ფილიპსის მრუდის იდენტიფიკაცია

საქართველოსათვის

ლაშა არევაძე, თამთა სოფრომაძე, გიორგი ცუცქირიძე

და შალვა მხატრიშვილი

საქართველოს ეროვნული ბანკი National Bank of Georgia

საქართველოს ეროვნული ბანკის (სებ) კვლევითი ნაშრომების სერია ვრცელდება კვლევებში აღნიშნულ თემებზე დისკუსიის

ხელშესაწყობად და კომენტარების მისაღებად. კვლევითი ნაშრომების მიზანია, წვლილი შეიტანოს ცენტრალური

ბანკისათვის მნიშვნელოვანი საკითხების სიღრმისეულ შესწავლაში. პუბლიკაციებში გამოთქმული მოსაზრებები და

დასკვნები ეკუთვნის ავტორ(ებ)ს და არ წარმოადგენს სებ-ის ოფიციალურ პოზიციას. ამ საკითხებზე პასუხისმგებლობა არ

გადადის სებ-ზე.

WP 01/2020

NBG Working Papers

ფილიპსის მრუდის იდენტიფიკაცია საქართველოსათვის*

ლაშა არევაძე,†‡ თამთა სოფრომაძე,‡ გიორგი ცუცქირიძე,‡ და შალვა მხატრიშვილი‡

იანვარი 2020

აბსტრაქტი

დღეისათვის აქტიურად მიმდინარეობს დისკუსია ფილიპსის მრუდთან დაკავშირებით, რომელიც

აღწერს მიზეზ-შედეგობრივ კავშირს ინფლაციასა და ეკონომიკურ აქტივობას შორის. აღნიშნული

კავშირის სტატისტიკურად დადგენას ართულებს მონეტარული პოლიტიკის ენდოგენური ხასიათი:

თუ მონეტარული პოლიტიკა წარმატებით უმკლავდება მოთხოვნის შოკებს, მაშინ მონაცემებში ჩვენ

დავინახავთ მხოლოდ მიწოდების მხარეს არსებული შოკების შედეგებს (ინფლაციასა და მოთხოვნას

შორის უარყოფით კავშირს). ამდენად, მნიშვნელოვანია მონეტარული პოლიტიკის ენდოგენური

რეაქციის გათვალისწინება ფილიპსის მრუდის ეკონომეტრიკული შეფასების დროს. წინამდებარე

კვლევაში ჩვენ ორი ეკონომეტრიკული მეთოდის, GMM-ისა და ARDL-ის, გამოყენებით ვცდილობთ

აღნიშნული ურთიერთკავშირის შეფასებას. შედეგების მიხედვით, საქართველოს შემთხვევაში

ფილიპსის მრუდის დახრილობა დადებითი, თუმცა შედარებით მცირეა, მიუხედავად იმისა, რომ

ერთობლივი მოთხოვნის ინფლაციაზე გავლენა აქ მაინც უფრო დიდია, ვიდრე განვითარებულ

ქვეყნებში. არსებული მაღალი „მსხვერპლის ნორმა“ მიუთითებს იმის საჭიროებაზე, რომ

საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა კვლავაც გააგრძელოს პროაქტიული და ადრეული რეაგირება

ინფლაციურ მოლოდინებზე. ასევე, შეფასების მიხედვით, ეკონომიკური აგენტების თითქმის

ნახევარი მოლოდინებს აყალიბებს წარსულზე დაყრდნობით (ხოლო მეორე ნახევარი კი მომავალზე

ორიენტირებულია). შესაბამისად, მიუხედავად გასული ათწლეულის მანძილზე მიღწეული

წარმატებისა, არსებობს შესაძლებლობა, რომ კიდევ უფრო გაძლიერდეს ინფლაციური

მოლოდინების მართვის ეფექტურობა.

JEL კოდები: C13, E3, E52

საკვანძო სიტყვები: ფილიპსის მრუდი; ინფლაცია; მონეტარული პოლიტიკა; GMM; ARDL

* გვსურს, დიდი მადლობა გადავუხადოთ სებ-ის მაკროეკონომიკისა და სტატისტიკის დეპარტამენტის

თანამშრომლებს მიღებული უკუკავშირისათვის. ყველა შესაძლო ცდომილებაზე პასუხისმგებლობა

ეკისრება მხოლოდ ავტორებს.

†საკორესპონდენტო ავტორი: ლაშა არევაძე, საქართველოს ეროვნული ბანკი, მაკროეკონომიკური კვლევების განყოფილების წამყვანი სპეციალისტი (ელ-ფოსტა: lasha.arevadze@nbg.gov.ge )

‡ მაკროეკონომიკური კვლევების განყოფილება, საქართველოს ეროვნული ბანკი

საქართველოს ეროვნული ბანკის (სებ) კვლევითი ნაშრომების სერია ვრცელდება კვლევებში აღნიშნულ თემებზე დისკუსიის ხელშესაწყობად და კომენტარების მისაღებად. კვლევითი ნაშრომების მიზანია, წვლილი შეიტანოს ცენტრალური ბანკებისათვის მნიშვნელოვანი საკითხების სიღრმისეულ შესწავლაში. პუბლიკაციებში გამოთქმული მოსაზრებები და დასკვნები ეკუთვნის ავტორ(ებ)ს და არ წარმოადგენს სებ-ის ოფიციალურ პოზიციას. ამ საკითხებზე პასუხისმგებლობა არ გადადის სებ-ზე. ნაშრომები არ არის სხვა ეკონომისტების მიერ შემოწმებული (peer-reviewed).

mailto:lasha.arevadze@nbg.gov.ge

1. შესავალი

დღეისათვის აქტიურად მიმდინარეობს დისკუსია ფილიპსის მრუდის თეორიის ირგვლივ,

რომელიც აღწერს მიზეზ-შედეგობრივ კავშირს ერთობლივ მოთხოვნასა (უმუშევრობას) და

ინფლაციას შორის. ფილიპსის მრუდის მიხედვით ერთობლივი მოთხოვნის ზრდა, სხვა თანაბარ

პირობებში, ინფლაციას ზრდის და პირიქით. თუმცა აქტუალური კითხვა გახდა, თუ რამდენად

არსებობს აღნიშნული ურთიერთკავშირი, რამდენად ვლინდება იგი არსებული მონაცემების

საფუძველზე? მაგალითად, Cecchetti and Schoenholtz (2017) მოსაზრებით ფილიპსის მრუდი აღარ

არსებობს, რადგანაც ინფლაციასა და გამოშვების გაპ-ს1 შორის ურთიერთკავშირი მონაცემებში

აღარ შეიმჩნევა. თავის მხრივ, McLeay et al (2018) მიუთითებს, რომ თავად მონეტარული

პოლიტიკის წარმატებით განხორციელება განაპირობებს იმ რეალობას სადაც ჩანს, თითქოს

გამოშვების გაპსა და ინფლაციას შორის კავშირი არ არის. კერძოდ, მონეტარული პოლიტიკის

მიზანია ფასებისა და გამოშვების გაპის მერყეობის შემცირებით უზრუნველყოს კეთილდღეობის

დანაკარგის (welfare loss) მინიმიზაცია. ამ მიზნით, ცენტრალური ბანკები ძირითადად

მოთხოვნის შოკებზე რეაგირებენ. მიწოდების შოკებზე კი, როგორც წესი, ცენტრალური ბანკები

არ რეაგირებენ, რადგანაც ასეთი ტიპის შოკებზე რეაგირება საბოლოოდ უფრო მაღალ

საზოგადოებრივი ხარჯებს განაპირობებს. თავის მხრივ, მოთხოვნისა და მიწოდების შოკებს

სხვადასხვა გავლენა აქვს ეკონომიკაზე. ერთობლივი მოთხოვნის გაძლიერებისას, მთლიანი

გამოშვება პოტენციურზე მეტად იზრდება და საბოლოოდ ფასებს ზრდის. მიწოდების შოკი კი

მთლიან გამოშვებას ამცირებს, მაშინ როცა ინფლაციურ წნეხს მაინც წარმოქმნის. მონეტარული

პოლიტიკის წარმატებით გახორციელებისას ცენტრალური ბანკები მოთხოვნის მხრიდან

მომდინარე შოკებს ანეიტრალებენ. შედეგად, არსებული მონაცემები დიდწილად მხოლოდ

მიწოდების მხარეს არსებულ შოკებს ასახავს, რა შემთხვევაშიც ჩვენ ვიღებთ

ურთიერთსაპირისპიროდ მოძრავ ინფლაციისა და გამოშვების გაპის მონაცემებს. ეს, რა თქმა

უნდა, ფილიპსის მრუდის არ არსებობას არ ნიშნავს, არამედ მიუთითებს იმაზე, რომ ერთობლივ

მოთხოვნას მოთხოვნის შოკების შესაბამისად მოძრაობის შესაძლებლობა რომ ქონოდა, მაშინ

ინფლაციასა და გამოშვების გაპის მონაცემებს შორის კავშირი უფრო მკვეთრად გამოჩნდებოდა.

შედეგად, მონეტარული პოლიტიკის ენდოგენურობიდან გამომდინარე ფილიპსის მრუდი

შესაძლებელია, შეუმჩნეველი იყოს მონაცემებში. ამგვარად, ჩვენ გვჭირდება შესაბამისი

მეთოდები რეალურად არსებული ურთიერთკავშირის იდენტიფიცირებისათვის. Abdih et al

(2018), ევროზონის მაგალითზე აჩვენებს, რომ თუ ინფლაციის მონაცემებიდან გამოვრიცხავთ

ისეთ ფაქტორებს, რაც კავშირში არ არის გამოშვების გაპთან, გამოიკვეთება კავშირი ინფლაციასა

და მოთხოვნას შორის. ამავე დროს, Hooper et al (2019) გვთავაზობს მოსაზრებას, რომ შედარებით

ნაკლები დახრილობის მქონე ფილიპსის მრუდის შეფასება უკავშირდება ეკონომიკის აღმავალი

ეპიზოდების (ბუმის) არასაკმარის რაოდენობას მონაცემებში. ფილიპსის მრუდის შეფასება

1 გამოშვების პროცენტული გადახდა პოტენციური დონიდან

2

შესაძლოა გაართულოს მისმა არაწრფივმა ხასიათმა, როდესაც რეცესიის დროს ინფლაცია

ნაკლებად მცირდება, ხოლო ბუმის დროს უფრო მეტად რეაგირებს მოთხოვნის ზრდაზე (იხ.

Laxton et al, 1998 ან Mkhatrishvili et al, 2019).

საქართველოს მონაცემების საფუძველზე ფილიპსის მრუდი რამდენიმე ეკონომეტრიკული

მეთოდით შევაფასეთ, მათ შორის მომენტების განზოგადებული მეთოდით (Generalized Method

of Moments – GMM). ეს მიდგომა ფილიპსის მრუდის შესაფასებლად პირველად Gali and Gertler

(1999) ნაშრომმა გამოიყენა. მას შემდეგ კვლევები GMM მეთოდს ინტენსიურად იყენებენ

ფილიპსის მრუდის ანალიზისათვის. ასევე, ლიტერატურაში ხშირად მიუთითებენ, რომ

ინფლაციის ლაგების დამატებით უმჯობესდება ფილიპსის მრუდის შეფასება. ამ მოსაზრების

შესაბამისად, ჩვენ ასევე შევაფასეთ ფილიპსის მრუდი ARDL (Auto Regressive Distributed Lag)

მოდელის გამოყენებით (იხ. Lanau et al, 2018). აღნიშნულ მოდელზე დაყრდნობით ცალ-ცალკე

შევაფასეთ ფილიპსის მრუდი: მთლიანი, საბაზო, სავაჭრო და არასავაჭრო საქონლის

ინფლაციებისათვის .

ჩვენ მიერ საქართველოსათვის მიღებული შედეგები თავსებადია როგორც სხვა ემპირიულ

კვლევებთან, ასევე ეკონომიკურ თეორიასთან. მთლიანი ინფლაციის მოდელისგან განსხვავებით,

საბაზო ინფლაციის შემთხვევაში ფილიპსის მრუდის შეფასება უფრო მდგრადია (რაც

სავარაუდოდ იმის ასახვაა, რომ ერთობლივი მოთხოვნა საბაზო ინფლაციისათვის უფრო

მნიშვნელოვანი ცვლადია). ჩვენი შეფასებით, ფილიპსის მრუდის დახრილობა სხვადასხვა

სპეციფიკაციის მიხედვით, საშუალოდ, 0.1-ის ფარგლებშია, რაც მეტყველებს დადებითი, თუმცა

შედარებით მცირე დახრილობის მქონე ფილიპსის მრუდის არსებობაზე, მიუხედავად იმისა, რომ

ერთობლივი მოთხოვნის ინფლაციაზე გავლენა აქ მაინც უფრო დიდია, ვიდრე განვითარებულ

ქვეყნებში. ასევე მოდელის სტრუქტურული ფორმის შეფასების მიხედვით, ეკონომიკური

აგენტების დაახლოებით ნახევარი მოლოდინებს წარსულზე დაყრდნობით აყალიბებს. ფასების

სიხისტის კოეფიციენტის შეფასების მიხედვით კი ფასების ცვლილებას ეკონომიკური აგენტები

ყოველ ორ-სამ კვარტალში ახდენენ. აღნიშნული შედეგები გვიბიძგებს დავასკვნათ, რომ

ინფლაციის გრძელვადიან მოლოდინების მნიშვნელოვანი ცვლილების განეიტრალება

ეკონომიკისათვის ხარჯიანი იქნება (იხ. Clarida, 2019). ამის გამო, საჭიროა მონეტარული

პოლიტიკის პროაქტიულობა ინფლაციის მოლოდინების მიზნობრივ მაჩვენებელთან ახლოს

შესანარჩუნებლად. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ღია ეკონომიკის სპეციფიკაციასთან თავსებადი

ფილიპსის მრუდის შეფასება აჩვენებს, რომ როგორც იმპორტირებული საბოლოო საქონლის

ფასებს, ასევე (ადგილობრივ წარმოებაში გამოყენებული) იმპორტირებული შუალედური

საქონლის ხარჯებს მნიშვნელოვანი ზეგავლენა აქვთ მთლიან ინფლაციაზე.

შემდეგ თავში განხილულია ფილიპსის მრუდის შეფასების შესახებ არსებული კვლევები, მესამე

თავში ფილიპსის მრუდის თეორიული საფუძვლები, ხოლო საქართველოს შემთხვევაში

ემპირიული ანალიზი მოცემულია მე-4 თავში. მე-5 თავში კი შეჯამებულია კვლევის ძირითადი

მიგნებები.

3

2. ლიტერატურის მიმოხილვა

მიმდინარე ეტაპზე კვლევების უმრავლესობა ფილიპსის მრუდს განვითარებული

ეკონომიკებისათვის აფასებს, განვითარებად ეკონომიკებზე კი ლიტერატურა შეზღუდულია.

განვითარებული ქვეყნების შემთხვევაში ფილიპსის მრუდის დახრილობის შემცირებას შემდეგი

არგუმენტებით ხსნიან: ინფლაციის თარგეთირების პირობებში ინფლაციური მოლოდინების

უკეთესი მართვა, ეკონომიკის ციკლური პოზიციის შეფასების ცდომილება და ასევე

გლობალური ფაქტორები (გლობალური ციკლური პოზიცია, სასაქონლო ჯგუფების ფასები და

სხვა). მაგალითად, IMF (2013 April) აჩვენებს, რომ ფილიპსის მრუდის დახრილობა 1970-იანი

წლების ბოლოდან, მას შემდეგ რაც ინფლაციური მოლოდინების მართვა გაუმჯობესდა,

მცირდება. კვლევის შედეგების მიხედვით, მიმდინარე ეტაპზე ინფლაციის გრძელვადიანი

მოლოდინები ნაკლებად არის დამოკიდებული მიმდინარე ინფლაციის დინამიკაზე. ეს თავის

მხრივ იმის შედეგია, რომ ცენტრალური ბანკები კარგად მართავენ გრძელვადიანი ინფლაციურ

მოლოდინებს. შესაბამისად ინფლაციური მოლოდინები ნაკლებად რეაგირებს მოკლევადიანი

შოკებზე, რადგანაც ეკონომიკურ აგენტებს სჯერათ, რომ საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაცია

მიზნობრივ დონეს დაუბრუნდება.

გლობალური ფინანსური კრიზისის შემდგომ ფილიპსის მრუდის გარშემო დისკუსია უფრო

მეტად გააქტიურდა , რადგანაც სახეზეა ეკონომიკის ციკლურ პოზიციასა და ინფლაციას შორის

ურთიერთკავშირის დაკარგვა (იხ. Cunlife, 2017). სულ მცირე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს კავშირი

მიმდინარე ათწლეულში გასულ პერიოდებთან შედარებით დასუსტებულია (იხ. Kuttner and

Robinson, 2010). მიზეზები რომელიც ამ ცვლილებას ახსნის მკაცრად ჩამოყალიბებული არ არის,

თუმცა ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმის დანერგვა შეგვიძლია მივიჩნიოთ ყველაზე

ინტუიციურ, ისევე როგორც ემპირიულად დასაბუთებულ არგუმენტად. მაგალითად, Kuttner and

Robinson (2010) აშშ-ის და ავსტრალიის მონაცემების საფუძველზე გამოშვების გაპის გამოყენებით

აფასებს ფილიპსის მრუდის დროში ცვალებად კოეფიციენტებს და უჩვენებს, რომ ფილიპსის

მრუდის დახრილობა გასულ პერიოდში შემცირდა და სტატისტიკურად უმნიშვნელო გახდა

განსაკუთრებით ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმის (Inflation Targeting –IT) დანერგვის შემდეგ.

ავსტრალიის შემთხვევაში ფილიპსის მრუდის დახრილობა 0.04-დან (90-იან წლებში) 0.02-მდე

შემცირდა და სტატისტიკურად არამნიშვნელოვანი გახდა. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ IT რეჟიმის

შემთხვევაში ცენტრალური ბანკები ახერხებენ რა ინფლაციის ტრენდის მაჩვენებლის შემცირებას,

ფირმებიც ფასებს უფრო იშვიათად ცვლიან. ანუ ფასები უფრო ხისტია და შესაბამისად მცირეა

ფილიპსის მრუდის დახრილობაც. ასევე, Del Negro et al (2014) აჩვენებს, რომ ზღვრული ხარჯების

მერყეობის შემცირება განაპირობებს ფილიპსის მრუდის ნაკლებ დახრილობასაც. მეტიც,

Blanchard et al (2015) 21 განვითარებული ქვეყნის შემთხვევაში აჩვენებს, რომ ფილიპსის მრუდის

დახრილობა 70-იანი წლებიდან 90-იან წლებამდე მცირდებოდა და მას შემდეგ სტაბილურია.

ამის პარალელურად შესამჩნევია მოსალოდნელი ინფლაციის მზარდი გავლენა ინფლაციის

დინამიკაზე. Hooper et al (2019) აშშ-ს შემთხვევაში ფილიპსის მრუდის შეფასებაზე დაყრდნობით

გვთავაზობს სამ არგუმენტს მრუდის დახრილობის შემცირების ასახსნელად, როგორიცაა,

4

არასაკმარისი რაოდენობის დადებითი ეკონომიკური ციკლები აგრეგირებულ მონაცემებში,

ენდოგენური მონეტარული პოლიტიკა (ასევე, იხ. McLeay and Tenreyro, 2018) და ინფლაციის

მოლოდინების მართვის გაუმჯობესება. გამომდინარე იქედან, რომ მონეტარული პოლიტიკა

არის ერთ-ერთი ძირითადი ფაქტორი ფილიპსის მრუდის დახრილობის შემცირების

ასახსნელად, არ გამოირიცხება ვითარება რა შემთხვევაშიც შერბილებულ მონეტარულ

პოლიტიკას ექნება გრძელვადიანი ეფექტი ინფლაციურ პროცესებზე (იხ. Hooper et al., 2019).

ინფლაციის მოლოდინების გაუმჯობესებასთან ერთად უფრო ნაკლები დახრილობის მქონე

ფილიპსის მრუდის არსებობა შეიძლება გლობალური ფაქტორებითაც ავხსნათ. სავაჭრო

ურთიერთობების გაუმჯობესებამ, რის შედეგადაც გაიზარდა აუტსორსინგი და მიწოდების

ჯაჭვის ინტეგრაცია მსოფლიო მასშტაბით, ჭარბმა ინვესტიციებმა და სიმძლავრეებმა ჩინეთის

ინდუსტრიულ სექტორში და ასევე შრომის ბაზრის გაზრდილმა მობილობამ გაართულა

ფილიპსის მრუდის შეფასება საწარმოო სიმძლავრეების (პოტენციური გამოშვების) არასათანადო

შეფასების გამო. ასევე, სამუშაო ძალის გაზრდილი მობილობა განაპირობებს ხელფასების სუსტ

რეაგირებას მოთხოვნის შოკებზე, თუნდაც არასავაჭრო სექტორში (იხ. Spencer, 2017).

ფილიპსის მრუდის ნაკლები დახრილობა მონეტარული პოლიტიკის წარმართვისას

მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. ერთი მხრივ, ცენტრალურ ბანკებს აქვთ მეტი

თავისუფლება, რომ მეტი რეაგირება ქონდეთ გამოშვების გაპზე ინფლაციის მნიშვნელოვანი

ცვლილების გარეშე. თუმცა მეორე მხრივ, ინფლაციურ შოკებზე უფრო მკაცრი რეაგირება

მოუწევთ, რაც გამოშვების უფრო მაღალ მერყეობას გამოიწვევს (იხ. Iakova, 2007). სწორედ

ამიტომ, IMF (2013 April) ხაზს უსვამს, რომ მცირე დახრილობის მქონე ფილიპსის მრუდი

მნიშვნელოვანს ხდის იმის გაგებას, თუ როგორ შეუძლია მონეტარულ პოლიტიკას

„ეკონომიკური კეთილდღეობის ხელშეწყობა იმ პირობების გათვალისწინებით, რაშიც დღეს

იმყოფებიან განვითარებული ქვეყნები“. ამასთან დაკავშირებით, Blanchard et al (2015)

მოსაზრებით, ფილიპსის მრუდის მცირე დახრილობის პირობებში მონეტარულ პოლიტიკას

გამოშვების გაპის ცვლილებაზე უფრო მეტი რეაქცია უნდა ქონდეს. ზოგადად ცენტრალური

ბანკების უმრავლესობა ინფლაციის თარგეთირების მოქნილ რეჟიმს ეფუძნება, რის

საფუძველზეც ცენტრალური ბანკები რეაქციის ფუნქციაში გამოშვების გაპსაც ითვალისწინებენ.

თუმცა ცალკეული ავტორები მიუთითებენ, რომ მიზნობრივი ინფლაციის მიღწევას უფრო

ხანგრძლივი პერიოდი ჭირდება (იხ. Gillitzer, 2016). აქედან გამომდინარე, კარგად მართული

ინფლაციური მოლოდინების პირობებში, ცენტრალურ ბანკებს ინფლაციის შოკების მიმართ

ნაკლები რეაგირება უწევთ. უნდა აღინიშნოს, რომ ფილიპსის მრუდის მცირე დახრილობის გამო

გაზრდილი ე.წ. „მსხვერპლის ნორმა“ (sacrifice ratio)2 არ წარმოქმნის სირთულეს ცენტრალური

ბანკებისათვის მანამ, სანამ ინფლაციური მოლოდინები კარგად არის მართული.

2 მსხვერპლის ნორმა (sacrifice ratio) - ინფლაციის შემცირების ხარჯი გამოხატული კუმულატიური

რეალური მშპ-ს ერთეულებში.

5

განვითარებული ქვეყნების ფილიპსის მრუდის შეფასებასთან ერთად საინტერესოა განვიხილოთ

ემპირიული კვლევები განვითარებადი ეკონომიკების შესახებაც. მაგალითად, იხ. Bems et al

(2019), რომელიც აფასებს ფილიპსის მრუდს 19 ქვეყნის პანელური რეგრესის საფუძველზე.

აღნიშნული კვლევის მიხედვით, ფილიპსის მრუდის დახრილობა არის 0.2-მდე სხვადასხვა

ეკონომიკისათვის. ასევე აღსანიშნავია, რომ ინფლაციის დინამიკა ძირითადად შიდა

ფაქტორებით აიხსნება, ხოლო საგარეო ფაქტორების წვლილი 11%-მდეა. ამ შედეგის მიხედვით

გაკეთებულია დასკვნა, რომ „ინფლაცია რჩება პოლიტიკის გამტარებლების კონტროლის ქვეშ“.

თუმცა ეს შედეგები ყურადღებით უნდა იქნეს ინტერპრეტირებული, ვინაიდან შეფასება

აღნიშნულ შემთხვევაში ძირითადად მოიცავს დიდი ზომის მქონე მზარდი ბაზრების ქვეყნებს.

მეთოდოლოგიური სირთულეები ასევე განაპირობებს გაურკვევლობას ფილიპსის მრუდის

დახრილობის შეფასებისას. პირველ რიგში, პრობლემურია ეკონომიკის ციკლური პოზიციის

სწორად შეფასება3 (იხ. Kuttner and Robinson, 2010): მაგალითად, არის თუ არა შრომის

ანაზღაურების მშპ-სთან თანაფარდობა ზღვრული ხარჯების სწორი შეფასება. ერთი მხრივ,

ხელფასების მონაცემები ციკლურის გარდა სტრუქტურულ ცვლილებებსაც ასახავს. მეორე

მხრივ იმ შემთხვევაშიც კი თუ შრომის ანაზღაურების მშპ-სთან თანაფარდობა ზღვრული

ხარჯების სწორი საზომია, შეფასებისას უგულვებელყოფილია შრომის ბაზრის სიხისტეები.

ურთიერთკავშირი რომლის მიხედვითაც მუშახელის შემოსავლების წილი მშპ-ში არის

ზღვრული ხარჯების პროპორციული გამომდინარეობს კობ-დაგლასის საწარმოო ფუნქციიდან,

რომელიც არ ითვალისწინებს შრომის ბაზრის სიხისტეებს.

თეორიულთან ერთად პრობლემატურია ფილიპსის მრუდის ემპირიული შეფასებაც. ემპირიული

შეფასების სირთულე მონაცემების ცდომილებას უკავშირდება. ამასთან, მოდელის არასწორი

სპეციფიკაციაც განაპირობებს მრუდის არასწორ შეფასებას. განსაკუთრებით რთულია ფილიპსის

მრუდის ემპირიული შეფასება გამოშვების გაპის გამოყენებით ინფლაციის თარგეთირების

პირობებში, ვინაიდან წარმატების შემთხვევაში მონეტარული პოლიტიკა უშვებს ინფლაციის

ზრდას მაშინ, როდესაც გამოშვების გაპი უარყოფითია (ანუ უარყოფითი მიწოდების შოკის

დროს) და უშვებს ინფლაციის შემცირებას დადებითი გამოშვების გაპის შემთხვევაში (რაც არის

ინფლაციის მოლოდინებისა და მონეტარული პოლიტიკის მასტაბილურებელი როლი). ამ

საკითხს, ხაზს უსვამს McLeay and Tenreyro (2018), რომელიც აღინიშნავს, რომ ფილიპსის მრუდი

არსებობს და მნიშვნელოვანი არის მოდელის იმ ნაწილში, რომელიც არ მოიცავს პოლიტიკის

რეაქციის ფუნქციას. თუმცა, რეაქციის ფუნქციის - რომლის მიზანიც არის ინფლაციისა და

გამოშვების წონასწორული მდგომარეობიდან გადახრების მინიმიზაცია - ჩართვის შემდეგ ჩვენ

ზედაპირზე (მონაცემებში) ვიღებთ უარყოფით კავშირს ინფლაციასა და გამოშვების გაპს შორის

ხოლო ინფლაციის დინამიკაზე გავლენას ახდენს მხოლოდ ეგზოგენური შოკები. ეს არგუმენტი

კარგად აჩვენებს, თუ რატომ არის პრობლემური ენდოგენურობის გამო ერთი განტოლების

3 ფილიპსის მრუდის შეფასებისას ეკონომიკის ციკლური პოზიციის აღმწერად, როგორც წესი, ან

რეალური მშპ-ს პოტენციური დონიდან გადახრა გამოიყენება, ან - უმუშევრობის პოტენციურიდან

გადახრა. საბოლოო მიზანია ციკლური პოზიციით დავახასიათოთ წარმოებაში ზღვრული დანახარჯები.

6

საფუძველზე ფილიპსის მრუდის შეფასება. მთავარი გამოწვევა არის გამოშვების გაპსა და

მოდელის ნარჩენობით წევრს შორის შესაძლო უარყოფითი კორელაცია. სწორედ ამ დროს

გამოიყენება მომენტების განზოგადებული მეთოდი (GMM) ერთ განტოლებიანი ემპირიული

შეფასებების დროს ენდოგენურობის პრობლემის დასაძლევად (იხ. Gali and Gertler, 1999 - GG).

უკანასკნელ პერიოდში GMM-ის გამოყენებით ფილიპსის მრუდის რამდენიმე შეფასება არსებობს

მაგალითად, იხ. Karagedikli and McDermott (2016), Malikane (2014) და Ball and Mazumder (2011).

Karagedikli and McDermott (2016) აფასებს ფილიპსის მრუდის დახრილობას ახალი ზელანდიის

შემთხვევაში გამოშვების გაპის გამოყენებით (0.09), ხოლო უმუშევრობის გაპის შემთხვევაში კი

დახრილობა -0.18-ია. ამავე დროს, წარსულზე ორიენტირებული მოლოდინების მქონე აგენტების

წილი შეფასების მიხედვით არის 0.55-დან 0.64-მდე. ეს მიუთითებს, თუ რამდენად რთულია,

წარსულზე ორიენტირებული მოლოდინების ჩამოყალიბების ცვლილება, თუნდაც ინფლაციის

თარგეთირების ყველაზე დიდი ისტორიის მქონე ქვეყნისათვის (ეს პარამეტრი გაიზარდა 2009

წლის შემდგომ, სავარაუდოდ გლობალური ფინანსური კრიზისის გამო). Ball and Mazumder (2011)

აშშ-ის მონაცემების საფუძველზე აჩვენებს, რომ ფილიპსის მრუდის დახრილობა არის 0.04

1960კვ1-დან 2010კვ4-მდე პერიოდისათვის, ხოლო 0.012 1985 წლის შემდგომ, რაც ასევე

მეტყველებს ბოლო პერიოდში ფილიპსის მრუდის დახრილობის შემცირებაზე. Malikane (2014)

ფილიპსის მრუდის შეფასებისას იყენებს მიწოდებს მხარეს არსებულ ფაქტორებსაც, რაც ამ

შეფასებაში იძლევა გამოშვების გაპის უარყოფითი კოეფიციენტის პრობლემის აღმოფხვრას,

თუმცა ავტოკორელაცია და მოდელის სუსტი იდენტიფიკაცია კვლავ გამოწვევად რჩება.

ავტოკორელაციის პრობლემა ერთ-ერთი გამოწვევაა ემპირიული ანალიზის დროს, რაც შესაძლოა

კავშირში იყოს ფილიპსის მრუდის შეფასებისას გამოყენებული ცვლადების არასაკმარისი

რაოდენობის ლაგებთან. ამ პრობლემის გადასაჭრელად და ცვლადების ლაგების სტრუქტურის

ინფორმაციულ კრიტერიუმზე დაყრდნობით შერჩევისათვის ემპირიულ ანალიზში

გამოყენებულია ARDL მოდელით ფილიპსის მრუდის შეფასებაც. მაგალითად, Lanau et al (2018)

იყენებს აღნიშნულ მიდგომას კოლუმბიის შემთხვევაში. კერძოდ კი, ფილიპსის მრუდი

შეფასებულია ცალ-ცალკე მთლიანი, საბაზო, სავაჭრო და არასავაჭრო ინფლაციების

შემთხვევაში. შეფასების მიხედვით, ფილიპსის მრუდის დახრილობა აღემატება განვითარებული

ქვეყნების შემთხვევებს, თუმცა მაინც მცირეა. ასევე ფილიპსის მრუდში მით უფრო

დომინანტურია მიწოდების მხარეს არსებული ფაქტორების გავლენა, რაც უფრო დიდია

ინფლაციაში სავაჭრო საქონლის წილი.

3. მეთოდოლოგია მხოლოდ მომავალზე ორიენტირებული მოლოდინების გამოყენებით შეფასებული ფილიპსის

მრუდი რთულად იდენტიფიცირებადია მონაცემების მიხედვით, ხოლო ინფლაციის ინერციის

დამატება აუმჯობესებს შეფასებული მოდელის თვისებებს. შესაბამისად, აღნიშნულ კვლევაში

ემპირიული ანალიზისას ჩვენ ვიყენებთ ე.წ. ჰიბრიდულ ფილიპსის მრუდს (მაგალითად, იხ.

Smets and Wouters, 2003), რომელიც შემდეგნაირად შეიძლება ჩავწეროთ:

7

𝜋𝑡 = 𝑏1 𝜋𝑡−1 + 𝑏2 𝜋𝑡+1𝑒𝑥𝑝

+ 𝛾 𝑚𝑐𝑡 + 𝜀𝑡 (1)

სადაც 𝜋𝑡 , 𝜋𝑡−1 და 𝜋𝑡+1𝑒𝑥𝑝

არის ინფლაციის მიმდინარე, წარსული და მომავალი მნიშვნელობები.

შესაბამისად, 𝑚𝑐𝑡 აფასებს ზღვრულ დანახარჯებს, ხოლო 𝜀𝑡 ზომავს მიწოდების მხარეს არსებულ

შოკებს.

ერთ-ერთი გამოწვევა განტოლება 1-ის შეფასების დროს არის მოსალოდნელი ინფლაციის შესახებ

მონაცემები. ამ კუთხით არსებობს ორი შესაძლებლობა: პირველი, ინფლაციის მოლოდინების

შეფასება საქართველოს ეროვნული ბანკის (სებ) ინფლაციური მოლოდინების გამოკითხვის

მიხედვით. მეორე, მოლოდინები შეგვიძლია შევაფასოთ ე.წ. პროქსი ცვლადის (proxy variable)

გამოყენებით, მაგალითად, ე.წ. „ბაზრის მოლოდინებზე“ დაყრდნობით, რომელიც ეფუძნება

საქართველოსა და აშშ-ის ერთნაირი ვადიანობის მქონე ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობებს

შორის სხვაობას, რაც შემდგომ დაკორექირებულია აშშ-ში ინფლაციის მოლოდინებისა და

საქართველოს სუვერენული რისკის პრემიის გამოყენებით (მაგ. იხ. Gerlach-Kristen et al., 2017);

ასევე, მოლოდინების შესაფასებლად ლიტერატურაში გამოყენებულია ერთი პერიოდის შემდგომ

რეალიზებულ ინფლაცია (ex-post realized inflation). ინფლაციური მოლოდინების გამოკითხვის

შემთხვევაში (რომლის დროითი მწკრივი იწყება 2013 წლიდან) არასაკმარისი მონაცემები

წარმოადგენს დაბრკოლებას, რის გამოც ჩვენ ამ ცვლადს შეფასებაში არ გამოვიყენებთ. ხოლო

ზემოთ აღნიშნული პროქსი ცვლადის გამოყენების შემთხვევაში პრობლემა შეიძლება იყოს

მოლოდინების შემფასებელ ცვლადსა და რეალურად არსებულ მოლოდინებს შორის სისტემური

სხვაობის არსებობა. კერძოდ, როდესაც პროქსი ცვლადი არის რეალურად არსებული

მოლოდინების გადაადგილებული შეფასება, მაშინ ეს გავლენას იქონიებს შეფასებული

ფილიპსის მრუდის კოეფიციენტების გადაადგილებაზეც. “ბაზრის მოლოდინებზე“

დაყრდნობით ინფლაციის მოლოდინების შეფასება ვერ აკმაყოფილებს რაციონალურობის

შესახებ ტესტს, ვინაიდან სხვაობა მოსალოდნელ ინფლაციასა და რეალიზებულ ინფლაციას

შორის არ არის სტაციონალური პროცესი. ამასთანავე, ეს მონაცემები შეზღუდულად არის

(ხელმისაწვდომია მხოლოდ 2009 წლიდან). შედეგად, GMM-ის გამოყენებით ფილიპსის მრუდის

შეფასებისას ჩვენ მოლოდინების შესაფასებლად გამოვიყენებთ მომავალი პერიოდის

რეალიზებულ ინფლაციას, რა შემთხვევაშიც შესაძლებელია ენდოგენურობის პრობლემის

გადაჭრა ინსტრუმენტული ცვლადების გამოყენებით.

გადაადგილებული შეფასება ასევე შესაძლოა მივიღოთ მოდელის არასწორი სპეციფიკაციის

გამოც. მაგალითად, ვინაიდან საქართველო არის მცირე ღია ტიპის ეკონომიკა, ინფლაციურ

პროცესებზე გავლენას საგარეო ფაქტორებიც ახდენს . ჩვენ შეგვიძლია ვაჩვენოთ (იხ. ნაშრომის

სრული, ინგლისური, ვერსია), რომ იმპორტირებული საქონლის ფასების ინფლაციაზე გადაცემის

არხის გათვალისწინებით ფილიპსის მრუდი ჩაიწერება შემდეგი სახით:

𝜋𝑡 = 𝑏1 𝜋𝑡−1 + 𝑏2 𝜋𝑡+1𝑒𝑥𝑝

+ 𝛼 ∆𝑞𝑡 − 𝛼(𝑏1ℎ ∆𝑞𝑡−1 + 𝑏2

ℎ ∆𝑞𝑡+1𝑒𝑥𝑝

) + 𝛾𝑙 𝑚𝑐𝑡 (2)

სადაც, ∆𝑞𝑡 არის რეალური გაცვლითი კურსის გაუფასურება მიმდინარე პერიოდში, ხოლო ∆𝑞𝑡−1,

და ∆𝑞𝑡+1𝑒𝑥𝑝

მისი წარსული და მომავალი მნიშვნელობები.

8

შესაბამისად, განტოლება (2) წარმოადგენს ახალ კეინზიანურ ფილიპსის მრუდს ღია

ეკონომიკისათვის სადაც 𝜋𝑡+1𝑒𝑥𝑝

-ისა და ∆𝑞𝑡+1𝑒𝑥𝑝

-ის შემთხვევაში გვაქვს ამ ცვლადების მოსალოდნელი

მნიშვნელობები. გარდა იმპორტირებული საბოლოო მოხმარების საქონლის ფასებისა,

ინფლაციაზე ასევე გავლენას ახდენს იმპორტირებული შუალედური საქონლის ფასებიც, ამ

არხის ყველაზე მარტივი ფორმით გათვალისწინებისათვის დავუშვათ, რომ გამოშვების ფუნქცია

მოიცემა შემდეგი სახით:

𝑦𝑖𝑡 = 𝑙𝑖𝑡(1−𝜎)

𝑚𝑖𝑡𝜎 (3)

სადაც, 𝑙𝑖𝑡 არის წარმოებაში გამოყენებული მუშახელის ოდენობა, ხოლო 𝑚𝑖𝑡 - კი გამოყენებული

იმპორტირებული შუალედური საქონლის ოდენობა. საწარმოო ფუნქციის ამ ფორმის

შესაბამისად შეგვიძლია ვაჩვენოთ, რომ ფირმების ზღვრული დანახარჯები შემდეგნაირად

მოიცემა:

𝑚�̂�𝑡 = (1 − 𝜎) �̂�𝑙𝑡 + (𝜎) �̂�𝑚𝑡 (4)

სადაც, �̂�𝑙𝑡 და �̂�𝑚𝑡 შესაბამისად არის მშპ-ში შრომის ანაზღაურებისა და იმპორტირებული

შუალედური საქონლის წილის გაპების შეფასება. ამის გათვალისწინებით ფილიპსის მრუდი

შეგვიძლია ჩავწეროთ შემდეგი სახით:

𝝅𝒕 = 𝑏1 𝝅𝒕−𝟏 + 𝑏2 𝝅𝒕+𝟏𝒆𝒙𝒑

+ 𝛼 ∆𝑞𝑡 − 𝑏1 𝛼 ∆𝑞𝑡−1 − 𝑏2 𝛼 ∆𝑞𝑡+1𝑒𝑥𝑝

+ 𝛾𝑙𝜎 �̂�𝑙𝑡 + 𝛾𝑚𝜎 �̂�𝑚𝑡 (5)

უნდა აღინიშნოს, რომ ემპირიული ანალიზისას, როდესაც ეკონომიკის ციკლური პოზიციის

საზომად გამოვიყენებთ გამოშვების გაპს მაშინ ფილიპსის მრუდს შევაფასებთ განტოლება (2)-

ის შესაბამისად, ხოლო პროდუქციის ერთეულზე პერსონალი ხარჯი ULC-ის გაპის (Unit Labor

Cost) გამოყენების შემთხვევაში ფილიპსის მრუდს ვაფასებთ როგორც განტოლება (2)-ის, ასევე

მე-5 განტოლების შესაბამისად. ვუშვებთ, რომ გამოშვების გაპის შეფასება ასევე ასახავს

იმპორტირებული შუალედური საქონლიდან მომდინარე ზეწოლას ზღვრულ დანახარჯებზე.

განტოლება (2) და (5) წარმოადგენენ დაყვანილი სახის (reduced form) ფილიპსის მრუდს, ჩვენ

ასევე აღნიშნული განტოლებების შეფასებას გავაკეთებთ სტრუქტურული პარამეტრების

შეფასების გზითაც (იხ. ნაშრომის სრული, ინგლისური, ვერსია).

GMM-ის გამოყენებით, ჩვენ ვაფასებთ ორთოგონალურობის შემდეგ პირობას:

𝑬𝒕((𝝅𝒕 − (𝑏1 𝝅𝒕−𝟏 + 𝑏2 𝝅𝒕+𝟏𝒆𝒙𝒑

+ 𝛼 ∆𝑞𝑡 − 𝑏1 𝛼 ∆𝑞𝑡−1 − 𝑏2 𝛼 ∆𝑞𝑡+1𝑒𝑥𝑝

+ 𝛾𝑙𝜎 �̂�𝑙𝑡 + 𝛾𝑚𝜎 �̂�𝑚𝑡))|𝑍𝑡) = 0 (6)

იმის გათვალისწინებით, რომ ინფლაციის სხვადასხვა საზომი, კერძოდ, მთლიანი, საბაზო, და

არასავაჭრო ინფლაცია არსებული კვლევების მიხედვით აჩვენებს ეკონომიკის ციკლურ

პოზიციაზე განსხვავებულ რეაგირებას, ჩვენ შემთხვევაში ფილიპსის მრუდს შევაფასებთ

თითოეული მათგანისათვის ცალ-ცალკე (მაგალითად, იხ. Stock and Watson, 2019). ციკლური

პოზიციის შეფასებისას ერთის მხრივ, ვიყენებთ სებ-ის ძირითადი მოდელის მიერ შეფასებულ

გამოშვების გაპს, ასევე გადამოწმების მიზნით გამოშვების გაპს ვაფასებთ სტატისტიკური HP

ფილტრის გამოყენებითაც; აგრეთვე ვიყენებთ პროდუქციის ერთეულზე პერსონალის ხარჯი

(ULC) გაპის შეფასებასაც.

9

GMM-ის გამოყენებით შეფასების დროს ინსტრუმენტული ცვლადების შერჩევა წარმოადგენს

ერთ-ერთ ძირითად გამოწვევას. ინსტრუმენტები უნდა იყოს რელევანტური და დააკმაყოფილოს

მე-6 განტოლებით მოცემული პირობა. მიუხედავად იმისა, რომ GMM-ით შეფასებული მოდელის

უპირატესობა არის შეფასების ძალმოსილება, ზემოთ აღნიშნული პირობების

დაუკმაყოფილებლობა აუარესებს შედეგებს - განსაკუთრებით, თუ არ კმაყოფილდება

ორთოგონალურობის პირობა (განტოლება (6)), ან გამოყენებული ინსტრუმენტები სუსტია

(არარელევანტურია). ჩვენს შემთხვევაში დაშვების მიხედვით მოსალოდნელი ინფლაცია,

მოსალოდნელი რეალური გაცვლითი კურსის გაუფასურება და ციკლური პოზიცია ენდოგენური

ცვლადებია და გვჭირდება შესაბამისი ინსტრუმენტების პოვნა. ინსტრუმენტული ცვლადების

იდენტიფიცირებისათვის გამოყენებულია სხვადასხვა მიდგომა.

არსებულ კვლევებში GMM-ის გამოყენებით ფილიპსის მრუდის შეფასების

გაუმჯობესებისათვის, მაგალითად, მრუდის უარყოფითი დახრილობის, ასევე ავტოკორელაციის

პრობლემის აღმოფხვრის მიზნით, მოდელში ასევე პირდაპირ ითვალისწინებენ მიწოდების

შოკების ამსახველ ცვლადებსაც (მაგალითად, იხ. Malikane, 2014) (ე.წ. „სამმხრივი“ ფილიპსის

მრუდი4). ამავე მიზნით (მოდელში ჩართული ცვლადების ლაგების სტრუქტურის შესარჩევად და

ავტოკორელაციის პრობლემის საპასუხოდ) ემპირიული კვლევები ფილიპსის მრუდს ARDL

მოდელის გამოყენებით აფასებენ. იმ შემთხვევაში, როდესაც მოსალოდნელ ინფლაციას ვაფასებთ

მომავალი პერიოდის რეალიზებული ინფლაციის გამოყენებით, ARDL შეფასებაში არ გვაქვს

ინსტრუმენტული ცვლადების გამოყენების შესაძლებლობა (ენდოგენურობის პრობლემის

აღმოსაფხვრელად), შედეგად ფილიპსის მრუდს ვაფასებთ მოსალოდნელი ინფლაციის გარეშე

(ე.წ. „ძველი ტიპის“ ფილიპსის მრუდი); ხოლო „ბაზრის მოლოდინებს“ ვიყენებთ ახალ

კეინზიანური ფილიპსის მრუდის შესაფასებლად 2009 წლის შემდგომი მონაცემების

საფუძველზე. ARDL მოდელის შეფასება გამოგვადგება GMM შეფასების მდგრადობის

ანალიზისათვის, ასევე მოდელის შესაძლო არასწორი სპეციფიკაციის დასადგენად. ფილიპსის

მრუდი ცალ-ცალკე შევაფასეთ მთლიანი, საბაზო, სავაჭრო და არასავაჭრო საქონლის

ინფლაციებისათვის (იხ. Lanau et al, 2018).

4. ემპირიული შედეგები

4.1. შეფასების შედეგები GMM-ის გამოყენებით

4.1.1. ინსტრუმენტული ცვლადების შერჩევა

ინსტრუმენტული ცვლადების შერჩევისათვის გამოყენებულია რამდენიმე ალტერნატიული

მიდგომა. მაგალითად, იხ. Gali and Gertler (1999), რომლიც იყენებს შემდეგი ცვლადების 4 ლაგს:

ინფლაცია, შრომის ანაზღაურების წილი მშპ-ში, გამოშვების გაპი, მოკლევადიან და

გრძელვადიან საპროცენტო განაკვეთებს შორის სპრედი, ხელფასებისა და სასაქონლო

პროდუქტების ინფლაცია; ინსტრუმენტული ცვლადების აღნიშნული ჯგუფი ფართოდ

4 იგულისხმება, რომ ინფლაციის დინამიკაზე გავლენას ახდენს მოსალოდნელი ინფლაცია, მოთხოვნის

მდგომარეობა (ციკლური პოზიცია) და მიწოდების შოკები.

10

გამოიყენება ლიტერატურაში GMM შეფასების დროს. ინსტრუმენტების შერჩევისათვის

ძირითად შემთხვევაში ვიყენებთ ე.წ. „ბუსთინგის მიდგომას“, ცვლადების ეტაპობრივი ჩართვით

შეფასებული რეგრესიის (stepwise regression) გამოყენებით, რომელიც თანდათანობით არჩევს

ისეთ ცვლადებს ინსტრუმენტული ცვლადების ყველა შესაძლო ჯგუფიდან, რომ შერჩეულ

ცვლად(ებ)ს გააჩნდეს ენდოგენური ცვლადის ახსნის ყველაზე მეტი შესაძლებლობა. შერჩეული

ინსტრუმენტების რაოდენობის შემცირებისათვის გამოყენებულია ფართე სპექტრიდან

კონკრეტული ცვლადების შერჩევის მიდგომა (general-to-specific), რა დროსაც ხდება

ინსტრუმენტული ცვლადების ჯგუფიდან ცალკეული ცვლადების ამოღება t-სტატისტიკაზე

დაყრდნობით, მანამ სანამ ენდოგენური ცვლადისათვის შეფასებული რეგრესიის გაუმჯობესება

შეუძლებელი გახდება. ასევე საჭიროა შემოწმდეს საბოლოოდ შერჩეული ინსტრუმენტული

ცვლადები რამდენად რელევანტურია და კმაყოფილდება თუ არა ორთოგონალურების პირობა.

ხოლო ცვლადების ენდოგენურობის შემოწმება ხდება ჰაუსმანის ტესტისა და აგრეთვე “C

სტატისტიკის“ ანალიზის საფუძველზე.

დაშვების მიხედვით ენდოგენური ცვლადებისათვის (მოსალოდნელი ინფლაცია, რეალური

გაცვლითი კურსის მოსალოდნელი გაუფასურება და ზღვრული დანახარჯების შეფასება

(გამოშვების გაპის ან ULC გაპის გამოყენებით)) ყველა შესაძლო ინსტრუმენტული ცვლადების

ჯგუფს ჩვენს შეფასებაში წარმოადგენს შემდეგი ცვლადების პირველი ოთხი ლაგი: ინფლაცია5 (-

2 დან-4 ლაგამდე), გამოშვების გაპი, ULC-ს გაპი, ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსის

(NEER) გამყარება, რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის (REER) გამყარება, დოლარის/ლარი

გაცვლითი კურსის გაუფასურება, ბიუჯეტის დეფიციტი, სავაჭრო პარტნიორების შეწონილი

ეკონომიკური ზრდა და ინფლაცია, ნავთობის ფასების ინფლაცია, სურსათის ფასების ინფლაცია

(FAO6-ს სურსათის ფასების ინდექსის მიხედვით) და სესხების მშპ-სთან ფარდობის გაპი

(თითოეული მოდელის შემთხვევაში შერჩეული ინსტრუმენტული ცვლადები იხ. მე-3

დანართში).

4.1.2. მოლოდინების ცვლადის შერჩევა

„ბაზრის მოლოდინების“ ცვლადის შემთხვევაში ვერ შევძელით იმის უარყოფა, რომ ეს შეფასება

არის გადაადგილებული. პროგნოზის შეცდომა ამ შემთხვევაში არის პირველი რიგის

ინტეგრირებული პროცესი (მუდმივი წევრის ჩართვის გარეშე შესაბამის ტესტში), მაგრამ

რადგანაც ერთეულოვანი ფესვის შემოწმების ტესტში მუდმივი წევრის ჩართვის შემდეგ

პროგნოზის შეცდომა ხდება სტაციონალური პროცესი, ეს მიუთითებს, იმაზე რომ „ბაზრის

მოლოდინებსა“ და რეალურად არსებულ (თუმცა დაუკვირვებად) ინფლაციის მოლოდინებს

შორის არსებობს სისტემური სხვაობა. ამ შედეგიდან გამომდინარე ფილიპსის მრუდის

შეფასებისას ჩვენ არ ვიყენებთ „ბაზრის მოლოდინების“ შეფასებას. „ბაზრის მოლოდინების“

5 მთლიანი, საბაზო და არასავაჭრო საქონლიის ინფლაციის შემთხვევაში ინსტრუმენტებად გამოყენებულია

შესაბამისი ცვლადების ლაგები. 6 FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) - გაერთიანებული ერების სურსათისა და

სოფლის მეურნეობის მეურნეობის ორგანიზაცია.

11

შესახებ ტესტის შედეგი არ გამორიცხავს რეალურად არსებული მოლოდინების

რაციონალურობას, უბრალოდ, აჩვენებს, რომ არსებობს ფაქტორები რომელიც განაპირობებს

„ბაზრის მოლოდინების“ სისტემურ გადახრას რეალურად არსებული მოლოდინებიდან.

ლიტერატურაში ფართოდ გავრცელებული მიდგომის შესაბამისად ფილიპსის მრუდში

მოსალოდნელი ინფლაციის მიახლოებად GMM-ით შეფასების დროს ვიყენებთ ერთი პერიოდის

შემდგომ რეალიზებულ ინფლაციის მაჩვენებელს (რაც ასევე საშუალებას გვაძლევს რომ

გამოვიყენოთ მაქსიმალურად გრძელი დროითი მწკრივი).

4.1.3. საბაზო ინფლაციის მოდელის შეფასების შედეგები

საბაზო ინფლაციის მოდელი სუსტ, თუმცა პოზიტიურად დახრილ ფილიპსის მრუდის შედეგებს

გვაძლევს. ეს შედეგი ეკონომიკურად ლოგიკურია, რადგანაც პერსონალის ხარჯი ქვეყნის შიდა

ფაქტორებს ასახავს. უფრო კონკრეტულად, საბაზო ინფლაციის ფილიპსის მრუდი

იდენტიფიცირებადია პროდუქციის ერთეულზე პერსონალის ხარჯი (ULC)-ის გამოყენებით

ზღვრული ხარჯების შეფასების დროს (ასევე გამოშვების გაპიც მნიშვნელოვანია შეფასებაში),

აღნიშნული შედეგი ინტუიციურია, რადგან შრომის ანაზღაურება ძირითადად ასახავს შიდა

ფაქტორებს, რაც დაკავშირებულია საბაზო ინფლაციასთან, რომლიც თავისუფალია მიწოდების

შოკებისაგან. ULC-ისა და გამოშვების გაპს შორის არსებობს უარყოფითი კავშირი მიმდინარე

პერიოდში, თუმცა მასზე გავლენას ახდენს 4 პერიოდის წინანდელი გამოშვების გაპი. ეს შეიძლება

აიხსნას იმით, რომ ეკონომიკური ციკლის შემთხვევაში ფირმების მოგება პირველი რამდენიმე

კვარტლის განმავლობაში ასრულებს ბუფერის როლს, ხოლო მას შემდეგ, რაც ციკლი აჩვენებს

საკმარის მდგრადობას, ფირმები აკეთებენ ხელფასების კორექტირებასაც. ასევე ეს შეიძლება

მიუთითებდეს ხისტი ხელფასების არსებობაზეც. მიუხედავად, ამისა, ჩვენ ხარისხობრივად

იგივე შედეგს ვიღებთ რეალური ხელფასების გაპის შეფასების, ისევე როგორც ULC-ის

გამოშვების გაპის ორი ლაგით კორექტირებული შეფასების გამოყენების შემთხვევაშიც.

ღია ეკონომიკისათვის დამახასიათებელი თვისებების გათვალიწინების მიზნით ვაფასებთ

ფილიპსის მრუდის სამ სპეციფიკაციას. იმპორტირებული საბოლოო საქონლის ინფლაციის არხი

გაანალიზებულია 1-ლ სპეციფიკაციაში (იხ. ცხრილი 17, Model 1C და Model 4C), ხოლო

იმპორტირებული შუალედური საქონლის არხი გათვალიწინებულია მე-2 სპეციფიკაციაში (იხ.

Model 2C და Model 5C), მე-3 სპეციფიკაცია კი ითვალისწინებს ორივე არხს ერთდროულად (იხ.

Model 3C და Model 6C). შედეგების მიხედვით საბაზო ინფლაციის შესაბამისი ფილიპსის მრუდი

იდენტიფიცირებადია ULC-ის გამოყნებით და მრუდის დახრილობა სხვადასხვა სპეციფიკაციის

შემთხვევაში იცვლება 0.025-დან 0.044-მდე, რაც მიუთითებს შედარებით მცირე, თუმცა

დადებითი დახრილობის მქონე ფილიპსის მრუ�