Upload
others
View
15
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
OBEZİTE SIKLIĞI VE SEBEPLERİYrd.Doç.Dr. Aycan Fahri ErkanUfuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı
KÜRESEL OBEZİTE PANDEMİSİ: SEBEPLER, SONUÇLAR VE ÇÖZÜM
YOLLARIYrd.Doç.Dr. Aycan Fahri ErkanUfuk Üniversitesi Tıp Fakültesi
Kardiyoloji A.D.
OBEZİTE PANDEMİSİObezite prevalansı, hemen hemen tüm dünya ülkelerinde hızla artmaktadır.
Obezite, bir pandemi haline gelmiştir.
• 2008 yılı verilerine tahminen 1,46 milyar yetişkin overweight (BMI > 25 kg/m2),
• 502 milyon yetişkin ise obezdir. (BMI > 30 kg/m2)
ÜLKEMİZDE DURUM
• Maalesef durum ülkemizde de iç açıcı değildir.
• Prof.Dr. Altan Onat ve arkadaşlarının yürütmüş olduğu TEKHARF çalışmasının verilerine göre ülkemizde her 5 yetişkinden üçü o/w veya obezdir ve metabolik sendrom kriterlerini karşılamaktadır.
PEKİ YA ÇOCUKLAR?
PEKİ YA ÇOCUKLAR?
• Çocuklarda da durum endişe vericidir.• Tüm dünyada 170 milyon overweight ya
da obez çocuk bulunduğu tahmin edilmektedir.
• Bazı ülkelerde o/w ve obez çocukların oranı %25’i aşmıştır,
• Bu oranlar 1974 yılına göre 2 katından fazla artış göstermiştir.
• Bununla beraber, İsveç, İsviçre, Fransa ve Avustralya gibi ülkelerden umut vaat eden haberler de gelmektedir.
• Bu ülkelerde alınan tedbirler sayesinde, çocuklarda obezite prevalansındaki artış durmuş, hatta bazı yaş gruplarında inişe geçmiştir.
• Özellikle düşük ve orta gelir düzeyine sahip ülkelerde obezite prevalansı ilk olarak sosyoekonomik statüsü yüksek gruplarda yükselmekte,
• Ülkenin gelir ve refah düzeyi arttıkça obezitenin yükü orta ve alt sosyoekonomik sınıflara doğru kaymaktadır.
OBEZİTENİN BEDELİ
• Obezite pandemisinin faturası ağırdır.• Obezite, tip 2 diyabet, kardiyovasküler
hastalık ve çeşitli kanserlerin sıklığını arttırmaktadır.
• Obezite ve klinik sonuçlarının maliyeti, 2004 yılında yapılan bir analize göre 36 milyon yaşam-yılıdır.
• BMI ile mortalite arasında doğrusal bir ilişki vardır.
• Mortalitedeki artış, yağ kitlesindeki artışa paraleldir.
• Vücut ağırlığının normal sınırı %20 oranında aşması, yağ kitlesinde %100 artışa yol açmaktadır.
• BMI artışı ile mortalite arasındaki ilişki yaşa göre değişkenlik göstermektedir.
• Mesela morbid obez (BMI > 40 kg/m2) genç erkeklerde (25-34 yaş) mortalite, vücut ağırlığı normal yaşıtlarına göre 10 kat artmıştır.
• Yaş ilerledikçe kiloya göre mortalite makası kapanmaya başlar, 65 yaşından sonra tamamen kapanır.
OBEZİTENİN TIBBİ SONUÇLARI
Pancreas, Type 2 DM
OBEZİTENİN TIBBİ SONUÇLARI
• Epidemiyolojik çalışmalara göre Akut Miyokard İnfarktüsü (AMI) sıklığı ile BMI doğru orantılıdır.
• BMI ile AMI insidansı prevalansı arasındaki son derece güçlü, pozitif ve lineer korelasyon mevcuttur.
• AMI, yüksek morbidite, mortalite oranları ve ağır ekonomik bedeliyle çok ciddi bir halk sağlığı sorunudur.
• Gelişmiş ülkelerde teknoloji ve tıp alanındaki gelişmeler son 40 yıl içinde erken KV ölüm insidansını azaltmış olsa da,
• Artan obezite ve tip 2 DM sıklığının bu azalma trendini yavaşlatacağı ya da tersine çevireceğinden korkulmaktadır.
• Tip 2 Diyabetes Mellitus (Tip 2 DM)• BMI indeks ile Tip 2 DM sıklığı da doğru
orantılıdır.• Tip 2 DM, yol açtığı kardiyovasküler
komplikasyonlar, retinopati, nefropati, nöropati gibi sistemik komplikasyonlarla çok önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir.
• Obezite , diğer kardiyovasküler hastalıklara paralel olarak, stroke (inme) riskini de ortalama 2-4 kat arttırmaktadır.
• Stroke, neden olduğu mortalitenin yanı sıra, bıraktığı hemipleji vb. ağır sekelller nedeniyle ciddi iş gücü kaybına ve psikososyal problemlere yol açmaktadır.
• Büyük oranda obeziteyle birlikte artan tip 2 DM ve HT insidansına bağlı olarak, obez bireylerde kronik böbrek hastalığı/yetmezliği insidansı da artış göstermektedir.
• Son dönem böbrek hastalığı, hem artmış morbidite ve mortaliteye, hem iş gücü kaybına, hem de hemodiyaliz, vb. yüksek maliyetli tedaviler nedeniyle ekonomik kayıplara yol açmaktadır.
• Obezite, kanser insidansını da arttırmaktadır.
• Başta meme, over, kolon Ca olmak üzere sık görülen kanser türlerinin insidansları, obez bireylerde daha yüksektir.
• Obezite ayrıca psikososyal sorunlara da yol açmaktadır.
• Majör depresyon insidansı obezlerde daha yüksektir.
• Bunda sosyal dışlanmanın etkisi kadar, yağ dokusundan salgılanan bazı mediatörler de sorumludur.
• Obezite’nin maddi anlamda da bedeli ağırdır.
• Obezite, ülkelerin toplam sağlık harcamalarında %2 ila %6 oranında yer tutmaktadır.
MÜCADELEDE NE AŞAMADAYIZ?
• Toplum sağlığını ilgilendiren önemli sorunlarla (enfeksiyon hastalıkları, kazalar, sigara kullanımı, hipertansiyon, vb) mücadelede önemli ilerleme kaydeden ve bu konularda örnek gösterilebilecek ülkeler mevcuttur.
• Ne yazık ki, obezite ve ona paralel olarak yükselişe geçen tip 2 diyabet ile mücadelede başarı kazanan ve örnek gösterilebilecek bir ülke hali hazırda yoktur.
• Halen, tüm dünya adeta bir tsunami gibi gelen – ve en az onun kadar yıkıcı –obezite dalgasına karşı çare aramaktadır.
• 2004 WHO obezite aksiyon planı, diyet, egzersiz ve yaşam tarzı değişiklikleri konusunda mükemmel bir toplumsal yol gösterici teşkil etmektedir.
• Maalesef, hükümetler bu plana uygun hamleler yapmakta çok yavaş davranmış ve çok az yol kat etmişlerdir.
BU NOKTAYA NASIL GELİNDİ?
• 20. yüzyılın ilk yarısında artan mekanizasyonla fiziksel aktivitenin azalmasına rağmen, yiyecek kaynaklarının göreceli olara kısıtlı olması obeziteyi dizginlemiştir.
BU NOKTAYA NASIL GELİNDİ?
• Sanayileşmiş uluslarda 1960 ve 1970’li yıllardan itibaren adeta patlayan aşırı beslenme (kaynakların bolluğu, fast-food kültürüyle besine ulaşmanın daha hızlı ve ucuz hale gelmesi) enerji dengesini tersine çevirmiştir.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Bir toplumda obezitenin yaygınlaşması için en önemli ön koşul, belirli bir zenginlik seviyesine ulaşılmasıdır.
• Etiyopya’da obezite oranı %0,7!• GSMH 5000 USD seviyesine ulaşana dek,
GSMH ile BMI arasında pozitif ve lineer bir ilişki vardır.
• GSMH arttıkça, BMI de artmaktadır.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• GSMH 5000 USD düzeyinin üzerine çıktıktan sonra artık GSMH arttıkça BMI paralel bir artış göstermemektedir.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• GSMH artışıyla beraber,• Toplumun yaş ortalaması artmakta,• Kentli nüfus artmakta,• Mekanizasyon arttıkça fiziksel aktivite
azalmakta,• Geleneksel, işlenmemiş besinler yerini
işlenmiş, yoğun enerjili besinlere bırakmaktadır.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Gelişmekte olan ülkelerde iki sorun aynı anda yaşanmaktadır: Fetal ve çocukluk çağı malnütrisyonu ile yetişkinlik çağı aşırı nütrisyonu bir araya geldiğinde additif etki göstermektedir,
• Çünkü çoğu kez aşırı nütrisyon da, tıpkı malnütrisyon gibi düşük besin kalitesi ve dengesiz besin dağılımı ile birliktelik gösterir.
İNSAN NİYE OBEZ OLUR?
İNSAN NİYE OBEZ OLUR?
• Obezite, bireyin kendini içinde bulduğu obezojenik çevreye verdiği normal bir yanıtın sonucudur.
• Obezojenik çevre de, işletmelerin ve hükümetlerin kendilerini içinde buldukları daha geniş bir siyasi ve ekonomik çevreye verdikleri normal bir yanıtın sonucudur.
Tıbbi ve Genetik Unsurlar
• Şüphesiz obezitenin genetik temelleri ve hipotiroidi, Cushing vb. sekonder obezite nedenleri de vardır.
• Ancak, obezojenik çevrenin yol açtığı obezite pandemisi Pasifik Okyanusu ise, bu tür genetik ve tıbbi obezite nedenleri, ancak bir iç denize benzetilebilir.
• Tabii ki hekim, bu tür sekonder nedenler açısından da alert olmalıdır!
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Modern, pazar-odaklı ekonomiler için en önemli hedef sürekli ekonomik büyümedir.
• Böyle ekonomiler, daha liberal, daha az denetlemeye tabi küresel pazarlar isterler.
• Bol kalorili, sağlıksız gıdalar bu ortamda daha kolay üretilir ve pazarlanır.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Gelişmiş uluslarda gelir seviyesi arttıkça bir noktadan sonra artık refah ve mutluluk düzeyi artmaz,
• Ancak tüketim hızla artmaya devam eder.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Teknolojinin ilerlemesiyle daha ucuza mal olan, daha işlenmiş, daha yoğun enerjili besinlerin pazarlanması,
• Artan tüketim ve azalan fiziksel aktiviteyle birleşince obezite kaçınılmaz olur.
• Bu yönleriyle obezite, tıpkı sera gazları ve çevre kirliliği gibi, aşırı tüketimin zararlı bir yan etkisi olarak adlandırılabilir.
• Serbest piyasa ekonomisi ve dev uluslar arası şirketlerin baskısı, hükümetleri obezojenik çevre ile mücadelede çekimser ve isteksiz kılmaktadır.
• Pek çok ülkede çocuklara fast-food ve şekerli içecek satışının yasaklanması ile ilgili projeler bu yüzden rafa kaldırılmıştır.
• Türkiye’de ise cesaret verici gelişmeler yaşanmaktadır.Bu konuda olumlu bir tutum sergilenerek okul kantinlerinde bu tür sağlıksız yiyeceklerin satışını yasaklama yönünde ciddi adımlar atılmış,
• Ülkemiz çocukluk çağı obezitesiyle mücadele eden ülkeler arasında yerini almıştır.
• Obezite epidemisinin başlamış olduğu 40 yıl öncesinden itibaren yiyecek endüstrisinde dramatik değişiklikler olmuştur.
• Daha ucuz, lezzetli, hızlı ulaşılan, hızlı tüketilen ve yoğun enerjili yiyecekler yaygınlaşmış,
• Tedarik zincirleri geliştikçe bunlara hemen herkes, hemen her yerde kolayca erişebilir olmuştur.
• Kitleleri sürükleyen pazarlama ve reklam stratejileri ile bu sağlıksız yiyeceklerin tüketimi kamçılanmıştır.
BAŞARILI TAKTİKLER!
• Çocukların aklını çelmek için fast-food menülerinin yanında verilen ucuz, kalitesiz ama albenili oyuncaklar (tıpkı satılmasını sağladıkları yiyecekler gibi)
• Gençlerin aklını çelmek için pop ve futbol yıldızlarının rol aldığı reklam kampanyaları
• Yetişkinlerin aklını çelmek için cazip promosyonlar (bir menü alana 2.si yarı fiyataaaa!)
OBEZİTE SIKLIĞINI ETKİLEYEN DİĞER FAKTÖRLER
• GELENEKLER:• Hollanda’da bisiklet kullanımı eskiden beri
gelenekseldir, bu gelenek, fast-food salgınının etkisini kısmen bertaraf etmiştir.
• ABD’de her yere arabayla gitmek bir tür gelenek addedilebilir, bu gelenek ise fast-food furyasının obezojenik özelliğine çarpan etkisi yapmıştır.
TONGA KONSEPTİ
• GELENEKLER• Bazı yörelerde ve ülkelerde kilolu olmak
makbuldür – bir dirhem et bin ayıp örter!• Mesela aslında fakir sayılabilecek bir
Pasifik ülkesi olan Tonga’da durum tam olarak böyledir ve yetişkin kadınların %70’i obezdir!
• Kimi yörelerimizde ve insanlarımızda da Tonga konsepti muteberdir!
• Çin gibi hızla sanayileşmekte olan ülkelerde durum biraz farklıdır.
• Bu ülkelerde son 40 yıl içinde sadece yiyecek kültürü değişmekle kalmamış, aynı zamanda (zaten 40 yıl önce de mekanize olmuş olan ABD’den farklı olarak) mekanizasyon hızla artmıştır.
• Çin vb. ülkelerde obezite epidemisinin asıl itici gücünün fiziksel aktivitede azalma olduğu anlaşılmaktadır.
SONUÇ
• Sağlıklı ve dengeli beslenme, aktif bir yaşam stili gibi bireysel çabalar, obezite pandemisi ile mücadelede tabii ki önemlidir ve teşvik edilmelidir.
SONUÇ
• Ancak unutulmamalıdır ki, obezite pandemisini gerçekten alt etmek istiyorsak,
• Tüm dünyada hükümetler ve özel sektör el ele vererek obezojenik çevre ile mücadele için somut ve kararlı adımlar atmalıdır.
SONUÇ
• Sağlıklı beslenme fast food zincirleri kadar ucuz ve kolay erişilebilir hale getirilmeli,
• İşlenmiş ve sağlıksız gıdalara kısıtlamalar getirilmeli,
• Özellikle çocuklar korunmalı,• Spor teşvik edilmeli ve spor salonuna
verecek parası olmayan insanlara da spor imkanları sunulmalıdır.
SON SÖZ: OBEZOJENİK ÇEVRE İLE MÜCADELE
EDİLMEDEN OBEZİTE ALT EDİLEMEZ!
TEŞEKKÜRLER!