Upload
others
View
12
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Dr Agnieszka Chłoń-Domińczak
Niskie kompetencje dorosłych Polaków
a wybrane aspekty aktywności
zawodowej i edukacyjnej
Wzmacnianie polityki opartej na faktach na rzecz poprawy umiejętności
podstawowych osób dorosłych
Projekt współfinansowany w ramach programu
Unii Europejskiej Erasmus+
Międzyresortowy Zespół ds. uczenia się przez całe życie
Warszawa, 29 czerwca 2016 r. r.
Cel sporządzenia raportu analitycznego
Przedstawienie:
• pogłębionej analizy przyczyn nierówności edukacyjnych i niskich
kompetencji,
• powiązania nierówności edukacyjnych z aktywnością w różnych obszarach
życia społecznego i gospodarczego, w tym w obszarze:
• rynku pracy
• uczenia się przez całe życie
• korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych
• wykluczenia społecznego
Zakres analiz
• Badanie objęło populację osób dorosłych
• Nasze pytania:
• Osoba jest wykluczona edukacyjnie, ponieważ…
• posiada niskie kompetencje (zgodnie z badaniem PIAAC)
• ma niskie wykształcenie
• jest młoda i nie pracuje i nie uczy się
• Co sprzyja nierównościom w edukacji?
• Jak niskie kompetencje i niskie wykształcenie powiązane są z:
• Wykluczeniem społecznym
• Aktywnością zawodową
• Uczestnictwem w uczeniu się przez całe życie
• Brakiem umiejętności w obszarze technologii informacyjno-
komunikacyjnych
Kto ma niskie wykształcenie i kompetencje?
Ludzie o niskich wykształceniu to przede wszystkim:
osoby o niskim poziomie kwalifikacji zawodowych lub nieposiadający pracy
z wyraźnym deficytem kompetencji interpersonalnych (samotni, bez
partnera, etc.)
a jeżeli będący w trwalszych związkach, to posiadający bardzo niski
poziom kapitału kulturowego (mało książek)
szczególną grupę pod tym względem stanowią osoby dodatkowo
zamieszkujące na obszarach peryferyjnych (gminy miejsko-wiejskie)
ewentualnie osoby o nieco wyższych kwalifikacjach zawodowych
O stosunkowo niskim poziomie kapitału kulturowego
W starszym wieku lub
o nienajlepszym stanie zdrowia i bardzo niskim statusie społeczno-
ekonomicznym
Niskie umiejętności Polaków
Analizy wskazują, że niskie umiejętności współwystępują z niskim wykształceniem oraz
niskim kapitałem kulturowym i społecznym
Występuje wyraźny związek pomiędzy wyodrębnionymi atrybutami a różnymi aspektami
wykluczenia, co potwierdza trafność przeprowadzonych analiz
Wskazuje to na obniżony poziom szeroko rozumianych zasobów (ograniczenia
intelektualne)
Pytanie: na ile niskie umiejętności w zakresie matematyki i/lub kompetencji językowych
oraz niski poziom wykształcenia są symptomem szerszego zjawiska: ogólnych niskich
zdolności intelektualnych?
Do puli działań bezpośrednio związanych z podniesieniem kwalifikacji włączyć należy
interwencje pomocy społecznej związane z integracją społeczną
Zarówno w przypadku osób o niskich umiejętnościach, jak niskim wykształceniu,
proponowane działania muszą mieć charakter kompleksowy, uwzględniający wszystkie
trzy aspekty wykluczenia
W prowadzonych działaniach należy uwzględniać specyfikę obszarów wiejskich (inny typ
interwencji)
Wskaźniki zatrudnienia w 2014 r.
w Polsce według wieku i wykształcenia (BAEL)
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
15-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69
Wszystkie poziomy ISCED
ISCED 0-2
ISCED 3-4
ISCED 5-6
• Osoby z niskim
wykształceniem mają niższy
poziom zatrudnienia w każdej
grupie wieku
• Są one o połowę niższe niż
wśród osób z wyższym
wykształceniem
Źródło: EUROSTAT
Wskaźnik zatrudnienia wśród osób z niskim
wykształceniem jest trwały w czasie
• W ciągu dekady nie widać
istotnej zmiany wskaźników
zatrudnienia wśród osób w
wieku do 55 lat
• Zwiększenie aktywności
zawodowej wśród starszych
grup wieku związane jest ze
zmianą wieku emerytalnego 0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
2005
2014
Źródło: EUROSTAT
Luka w zatrudnieniu – Polska i Unia Europejska
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
Polska
EU 28
• Osoby z niskim
wykształceniem w Polsce mają
niższe wskaźniki zatrudnienia
niż osoby z takim samym
wykształceniem w krajach Unii
Europejskiej
• Dla wszystkich grup wieku
luka ta wynosi około 10
punktów procentowych
Źródło: EUROSTAT
Czynniki wpływające na prawdopodobieństwo
zatrudnienia
Zmienne brane pod uwagę:
• Miejsce zamieszkania
(miasto/wieś)
• Płeć
• Wykształcenie
• Wiek
• Status na rynku pracy
• Udział w kształceniu i
szkoleniach
kobieta
wiek
partner
miasta od 20 do 100 tys. mieszkańców
miasta do 20 tys. mieszkańców
wieś
gimnazjalne lub niższe
zasadnicze zawodowe
średnie
nie uczy się (e. formalna)
nie uczy się (ed. pozaformalna)
-.3 -.2 -.1 0 .1
Wykształcenie a przepływy na rynku pracy
Niskie wykształcenie ma związek z przepływami na rynku pracy:
• Osoby takie częściej tracą pracę i zostają bezrobotne lub dezaktywizują
się zawodowo
• Rzadziej natomiast znajdują pracę po jej utracie
0
1
2
3
4
5
08/09 09/10 10/11 11/12 12/13
zatrudnienie - bezrobocie
nie większe niż gimnazjalne
większe niż gimanzjalne
0
10
20
30
40
08/09 09/10 10/11 11/12 12/13
bezrobocie - zatrudnienie
nie większe niż gimnazjalne
większe niż gimanzjalne
0
1
2
3
4
5
6
08/09 09/10 10/11 11/12 12/13
zatrudnienie - bierność
nie większe niż gimnazjalne
większe niż gimanzjalne
Niskie wykształcenie i zatrudnienie
• Wykształcenie, szczególnie na poziomie zasadniczym zawodowym i poniżej
oznacza znacznie niższe prawdopodobieństwo zatrudnienia
• Istotne znaczenie dla prawdopodobieństwo ma płeć i posiadanie partnera
• rzadziej pracują kobiety
• częściej pracują osoby mające partnerów
• Osoby pracujące częściej uczestniczą w kształceniu i szkoleniu
• Osoby z niskim wykształceniem częściej tracą pracę i trudniej ją odzyskują
Niskie wykształcenie młodych a ich bierność
edukacyjna i zawodowa
Przeprowadzone analizy sugerują pewne błędne koło „wpadania” w
NEET albo pozostawania w NEET (NEET to młodzi bez pracy i
nieuczący się).
Osoby w NEET częściej wywodzą się z rodzin o niskim kapitale
społecznym (niskie wykształcenie rodziców, niewielka liczba książek)
Młodzi ludzie zakładający rodziny i posiadający dzieci często wypadają
z rynku pracy i edukacji, są wykluczeni społecznie na różnych
poziomach. Tak więc ich dzieci także są potencjalnie zagrożone NEET
Niskie wykształcenie młodych a ich bierność
edukacyjna i zawodowa
Istnieje związek pomiędzy wykluczeniem społecznym oraz przynależnością do
grup zagrożonych NEET
Wszystkie te grupy są w sposób istotny statystycznie zagrożone ryzykiem
wykluczenia ze względu na brak kompetencji cywilizacyjnych oraz brak
środków na wyjazd za pracą.
Trzy grupy są szczególnie zagrożone wykluczeniem z powodu znacznie
większej liczby czynników - brakiem środków na ubranie i obuwie, zdrowie,
kulturę oraz z powodu izolacji społecznej
Są to prawdopodobnie klienci pomocy społecznej
Niskie wykształcenie i uczenie się przez całe życie
• Wykształcenie, szczególnie na poziomie zasadniczym zawodowym i poniżej oznacza
znacznie niższe prawdopodobieństwo uczestniczenia w różnych formach uczenia się
przez całe życie
• Sytuacja na rynku pracy ma również istotne znaczenie dla aktywności edukacyjnej.
Najmniej uczą się:
• Pracownicy niewykwalifikowani
• Osoby, które nie pracują co najmniej od 5 lat
• Wartości wyniesione z domu rodzinnego (kapitał kulturowy) są również ważnym
czynnikiem kształtującym postawy wobec uczenia się przez całe życie
• Przy uwzględnieniu różnych czynników profil uczestnictwa w edukacji wskazuje na to,
że:
• Szanse na uczestniczenie w różnych formach uczenia się rosną do osiągnięcia
przez osobę wieku około 40 lat
• Wśród osób w wieku 40+ prawdopodobieństwo udziału w LLL stopniowo maleje
Przyczyny nieuczestniczenia w kształceniu
pozaformalnym, osoby w wieku 20-64 lata
badanie Uwarunkowania Decyzji Edukacyjnych 2014
ISCED Razem
1 & 2 3C
3A, 3B
& 4 5 & 6
nie potrzebuję się uczyć, ani podnosić kwalifikacji/nie
interesuje mnie dokształcanie 57,9 57,8 53,5 51,0 55,0
nie mam czasu na naukę 21,2 30,4 33,6 34,9 31,3
inne przyczyny 7,6 6,4 9,6 13,4 8,9
nie stać mnie na dokształcanie 11,7 9,5 8,0 4,1 8,2
w moim miejscu zamieszkania nie ma żadnych form
dokształcania/zajęć dodatkowych 7,9 6,5 6,2 4,1 6,1
kłopoty ze zdrowiem 10,3 6,9 4,3 1,7 5,4
boję się, że nie dam sobie rady z nauką 6,1 2,5 1,9 0,7 2,4
Niskie wykształcenie i uczenie się przez całe życie
Osoby z niskim wykształceniem:
• częściej nie widzą potrzeby uczenia się
• częściej mają problemy zdrowotne, które ograniczają
możliwości uczenia się
• częściej wskazują na przyczyny finansowe (w
badaniu UDE, ale nie w KD)
• wskazują na bariery związane z brakiem dostępnej
oferty
• częściej obawiają się, że nie dadzą sobie rady z
nauką
motywacje
obawy
bariery osobiste
bariery ekonomiczne
bariery instytucjonalne
Ogólne czynniki społeczno-
ekonomiczne, kulturalne i
środowiskowe
wiek, płeć i
czynniki
genetyczne
Warunki życia i pracy
Wpływ społeczny i
środowiskowy
Czynniki związane z
indywidualnym stylem życia
Ogólne czynniki społeczno-
ekonomiczne, kulturalne i
środowiskowe
wiek, płeć i
czynniki
genetyczne
Warunki życia i pracy
Wpływ społeczny i
środowiskowy
Czynniki związane z
indywidualnym stylem życia
Źródło: Dahlgren i Whitehead (1991)
Różnorodność uwarunkowań nierówności
Główne wnioski płynące z analiz
• Niskie wykształcenie i niskie kompetencje wynikają z uwarunkowań na
wczesnym etapie życia:
• Wykształcenie rodziców i kapitał kulturowy
• Warunki otoczenia edukacyjnego: dostęp do oferty edukacyjnej w
okolicy zamieszkania
• Niska efektywność działań mających na celu wyrównanie szans:
• Edukacja przedszkolna
• Zajęcia wyrównawcze w szkole
• Inne formy wsparcia rozwoju kompetencji
Działania o charakterze prewencyjnym najmłodsi
Działania o charakterze wyrównawczym „prime age”
Działania o charakterze integrującym seniorzy
Różnorodność interwencji
Niewielkie
celowane
interwencje
Małe grupy
Małe obszary
Duże programy nakierowane
na rozwiązywanie ogólnych
problemów społecznych
Szeroka perspektywa:
• Łączenie działań z obszaru edukacji, polityki społecznej,
polityki rynku pracy, zdrowia…
Rekomendacje: wczesna interwencja
• Przeciwdziałanie nierównościom edukacyjnym powinno zaczynać się na
wczesnym etapie nauki:
Wsparcie adresowane do rodziców dzieci 0-6 z rodzin o niskim statusie
społeczno-ekonomicznym i wczesna diagnoza zaburzeń rozwojowych
Wyrównywanie nierówności w dostępie do edukacji przedszkolnej
Wczesne diagnozowanie i wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży w szkołach
podstawowych i gimnazjach:
Oferta zajęć pozalekcyjnych o charakterze wyrównawczym
Świetlica (szkolna, pozaszkolna) jako miejsce spotkań dzieci i
młodzieży: zajęcia dodatkowe, pomoc w odrabianiu prac, „kącik gier
komputerowych”
Angażowanie wolontariuszy
• Poprawa jakości kształcenia – kompetencji ogólnych i zawodowych w szkołach
zasadniczych zawodowych
Współpraca z pracodawcami: kształcenie dualne
Praktyki zawodowe jako miejsce kształtowania kompetencji zawodowych i
ogólnych
Rekomendacje - TIK
• Wykształcenie podstawowych kompetencji obsługi komputera
na etapie obowiązkowej edukacji ogólnej (gimnazjum)
• Diagnoza podstawowych umiejętności rozumienia tekstu i
rozumowania matematycznego przed kursami komputerowymi
• Działania uświadamiające potencjalne możliwości
wykorzystania technologii
Rekomendacje: działania wyrównawcze
• Postawy osób uczących się i
wybory edukacyjne:
• Przekonanie, że zwiększenie
kompetencji i uzyskanie
kwalifikacji pomoże im na
rynku pracy
• Przekonanie, że uzyskiwane
kwalifikacje są potrzebne i
związane z potrzebami rynku
pracy
Działania o charakterze
świadomościowym
Monitorowanie rynku pracy,
losów absolwentów, systemu
kwalifikacji
Rekomendacje: zindywidualizowana oferta
Bilans kompetencji i uwzględnienie posiadanej wiedzy i doświadczenia w
toku uzyskiwania kwalifikacji
Działania wspierające:
Integracja społeczna
Zdrowie
Zorientowanie na klienta:
Odpowiednio dobrane grupy: (np. kobiety wiejskie, osoby 50+..)
Opiekun/tutor
Prosty język i prosta informacja
Rekomendacje: polityka rynku pracy
Weryfikacja i udoskonalenie systemu profilowania bezrobotnych
Osoby o niskich kompetencjach, także NEET często są przydzielone do
profilu 3., co ogranicza ich dostęp do oferty polityk rynku pracy
Dodatkowo przypisanie do profilu 3. ma charakter stygmatyzujący
(raport Panoptykon)
Finansowanie szkoleń
Preferencje w dostępie do środków Krajowego Funduszu
Szkoleniowego dla szkoleń dla pracowników wykonujących prace
niewykwalifikowane
Rekomendacje: integracja seniorów
Promowanie aktywności społecznej i angażowanie w działania lokalne
organizowanie w szkole podstawowej (rejonizacja; bliskość miejsca
zamieszkania) jednej wywiadówki z dziadkami zamiast rodzicami - cel:
nawiązywanie, podtrzymywanie nawiązywanie więzi lokalnych;
organizowanie spotkań z dziadkami w szkołach (wspomnienia o dawnej
szkole) - nawiązywanie więzi międzypokoleniowej; zmniejszanie
poczucia izolacji społecznej;
nagrywania wspomnień swoich dziadków (pradziadków) przez uczniów
- wzmacnianie więzi międzypokoleniowych, etc. - można jako element
programu nauczania.
Budowanie kompetencji na poziomie lokalnym
Program Rozwoju Kompetencji
Działania ukierunkowane na wybrane społeczności lokalne/gminy
Dobór w oparciu o wskaźniki wskazujące na niskie kompetencje:
Bezrobocie
Struktura wykształcenia osób dorosłych
Szkoły z niskim EWD
Korzystanie z pomocy społecznej
Wsparcie działań lokalnych przez sieć konsultantów regionalnych:
Identyfikacja liderów lokalnych i współpraca z nimi
Włączenie działań związanych z poprawą kompetencji do lokalnych strategii
edukacyjnych i rozwiązywania problemów społecznych
Finansowanie wybranych programów edukacyjnych
Promowanie korzystania z dostępnych możliwości: Erasmus plus, PO WER, RPO w
priorytetach dotyczących edukacji, zatrudnienia i integracji społecznej
(w oparciu o doświadczenia PPWOW)
Zaangażowanie różnorodnych instytucji lokalnych
Instytucji Trzeciego Sektora, np. lokalnych (osiedlowych) “klubów seniora”,
kół gospodyń wiejskich, jednostek OSP, etc.
proste formy aktywności, adekwatne w stosunku do niskiego poziomu
kompetencji kulturowych grupy docelowej
Wspólnot parafialnych integrujących społeczność osób starszych.
poszerzenie aktywności wspólnot tego typu o aspekty podnoszące
ogólną aktywność społeczno-kulturową
Lokalnych bibliotek i instytucji kultury
Włączenie do koncepcji Lokalnych Ośrodków Wspierania Edukacji