NEKI ASPEKTI KVANTITATIVNE ANALIZE …icos2019.efsa.unsa.ba/images/ICOS2019/ICOS_2019_GERD_JK.pdftzv. meka i tvrda pitanja, tj. pitanja iz upitnika i iz sekundarnih izvora podataka

NEKI ASPEKTI KVANTITATIVNE ANALIZERAZVOJNE ULOGE BRUTO IZDATAKA

ZA ISTRAŽIVANJE I RAZVOJ

Prof. dr Jasmin Komić

SOME ASPECTS OF QUANTITATIVE ANALYSIS OF DEVELOPMENT ROLE OF GROSS EXPENDITURES FOR RESEARCH AND

DEVELOPMENT

2

Uspješna budućnost neke zajednice podrazumijeva izgradnju tzv. društva znanja, što prije svega podrazumijeva adekvatno obrazovanje i inovativnost, kao i ekonomije znanja, koja se odnosi na stalnu proizvodnju novih, transfer i komercijalizaciju postojećih znanja.

Naučno-istraživačka aktivnost je osnovni pokretač rasta i razvoja, radi zadovoljavanja različitih društvenih potreba, u cilju podizanja nivoa privredne aktivnosti i životnog standarda stanovništva.

U eri globalizacije napredak nauke i tehnologije, sticanje znanja, njegova komercijalizaciju i produktivna primjena, te neprekidno obnavljanje i povećavanje, predstavlja izuzetno važan preduslov za konkurentnu ekonomiju i stabilan razvoj društva u cjelini.

Jedno od pitanja koje se postavlja da li i u kojoj mjeri izdaci za istraživanje i razvoj utiču na socio-ekonomski i sveukupni razvoj.

UVOD

3

Ukupni izdaci za istraživanje i razvoj, koji obuhvataju sva finansijska sredstva potrošena za istraživanje i razvoj, čine:

1) tekući izdaci (troškovi) koji obuhvataju:

a) troškove rada i troškove naknada zaposlenima (bruto plate i nakanade bruto plata za sve zaposlene u IR djelatnosti; druge naknade zaposlenima u IR, npr. stipendije, nagrade i ostalo,

b) ostale tekuće troškove (materijalne troškove za istraživačko-razvojni rad – sirovine, materijal, energija; isplate na osnovu ugovora o djelu i autorskih ugovora; dnevnice, putne troškove, reprezentaciju i slično; i druge izdatke,

2) investicioni izdaci koji obuhvataju izdatke za zemljište i građevinske objekte; mašine i opremu; patente, licence, studije i projekte; softver i hardver (koji podrazumijeva ukupne troškove vezane za nabavku računara, uređaja, sistema, komponenata i opreme, kao i troškove nabavke ili razvijanja softvera za sopstvene potrebe); i ostale izdatke.

BRUTO IZDACI ZA ISTRAŽIVANJE I RAZVOJ

4

Gini coeff. 0,72025

Broj stanovnika

(mil.)

Brojzemalja

do 5 18

5 -10 19

10 -50 20

50 i više 14

- 71


5

Gini coeff. 0,46375

GDP/C(000 $)

Brojzemalja

do 4 17

4 -10 19

10 - 40 22

40 i više 13

- 71


6

Gini coeff. 0,48762

HDIBroj

zemalja

do 0,750 23

0,750 - 0,800 11

0,800 - 0,900 26

0,900 i više 11

- 71


7

Osnovu kvantitativnih istraživanja činili su dostupni i podaci bez posebnih ograničenja. Iskustvo ranijih istraživanja koja je autor izvodio pokazuje da je posebno težak dio formiranje odgovarajućih baza validnih, kvalitetnih, ažurnih, transparentnih podataka, bez posebnih ograničenja korišćenja. Zbog toga su kvantitativne analize provedene u različitim vremenskim periodima provedene na različitim skupovima, odnosno grupama zemalja uključenih u analizu.

Prilikom formiranja baza podataka i izvođenja analitičkih postupaka, u nekim dijelovima pojavili su se različiti podaci kod različitih, pa čak i kod istih izvora podataka za istu jedinicu posmatranja. Evidentno je i to da u većini slučajeva odstupanja nisu bila naročito izražena, pa to donekle relaksira ovu problematiku. S druge strane, jedini način da se izvedu analize i dobiju određeni rezultati, morao je da uvaži potrebu da se koristi samo jedan od tih podataka. Autor je nastojao da arbitrarnost izbora svede na najmanju moguću mjeru i izbor podataka bio je u skladu sa procjenom autora o validnosti korišćenih (baza) podataka, uz uvažavanje institucionalne validnosti, transparentnosti, ažurnosti i dostupnosti.

Izvora podataka bilo je više (Svjetska banka, EUROSTAT, OECD, UNESCO, UNDP i dr).

PODACI ZA ANALIZE

8

Obuhvat je jedan od osnovnih problema ovog istraživanja, u svijetu i kod nas, posebno kada je u pitanju sagledavanje i iskazivanje istraživačko – razvojnih aktivnosti u poslovnom sektoru. Prema metodološkim preporukama priručnika Fraskati treba obuhvatiti sve jedinice za koje se zna ili se pretpostavlja da se bave istraživanjem i razvojem.

Republički zavod za statistiku Republike Srpske koristi sljedeće izvore u definisanju obuhvata za poslovni sektor, sektor visokog obrazovanja, državni i sektor neprofitnih organizacija:

1) registar naučno – istraživačkih organizacija Ministarstva nauke i tehnologije

2) statistika nacionalnih računa

3) statistika inovativnih aktivnosti preduzeća

4) statistika istraživanja i razvoja – rezultati iz prethodnih godina

5) statistički poslovni registar

6) institucije (hidrometeorološki zavod, geološki zavod, muzeji, klinički centri i dr)

7) organi uprave i jedinice lokalne samouprave - sva ministarstva i opštine

8) Visokoškolske ustanove

9) Strukturne poslovne statistike

OBUHVAT IZVJEŠTAJNIH JEDINICA ZA ISTRAŽIVANJE I RAZVOJ

9

Cijeneći kompleksnost analize uključeno je više varijabli. Formirana je baza za 2015. godinu kojom su obuhvaćene 73 zemlje. Sličnu analizu autor je izve i za 2011. godinu uz iste uključene varijable, a u uzorku je bilo 50 zemalja. Uključene varijable su:

1. Bruto domaći proizvod po stanovniku (GDP/C)

2. Stopa zaposlenosti (učešće zaposlenih u radnom kontingentu stanovništva) (ER)

3. Stopa fertiliteta (FR)

4. Očekivano trajanje života (ELL)

5. Učešće urbane populacije u ukupnom broju stanovnika (UP/C)

6. Uvoz roba i usluga - učešće u bruto domaćem proizvodu (IGS/GDP)

7. Izvoz roba i usluga - učešće u bruto domaćem proizvodu (EGS/GDP)

8. Dodana vrijednost u poljoprivredi – učešće u bruto domaćem proizvodu (AG/GDP)

9. Učešće Bruto izdataka za istraživanje i razvoj u bruto domaćem proizvodu (GERD/GDP)

10. Broj internet korisnika na 100 stanovnika (IU/C)

11. Broj naučnih članaka u odnosu na GERD (SA/GERD)

12. Emisija CO2 (CO2/C)

UKLJUČENE VARIJABLE

10

Može se konstatovati da za sve zemlje nisu dostupni mnogi podaci i to onemogućava njihovo uključivanje u analizu, što dijelom utiče na sveobuhvatnost i kompletnost provedene analize. Pretpostavka je da je nedostatak podataka posljedica nepostojanja mogućnosti, institucinalne i infrastrukturne strukturiranosti i finansijskih sredstava, a da je ponajmanje posljedica svijesti i uvjerenja o njihovoj potrebi i svrsishodnosti.

Uočljivo je da u velikoj mjeri podaci nedostaju kod najmanje razvijenih zemalja. Ovo za posljedicu ima da je skup zemalja uključenih u anlizu znatno homogeniji u odnosu na onaj skup koji bi obuhvatio većinu zemalja. Ovde nije u pitanju analiza na bazi klasičnog uzorkovanja. Ipak kada se posmatra obuhvat može se konstatovati da je u 2015. godini sa 73 uključene zemlje obuhvaćeno 4.98 milijarde stanovnika, odnosno 67.6% stanovnika svijeta. U analizi provedenoj za 2011. godinu bilo je uključeno pedeset zemalja koje su obuhvatile oko 4.4 milijarde stanovnika, odnosno oko 60% svjetske populacije. Sa stanovišta statističke baze za analizu to je vrlo respektabilna obuhvatnost. S druge strane, uprkos konstataciji da je ovaj skup zemalja homogeniji u odnosu na potencijalno veći obuhvat, pa i cijeli skup, može se konstatovati da je prisutna dovoljno velika disperzija za potrebe analize, tako da dobijene rezultate i izvedene zaključke treba uvažiti s obzirom na ovu činjenicu.


11

U metodološkom smislu izuzetno je važno da se obezbijedi jednoznačnost i komparabilnost dobijenih podataka. To nije samo stvar statističkih i standarda u metodologiji izrade i dobijanja indikatora, nego i uključivanja korektiva u vezi sa cjelinom stanja privrede i društva pojedine zemlje. Radi se o vrlo kompleksnom problemu koji se mora uobziriti i razriješiti da bi analize kao što je ova imale punu validnost. Neki od problema koje treba uobziriti su: uslovi života i rada, politički sistem, nivo ekonomske i tehnološke razvijenosti, produktivnost rada, klimatski uslovi, tradicija i dr. Ovo znači da u ovakvim analizama ova dimenzija dobija posebno na značaju i tome treba posvetiti posebno istraživanje. Dakle, primarni je problem nedostatak, nepostojanje ili netransparentost određenih podataka, ali ništa manje nije značajan problem standardizovanosti i uporedivosti podataka. Ovo upućuje na potrebu kreiranja novih indikatora.


12

Uz prethodno navedene varijable u analizu su uključena i dva kompozitna indeksa:

1. HDI – indeks društvenog razvoja

Indeks društvenog razvoja uključuje tri osnovne dimenzije društvenog razvoja, koje se odnose na mogućnosti koje ljudi očekuju da će postići. To su sljedeće dimenzije:

- zdravlje – procjenjuje se na osnovu očekivane dužine života koja se računa s minimalnom vrijednošću od 20 godina i maksimalnom vrijednošću od 85 godina,

- obrazovanje (poddimenzije: pismenost odraslih i upisi u škole) – mjeri se prosjekom ostvarenih godina školovanja za odrasle osobe do 25 godina života i očekivanim brojem godina školovanja kod djece koja tek kreću u školu,

- životni standard - prihodi koji se mjere prema BDP-u po stanovniku u kupovnoj moći (PPP) izraženoj u američkim dolarima. Minimalni PPP je 100 USD, a maksimalni 75.000 USD.

HDI je geometrijska sredina normalizovanih indikatora za svaku od tri dimenzije.


13

2. GCI – indeks globalne konkurentnosti

Ovim indeksom se procjenjuju faktori i institucije koji su u empirijskim i teorijskim istraživanjimaidentifikovani kao faktori i institucije koji određuju poboljšanja u produktivnosti, što je glavnadeterminanta dugoročnog rasta, te značajan faktor ekonomskog rasta i prosperiteta. Mjerenjeglobalne konkurentnosti ima za cilj da pomogne donosiocima odluka da u složenosti i višestrukojprirodi razvojnih izazova dizajniraju bolje politike, zasnovane na javno-privatnoj saradnji, te da se preduzmu radnje u cilju vraćanja povjerenja u mogućnosti kontinuiranog ekonomskog napretka.

Indeks globalne konkurentnosti (Global Competitiveness Index, GCI) izračunava se za oko 140 država na 12 stubova konkurentnosti.

Ključni dio je izračunavanje indeksa za svaki stub (ukupno 12 indeksa), pri čemu se mora voditi računa o internom ponderisanju, jer ovdje (za razliku od ponderisanja po grupama) nema univerzalnog pravila. Treba imati u vidu da strukturu svakog stuba (ili pilara) čine indikatori. To su tzv. meka i tvrda pitanja, tj. pitanja iz upitnika i iz sekundarnih izvora podataka (ukupan omjer je oko 70:30 u korist pitanja iz upitnika).


14

Kreacija autora.

Nastojanje je bilo i da se formira indikator - kompozitni indeks, relativno jednostavan za izračunavanje i baziran na relativno lako dostupnom setu podataka. Autor je svjestan da se upustio u vrlo zahtjevan i kompleksan problem. Posebno je izražen problem specifikacije, tako da je ovo bila i još uvijek je igra specifikacije.

Prvi problem je koje varijable uključiti u indeks. Igra specifikacije upravo zbog toga, jer je autor, imajući na umu prije svega klasične teorijske postavke o pokazateljima razvoja, kao i svoja uvjerenja i saznanja o pokazateljima razvoja, formirao više indeksa, ispitujući u svakom slučaju korelacione odnose. Mišljenje autora je da treba odbaciti one indekse koji jako visoko i jako nisko koreliraju sa pokazateljima razvoja GDP/C, HDI i GCI.

Kao rezultat dobijen je indikator K5+E, koji je uključio 6 posmatranih varijabli (FR; UP/C; ELL; ER; EGS/GDP; IU/C). Uz prethodne navode, nastojanje je bilo da se u ovaj indeks ne uključi GDP/C, kao i GERD/GDP što je razumljivo u smislu traženja alternative i ustanovljavanja odnosa međuzavisnosti. Za uključene varijable teorija i korelaciona analiza pokazuju da postoji direktna proporcionalna povezanost svih uključenih varijabli, odnosno dimenzija sa najvažnijim pokazateljima razvoja, prije svega sa GDP/C.

INDIKATOR K5+E

15

Drugi problem odnosi se na ponderaciju uključenih dimenzija posmatranja. U najjednostavnijoj verziji, sve posmatrane dimenzije imaju jednaku važnost i nije bilo dodatne ponderacije. Drugi pristup podrazumijeva ustanovljavanje odgovarajućih korelacionih odnosa na bazi koeficijenta parcijalne korelacije, koji može da da vrijednost pondera. Ponderacija može da se izvede i korišćenjem faktorske analize, odnosno ustanovljavanjem odgovarajućih glavnih komponenata i faktorskih bodova, tako da se ustanovljavaju odgovarajući korelacioni odnosi, a ponderi se dobiju na bazi koeficijenata parcijalne korelacije.

Indikator je formiran kao geometrijska sredina indeksa svake pojedine promjenljive koji su dobijeni kao odnos opservisane vrijednosti posmatrane dimenzije i neke mjere centralne tendencije. Kao odgovarajuća mjera centralne tendencije korišćena je aritmetička sredina ili medijana u zavisnosti od karakteristika posmatrane varijable.

INDIKATOR K5+E

16

Medijana je korišćena kod naglašeno velikih razlika vrijednosti modaliteta posmatrane varijable.

Kriterijum je bio interval , veličina koeficijenta varijacije i mjera asimetrije. U većini slučajeva korišćena je medijana, kao bolji pokazatelj centralne tendencije u uslovima izuzetno velikog varijabiliteta.

Posebno pitanje koje se može postaviti u vezi sa formiranjem i tumačenjem K5+E odnosi se na mogućnost njegove primjene u dinamici posmatranja i poređenja različitih perioda. Dvije su dimenzije problema koje bi bilo poželjno da se mogu realizovati: prije svega isti skup uključenih zemalja u analizu u različitim vremenskim periodima, čime se dobija uporedivost na osnovu ovog indikatora u različitim vremenskim periodima. Ukoliko nije moguće da se stalno prati isti skup zemalja, tada je moguće odrediti referentne vrijednosti mjera centralne tendencije za čitav posmatrani period. Moguće je izvoditi i različite interpolacije da bi se postigao željeni nivo uporedivosti.

INDIKATOR K5+E

3x sd

17

U analizu su uključene zemlje za koje su bili dostupni podaci za sve uključene varijable 2015. godine.

ZEMLJE UKLJUČENE U ANALIZU

Red. br. Država Red. br. Država Red. br. Država

1. Argentina 26. Japan 51. Pakistan

2. Austrija 27. Jermenija 52. Paragvaj

3. Azerbejdžan 28. Južna Koreja 53. Peru

4. Belgija 29. Kazahstan 54. Poljska

5. Bosna i Hercegovina 30. Kina 55. Portugal

6. Brazil 31. Kipar 56. Rumunija

7. Bugarska 32. Kirgizija 57. Rusija

8. Crna Gora 33. Kolumbija 58. SAD

9. Češka 34. Kostarika 59. Salvador

10. Čile 35. Latvija 60. Slovačka

11. Danska 36. Lesoto 61. Slovenija

12. Egipat 37. Litvanija 62. Srbija

13. Estonija 38. Luksemburg 63. Singapur

14. Finska 39. Makedonija BJR 64. Španija

15. Francuska 40. Malezija 65. Švedska

16. Grčka 41. Malta 66. Tajland

17. Gvatemala 42. Mađarska 67. Tadžikistan

18. Holandija 43. Meksiko 68. Trinidad i Tobago

19. Hong Kong 44. Moldavija 69. Tunis

20. Hrvatska 45. Mongolija 70. Turska

21. Indija 46. Mozambik 71. Ukrajina

22. Irska 47. Nikaragva 72. Urugvaj

23. Island 48. Norveška 73. Velika Britanija

24. Italija 49. Njemačka

25. Izrael 50. Oman

18

OSNOVNE DESKRIPTIVNE MJERE ZA UKLJUČENE ZEMLJE

Red. br. VarijablaAritm.

sredinaMedijana

Std.

devijacija

Koef.

varijacijeMinimum Maksimim

Interval

varijacije

1. GDP/C 20139.0 12566.5 20302.7 1.008 528.3 101446.8 100918.5

2. GERD/GDP 1.15 0.85 1.05 0.905 0.03 4.27 4.24

3. FR 1.932 1.710 0.703 0.364 1.196 5.305 4.109

4. UP/C 68.2 69.7 19.5 0.286 8.4 100.0 91.6

5. ELL 76.5 76.7 5.5 0.072 53.7 84.3 30.5

6. ER 55.06 56.60 8.10 0.147 34.50 74.00 39.50

7. IGS/GDP 52.208 43.074 34.700 0.665 11.781 193.508 181.728

8. EGS/GDP 50.775 40.658 39.774 0.783 10.504 222.703 212.199

9. AG/GDP 5.812 3.761 5.684 0.978 0.031 23.817 23.786

10. CO2/C 6.2 5.0 5.1 0.815 0.3 34.0 33.7

11. SA/GERD 13.6 10.9 13.2 0.968 0.0 75.7 75.7

12. IU/C 63.9 67.8 22.7 0.356 6.2 99.8 93.6

13. HDI 0.801 0.807 0.107 0.134 0.418 0.949 0.531

14. GCI 4.48 4.33 0.60 0.134 3.20 5.68 2.48

15. K5+E 0.982 0.960 0.172 0.175 0.601 1.442 0.841

19

KLASTER ANALIZA

Princip klaster analize počiva na ideji da se u jednoj grupi nađu što sličnije zemlje u odnosu na posmatrane karakteristike, a da se maksimizira razlika između zemalja različitih grupa. U analizi je korišćena euklidska mjera odstojanja, primjenjen je aglomerativni pristup, a iz praktičnih razloga opredjeljenje je za metod varijanse i Ward-ovu proceduru. Za osnov provođenja klaster analize izabrani su kompozitni indeksi HDI i GCI.

Klaster 1 Klaster 2 Klaster 3

Argentina Azerbejdžan Austrija

Bosna i Hercegovina Bugarska Belgija

Brazil Crna Gora Češka

Egipat Čile Danska

Grčka Indija Estonija

Gvatemala Italija Finska

Hrvatska Kazahstan Francuska

Jermenija Kipar Holandija

Kirgizija Kolumbija Hong Kong

Lesoto Kostarika Irska

Moldavija Latvija Island

Mongolija Litvanija Izrael

Mozambik Makedonija BJR Japan

Nikaragva Mađarska Južna Koreja

Pakistan Malta Kina

Paragvaj Meksiko Luksemburg

Salvador Oman Malezija

Srbija Peru Norveška

Tadžikistan Poljska Njemačka

Trinidad i Tobago Portugal SAD

Tunis Rumunija Singapur

Ukrajina Rusija Švedska

Urugvaj Slovačka Velika Britanija

Slovenija

Španija

Tajland

Turska

20

Na osnovu dobijenih rezultata ANOVA za 2015. godinu može se izvesti zaključak da je statistički visoko značajna razlika u bruto izdacima za istraživanje i razvoj (GERD/GDP) između posmatranih klastera. Pri tome je uočljivo da su ova izdvajanja značajno veća u trećoj u odnosu na prethodne dvije, odnosno u drugoj u odnosu na prvu grupu zemalja. Uzimajući u obzir da je princip klasterizacije bio prema karakteristikama razvijenosti, to jasno upućuje na zaključak da razvijenije zemlje imaju značajno veća ulaganja u istraživanje i razvoj, što evidentno djeluje kao snažna poluga njihovog socio-ekonomskog razvoja. Ovi zaključci u potpunosti koincidiraju sa zaključcima izvedenim u analizi za 2011. godinu.

ANALIZA VARIJANSE

Suma kvadrata Step. slobodeSredina

kvadrataF Signif.

Između grupa 51.382 2 25.691 68.124 .000

Unutar grupa 27.197 70 0.389

Ukupno 78.579 72

21

Na osnovu dobijenih koeficijenata proste linearne korelacije, može se konstatovati da u 2015. godini GERD/GDP najviše korelira sa indeksom konkurentnosti GCI (r = 0.754), indeksom društvenog razvoja HDI (r = 0.664), broju internet korisnika na 100 stanovnika IUC (r = 0.642) i bruto domaćim proizvodom po stanovniku (GDP/C) r = 0.641. U 2011. godini GERD/GDP najviše korelira sa sljedeće četiri promjenljive: (GCI) r = 0.859, (IUC) r = 0.796, (HDI) r = 0.741 i očekivanim trajanjem života (ELL) r = 0.712.

Uz napomenu da su svi navedeni koeficijenti proste linearne korelacije visoko statistički signifikantni (p = 0.000), može se zaključiti da su bruto izdaci za istraživanje i razvoj u značajnoj vezi sa najvažnijim dimenzijama razvoja.

Može se zapaziti da u pogledu odnosa učešća bruto izdataka za istraživanje i razvoj u bruto domaćem proizvodu i ostalih posmatranih dimenzija razvoja nema značajnih promjena u posmatranom petogodišnjem periodu, s tim što su vrijednosti korelacionih koeficijenata nešto niži, što je posljedica veće disperzije i većeg broja zemalja uključenih u analizu u 2015. godini.

KORELACIONA ANALIZA

22

Poseban aspekt analize podrazumijeva analizu međusobnih veza i odnosa nivoa razvijenosti i ostalih uključenih varijabli, odnosno pretpostavljenih dimenzija uticaja na rast i razvoj. Nastojanje je da se kvantifikacijom ovih odnosa i ustanovljavanjem odgovarajućih modela sagledaju sve dimenzije odnosa nivoa razvijenosti sa posebnim naglaskom na bruto izdacima za istraživanje i razvoj.

Za analize koje uključuju veći broj varijabli regresiona analiza podrazumijeva formiranje odgovarajućih regresionih modela. Pri tome se vrlo uspješno mogu koristiti postupci postepenog regresiranja, kao rješenje koje podrazumijeva iterativnu proceduru postepenog uključivanja i isključivanja eksplanatornih (objašnjavajućih, nezavisnih) promjenljivih prilikom dobijanja konačnog regresionog modela. U ovoj analizi korišćena je Stepwise (postepena) regresija.

REGRESIONA ANALIZA

23

REGRESIONA ANALIZA

Godina 2015. 73 uključene zemlje Zavisna promjenljiva GDP/C

T73_2015_GDP/CNestandardizovani koeficijenti

Standardiz.

koeficijenti t Sig.

Koefic.

parcijalne

korelacijeVrijednost Std. greška Beta

Konstanta -129585.757 31576.994 -4.104 0.000 -

IU/C 378.092 106.693 0.408 3.544 0.001 0.397

EGS/GDP 171.329 36.357 0.336 4.712 0.000 0.499

GERD/GDP 4780.795 1767.741 0.246 2.704 0.009 0.314

FR 9974.406 2702.629 0.345 3.691 0.000 0.411

ELL 1200.051 404.214 0.326 2.969 0.004 0.341

24

REGRESIONA ANALIZA

Godina 2015. 73 uključene zemlje Zavisna promjenljiva HDI

T73_2015_HDINestandardizovani koeficijenti

Standardiz.

koeficijenti t Sig.

Koefic.

parcijalne


Konstanta -0.034 0.067 -0.506 0.615

ELL 0.010 0.001 0.497 10.547 0.000 0.788

IU/C 0.002 0.000 0.335 5.986 0.000 0.587

AG/GDP -0.004 0.001 -0.188 -3.685 0.000 -0.408

CO2/C 0.002 0.001 0.080 2.221 0.030 0.260

25

REGRESIONA ANALIZA

Godina 2015. 73 uključene zemlje Zavisna promjenljiva GCI

T73_2015_GCINestandardizovani koeficijenti

Standardiz.

koeficijenti t Sig.

Koefic.

parcijalne


Konstanta 2.565 0.270 9.491 0.000

IU/C 0.011 0.002 0.386 4.491 0.000 0.478

GERD/GDP 0.261 0.046 0.455 5.673 0.000 0.567

ER 0.015 0.004 0.199 3.294 0.002 0.371

EGS/GDP 0.002 0.001 0.157 2.365 0.021 0.276

26

REGRESIONA ANALIZA

Zavisna varijabla

Uključene zemlje

Brojiteracija

Nezavisne varijable FNivo

značajnosti

__

R2

GDP/C

Sve 7 IU/C; EGS/GDP; GERD/GDP; FR; ELL 36.383 p < 0.011 0.711

Klaster 1 4 AG/GDP; IGS/GDP; CO2/C; IU/C 16.337 p < 0.011 0.736

Klaster 2 2 ELL; CO2/C 36.344 p < 0.011 0.731

Klaster 3 3 SA/GERD; EGS/GDP; IGS/GDP 15.795 p < 0.011 0.669

HDI

Sve 4 ELL; IU/C; AG/GDP;CO2/C 268.217 p < 0.011 0.937

Klaster 1 3 ELL; IU/C; AG/GDP 56.520 p < 0.011 0.883

Klaster 2 3 AG/GDP; FR; ER 46.441 p < 0.011 0.840

Klaster 3 3 AG/GDP; IU/C; ER 44.748 p < 0.011 0.856

GCI

Sve 4 IU/C; GERD/GDP; ER; EGS/GDP 53.467 p < 0.011 0.745

Klaster 1 1 FR 21.407 p < 0.011 0.481

Klaster 2 - Uključene sve varijable4 0.825 p > 0.053 -0.088

Klaster 3 1 SA/GERD 6.628 p < 0.052 0.204

27

Od 12 regresionih modela samo jedan nije statistički značajan. Ovo je svojevrsna potvrda da izabrani set nezavisnih varijabli značajno determiniše razvojne aspekte iskazane zavisnim varijablama. Uz to, ovako formirani regresioni modeli potvrđuju korektnu klasterizaciju u posmatranim vremenskim periodima.

Iz ovih rezultata jasno se može zaključiti da bruto izdaci za istraživanje i razvoj imaju značajan uticaj na bruto domaći proizvod po stanovniku i indeks konkurentnosti. Koliko god da je očekivan ovaj rezultat, toliko je ovo važna potvrda o uticaju izdvajanja za istraživanje i razvoj na rast i konkurentnost neke zemlje.

S obzirom na kompleksnost provedenih analiza i na višedimenzionalnost posmatranih uticaja, može uočiti da značajan dio uticaja na rast i razvoj imaju i druge promjenljive. To se posebno odnosi na korišćenje interneta, odnosno broj internet korisnika (nezavisna promjenljiva u 6 modela), na učešće dodate vrijednosti u poljoprivredi u bruto domaćem proizvodu (5 modela) i očekivano trajanja života (4 modela)

REGRESIONA ANALIZA

28

GERD/GDP GDP/C HDI GCI K5+E

GERD/GDP 1

GDP/C 0.641 1

HDI 0.664 0.733 1

GCI 0.754 0.795 0.784 1

K5+E 0.468 0.695 0.727 0.683 1

Kao posebno zanimljiv dio analize je korišćenje indikatora K5+E u regresiranju GERD/GDP

Svi dobijeni koeficijenti korelacije su statistički značajni (p < 0.01)

Zavisna varijabla Nezavisne varijable FNivo

značajnostir2

GERD/GDP

GDP/C 49.398 p < 0.01 0.410

HDI 55.878 p < 0.01 0.440

GCI 93.688 p < 0.01 0.569

K5+E 19.881 p < 0.01 0.219

29

Dinamička analiza Bruto izdataka za istraživanje i razvoj izvedena je na respektabilno velikom uzorku 78 zemalja u periodu od 1996. do 2016. godine. Cilj anlize bio je da se sagledaju dugoročne razvojne tendencije u ovom segmentu.

Prosječna stopa rasta Bruto izdataka za istraživanje i razvoj u svijetu od 1996. do 2017. god. bila je 5.964%.

Prisutne su ogromne razlike u pogledu apsolutnih vrijednosti izdvajanja za istraživanje i razvoj i kreću se od iznosa manjeg od milion dolara do 512.576 milijardi dolara, tako da je i interval varijacije ogroman.

Prethodno potvrđuju i podaci o varijabilitetu iskazanom vrlo visokim vrijednostima koeficijenta varijacije.

U posmatranom periodu može se zapaziti da je kod više od 2/3 posmatranih zemalja prisutno povećanje Bruto izdataka za istraživanje i razvoj, a da je manje od 10% zemalja koje su smanjile ova izdvajanja.

DINAMIČKA ANALIZA

30

GodinaBruto izdaci za istraživanje i razvoj

(milijardi američkih dolara)

Indeks

(1996=100)

Bruto izdaci za istraživanje i razvoj

(% učešća u BDP-u)

1996. 622.9 100.0 1.97

1997. 621.6 99.8 1.97

1998. 624.4 100.2 1.98

1999. 672.1 107.9 2.06

2000. 693.7 111.4 2.06

2001. 697.0 111.9 2.08

2002. 711.3 114.2 2.04

2003. 798.2 128.1 2.03

2004. 878.0 141.0 1.98

2005. 942.8 151.4 1.97

2006. 1026.7 164.8 1.97

2007. 1138.8 182.8 1.94

2008. 1285.3 206.3 2.00

2009. 1240.6 199.2 2.04

2010. 1345.8 216.1 2.02

2011. 1394.3 223.8 2.01

2012. 1517.0 243.5 2.08

2013. 1558.0 250.1 2.03

2014. 1803.1 289.5 2.12

2015. 1926.5 309.3 2.11

2016. 2057.3 330.3 2.23

2017. 2102.5 337.5 2.59

DINAMIČKA ANALIZA

31

DINAMIČKA ANALIZA

0

500

1000

1500

2000

2500

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

izd

aci

Godina

BRUTO IZDACI ZA ISTRAŽIVANJE I RAZVOJ U SVIJETU

32

DINAMIČKA ANALIZA

UČEŠĆE BRUTO IZDATAKA ZA ISTRAŽIVANJE I RAZVOJ U BRUTO DOMAĆEM PROIZVODU U SVIJETU

1.7

1.8

1.9

2

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

2.7

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

%

Godina

33

DINAMIČKA ANALIZA

Red. broj Zemlja

2015. 2016. 2017.

GERD

(mlrd $)

Učešće u

ukupnom

R&D (%)

GERD

(mlrd $)

Učešće u

ukupnom R&D

(%)

GERD

(mlrd $)

Učešće u

ukupnom

R&D (%)

1. SAD 496.8 25.8 521.8 25.4 537.6 25.6

2. Kina 372.8 19.4 424.9 20.7 444.8 21.2

3. Japan 164.6 8.5 185.9 9.0 185.5 8.8

Ukupno prve tri zemlje 1034.2 53.7 1132.6 55.1 1167.9 55.6

4. Njemačka 112.2 5.8 114.6 5.6 114.8 5.5

5. Južna Koreja 74.7 3.9 82.4 4.0 85.4 4.1

6. Indija 67.7 3.5 73.6 3.6 76.9 3.7

7. Francuska 59.8 3.1 61.2 3.0 62.1 2.9

8. Rusija 55.8 2.9 56.3 2.9 57.8 2.9

9. Engleska 47.7 2.5 48.8 2.4 49.2 2.3

Ukupno devet zemalja 1452.1 75.4 1569.5 76.6 1614.1 77.0

10. Brazil 38.6 2.0 37.7 1.9 37.1 1.8

11. Australija 35.6 1.8 30.3 1.8 30.9 1.8

12. Kanada 29.2 1.5 27.3 1.5 28.6 1.5

13. Italija 27.6 1.4 28.4 1.4 28.4 1.4

14. Tajvan 25.8 1.3 27.2 1.3 28.2 1.3

15. Španija 21.0 1.1 21.4 1.1 21.8 1.0

Ukupno petnaest zemalja 1629.9 84.6 1682.7 85.6 1738.9 85.8

BRUTO IZDACI ZA ISTRAŽIVANJE I RAZVOJ I NJIHOVO UČEŠĆE U UKUPNIM SVJETSKIM IZDACIMA U PERIODU 2015-2017. GODINA

34

DINAMIČKA ANALIZA

GERD/GDP 1996. do 2017. za 9 izabranih zemalja

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

% o

d G

DP

GodinaNjemačka Velika Britanija Francuska Rusija SAD Kina Indija Japan Južna Koreja

35

Ako se kao osnova za predviđanje uzme prosječna godišnja stopa rasta, tada se može formirati model na osnovu kojeg se može izračunati broj godina/perioda (i) nakon kojih će se izjednačiti vrijednosti posmatranih pojava:

DINAMIČKA ANALIZA

1

2

2

1

log

1100log

1100

N

N

g

g

Y

Yi

r

r

Na osnovu rezultata za GERD/GDP može se konstatovati da:

- Evropska unija će dostići nivo GERD/GDP SAD za 60 godina

- Kina i Evropska unija su već približno jednakog nivoa GERD/GDP

- ovim rastom Rusija će dostići SAD tek za 260 godina

- Kina će dostići SAD za približno 54 godine

- sa ovakvom stopom rasta Rusija ne može dostići nivo Evropske unije, kao ni Kine

36

DINAMIČKA ANALIZA

Država Trend - model Konstanta b1 b2 Std. greška Br. оpserv.

Evropska unija Parabolični 1.8167 0.0216 0.0012 0.0353 18

Njemačka Parabolični 2.5439 0.0391 0.001 0.0567 18

Velika Britanija Parabolični 1.622 0.0044 0.0005 0.0337 18

Francuska Parabolični 2.102 0.0092 0.0012 0.0461 18

Rusija Parabolični 1.1454 0.0004 -0.0015 0.0816 18

SAD Parabolični 2.6323 0.0167 0.0005 0.0696 18

Kina Parabolični 1.4093 0.0839 -0.0002 0.0396 18

Indija Parabolični 0.8105 0.0011 -0.0021 0.0381 18

Japan Parabolični 3.2015 0.0279 -0.0019 0.0696 18

Južna Koreja Parabolični 2.9078 0.1438 0.0048 0.0955 18

PARAMETRI TRENDA BRUTO IZDATAKA ZA ISTRAŽIVANJE I RAZVOJ U BRUTO DOMAĆEM PROIZVODU (1998-2015)

37

Trend izražava dugoročnu razvojnu tendenciju posmatrane pojave. Klasične forme su linearnog, paraboličnog i eksponencijalnog tipa, a parametri ovih modela dobiju se na osnovu metoda najmanjih kvadrata. Vremenska serija za izabrani skup zemaljaje formirana za period od 1998. do 2015. godine, odnosno posmatran je niz od 18 godina.

Kada se posmatraju dinamičke promjene GERD/GDP, tada se, na osnovu ekstrapolacijedobijenih paraboličnih trendova, može konstatovati sljedeće:

- Kina će se izjednačiti sa SAD za 25 godina, a Evropska unija za 31 godinu. Ovim tempomrazvoja Rusija neće dostići SAD u pogledu učešća izdvajanja za istraživanje i razvoj u bruto domaćem proizvodu.

- Kina će dostići nivo Evropske unije za 8 godina, a Rusija, uz ovakav dinamički tok, nećedostići nivo GERD/GDP Evropske unije.

- Ovim tempom razvoja Rusija i Kina neće se izjednačiti u pogledu GERD/GDP.

DINAMIČKA ANALIZA

Prema UNESCO Reportu za 2010. postoje dva moguća scenarija razvoja naučno-istraživačkog rada u budućnosti: jedan se zasniva na partnerstvu i saradnji, a drugi polazi od nacionalne superiornosti.

Ključ za rješavanje međusobno povezanih, složenih i rastućih globalnih izazova sa kojima se već suočavamo i sa kojima ćemo se tek suočavati, podrazumijeva regionalnu i međunarodnu naučnu saradnju. Krupno pitanje je da se mobiliziraju svi faktori, na planu saradnje u oblasti nauke, za prevazilaženje naučnog jaza u ljudskim, institucionalnim i infrastrukturnim kapacitetima.

Globalizacija uz primjenu IT tehnologija snažno utiče na stvaranje, akumulaciju i širenje znanja, pri čemu se dešava multipolarizacija i disperzija naučnih potencijala u svjetskim okvirima.

Sinergetski efekat djelovanja ujedinjene naučne misli daleko je veći, nego ekskluzivitet pristupa rješavanja problema samo elitnih istraživačkih institucija i zemalja.

ТOLERANTNO PARTNERSTVO ZASNOVANO NA ZNANJU

38

Da bi bavljenje naukom u malim i zemljama u razvoju dobilo svoj puni smisao, potrebno je da se ostvari daleko viši nivo partnerskih odnosa velikih i malih.

To podrazumijeva kvalitetno drugačiji pristup u iniciranju, implementaciji, sufinansiranju i svim drugim aspektima istraživanja i tehnološko-inovativnih aktivnosti.

Neka rješenja podrazumijevaju princip tolerantnog partnerstva zasnovanog na znanju, uz poštovanje kompetitivnosti i kvaliteta u istraživanju i razvoju, uz uvažavanje razlika u dostignutom stepenu razvoja, posebno naučnom, i treba tražiti načine za prevazilaženje evidentnog jaza, da bi efekti istraživačko-razvojnih aktivnosti zasigurno bili značajniji i veći.

39


Oblici kroz koje bi trebao da se manifestuje princip tolerantnog partnerstva zasnovanog na znanju trebali bi biti:

• Zajednički projekti (Horizont 2020)

• Posebni fondovi za zemlje kod kojih je učešće izdvajanja za R&D manje od 0,8%

• Edukacija i stipendiranje posebno mladih naučnih kadrova na prestižnim svjetskim univerzitetima i istraživačkim institucijama. Jedan vid realizacije na bazi reciprociteta, koji bi bio sistematski potican na relaciji poznati – nedovoljno afirmisani. (Fond dr Milan Jelić u Republici Srpskoj je jedan primjer nastojanja da se najbolji i najtalentovaniji studenti prvog, drugog i trećeg ciklusa studija sufinansiraju i djelimično stipendiraju posebno za školovanje na prestižnim svjetskim univerzitetima.)

• Podsticanje saradnje i povezivanja sa vodećim univerzitetskim i istraživačkim institucijama u razvijenim zemljama u pogledu razvoja naučno-istraživačkog rada kod nerazvijenih i nedovoljno razvijenih zemalja.

40


Smisao svih aktivnosti se ogleda u tome da se potencijali znanja, koji neminovno postoje u malim i zemljama u razvoju, intenzivnije stave u funkciju razvoja naučne misli i inovativnih aktivnosti. Ovo posebno zbog činjenice da se naučni rezultati i inovativna rješenja primjenjuju za ljudsko društvo u cjelini, posebno kada su u pitanju veliki izazovi koji stoje pred čovječanstvom (hrana, energija, voda za piće, zdravlje čovječanstva, klimatske promjene i dr).

41

• Zajednički programi evaluacije naučno-istraživačkog rada u oblasti scientometrije.

• Olakšice u pristupu naučnoj infrastrukturi, naučnim i istraživačkim bazama podataka, publicistici.

• Pomoć u opremanju istraživačkih centara, laboratorija i dr.

• Brain drain, Brain gain, Brain circulation, Brain waste

• BRAIN PARTNERIZATION = podrazumijeva da visoko obrazovani inteligentni ljudi rade u partnerskim odnosima, bilo sami, bilo u okviru nekih kompanija, sa kompanijama, posebno vodećim, u svijetu, a da su locirani u svojoj zemlji, odnosno da fizički ne odlaze. S obzirom na savremena sredstva komunikacije, ovo je realna mogućnost (freelancers u oblastima IT sektora – kompjuterskog programiranja, WEB dizajn, muzika, slikanje, prevođenje i dr)


ZAKLJUČCI - PORUKE

1) Kvalitet i izvrsnost u istraživanju i razvoju, internacionalizacija nauke i inovativnosti, te komercijalizacija znanja pоdsticаnjеm sаrаdnjе nаučnо-istrаživаčkе i inоvаtоrskе zајеdnicе sа privrеdоm krоz pоvеćаnjе brоја nаučnо-istrаživаčkih оrgаnizаciја kоје аktivnо rаdе nа trаnsfеru znаnjа i tеhnоlоgiја, osnovni su razvojni pravci u ovom domenu.

2) Ulaganje u istraživanje i razvoj je investicija za budućnost.

3) Tolerantno partnerstvo zasnovano na znanju je važan princip za uključivanje malih i zemalja u razvoju u istraživačko-razvojne procese u svijetu.

4) Regionalna saradnja od izuzetne je važnosti za povećanje efikasnosti i efektivnosti naučno-istraživačkog rada.

5) Postizanje svjetskog konsenzusa u vezi sa odnosima u nauci i istraživanju podrazmijeva svojevrstan politički konsenzus koji se može postići samo globalnim i regionalnim povezivanjem. Globalni izazovi, poput klimatskih, ubrzaće i osnažiće ove procese. Nauka bez geopolitičkih granica nije uslov samo razvoja, nego i opstanka 42

6) BRAIN PARTNERIZATION = podrazumijeva da visoko obrazovani inteligentni ljudi rade u partnerskim odnosima, bilo sami, bilo u okviru nekih kompanija, sa kompanijama, posebno vodećim, u svijetu, a da su locirani u svojoj zemlji, odnosno da fizički ne odlaze. S obzirom na savremena sredstva komunikacije, ovo je realna mogućnost (freelancers u oblastima IT sektora – kompjuterskog programiranja, WEB dizajn, muzika, slikanje, prevođenje)

7) Praćenje i analiza ulaganja u istraživanje i razvoj podrazumijeva obezbjeđenje adekvatnih, sveobuhvatnih, konzistentnih i metodološki usaglašenih podataka, uz uvažavanje disperzije i prisustva nejednakosti u svjetskoj zajednici. U metodološkom smislu izuzetno je važno da se obezbijedi jednoznačnost i komparabilnost dobijenih podataka. To nije samo stvar statističkih i standarda u metodologiji izrade i dobijanja indikatora, nego i uključivanja korektiva u vezi sa cjelinom stanja privrede i društva pojedine zemlje. U tom pogledu potrebno je da se ispoštuju postojeći i uvedu novi standardi za prikupljanje, obradu i prezentaciju podataka. Uz to, potrebno je definisati i sve potrebne indikatore i pokazatelje koji trebaju da se prate i na osnovu kojih mogu da se adekvatno provedu svi analitički postupci i procedure i da se dobiju validni podaci i izvedu konzistentni zaključci.

43

ZAKLJUČCI - PORUKE

44

45

Documents

NEKI ASPEKTI KVANTITATIVNE ANALIZE …icos2019.efsa.unsa.ba/images/ICOS2019/ICOS_2019_GERD_JK.pdftzv. meka i tvrda pitanja, tj. pitanja iz upitnika i iz sekundarnih izvora podataka