. - Analizira i

upoređuje: - pokretne

podizače, - liftove, - skipove (kofaste)

podizače, - razlikuje

prenosnice sa slobodnim kretanjem.

- Upoređuje auto-karete, elektro-karete i viljuškare,

- Analizira šinske prenosnice.

- Razlikuje transportne uređaje.

- Analizira i upoređuje:

- trakaste transportere,

- pločaste transportere,

- valjkaste transportere,

- grabuljaste transportere,

- pužne transportere,

- zavojne transportere,

- inercijalne (vibracione)

180


Formativni ciljevi



učenik učenik učeniktransportere.

- Analizira elevatore,

- Analizira konvejere,

- Razlikuje elemente pneumatskog transporta,

- Analizira proces pneumatskog transporta.

Skladištenje robe- Objašnjava

pojam i ulogu skladišta.

- Navodi vrste skladišta.

- Poznaje opremu i transportna sredstva u skladištima.

- Razlikuje vrste skladišta.

- Prepoznaje različite vidove skladišta.

- Predviđa opremu i transportna sredstva u skladištima.

- Navikava se na red i urednost.

- Crta vidove skladišta.

Zaštita robe- Navodi vrste

oštećenja robe. - Navodi vrste

ambalaže. - Opisuje palete i

kontejnere.

- Shvata značaj zaštite robe.

- Razlikuje načine pakovanja robe.

- Razvija ličnu odgovornost prema higijeni i zdravlju.

Pomoćna postrojenja- Objašnjava

važnost rasporeda pomoćnih postrojenja u industrijskoj proizvodnji.

- Navodi vrste energenata koji se najčešće koriste.

- Navodi karakteristične elemente pomoćnih postrojenja za snabdijevanje energentima.

- Navodi elemente postrojenja za

- Razlikuje postrojenja za snabdijevanje električnom energijom, vodom, toplotnom energijom, komprimovanim vazduhom i gorivom.

- Shvata značaj odvođenja prašine, dimova i škodljivih gasova.

- Razvija osjećaj za očuvanje životne sredine.

- Koristi šeme postrojenja za snabdijevanje energentima.

181


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikodvođenje prašine, dimova i škodljivih gasova.

182




ciljeviPreporuke za


Toplotne mašine i uređaji- Navodi podjelu

pogonskih mašina.

- Objašnjava način podjele toplotnih mašina.

- Opisuje klipne motore sa unutrašnjim sagorijevanjem (SUS).

- Objašnjava način podjele motora SUS.

- Objašnjava radni ciklus motora SUS.

- Objašnjava princip rada motora sa rotacionim klipom.

- Objašnjava princip rada gasnih motora.

- Navodi karakteristike goriva.

- Navodi i opisuje konstruktivne djelove klipnih motora SUS.

- Navodi i opisuje uređaje na motorima SUS.

- Objašnjava princip rada sistema za hlađenje motora.

- Navodi vrste podmazivanja motora.

- Objašnjava

- Razlikuje motore sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Analizira princip rada četvorotaktnog oto-motora.

- Analizira princip rada četvorotaktnog dizel motora.

- Analizira princip rada dvotaktnog oto-motora.

- Analizira princip rada dvotaktnog dizel motora.

- Izračunava stepen kompresije i snagu motora.

- Upoređuje dvotaktne i četvorotaktne motore.

- Upređuje oto i dizel motore.

- Upoređuje motore SUS.

- Razlikuje oktanski i cetanski broj.

- Razlikuje pokretne i nepokretne djelove motora SUS.

- Razlikuje vrste hlađenja motora.

- Upoređuje vazdušno i vodeno hlađenjem motora.

- Razlikuje vrste podmazivanja motora.

- Razlikuje djelove sistema za

- Shvata značaj očuvanja životne sredine.


- Podstiče razmjenu informacija sa okolinom.

- Koristi šeme i skice cilindarskog bloka motora.

- Crta dijagrame rada četvorotaktnin i dvotaktnih motora.

- Prezentira računarsku simulaciju rada motora.

Seminarski rad- Motori sa

unutrašnjim sagorijevanjem (princip rada, djelovi motora SUS).

- Uređaji na motorima sus.

183


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikprincip rada sistema podmazivanja motora.

- Objašnjava princip rada sistema za napajanje gorivom kod oto motora.

- Objašnjava princip rada sistema za paljenje smješe kod oto motora.

- Objašnajva princip rada sistema za napajanje i ubrizgavanje goriva kod dizel motora.

- Navodi i objašnjava uređaje za stavljanje motora u pogon.

- Navodi i objašnjava glavne djelove sistema za prenos snage.

- Opisuje uređaj za upravljanje kod motornih vozila.

- Objašnjava princip rada sistema za kočenje.

- Nabraja elemente sistema za oslanjanje.

- Navodi vrste točkova i pnumatika.

- Objašnjava ulogu okvira i karoserije. Kod motornih vozila

- Navodi i objašnjava

napajanje gorivom kod oto motora.

- Razlikuje djelove sisitema za paljenje smješe kod oto motora.

- Razlikuje djelove sistema za napajanje i ubrizgavanje goriva kod dizel motora.

- Razlikuje i uočava glavne djelove sistema za prenos snage.

- Shvata značaj pravilnog rada uređaja za upravljanje i sistema za kočenje.

- Očitava oznake na pneumaticima i zna njihovo značenje.

- Prepoznaje vrste kotlova.

- Razlikuje osnovne elemente i opremu kotla.

184


Formativni ciljevi



učenik učenik učenikkontrolno mjerne instrumente kod motornih vozila.

- Objašnjava pojam i navodi tipove kotlovskog postrojenja.

- Opisuje princip rada kotla.

- Opisuje princip rada sistema za grijanje.

- Opisuje princip rada sistema za klimatizaciju.

Automatizacija industrijskih postrojenja- Objašnjava pojam

i ulogu automatizacije i mehanizacije.

- Navodi primjere primjene otvorenih i zatvorenih sistema automatskog upravljanja.

- Prepoznaje elemente automatuzacije.

- Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu.

- Koristi šeme primjera automatskog upravljanja.

Održavanje industrijskih postrojenja- Opisuje zadatak i

značaj održavanja industrijskih postrojenja.

- Nabraja vrste održavanja.

- Razlikuje vrste održavanja.


Industrijski objekti- Navodi podjelu

industrijskih objekata.

- Opisuje osnovne oblike industrijskih objekata.


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- B. Vukosavljević: Industrijska postrojenja, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1993. - S. Ranković, S. Furundžić: Teret u saobraćaju i mehanizacija pretovara,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Dr M. Bukumirović: Elementi transportnih sredstava i uređaja II,

Saobraćajni fakultet, Beograd, 2001.

185

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se izvodi u učionici koja je opremljena: - računarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajućim softverom i

potrebnim brojem šema i skica.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu), - pismenih vježbi (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu), - seminarskih radova, - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih




9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva; - profesor mašinstva.


Predmet Znanja- Unutrašnji transport- Pomoćna postrojenja- Uređaji na motorima sus

- Opšte mašinstvo - Rad, energija, snaga, stepen korisnog dejstva

- Pumpe, ventili, filteri- Osnovni pojmovi

razmjene toplote- Kompresori

186

1.3.7. ENERGETSKI SISTEMI

1. Naziv predmeta: ENERGETSKI SISTEMI


RazredVrste nastave


na nastava

IIIIII 46 26 72IV 46 26 72

Ukupno 92 52 144

3. Opšti ciljevi nastave- Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama pogonskih mašina i njihovoj

primjeni u industriji. - Sticanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada postrojenja

za proizvodnju energije. - Sticanje znanja iz domena regulacije i održavanja sistema. - Sticanje osnovnih znanja iz oblasti grijanja, klimatizacije i hlađenja. - Upoznavanje i razumijevanje konstruktivnih rješenja sistema za grijanje,

klimatizaciju i hlađenje. - Razvijanje osjećaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u


187

188



ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikUvod- Definiše pojam

energije. - Objašnjava zakon

o održanju energije.

- Navodi i objašnjava podjelu i vrste energije.

- Navodi podjelu mašina prema vrsti energije.

- Shvata pojam energije.

- Razlikuje mehaničku, toplotnu, hemijsku, električnu i atomsku energiju.

- Analizira kinetičku i potencijalnu energiju.

- Shvata podjelu mašina na radne i pogonske.

- Analizira zakon o održanju energije.


Pogonske mašine i uređajiMotori sa unutrašnjim sagorijevanjem- Navodi ulogu,

značaj i podjelu motora sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Upoznaje glavne dijelove motora sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Definiše stepen kompresije motora.

- Obrazlaže i razumije taktove radnog ciklusa četvorotaktnog oto motora.

- Navodi indikatorske i efektivne pokazatelje rada četverotaktnog oto motora.

- Navodi i objašnjava konstruktivna rješenja

- Prepoznaje vrste motora.

- Tumači katalošku dokumentaciju.

- Na modelu uočava pokretne i nepokretne djelove motora.

- Analizira djelove sa stanovišta konstrukcije, funkcije, materijala, opterećenja i održavanja.

- Analizira stepen kompresije.

- Izračunava radnu i ukupnu zapreminu motora.

- Analizira efektivne pokazatelje rada motora.

- Analizira ciklus rada

- Razvija sistematski pristup pri rješavanju problema.



stepena kompresije.

- Crtanje indikatorskih dijagrama rada četvorotaktnih i dvotaktnih motora.

- Prezentovanje računarske simulacije rada oto i dizel motora.

Seminarski rad- Direktno i

indirektno. - Ubrizgavanje

goriva kod oto motora.

- Sastav, karakteristike i značaj kvaliteta izduvnih gasova.

189


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikdvotaktnog oto motora.

- Objašnjava i razumije radni ciklus dvotaktnog oto motora.

- Obrazlaže i razumije ciklus rada četvorotaktnog dizel motora.

- Navodi razliku između oto i dizel motora.

- Navodi i objašnjava konstruktivno rješenje motora sa rotacionim klipom.

- Navodi osnovne zadatke i elemente sistema za napajanje oto motora gorivom.

- Objašnjava pripremu radne smješe kod oto motora.

- Navodi zadatak i elemente izduvnog sistema.

- Navodi sastav i objašnjava mjerenje i kontrolu produkata sagorijevanja.

- Navodi osnovni zadatak i podjelu sistema za napajanje dizel motora gorivom.

- Poznaje princip direktnog i indirektnog procesa ubrizgavanja goriva.

četvorotaktnog oto motora.

- Analizira razliku konstruktivnih rešenja.

- Dvotaktnih i četvorotaktnih oto motora.

- Analizira rad dvotaktnog oto motora.

- Upoređuje i analizira razlike između oto i dizel motora.

- Analizira efektivne i indikatorske pokazatelje rada četvorotaktnog dizel motora.

- Shvata princip rada četvorotaktnog dizel motora.

- Pronalazi primjenu četvorotaktnih dizel motora.

- Shvata princip rada motora sa rotacionim klipom.

- Analizira parametre motora sa rotacionim klipom.

- Analizira proces formiranja radne smješe u karburatoru.

- Prepoznaje i analizira načine ubrizgavanja goriva.

- Analizira potrošnju goriva u zavisnosti od režima rada.

190


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenik- Navodi načine

podmazivanja motora.

- Objašnjava sistem za podmazivanje motora.

- Obrazlaže funkciju sistema za hlađenje motora.

- Opisuje sistem za hlađenje motora tečnošću.

- Objašnjava sistem vazdušnog hlađenja.

- Zna način funkcionisanja automatike hlađenja.

- Analizira sastav izduvnih gasova.

- Skicira naponski signal lambda sonde za bogate i siromašne smješe.

- Analizira rad pumpi niskog i vISOkog pritiska.

- Shvata funkciju brizgaljki u sistemu.

- Čita i analizira šemu motora sa turbopunjačem.

- Uočava neophodnost podmazivanja pokretnih djelova motora.

- Cita šemu sistema za podmazivanje.

- Identifikuje djelove sistema za podmazivanje.

- Uočava neophodnost hlađenja motora.

- Čita šemu sistema za hlađenje motora.

Parne turbine- Navodi i

objašnjava podjelu i zadatak parnih turbina.

- Opisuje sastavne djelove parnih turbina.

- Objašnjava princip rada akcionih turbina.

- Navodi i objašnjava reakcione turbine.

- Navodi razliku između akcionih i

- Identifikuje sastavne djelove: mlaznice, radno kolo, kućište, zaptivače.

- Razlikuje i upoređuje akcione i reakcione turbine.

- Poznaje princip rada de lavalove akcione turbine.

- Analizira Kertisove turbine sa stepenima

- Razvija sposobnost zapažanja i zaključivanja.


snage turbine. - Grafičko

prikazivanje promjene brzine i pritiska kod akcionih i reakcionih turbina.

Seminarski rad- Karakteristike,

primjena i stepen korisnosti

191


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikreakcionih turbina.

- Navodi vrste kondezatora i opisuje pojam kondezacije.

- Objašnjava proces regulacije rada turbine.

- Definiše snagu turbine i postupak izračunavanja.

brzine i pritiska. - Shvata princip

rada. - Parsonove

reakcione turbine. - Računa snagu

turbine. - Shvata

kondezaciju i navodi ulogu kondezatora.

- Utvrđuje značaj regulacije i način regulacije rada turbine.

višestepenih parnih turbina.

Gasne turbine- Opisuje rad gasne

turbine. - Navodi i

objašnjava sastavne djelove gasnih turbina.

- Navodi prednosti i nedostatke gasnih turbina.

- Analizira rad gasne turbine.

- Shvata princip rada gasne turbine sa pogonom na čvrsto gorivo.

- Prepoznaje prednosti i nedostatke gasnih turbina.

- Identifikuje sastavne djelove gasne turbine.

Vodene turbine- Navodi podjelu,

značaj i ulogu vodenih turbina.

- Opisuje proces pretvaranja hidrauličke u mehaničku energiju.

- Objašnjava akciono i reakciono dejstvo mlaza vode i stepen iskorišćenja.

- Nabraja sastavne djelove turbine.

- Obrazlaže

- Razlikuje akcione i reakcione turbine.

- Analizira ra peltonove turbine.

- Ocjenjuje najpovoljnije uslove za dobijanje snage.

- Shvata akciono dejstvo mlaza.

- Identifikuje sastavne djelove peltonove turbine.

- Uočava gubitke snage i izračunava stepen iskorišćenja

- Razvija sposobnost zapažanja, analiziranja i zaključivanja


snage turbine

192


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikkriterijume izbora turbine.

- Objašnjava Peltonovu, Kaplanovu i Fransisovu turbinu.

- Upoznaje postupak analitičkog određivanja snage turbine.

Peltonove turbine. - Shvata reakcijsko

dejstvo vodenog mlaza.

- Prepoznaje sastavne djelove Fransisove turbine i navodi njihovu ulogu.

- Shvata pojam specifičnog broja obrtaja i varijante

- Fransisove turbine s obzirom na bezbjednost.

- Identifikuje sastavne djelove, njihovu ulogu i princip rada

- Kaplanove turbine.

- Izračunava snagu turbine.

Elektromotori- Objašnjava

princip rada elektromotora jednosmjerne struje.

- Navodi i opisuje rad sinhronih i asinhronih motora.

- Obrazlaže princip rada električnih generatora.

- Zna postupak održavanja elektromotora.

- Navodi primjenu elektromotora.

- Identifikuje sastavne djelove elektromotora.

- Shvata princip rada elektromotora jednosmjerne struje

- Shvata princip rada dinamo mašine.

- Analizira rad generatora naizmjenične struje.

- Navodi prednosti i nedostatke primjene elektromotora.

- Razvija potrebu ekonomičnog korišćenja energije.

193


ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi


učenik učenik učenikElektrane- Navodi podjelu

prema izvorima energije.

- Nabraja osnovne karakteristike energetskih postrojenja.

- Navodi i objašnjava vrste termoenergetskih postrojenja prema radnim medijima i konstruktivnim karakteristikama.

- Opisuje kotlovsko postrojenje.

- Navodi podjelu, pogon i održavanje kotla.

- Upoznaje prateća postrojenja za transport goriva, sistem rashladne vode, pripremu vode, Cijevni sistem pumpe, ventilatore... .

- Nabraja podjelu i karakteristike toplotnih turbomašina.

- Navodi i objašnjava vrste hidroenergetskih postrojenja i hidrauličkih mašina.

- Opisuje pumpno postrojenje.

- Upoznaje hidromašinsku opremu hidroenergetskih postrojenja.

- Opisuje gasoenergetsko

- Razlikuje termo, hidro i gasoenergetska postrojenja.

- Upoređuje rad termoelektrana sa parnim i gasnim blokom.

- Pravi šeme parnog, gasnog, kondezacionog i toplifikacionog energetskog bloka.

- Analizira rad kotlovskog postrojenja.

- Uočava osnovne konstruktivne karakteristike kotla.

- Shvata značaj pratećih postrojenja:

- sistema za transport goriva,

- sistem rashladnevode,

- ventilatore, - pumpe, - cijevni sistem, - armatura, - analizira toplotni

bilans, gubitke i stepen iskorišćenja kotla.

- Shvata rad reverzibilne hidroelektrane.

- Upoređuje pribranske i derivacione šeme.

- Analizira energetski bilans i tehničko-energetsku efikasnost

- Razvija svijest o značaju ekonomičnog korišćenja električne energije.


Vježbe: - Izrada pribranske

i derivacione šeme i izrada principijelne šeme kondezacione termoelektrane sa parnim blokom.

- Izrada šeme termoelektrane sa gasnim blokom.

- Izrada šeme kompleksnog korišćenja geotermalnih voda kao izvora toplote.

Seminarski rad- Tehno-energetske

karakteristike termoenergetskog postrojenja.

- Energetski bilans sistema za proizvodnju i potrošnju energije.

194


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikpostrojenje.

- Objašnjava mjerno-regulacione gasne stanice i sudove za tečni gas.

- Navodi pogonsko-preventivne mjere sigurnosti za rad sa prirodnim gasom i postupke pri eksploataciji.

- Navodi karakteristike nuklearnih postrojenja.

- Opisuje nuklearne reaktore.

- Upoznaje karakteristike generatora pare.

- Navodi nove i buduće tehnologije za proizvodnju električne energije.

- Navodi karakteristike solarnih elektrana.

- Objašnjava način rada geotermalne elektrane.

- Ilustruje šemu geotermalne elektrane.

- Navodi karakteristike elektrana na vjetar.

hidroenergeskog sistema.

- Analizira rad gasoenergetskog postrojenja.

- Upoređuje gasne turbine otvorenog i zatvorenog toka.

- Prepoznaje elemente gasoenergetskog postrojenja.

- Shvata postupke eksploatacije i održavanja gasnih postrojenja.

- Crta uprošćenu šemu nuklearne elektrane.

- Prepoznaje elemente nuklearne elektrane.

- Analizira rad nuklearnog reaktora.

- Uočava osnovne elemente solarnih elektrana,

- Crta i analizira uprošćenu šemu solarne elektrane.

- Prepoznaje osnovneElemente geotermalne elektrane.

- Crta i analizira šemu geotermalne elektrane.

- Shvata značaj i ulogu postrojenju u energetskom sistemu sa stanovišta troškova proizvodnje električne energije.

195


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenikSistemi za grijanje- Navodi zadatak

postrojenja za grijanje.

- Navodi i objašnjava karakteristike i primjenu pojedinačnih zagrijevnih uređaja.

- Upoznaje osnove sistema centralnog grijanja.

- Nabraja djelove postrojenja za vodeno i parno centralno grijanje.

- Objašnjava jednocijevno i dvocijevno vodeno gravitaciono grijanje.

- Obrazlaže pumpno grijanje.

- Navodi i opisuje parno grijanje:

-niskog pritiska, -visokog pritiska, -vakumsko. - Navodi značaj

daljinskog grijanja.

- Objašnjava parno, toplovodno i vrelovodno daljinsko grijanje.

- Opisuje podstanice za daljinsko grijanje.

- Obrazlaže toplovodni prenos toplote do podstanice.

- Navodi elemente regulacije u podstanici.

- Razlikuje uređaje za lokalno grijanje.

- Uočava karakteristike peći na čvrsto gorivo, gasnih i uljnih peći.

- Upoređuje vodeno i vazdušno centralno grijanje.

- Prepoznaje osnovne djelove postrojenja za centralno grijanje.

- Analizira jednocijevno postrojenje vodenog gravitacionog grijanja.

- Crta i upoređuje šeme jednocijevnog i dvocijevnog grijanja.

- Shvata i analizira parno grijanje.

- Upoređuje parno grijanje niskog i vISOkog pritiska.

- Prepoznaje komponente sistema za vazdušno grijanje.

- Uočava značaj daljinskog grijanja.

- Upoređuje toplovodno, vrelovodno i parno daljinsko grijanje.

- Cita projektnu dokumentaciju za podstanicu.

- Razlikuje direktno i indirektno grijanje. Intrepretira metode mjerenja

- Razvija svijest o racionalnom korišćenju energije.

- Razvija sposobnost zapažanja.


vodenog gravitacionog grijanja.

- Izrada šema jednocijevnog i dvocijevnog razvoda parnog grijanja.

- Čitanje tehničke dokumentacije.

Seminarski rad- Pumpno centralno

grijanje. - Toplifikacija-

daljinsko grijanje.

196


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenik- Opisuje direktno i

indirektno grijanje.

- Obrazlaže postupak mjerenja protoka i količine utrošene energije.

- Objašnjava sistem grijanja toplim vazduhom.

- Nabraja posebne oblike grijanja.

- Objašnjava grijanje toplotnom pumpom.

- Navodi glavne djelove i objašnjava postupak solarnog grijanja.

- Objašnjava grijanje atomskom energijom.

protoka i količine utrošene energije.

- Upoređuje posebne oblike grijanja.

- Shvata princip rada toplotne pumpe.

- Identifikuje glavne elemente solarnog sistema i navodi njihovu funkciju.

Sistemi za klimatizaciju- Definiše pojam

klimatizacije. - Navodi i

objašnjava konfornu i tehnološku klimatizaciju.

- Navodi elemente mikro i makro klime.

- Upoznaje način regulacije sistema klimatizacike u ljetnjem i zimskom periodu.

- Navodi i objašnjava sisteme klimatizacije.

- Nabraja i opisuje komponente sistema za klimatizaciju.

- Shvata proces klimatizacije.

- Identifikuje komponente sistema za klimatizaciju.

- Vrednuje uticaj vlažnosti i brzine vazduha.

- Upoređuje klimatizaciju u zimskim i ljetnjim uslovima.

- Razlikuje niskopritisni, vISOkopritisni, dvokanalni i vazdušno-vodeni sistem klimatizacije.

- Analizira proces pripreme vazduha.

- Prepoznaje

- Shvata značaj sistemskog pristupa pri rešavanju konkretnih problema.

Vježbe: - Čitanje tehničke

dokumentacije.

Seminarski rad- Uticaj

temperature, vlažnosti vazduha i brzine strujanja u procesima klimatizacije.

197


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenik- Navodi i

objašnjava komponente složenih sistema za klimatizaciju.

- Upoznaje uređaje i aparate za regulaciju i upravljanje procesa klimatizacije.

- Opisuje postupak pripreme postrojenja za puštanje u rad, vođenje normalnog režima rada i zaustavljanja.

komponente složenih sistema za klimatizaciju.

- Razlikuje uređaje i aparate za regulaciju i upravljanje u procesima klimatizacije.

- Shvata osnovne principe primjene automatske regulacije sistema za klimatizaciju.

Sistemi za hlađenje- Objašnjava

postupak hlađenja.

- Nabraja vrste rashladnih postrojenja.

- Upoznaje vrste rashladnih fluida i kriterijume za njihov izbor ilustruje šeme principa amonijačnih i freonskih rashladnih sistema.

- Objašnjava procese u kompresoru, stepen korisnosti, indikatorsku i efektivnu snagu.

- Navodi i objašnjava sastavne elemente rashladnih sistema:

- kompresore,

- Shvata zadatak sistema za hlađenje.

- Upoređuje i vrši izbor rashladnih fluida.

- Analizira šeme amonijačnih i freonskih rashladnih mašina.

- Analizira princip rada kompresora.

- Određuje indikatorsku i efektivnu snagu i stepen korisnosti.

- Shvata funkciju kondezatora, isparivača i prigušni ventila.

- Razlikuje kondezatore sa vodenim i vazdušnim hlađenjem.

- Uočava značaj kula za hlađenje vode.

- Shvata značaj zaštite životne sredine.

- Stiče osobine sistematičnosti.

Vježbe: - Čitanje tehničke

dokumentacije.

Seminarski rad- Kompresorske

rashladne mašine.

- Apsorcione rashladne mašine.

198


ciljeviPreporuke za

izvođenje nastave

učenik učenik učenik- kondezatore, - isparivače, - ventile, - međuhladnjake. - Objašnjava

cirkulaciono hlađenje vode.

- Opisuje kule za hlađenje vode.

- Obrazlaže proces razmjene i vrste razmjenjivača toplote.

- Nabraja i objašnjava uređaje za regulisanje i upravljanje.

- Navodi i objašnjava izvedbe rashladnih sistema.

- Objašnjava postupke eksploatacije i održavanja rashladnih sistema.

- Analizira uticaj koeficijenta prolaza toplote i površine preko koje se vrši razmjena.

- Analizira dvopoziciono regulisanje rashladnih uređaja.

- Vrednuje značaj odvajača ulja, filtera, nivokaza, kontrolnih stanica, armature, cjevovoda, spojnica. .

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora- J. Lenesi i T. Ristanović: Motori i motorna vozila, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2006. - D. Janković: Motorna vozila, Mašinski fakultet, Beograd. - M. Tomić i S. Petrović: Motori sus, Mašinski fakultet, Beograd. - F. Razumović: Enciklopedija strojeva, Školska knjiga, Zagreb, 1977. - I. Brkić i drugi: Energetska postrojenja, Zavod za udžbenike, Beograd,

1995. - M. Bogner i drugi: Energetski procesi, Zavod za udžbenike, Beograd,

1995. - D. Debeljković: Termoenergetski procesi, Zavod za udžbenike, Beograd,

2001. - B. Vukosavljević, M. Marjanović: Osnovi energetike, Zavod za udžbenike,

Beograd. - M. Bogner i drugi: Postrojenja za grijanje i klimatizaciju, Zavod za

zudžbenike, Beograd.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave- Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena:

199

- računarom sa multimedijskim paketom, softverom za simulaciju rada pogonskog motora,

- modelima, maketama, skicama pogonskih mašina, - dijapozitivima i šemama energetskih postrojenja, - dijapozitivima i šemama sistema grijanja, klimatizacije i hlađenja.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika- Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih




9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika- Diplomirani mašinski inženjer.

200



- Pogonske mašine i uredjaji

- Opšte mašinstvo- Elektrotehnika sa

elektronikom

- Mehanički rad, energija, snaga

- Stepen korisnog djelovanja

- Osnovi elektrotehnike- Osnovi električnih mašina

- Elektrane - Elektrotehnika sa elektronikom

- Jednosmjerne struje- Naizmjenične struje- Elektromagnetizam- Proizvodnja i prenos

električne energije- Sistemi za grijanje - Opšte mašinstvo - Osnovni pojmovi razmjene

toplote- Vodena para- Pumpe, ventili, filteri

- Sistemi za klimatizaciju - Opšte mašinstvo - Vlažan vazduh- Osnovne veličine stanja u

termodinamici- Sistemi za hlađenje - Opšte mašinstvo - Prvi i drugi zakon

termodinamike- Kompresori- Razmjenjivači toplote- Ventili

201

202

2. STRUČNI ISPIT

2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNO - TEORIJSKI DIO ISPITA

2.1.1. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE

1. Naziv ispitnog kataloga: KOMPJUTERSKO MODELIRANJE

2. Cilj ispita

- Na ispitu kandidat treba da pokaže poznavanje i upotrebu znanja iz predmeta kompjutersko modeliranje, uz:

- uspješnost traženja i upotrebe informacija iz različitih izvora, - poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korišćenja iz oblasti

kompjuterskog modeliranja, - rješavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D

modela dijelova, - rješavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D

modela sklopova, - rješavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu tehničkog

crteža detalja, na osnovu 3D modela dijela, - rješavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu tehničkog

crteža sklopa, na osnovu 3D modela sklopa, - rješavanje složenijih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela

dijelova, -rješavanje složenijih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela sklopova,

- rješavanje složenijih problema-zadataka, vezanih za izradu tehničkog crteža detalja, na osnovu 3D modela dijela,

- rješavanje složenijih problema-zadataka, vezanih za izradu tehničkog crteža sklopa, na osnovu 3D modela sklopa,

- odgovarajući pristup pri modeliranju i izradi tehničke dokumentacije, - poznavanje i poštovanje propisa sa područja zaštite na radu i zaštite

okoline, - poznavanje standarda i propisa i njihova pravilna upotreba, - primjenu normi i smjernica za obezbjeđivanje kvaliteta proizvoda, - objašnjenje i interpretaciju rezultata, - odluke o racionalnoj upotrebi materijala i vremena, - upotrebu savremene informacione tehnologije.

3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu

1. Crtanje skica za modele punih tijela- Nacrtati skicu prema datom crtežu.

2. Obrada i izmjena skica- Izvršiti zaobljavanje skiciranih objekata. - Izvršiti zarubljivanje skiciranih objekata. - Kopirati skicirani objekat tako što se pomjera na zadato rastojanje. - Simetrično preslikati skicirani objekat. - Premjestiti, rotirati i izmijeniti veličinu skiciranom objektu. - Izraditi linearni šablon. - Izraditi kružni šablon. - Unijeti tekst u okruženju za skiciranje, postaviti tekst duž krive.

203

3. Dodavanje relacija i mjera skicama- Dodati odgovarajuće geometrijske relacije. - Kotirati skicu, potpuno definisati skicu. - Odrediti ugao i rastojanja između datih linija, tačaka na skicama. - Odrediti svojstva datog presjeka (površina, položaj težišta, moment

inercije, polarni moment inercije, ugao između glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije).

4. Modelovanje dijelova – osnovni elementi- Nacrtati pun izvučeni osnovni element. - Nacrtati tankozidni izvučeni osnovni element. - Nacrtati pun obrtni osnovni element. - Nacrtati tankozidni obrtni osnovni element. - Dodijeliti materijal i teksturu modelu.

5. Izrada referentne geometrije- Konstruisati referentnu ravan. - Konstruisati referentnu osu. - Konstruisati referentne tačke. - Konstruisati referentni koordinatni sistem.

6. Alatke za modelovanje- Izvršiti isjecanje datog modela prema zadatim parametrima. - Izraditi otvore i navoj na datom modelu. - Izvršiti jednostavno i složeno zaobljavanje na datom modelu. - Izvršiti obaranje ivica i tjemena modela. - Konstruisati element – školjka. - Izraditi linearni šablon modela. - Izraditi kružni šablon modela. - Izraditi šablon prema skici. - Izraditi šablon duž krive. - Izraditi šablon prema tabeli. - Konstruisati element – rebro. - Nacrtati presjek modela.

7. Napredno modelovanje- Konstruisati element tipa loft. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž 2D putanje. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž spiralne 3D

putanje. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž ivične 3D

putanje. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž segmentirane

3D putanje. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D

putanje.

8. Modelovanje sklopova- Uvesti i postaviti odgovarajuće komponente u dokument sklopa. - Sastaviti komponente koristeći uslove uklapanja. - Uklopiti komponente koristeći inteligentno uklapanje. - Sastaviti komponente pomoću referenci za uklapanje. - Sastaviti komponenete koristeći napredne uslove uklapanja.

204

- Sastaviti komponente koristeći mehaničke uslove uklapanja. - Izvršiti brisanje komponeneti i podsklopova, mijenjanje uslova uklapanja. - Izvršiti zamjenu objekata izabranih za uklapanje, razlaganje podsklopova,

zamjena elementa u podsklopovima. - Izraditi šablon vođen elementom. - Izraditi lokalni šablon. - Izvršiti otklanjanje smetnji u sklopu, otkrivanje sukoba dok je sklop u

pokretu. - Nacrtati rastavljeno stanje sklopa, skice sa linijama rastavljanja.

9. Površinsko modelovanje- Konstruisati osnovnu nurbs površinu prema zadatim parametrima. - Konstruisati obrtnu i izvučenu površinu. - Konstruisati u-površinu tipa loft. - Konstruisati površinu tipa sweep.

10. Tehnički crtež detalja- Nacrtati tri standardna prikaza na osnovu datog 3D modela. - Nacrtati pun presjek i polupresjek. - Nacrtati djelimični presjek. - Nacrtati izdvojeni presjek. - Nacrtati uporedni presjek. - Nacrtati poprečni presjek. - Nacrtati prikaz detalja. - Nacrtati skraćeni prikaz. - Izvršiti kotiranje crteža. - Izvršiti unos tolerancija dužina, uglova, oblika i položaja na crtež. - Izvršiti dodavanje simbola za kvalitet obrađene površine. - Izvršiti dodavanje oznaka centra i osa simetrije, označavanje otvora na

crtežu, dodavanje uprošćenog prikaza navoja.

11. Tehnićki crtež sklopa- Dodati i popuniti sastavnicu na crtežu sklopa. - Izvršiti označavanje pojedinih dijelova – komponenti sklopa na sklponom

crtežu. - Izraditi prikaz krajnjih položaja, maksimalan i minimalan domet pokreta

sklopa. - Nacrtati presjek sklopa, određivanje šrafure, biranje komponenti koje će

biti izostavljene prilikom presjecanja.

12. Jednačine, konfiguracije i elementi iz biblioteke- Izvršiti dodavanje i mijenjanje jednačina. - Izvršiti potiskivanje, vraćanje potisnute jednačine i brisanje jednačine. - Izraditi konfiguraciju ručno. - Izraditi konfiguraciju pomoću projektne tabele. - Izraditi i postaviti elemente biblioteke. - Izvršiti mijenjanje i razlaganje elemenata biblioteke.

205

4. Tip ispita- Usmeno. - Na ispitnom listu treba da budu tri zadatka, kombinovana po složenosti

na odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti, kako bi težina zadataka (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista.

- Kandidat na ispitu koristi računar, odgovarajući CAD softver. - Detaljan spisak ispitnih zadataka sastavlja se na osnovu okvirnog spiska

zadataka, datih u ispitnom katalogu. - Kandidat ima pravo da se pripremi za ispit 20 minuta. - Ispit traje najviše 20 minuta.

5. Dozvoljena pomagala- Pomagala nijesu predviđena.

6. Literatura i drugi izvori- Za kandidate je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori dati u

katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

206

2.1.2. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM

1. Naziv ispitnog kataloga: KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM

2. Cilj ispita

- Na ispitu kandidat treba da pokaže poznavanje i upotrebu znanja iz predmeta kompjutersko upravljanje proizvodnjom, uz:

- uspješnost traženja i upotrebe podataka iz različitih izvora, - poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korišćenja iz oblasti

CNC tehnologije, - rješavanje jednostavnih problema/zadataka, vezanih za izradu programa

u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rješavanje jednostavnih problema/zadataka, vezanih za izradu tehničko

tehnološke dokumentacije u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rješavanje složenijih problema/zadataka, vezanih za izradu programa u

proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rješavanje složenijih problema/zadataka, vezanih za izradu tehničko

tehnološke dokumentacije u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - odgovarajući pristup u izboru tehnoloških postupaka, - poznavanje i poštovanje propisa sa područja zaštite na radu i zaštite

okoline, - poznavanje standarda i propisa i njihovu pravilnu upotrebu, - objašnjenje i interpretaciju rezultata, - odluke o racionalnoj upotrebi materijala, energije, vremena, - upotrebu savremene informacione tehnologije.

3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu

1. NC, CNC i DNC upravljanje- Objasniti pojam NC (Numerical Control) upravljanja. - Navesti karakteristike i objasniti pojam CNC (Computer Numerical

Conrol) upravljanja. - Objasniti pojam DNC (Direct Numerical Control) upravljanja. - Uporediti karakteristike konvencionalnih / klasičnih, NC i CNC mašina sa

aspekta oblasti primjene, produktivnosti, ekonomičnosti i ukupne efikasnosti obrade.

- Razlikovati i uporediti karakteristike nc i CNC upravljanja. - Navesti i objasniti pokazatelje kvaliteta CNC mašina.

2. CNC alatne mašine- Navesti tipove CNC alatnih mašina za obradu rezanjem. - Navesti osnovnu strukturu i glavne dijelove CNC alatnih mašina i

objasniti njihovu funkciju. - Navesti pokazatelje kvaliteta CNC mašina. - Objasniti proizvodnsot, ekonomičnost i oblasti primjene CNC mašina. - Uočiti prednosti CNC mašina nad klasičnim kod složenijih oblika i kontura

radnog predmeta.

3. Priprema alata za CNC mašine- Navesti osnovne vrste i karakteristike alata za CNC mašine. - Obrazložiti namjenu i vrste steznih alata i pribora. - Obrazložiti namjenu i vrste mjernih i kontrolnih alata i pribora.

207

- Objasniti osnovne kriterijume za izbor reznih alata kod CNC mašina. - Navesti dijelove /elemente sistema alata kod CNC mašina i objasniti

njihovu namjenu. - Navesti i objasniti osnovne načine podešavanja alata. - Objasniti podešavanje alata na mašini i van mašine. - Objasniti pojam korekcije radijusa alata. - Analizirati kriterijume izbora reznih, steznih i kontrolnih alata. - Analizirati funkciju i međusobnu zavisnost držača, međuelementa

(produžetka) i nosača (stezača) u sklopu sistema alata. - Analizirati vezu grešaka obrade i pravilnog podešavanja alata.

4. CNC strugovi- Navesti osnovne vrste CNC strugova. - Objasniti strukturu i glavne dijelove CNC struga. - Objasniti funkciju sistema upravljanja, mehaničkog, mjernog i

pogonskog sistema CNC struga. - Objasniti karakteristične tačke CNC struga. - Znati sigurnosne uređaje i sigurnosne mjere kod CNC struga. - Navesti načine rada CNC struga. - Znati način izmjene alata, pogona i stezanja tipičnih radnih

predmeta kod CNC struga.

5. CNC glodalice- Navesti osnovne vrste CNC glodalica. - Navesti strukturu i glavne dijelove CNC glodalice. - Objasniti funkciju sistema upravljanja, mehaničkog, mjernog i pogonskog

sistema CNC glodalice. - Objasniti karakteristične tačke CNC glodalice. - Navesti sigurnosne uređaje i sigurnosne mjere kod CNC glodalice. - Objasniti način rada, izmjene alata, pogona i stezanja tipičnih radnih

predmeta kod CNC glodalice.

6. Ručno programiranje CNC mašina- Objasniti suštinu programiranja CNC mašine i navesti vrste

programiranja. - Objasniti obradu informacija u procesu programiranja. - Navesti funkciju i značaj nulte tačke mašine, referentne tačke mašine i

nulte tačke radnog predmeta/obratka. - Objasniti apsulutni i inkrementalni sistem mjerenja. - Obrazložiti razliku između glavnog i pomoćnog kretanja. - Objasniti: - glavne i pomoćne programske funkcije, - osnovne funkcije ciklusa, - programiranje sa podprogramima.

- Analizirati sadržaj programskog lista. - Tumačiti značenje pojedinih oznaka /riječi u programskoj rečenici i format

riječi.

7. Izrada programa za CNC strugove- Navesti elemente koji utiču na izbor režima obrade kod CNC struga. - Objasniti značaj određivanja karakterističnih nultih tačaka mašine, alata i

radnog predmeta. - Objasniti razliku između apsolutnog i relativnog koordinatnog sistema. - Navesti pravila za pisanje programskih rečenica i programa za CNC strug.

208

- Uočiti povezanost izbora režima obrade, alata, sredstva za hlađenje i materijala radnog predmeta.

8. Izrada programa za CNC glodalice- Navesti elemente koji utiču na izbor režima obrade kod CNC glodalice. - Objasniti značaj određivanja karakterističnih nultih tačaka mašine, alata i

radnog predmeta. - Navesti pravila za pisanje programskih rečenica i programa kod CNC

glodalice- Uočiti povezanost izbora režima obrade, alata, sredstva za hlađenje i

materijala radnog predmeta.

9. Priprema tehničko-tehnološke dokumentacije- Navesti sadržaj tehničko-tehnološke dokumentacije. - Obrazložiti namjenu i sadržaj: - plana obrade, - operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - plana (podešavanja) mašina, - programskog lista. - Definisati pojam kvaliteta obrađene površine, pojam tačnosti obrade,

dimenzija, oblika, položaja. - Navesti uzroke koji utiču na kvalitet obrađene

površine. - Navesti karakteristike stezanja kad se radni

predmet izrađuje iz pripremaka i šipkastog materijala. - Navesti elemente režima obrade. - Objasniti izbor režima obrade u zavisnosti od

materijala radnog predmeta. - Navesti osnovne karakteristike tehnoloških procesa

kod proizvodnje sa mašinama sa numeričkim upravljanjem. - Uočiti podatke na radioničkom crtežu, bitne za

definisanje postupka obrade. - Pronaći vezu između kvaliteta površine i metoda

obrade. - Uočiti greške obrade, analizirati osnovne uzroke i

metode postizanja tačnosti i kvaliteta obrade. - Analizirati uticaj zahtjeva na radioničkom crtežu na

tok procesa obrade. - Uočiti uticaj režima obrade na greške obrade. - Uočiti uticaj stezanja na greške obrade.

10. CNC obradni sistemi za nekonvencionalne metode obrade- Navesti opšte karakteristike i vrste nekonvencionalnih metoda obrade. - Objasniti princip rada: - ultrazvučne metode, - elektroerozione obrade, - laserske obrade, - elektrohemijske obrade. - Uočiti prednosti i nedostatke nekonvencionalnih metoda obrade. - Uporediti karakteristike pojedinih vrsta obrade nekonvencionalnih

metoda obrade.

209

11. CNC mjerne mašine- Navesti opšte karakteristike, primjenu, podjelu i struktura CNC mjernih

mašina. Objasniti projektovanje tehnologije mjerenja na CNC mjernim mašinama, primjenjene metode, sistem pribora za mjerenje.

12. Primjena CAD/CAM sistema i automatizovana proizvodnja- Objasniti pojam CAM (Computer Aided Design). - Objasniti koncept CAD-CAM (Computer Aided Manufacturing). - Objasniti kako se uz pomoć odgovarajućeg cam softvera: - definiše putanja alata, - biraju tehnološki parametri obrade, - bira odgovarajući rezni, stezni i mjerni alat, - bira postupak i vrsta obrade, - simulira proces obrade radnog predmeta, - vrše potrebne korekcije i popravke programa, - vrši postprocesiranje, - šalje program mašini, - vrši provjera programa na mašini i unose potrebne izmjene, - provjerava tačnost oblika i dimnenzija radnog predmeta, - obrazložiti postupak formiranja tehničke dokumentacije pomoću

računara.

4. Tip ispita- Usmeno. - Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na

odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti, kako bi težina pitanja (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista. - Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska

pitanja, datih u ispitnom katalogu. - Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog

ispitivača.

5. Dozvoljena pomagala- Pomagala nijesu predviđena.

6. Literatura i drugi izvori- Za kandidate je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori dati u

Katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

210

211

2.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNI RAD

2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA- STRUČNI RAD

1. Naziv ispitnog kataloga: ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA- STRUČNI RAD

2. Cilj ispita

- Na praktičnom dijelu stručnog ispita kandidat treba da pokaže: - Prepoznavanje i analizu procesa i problema sa različitih aspekata,

pravilnu upotrebu stručne terminologije. - Stepen povezanosti stručnoteoretskih i praktičnih znanja. - Samostalnost u uočavanju problema, njihovom rješavanju, predstavljanju

i vrjednovanju predloženih rješenja. - Samostalnost u korišćenju literature i drugih izvora, sistematičnost u

radu. - Poznavanje propisa za obezbjeđenje zaštite na radu i zaštite okoline. - Racionalno korišćenje materijala, vremena, energije. - Samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju stavova.

3. Spisak tema/zadataka

Na osnovu datih radioničkih crteža dijelova potrebno je: 1. Uraditi 3D modele dijelova pomoću CAD softvera; 2. Izraditi tehničke crteže detalja pomoću CAD softvera; 3. Prema jednom od radioničkih crteža za CNC mašinu uraditi: - konstruktivnu i tehnološku analizu radioničkog crteža radnog predmeta

(mašinskog dijela), - izbor pripremka, - vrste i redoslijed obrade, - broj i redoslijed operacija i podjelu operacija na zahvate, - tehnološke mjere i tolerancije, - plan stezanja, - plan alata (reznih, mjernih, kontrolnih), - izbor elemenata režima obrade i vrijeme obrade, - program za CNC mašinu, - simulaciju programa uz njegovo podešavanje i prilagođavanje, - pripremu CNC mašine za rad, - izrada dijela i kontrola tačnosti.

212

4. Uputstvo za sprovođenje stručnog rada- Kandidat za praktični dio stručnog ispita priprema projektni zadatak. - Sadržaj projektnog zadataka dat je u tački 4 ovog poglavlja. - Nastavnici, odnosno stručni aktiv, definišu konkretne, pojedinačne

zadatke, koji treba da su ujednačeni po težini za sve kandidate, usaglašeni između nastavnika stručno- teorijskih predmeta i praktične nastave.

- Zadatak, po pravilu, treba da sadrži stavke date u tački 4. ovog poglavlja.

- Sastavni dio praktičnog dijela stručnog ispita je odbrana urađenog zadatka.

- Kandidat radi zadatak samostalno, u toku školske godine u kojoj završava razred.

- Ispitni odbor propisuje početak, završetak i rok predaje radova. - Odbrana zadatka/rada traje najviše 20 minuta.

6. Dozvoljena pomagala - Na odbrani stručnog rada nijesu predviđena pomagala.

7. Literatura i drugi izvori - Za kandidata je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori

objavljena u Katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

213

3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJARedni

brojNaziv predmeta Obavezni načini provjeravanja znanja

1. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, grafičkih radova

2. Opšte mašinstvoProvjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, grafičkih radova

3. Tehnologija obradeProvjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, projektnih zadataka

4. Elektrotehnika sa elektronikom

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

5. Kompjutersko modeliranje Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama

6. Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, projektnih zadataka

7. Preduzetništvo Provjera znanja vrši se usmenim putem

8. Praktična nastavaProvjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, praktičan rad na vježbama

Izborna nastava1. Strani jezik II Usmenim i pismenim putem

2. Ekologija i zažtita životne sredine Provjera znanja vrši se usmenim putem

3. Poslovna komunikacija Provjera znanja vrši se usmenim putem

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

5. Mehatronika Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

6. Industrijska proizvodnja Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

7. Energetski sistemi Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA- U sljedeći razred prelaze učenici koji su na kraju školske godine

pozitivno. - Ocijenjeni iz svih predmeta tog razreda, realizovali slobodne aktivnosti i

ako su obavili profesionalnu praksu, koja je predviđena nastavnim planom obrazovnog programatehničar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje.

- Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju za obrazovni program-tehničar za kompjutersko konstruisanje i

214

upravljanje, potrebno je završiti četvrtu godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih nastavnih predmeta i položiti stručni ispit.

- Stručni ispit za obrazovni program tehničar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje sastoji se iz:

- pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti, - pismenog ispita matematike ili stranog jezika, - usmenog ispita iz stručno teorijskog predmeta- kompjutersko

modeliranje ili kompjutersko upravljanje proizvodnjom, - stručnog rada sa odbranom.

5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA- U skladu sa zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama (u

roku od mjesec dana) škola bi izradila individualni program (nacrt) uzimajući u obzir odluku o usmjerenju. Individualni program omogućava prilagođeno izvođenje kako bi učenici dostigli propisani stručni standard u svim predmetima.

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH- Programi stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i

za odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako, da:

- Iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fizičko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja-škola je obavezna da odraslim ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu dobrovoljno priključiti.

- Škola izradi prilagođen program praktičnog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke, koje obavlja učesnik obrazovanja.

- Za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su određeni u programima nego uslovi, koje utvrdi škola u nacrtu izvođenja odrazovnog programa za odrasle.

- Se provjeravanje znanja izvodi putem ispita, pri čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad), određeni obrazovnim programom.

- Odrasli ne polažu međuispit iz uspješnosti praktičnoga obrazovanja.

7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKARedni

brojNaziv predmeta Profil stručne spreme nastavnika i

stručnih saradnika


Diplomirani mašinski inženjer, profesor mašinstva

2. Opšte mašinstvo Diplomirani mašinski inženjer, profesor mašinstva

3. Tehnologija obrade Diplomirani mašinski inženjer, profesor mašinstva

4. Elektrotehnika sa elektronikom Diplomirani inženjer elektrotehnike

5. Kompjutersko modeliranje Diplomirani mašinski inženjer

6. Kompjutersko upravljanje proizvodnjom Diplomirani mašinski inženjer

7. Preduzetništvo Diplomirani ekonomista

215

Redni

brojNaziv predmeta Profil stručne spreme nastavnika i

stručnih saradnika

8. Praktična nastava

- U prvoj I drugoj godini, VI stepen iz područja mašinstva i obrade metala (sa stečenim najmanje III stepenom stručne spreme: bravar, mašinbravar ili alatničar), V stepen stručne spreme (bravar, alatničar, mehaničar za održavanje mašina i alatki)

III i IV razred, diplomirani mašinski inženjerIZBORNA NASTAVA

1. Strani jezik II - Profesor stranog jezika i književnosti

2. Ekologija i zaštita životne sredine

- Diplomirani biolog, diplomirani inženjer pejzažne arhitekture

3. Poslovna komunikacija - Diplomirani psiholog, diplomirani pedagog, diplomirani sociolog

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta Diplomirani mašinski inženjer

5. Mehatronika Diplomirani mašinski inženjer, diplomirani inženjer elektrotehnike

6. Industrijska proizvodnja Diplomirani mašinski inženjer

7. Energetski sistemi Diplomirani mašinski inženjer, profesor mašinstva

8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA- Obrazovni program se organizuje i izvodi u školskom obliku.

8. 1. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Rednibroj Naziv predmeta Razre

d

Ukupno

časova

Vrsta nastaveBroj časova kod

kojih se odjeljenje dijeli u grupe

T V P T V P


I 108 72 36 36

II 144 72 72 72

2. Opšte mašinstvo I 108 72 36II 144 72 72

3. Tehnologija obrade

I 108 72 36II 108 72 36 36

4. Elektrotehnika sa elektronikom III 72 72

5. Kompjutersko modeliranje

III 144 72 72 72IV 165 66 99 99

6. III 144 72 72 72

216

Rednibroj Naziv predmeta Razre

d

Ukupno

časova

Vrsta nastaveBroj časova kod

kojih se odjeljenje dijeli u grupe

T V P T V PKompjutersko upravljanje proizvodnjom

IV 165 66 99 99

7. Preduzetništvo IV 66 40 26

8. Praktična nastavaI 144 144 144II 144 144 144III 180 180 180IV 198 198 198

IZBORNA NASTAVA

1. Strani jezik III 72II 72III 72IV 66

2. Ekologija i zaštita životne sredine I 72 58 14

3. Poslovna komunikacija II 72 60 12

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta

III 72 72IV 72 72

5. Mehatronika III 72 72IV 72 72

6. Industrijska postrojenja

III 72 72IV 72 72

7. Energetski sistemi

III 72 46 26IV 72 46 26

T– Teorijska nastava. V– Vježbe. P– Praktična nastava.

9. PROFESIONALNA PRAKSA- Učenici I, II i III razreda nakon završetka nastavne godine obavljaju

profesionalnu praksu u trajanju od 10 dana u skladu sa nastavnim planom.

- Profesionalna praksa se izvodi u radionicama, koje raspolažu kadrovskim i materijalnim uslovima, u skladu sa obrazovnim programom.

- Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola.

- Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno teorijskih predmeta i praktične nastave.

- O realizaciji programa profesionalne prakse je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse.

- U dnevniku po danima upisuje sadržaje rada.

217

- Dnevnik profesionalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa.

- Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime, mjesto i vrijeme izvođenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama.

- Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda.

10. SLOBODNE AKTIVNOSTI- Slobodne aktivnosti su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog

programa. - Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinesu

rasterećenju a, da pomognu njihovu socijalizaciju, ali i da upotpune, prošire i prodube znanja i kompetencije.

- Program slobodnih aktivnosti radi škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I, II i III razredu po 36 časova, a u IV-33 časa godišnje).

- Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole. - Uspješnost na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici

obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti. - Okvirni program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada

škole, a sastoji se iz tri cjeline: - Sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: dani sporta, ekološke

aktivnosti, filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr.

- Obavezni sadržaji vezani za stručno-teorijsko područje: posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti.

- Sadržaji po izboru: učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna, informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, internet klub i dr).

- Socijalni rad. - Organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr.

11. SPISAK UČESNIKA KOJI SU UČESTVOVALI U IZRADI OBRAZOVNOG PROGRAMA- Dragoljub Draganić, dipl. maš. ing., Prva stručna škola, Nikšić. - Zoran Ukropina, dipl. maš. ing., Srednja stručna škola »Ivan Uskoković«,

Podgorica. - Desimir Mojović, dipl. maš. ing., Srednja stručna škola, Pljevlja. - Nebojša Vuković, dipl. maš. ing., Srednja stručna škola, Bijelo Polje. - Zora Bogićević, dipl. maš. ing., Ministarstvo prosvjete i nauke. - Vladislav Koprivica, dipl. maš. ing., Centar za stručno obrazovanje.

218

Documents

OBRAZOVNI PROGRAM - MOJ SAJT - Aktuelnosuadmuric.weebly.com/uploads/1/0/1/7/10… · Web view · 2015-05-07Definiše gvožđe i čelik, navodi podjelu i osobine. Poznaje označavanje