NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM NĂM 2010

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

2

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Tên tiếng Anh đầy đủ(nếu có)

Tên tiếng Việt đầy đủ

ADB Asian Development Bank Ngân hàng phát triển Châu ÁCIC Credit Information Center Trung tâm thông tin tín dụngCNXH Chủ nghĩa xã hộiCSTT Chính sách tiền tệGSNH Giám sát ngân hàngIMF International Monetary

FundQuỹ Tiền tệ quốc tế

NHNN Ngân hàng nhà nướcNHNNVN Ngân hàng Nhà nước Việt NamNHTM Ngân hàng Thương mạiNHTW Ngân hàng Trung ươngSCIC The State Capital

Investment CorporationTổng công ty Đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước

TCTD Tổ chức tín dụngTTGSNH Thanh tra giám sát ngân hàngTTNH Thanh tra ngân hàngWB World Bank Ngân hàng Thế giớiWTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới

3

MỤC LỤC

Chương I: TỔNG QUAN VỀ LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM...........................................................................................................................................................10

1.1. Sự hình thành Luật NHNNVN........................................................................10

1.1.1 Lịch sử NHNNVN.....................................................................................10

1.1.2 Cơ sở hình thành Luật NHNNVN...........................................................10

1.2 Luật NHNNVN năm 1997.................................................................................11

1.2.1 Nội dung chính.........................................................................................11

1.2.2 Đánh giá Luật NHNNVN 1997 và yêu cầu đổi mới................................11

1.2.2.1 Tổng kết quá trình thực hiện Luật NHNNVN 1997...........................11

1.2.2.2 Sự cần thiết phải điều chỉnh luật ngân hàng.....................................12

1.3 Luật NHNNVN năm 2010................................................................................14

1.3.1 Nội dung chính Luật NHNNVN 2010.....................................................14

1.3.2 Điểm đổi mới của Luật NHNNVN 2010 so với Luật NHNNVN 1997.......14

Chương II: MỘT SỐ ĐIỂM MỚI TRONG LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM 2010 SO VỚI LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM 1997..................................................................................................................................................16

2.1 Địa vị pháp lý của NHNN Việt Nam..............................................................16

2.2 Cơ cấu tổ chức của NHNNVN.........................................................................18

2.3 CSTT Quốc gia....................................................................................................19

2.3.1 Khái niệm CSTT Quốc gia.......................................................................19

2.3.2 Thẩm quyền quyết định CSTT của Việt Nam..........................................20

2.3.3 Các công cụ của CSTT Quốc gia.............................................................21

2.3.3.1 Công cụ tái cấp vốn...........................................................................21

2.3.3.2 Lãi suất..............................................................................................22

2.3.3.3 Tỷ giá hối đoái...................................................................................23

2.3.3.4 Dự trữ bắt buộc.................................................................................23

2.3.3.5 Nghiệp vụ thị trường mở...................................................................23

2.4 Lĩnh vực thanh tra, giám sát............................................................................24

2.4.1 Khái niệm..................................................................................................24

4

2.4.2 Tổ chức thanh tra, giám sát ngân hàng...................................................24

2.4.2 Mục đích thanh tra, GSNH......................................................................25

2.4.3 Nguyên tắc hoạt động...............................................................................28

2.4.4 Thanh tra ngân hàng................................................................................31

2.4.4.1 Đối tượng thanh tra...........................................................................31

2.4.4.2 Căn cứ ra quyết định thanh tra.........................................................33

2.4.4.3 Nội dung thanh tra............................................................................35

2.4.6 Giám sát ngân hàng..................................................................................35

2.4.6.1 Đối tượng giám sát............................................................................35

2.4.6.2 Quyền và nghĩa vụ của đối tượng giám sát.......................................36

2.4.7 Xử lý đối tượng thanh tra, giám sát.........................................................36

2.4.8 Phối hợp trong việc thanh tra, giám sát tổ chức tín dụng......................37

2.4.9 Phối hợp với cơ quan có thẩm quyền TTGSNH của nước ngoài...........37

Chương III: NHẬN XÉT VỀ SỰ THAY ĐỔI LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC NĂM 2010......................................................................................................................37

3.1 Mặt tích cực của Luật NHNNVN năm 2010................................................38

3.2 Mặt hạn chế của Luật NHNNVN năm 2010................................................39

5

LỜI MỞ ĐẦU

Hoạt động tài chính là hoạt động kinh tế quan trọng nhất của một Quốc gia. Một đất nước có nền kinh tế phát triển thịnh vượng hay không phụ thuộc rất nhiều vào sự phát triển của hoạt động tài chính. Ở Việt Nam, cơ quan quản lý về tiền tệ cũng như các hoạt động tài chính Quốc gia chính là Ngân hàng Nhà nướcViệt Nam (NHNNVN). Ra đời năm 1951, NHNNVN đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, và mỗi giai đoạn đều có văn bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh thích hợp với từng thời kỳ. Và đối với NHNNVN, văn bản quy phạm pháp luật làm cơ sở cho các văn bản luật khác trong hệ thống chính là Luật NHNNVN. Luật NHNNVN đã đóng vai trò hết sức quan trọng trong sự phát triển của ngành Ngân hàng, giúp tăng cường hoạt động của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), góp phần tích cực vào quá trình hình thành nền thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và duy trì sự ổn định về chính trị-xã hội của đất nước. Những kết quả đáng ghi nhận mà ngành Ngân hàng Việt Nam đã đạt được trong những năm qua đã khẳng định ý nghĩa to lớn và tầm quan trọng đặc biệt của Luật NHNNVN đối với quá trình cải cách hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Trong những năm gần đây, nền kinh tế Việt Nam cũng thay đổi theo sự biến động của nền kinh tế thế giới, nhất là sau khi Việt Nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) năm 2006, đòi hỏi NHNNVN thực thi các cam kết quốc tế và áp dụng các thông lệ quốc tế phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam. Mặt khác, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đã tác động không nhỏ đến Việt Nam, gây ra những khó khăn, thách thức cho nền kinh tế trong nước. Cụ thể tỷ lệ lạm phát tăng cao, việc kiềm chế lạm phát không đạt hiệu quả, gây khó khăn cho hoạt động của các Ngân hàng Thương mại (NHTM), trong khi đó công cụ lãi suất của Chính sách tiền tệ (CSTT) lại quá cứng nhắc, không có vai trò dẫn dắt thị trường. Đồng thời, cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới năm 2008 đã làm cho hoạt động của nền kinh tế biến tướng vượt ra khỏi dự đoán của các nhà kinh tế, dẫn đến yêu cầu cần thiết cho việc mở rộng vai trò của Ngân hàng Trung ương (NHTW), nhằm ổn định hệ thống tài chính trong nước và ổn định nền kinh tế nước nhà. Để góp phần khắc phục những bất cập, hạn chế như đã nêu và để tiếp tục khẳng định và củng cố địa vị pháp lý, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và mục tiêu hoạt động của NHNN trong thời gian tới, góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế đất nước thì việc ban hành Luật NHNNVN sửa đổi là cần thiết. Nhận thấy rằng Luật NHNNVN số 01/1997/QH10 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật NHNNVN số 10/2003/QH11 không còn phù hợp tình hình kinh tế tài chính, đòi hỏi phải có một văn bản luật mới hơn và phù hợp hơn. Chính vì thế ngày 29/06/2010, Chủ tịch nước ký Lệnh số 08/2010/L-CTN, công bố Luật NHNNVN, Luật này đã được Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ bảy thông qua ngày 16/06/2010, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2011. Nhằm có cái nhìn rõ ràng hơn về Luật NHNNVN năm 2010 và những điểm mới, nhóm chúng tôi nghiên cứu đề tài “NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM NĂM 2010”.

Kết cấu bài tiểu luận gồm có 3 chương:

6

CHƯƠNG 1: Tổng quan về Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam.

CHƯƠNG 2: Một số thay đổi của Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam năm 2010 so với Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam năm 1997.

CHƯƠNG 3: Nhận xét về sự thay đổi Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam năm 2010.

Do giới hạn về kiến thức và thời gian, các ý kiến đưa ra cũng dựa trên đánh giá chủ quan, nên bài tiểu luận nhóm chúng tôi không tránh khỏi thiếu sót. Mong sự đóng góp ý kiến nhận xét của cô và các bạn để có thể hoàn chỉnh bài tiểu luận hơn nữa. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn.

7

Chương I: TỔNG QUAN VỀ LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

1.1. Sự hình thành Luật NHNNVN.1.1.1 Lịch sử NHNNVN

Lịch sử NHNNVN gắn liền với lịch sử dân tộc. Trước Cách mạng tháng 8 năm 1945, Việt Nam là thuộc địa của thực dân Pháp. Mọi hoạt động tiền tệ, tín dụng đều được xây dựng nhằm phục vụ chính quyền thực dân. Ngày 15/1/1875, Tổng thống Pháp ký sắc lệnh thành lập ngân hàng Đông Dương ở miền Nam Việt Nam. Vào thời điểm này, Ngân hàng Đông Dương là ngân hàng duy nhất vừa là thực hiện chức năng NHTW vừa là ngân hàng kinh doanh đa năng cho cả 3 nước Việt Nam, Lào, Campuchia.

Sau khi Cách mạng tháng 8 thành công, miền Bắc giành được độc lập. Ngày 2/9/1945 Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa. Kể từ đó, Chính phủ lâm thời tiến hành tái thiết đất nước. Trên cơ sở chủ trương chính sách mới về tài chính - kinh tế mà Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II (tháng 2/ 1951) đã đề ra, ngày 6/5/1951, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 15/SL thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam với các nhiệm vụ chủ yếu là: Quản lý việc phát hành giấy bạc và tổ chức lưu thông tiền tệ, quản lý Kho bạc nhà nước, thực hiện chính sách tín dụng để phát triển sản xuất, phối hợp với mậu dịch để quản lý tiền tệ và đấu tranh tiền tệ với địch. Năm 1960, Ngân hàng Quốc gia Việt Nam đổi tên thành Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Sự ra đời Ngân hàng Quốc gia đánh dấu bước ngoặt to lớn trong quá trình phát triển nền kinh tế độc lập, tự chủ của nước nhà. Đây là ngân hàng 1 cấp duy nhất của chế độ Xã hội chủ nghĩa (XHCN). Tuy nhiên, thế giới không công nhận Ngân hàng Quốc gia Việt Nam.

Sau khi nước nhà độc lập năm 1975, Chính phủ lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam đã tiến hành sáp nhập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam của Chính quyền Việt Nam Cộng hoà ở miền Nam vào hệ thống Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

1.1.2 Cơ sở hình thành Luật NHNNVN

Trước năm 1986, Việt Nam theo đuổi nền kinh tế tập trung bao cấp của chế độ XHCN, chính vì thế kinh doanh ngân hàng là độc quyền nhà nước; do đó xây dựng hệ thống ngân hàng 1 cấp, bao gồm NHNN và hệ thống chi nhánh, thực hiện chức năng chủ yếu là công cụ quản lí tiền tệ của Nhà nước.

Tháng 5/1990, Hội đồng Nhà nước thông qua và công bố 2 Pháp lệnh về ngân hàng (Pháp lệnh NHNNVN và Pháp lệnh ngân hàng, hợp tác xã tín dụng và công ty tài chính). Sự ra đời của 2 Pháp lệnh ngân hàng đã đánh dấu bước chuyển mình của hệ thống ngân hàng Việt Nam từ một cấp sang hai cấp, trong đó NHNN thực hiện chức năng quản lý nhà nước về hoạt động kinh doanh tiền tệ, ngân hàng và thực thi nhiệm vụ của một NHTW; các NHTM và tổ chức tín dụng (TCTD) kinh doanh tiền tệ, tín dụng, thanh toán, ngoại hối và dịch vụ ngân hàng trong khuôn khổ pháp luật.

8

Năm 1993, quan hệ hợp tác giữa Việt nam và cộng đồng tài chính quốc tế (Quỹ Tiền tệ quốc tế - IMF, Ngân hàng Thế giới - WB, Ngân hàng Phát triển Châu Á - ADB) được tái lập và khơi thông.

Ngày 2/12/1997, Luật NHNNVN và Luật các TCTD được Quốc hội khóa X chính thức thông qua và có hiệu lực thi hành từ ngày 1/10/1998. Đến năm 2003, nước ta bắt đầu thời kì mở cửa nền kinh tế nên Quốc hội (khóa XI, kỳ họp thứ 3) đã đưa ra Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật NHNNVN để phù hợp với nền kinh tế hơn. Luật sửa đổi bổ sung 2003 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/08/2003.

1.2 Luật NHNNVN năm 19971.2.1 Nội dung chính

Luật NHNNVN 1997 gồm có 7 chương 63 điều, được Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 12/12/1997 và có hiệu lực từ ngày 1/10/1998 đến ngày 1/1/2011. Ngày 17/6/2003 Quốc hội khóa XI tại kì họp thứ 3 đã thông qua luật sửa đổi, bổ sung một số điều luật của NHNNVN có hiệu lực thi hành từ ngày 1/8/2003.

Chương 1: Luật quy định rõ về vị trí, chức năng, quyền hạn của NHNNVN, quyết định tổ chức thực hiện, hội đồng tư vấn về Chính sách tiền tệ (CSTT) của Quốc gia. Trách nhiệm của các cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc chính phủ, các cơ quan của Nhà nước ở trung ương, của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp trong việc thi hành pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Chương này cũng giải thích các từ ngữ một cách cụ thể, rõ ràng.

Chương 2: Quy định về tổ chức bộ máy, lãnh đạo và điều hành, các đơn vị trực thuộc, chi nhánh văn phòng đại diện, trách nhiệm cán bộ công chức – NHNNVN.

Chương 3: Quy định về thực hiện CSTT Quốc gia, phát hành tiền giấy và tiền kim loại, hoạt động tín dụng, mở tài khoản hoạt động thanh toán và ngân quỹ, quản lý ngoại hối, hoạt động ngoại hối, hoạt động thông tin của NHNN.

Chương 4: Vốn pháp định, thu chi tài chính, chênh lệch thu chi, lập quỹ, hạch toán, kiểm toán, báo cáo tài chính… của NHNN.

Chương 5: Quy định về thanh tra, đối tượng mục đích của thanh tra, quyền hạn của thanh tra, trách nhiệm của thanh tra.

Chương 6: Quy định khen thưởng và xử lý vi phạm.

Chương 7: Điều khoản thi hành.

Năm 2003, Luật NHNNVN được sửa đổi, bổ sung một số điều nhưng tinh thần cơ bản vẫn hầu như không thay đổi, mà chủ yếu chỉ thay đổi một nội dung về thời hạn của hàng hoá trên thị trường tiền tệ mang tính cấp bách trong quan hệ giao dịch mà thôi.

1.2.2 Đánh giá Luật NHNNVN 1997 và yêu cầu đổi mới.1.2.2.1 Tổng kết quá trình thực hiện Luật NHNNVN 1997

9

Hơn 10 năm áp dụng Luật NHNNVN 1997 và Luật sửa đổi, bổ sung 2003, cho thấy NHNNVN ngày càng khẳng định vị trí, vai trò của mình trong việc thực thi CSTT Quốc gia và quản lí hoạt động các TCTD. Bộ Luật đã góp phần hoàn thiện môi trường pháp lí đang ngày càng đổi mới và hội nhập của nước nhà. Cụ thể như:

- Góp phần từng bước hoàn thiện thể chế về tổ chức và hoạt động của NHNN theo cơ chế thị trường, tạo cơ sở pháp lý cho việc hình thành đồng bộ một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật mới trong tổ chức và hoạt động của NHNN về tiền tệ, ngoại hối, thanh toán, ngân quỹ, thanh tra giám sát an toàn hoạt động của các tổ chức tín dụng ... tạo điều kiện để NHNN thực hiện có hiệu quả các chức năng, nhiệm vụ của mình.

- Nâng cao hiệu quả quản lý của NHNN trong quá trình thực thi CSTT. Trên cơ sở Luật NHNNVN, NHNN đã từng bước đổi mới việc điều hành CSTT theo nguyên tắc thị trường, sử dụng hiệu quả các công cụ CSTT; luật cũng đổi mới chính sách quản lý ngoại hối theo hướng tự do hoá các giao dịch vãng lai, thay đổi căn bản cơ chế điều hành tỷ giá từ cơ chế tỷ giá cố định sang cơ chế tỷ giá linh hoạt có sự quản lý của nhà nước đã góp phần đẩy mạnh xuất khẩu và thúc đẩy phát triển, ổn định thị trường ngoại hối của Việt Nam.

- Xây dựng các quy định về thanh tra, giám sát về cơ bản là phù hợp với yêu cầu trong lĩnh vực hoạt động ngân hàng và phù hợp trình độ phát triển của Việt Nam trong thời gian qua, tương đối phù hợp với chuẩn mực quốc tế áp dụng đối với các nước đang phát triển có cùng trình độ (Basel 1). Đồng thời, các cơ chế can thiệp, xử lý tổ chức tín dụng yếu kém quy định trong Luật NHNNVN đã góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống ngân hàng, ngay cả trong những giai đoạn khó khăn.

1.2.2.2 Sự cần thiết phải điều chỉnh luật ngân hàng

Việt Nam nộp đơn xin gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) từ năm 1995, đến ngày 7/11/2006, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của tổ chức này. Việc gia nhập WTO đã mở ra cho nền kinh tế Việt Nam nói chung và lĩnh vực tài chính nói chung rất nhiều cơ hội và thách thức.

Cơ hội

Hội nhập quốc tế sẽ tạo cơ hội thị trường tài chính Việt Nam hòa vào thị trường tài chính thế giới, nâng cao năng lực và hiệu quả điều hành và thực thi CSTT, đổi mới cơ chế kiểm soát tiền tệ, lãi suất, tỉ giá theo nguyên tắc thị trường; tăng cường phối hợp với các NHTW và các tổ chức tài chính quốc tế nhằm trao đổi thông tin, học hỏi kinh nghiệm, qua đó hạn chế biến động của thị trường tài chính quốc tế và đảm bảo an toàn cho hệ thống ngân hàng Việt Nam

Mở cửa thị trường dịch vụ ngân hàng và nới lỏng hạn chế đối với các tổ chức tài chính nước ngoài là điều kiện để thu hút đầu tư trực tiếp vào lĩnh vực tài chính – ngân hàng, các NHTM trong nước có điều kiện để tiếp cận sự hỗ trợ kỹ thuật, tư vấn, đào tạo thông qua các hình thức liên doanh, liên kết với các ngân hàng và tổ chức tài chính quốc tế.

10

Nhờ hội nhập quốc tế, các ngân hàng trong nước sẽ tiếp cận thị trường tài chính quốc tế một cách dễ dàng hơn, hiệu quả huy động vốn và sử dụng vốn sẽ tăng lên, góp phần nâng cao chất lượng và loại hình hoạt động. Các ngân hàng trong nước sẽ phản ứng, điều chỉnh và hoạt động một cách linh hoạt hơn theo tín hiệu thị trường trong nước và quốc tế nhằm tối đa hóa lợi nhuận và giảm thiểu rủi ro.

Thách thức

Việt Nam phải thực hiện những cam kết về việc đảm bảo đối xử công bằng với hàng hóa, dịch vụ của nước ngoài, cam kết xây dựng các chương trình hành động, các chương trình xây dựng pháp luật cho phù hợp với thông lệ quốc tế.

Mở cửa thị trường tài chính làm tăng số lượng các ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam. Sự lớn mạnh về tiềm lực tài chính, công nghệ, trình độ quản lý, sự đa dạng dịch vụ của các ngân hàng nước ngoài đã gây áp lực cạnh tranh nặng nề đối với các NHTM và TCTD trong nước.

Đáng chú ý, rủi ro đối với hệ thống ngân hàng Việt Nam có thể tăng lên do các ngân hàng nước ngoài nắm quyền kiểm soát một số tổ chức tài chính trong nước thông qua hình thức góp vốn, mua cổ phần, liên kết kinh doanh; một số tổ chức tài chính trong nước sẽ gặp rủi ro và có nguy cơ thua lỗ, phá sản do sức cạnh tranh kém và không có khả năng kiểm soát rủi ro khi tham gia các hoạt động ngân hàng quốc tế.

Mở cửa thị trường tài chính trong nước làm tăng rủi ro do những tác động từ bên ngoài, cơ hội tận dụng chênh lệch tỉ giá, lãi suất giữa thị trường trong nước và thị trường quốc tế giảm dần. Hệ thống ngân hàng Việt Nam cũng phải đối mặt với các cơn sốc kinh tế, tài chính quốc tế và nguy cơ khủng hoảng. Trong khi thị trường vốn chưa phát triển sẽ khiến hệ thống ngân hàng phải chịu mức độ thiệt hại lớn hơn do rủi ro gây nên.

Đối mặt với những cơ hội và thách thức trong quá trình hội nhập, Việt Nam cần thay đổi và hoàn thiện hệ thống luật đồng bộ nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới của xã hội. Riêng đối với lĩnh vực tài chính, việc áp dụng Luật NHNNVN 1997 cũng bộc lộ nhiều bất cập, không còn phù hợp với hoàn cảnh thực tiễn của Việt Nam.

Thứ nhất, Luật NHNNVN chưa nâng cao trách nhiệm cũng như thẩm quyền của Ngân hàng Nhà nước trong điều hành các công cụ để thực thi CSTT.

Thứ hai, Luật NHNNVN chưa quy định trách nhiệm của Ngân hàng Nhà nước về việc công khai chủ trương, chính sách và những thông tin cần thiết về tiền tệ và ngân hàng, tạo lòng tin của công chúng vào chính sách của Nhà nước trong bối cảnh thông tin có rất nhiều chiều và từ rất nhiều nguồn của nền kinh tế thị trường.

Thứ ba, Luật NHNNVN chưa quy định cụ thể tính chất đặc thù của hoạt động thanh tra, giám sát an toàn hoạt động ngân hàng đối với tổ chức tín dụng là thanh tra, giám sát thường xuyên, mang tính chất phòng ngừa nhằm ngăn chặn và xử lý kịp thời các rủi ro có khả năng xảy ra trong quá trình hoạt động của các tổ chức tín dụng.

Thứ tư, cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu đang diễn ra tác động sâu rộng đến các Quốc gia và hệ thống ngân hàng, đặc biệt là các chính

11

sách liên quan đến việc quản lý, thanh tra, giám sát nhằm bảo đảm sự phát triển an toàn của hệ thống ngân hàng, ngăn ngừa và xử lý sớm mầm mống gây mất ổn định đòi hỏi một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ hơn, minh bạch hơn.

Thứ năm, Luật NHNNVN xây dựng từ năm 1997, từ đó đến nay cùng với sự phát triển của nền kinh tế, nhiều văn bản mới đã được ban hành, sửa đổi, bổ sung. Việc sửa đổi Luật NHNNVN là một yêu cầu cấp bách nhằm bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Thứ sáu, thời gian gần đây, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách và định hướng đổi mới đối với hoạt động của hệ thống ngân hàng nói chung và NHNN nói riêng. Luật NHNNVN cần phải nhanh chóng sửa đổi tạo cơ sở pháp lý để thể chế hoá những chủ trương, chính sách quan trọng này.1

Vì vậy yêu cầu đặt ra là cần phải sửa đổi Luật NHNNVN để mở ra cơ hội để trao đổi, hợp tác quốc tế, nâng cao năng lực và hiệu quả trong điều hành và thực thi CSTT, đổi mới cơ chế kiểm soát tiền tệ, lãi suất, tỷ giá trên cơ sở thị trường, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển của thị trường tiền tệ, áp dụng các thông lệ tốt nhất trong quản trị ngân hàng, các chuẩn mực quốc tế về thông tin báo cáo tài chính, các tiêu chí trong phòng ngừa rủi ro và an toàn hoạt động.

1.3 Luật NHNNVN năm 2010.

Trước sự thay đổi của thị trường tài chính trong nước và những yêu cầu trong quá trình đổi mới, cũng như sự cần thiết một văn bản Luật NHNNVN mới, ngày 16/6/2010, tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khoá XII đã thông qua Luật NHNNVN số 46/2010/QH12, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2011 và thay thế Luật NHNNVN số 01/1997/QH10 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật NHNNVN số 10/2003/QH11. Luật NHNNVN số 46/2010/QH12 có nhiều nội dung thay đổi, sửa đổi so với Luật NHNNVN năm 1997 và Luật sửa đổi, bổ sung năm 2003, phù hợp hơn với thực tiễn Việt Nam.

1.3.1 Nội dung chính Luật NHNNVN 2010.

Luật NHNNVN 2010 có 7 chương, 66 điều. Phạm vi điều chỉnh của Luật quy định về tổ chức và hoạt động của NHNN Việt Nam, xác định NHNN Việt Nam là cơ quan ngang bộ của Chính phủ, là NHTW của nước CHXHCN Việt Nam. NHNN thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng, xây dựng và thực thi CSTT Quốc gia, thực hiện chức năng của NHTW, là ngân hàng phát hành tiền và ngân hàng của các TCTD.

Theo quy định của Luật NHNNVN 2010, NHNN có 6 lĩnh vực hoạt động nghiệp vụ chủ yếu gồm: Thực thi CSTT Quốc gia; Phát hành tiền; Cho vay, bảo lãnh, tạm ứng cho ngân sách; Hoạt động thanh toán và ngân quỹ; Quản lý ngoại hối

1 Văn kiện Đại Hội Đảng toàn quốc lần thứ X: “Sửa đổi Luật NHNNVN theo hướng nâng cao trách nhiệm và quyền hạn của NHNNVN trong việc hoạch định và thực thi CSTT trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Cải cách hệ thống thanh tra giám sát hoạt động của các TCTD và toàn bộ thị trường tiền tệ…”

12

và hoạt động ngoại hối; Hoạt động thông tin, báo cáo. Trong đó, thực hiện CSTT Quốc gia là một trong những lĩnh vực hoạt động quan trọng nhất của NHNN

Mục tiêu hoạt động của NHNN là ổn định giá trị đồng tiền, bảo đảm an toàn hoạt động ngân hàng và hệ thống các TCTD, bảo đảm an toàn, hiệu quả các hệ thống thanh toán; góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội theo định hướng XHCN. Mục tiêu hoạt động này phù hợp chức năng của NHNH.

1.3.2 Điểm đổi mới của Luật NHNNVN 2010 so với Luật NHNNVN 1997Luật NHNNVN 2010 thể chế hoá quan điểm chủ trương, chính sách đổi mới

của Đảng và Nhà nước; thể hiện tính đặc thù của hệ thống tài chính Việt Nam trong thực tiễn đang đổi mới. Luật 2010 cũng kế thừa và phát huy những ưu điểm, những quy định vẫn còn phù hợp với yêu cầu thực tiễn; khắc phục được những hạn chế, bất cập của những quy định hiện hành, đồng thời cũng đưa ra những điểm mới mà Luật 1997 còn thiếu sót, đặc biệt là phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia kí kết. Có thể thấy những điểm đổi mới cụ thể sau1:

Thứ nhất, vị trí của NHNN: Luật NHNNVN 2010 đã thể hiện rõ hơn vị trí của NHNN là cơ quan ngang Bộ của Chính phủ, đồng thời xác định rõ các chức năng, nhiệm vụ của NHNN với tư cách là NHTW của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Thứ hai, cơ cấu tổ chức của NHNN: vừa có cơ cấu tổ chức của cơ quan ngang bộ vừa thể hiện đặc trưng của NHTW.

Thứ ba, CSTT Quốc gia: Cụ thể hóa vai trò, vị trí của các cơ quan nhà nước trong việc quyết định và thực thi CSTT Quốc gia trên cơ sở phù hợp Hiến pháp, Luật Tổ chức Chính phủ, trong đó thẩm quyền và tính tự chủ của NHNN trong việc chủ động, linh hoạt sử dụng các công cụ CSTT đã được xác định rõ ràng.

Thứ tư, thanh tra, giám sát ngân hàng: Xác định rõ được thẩm quyền của NHNN trong việc giám sát an toàn hoạt động của các TCTD thông qua hai hoạt động giám sát và thanh tra, cùng với việc thành lập Cơ quan Thanh tra, giám sát Ngân hàng thuộc NHNN để đảm bảo sự quản lý chặt chẽ hơn đối với hệ thống TCTD.

Thứ năm, quản lí nhà nước đối với bảo hiểm tiền gửi: Luật NHNNVN 2010 quy định rõ vai trò của NHNN trong quản lí bảo hiểm tiền gửi.

Thứ sáu, góp vốn thành lập doanh nghiệp: quyền được phép thành lập doanh nghiệp đặc thù của NHNN.

Thứ bảy, mở tài khoản của Kho bạc nhà nước: luật đưa ra những nguyên tắc mở tài khoản Kho bạc nhà nước tại NHTW.

Thứ tám, tính minh bạch và trách nhiệm giải trình: Quy định rõ trách nhiệm giải trình, báo cáo của NHNN trước Quốc hội, Chính phủ và công chúng, nhằm minh bạch hóa, công khai hóa các quyết định trong điều hành của NHTW.

1 Theo ông Vũ Thế Vậc, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, NHNN.

13

Chương II: MỘT SỐ ĐIỂM MỚI TRONG LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM 2010 SO VỚI LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM 1997

Luật NHNNVN tạo cơ sở pháp lý để nâng cao một bước trách nhiệm, thẩm quyền và tính chủ động của NHNN trong việc sử dụng các công cụ nhằm thực hiện CSTT cũng như giám sát an toàn hoạt động của hệ thống ngân hàng và phù hợp các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia ký kết và thông lệ, chuẩn mực quốc tế về ngân hàng, tạo điều kiện thuận lợi cho hội nhập quốc tế của nền kinh tế nước ta.

Luật NHNNVN năm 2010 gồm 7 chương, 66 điều. Trong đó, bổ sung mới 26 điều, sửa đổi, bổ sung 38 điều, giữ nguyên 5 điều và huỷ bỏ 4 điều trong Luật NHNNVN 2003. Luật mới xoay quanh 8 vấn đề nổi bật sau đây:

Thứ nhất: Vị trí pháp lý của NHNNVNThứ hai: Cơ cấu tổ chức của NHNNVN.Thứ ba: Hoạch định và thực thi CSTT.Thứ tư: Lĩnh vực thanh tra, giám sát.Thứ năm: Góp vốn thành lập donh nghiệpThứ sáu: Các yêu cầu đối với NHNNVN để bảo đảm sự minh bạch, công khai và rõ ràng trong quản lý và thực thi nhiệm vụ. Thú bảy: Thẩm quyền Nhà nước đối với bảo hiểm tiền gửi.Cuối cùng: Mở tài khỏan của Kho Bạc Nhà nước.

Tuy nhiên trong bài tiểu luận này, nhóm chúng tôi chỉ đi sâu phân tích bốn vấn đề sau đây:

Vị trí pháp lý của NHNNVN.

Cơ cấu tổ chức của NHNN.

CSTT Quốc gia.

Thanh tra giám sát NH.

2.1 Địa vị pháp lý của NHNN Việt Nam.

Luật NHNN Việt Nam năm 2010 quy định vị trí pháp lý của NHTW về cơ bản giữ nguyên như trong văn bản luật năm 1997, nhằm phù hợp Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (Quyết định cao nhất đối với chính sách tài chính, tiền tệ Quốc gia là Quốc hội1, Chính phủ có nhiệm vụ thực hiện chính sách tài chính, tiền tệ Quốc gia2).

1 Khoản 4, Điều 84, Hiến pháp 1992 quy định Quốc hội có những nhiệm vụ và quyền hạn: “Quyết định chính sách tài chính, tiền tệ Quốc gia; quyết định dự toán ngân sách Nhà nước và phân bổ ngân sách Nhà nước, phê chuẩn quyết toán ngân sách Nhà nước; quy định, sửa đổi hoặc bãi bỏ các thứ thuế”.2 Khoản 4, Điều 112, Hiến pháp 1992 quy định Chính phủ có nhiệm vụ và quyền hạn: “Thống nhất quản lý việc xây dựng, phát triển nền kinh tế quốc dân; thực hiện chính sách tài chính, tiền tệ Quốc gia; quản lý và bảo đảm sử dụng có hiệu quả tài sản thuộc sở hữu toàn dân; phát triển văn hoá, giáo dục, y tế, khoa học và công nghệ, thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và ngân sách Nhà nước”.

14

Khoản 1, Điều 2, Luật NHNNVN năm 2010 quy định: “Ngân hàng Nhà nước Việt Nam là cơ quan ngang Bộ của Chính phủ, là Ngân hàng trung ương của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”1. Luật NHNNVN 2010 đã làm rõ hơn vị trí của NHTW. Luật mới khẳng định rõ NHNN là cơ quan “ngang Bộ” của Chính Phủ để không nhầm với các cơ quan khác thuộc Chính phủ (vì cơ quan của Chính phủ có thể không phải là cơ quan ngang Bộ).

Trước đây chức năng NHTW chưa được khẳng định rõ nét, NHNN lại có trách nhiệm thực hiện nhiều nhiệm vụ thuộc về chức năng quản lý nhà nước. Chính phủ thường quan tâm đến các mục tiêu ngắn hạn trước mắt (như tăng trưởng kinh tế, tình hình thất nghiệp…) hơn là mục tiêu dài hạn (như lạm phát, ổn định tiền tệ…). Vì là cơ quan của Chính phủ nên có khi NHNN phải thực hiện những nhiệm vụ không phù hợp với mục tiêu của CSTT, chẳng hạn như tái cấp vốn để khoanh, xoá nợ các khoản vay của NHTM Nhà nước… Luật NHNNVN năm 2010 ra đời đã nhấn mạnh: “NHNN Việt Nam là NHTW của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”2. Tính độc lập của NHTW được nâng lên, có nghĩa là các áp dụng trong điều hành các công cụ CSTT không được đối lập, xung đột với các quy định của Hiến pháp. Quốc hội vẫn là cơ quan quyết định CSTT chứ không phải là NHNN, nhưng Quốc hội sẽ trao quyền chủ động sử dụng các công cụ điều hành cho Thống đốc NHNN. Một ví dụ cụ thể về thay đổi tính độc lập của NHTW là: Từ ngày 11/02/2011, tỷ giá bình quân Liên ngân hàng đã đột ngột tăng từ 1 USD = 18.932 VND lên 1 USD = 20.693 VND. Mức tăng đột biến lên tới 9,3% là mức tăng cao nhất trong những năm gần đây và đã thu hẹp đáng kể khoảng cách chênh lệch với giá USD trên thị trường tự do3. Qua đó cho thấy, tác động của NHTW đã phù hợp kịp thời với biến động của thị trường. Đây có thể được xem là sự biến chuyển tích cực sau khi Luật NHNNVN có hiệu lực vào đầu năm 2011.

Tuy nhiên, sự thay đổi tính độc lập của NHNN chỉ mang tính tương đối. Trên thế giới, hiện có ba mô hình cho NHTW: NHTW độc lập, NHTW trực thuộc Chính phủ hoặc NHTW trực thuộc Bộ Tài chính. Việt Nam hiện nay áp dụng mô hình NHNN trực thuộc Chính phủ, và Thống đốc ngân hàng là thành viên Chính phủ. Vì thế khó tránh khỏi những chi phối quá mức của Chính phủ, thậm chí là từ các cơ quan ngang cấp khác trong Chính phủ, điều này có thể dẫn đến việc NHTW đưa ra những quyết định không phù hợp với mục tiêu của mình. Do đó, việc NHNN đạt được mức độc lập tuyệt đối không thể thực hiện chỉ với sự thay đổi của một bộ Luật được bởi điều này phụ thuộc vào hệ thống chính trị và tổ chức nhà nước Việt Nam.

Trên cơ sở các điều kiện đặc thù về thể chế chính trị, kinh tế - xã hội của Việt Nam và mức độ hội nhập của nền kinh tế cũng như nguồn lực của Việt Nam, Luật NHNNVN năm 2010 đã xác định cụ thể các chức năng, nhiệm vụ của NHNN với tư cách là NHTW của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Với vị trí này NHNN có thể chủ động hơn của trong việc điều hành CSTT, tạo điều kiện đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ trong hệ thống chính sách kinh tế tài chính và CSTT.

1 Trích Khoản 1, Điều 2, Luật NHNNVN năm 2010.2 Trích Khoản 1, Điều 2, Luật NHNNVN năm 2010.3 Theo Công văn 1105/NHNN-QLNH về việc điều chỉnh tỷ giá bình quân liên ngân hàng ngày 11/02/2011.

15

2.2 Cơ cấu tổ chức của NHNNVN.

Luật NHNNVN 2010 quy định về cơ cấu tổ chức của NHNN VN mang đặc điểm của cơ quan ngang Bộ, vừa mang tính đặc thù của 1 NHTW. Luật 2010 quy định: “Ngân hàng Nhà nước được tổ chức thành hệ thống tập trung, thống nhất, gồm bộ máy điều hành và các đơn vị hoạt động nghiệp vụ tại trụ sở chính, chi nhánh, văn phòng đại diện, đơn vị trực thuộc khác. Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng Nhà nước do Chính phủ quy định”1. Cơ cấu tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của các đơn vị thuộc, mạng lưới chi nhánh, văn phòng đại diện NHNN do Thống đốc NHNN quy định.

Nhìn chung, về quyền hạn và nghĩa vụ trong cơ cấu tổ chức NHNN vẫn được quy định giống như Luật 1997, Luật 2010 chỉ tổng hợp, thể hiện một cách ngắn gọn hơn. Tuy nhiên tiến trình hòa nhập nền kinh tế thế giới, sự xuất hiện nhiều thành phần kinh tế nước ngoài, cũng như các tổ chức tài chính nước ngoài ở Việt Nam, Luật 2010 đã thêm một số quy phạm điều chỉnh để phù hợp hơn với bối cảnh mới.

Cùng với chủ trương cổ phần hóa, giảm vốn Nhà nước tại các TCTD, NHNNVN thêm quyền thành lập doanh nghiệp đặc thù và đại diện chủ sở hữu phần vốn của Nhà nước tại TCTD. Theo luật hiện hành, NHNN có chức năng đại diện phần vốn của Nhà nước tại các TCTD, quy định này sẽ được thực hiện trong quá trình đổi mới công tác quản lý nguồn vốn của Nhà nước tại doanh nghiệp và do Chính phủ phân công thực hiện.

Thực tế NHNN đã góp vốn vào Công ty cổ phần Chuyển mạch Tài chính Quốc gia Việt Nam (Banknetvn) với 25% vốn điều lệ vào quý 2 năm 2010. Ông Nguyễn Văn Xuân, Phó cục trưởng Cục Công nghệ tin học, NHNN, đã giữ chức Chủ tịch Hội đồng quản trị Banknetvn. Trong khi Luật NHNNVN 2010 có hiệu lực ngày 1/1/2011, NHNN cũng làm chủ Trung tâm Thông tin tín dụng (CIC), rồi đang “quản lý hộ” vốn nhà nước của Vietcombank, Vietinbank. Với lí do “các trường hợp đặc thù, nhạy cảm” NHNN đang quản lí các doanh nghiệp này, và vì thế một cách dĩ nhiên nó được hưởng những đặc quyền, ưu tiên trong việc xin giấy phép, thực hiện các giao dịch mới so với 2 đối thủ cạnh tranh Smartlink và VNBC…..thu lại lợi nhuận khổng lồ. “CIC, với lợi thế là cơ quan quản lý nhà nước về thông tin tín dụng, hiện đang gần như độc quyền trong lĩnh vực cung cấp thông tin tín dụng về các tổ chức và cá nhân tại Việt Nam với doanh thu không nhỏ, khoảng 40 tỉ đồng/năm. Trong khi theo quy định, CIC cũng chính là cơ quan cấp phép và quản lý thị trường thông tin tín dụng”2. NHNN đang đại diện cho phần vốn của nhà nước tại Vietcombank và Viettinbank. Trong khi đó, Tổng công ty Đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) được thành lập theo Quyết định số 151/2005/QĐ-TTg ngày 20/6/2005 của Thủ tướng Chính phủ với chức năng quản lý, đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước và tăng cường vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước. Tuy nhiên Luật NHNNVN 2010 lại quy định thành quyền của NHNN, vậy SCIC để làm gì?

Khoản 9, điều 4 của Luật 2010 còn quy định thêm NHNN có quyền cấp, bổ sung, sửa đổi giấy phép thành lập chi nhánh ngân hàng nước ngoài, văn phòng đại

1 Trích Khoản 1,2; điều 7 Luật NHNNVN 20102 “Khi Ngân hàng Nhà nước trở thành cổ đông”, http://thitruongtaichinh.vn/?p=7741

16

diện của tổ chức tín dụng nước ngoài, tổ chức nước ngoài khác có hoạt động ngân hàng tại Việt Nam. Điều này phù hợp với thực tiễn phát triển hệ thống ngân hàng Việt Nam, cho thấy Luật NHNNVN đang thay đổi bám sát với sự phát triển thị trường tài chính trong nước.

Qua việc học hỏi kinh nghiệm hoạt động của NHNN của một số nước, NHNN chỉ tham gia góp vốn để thành lập một số doanh nghiệp đặc biệt nhằm thực hiện các chức năng nhiệm vụ của mình, góp phần đảm bảo an toàn hiệu quả trong hoạt động của mình và của các TCTD, bảo đảm lợi ích của tất cả các TCTD, người sử dụng dịch vụ ngân hàng và sự kiểm soát của Nhà nước (như thành lập Nhà máy in tiền Quốc gia, tham gia góp vốn vào Banknetvn...). NHNN không tham gia góp vốn vào các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực khác ngoài chức năng nhiệm vụ của NHNN. Vì vậy, khoản 10, điều 4 Luật 2010 cũng quy định NHNN sử dụng vốn pháp định để góp vốn thành lập doanh nghiệp đặc thù theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, nhằm thực thi một số chức năng, nhiệm vụ của NHNN.

Tại khoản 12, điều này cũng quy định về việc áp dụng biện pháp xử lý đặc biệt đối với tổ chức tín dụng vi phạm nghiêm trọng các quy định của pháp luật về tiền tệ và ngân hàng, gặp khó khăn về tài chính, có nguy cơ gây mất an toàn cho hệ thống ngân hàng, đặc biệt khi nền kinh tế phải đối diện với khủng hoảng. Quy định này có lẽ là bài học kinh nghiệm của Việt Nam sau giai đoạn khủng hoảng kinh tế 2008, 2009, nhằm bảo vệ sự ổn định hệ thống tài chính Quốc gia. Việc thực hiện kiểm soát đặc biệt đối với các ngân hàng lâm vào tình trạng khó khăn về tài chính, giúp các ngân hàng khôi phục và phát triển mạnh mẽ, kiểm soát “hiệu ứng đomino”, đặc biệt với hệ thống ngân hàng vừa và nhỏ tại Việt Nam.

Theo Luật NHNNVN, Thống đốc NHNN là thành viên Chính phủ, đại diện chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ, trước Quốc hội về quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng, đặc biệt là những quyết định quan trọng về CSTT Quốc gia, có tác động lớn đến nền kinh tế nước nhà. Để đảm bảo tính hiệu quả của chính sách được ban hành, tính thực tiễn cũng như tính linh hoạt của chính sách, Thống đốc NHNN cần cân nhắc đầy đủ và thấu đáo ý kiến tham vấn của các chuyên gia. Do đó, Luật 2010 quy định Thống đốc NHNN có quyền thành lập các ban, hội đồng tư vấn về các vấn đề liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của NHNN1 .

2.3 CSTT Quốc gia.

Do tầm quan trọng của CSTT đối với sự phát triển của một Quốc gia do đó những có những qui định về việc phân công trách nhiệm một cách rõ ràng. Đồng thời nội dung của các chính sách này cần được hoạch định một cách cụ thể và phù hợp với tình hình thực tế của đất nước. Điều đó dẫn tới sự ra đời của bộ Luật NHNNVN năm 2010 với những điểm sửa đổi và bổ sung nhằm đáp ứng những yêu cầu mới phù hợp hơn với tình hình hiện tại. Những nội dụng thay đổi cụ thể như sau:

2.3.1 Khái niệm CSTT Quốc gia.

1 Trích Khoản 4 Điều & Luật NHNNVN 2010

17

Luật NHNNVN 1997 khái niệm CSTT Quốc gia được qui định một cách chung chung như sau:

“CSTT Quốc gia là một bộ phận của chính sách kinh tế - tài chính của Nhà nước nhằm ổn định giá trị đồng tiền, kiềm chế lạm phát, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh và nâng cao đời sống của nhân dân”1 .

Việc không quy định một cách cụ thể về CSTT khiến CSTT không được hiểu đúng với bản chất của nó vì vậy các nhà hoạch định và điều hành gặp nhiều khó khăn và lúng túng khi đối mặt với lạm phát hay giảm phát. Chính vì vậy Luật 2010 đã nêu rõ bản chất: “CSTT Quốc gia là các quyết định về tiền tệ ở tầm Quốc gia của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, bao gồm quyết định mục tiêu ổn định giá trị đồng tiền biểu hiện bằng chỉ tiêu lạm phát, quyết định sử dụng các công cụ và biện pháp để thực hiện mục tiêu đề ra”2.

Điều luật mới đã chỉ ra rõ ràng CSTT là quyết định nhằm mục tiêu “ổn định” giá trị đồng tiền với lạm phát là chỉ tiêu cơ bản để đo lường và quyết định sử dụng các công cụ và biện pháp thực nhằm thực hiện mục tiêu được đề ra. Từ việc phân rõ các nhiệm vụ trong nội của CSTT thì Luật 2010 đã cụ thể hóa được vai trò vị trí nhiệm vụ quyền hạn của các cơ quan chức năng trong việc quyết định và thực thi CSTT Quốc gia trên cơ sở phù hợp Hiến pháp, Luật Tổ chức Chính phủ.

2.3.2 Thẩm quyền quyết định CSTT của Việt Nam.

Về vai trò và vị trí của các cơ quan nhà nước trong vấn đề quyết định CSTT tại Luật NHNNVN 1997 không quy định rõ mà chỉ nêu chung là:

“Nhà nước thống nhất quản lí mọi hoạt động ngân hàng; có chính sách để động viên các nguồn lực trong nước là chính; tranh thủ tối đa nguồn lực ngoài nước; phát huy sức mạnh tổng hợp của các thành phần kinh tế; đảm bảo vai trò chủ đạo và chủ lực của các tổ chức tín dụng nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng...”3

Việc không quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan chức năng làm cho hiệu lực của luật đối với thực tiễn bị hạn chế. Đến Luật 2010 từ nội hàm định nghĩa CSTT làm cơ sở cho việc phân định thẩm quyền quyết định CSTT Quốc gia của Quốc hội, Chính phủ như sau :

“Quốc hội quyết định chỉ tiêu lạm phát hàng năm được thể hiện thông qua việc quyết định chỉ số giá tiêu dùng và giám sát việc thực hiện CSTT Quốc gia; Chủ tịch nước thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn do Hiến pháp và pháp luật quy định trong việc đàm phán, ký kết, gia nhập điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng; Chính phủ trình Quốc hội quyết định chỉ tiêu lạm phát hàng năm; Thủ tướng Chính phủ, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước quyết định việc sử dụng các công cụ và biện pháp điều hành để thực hiện mục tiêu CSTT Quốc gia theo quy định của Chính phủ”4.

1 Trích Điều 2, Luật NHNNVN năm 19972Trích khoản 1 điều 3 Luật NHNNVN năm 2010.3 Trích điều 2, Luật NHNNVN năm 19974 Khoản 2, 3, 4 Điều 3 Luật NHNNVN 2010

18

Từ quy định trên giúp cho việc thực thi CSTT được diễn ra một cách dễ dàng hơn, các cơ quan không bị chồng chéo chức năng, nhiệm vụ đồng thời trong đó thẩm quyền và tính tự chủ của Ngân hàng Nhà nước trong việc chủ động và linh hoặt sử dụng CSTT được quy định một cách rõ ràng. Việc đó xác định rõ vai trò của NHNN trong chức năng là NHTW của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện các chức năng về quản lý nhà nước trên lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng, qua đó, khẳng định mối quan hệ chặt chẽ giữa hai chức năng quan trọng của một NHTW: Thực thi CSTT và giám sát an toàn hoạt động của hệ thống các tổ chức tín dụng. Tuy nhiên chính vì Luật NHNNVN năm 2010 vẫn quy định NHNN là cơ quan của Chính phủ, hoạt động của NHNNVN phụ thuộc rất nhiều vào Chính phủ và vị trí pháp lý là NHTW của một Quốc gia bị lu mờ. Gần như mọi hoạt động của NHTW đều phải được sự cho phép của Chính phủ, NHNNVN chỉ được coi như là cơ quan quản lý hành chính Nhà nước, giống như các Bộ khác, chứ không phải là một thiết chế đặc biệt dù tổ chức, hoạt động của NHNN Việt Nam ảnh hưởng rất lớn đến tính an toàn của hệ thống ngân hàng, sự ổn định của giá trị đồng tiền, an ninh tiền tệ của một Quốc gia. Luật NHNN Việt Nam chưa thể hiện được quyền tự chủ, tính độc lập của ngân hàng này trong việc hoạch định và thực thi các vấn đề về CSTT Quốc gia. Trong khi đó, cần phải khẳng định rằng, một Ngân hàng Trung ương hiện đại phải có tính độc lập về vị trí pháp lý, nhân sự, cơ cấu tổ chức, quản lý, điều hành, mục tiêu và về hoạt động của mình, trong đó sự độc lập về vị trí pháp lý được đặt lên hàng đầ NHNN Việt Nam luôn là một cơ quan của Chính phủ: tổ chức, hoạt động của nó chịu sự điều chỉnh rất lớn của Chính phủ. Điều đó phần nào làm giảm tính linh hoạt trong việc điều hành thực hiện CSTT Quốc gia. Trong khi đó, CSTT Quốc gia tác động tới mọi chủ thể trong nền kinh tế, hoạt động ngân hàng- lĩnh vực quản lý của NHTW là lĩnh vực nhạy cảm, nếu có sự can thiệp mạnh từ Chính phủ sẽ ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý. Ngoài ra, Việt Nam đã gia nhập WTO, các cam kết trong lĩnh vực ngân hàng, tài chính không dễ được thực hiện, năng lực cạnh tranh của các NHTM khó được nâng cao nếu thiếu tính độc lập trong vị trí pháp lý của NHTW.

2.3.3 Các công cụ của CSTT Quốc gia.2.3.3.1 Công cụ tái cấp vốn.

Do sự phát triển của nền kinh tế nên ngày càng nhiều định chế tài chính ra đời do đó việc áp dụng luật cũ đối với công cụ tái cấp vốn chưa hoàn thiện. Tại Luật 1997 “tái cấp vốn là hình thức cấp tín dụng có đảm bảo của NHNN nhằm cung ứng vốn ngắn hạn và phương tiện thanh toán cho các ngân hàng dưới các hình thức như cho vay lại theo hồ sơ tín dụng, chiết khấu, tái tiết khấu thương phiếu và các giấy tờ có giá khác..”1. Theo Luật này thì chỉ có các ngân hàng thì mới được tái cấp vốn, ngoài ra còn một số qui định khác về công cụ tái cấp vẫn ví dụ như thương phiếu cũng là một loại giấy tờ có giá chưa phù hợp với thực tế. Vì vậy mà Luật NHNNVN 2010 đã sửa đổi, bổ sung một số điều như sau: “Tái cấp vốn là hình thức cấp tín dụng của NHNN nhằm cung ứng vốn ngắn hạn và phương tiện thanh toán cho tổ chức tín dụng”2 qua đó ta thấy đối tượng tái cấp vốn đã mở rộng thành “tổ chức tín dụng” thay cho “ngân hàng”. Nhờ đó các tổ chức tín dụng phi ngân hàng,

1 Khoản 10 Điều 9, Điều 17, Luật NHNNVN năm 1997.2 Trích Khoản 2, Điều 11, Luật NHNNVN năm 1997

19

các tổ chức tài chính vi mô, quỹ tín dụng nhân dân cũng được cấp tín dụng qua hình thức tái cấp vốn, điều này tạo sự bình đẳng giữa các loại hình tổ chức tín dụng trong việc tiếp cận vốn từ NHNN khi cần thiết. Đồng thời trong mục các hình thức cấp tín dụng thì hình thức “ cho vay lại theo hồ sơ tín dụng” đã được bỏ, vì trong thực tế có lẽ do tính chất phức tạp , thủ tục cồng kềnh nên hiện nay nó gần như không được NHNN áp dụng.

2.3.3.2 Lãi suất.Nhằm đưa tới một chính sách cụ thể về lãi suất giúp chính phủ dễ dàng hơn

trong việc điều hành thì Luật 2010 đã có những quy định về lãi suất trong đó lãi suất điều hành CSTT và lãi suất cơ bản làm cơ sở cho việc giải quyết tranh chấp và chống cho vay nặng lãi đã được tách bạch, cụ thể như sau:

“NHNN công bố lãi suất tái cấp vốn, lãi suất cơ bản và các loại lãi suất khác để điều hành CSTT, chống cho vay nặng lãi”1.

Khác với Luật năm 1997 chỉ quy định đơn giản là :“Lãi suất cơ bản là lãi suất do NHNN công bố làm cơ sở cho các tổ chức tín

dụng ấn định lãi suất kinh doanh”2 trong đó lãi suất cơ bản được ban hành không phản ánh một mức lãi suất thực của thị trường, mà là một mức lãi suất được ấn định dựa vào chủ trương của NHNN vào một thời điểm nhất định khi thực hiện CSTT vào giai đoạn đó do đó không sát với thực tế. Nhờ đó NHNN vừa có thể điều hành , thực thi CSTT vừa có cơ sở để áp dụng những quy định của các luật có liên quan như Luật Dân sự, Luật Hình sự, Luật Lao Động......Theo luật này ta thấy rằng NHNNVN đã thay đổi lãi suất cơ bản theo hướng không công bố lãi suất cơ bản để định hướng thị trường mà dũng lãi suất được hình thành trên thị trường của các TCTD để công bố lãi suất cơ bản từ đó phòng chóng việc cho vay nặng lãi trên nền kinh tế. Một vấn đề đáng quan tâm đó là việc vẫn giữ quy định lãi suất cơ bản trong Luật mới đây là vấn đề được đưa ra bàn luận rất nhiều, trong thời gian có hiệu lực của Luật NHNNVN 1997 cho đến khi Dự thảo Luật NHNNVN 2010 được công bố. Dự thảo Luật NHNNVN 2010 đã bỏ hẳn cụm từ lãi suất cơ bản. Tuy nhiên, khi Dự thảo luật được công bố đã vấp phải luồng ý kiến khác, nhiều người nhận ra rằng việc Lãi suất cơ bản không còn sẽ không áp dụng được quy định về việc giải quyết tranh chấp và chống cho vay nặng lãi tại khoản 1 điều 476, Bộ luật dân sự 2005: “Lãi suất vay do các bên thoả thuận nhưng không được vượt quá 150% của lãi suất cơ bản do NHNN công bố đối với loại cho vay tương ứng”. Sau khi thảo luận, Quốc hội đã thông qua Luật NHNNVN 2010 và vẫn giữ lại Lãi suất cơ bản, tuy nhiên, Lãi suất cơ bản trong Luật NHNNVN 2010 đã thực sự thay đổi về bản chất so với Luật hiện hành: “Lãi suất cơ bản là lãi suất do NHNN công bố làm cơ sở cho các TCTD ấn định lãi suất kinh doanh”3 được thay thế bằng “NHNN công bố lãi suất tái cấp vốn, Lãi suất cơ bản và các loại lãi suất khác để điều hành CSTT, chống cho vay nặng lãi”4 là phù hợp với sự phát triển của ngành ngân hàng Việt Nam cũng như phù hợp với những quy định của các luật có liên quan. Mặc dù hình bóng Lãi suất cơ bản vẫn còn hiện diện trong Luật NHNNVN năm 2010, song nội dung của nó đã thay đổi về bản chất. Khái niệm Lãi suất cơ bản lúc này (tuy vẫn phải gọi nó là Lãi

1 Trích Khoản 1 điều 12 Luật NHNNVN năm 2010.2 Trích Khoản 12, Điều 9, Luật NHNNVN năm 19973 Trích Khoản 12, Điều 9, Luật NHNNVN năm 19974 Trích khoản 1, điều 12, Luật NHNNVN 2010

20

suất cơ bản) là lãi suất do NHNN công bố nhưng nó được hình thành trên cơ sở thị trường.

2.3.3.3 Tỷ giá hối đoái. Đối với công cụ tỉ giá hối đoái, có nhiều cơ chế để lựa chọn như cố định,

biên độ tỉ giá, cố định với biên độ hẹp, thả nổi, thả nổi có kiểm soát, mỗi loại đều có ảnh hưởng khác nhau đối với CSTT, chính sách tỉ giá càng linh hoặt bao nhiêu thì CSTT càng linh hoặt bấy nhiêu, tuy nhiên điều quan trọng là CSTT phải nhất quán với cơ chế tỉ giá hối đoái. Đối với khái niệm về tỷ giá hối đoái thì Luật NHNNVN 2010 được thay đổi cụ thể và chính xác hơn: “Tỷ giá hối đoái của đồng Việt Nam là giá của một đơn vị tiền tệ nước ngoài tính bằng đơn vị tiền tệ của Việt Nam”1. Khái niệm này đúng với bản chất của tỷ giá hối đoái hơn so với cách định nghĩa nêu trong Luật NHNNVN 1997: “Tỷ giá hối đoái là tỷ lệ giữa giá trị của đồng Việt Nam với giá trị của đồng tiền nước ngoài”2 hoàn toàn sai cả về mặt lý thuyết lẫn thực tiễn. Ngoài ra theo quy định tại khoản 1 điều 13 Luật NHNNVN 2010 “Tỷ giá hối đoái của đồng Việt Nam được hình thành trên cơ sở cung cầu ngoại tệ trên thị trường có sự điều tiết của nhà nước”, chứng tỏ chính sách tỷ giá mà Việt Nam đang theo đuổi là chính sách tỷ giá linh hoạt có sự quản lý của nhà nước. Việc áp dụng chính sách tỷ giá linh hoạt cũng là một trong những cam kết quan trọng của Việt Nam đối với IMF. Ngoài ra, nếu ổn định được giá trị đồng tiền thì cũng có nghĩa đảm bảo giá cả ổn định và giữ lạm phát ở mức hợp lý. Ở khoản 2 điều này quy định: “NHNN công bố tỷ giá hối đoái, quyết định chế độ tỷ giá, cơ chế điều hành tỷ giá”3. Ở đây có sự điều chỉnh so với Luật NHNNVN 1997 ở chỗ: Luật đã trao quyền quyết định chế độ tỷ giá và cơ chế điều hành tỷ giá cho NHNN (trước đây NHNN chỉ có quyền xác định và công bố tỷ giá hối đoái) đề cao vai trò của NHNN trong việc sử dụng công cụ tỷ giá hối đoái để thực thi CSTT.

2.3.3.4 Dự trữ bắt buộc.Bên cạnh việc bỏ quy định về giới hạn tỷ lệ bắt buộc thì tại khoản 3 điều 14

Luật NHNNVN 2010 cũng có sự thay đổi, cụ thể là: “NHNN quy định việc trả lãi đối với tiền gửi dự trữ bắt buộc, tiền gửi vượt dự trữ bắt buộc của từng loại hình tổ chức tín dụng đối với từng loại tiền gửi”4 thay vì “Việc trả lãi đối với tiền gửi dự trữ bắt buộc của từng loại hình tổ chức tín dụng, từng loại tiền gửi trong từng thời kỳ do Chính phủ quy định”5 . Sự thay đổi này đã nâng cao hơn thẩm quyền của NHNN trong việc trả lãi đối với tiền gửi dự trữ bắt buộc và tiền gửi vượt dự trữ bắt buộc.

2.3.3.5 Nghiệp vụ thị trường mở.

Luật NHNNVN 2010 đã trao cho NHNN quyền quy định loại giấy tờ có giá được phép giao dịch thông qua nghiệp vụ thị trường mở (quy định tại khoản 2 điều 15: “NHNN quy định loại giấy tờ có giá được phép giao dịch thông qua nghiệp vụ thị trường mở”) nâng cao thẩm quyền và sự chủ động của NHNN trong việc sử dụng các công cụ CSTT.

1 Trích Khoản 5 Điều 6 Luật NHNNVN 20102 Trích Khoản 8 Điều 9 Luật NHNNVN 19973 Trích Khoản 2, Điều 13, Luật NHNNVN năm 20104 Trích Khoản 3, Điều 14, Luật NHNNVN năm 20105 Trích Khoản 2 điều 20 Luật NHNNVN 1997

21

2.4 Lĩnh vực thanh tra, giám sát.2.4.1 Khái niệm.

Căn cứ vào Luật NHNN Việt Nam ban hành 1997 (Luật NHNNVN 1997) thì thanh tra ngân hàng (TTNH) được giải thích là: “Thanh tra ngân hàng là thanh tra chuyên ngành về ngân hàng, thuộc bộ máy của NHNN”1

Chúng ta nhận thấy rằng phần định nghĩa này khá ngắn gọn và dẫn đến sự khó hiểu cho người đọc bởi sau khi Luật NHNNVN 1997 được ban hành thì vẫn chưa có một văn bản luật nào quy định cụ thể về “thanh tra chuyên ngành” là gì cho đến khi Luật Thanh tra được ban hành vào năm 2004. Do vậy, trong văn bản Dự thảo Nghị định về tổ chức và hoạt động của thanh tra, giám sát ngân hàng năm 2009, Thống Đốc Ngân hàng đã giải thích : “Thanh tra chuyên ngành ngân hàng là hoạt động thanh tra của NHNN đối với rủi ro trong hoạt động ngân hàng và đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành pháp luật, những quy định về chuyên môn - kỹ thuật, quy tắc quản lý nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng thuộc thẩm quyền quản lý của NHNN.”2

Ngoài ra, còn có điểm mới khác trong văn bản này, đó là Thống đốc Ngân hàng còn đề cập đến chức năng giám sát ngân hàng (GSNH) của NHNN đồng bộ với công tác TTNH. “Giám sát chuyên ngành ngân hàng (sau đây gọi tắt là GSNH) là hoạt động của NHNN trong việc thu thập, tổng hợp, phân tích thông tin về các đối tượng giám sát ngân hàng thông qua hệ thống thông tin, báo cáo nhằm phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời các rủi ro gây mất an toàn hoạt động ngân hàng, các vi phạm quy định về chuyên môn - kỹ thuật, an toàn hoạt động ngân hàng và quy định pháp luật khác có liên quan.”3

Và tiếp theo đó, bộ Luật NHNNVN ban hành vào năm 2010 (Luật NHNNVN 2010) đã chỉnh sửa và bổ sung vào phần giải thích từ ngữ về hai cụm từ TTNH và GSNH như sau: “Thanh tra ngân hàng là hoạt động thanh tra của NHNN đối với các đối tượng thanh tra ngân hàng trong việc chấp hành pháp luật về tiền tệ và ngân hàng.”4

“Giám sát ngân hàng là hoạt động của NHNN trong việc thu thập, tổng hợp, phân tích thông tin về đối tượng giám sát ngân hàng thông qua hệ thống thông tin, báo cáo nhằm phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời rủi ro gây mất an toàn hoạt động ngân hàng, vi phạm quy định an toàn hoạt động ngân hàng và các quy định khác của pháp luật có liên quan.” 5

2.4.2 Tổ chức thanh tra, giám sát ngân hàng.Theo Quyết định 83 của Thủ Tướng Chính phủ thì Cơ quan thanh tra, GSNH

được thành lập vào năm 20096. Theo các chuyên gia cho biết đây là mô hình được áp dụng ở các nước tiên tiến có tác dụng tăng tính hoạt động độc lập hiệu quả trong công tác thanh tra, giám sát của NHNN. Như vậy có thể xem đây là một điểm mới quan trọng trong hệ thống của NHNN. Tuy nhiên, như đã được đề cập trong Luật

1 Trích Điều 50, Luật NHNNVN 19972 Trích Khoản 1, Điều 5, Dự thảo Nghị định 20093 Trích Khoản 2, Điều 5, Dự thảo NĐ 20094 Trích Khoản 11, Điều 6, Luật NHNNVN 20105 Trích Khoản 12, Điều 6, Luật NHNNVN 20106 http://tuoitre.vn/Kinh-te/329076/Lap-co-quan-thanh-tra-giam-sat-ngan-hang.html

22

http://tuoitre.vn/Kinh-te/329076/Lap-co-quan-thanh-tra-giam-sat-ngan-hang.html

NHNNVN 1997: “Thanh tra ngân hàng là bộ phận thuộc bộ máy của NHNN”1, do đó cơ quan thanh tra, GSNH vẫn trực thuộc NHNN, sự hiện diện này được khẳng định lại một lần nữa trong Luật NHNNVN 2010: “Cơ quan Thanh tra, GSNH là đơn vị thuộc cơ cấu tổ chức của NHNN, thực hiện nhiệm vụ thanh tra, GSNH, phòng, chống rửa tiền.”2

Một điều lưu ý ở đây là trong phần khái niệm về cơ quan TTGSNH thì Luật còn bổ sung thêm chức năng phòng chống rửa tiền. Rửa tiền là một hiện tượng được phát hiện từ năm 2005 và hiện nay thì nó được xem là một trong những hành vi khá nghiêm trọng và được cơ quan TTGS theo dõi rất chặt chẽ. “Trên phương diện phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm thuộc lĩnh vực ngân hàng, tài chính, rửa tiền là những hành vi nguy hiểm mà ngay từ năm 2005, Chính phủ đã phải ban hành Nghị định3 để phát hiện, xử lý và phòng tránh. Bốn năm sau, Cục Phòng, chống rửa tiền đã được thành lập (một bộ phận thuộc NHNN) để thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến việc phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi rửa tiền4. Đến nay, một số vụ rửa tiền đã được công an phối hợp với cơ quan chức năng phát hiện. Điển hình là vụ rửa tiền xuyên Quốc gia đã được Công an Đà Nẵng phát hiện vào tháng 10/2008, bắt được thủ phạm là Baggio Carlitos Linska, quốc tịch Mozambique, khi người này đến chi nhánh một NHTM tại Đà Nẵng mở cùng lúc 2 tài khoản. Ngay sau khi mở được tài khoản, lập tức có hơn 4,1 tỷ đồng được chuyển vào. Điều đáng nghi ngờ là, đối tượng này tức tốc làm thủ tục để rút tiền. Nhận thấy giao dịch bất thường, cơ quan điều tra đã vào cuộc và xác minh số tiền trên là khoản tiền bọn tội phạm đánh cắp từ một tài khoản nước ngoài, sau đó chuyển vào Việt Nam qua hai chi nhánh NHTM tại Đà Nẵng và Bà Rịa - Vũng Tàu.”5

2.4.2 Mục đích thanh tra, GSNH.Luật NHNNVN 2010 đã bổ sung những quy định về mục đích TTGSNH:

Góp phần bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hệ thống các tổ chức tín dụng và hệ thống tài chính.6

Trước đây, công tác thanh tra GSNH (TTGSNH) chỉ dừng lại việc đảm bảo sự hoạt động an toàn cho hệ thống ngân hàng thông qua các chỉ tiêu về hệ số an toàn vốn, các chỉ tiêu quy định về việc cấp tín dụng, mà không có một sự giám sát theo dõi quá trình hoạt động của các TCTD xem có lành mạnh hay đang có xu hướng tiêu cực dễ dẫn đến rủi ro. Hiện nay, càng ngày càng nhiều ngân hàng đua nhau thành lập mới và cả những ngân hàng có mục tiêu là mở rộng địa bàn, chạy đua để mở chi nhánh, phòng giao dịch trên khắp địa bàn cả nước. Tuy nhiên, đã thành lập thì phải hoạt động kinh doanh tốt, mang lại nhiều lợi nhuận thì mới tồn tại lâu dài được. Do đó dẫn đến một cuộc cạnh tranh gay gắt nhưng lại theo hướng tiêu cực, đó là cạnh tranh không lành mạnh-một vấn đề gây nhức nhối cho các nhà chức trách. Các ngân hàng Việt Nam tại thời điểm hiện nay cũng đang phải đối mặt với cạnh tranh quyết liệt. Mặc dù thị trường dịch vụ ngân hàng được đánh giá là thị

1 Trích Khoản 1, Điều 50, Luật NHNNVN năm 19972 Trích Khoản 1- Điều 49, Luật NHNNVN năm 20103 Nghị định số 74/2005/NĐ-CP ngày 07/06/2005 về phòng, chống rửa tiền. 4 Quyết định số 1654/QĐ-NHNN năm 2009 về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Phòng, chống rửa tiền do Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ban hành.5 http://www.vnba.org.vn/index.php?option=com_content&task=view&id=7411&Itemid=134

6 Điều 50, Luật NHNNVN năm 2010

23

http://www.vnba.org.vn/index.php?option=com_content&task=view&id=7411&Itemid=134

trường nhiều tiềm năng và đang phát triển rất mạnh nhưng sự kiện Việt Nam trở thành thành viên chính thức của WTO cũng đã có tác động không nhỏ đến hệ thống ngân hàng nói chung và từng ngân hàng nói riêng. Theo các cam kết mà Việt Nam phải tuân thủ thì Việt Nam sẽ mở cửa thị trường dịch vụ ngân hàng rộng hơn. Điều này sẽ càng khiến cho cuộc cạnh tranh giữa các ngân hàng trở nên khốc liệt hơn. Trong quá trình cạnh tranh đó, đã, đang và sẽ xảy ra những hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng, làm ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng và làm ảnh hưởng đến quyền lợi của Nhà nước và của người tiêu dùng.

Dẫn chứng về cuộc cạnh tranh lãi suất. Trong khi các ngân hàng lớn chủ động được nguồn vốn khá tương đối và được tạo lập sẵn thì các ngân hàng thương mại cổ phần nhỏ chủ yếu huy động vốn từ tiền gửi. Hiện nay các ngân hàng huy động tiền gửi hầu hết từ 12 - 14%/năm, thậm chí còn giao dịch ngầm ở những mức lãi suất cao hơn đồng nghĩa với việc phải cho vay đến 20%/năm và có thể cao hơn. Bình quân các doanh nghiệp kinh doanh tốt cũng chỉ lãi được 20 - 25%, trong khi đó phải trả lãi suất cũng tương đương thì làm sao doanh nghiệp có lợi nhuận? Nhiều chuyên gia nhận định vấn đề này đang thực sự trở nên nghiêm trọng, nền kinh tế bị đe dọa với nguy cơ rủi ro cao, phát triển không có tính bền vững.

“Ông Trần Minh Tuấn - Phó Thống Đốc NHNN - cho biết, có một số ngân hàng hiện nay thả lỏng tín dụng để giành khách hàng của ngân hàng khác, nhiều khi còn xảy ra tình trạng 3 chi nhánh của cùng một ngân hàng hoạt động trên một địa bàn dùng mánh khoé để kéo khách của nhau. Ông Nguyễn Gia Định - Tổng Giám đốc NHTM Xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank) - còn cho biết các ngân hàng hiện nay hầu như đều có tình trạng “rình rập” nhau trong hoạt động kinh doanh. Đồng thời, thị phần hoạt động của các NH khá nhập nhằng, dẫm đạp lên nhau. Chẳng hạn ngân hàng có chức năng cho vay ngoại thương lại đi cho vay nông nghiệp, ngược lại, ngân hàng có chức năng cho vay nông nghiệp lại đi tranh thủ khách hàng ở lãnh vực đầu tư. Chính vì sự cạnh tranh không lành mạnh về giá và tỉ giá giữa các ngân hàng, đã dẫn đến tình trạng “anh chết tôi cũng bị thương””1.

Như vậy, nếu không có những biện pháp để quản lý các hoạt động của TCTD theo hướng lành mạnh thì chính những hành vi tiêu cưc đó sẽ ảnh hưởng đến hệ thống tài chính, gây ra rủi ro cho toàn bộ hệ thống ngân hàng, điển hình là việc cạnh tranh lãi suất sẽ khiến các NHTM nhỏ sẽ bị rủi ro khả năng thanh khoản và dẫn đến bị phá sản. Do đó, để đảm bảo an toàn thì các hoạt động của TCTD phải đảm bảo yếu tố lành mạnh trong hệ thống ngân hàng.

Duy trì và nâng cao lòng tin của công chúng đối với hệ thống các TCTD.2

Như ta đã biết, bản chất của lĩnh vực tín dụng ngân hàng là rủi ro hệ thống, do đó việc duy trì và nâng cao lòng tin của công chúng đối với hệ thống các tổ chức tín dụng giữ vai trò quan trọng trong sự tồn tại và phát triển của toàn hệ thống, mà

1 http://vietbao.vn/Kinh-te/Hoat-dong-nganh-ngan-hang-tai-TP-Ho-Chi-Minh-Van-con-canh-tranh-khong-lanh-manh/45115765/87/2 Điều 50, Luật NHNNVN năm 2010

24

http://vietbao.vn/Kinh-te/Hoat-dong-nganh-ngan-hang-tai-TP-Ho-Chi-Minh-Van-con-canh-tranh-khong-lanh-manh/45115765/87/

http://vietbao.vn/Kinh-te/Hoat-dong-nganh-ngan-hang-tai-TP-Ho-Chi-Minh-Van-con-canh-tranh-khong-lanh-manh/45115765/87/

hiệu quả của việc thanh tra ngân hàng là một trong những yếu tố củng cố niềm tin của người dân đối với hoạt động tín dụng.

Ví dụ về sự cố của Ngân hàng ACB năm 2003: mặc dù ACB là một trong những ngân hàng phát triển tốt ở Việt Nam, rất có uy tín đối với khách hàng, nằm trong top những ngân hàng đứng đầu Việt Nam. Tuy nhiên, chỉ với một tin đồn chưa rõ nguồn gốc là Tổng Giám đốc một chi nhánh của Ngân hàng ACB ôm tiền bỏ trốn thì người dân đã ùn ùn kéo đến đòi rút tiền. “Trong ngày 14-10 lượng người kéo đến rút tiền tại ACB tăng vọt, tập trung chủ yếu ở hội sở trên đường Nguyễn Thị Minh Khai và chi nhánh tại 30 Mạc Đĩnh Chi (quận 1). Do lượng người đến quá đông, buộc ACB phải cho bốc số thứ tự để rút tiền. Người chờ càng đông, tụ tập trước ngân hàng, tràn xuống cả lòng đường càng làm cho tin đồn loan nhanh hơn. Vào lúc 10 giờ ngày 14-10, ông Trần Ngọc Minh - giám đốc NHNN TP.HCM đã chủ trì cuộc họp báo trong đó chính thức công bố thông báo bác bỏ tin đồn thất thiệt liên quan đến ACB. Thông báo này được gửi đến các báo đài, các ngân hàng trong toàn quốc cùng các cơ quan chức năng”1.

“NHTW Việt Nam đã đưa cho NHTM Cổ phần Á Châu 950 tỉ đồng, tương đương với 61 triệu đôla, để giúp ngân hàng này thoát khỏi một cuộc khủng hoảng. Thống đốc NHNN Lê Đức Thúy đã lên đài truyền hình để trấn an dân chúng. Sau đó, ông đã cùng Tổng giám đốc Phạm Văn Thiệt trả lời trực tuyến trên Trang Web của VnExpress về những câu hỏi của độc giả xoay quanh tin được ngân hàng gọi là đồn thất thiệt”2.

Tin đồn này tạo ra tâm lý hoang mang lo sợ trong một số khách hàng có quan hệ giao dịch với ACB. Đây là tin đồn thất thiệt, vô cớ, không những xâm phạm nghiêm trọng uy tín của ACB mà còn làm ảnh hưởng đến cả hệ thống ngân hàng trên địa bàn TP.HCM.

“Vụ việc liên quan đến ngân hàng ACB tại Việt Nam vừa qua có thể chứng tỏ tính dễ tổn thương của hệ thống ngân hàng Việt Nam trước các cú sốc. Rõ ràng là các NHTM Việt Nam vẫn còn ở thời kỳ bắt đầu của quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế theo xu hướng thị trường hơn'. Ông Jemal-ud-din Kassum - Phó Chủ tịch khu vực Đông Á và Thái Bình Dương của WB nhận định.

Theo các chuyên gia kinh tế của WB, điều cần thiết ở đây là phải có một khuôn khổ phát triển thể chế lâu dài cho cả NHNN và các NHTM. Trong đó, NHNN cần cải thiện năng lực giám sát và điều tiết nguồn nhân lực, cơ sở thông tin trong khi NHTM cần phát triển cái gọi là 'văn hóa tín dụng', hay còn gọi là cách đơn giản hoá khiến các dịch vụ tín dụng gần gũi hơn với người dân. Các ngân hàng cần dành cho người dân một hệ thống dịch vụ tín dụng với chất lượng cao hơn chứ không chỉ là số lượng như hiện nay”3.

Thế nên việc đưa yếu tố này như mục đích của thanh tra là cần thiết. Mặt khác, việc hội nhập WTO đã tạo điều kiện cho các ngân hàng nước ngoài có cơ hội

1 http://tuoitre.vn/Kinh-te/4926/%E2%80%9CTong-giam-doc-ACB-bo-tron%E2%80%9D-la-tin-don-that-thiet.html2 http://www.voanews.com/vietnamese/news/a-19-a-2003-10-20-19-1-81401967.html3 http://archive.vietstock.vn/forums/t/118.aspx

25

http://archive.vietstock.vn/forums/t/118.aspx

http://www.voanews.com/vietnamese/news/a-19-a-2003-10-20-19-1-81401967.html

http://tuoitre.vn/Kinh-te/4926/%E2%80%9CTong-giam-doc-ACB-bo-tron%E2%80%9D-la-tin-don-that-thiet.html

http://tuoitre.vn/Kinh-te/4926/%E2%80%9CTong-giam-doc-ACB-bo-tron%E2%80%9D-la-tin-don-that-thiet.html

để phát triển thị trường, do đó việc nâng cao lòng tin nơi dân chúng cũng khá quan trọng trong thời buổi cạnh tranh gay gắt, chỉ có như vậy mới có thể đấu lại các đối thủ nước ngoài.

Góp phần nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng.1

Việc tăng cường khả năng TTGS của NHNN sẽ giúp cho NHNN nắm rõ tình hình hoạt động của các TCTD, đồng thời giúp tăng cường quyền lực của NHNN, và từ đó góp phần làm cho hiệu quả và hiệu lực quản lí Nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ. Quy định của Luật cũ 1997 còn khá chung chung không làm rõ được tính chất đặc thù, tính chất chuyên ngành của TTNH, ở chỗ là chưa tách bạch giữa thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành, đặc điểm của quản lí lĩnh vực tiền tệ so với các lĩnh vực quản lí Nhà nước khác thì có nhiều điểm đặc thù riêng biệt, tức là quản lí kiểm tra không chỉ dừng lại ở việc kiểm tra hành chính thực hiện các quy định Nhà nước về hoạt động tiền tệ như thế nào, mà còn phải có năng lực quản trị rủi ro, điều này đã được cập nhật kịp thời trong Luật 2010 (khoản 2 điều 55 Luật NHNNVN 2010).

Mặt khác, trong việc điều hành CSTT thì các hoạt động NH có sức ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả của việc quản lý CSTT và ngân hàng của Nhà nước. Hoạt động NH được đảm bảo an toàn, lành mạnh thì mới công cụ điều tiết của NHNN thông qua CSTT mới đạt hiệu quả. Do đó, công tác TTGSNH đóng vai trò rất quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu lực quản lý của NHNN trong CSTT và ngân hàng. Việc bổ sung quy định mới này là Chính phủ muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc TTGSNH ảnh hưởng như thế nào đối với công tác quản lý thị trường tài chính của NHNN thông qua công cụ CSTT.

Cuộc khủng hoảng kinh tế vừa qua đã dạy cho chúng ta bài học cần quản lí nhà nước về tiền tệ ngân hàng nhiều hơn nữa, bằng chính sách thanh tra và giám sát triệt để, đó cũng là một trong những điểm chính mà luật sửa đổi 2010 đã chú trọng.

2.4.3 Nguyên tắc hoạt động.Đây là quy định mới so với Luật NHNN 1997 (Luật NHNN 1997 không quy

định về nguyên tắc TTGSNH). Trong đó, có những điểm mới cụ thể như sau: Quy định nguyên tắc: “Kết hợp thanh tra, giám sát việc chấp hành

chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng với thanh tra, giám sát rủi ro trong hoạt động của đối tượng thanh tra, GSNH”2.

Đây là nguyên tắc chi phối cả nội dung, phương pháp, cách thức tổ chức hoạt động thanh tra, GSNH. Để tăng cường thẩm quyền xử lý và ngăn chặn rủi ro của TCTD thì Luật NHNNVN 2010 đã bổ sung cũng như tăng cường chức năng của TTGSNH trong việc theo dõi giám sát mức độ rủi ro tín dụng của TCTD. Qua đó, Luật cũng cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa thanh tra hành chính thông thường với TTGS an toàn hoạt động, khác với quy định trước đây chủ yếu tập trung vào thanh tra chấp hành chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng được quy định trong Luật Thanh tra 2004. Có thể nói trước đây, thị trường tài chính Việt Nam vẫn chưa có sự phát triển sôi nổi, chứng khoán vẫn còn là một thị trường rất mới lạ, chủ yếu

1 Điều 50, Luật NHNNVN năm 20102 Trích Khoản 2, Điều 51, Luật NHNNVN 2010

26

hoạt động cấp tín dụng đều thông qua ngân hàng, các TCTD nên cũng chỉ tồn tại những rủi ro truyền thống trong lĩnh vực ngân hàng, do đó việc TTGS các TCTD có chấp hành đúng theo pháp luật, CSTT hay không là có thể đảm bảo phần nào về độ an toàn trong hoạt động của các TCTD, hạn chế được rủi ro. Tuy nhiên, từ khoảng năm 2002 trở đi, nền kinh tế VN đã có những tín hiệu khả quan, có sự phát triển hơn trước. Thêm vào đó, sự gia nhập WTO lại càng tạo thêm động lực thúc đẩy cho nền kinh tế tăng trưởng nhanh hơn, điển hình là thị trường chứng khoán đã phát triển rất mạnh trong năm 2007. Khi chuyển sang giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế ngành Ngân hàng, hệ thống các TCTD có bước phát triển rất nhanh về quy mô và phạm vi hoạt động, đồng thời tiềm ẩn nhiều rủi ro. Thị trường tài chính phi ngân hàng (chứng khoán và bảo hiểm) có sức hấp dẫn cao, các TCTD có xu hướng thâm nhập sâu rộng hơn vào hoạt động này. Vì vậy, rủi ro đối với các TCTD trở nên đa dạng hơn. Sự phát triển mạnh mẽ của các dịch vụ ngân hàng đồng hành cùng với các loại tội phạm mới xuất hiện trong lĩnh vực ngân hàng, rủi ro về tác nghiệp và công nghệ trong điều kiện hệ thống quản trị, điều hành kinh doanh của các TCTD còn những yếu kém đang là nỗi lo lớn của các nhà quản lý ngân hàng. Hoạt động ngân hàng luôn gắn liền với rủi ro và chấp nhận rủi ro, rủi ro cao lợi nhuận cao, rủi ro thấp lợi nhuận thấp, thậm chí lợi nhuận thấp TCTD vẫn có nguy cơ vấp phải rủi ro lớn do quản trị rủi ro kém. Do đó, việc thanh tra tuân thủ không đánh giá được đầy đủ mức độ rủi ro, một đặc trưng gắn liền với hoạt động của TCTD.

Một ví dụ đơn giản: NHTM X cho vay một khách hàng tới 14.8% vốn tự có. Bằng thanh tra tuân thủ, kết luận ngân hàng chấp hành nghiêm pháp luật. Tuy nhiên, quan sát trên khía cạnh rủi ro ngân hàng vẫn có thể không thu hồi được nợ do vi phạm quy trình nội bộ về cấp tín dụng dẫn đến thẩm định không chính xác về tài chính của khách hàng vay vốn.

Luật cũng khẳng định rõ: “Thanh tra, GSNH được thực hiện theo nguyên tắc thanh tra, giám sát toàn bộ hoạt động của tổ chức tín dụng”1.

Luật quy định theo hướng khẳng định thẩm quyền của NHNN trong toàn bộ quá trình giám sát an toàn hoạt động của TCTD từ khâu cấp phép, xây dựng quy chế an toàn, theo dõi, giám sát hoạt động, can thiệp khi phát sinh khó khăn và chủ động xử lý khi có nguy cơ đổ vỡ. Việc tuân thủ nguyên tắc này đảm bảo cho công tác thanh tra, giám sát có được cái nhìn tổng quan về TCTD, từ đó đưa ra các quyết định chính xác và thích hợp trong việc ngăn chặn và xử lý vi phạm của các tổ chức này.

Theo Thông tư 09/2010/TT-NHNN do NHNN ban hành ngày 26/3/2010 quy định về việc cấp phép thành lập và hoạt động NHTMCP2, Cơ quan TTGSNH có trách nhiệm trong việc xem xét và cấp giấy phép hoạt động cho NHTM. Chính phủ đưa ra những quy định này nhằm để hạn chế và ngăn chặn ngay từ đầu đối với những NHTM không đủ điều kiện đảm bảo độ an toàn trong hoạt động kinh doanh các nghiệp vụ ngân hàng, đặc biệt là đối với các NH không có đủ điều kiện về năng lực tài chính nhưng vẫn cố chen chân thành lập. Tuy nhiên, rủi ro trong vấn đề này là các NH có quy mô nhỏ, khả năng tài chính kém thì để có thể cạnh tranh lại các ngân hàng lớn, tăng cường nguồn vốn huy động chủ yếu từ lượng tiền gửi của 1 Trích Khoản 3, Điều 51, Luật NHNNVN năm 20102 http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com/2010/03/30/4587-2/

27

http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com/2010/03/30/4587-2/

khách hàng thì phải có những chính sách khuyến mãi cực kỳ hấp dẫn, và điều này dễ dẫn đến môi trường cạnh tranh không lành mạnh-điển hình là cạnh tranh lãi suất, kết quả là khả năng thanh khoản cực kỳ kém và dẫn tới phá sản ảnh hưởng đến các NH khác có liên quan, đặc biệt là ảnh hưởng đến quyền lợi của khách hàng gửi tiền. Chính vì thế, việc thanh tra giám sát trong việc cấp giấy phép hoạt động cho các NHTM, kiểm tra xem điều kiện thành lập đã được các tổ chức đáp ứng và thi hành đúng chưa cũng nhằm mục đích hướng tới đảm bảo an toàn, lành mạnh trong hoạt động của NHTM. Quy trình thanh tra được quy định cụ thể trong Điều 18 của thông tư này, trong đó có những nhiệm vụ chính như:

- Làm đầu mối xử lý các vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện Thông tư.

- Đề xuất xử lý các vấn đề liên quan đến việc cấp Giấy phép Làm đầu mối tiếp nhận và thẩm định hồ sơ cấp Giấy phép.

- Chịu trách nhiệm về quản lý và lưu trữ hồ sơ cấp Giấy phép sau khi đã cấp Giấy phép.

Xét theo khía cạnh khác, hiện nay, Việt Nam đang cố gắng để hướng tới đáp ứng các chuẩn mực và thông lệ quốc tế, cụ thể là các nguyên tắc của Ủy Ban Bsael, trong đó nguyên tắc 24 có đề cập đến “giám sát hợp nhất”. Theo ông James Bruce, Giám đốc Công ty tư vấn quốc tế OSFI đã nêu khái niệm: “Giám sát hợp nhất là việc đánh giá định lượng và định tính tình trạng sức khỏe của tập đoàn bao gồm ngân hàng nhằm xác định và đánh giá mọi rủi ro mà các ngân hàng này gặp phải. Các ngân hàng cần phải có giám sát hợp nhất vì xét trên mô hình tập đoàn, các ngân hàng thực hiện các hoạt động của mình đều phải thông qua các công ty con hoặc qua chi nhánh, hơn nữa bản thân các ngân hàng lại là công ty con và chịu ảnh hưởng/rủi ro từ công ty mẹ.”1

Theo Ủy ban Basel về GSNH thì khái niệm về giám sát hợp nhất vào những năm 70 được tập trung vào các tập đoàn ngân hàng quốc tế, nhằm đảm bảo toàn bộ ngân hàng, các chi nhánh, công ty con và liên doanh đều được giám sát hiệu quả. Điều này rất phù hợp cho Việt Nam ứng dụng hình thức giám sát này bởi hiện nay Việt Nam đang có xu hướng xuất hiện nhiều tập đoàn đa năng hoặc các TCTD, công ty con hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng của các tập đoàn đa năng nước ngoài. Tuy nhiên, việc kết hợp giám sát như vậy sẽ đòi hỏi thời gian, kinh phí cho cuộc điều tra, một đội ngũ nhân viên đủ trình độ cũng như những công cụ về công nghệ hiện đại, phần mềm hỗ trợ cho công tác thanh tra thì mới có thể mang lại hiệu quả tốt nhất. Ngược lại, nếu chúng ta chỉ biết chạy theo quốc tế mà không biết tự lượng sức mình thì chẳng những không thành công trong công tác TTGS mà còn hao tổn chi phí cho những công việc này. Vì thế, để tạo bước đệm cho việc tiến tới các chuẩn mực quốc tế thì việc ban hành quy định “thanh tra giám sát toàn bộ” rất phù hợp với hoàn cảnh của nền kinh tế hiện nay.

Quy định rõ việc áp dụng pháp luật và giải quyết xung đột pháp luật về TTGSNH. Cụ thể: “Thanh tra, giám sát ngân hàng được thực hiện theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan; trường hợp có sự 1 http://www.vnba.org.vn/index.php?option=com_content&task=view&id=477&Itemid=55

28

http://www.vnba.org.vn/index.php?option=com_content&task=view&id=477&Itemid=55

khác nhau giữa quy định về thanh tra, giám sát ngân hàng của Luật này với quy định của luật khác thì thực hiện theo quy định của Luật này”1.

Trao quyền cho Thống đốc NHNN “quy định trình tự, thủ tục thanh tra, GSNH”2 (trước đây chủ yếu quy định tại Luật Thanh tra hoặc các văn bản của Thanh tra Chính phủ).

Việc tuân thủ chặt chẽ nguyên tắc này vừa đảm bảo tính pháp lý của Luật NHNNVN vừa tránh được sự nhập nhằng, chồng chéo giữa các quy định của pháp luật, nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của công tác thanh tra, giám sát.

Trước đây chủ yếu quy định tại Luật Thanh tra hoặc các văn bản của Thanh tra Chính phủ, thể hiện trong Khoản 2, Khoản 3 Điều 50. Điều này cũng đã được các nhà làm Luật nghĩ đến bởi vì vốn trong pháp luật Việt Nam tồn tại một vấn đề là các văn bản luật quy định chồng chéo lên nhau, không rõ ràng, tách bạch, khiến cho mỗi khi tiến hành một quy trình nào đó thì lại phân vân không biết áp dụng giải quyết trường hợp này ở văn bản luật này hay văn bản luật kia. Nên để tránh tình trạng này thì trong luật sửa đổi đã quy định tất cả trình tự, thủ tục đều do Thống đốc NHNN quy định. Hơn nữa, người làm trong ngành hẳn phải hiểu rõ về ngành của mình hơn là người đứng trên chỉ nắm chung chung, nên quy định này là hợp lí. Nếu để cho Chính phủ quy định hay là pháp luật thanh tra quy định thì sẽ lại diễn ra tình trạng lẫn lộn giữa thanh tra chuyên ngành và thanh tra hành chính.

Hơn nữa, trước đây thì đến ngay cả cơ cấu tổ chức của NHNN cũng bị quy định trong Nghị định của Chính phủ, công tác cán bộ từ biên chế, tuyển dụng, chọn lựa, đánh giá, đào tạo, phát triển, sử dụng cán bộ đến các chính sách, chế độ đãi ngộ,… đều phải thực hiện theo quy định pháp luật như mọi cơ quan khác thuộc bộ máy Nhà nước, NHNN có rất ít quyền chủ động trong lĩnh vực này trong khi NHNN là một cơ quan rất đặc thù.

2.4.4 Thanh tra ngân hàng.2.4.4.1 Đối tượng thanh tra.

Để tăng cường thẩm quyền cho cơ quan TTGSNH, Luật NHNNVN 2010 đã mở rộng phạm vi đối tượng thanh tra, giám sát đối với toàn bộ hoạt động của một TCTD, kể cả các hoạt động thông qua các công ty con của các TCTD, cụ thể là:

“Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, văn phòng đại diện của tổ chức tín dụng nước ngoài, tổ chức nước ngoài khác có hoạt động ngân hàng. Trong trường hợp cần thiết, NHNN yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền thanh tra hoặc phối hợp thanh tra công ty con, công ty liên kết của tổ chức tín dụng”3

Trong năm 2011 , việc NHNN đặt ra mục tiêu khống chế tăng trưởng tín dụng dưới 20% đang khiến nhiều ngân hàng phải lo lắng với câu hỏi, làm sao vừa có lãi mà vẫn không để vượt quá con số này. Do đó, giải pháp để mở rộng tăng lợi nhuận trong kinh doanh là việc các NHTM phát huy tối đa hiệu quả hoạt động của các công ty con, đa dạng hoá ngành nghề bằng việc tiếp tục thành lập các công ty con trực thuộc. Việc thỏa thuận lãi suất huy động giữa NH và khách hàng đã bắt đầu biến tướng dưới hình thức tinh vi hơn như hợp đồng ủy thác đầu tư ở các công ty con trực thuộc ngân hàng. Theo đó mức lợi nhuận ủy thác đầu tư cao vượt trần huy

1 Trích Khoản 4, Điều 51, Luật NHNNVN năm 20102 Trích Khoản 5, Điều 51, Luật NHNNVN năm 20103 Trích Khoản 1, Điều 52, Luật NHNNVN năm 2010

29

động sẽ không bị giới hạn bởi quy định lãi suất của NHNN. Dòng vốn huy động cao từ các công ty con có thể được chuyển qua NH mẹ để đảm bảo thanh khoản hoặc cho vay. Chưa kể, nhiều NHTM lớn còn thông qua công ty con để ngã giá thỏa thuận lãi suất gửi tiết kiệm tại các NH nhỏ nhằm kiếm lợi.

Theo Ông Trương Đình Tuyển nhận xét thêm, “chính sách khống chế trần lãi suất huy động không quá 14% tỏ ra không mấy hiệu quả. Bởi, nhiều NH đã huy động ở mức 17-18%/năm. Và một trong những hình thức “lách” là việc các NHTM thông qua các công ty con trực thuộc để thực hiện việc thoả thuận huy động vốn mức cao.”.1 Hình thức biến tướng này ẩn chức rủi ro khá lớn trong hệ thống NH do các NHTM cứ chạy đua nhau trong việc gia tăng lợi nhuận cũng như tăng thị phần cho NH thông qua việc tăng mức lãi suất huy động để thu hút khách hàng.

Vì thế, để đáp ứng công tác giám sát toàn bộ hoạt động các TCTD thì cũng cần có sự kiểm soát các công ty con, công ty liên kết của TCTD bởi các TCTD đều làm việc thông qua các công ty con, công ty liên kết này. Cho nên, pháp luật phải mở rộng phạm vi thanh tra đối với các TCTD để đảm bảo thực hiện đúng nục đích đã đề ra là ngăn chặn kịp thời các rủi ro co thể xảy ra cho hệ thống ngân hàng. Có thể thấy đối tượng TTNH đã được quy định sâu hơn và rộng hơn trong Luật NHNNVN 2010, từ đó mở rộng vai trò của NHNN trong việc quản lý và điều hành hoạt động tài chính quốc gia. Đối với các công ty con, công ty liên kết của các TCTD, Luật cho phép NHNN yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền tổ chức thanh tra hoặc phối hợp thanh tra trong những trường hợp cần thiết. Quy định này có thể giúp NHNN đảm bảo hiệu quả hoạt động thanh tra, quản lý chặt chẽ hơn đối với từng cấp TCTD, mặt khác nó giúp cho NHNN linh hoạt trong việc thanh tra giám sát đối với hệ thống tín dụng và công ty con, phát hiện và ngăn chặn kịp thời những sai phạm của những tổ chức này trong hoạt động tín dụng.

“Tổ chức có hoạt động ngoại hối, hoạt động kinh doanh vàng; tổ chức hoạt động thông tin tín dụng; tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán không phải là ngân hàng.” 2

Luật còn mở rộng quyền hạn và trách nhiệm của NHNN trong công tác thanh tra đối với những tổ chức có hoạt động ngoại hối, kinh doanh vàng, tổ chức hoạt động thông tin tín dụng, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán không phải là ngân hàng. Như ta đã biết, thị trường ngoại hối và kinh doanh vàng ở nước ta chỉ mới phát triển đặc biệt sôi nổi vào những năm gần đây nên vẫn còn có rất nhiều bất ổn. Nhu cầu dịch vụ ngoại tệ dành cho khách hàng cá nhân đang phát triển ngày càng đa dạng, tỷ lệ thuận với đà tăng trưởng và hội nhập của nền kinh tế, trong khi đó năng lực phục vụ của hệ thống ngân hàng lại không theo kịp, thể hiện sự bất cập trên nhiều mặt, vô hình trung gây tác động tiêu cực, ảnh hưởng không tốt đến công tác quản lý và bình ổn thị trường. Nguyên nhân trước hết là do chính sách tỷ giá cứng nhắc, thiếu linh hoạt theo tín hiệu thị trường, dẫn đến tình trạng ngân hàng mua không được, bán cũng không xong, buộc phải luồn lách mọi cách để thu thêm các khoản phí. Mạng lưới phục vụ bị hạn chế một cách không cần thiết, nhiều đại lý thu đổi được ngân hàng ủy nhiệm vẫn tồn tại một cách hình thức, thu nhiều nhưng bán ít cho ngân hàng, hạch toán ngoài sổ sách.

1 http://www.tinmoi.Việt Nam/That-tin-dung-ngan-hang-don-von-vao-cong-ty-con-04506880.html2 Trích Khoản 2, Điều 52, Luật NHNNVN năm 2010

30

Bên cạnh đó, xét trong thị trường vàng, sau cuộc khủng hoảng kinh tế thì đồng đôla mất giá khá nhanh, dẫn đến người dân chuyển từ kênh dự trữ ngoại tệ sang dự trữ vàng, điều này tạo nên cơn sốt vàng, cầu tăng cao làm cho giá vàng tăng liên tục trong khoảng cuối năm 2010 sang năm 2011 và đạt mốc cao nhất là 38 triệu/lượng. Thực tế thời gian qua, do giá vàng trong nước cao hơn so với giá thế giới, giới đầu cơ đã gom đô la tiền mặt trên thị trường tự do để nhập vàng lậu, tạo nên các cơn sốt giá đô la Mỹ, và giá đô la Mỹ tăng càng đẩy giá vàng tăng theo.

Như vậy, nguyên nhân dẫn đến sự biến động tỷ giá và giá vàng trên thị trường là do sự ảnh hưởng tình hình biến động tỷ giá quốc tế, nhưng mặt khác cũng là do chức năng kinh doanh ngoại hối và vàng của NHTM vẫn chưa thực hiện tốt, chế độ theo dõi giám sát của NHNN đối với các tổ chức hoạt động ngoại hối vẫn còn lỏng lẻo dẫn đến là các tổ chức này có hiện tượng găm giữ ngoại tệ, vàng với mục đich đầu cơ gây nên nhiều bất ổn cho thị trường, điển hình là sự hoạt động sôi nổi của thị trường chợ đen.

Đối với hoạt động thông tin tín dụng thì cũng cần có sự kiểm soát chặt chẽ để ngăn chặn hiện tượng cung cấp thông tin trái với quy định của pháp luật, sử dụng thông tin để bán trái phép tạo điều kiện cho các tổ chức sử dụng nguồn thông tin cho những mục đích nhằm gây hại cho những TCTD khác.

Do đó việc thanh tra, giám sát đối với những hoạt động này là hết sức cần thiết. Việc giao cho NHNN thanh tra, giám sát hoạt động của các tổ chức này giúp nâng cao khả năng quản lý đối với những kênh đầu tư này, góp phần giảm thiểu rủi ro từ đó có các biện pháp hạn chế các hoạt động mua bán trái phép ngoại hối, vàng trên thị trường chợ đen, các hoạt động đầu cơ có thể gây biến động bất lợi đối với thị trường.

2.4.4.2 Căn cứ ra quyết định thanh tra.Trước đây, Luật NHNNVN 1997 chỉ thanh tra việc chấp hành theo CSTT

của NHNN thì căn cứ ra quyết định thanh tra chỉ dựa trên các yếu tố sau:

- Chương trình, kế hoạch thanh tra.

- Yêu cầu của Thống đốc NHNN.

- Khi phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Trong Luật NHNNVN 2010 đã bổ sung thêm một yếu tố nữa là: “Khi có dấu hiệu rủi ro đe dọa sự an toàn hoạt động của tổ chức tín dụng”1

Có thể nói việc đề ra điểm mới trên đây đã cho thấy sự tiến bộ của NHNN trong việc nhận diện vấn đề, giúp làm tăng hiệu quả của công tác TTGS trong việc thực hiện mục tiêu phát hiện và ngăn chặn kịp thời rủi ro trong hoạt động ngân hàng. Điều này cũng cho thấy NHNN đã đào sâu vấn đề hơn, nghĩa là công tác nghiên cứu, phân tích các số liệu báo cáo tài chính của các TCTD không chỉ đơn thuần là nhận diện những dấu hiệu vi phạm pháp luật thông thường như trước đây, mà là nắm được cái nguyên nhân sâu xa của vấn đề, cụ thể là ngay khi phát hiện những dấu hiệu rủi ro đe dọa sự an toàn hoạt động của TCTD thì NHNN lập tức có những biện pháp, kế hoạch phòng ngừa để hạn chế khả năng xảy ra rủi ro hoặc có những động thái phản ứng kịp thời nếu rủi ro xảy ra nhằm giảm thiểu tổn thất cho

1 Trích Khoản 4, Điều 54, Luật NHNNVN năm 2010

31

các TCTD nói riêng và cho toàn hệ thống NH nói chung. Qua đó, NHNN cũng đã khắc phục được tính cứng nhắc trong công tác TTGSNH theo quy định trước đây.

Tuy nhiên, chúng ta cũng nhận thấy sự hạn chế trong công tác quản lý hoạt động của TCTD của NHNN. Đáng lẽ ra những điểm đổi mới này phải được áp dụng trong những năm ngay sau khi gia nhập WTO, bởi khi gia nhập môi trường mới thì cũng ẩn chứa những rủi ro có thể gây ra mức độ tổn thất lớn hơn và có phạm vi ảnh hưởng lớn hơn so với trước đây, cho nên sự chậm trễ trong việc nhận thức vấn đề của NHNN đã tạo điều kiện cho các ngân hàng mặc nhiên tung hoành dẫn đến những hậu quả đáng kể ảnh hưởng đến hệ thống ngân hàng.

Dẫn chứng trong năm 2008, theo những đánh giá tại buổi hội thảo khoa học “Hệ thống ngân hàng Việt Nam và các cam kết WTO: Đánh giá và triển vọng” do Ngân hàng nhà nước và Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) tổ chức ngày 13/5/2008, thì rủi ro trong hoạt động của các NHTM hiện nay đang có xu hướng tăng lên. Điển hình như rủi ro thanh khoản, đây là một trong những loại rủi ro chính trong hệ thống các rủi ro trong hoạt động ngân hàng, nhưng công tác quản trị rủi ro của các ngân hàng vẫn chưa thực sự hiệu quả, đặc biệt là công tác TTGS của NHNN vẫn chưa được phát huy. Cụ thể là sự kiện phong trào kinh doanh ngân hàng trong năm 2007, “năm 2007 được coi là năm “ăn nên làm ra” của hệ thống ngân hàng thương mại với tốc độ tăng trưởng huy động vốn ước đạt 36,5% và tăng trưởng dư nợ tín dụng đạt 34%. Nhìn vào hào quang tăng trưởng và lợi nhuận của một số ít ngân hàng nêu trên, đã hình thành một quan niệm: kinh doanh ngân hàng luôn đem lại siêu lợi nhuận. Do vậy, không ít ngân hàng từ mô hình nông thôn được một số doanh nghiệp lớn hậu thuẫn đã “nâng đời” lên thành thị, kết hợp với một số tập đoàn kinh tế nhà nước cũng muốn thành lập ngân hàng hình thành nên phong trào kinh doanh ngân hàng”1. Dẫn đến là các ngân hàng có quy mô nhỏ đã bị phá sản do không thể cạnh tranh nổi với các ngân hàng lớn trong ngành.

Mặt khác, việc mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế cũng đồng nghĩa việc các TCTD ngày càng phải chịu rủi ro thị trường lớn hơn khi thị trường tài chính Việt Nam được tự do hóa và mở cửa theo cam kết trong khuôn khổ WTO do biến động lãi suất, tỷ giá và giá cả tài sản tài chính trên thị trường trong nước và quốc tế, kể cả rủi ro lây nhiễm khủng hoảng từ bên ngoài. Khi có một sự cố kinh tế xảy ra trên thế giới thì tốc độ lan tỏa của nó khá nhanh, do đó nền kinh tế Việt Nam cũng sẽ bị ảnh hưởng rất lớn, và do Việt Nam là một nước đang phát triển, nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào các nước mạnh hơn cho nên sẽ không có đủ sức để chống chọi với những cuộc khủng hoảng kinh tế. Cho nên, nếu xây dựng và đảm bảo được một hệ thống ngân hàng an toàn, vững mạnh thì sẽ hạn chế phần nào sự ảnh hưởng từ các khủng hoảng đó.

Thế nên việc bổ sung thêm quy định về việc thanh tra ngân hàng trong trường hợp có dấu hiệu rủi ro có thể đe dọa đến an toàn hoạt động của hệ thống là cần thiết và thích hợp trong thực tế hiện nay. Nó giúp NHNN linh hoạt, chủ động trong thanh tra giám sát và có những phản ứng nhanh chóng kịp thời trước những rủi ro có thể đe dọa toàn hệ thống tài chính trong nước.

2.4.4.3 Nội dung thanh tra.

1 http://www.doanhnhan360.com/Desktop.aspx/Thi-truong-360/Tai-chinh-360/Rui_ro_trong_hoat_dong_ngan_hang/

32

Để hỗ trợ cho công tác thanh tra, giám sát rủi ro hoạt động của TCTD thì Luật NHNNVN 2010 cũng mở rộng thêm nội dung thanh tra cũng như có những kiến nghị về việc tăng cường tính đảm bảo trong công tác thanh tra và hạn chế những nguy cơ có thể dẫn đến vi phạm pháp luật của TCTD. Cụ thể là:

“Xem xét, đánh giá mức độ rủi ro, năng lực quản trị rủi ro và tình hình tài chính của đối tượng thanh tra ngân hàng”1.

Đây chính là hai điểm khác biệt để chúng ta có thể nhận ra ở lần sửa đổi này thì NHNN đã phân biệt ra thanh tra chuyên ngành ngân hàng và thanh tra hành chính đơn thuần khác nhau như thế nào.

Đối với hoạt động thanh tra hành chính thông thường nhằm xác định nguyên nhân của các vi phạm pháp luật, đánh giá mức độ vi phạm và người vi phạm sau khi sự việc đã xảy ra. Còn thanh tra chuyên ngành thì chúng ta có thể hiểu ở ba khía cạnh:

- Về mục đích nhằm đánh giá, lượng định được đầy đủ mức độ rủi ro (hay nói cách khác mức độ an toàn) trong hoạt động của một TCTD để nhằm mục tiêu ngăn ngừa rủi ro, xử lý sớm các nguyên nhân dẫn đến rủi ro, ngăn chặn sự đổ vỡ và đổ vỡ dây chuyền trong hệ thống.

- Về nội dung, thanh tra hoạt động ngân hàng thường tập trung đánh giá các chỉ tiêu về tài chính và năng lực quản lý như đánh giá về chất lượng của Vốn ngân hàng, chất lượng của Tài sản Có, năng lực quản trị, điều hành, kiểm soát, khả năng thanh toán để thực hiện mục tiêu định lượng được rủi ro, khác với việc nội dung Thanh tra hành chính là nhằm làm rõ bản chất sự việc, các nguyên nhân dẫn đến vi phạm để xác định mức độ vi phạm, nội dung vi phạm.

“Kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, huỷ bỏ hoặc ban hành văn bản quy phạm pháp luật đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước về tiền tệ và ngân hàng”2.

Trong quy định này, cơ quan TTGSNH được quyền kiến nghị về việc chỉnh sửa, bổ sung và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý để tăng tính đảm bảo cho công tác TTGSNH cũng như tăng tính an toàn trong hoạt động của các TCTD. Đây là điểm mới đáng lưu ý bởi chỉ có người trong cuộc mới nắm rõ được vấn đề và đưa ra những hướng giải quyết đúng và sát với thực tế, và điều này cũng giúp giảm bớt áp lực cho những nhà ban hành luật cũng như tăng tính chặt chẽ hơn trong những văn bản pháp luật sau này.

2.4.6 Giám sát ngân hàng.2.4.6.1 Đối tượng giám sát.

Tương tự cho sự giải thích ở trên, để tăng cường thẩm quyền cho cơ quan TTGS NH, Luật NHNNVN 2010 đã mở rộng phạm vi đối tượng thanh tra, giám sát đối với toàn bộ hoạt động của một TCTD, kể cả các hoạt động thông qua các công ty con của các TCTD.

Để tiến tới thực hiện đầy đủ thông lệ quốc tế về giám sát hợp nhất, NHNN phải từng bước thực hiện việc kết hợp thanh tra tuân thủ với thanh tra trên cơ sở rủi ro trên nguyên tắc thanh tra, giám sát toàn bộ. Theo đó, hoạt động thanh tra, GSNH phải giám sát tập trung thống nhất đối với toàn bộ hoạt động của một TCTD gồm hội sở chính, các chi nhánh, các công ty con có hoạt động ngân hàng. “NHNN thực

1 Trích Khoản 2, Điều 55- Luật NHNNVN 20102 Trích Khoản 3, Điều 55- Luật NHNNVN 2010

33

hiện việc GSNH đối với mọi hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. Trong trường hợp cần thiết, NHNN yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền giám sát hoặc phối hợp giám sát công ty con, công ty liên kết của tổ chức tín dụng”1.

2.4.6.2 Quyền và nghĩa vụ của đối tượng giám sát.Trong Luật NHNNVN 2010 đã bổ sung những quy định sau:

“Báo cáo, giải trình đối với khuyến nghị, cảnh báo rủi ro và an toàn hoạt động của Cơ quan Thanh tra, GSNH”2.

“Thực hiện khuyến nghị, cảnh báo rủi ro và an toàn hoạt động của Cơ quan Thanh tra, GSNH”3.

Ở đây nhà ban hành luật đã có sự quy định rất rõ ràng, cụ thể những công việc mà đối tượng GSNH phải thực hiện, điều này cũng giúp tránh những hiện tượng tiêu cực trong quá trình GSNH, những yêu cầu không chính đáng, không thuộc phạm vi GSNH của người GSNH, lợi dụng quyền hạn của mình đề yêu cầu đối tượng cung cấp những thông tin không liên quan phục vụ cho những mục đích khác. Các hành động này đều được quy định trong Luật thanh tra về những hành vị bị cấm.

Mặt khác, như chúng ta đã biết, thế giới vừa đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính toàn cầu. Và một trong những bài học kinh nghiệm được rút ra cho tất cả các nước đó là phải nâng cao hệ thống giám sát, đặc biệt trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Đây là một lĩnh vực rất dễ xảy ra rủi ro hệ thống, tương tự như hiệu ứng “domino”. Có nghĩa là chỉ một sự sụp đổ của một ngân hàng nào đó trong mắt xích quan trọng có thể dẫn đến sự sụp đổ, khủng hoảng của cả hệ thống tài chính Quốc gia. Chính vì vậy, hoạt động giám sát được đề cập một cách cụ thể trong Luật NHNNVN 2010 được coi là một sự phù hợp với nhu cầu thực tiễn.

2.4.7 Xử lý đối tượng thanh tra, giám sát.Quyền của NHNN trong việc can thiệp, xử lý sớm các TCTD đã được quy

định cụ thể hơn nhằm ngăn chặn kịp thời những khả năng đổ vỡ. Nếu trước đây chỉ tập trung vào mục tiêu là TTGS việc chấp hành luật của các TCTD thì các biện pháp xử lý cũng chỉ dừng ở mức độ cảnh cáo như xử phạt hành chính, truy cứu trách nhiệm hình sự, bồi thường thiệt hại. Tuy nhiên, sau khi đã đặt ra nguyên tắc TTGS mới là TTGS rủi ro hoạt động của TCTD thì những biện pháp xử lý cũng phải được chỉnh sửa và bổ sung chi tiết hơn để phục vụ cho công tác thanh tra có hiệu quả hơn. Cụ thể là:“Tuỳ theo tính chất, mức độ rủi ro, NHNN còn áp dụng các biện pháp xử lý sau đây đối với đối tượng thanh tra, GSNH:

- Hạn chế chia cổ tức, chuyển nhượng cổ phần, chuyển nhượng tài sản;- Hạn chế việc mở rộng phạm vi, quy mô và địa bàn hoạt động;- Hạn chế, đình chỉ, tạm đình chỉ một hoặc một số hoạt động ngân

hàng;- Yêu cầu tổ chức tín dụng phải tăng vốn điều lệ để đáp ứng các yêu

cầu bảo đảm an toàn trong hoạt động ngân hàng;

1 Trích Điều 56- Luật NHNNVN 20102 Trích Khoản 2, Điều 57- Luật NHNNVN 20103Trích Khoản 3, Điều 57- Luật NHNNVN 2010

34

- Yêu cầu tổ chức tín dụng phải chuyển nhượng vốn điều lệ hoặc vốn cổ phần; cổ đông lớn, cổ đông nắm quyền kiểm soát, chi phối phải chuyển nhượng cổ phần;

- Quyết định giới hạn tăng trưởng tín dụng đối với tổ chức tín dụng trong những trường hợp cần thiết bảo đảm an toàn cho tổ chức tín dụng và hệ thống các tổ chức tín dụng;

- Áp dụng một hoặc một số tỷ lệ an toàn cao hơn mức quy định”1.2.4.8 Phối hợp trong việc thanh tra, giám sát tổ chức tín dụng.

Cùng với sự mở rộng phạm vi về đối tượng TTGSNH thì hoạt động phối hợp với cơ quan có thẩm quyền cũng phải được bổ sung đồng bộ đề phù hợp với chính sách quản lý hoạt động TCTD của Nhà nước. Quy định bổ sung vấn đề: NHNN “phối hợp với cơ quan nhà nước có thẩm quyền thanh tra, giám sát công ty con, công ty liên kết của tổ chức tín dụng”2. Việc phối hợp này đảm bảo tính chặt chẽ và tăng hiệu quả của công tác thanh tra, GSNH. Hiện nay Việt Nam đang hướng tới mục tiêu củng cố, duy trì một hệ thống tài chính ổn định, lành mạnh, do đó ngoài việc phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cơ quan trong mạng an toàn tài chính Quốc gia (chủ chốt là NHNN, Bộ tài chính, Uỷ ban giám sát tài chính Quốc gia...) thì việc phối hợp công tác giữa các cơ quan này là nhiệm vụ hết sức quan trọng. Có như vậy mới tạo sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan trong mạng an toàn tài chính.

2.4.9 Phối hợp với cơ quan có thẩm quyền TTGSNH của nước ngoài.

Sau khi gia nhập tổ chức kinh tế thế giới thì các công ty nước ngoài tập trung tấn công vào thị trường Việt Nam. Do đó, để kiểm soát các chi nhánh nước ngoài cũng như văn phòng đại diện đặt tại Việt Nam thì cơ quan TTGSNH không thể chỉ dựa trên những báo cáo tài chính của các chi nhánh, văn phòng này bởi nó cũng chỉ hoạt động phụ thuộc vào công ty mẹ ở nước ngoài. Các nhà thanh tra ngân hàng phải có sự liên kết về mặt thông tin với các cơ quan nước ngoài để có thể thu thập những dữ liệu thông tin chính xác, kịp thời phục vụ cho công tác điều tra, phân tích để có những xử lý, ngăn chặn kịp thời không gây ảnh hưởng lớn đến hệ thống ngân hàng Việt Nam. Luật NHNNVN 2010 đã có sự bổ sung về vấn đề này như sau:

“NHNN trao đổi thông tin và phối hợp với cơ quan có thẩm quyền thanh tra, GSNH của nước ngoài trong việc thanh tra, giám sát đối tượng thanh tra, GSNH nước ngoài hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam và đối tượng thanh tra, GSNH của Việt Nam hoạt động ở nước ngoài”3

“NHNN thỏa thuận với cơ quan có thẩm quyền thanh tra, GSNH của nước ngoài về hình thức, nội dung, cơ chế trao đổi thông tin và phối hợp thanh tra, giám sát phù hợp với quy định của pháp luật Việt Nam”4.

Trao đổi thông tin và hợp tác với cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài trong lĩnh vực thanh tra, giám sát ngân hàng là hoạt động của NHNN nhằm ứng phó với những tác động tiêu cực trong quá trình hội nhập, tăng cường cơ chế phòng vệ

1 Trích Khoản 2, Điều 59, Luật NHNNVN năm 20102 Trích Khoản 2, Điều 60- Luật NHNNVN 20103 Trích Khoản 1, Điều 61- Luật NHNNVN 20104 Trích Khoản 2, Điều 61- Luật NHNNVN 2010

35

quốc gia, đảm bảo cho hệ thống tài chính của mỗi nước hoạt động an toàn và lành mạnh.

36

Chương III: NHẬN XÉT VỀ SỰ THAY ĐỔI LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC NĂM 2010

Luật NHNNVN 1997 ra đời tháng 12/1997 và có hiệu lực từ ngày 1/10/1998 đã có những bước tiến khá dài trên con đường phát triển của đất nước. Tuy đã được sửa đổi bổ sung vào năm 2003 nhưng so với những thay đổi quá nhanh của kinh tế trong nước cũng như thế giới cùng với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam như hiện nay thì Luật không tránh khỏi những hạn chế. Luật NHNNVN năm 2010 được ban hành vào tháng 06/2010 và chính thức có hiệu lực vào ngày 01/01/2011 với quan điểm: “Luật NHNNVN phải thể chế hóa được quan điểm, chủ trương và chính sách của Đảng và Nhà nước đối với tổ chức và hoạt động của NHNN; thể hiện được tính đặc thù của hệ thống ngân hàng Việt Nam, phù hợp với thể chế chính trị của Việt Nam, từng bước thực hiện được mục tiêu, định hướng về phát triển NHNN theo Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X. Đồng thời, Luật NHNNVN năm 2010 kế thừa và phát huy những ưu điểm, những quy định vẫn còn phù hợp với yêu cầu thực tiễn; khắc phục được những hạn chế, bất cập của những quy định hiện hành, bảo đảm tính ổn định của hệ thống pháp luật Việt Nam và sự hài hòa giữa các quy định của pháp luật liên quan nhưng vẫn tôn trọng đặc thù của NHNN. Việc sửa đổi Luật NHNNVN phải phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia ký kết và thông lệ, chuẩn mực quốc tế về ngân hàng, tạo điều kiện thuận lợi cho hội nhập quốc tế của nền kinh tế nước ta”1. Luật NHNNVN năm 2010 ra đời đã tăng cường tính hệ thống, tính thống nhất của hệ thống pháp luật Việt Nam, bảo đảm sự thống nhất, phù hợp với các luật có liên quan, đóng góp đáng kể vào công cuộc hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam.

3.1 Mặt tích cực của Luật NHNNVN năm 2010.

Luật NHNNVN năm 2010 tạo cơ sở pháp lý để nâng cao một bước trách nhiệm, thẩm quyền và tính chủ động của NHNN trong việc sử dụng các công cụ nhằm thực hiện CSTT cũng như giám sát an toàn hoạt động của hệ thống ngân hàng đồng thời bỏ đi các quy định dài dòng mang tính nguyên tắc về quản lý Nhà nước đối với hoạt động ngân hàng, đảm bảo sự ngắn gọn, tập trung và chính xác hơn so với các quy định trước đây và phù hợp với các văn bản pháp quy hiện hành. Luật đã cụ thể hóa được vai trò, vị trí của các cơ quan Nhà nước trong việc quyết định và thực hiện các chức năng về quản lý Nhà nước trên lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng trên cơ sở phù hợp Hiến pháp, Luật Tổ chức Chính phủ, khẳng định mối quan hệ chặt chẽ giữa hai chức năng quan trọng của một NHTW: Thực thi CSTT và giám sát an toàn hoạt động của hệ thống các TCTD.

1http://www.sbv.gov.vn/wps/portal/!ut/p/ c4/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP0os3gDFxNLczdTEwMLQ1dLA09_X--AYNcAQwNzA_2CbEdFAFjmS9E!/?WCM_PORTLET=PC_7_0D497F540O8A70IOVKL3FS1GE5_WCM&WCM_GLOBAL_CONTEXT=/wps/wcm/connect/sbv_vn/sbv_vn/vn.sbv.research/vn.sbv.research.research/a17ff7804426f9d3bad3baaf57062356

37

http://www.sbv.gov.vn/wps/portal/!ut/p/c4/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP0os3gDFxNLczdTEwMLQ1dLA09_X--AYNcAQwNzA_2CbEdFAFjmS9E!/?WCM_PORTLET=PC_7_0D497F540O8A70IOVKL3FS1GE5_WCM&WCM_GLOBAL_CONTEXT=/wps/wcm/connect/sbv_vn/sbv_vn/vn.sbv.research/vn.sbv.research.research/a17ff7804426f9d3bad3baaf57062356



Cách thiết kế trong Luật NHNN 2010 đã thể hiện rõ hơn vị trí của NHNN là cơ quan ngang Bộ của Chính phủ, đồng thời xác định rõ các chức năng, nhiệm vụ của NHNN với tư cách là NHTW của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Khoản 1, Điều 2 Luật NHNNVN năm 2010), thực hiện các chức năng về quản lý nhà nước trên lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng.

Song song đó, thẩm quyền và tính tự chủ của NHNN trong việc chủ động, linh hoạt, nhanh nhạy trong việc sử dụng các công cụ CSTT đã được xác định rõ ràng và được nâng cao. Điển hình là:

Luật đã giao cho NHNN quyền quyết định các loại GTCG được phép sử dụng trên thị trường mở giữa NHNN và các NHTM (Khoản 2, Điều 15 Luật LHNNVN năm 2010) thay vì quy định cứng nhắc như Luật NHNNVN 1997 (Điều 21, Luật NHNNVN năm 1997)

Luật cũng đã bỏ đi quy định về giới hạn tỷ lệ dự trữ bắt buộc mà NHNN được sử dụng để thực thi CSTT từ 0% đến 20% như trước đây (khoản 1, điều 20 Luật NHNNVN năm 1997) và giao quyền quy định việc trả lãi đối với tiền gởi dự trữ bắt buộc cho NHNN thay vì Chính phủ quy định như trước đây ( khoản 2, 3 điều 14 Luật NHNNVN năm 2010).

→ NHNN có thể sử dụng một cách linh hoạt các công cụ của CSTT để thực hiện mục tiêu, chính sách của nhà nước hiệu quả hơn, thể hiện tính tự chủ của NHNN trong việc thực thi CSTT.

Ngoài ra, Luật còn xác định rõ được thẩm quyền của NHNN trong việc giám sát an toàn hoạt động của các tổ chức tín dụng thông qua hai hoạt động giám sát và thanh tra, cùng với việc thành lập Cơ quan Thanh tra, GSNH thuộc NHNN đảm bảo sự quản lý chặt chẽ hơn đối với hệ thống tổ chức tín dụng. Cụ thể như sau:

Luật quy định theo hướng khẳng định thẩm quyền của NHNN trong toàn bộ quá trình giám sát an toàn hoạt động của TCTD từ khâu cấp phép, xây dựng quy chế an toàn, theo dõi, giám sát hoạt động, can thiệp khi phát sinh khó khăn và chủ động xử lý khi có nguy cơ đổ vỡ.(Điều 55 Luật NHNNVN năm 2010).

Thẩm quyền của NHNN trong việc can thiệp, xử lý sớm các TCTD đã được quy định cụ thể hơn nhằm ngăn chặn kịp thời những khả năng đổ vỡ. (Điều 59 Luật NHNNVN năm 2010).

Bên cạnh đó, các quy định của Luật NHNNVN khẳng định sự khác biệt về bản chất giữa thanh tra, giám sát an toàn hoạt động ngân hàng với thanh tra hành chính thông thường thông qua việc đưa ra nguyên tắc cho hoạt động thanh tra, giám sát an toàn hoạt động ngân hàng (Điều 51 Luật NHNNVN năm 2010).

→ Luật NHNNVN 2010 đã đặt nền móng pháp lý có hiệu lực cao và căn bản về tổ chức, hoạt động thanh tra, GSNH của NHNN.

Qua các vấn đề nêu trên, có thể nói Luật NHNNVN 2010 là bước phát triển không nhỏ trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật của nước ta, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của NHNN trong việc điều hành hệ thống ngân hàng giúp NHNN phát huy khả năng điều hành CSTT trong việc thực thi chính sách của Nhà nước.

38

3.2 Mặt hạn chế của Luật NHNNVN năm 2010.

Bên cạnh những ưu điểm, luật mới vẫn còn những khuyết điểm chưa thể khắc phục được trong hiện tại. Đến thời điểm hiện nay, luật mới chỉ áp dụng gần 5 tháng(từ 01/1/2011) nên cũng chưa bộc lộ những hạn chế của nó. Nhưng nhìn chung, qua đánh giá của một số chuyên gia, nhóm đề tài có thể khái quát một số khuyết điểm như sau:

Về nội dung, luật NHHH 2010 vẫn mang tính định hướng còn các vấn đề xử lý, đặc biệt là vấn đề liên quan đến định lượng vẫn phải chờ hướng dẫn của Chính phủ, của NHNN.. Theo ông Lê Xuân Nghĩa biểu hiện của vấn đề này là “giấy phép con” – vấn đề nhức nhối của xã hội Việt Nam.

Bộ máy NHTW vẫn quá cồng kềnh và Luật NHNNVN vẫn chưa thể hiện được một NHTW hiện đại và gọn nhẹ. Hệ thống ngân hàng và bộ luật hiện nay cho thấy, lực lượng biên chế của NHNN cả nước lên tới 5.600 người, tỉnh nào cũng có chi nhánh NHNN, trong khi phần lớn ở các tỉnh, không có hội sở NHTM.Ngay cả ở NHTW, cách đây mấy năm chỉ 1.300 người nhưng hiện tại đã lên trên 2.000 người1.

Mặc dù trong Luật NHNNVN 2010 đã có sự phân định thẩm quyền trong việc điều hành CSTT Quốc gia, nhưng có lẽ Chính phủ vẫn chưa có sự dứt khoát trong việc quy định vị trí pháp lý của NHNN. Như chúng ta đã biết CSTT ảnh hưởng đến toàn bộ các chủ thể trong nền kinh tế. Do đó, việc điều hành quản lý CSTT cũng mang một đặc thù riêng biệt. Tuy nhiên, việc phân định công việc điều hành CSTT lại được phân định cho các cơ quan của Chính phủ như đã đề cập trong Luật NHNNVN 2010. Điều này đã ẩn chứa mâu thuẫn, xung đột lợi ích trong tổ chức NHNN. Chính phủ cũng góp vốn vào các doanh nghiệp quốc doanh, NHTM quốc doanh nhưng Chính phủ cũng có thẩm quyền trong việc điều hành CSTT. Như vậy, việc thu chi ngân sách Nhà nước do Chính phủ quyết định có còn phù hợp với mục tiêu chính đáng hay không. Thông qua vụ việc phá sản của tập đoàn quốc doanh Vinashin thì Quốc hội đã rút ra được bài học gì mà sao lại có thể chấp nhận nhấn nút cho thông qua bộ Luật NHNNVN 2010 vẫn còn một số thiếu sót. Thêm vào đó, việc điều hành CSTT của NHNN thông qua việc quản lý Nhà nước – điều này có nghĩa là mọi quyết định trong việc điều tiết thị trường bằng các công cụ của NHNN đều phải thông qua Chính phủ, Chính phủ đồng ý thì mới được thực hiện. Bên cạnh đó, nó còn phản ánh việc điều tiết thị trường của NHNN trong thời gian vừa qua hầu như là để phục vụ chính phủ thực hiện mục tiêu chính sách quản lý Nhà nước của Chính phủ. Trong khi VN đã gia nhập WTO thì nền kinh tế sẽ phụ thuộc vào sự biến động của nền kinh tế thế giới. Nếu Chính phủ muốn áp đặt nền kinh tế VN theo hướng quản lý của riêng mình thì sẽ gây hại đến sự phát triển của đất nước. Bởi vì Chính phủ quản lý mọi lĩnh vực của đất nước nhưng không phải lúc nào chính sách của Chính phủ là đúng trong mọi trường hợp.

Tổng kết lại, chúng ta có thể thấy việc xác định rõ tính độc lập trong hoạt động của NHNN cũng như các tổ chức chuyên biệt trong những lĩnh vực khác. Tuy nhiên, việc hoạt động độc lập không đồng nghĩa với việc là tách biệt hoàn toàn

1http://www.vccith.com.vn/Tint%E1%BB%A9ctrang/Tint%E1%BB%A9c/Chiti%E1%BA%BFttint%E1%BB%A9c/tabid/69/MenuID/113/ID/4238/Default.aspx

39

với Chính phủ nhưng giữa các tổ chức, cơ quan này luôn có sự hỗ trợ thông tin, kết hợp chặt chẽ để cùng hướng tới mục tiêu chung là ổn định, phát triển đất nước theo kịp các nước tiên tiến trên thế giới.

Chúng ta cũng công nhận rằng Luật NHNNVN 2010 đã có những thay đổi rất chính xác phù hợp với từng nội dung quản lý CSTT, giải thích rõ ràng từng mục giúp người đọc không bị nhầm lẫn. Bên cạnh đó, luật còn đưa ra một số quy định mới, nhưng lại bị thiếu sót là chưa giải thích về những quy định mới này. Cụ thể là:

Trong điều 12 có trích: “Trong trường hợp thị trường tiền tệ có diễn biến bất thường, NHNN quy định cơ chế điều hành lãi suất áp dụng trong quan hệ giữa các tổ chức tín dụng với nhau và với khách hàng, các quan hệ tín dụng khác.” ở đây câu hỏi được đặt ra là như thế nào là diễn biến bất thường của thị trường tiền tệ. Mức độ ảnh hưởng như thế nào là gây ra sự bất thường cho thị trường.

Trong chương TTGS NH có đề cập nội dung: “Thanh tra, giám sát ngân hàng được thực hiện theo nguyên tắc thanh tra, giám sát toàn bộ hoạt động của tổ chức tín dụng.” Nếu như đối với người đọc có ít kiến thức về TTGS NH thì làm sao họ có thể biết được giám sát toàn bộ là như thế nào, nó được thực hiện như thế nào, cách thức, đối tượng áp dụng ra sao. Trong khi đó, chưa có văn bản nào giải thích rõ về quy trình cũng như cách thức thực hiện chức năng này.

40

KẾT LUẬNLuật NHNNVN năm 2010 đã chính thức có hiệu lực từ 1/1/2011. Chỉ với 4

tháng tháng đầu năm 2011 mà thị trường tài chính Việt Nam đã có những thay đổi đáng kể. Luật được thi hành đã có tính thích nghi và phù hợp hơn trong điều kiện hoàn cảnh kinh tế hiện tại. Đối với việc điều hành chính sách tiền tệ, Luật NHNN Việt Nam 2010 đã cụ thể hóa được vai trò, vị trí của các cơ quan nhà nước trong việc quyết định và thực thi chính sách tiền tệ, tăng cường tính chủ động và tính trách nhiệm của NHNN trong việc hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ quốc gia vừa đảm bảo sự linh hoạt trong điều hành chính sách tiền tệ, vừa đảm bảo tính đồng bộ trong hệ thống chính sách kinh tế, tài chính quốc gia.

Mặt khác, Luật mới vẫn chưa khắc phục những hạn chế. Do vậy, chúng tôi thiết nghĩ NHNN Việt Nam và Chính phủ nên tiếp tục bổ sung và hoàn thiện hệ thống pháp luật này để có thể xóa bỏ tất cả các hạn chế, mà một trong những số đó chúng tôi đã đề cập ở trên nội dung bài; đồng thời phải biết rút kinh nghiệm từ thực tiễn, học hỏi từ bạn bè thế giới, hoàn thiện và phát huy được chức năng quản lý cao nhất của một tổ chức điều hành toàn bộ hệ thống ngân hàng Việt Nam, đảm bảo cho sự phát triển bền vững của các TCTD.

Có như vậy thì chúng ta mới có thể hi vọng được một tương lai mà Việt Nam ta có thể hòa nhập được hoàn toàn vào thị trường tài chính tiền tệ toàn cầu đang ngày càng phát triển tân tiến, và không ngơi ngớt sự khó khăn đi kèm. Ngành ngân hàng phát triển, thúc đẩy và tạo điều kiện cho toàn nền kinh tế phát triển, và công cuộc kiến thiết đất nước giàu mạnh văn minh như bạn bè thế giới sẽ thành hiện thực trong một tương lai không xa.

41

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Luật Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam ban hành 1997.

Luật Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam ban hành 2010.

Luật thanh tra 2010

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992

Luật TCTD 2010

Dự thảo Nghị định về tổ chức và hoạt động của thanh tra, giám sát

ngân hàng năm 2009.

Nghị định số 74/2005/NĐ-CP ngày 07/06/2005 về phòng, chống rửa

tiền.

Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X

Quyết định số 1654/QĐ-NHNN năm 2009 về chức năng, nhiệm vụ,

quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Phòng, chống rửa tiền do Thống

đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ban hành.

Thông tư 09/2010/TT-NHNN do Ngân hàng Nhà Nước ban hành

ngày 26/3/2010

Công văn số 1105/NHNN-LQNH về việc điều chỉnh tỷ giá bình quân

liên ngân hàng 11/02/2011

Trang web tuổi trẻ online.

http://www.tuoitre.Việt Nam

Trang web Hiệp hội ngân hàng VIệT NAM.

http://www.Việt Namba.org.Việt Nam

Trang web Việt báo.

http://www.vietbao.Việt Nam

Trang web Đài tiếng nói Hoa kỳ -Việt Nam.

http://www.voanews.com

Trang web Cộng đồng Việt shock.

http://archive.vietstock.Việt Nam

Trang web thông tin pháp luật dân sự

http://www.thongtinphapluatdansu.wordpress.com.

42

Trang web Thị trường tài chính.

http://www.thitruongtaichinh.Việt Nam

43

Documents

NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬT NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM NĂM 2010