Upload
vuongcong
View
349
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
Naxwaha carabiga oo kooban
������� ��� ��� � � �� ��
� ������� ����
Qore Siciid Maxamed Axmed “Siciid Al-Afgaani”
����� ����
Turjume: Cabdirisaaq Maxamed Cilmi “ina Warfaa”
���� :� ������ ��� ��� �� � ���� ����
Fiiro gaar ah: Fadlan tixgali aayadaha Qur'aanka
ah ee qoraalkan la socda oo ha dhigin meel
dayacan.
Qof kasta ayaa xaq u leh inuu daabacdo tarjamada
naxwahan oo ma dhowrsana
1
Waxaa daabacay Kirja kerrallaan Helsinki Finland
Tusmada kitaabka bogga
Hordhaca qoraha------------------------------- 7
Hordhaca turjumaha--------------------------- 8
Falalka-------------------------------------------11
Rogrogmadka---------------------------------- 12
Labada fal ee layaabka----------------------- 13
Falalka amaanta iyo amaandarada---------- 14
Falka aan qaadan asal ahaan xarfaha------- 15
Falalka makordhaha iyo kordhaha---------- 16
Hamzada dhajisada iyo goynta
Adeegsiga qaamuusyada--------------------- 17
Falka xoojiyaha iyo maxoojiyaha----------- 19
Falka layaqaanaha
Gudbaha iyo magudbaha-------------------- 20
Dhamaha iyo madhamaha
Isbadalka shaqalka erayga u dambeeya---- 22
Kordhowga joogtada iyo meelaheeda----- 23
Reebka joogtada iyo meelaheeda Gartada iyo lamagartada----------------------24
Magac uyaalka
Magaca gaarka ah----------------------------- 25 Magaca muujiyaha
Magaca xiriiriyaha--------------------------- 26
Gartada qodobka----------------------------- 27
2
Makordhaha iyo kordhaha
Alifka gaaban iyo ya'da dhimanaha--------28
Labka iyo dheddigga-------------------------29
Kooxaha iyo xeerarkeeda--------------------31
Yaraynta iyo xeerarkeeda--------------------32
Xiriirtada iyo xeerarkeeda
Magaca labashaqlanaha----------------------33
Magac faleedka
Asalada-----------------------------------------34
Magaca falaha
Magaca lafalaha
Astaanta u egtada magaca falaha
Magaca barbardhigaha---------------------- 35
Magaca goorta iyo magaca goobta
Magaca qalabka
Falaha magacyada--------------------------- 36
Falaha
Utaaganaha falka
Yeelaha iyo sheegtada---------------------- 37
Sheegtada (runtii) iyo walaalaheed
Macnayaalka qodobyada
Lafalaha magacyada------------------------ 38
Lafalaha dhan
Lafalaha-------------------------------------- 39
Lafalaha dartiis
Lafalaha lajira
3
Lafalaha goorta iyo goobta
Qaabka falka----------------------------------42
Kalasaaridda
Kabaxsanida----------------------------------44
Dhawaaqtada---------------------------------46
Meelaha lahaanshaha magaca -------------47
Xarafka meeleeyaha
Lahaanshaha labada magac----------------50
Raacdooyinka--------------------------------51
Xoojinta
Tilmaamaha
La socotada---------------------------------- 52
Fasirtada------------------------------------- 53
Lasocotada caddaynta
Xarfaha macnayaalkooda
Isbadalka shaqalka erayga-----------------62
4
La soo xiriirka turjumaha ee ku saabsan naxwaha
Haddii aad xiiseyneysid kitaabkan oo aad
dooneysid inaad ogaato sidii lagu heli lahaa, iyo
haddii aad ku aragtid khaladaad xagga tarjamada
ah, Eebbe kaliya ayaa dhamaystirane ha kaa
abaalmariyo. Waxaad fadlan kala soo xiriiri kartaa
cinwaankiisa bariidka xaasuubka:
Mahadnaq
Waxa aan ugu horrayntii u mahadnaqayaa Eebbe,
oo igu galadaystay nimcooyin tira badan oo aanan
koobi karin. Ka dibna waxaan u mahadnaqayaa
dhammaan dadkii igu caawiyey talo, fikrad,
dhiiragalin iyo sida habka wax loogu qoro
xaasuubka "kombiyuutarka" gaar ahaan macalin
Jaamac. Waxaan idin leeyahay اآ� ا� ���ا .
5
Taariikh nololeedka qoraha oo kooban iyo
tixraac qoraal
Naxwaha carabiga waxaan ka turjumey naxwaha
la yiraahdo "xeerarka afka carabiga oo kooban"
���� ا��� �� ��ا�� ا���� ا�
ee uu qorey Siciid Maxamed Axmed oo loo
yaqaan "Siciid Al-Afgaani". Mana wada turjumin
naxwahaasi ee waan soo koobay. Siciid Al-
Afgaani wuxuu ahaa naxwe-yaqaan. Wuxuu ku
dhashay Dimishiq Suuriya, inkastoo uu ka soo
jeedey Afganistaan, sanadka Hijriga markuu ahaa
1327dii, wuxuuna ku dhintay Makka
Almukarrama Sacuudiga sanadkii 1417dii, Eebbe
ha u naxariistee. Wuxuuna leeyahay kutubo
dhowr ah oo uu ka mid yahay naxwahan.
6
Hordhaca qoraha
Labaatan sano ayaan ahaa madaxa manaahijta
culuunta afka carabiga iyo dhaqangelintooda
anigoo markaas ahaa ustaaz "bare" ka dhiga
jaamacadda Dimishiq naxwaha "xeerarka afka"
iyo sarfiga "rogrogmadka afka". Ka dibna waxaan
bare ka ahaa jaamacadda Lubnaan iyo jaamacadda
Beyruut anigoo dhigayey isla labadaas maaddo
oon kor ku soo sheegey. Waxaana isla xiligaasi la
socdey manaahijta jaamacadaha Masar iyo Ciraaq
ee maadadaasi.
Naxwaha carabiga oo kooban waxaan ka qorey
naxwaha afka carabiga ee uu qorey Xafni Naasif
iyo naxwaha afka carabiga ee uu qorey Al-
Galaayiini iyo daliilyo aan ku jirin labadaasi
naxwo oo aan ku biiriyey.
Waxaan go'aansadey dabcaddan ugu dambeysey
inaan mideeyo manaahijta jaamacadaha carabta si
uu ugu ahaado aqoonyahanka tixraac dhan oo
naxwaha carabiga ah (xeerarkeeda ه���� iyo
rogrogmadkeeda �����).
Waxaan Eebbe ka baryayaa howsha aan qabanayo
inuu ka dhigo mid waxtar leh dhamaantanada ha
naga dhigo adeegayaasha afkan sharafta leh una
7
qalma iney mutaan adeegeeda Eebbaana nagu
filan wax la talosaartana isagaa ugu wanaagsan.
Qoraha
6.11.1390 H. oo ku aaddan 2.1.1971 M.
8
Hordhaca turjumaha
Waxaan ku bilaabayaa magaca Eebbaha
Naxariistaha guud Naxariistaha gaar.
Waxaa mahad iska leh Eebbe, nabadgalyadiisana
korkooda ha ahaato adoomadiisa uu doortay.
Kani waa naxwaha carabiga, ulajeedadaydu
waxay tahay in aan ugu dhawaado Eebbe, aniga
oo ugu turjumaayo naxwaha carabiga afka
soomaaliga ardayda, maxaa yeelay waa iridda
laga galo afka carabiga, taasoo ah afka nabigeena
Maxamed naxariista Eebbe iyo nabadgalyadiisa
korkooda ha ahaatee isaga iyo reerkiisa iyo intii
raacdey dhamaantood, waana afka Qur'aanka
kariimka.
Waxtarka ay leedahay barashada naxwaha afka
carabiga, si sax ah ayaad ugu hadli kartaa, u qori
kartaa afka carabiga, si sax ah ayaad u baran
kartaa Qur'aanka kariimka iyo Xadiiska Nabiga
n.n.k., waana labada ay ku dhisan yihiin sharciga
Islaamka.
Waxaana ku tala jiraa markuu soo baxo
tarjamadan naxwaha ah, ka dib inaan soo saaro
tarjamada qaamuuska carabiga oo kooban,
9
hadduu Eebbe yiraahdo.
Waxaan ugu dambayntii Eebbe ka baryayaa in uu
aniga "turjubaanka", qoraaga naxwahan iyo intii i
caawisayba uu miisaanka wanaagyadeena noogu
daro maalin aysan xoolo iyo caruur waxba tarayn.
Sida la og yahay qofkii ugu horeeyey ee qora
naxwaha carabiga wuxuu ahaa Abul Aswadi
Addualiyyu, waxaana faray inuu qoro
madaxweynihii afaraad ee muslimiinta Cali binu
abii Daalib Eebbe ha ka raali noqdee.
Diinta Islaamku waxay qabtaa " �� inuu "��ض ا� ��
barto naxwaha carabiga qofkii awoodo.
Erayga naxwe af carabi ahaan dhowr macno ayey
leedahay sida: dhinac iyo la mid.
Erayga naxwe ereybixin naxwe ahaan waxaa loola
jeedaa xeerka barashada afka.
Turjumaha
Helsinki talaado 18.9.1427 H. oo ku aaddan
10.10.2006 M.
10
�$� ا� ا��"�# ا��"��
Falalka ل� ا&�
Ismabadalaha iyo isbadalaha ا�,�+� وا��()�ف
11
Falalka badankood waxay leeyihiin saddax qaab:
tagtada �-ا��� , joogtada ا���0رع , iyo fartada
��� ogaaday , ��أ aqriyay , آ(sida: qoray 1 ا&+�
iwm. Falalkaasi mid ka mid ah wuxuu isubadalaa
saddaxda qaab sida: qoray 1)آ , qora 1) � , qor
Falalka qaarkoodna waxay isubadalaan laba . اآ(1
qaab: tagtada iyo joogtada oo kaliya sida falkan
oo kale weli ahaa زال �+ , weli yahay ال� �+ oo
ma laha falkan qaabka saddaxaad ee fartada.
Qaarna waxay isubadalaan hal qaab, falkaasi
ayaana la yiraahdaa ismabadalaha. Waana inuu
ahaadaa qaabka tagtada oo kaliya sida: ma aha
6�� oo isuma badala labada qaab ee kale ee falka
joogtada iyo fartada ama waa inuu ahaadaa
qaabka fartada oo kaliya sida: ka soo qaad 1ه oo
isuma badala labada qaab ee kale ee falka
joogtada iyo tagtada.
Rogrogmadka ا�()�ف
Tan koowaad: marka falka tagtada uu isubadalayo
falka joogtada:
B) Waa inuu qaataa mid ka mida xarafyada
joogtada (alifka ama hamzada qofka hadlaya
kaligiis: aniga 7�"ة ���( �� و�� ama nuunka qofka , ا�
12
la hadlaya qofka kale: annaga 7��9 :+ �� )��� ا�>�ن , ama ya'da qofka maqan: isaga 1=���� ا���ء , ama
ta'da dadka lala hadlayo: idinka #�?@�A��� ا�(�ء , ama
ta'da qofta maqan: iyada �?=ا��� .) waa la godayaa
falka afarta xaraf ka kooban kan kalana waa la
kordhobayaa.
T) Dabadeed waxaa la eegayaa falka inta xaraf uu
ka kooban yahay:
1) Hadduu yahay fal saddax xaraf ka kooban
�BCDا� , xarafka ugu horeeya waa la reebayaa # $� , xarafka labaadna waxaa lagu shaqlayaa ك��� god ��- , ama kordhow ��)� , ama hoosdhow
� (sida: qora 1 آ$�ة , fura H)�� , garaaca 0�ب� . 2) Hadduuna yahay fal afar, shan iyo lix xaraf ka
kooban ����ا�� ،�Lوا�$�ا �L��Aا� , uusan ka
bilaabanayn ta'da dheeraadka ah ا=�ةا�(�ء ا� , waa
la hoosdhabayaa ka hor xarafka u dambeeya,
mana qaadanayo alifka dhajinta M� ee أ�N ا��
falka shan iyo lix xaraf ka kooban iyo hamzada
goynta dheeraadka ah ا=�ةا� :OPة ا�ه� ee falka afar
xaraf ka kooban sida: Wareejiya د"�ج , socda
S�O<� , dembidhaaf weydiista )$���� . Haddii ay ku
bilaabato ta'da dheeraadka ah, ismabadalayso: ka
qaybqaatay, ka qaybqaata رك�T)� . �TUرك Tan labaad: marka falka joogtada uu isu badalayo
falka fartada:
13
1) Waa la reebayaa falka joogtada ah: Ma uusan
qorin 1) � �� , ma uusan tuurin �م� �� , ma uusan
wareejin ج�"�� �� . 2) Waa in laga tuuraa xarafka joogtada.
3) Waa inuu qaataa alifka dhajinta iyo hamzada
goynta, labadaasoo uusan qaadan markuu falku
yahay joogto sida: qor 1)اآ , wareeji د"�ج iyo
socda �Oاا��P .
Labada fal ee layaabka 1, C ا�(�
Marka la muujinayo layaabka waxaa la
adeegsanayaa labadan qaab midkood:
1) Yaa ka yaab badan W� +� أ�2) Yaa ka yaab badan W� M أ�Sida yaa ka nasiib badan WXY" #$"أ �+ ama #$"أ WY��. Falka layaabka ee hore waa la kordhobayaa
falka labaadna waa la hoosdhobayaa ba'da
dheeraadka ah darteed.
Falalka amaanta iyo amaandarada مZل ا���ح وا�� أ�
Falalka amaanta iyo amaandarada dhamaantood
waa falal aan isbadalin mana laha joogto iyo farto
14
toona. Waana labo jaad:
B) Jaadka koowaad: Alla wanaagsanaa � � , alla
muxuu hoogey 6\� , alla xumaa ء�L , alla
wanaagsanaa اZ?" iyo alla mawanaagsana اZX?" ].
1) Marka aad wax amaaneyso ama aad ku
sheegeysid amaandarada waa inuu qaataa
qodobka (أل) sida: Alla muxuu wanaagsan yahay
ninka Khaalid ah ���� M � ا��� , alla maxay xun
tahay ina walaasha reer Saliim ���L م�P6 ا�# أ�^ ا�\� .
2) Ama magac uyaal kalasaare sida: Alla
dabeecad xumaa xanaaqaaga _?09 �P�� ء�L.
3) Ama erayga (�+) sida: Alla xumaa wuxuu
sameeyay dariskaa رك� M � �+ 6\� , alla muxuu
xumaa wixii ay sameeyeen ن� <(� .�Lء +� آ���ا
T) Jaadka labaad: Sidoo kale kolkii aad wax
amaaneyso ama aad ku sheegeysid amaandaro
waxaad adeegsaneysaa qaabkan (M �) oo waxaad
godeysaa erayga xarafkiisa labaad sida: Alla
garasho ogaa inanka (M�Oا� ���).
Falka aan qaadan asal ahaan xarfaha isbadala iyo
kan qaata M) ا�)��H وا��
Falka aan qaadan asal ahaan xarfaha isbadala waa
15
sida qoray (1)آ). Kan qaata asal ahaan xarafka
ugu horeeya xarfaha isbadala waa ل�D+ sida:
Balanqaaday و�� , xarafka iskabadala xarafka
dhexdiisana waxaa la yiraahdaa ف� hadduu أ
woow ama ya' yahay sida: Yiri yiraahda ل�P� ,��ل gaday gada :�?� hadduu iskabadalo xarafka , ��ع
saddaxaadna waa `��� sida: Weerarey, tuurey
(a+ا ور9), haddiise iskabadala xarafka hore iyo
kan saddaxaad waa وق��+ N��� sida: Gutay (aو�),
haddiise iskabadalo xarafka labaad iyo saddaxaad
waa ون�P+ N��� sida: Dhamaaday (ى�@).
Ka hamzaysan ز��� waa erayga xaraf ka mida ا��
uu yahay asalkiisa hamzo haba ahaadee kan
xarfihiisu isbaddalin H��� iyo kan isbaddalaba
M) + sida: Qaatay Zأ�, arkay رأى, aqriyey أ�� iyo
doonay ء�d .
Ka labalaabmana N waa sida: Adkeeyay ا��0
"shadda" (�d).
Falka aysan xarfihiisu isbadalin hadduusan wadan
hamzo iyo labalaab waxaa la yiraahdaa ���L sida:
Gargaaray (�(�). Ka xarafkiisa hore isbadala waxaa la : ا���Dل ا��اوي
hoosdhabayaa xarafkiisa labaad ee joogtada
waxaa laga tuurayaa woowgiisa markuu yahay
joogtada iyo fartada sida: Balanqaadey,
balanqaada iyo balanqaad ((�� ،� � .((و��،
16
Falalka makordhaha iyo kordhaha
ا��,�د وا���� +# ا&� �ل
Falka xarfihiisa oo dhami asal yihiin oo uusan
wadan xaraf dheeri ah sida qoray 1)آ ayaa waxaa
la yiraahdaa falka makordhaha. Falka kordhaha
ahina waa kan lagu kordhiyey xaraf iyo wax ka
badan sida: Isu qora 1Uآ� .
Hamzada dhajisada iyo goynta
:OPة ا�وه� M� ه�ة ا��
Hamzada dhajisada waa sida: Wuu maqan yahay
Muxsin (#$�9ب ا���) oo ba'da ayaa waxaa lagu
dhajinayaa laamka reeban oo lama aqrinayo alifka
ka horeeya, inkastoo uu qoran yahay.
Hamzada goyntase waa sida: Tixgeli walaalkaa
oo waxaa loo aqrinayaa siday u qoran أآ�م أ��ك
tahay.
Adeegsiga qaamuusyada ت��, ��ل ا��)Lا
17
Kolkii aad barato falalka makordhaha iyo
kordhaha, waxaa kuu fududaanayso inaad ka
raadsato eraygaad doonayso qaamuuska carabiga
iyo adigoo raacaysid labadan arrin ee soo socda:
B) 1) Ka bixi eraygaad dooneysid waxa uu wato
oo sumadaha joogto ama alifyada dhajinta ama
magac uyaalo ama xarfaha meeleeye ama
sumadaha dheddig ama koox ama labaadle.. iwm.
dabadeed ka bixi xarfaha dheeraadka ah intuu ka
noqonayo erayga xarfaha makordhaha ah kolkaas
ayaad ka baareysaa qaamuuska macnaheeda.
Tusaale eraygan ا��(�ارك haddii aan ka bixino
xarfaha dheeraadka ah waxaa noo soo baxaya درك oo ah erayga asalkiisa.
2) Waxaa lagu celinayaa xarafkii laga tuurey
erayga ee uu lahaa asal ahaan marka laga
raadinayo qaamuuska sida: Ina #�ا oo waxaa laga
tuurey woowgii: �<� oo markaanu raadineyno
wuxuu noqonayaa (ب ن و).
T) Waxaa looga raadiyaa erayada qaamuusyada
carabiga labadan qaab midkood:
Qaabka koowaad: Xarafka koowaad ee erayga
waxaa la yiraahdaa ب�� xarafka u dambeeyana
M(� sida:
درك ��ب ا��ال �)M ا� �ف
18
Qaamuuska ugu caansan ee sidan u qoran waa
oon ku talajiro ا��ازي A+ ee uu qorey(�ر ا�)��ح
inaan soosaaro tarjamadiisa oo af soomaali ah
mardhow hadduu Eebbe yiraahdo.
Qaabka labaad: Xarafka u dambeeya ee erayga
waxaa la yiraahdaa ب�� xarafka koowaadna M(�sida:
درك ��ب ا� �ف �)M ا��ال
Qaamuusyada carabiga ugu caansan ee sidan u
qoran waa دي��hوز����� iس ا�����+�Pا� iyo ب� �$�ن ا� �Y<+ #�] qaamuuskan dambana waa qaamuuskaر
ugu weyn qaamuusyada carabiga oo dhan.
Waana in ardayga uu heystaa ugu yaraan
qaamuuskan yar (�ر ا�)��حA+ si uu uga faaideysto
barashada afka carabiga.
Falka xoojiyaha iyo maxoojiyaha
ا�� M ا��kآ� و7��9
Waxaa hadalka loo xoojiyaa adigoo hadalka ku
celiya, dhaarta, iyo inuu qaato qodobada xoojinta
sida: Xoojinta magacyada waa ( إن وأن، و� # و[م�� وا�Cم و���� ) xoojinta falalkana waa ,(ا[�(�اء
19
.(ا�(�آ��Casharkeenan wuxuu ku saabsan yahay xoojinta
falka oo lagu xoojinayo nuunka culus ama kan
fudud sida: Hadduusan samayn waxaan farayo
runtii waan xiri oo wuxuuna noqon kuwa la
hooseysiiyey { #+ ��� ��و X#<,$�� 7�+h �+ M ��و�\# �� #� .{ا�)�9�
Falka layaqaanaha iyo falka lamayaqaanaha
ا�� M ا�� ��م وا�� M ا��,��ل
Marka weerta lagu sheego falaha falka sida:
Wuxuu aqriyey Saliim casharkii, wuxuuna
aqrinayaa saaxiibkiis berito ( 7ؤ�P���أ ���L ا��رس، و waa falka layaqaanaha, haddiise aan la (ر��WP �9ا
sheegin falaha sida: Waxaa la aqriyey casharkii,
waxaa la aqrin doonaa casharkii ( ئ ا��رس، و�P�Lأ �� .waa falka lamayaqaanaha (ا��رس
Tusaalahanna waa qaababka kala duwan ee
falalka layaqaanaha iyo lamayaqaanaha:
Gudbaha iyo magudbaha زمCي وا�� ا��(
Hadduu ku koobnaado saamaynta falka falihiisa
sida: wuu seexday ilmihii M�Oم ا��� markaasi falku
20
waa magudbe.
Haddiise uu uga gudbo saamaynta falaha
lafalihiisa sida: Wuxuu soo gatay walaalkaa
kitaab ���)ى أ��ك آ�)dا kolkaasi waxaa la yiraahdaa
gudbe.
Dhamaha iyo madhamaha `��<ا�(�م وا�
Falalka madhamaha waxay ku jirtaa weerta
magaca ah iyadoo ka dhigaysa mid waqti cayiman
dhacay ama qaab cayiman u dhacay, waxayna u
dhexeysaa falalka dhamaha iyo qodobada
"xarfaha macnayaalka" ((��� Waana .((أ"�ف ا��
labo koox oo waaweyn kooxda "ahaa" ((آ�ن)) iyo
kooxda "sigtey" ((آ�د)). Waana kuwan soo socda labadoodaba:
Ahaa iyo walaalaheed ��Uآ�ن وأ��ا: Ahaa آ�ن , noqdey iyo "waabereystey" H?� , أnoqdey "barqadsadey" a�-أ , noqdey "socdey"
Mo , noqdey "fiidsadey" a$+أ , noqdey "dhaxay"
sida: Waxaan ku waabereystey anigoo ��ت
caafimaad qaba �=ر�� ^�?� mar marna goor , أ
go'an ma sheegto sida waaberiga ا�)?�ح , fiidka
."oo waxaa lagala jeedaa "noqdey ا��$�ء
"Inta" دام waxaa loo adeegsadaa qaab gooni ah
21
sida: Aqri inta aad firfircoon tahay أ ��أ +� د+�O�T� , waxaana horteeda galeysa "waxa" ((�+)). Erayadan ((aرام، و� ،p)� ،_، زال�ح، ا���)) oo dhan
macnohoodu waa weli. Waa inse hortooda ahaataa
diidmo xaraf ama magac ama fal ama diido iyo
dhawaaqto sida: Weli walaalkaa wuu xanaaqsan
yahay �?-�9 زال أ��ك �+ , weli waad xasuusataa
balankaagii ك�� U ], weli waxaan ahay�r) ذاآ�ا �
dagaal yahan أ�� ��9 ��رح +,�ه�ا . Noqdey ((ر��)) sida: wuxuu noqdey biyihii baraf
��ر ا���ء ���ا.
Ma aha ((6��)) sida: Ma tegayo ���(<+ ^$� , ma
imaanayaan ardada berito د+�# �9ا�P� بCO6 ا��� . Waxaa kaloo jira afar xaraf oo loo adeegsado
diidmada waana ((إن، +�، [، [ت)) sida:
Ma aha walaalkaa socdaale إن أ��ك +$���ا oo la
mida ( إن +$��� أ��ك -إن أ��ك إ[ +$��� ).
Ma nihin gafayaal #�\OA+ #�� �+ oo la mida ( �++� إن ��# +OA\�ن -+� +OA\�ن ��# -��# إ[ +OA\�ن ).
Qof ma jiro Khaalid ah أ"� ����ا ] oo la mida ���� ] . أ"�Wey shalaayeen mana jirto saacad la shalaayo
. ��+�ا و[ت ��L� +>�مSigtey iyo walaalaheed ��Uآ�د وأ��ا: Falalka dhowaanshaha (��ر�Pل ا��� آ�د، آ�ب، :(أ�_dأو: Waan ku soo gaari rabey _Pآ�ت أ�� , roobku
22
wuu di'i rabaa MO�� �Oآ�ب ا��. Falalka filashada (ء� :�$a، "�ى، ا����S :(أ� �ل ا��
waxaa laga yaabaa inuu Eebbe caafimaad ku siiyo
_��T� a$� , waxaa laga yaabaa in dhibka laga ا� أن
qaado ج��<� .ا����S ا� �ب أن Falalka bilaabashada (وع�Tل ا�� �dع، Iwm" :(أ�
S�� ،M، أ�Z، ��أ، ا�?�ى ،X1م، ه�� ،S�@ ،rTأ� "vإ� sida:
Waxay bilaabeen beeraleydii iney goostaan S�@راع ��)�ا� , waxay bilaabeen tartamayaashii iney
ordaan ون� � . ا�?�ى ا��($���Pن
Isbadalka shaqalka erayga u dambeeya iyo
ismabadalka erayga اب وا�?>�ء��wا
Isbadalka shaqalka erayga u dambeeya oo ay ku
xiran tahay halka uu kaga jiro weerta ayaa la
yiraahdaa: اب��wا. Ismabadalka erayga u
dambeeya oo qaab kaliya oo aysan ku xirnayn
halka uu kaga jiro hadalka ayaa la yiraahdaa: ا�?>�ء.
Kordhowga joogtada iyo meelaheeda
W �)1 ا���0رع و+�ا-
Falka joogtada wuxuu noqon karaa mid hadda la
23
joogo iyo mid soo socda, hadduu qaato mid ka
mida xarfaha wax kordhaba (( ))أن، �#، آ�، إذن .
Laba mid ayaa dhacayso mid waxaa la
kordhabayaa ba’da oo ah xarafka u dambeeya
sida: Ma tegayo )1أذه #�( , hadduu yahay falalka
shanta ah halkii la kordhobi lahaa ma qaadanayo
xarafka nuunka: Ma tegeysaan )ه?�اZU #�(.. . Midda
kalena wuxuu noqonayaa xaraf tilmaamaya wax
dhici doona.
Reebka joogtada iyo meelaheeda
W م ا���0رع و+�ا-
Reebka joogtada waxaa la reebayaa xarafka u
dambeeya hadduu erayga yahay kaan isbadalin
sida: Ma uusan socdaalin (���$� ��), waxaa laga
tegayaa xarafka u dambeeya hadduu yahay erayga
isbadala sida: Ha tuurin (م�U ]), waxaana laga
tegayaa nuunka hadduu yahay falalka shanta sida:
Ha daahina (وا��r)U ]).
Gartada iyo lamagartada وا�> �ة ��� ا��
Magac kasta oo loogu yeero wax gaar ah ayaa la
24
yiraahdaa garto sida: Adiga ^أ� , Beyruut وت��� . Magaca aan loogu yeerin wax gaar ah waxaa la
yiraahdaa lamagarto sida: Nin M iyo ina boqor ر
. أ+��Gartooyinka waa toddobo magac uyaalka, magaca
gaarka ah, magaca muujiyaha, magaca xiriiriyaha,
gartada qodobka (ال) iyo haddii loo geeyo garto
iyo gartada dhawaaqtada ah.
1. Magac uyaalka ���0ا�
Magac uyaalka waa sida: Aniga أ�� , adiga "labka"
أ "adiga "dheddig , أ�^ � , labadiina ��)أ� , idinka
, ه� iyada , ه� isaga , أ�(# "idinka "dheddig , أ�(�
labadooda ه�� , iyaga ه� , iyaga "dheddig" X#ه ,
annaga #�� .
2. Magaca gaarka ah �� ا�
Waa magac si gooni wax loogu yeero sida:
Khaalid ���� , Abuubakar � � ��أ , Dimishiq ST+د, Ummu xabiiba �?�?" أم .
25
3. Magaca muujiyaha رة�dwا �Lا
Magacyaalka muujiyaha waa kuwan:
Kuwa labka ah: Kani ذا, labadan #� , ذان iyo ذkuwaasi أو[ء .
Kuwa dheddiga ah: Tani 7ذ , UW �U . labadan , ذي ,
. أو[ء �U iyo #�U , kuwaasiنHalka goobta: Halkan �<ه , halkaasi X�B iyo �X�B . Magacyadan waxay qaataan ha'da soojeedista ه� ((W�?<)ا�)) , waxaan ka ahayn (��B) sida: Kani اZه ,
kuwaasi ء]kه , halkani �<ه� ه.
Muujiyahaasi waxaa gadaal ka raaca kaafka qofka
lala hadlayo xarafkaasi oo qaata kaafka magac
uyaalka keliga, labaadlaha, kooxda, labka iyo
dheddiga sida: Buurtaasi ayaa halkaasi ah ذاكwargeysyadiinan waa kuweenii � �U , ا�,?M ه>�كذا kuwiinan waa wixii aad codsateen , ا�)���� �>� iyo kuwiinan waa wixii aad codsateen آ# +� @�?(#
.ذاآ� +� @�?(�Waxaa kaloo ay qaadataa laamka muujiyahiisu ay
tahay fogaanshaha sida: Halkaasi buurtaasi
agteeda M?,ه>��_ �>� ذ�_ ا� , wargeyskaasi waa
keygii �� ����(ا� _�U. Waxaa loo dhexeysiiyaa magac uyaal soojeedinta
iyo magaca muujiyaha sida: Waa aniga kan ((ه�))
sida badana ه� أ�(� أو[ء waa idinka kuwaasi , ه� أ�Zا
26
waxaa loo dhexeysiiyaa kaafka sidii: Sidaas oo
kale اZ ه.
4. Magaca xiriiriyaha ل�� ا[�L ا���
Magacyada xiriiriyaalka waa laba qeybood:
Qaybta xiriiriyaalka gaarka ah iyo qaybta
wadaaga ah.
B) Xiriiriyaalka gaarka ah:
Kuwa labka ah: Kii يZا� , labadii انZا��iyo #�Zا�� , kuwii #�Zا� , kooxda labka ah a�&ا . Kuwa dheddiga ah: Tii �)ا� , labadii ا��(�ن iyo #�)ا�� , kuwii �UCا�, kooxda dheddiga �=Cا� . T) Xiriiriyaalka wadaaga ah waana shan: Qof #+ , wax �+ , kii |أي , kii ذا , kii ذو 1) #+ , Waxaa loo adeegsadaa wixii garaad leh iyo
waxaan lahaynba sida: Wanaaji qoftii ku nuujisey
_) . أ"$# ��# أر-Eebbana wuxuu ka abuuray xoolo kasta biyo qaar
ka mida waa xamaarato qaarna waa laba lugoodle
qaarna afar lugoodle { ��وا��S�� WX آXM دا�X� +# +�ء ��>�� �T�� #+ #+ ���a�� �T� ر��# و+> #+ ��W<O� a و+>
�a�� �T� أر�:}.
2) �+ , Waxaa loo adeegsadaa wixii garaad leh iyo
waxaan lahaynba sida: Keen wixii aad heyso
27
�>u qeybi ardadaada laba koox N , أ"�0 +� �>�كOك +# ا��<� �+ #��<�Cب .
Waxaa loo adeegsadaa garaadlaha: La , أي| (3
kulan kii aad jeceshahay W)??"أ �}� .���M أ Wuxuu noqdaa magac xiriiriye hadduu ka , ذا (4
hormaro weydiinta ((�+)) ama ((#+)) . @�ء Waxay gaar u tahay lahjada qabiilka , ذو (5
sida: Waxaa yimid kii ku sharfay _+ء ذو أآ�� .
Gartada qodobka ( ال(ا�� �ف �ـ
Magaca gartada wuxuu qaataa oo lagu yaqaan
gartada ((ال)) .
Makordhaha iyo kordhaha �� ا��,�د وا��
B) Magaca ka maran xarafka dheeraadka ah
asalkiisa ayaa la yiraahdaa magaca makordhaha,
wuxuuna u kala baxaa saddax:
1) Makordhaha saddax xaraflaha ah sida: Nin M ر
.
2) Makordhaha afar xaraflaha ah sida: Jacfar ��
.
3) Makordhaha shan xaraflaha ah sida: Geed
28
mirihiisu sidii cambaruudka M��L .
T) Magaca kordhaha waa kan lagu kordhiyo
asalkiisa xaraf iyo wax ka badan: kordhintana waa
laba jaad:
1) In la soo celiyo xaraf ka mida xarfihiisa asalka
ah sida: Jilbaab ب�?� asalkeeda "1�" .
2) In lagu kordhiyo mid ka mida xarfaha
dheeraadka tobanka ah oo ay wada yihiin
xarfahan: (������)�rL) sida: Kulan ع��) asalkeeda ا
":�" .
Alifka gaaban iyo ya'da dhimanaha iyo hamzada
ladheereeyay ص وا����ود�P<ر وا���(Pا��
1) Alif gaabka waa magac kasta oo isbadala oo ku
dhamaado alif sida: Wiilka a)�ا� . Waana alifka iskaroga asalkiisa woowga ah ama
ya'da, tusaale ahaan alifka a)�ا� asalkiisu wuxuu
ahaa ya' oo wuxuu muuqdaa kolkuu yahay kooxda
labada ah sida: Laba wiil ��ن)� , alifkana �( ا�asalkiisu wuxuu ahaa woow sida: Labo ul �(ان� .
2) Ya'da dhimanaha waa magac kasta oo isbadala
oo ku dhamaado ya' sida: Garyaqaanka �+ا���� . 3) Erayga xarfihiisu ismabadalaha ah ee
ladheereyn waa sida: Geel M� . Eraygase
29
xarfihiisu ismadalaha ah ee ladheereeyey waa
magac kasta oo isbadala oo ku dhamaada hamzo
alifka dheeraadka ah ka dib sida: Naag quruxsan
. "$>�ء
Labka iyo dheddigga ��kآ� وا��Zا�� Toosanaha - dadbanaha - xaraf ahaanta -
fasirnaanta
�P�Pا��,�زي -ا��- �Y�ي -ا���< ا��
Toosanaha iyo dadbanaha:
Magaca labka ee dadka iyo xoolaha oo u kala
baxa lab toosane sida wiil مC9 iyo dawaco "lab"
�?�نB. Iyo magaca dheddiga ee dadka iyo xoolaha
oo u kala baxa dheddig toosane sida gabar ^<� iyo ن�Uأ dameerta.
Dheddigga xaraf ahaanta iyo dheddigga
fasirnaanta ي�< :ا����k ا����Y وا����k ا��
Dheddigga xaraf ahaanta waa magac kasta oo
qaata mid ka mida sumadaha dheddiga waana ta'
yarta, alifka gaaban iyo alifka dheer (( �@��ء ا����)ا�
30
waxaase jirta mar , ((وا&�N ا��P)�رة وا&�N ا����ودة
ay muujineyso labnimo sida: Dalxa iyo Zakariye
. "magac nin" @��� وزآ���ء
Dheddiga fasirnaanta waa magac kasta oo qaadan
mid ka mida sumadaha dheddiga sida: Sucaad د� L
.
Sumadaha dheddiga saddaxda ah
:�C+�ت ا�(���r ا�CDث
1) Sumadda koowaad: Ta' yarta waa sida:
Garyaqaanad ��+��+ . 2) Sumadda labaad: Alif gaabka waa sida:
Haraad, haraadsan tahay ن�TO� :aTO� .
3) Sumadda saddaxaad: Alifka dheer waa sida:
Jaale, jaaley tahay ������اء : أ .
Kooxaha iyo xeerarkeeda
�� ا�,��ع وأ" �+
Keliga waa wax hal ah sida darbiga ار� , gabar
ا��labadana waa wax labo ah a<D , أ+� qaran , �(�ةisku mida qoraalka iyo macnaha iyadoo lagu
31
darayo alif, nuun ama ya' iyo nuun sida: Labo
gabdhood ن�U�)�, kooxdana waa wixii labo ka
badan isagoo iskabadalaya qaabkii keliga ama
qaata xarfo dheeraad ah sida: Muuqaal: muuqaalo
��ر: ��رة , guuleyste: guuleystayaal H��ن: ����
iyo gabar: gabdho ت: �(�ة��)� .
Kooxaha waa saddax kooxda labka toosanaha :����L آ�Z+ , kooxda dheddiga toosanaha ��k+ :����L iyo kooxda matoosanaha ��$ U :� .
1) Kooxda labka toosanaha
�: ا��Zآ� ا�$��� Waa wixii ka badan laba oo lagu daro woow iyo
nuun qaabka falaha sida: Kuwaasi waxay isku
raaceen ganacsigooda (��Uر�,U �� ن�P��+ ء]kه) ama
ya' iyo nuun qaabka lafalaha iyo lahaanshaha.
2) Kooxda dheddigga toosanaha ���$ا� ��kا�� :�
Waa wixii ka badan laba oo lagu daro alif iyo ta'
sida: Way aqriyeen ardaydii "dheddig"
dadaalayey (ات�� .(��أت @��?�ت +,(
32
3) Kooxaha matoosanaha ��$ )ع ا���
Koox kasta oo iskabadasha qaabkeeda keliga ayaa
la yiraahdaa koox matoosane sida: Buur: buurar
M??�ل: .
Yaraynta iyo xeerarkeeda W+� "ا�()��� وأ
Magaca loo rogayo qaabka wax yar ((M� �)) ayaa
la yiraahdaa magaca yar. Wuxuuna muujiyaa
yaraanta qaradiisa sida: Kitaab-yar (1��)آ).
Xiriirtada iyo xeerarkeeda �� ا�>$?� وأ" �+
Haddii magac gadaashiis lagu daro sida Dimishiq
(ST+د) ya'da labalaabanta دة�T+ ء�� iyadoo la rabo
inay wax la xiriirto markaasi wuxuu noqonayaa
magac xiriirto sida: Kani waa tolmada reer
Dimishiq (��PT+د � . (هZا �$
Magaca labashaqlanaha iyo laba mashaqlanaha
ا[�L ا��>�ن و��9 ا��>�ن
33
Magacyada badankood waxay qaataan
labashaqlanaha qaababka isbadaladooda oo dhami
isagoo godan ama kordhoban ama hoosdhoban
sida kaasi waa shimbir �=�@ اZه , waxaan arkay
shimbir ا�=�@ ^���Yت waxaan fiiriyey shimbir , رأ�=�@ aإ� . Magacyadase aan qaadan labashaqlanaha waa
sida: Magacyo gaar, astaamo iyo magacyo
xarafkooda u dambeeya yahay alifka dheddigeed
ama yahay qaabka kooxda badan.
Magac faleedka iyo magac magac faleedka
ا��)�ر وا�L ا��)�ر
Magac faleedka iyo magac magac faleedka waa
sida ogaaday ��� ogaansho ���� .
Asalada ت�P)Tا��
Magacyada asalka ah waa toddobo: Magaca
falaha, magaca lafalaha, astaanta u egtada,
magaca barbardhigga, magaca goorta, magaca
goobta iyo magaca qalabka.
34
1) Magaca falaha M���ا� �Lا
Magaca falaha wuxuu sheegaa qofkii sameynayey
falka sida: Ma wuxuu qorayaa walaalkaa
casharkiisii WL1 أ��ك درUأآ�.
2) Magaca lafalaha ل� ا�L ا���
Magaca lafalaha waa sida: Lagaraacay �0وب+ .
3) Astaanta u egtada magaca falaha
M���ا� �L�� ��?Tا�� ��ا�)
Astaanta u eg magaca falaha waa sida: Dabeecad
wanaagga S�Aا� �� . آ�
4) Magaca barbardhigaha M�0�)ا� �Lا
Waxaa lagu qaabeeyaa qaabka ka badan ((M ((أ�sida: Labadiinaba garaad ayaad leedihiin hase
ahaatee deriskaa ayaa kaa garaad badan oo kaa
35
garanaaya وأ��� _<+ aرك أذآ� . آCآ�� ذآ� � #
5) Magaca goorta iyo 6) magaca goobta
ا�L ا�+�ن وا�L ا�� �ن
Magaca goorta iyo magaca goobta waa sida
halkan waxaa ku duugan xoolo وة�Dه>� +��# ا� ,
shalay waxaa tartamayey labo orod yahan 6+أ . +($��S ا� �ا=�#
7) Magaca qalabka �ا�� �Lا
Waxaa loo adeegsadaa magaca qalabka qaabkan
�ل�+. Magaca qalabka waa sida: Fure ح�)�+ . Asalkuna wuxuu ahaa “H)�” oo ah furey.
Falaha magacyada ء��L&ا�����ع +# ا
Waa la godayaa magaca hadduu noqdo fale ama
utaagane fale ama yeele ama sheegto ama magaca
ahaa iyo walaalaheed ��Uآ�ن وأ��ا iyo wixii la
socda ama sheegtada in iyo walaalaheed إن
36
��Uوأ��ا .
Falaha M���ا�
Falaha waa qofkii sameynayey falka sida: Way
aqrisey ardayadii (�?��Oأت ا���).
Utaaganaha falka M���1 ا�=��
Utaaganaha falka waa sida: Walaalkaa wuu
jeexan yahay dharkiisa W��B قX�+ أ��ك . Macne
ahaan waa lafale illeen asalku wuxuu ahaa
waxaad jeexeysaa dharka walaalkaa ب�B ق�أ�^ +� .أ��_
Yeelaha iyo sheegtada �?Aا��?(�أ وا�
Weerta magaca ah waxay ka kooban tahay
yeelaha iyo sheegtada sida: Khaalid waa socdaale
(���$+ ����).
37
Sheegtada (runtii) iyo walaalaheed �?�)إن ( ��Uوأ��اMacnayaalka qodobyada ا&دوات ��� +
Macnayaalka qodobada ا&دوات ��� +: ((Xوأن Xإن)) waxay xoojiyaan weerta sida: Runtii
Zuheyr baa nasoo raacaya, waxaanba runtii kuu
maleeyay socdaale (���$+ _أ� ^<<o ،�<?�(� (إن زه��ا Ayaa ka xoojisan sida: Zuheyr ayaa nasoo
raacaya, waxaan kuu maleeyay socdaale ( زه���)�?>�، o>>(_ +$���ا). ((Xنrآ)) Sidii iyo xoojinta sida: Waxayba
muujiyeen fardooleydii wacdarooyin ineyba runtii
yihiin oo kale socdaalayaal ( ا�,��د a�� ن�L��ا� ^?B�� ا&@�اد�rآ). ((X# و�)) Hase ahaatee iyo xoojin sida: Waxaa
yimid ardadii hase ahaatee waxaa maqan Saliim
( �COب � #���L X� �9=1"�0 ا ), xoojintase waa sida:
Haddii aad iga ogolaan lahayd waan kuu
abaalgudi lahaa, adiguse runtii igama aadan
ogolaan (1,)$U �� _< � ،^\�� � �� ?,)Lا ��). ((^��)) Rabitaanka sida: Haddaad na raaci lahayd
(�<?�(U _)��). ((M �)) Sidoo kale ((XM�)) lagayaabo waa sida:
Dadaal waxaa lagayaabaa inaad ku guuleysato
kolkan (7 ا���ةZه H,<U _� � ��) Marna waxay .(ا
38
noqotaa "si" sida: Shaqee si aad u soosaarato
nololmaalmeedkaada (_U�� 1$ U _� � Mا��). ((])) Diidada sida: Ma jooga nin qolka ( �� M[ ر���Pا�).
Lafalaha magacyada ء��L&ا��>)�ب +# ا
Lafalaha magacyada waa lafalaha dhan, lafalaha,
lafalaha dartiis, lafalaha lajira, lafalaha goorta iyo
goobta, qaabka falka, kalasaaridda, kabaxsanidda,
dhawaaqtada iyo raacdada lafalaha.
Lafalaha dhan S�Oل ا��� ا���
Lafalaha dhan waa sida: Waxaan ordaa aroor
kasta orod ح ��وا�?� Mأ��و آ.
Lafalaha W� ل� ا���
Lafalaha waa sida ma cabin walaalkaa
cabitaankiisii W�ا�d ب أ��ك�T� �� , magac
uyaalkana wuxuu noqdaa lafale sida waan ku
sharfay _)+أآ� , adiga ayaanu ku caabudaynaa ك��إ
39
�? � .
Lafalaha dartiis W� ا��� �ل &
Lafalaha dartiis waa sida waxaan u istaagay
weyneyn dartaada ah _� ]C . ��^ إ
Lafalaha lajira W ا��� �ل +
Lafalaha lajira waa sida waxaa socdaalay
walaalkay aabihiisna hortii W�?� 7��أ�� وأ ���L .
Lafalaha goorta iyo goobta W�� ل� ا���
Lafalaha goorta iyo goobta waa sida waxaan imid
maalintii khamiista qaadiga hortiisa م��"�0ت ا��P-�ا�6��A أ+�م , maalinta khamiista waxay
tilmaantey goorta falka (6��Aم ا���), qaadiga
hortiisana waxay tilmaantey goobtiisa (�-�Pأ+�م ا�). Falkaabyada waxay u kala baxaan rogmatada
.��9 +()�ف iyo marogmade ا��()���
Falkaabyada rogrogmada ��()وف ا���Yا�� sida:
Maalinta khamiista way dhowdahay 6��Aم ا���
40
1���. Falkaab marogmade ف ��9 +()�ف�o sida:
Waxaan imaan doonaa casirka ka dib #+ �0"rL�( � ا��. Falkaabyada goobta ee ismabaddalaha وف�oاذهSida: Aad meeshii aad ka timid 1 :ا�� �ن ا��?>��^�Uأ ��" #+. .�N ه>� Istaag halkan - ه>�X�B - Fadhiiso halkaas X�B 6� . ا#� .أ�# ���Lت؟ ?Halkee usocdaashey - أM� - Ma waxaad nagala hadleysaa kor? #+ �<�� Uأ .�M؟
Kitaabka wuxuu yaalaa kitaab-saarka - دون
hoostiisa ن ا��فا� (�ب دو .
2) Falkaabyada goorta ee ismabaddalaha وف�o :ا�+�ن ا��?>�� Goortada timaadada sida: Hadduu yimaado :إذا
walaalkaa ila socodsii ���?�r� ء أ��ك� .إذا Goortada tagtada sida: Kolkaasi waxay :إذ
ahayd markuu dhacay dhulgariirka :آ�ن ذ�_ إذ و� .ا��ال Wuxuu weydiinayaa goorta maalinta :أ��ن
dagaalka �آ� �$rل أ��ن ��م ا��. |i�: Been ma aanan sheegin weligey |i� ^�Zآ �+ . �# أ� �Ma usameyn doono wax dhaafsasho W :��ض . ��ض
41
Mar aan taagnaa ayuu yimid walaalkaa :��>� و��>��
wuxuu soo galey Khaalid , ��>� أ�� وا�N "�0 أ��ك
mar aanu wadahadleyney ور��)� #�� ��<�� ���� Mد� . "Wuxuu yimid ina boqorkii shalayto �0 :أ+6 . ا&+�� أ+6 �� .�N ر�� أ��� Istaag inta aan tukanayo :ر�X��: Markuu aqriyey waan la dhacney �<?,أ أ��� ���W� . Z<+ ،Z+: Goortada tagtada sida: Fuley ma ahayn tan
iyo intii aan garaadsadey ^�P� Z<+ ^<? �+ . Falkaabyo wadaaga goorta iyo goobta وف�o :+T(�آ� ��+�ن وا�� �نaXأ�: Goormaad timid? �0ت؟" aXأ�:(a)+) goobtaad
fadhiisato waad ku nasan ح�)$U 6�,U aXأ� (#� .(أ�<�: "Xagga" waa iga soo tegey ج +# �>�ي�� ,
wuxuu socdaaley gabaldhicii ا���وب �<� ���L.
"Heysasho" waxaan heystaa toban "diinaar" :��ى
lacag ah ة د������T� Xي�� , wuxuu yimid kolkii
qorraxdu soobexeysey 6�T�0 ��ى @��ع ا�" .
Xagga" xagganaga ayaanu ka barney aqoon" :��ن
{���� ���� #+ 7�<�X��و}.
Qaabka falka ا���ل
Qaabka falka waa sida waxaan la kulmay
42
hooyadaa oo faraxsan (ورة�$+ _Uوا�� ^����) qaabkii
falka waa faraxsan (ورة�$+) qofkii faraxsanaa waa
hooyadaa (_Uوا��) falihii qaabka waa (M���). Waxaa jira jaad kale oo la yiraahdo qaabka
xoojinta آ�kا���ل ا�� sida: Waxaanu kuugu soo
dirney dadka rasuulnimo {]�Lك ��>�س ر�<�Lوأر}.
Kalasaaridda ���)ا�
Kalasaaridda waa sida: Waxaan leeyahay soddon
“kitaab” oo aan jeclahay ( ���� ���>�ي �BCBن آ(��� أ�� ��<��).
Kalasaaraha wuxuu u kala baxaa kalasaaraha
gaarka ah اتZا� ���U iyo kalasaaraha xiriirtada
$?����U ا�> .
B) Kalasaaraha gaarka ah waa sida: Qolka waxaa
jooga labaatan ardey hortooda uu yahay intaasoo
kitaab ah (���)ا آZآ �� .(�� ا���P� ��Tون @��?� أ+�+T) Kalasaaraha xiriirtada waa sida: Anigaa ugu
xoolo badan ]�+ �Dأ�� أآ . Kalasaaraha tirada iyo udhigankeeda د� ���U ا�WU�� :وآ>�
B) Tirooyinka ka bilaabata (3- 9) waxaa lala
dheddigeeyaa tirooyinka labka ah, waxaana lala
labeeyaa tirooyinka dheddiga ah qaababkeeda oo
43
dhan keliga ama lagu daro ama lasocoto sida:
Armaajada waxaa yaala lix wargeysyo ah iyo
toddobo qalimo iyo saddax iyo toban kitaab iyo
shan iyo toban warqado ah iyo siddeed iyo lixdan
buug iyo afar iyo konton kaarar ah ( ^L �ا�Aا� �� ،���Lة ر�T� 6آ(��� و�� �T� �BCBم، وCأ� � ?Lت وC,+
�O� ن د�(�ا وأر�: و��$�ن�)Lو �����Bو�� ). Tirada
tobnaadse waxay leedahay laba qaab: way isku
raacaan tiradiisa haddii lagu daro mid kale sidaad
aragtey saddax iyo toban kitaab, shan iyo toban
warqado ah (���Lة ر�T� 6�� ،���)آ �T� �BCB) wuuse
ka soohorjeedaa markuu keli yahay sida: waxaa
gudbey toban arday ah iyo toban arday "dheddig"
ah (ت�?��@ �Tب و�C@ ة�T� H,�) kowga �"ا��ا iyo
labada ن�<B]ا waxay ku raacaan tirada qaababka
oo dhan. Sidoo kale markaanu leenahay: Maanta
waa toddobo iyo tobankii Rajab �T� :��$ا ا���م ا�Zه1 iyo habeen dambena waa sagaal iyo toban +# ر
� ��TةL�)ا� ��9ا ا���� .
Markii aad aqrineysid tirooyinka waxaad ka
bilaabeysaa xagga midig oo waxaad leedahay
Waxay ka baxeen sanadkii kun sagaal boqol iyo
shan iyo afartankii 1945: �6 وأر�� �<L ءC,آ�ن ا� #� Nوأ� �\� $Uو . T) Waxaa udhiganta tirada erayo
saddax ah oo kala ah: آ� ،#��rا، آZآ. Intaasoo" waxa la adeegsadaa kolkii aad" : آZا (1
44
ka hadleysid tirada ha yaraatee ama ha badnaatee
sida: Waxaan heystaa intaasoo kitaab ah اZي آ�<� Waxaan arkey tuulo hebel iyo tuulo hebel . آ(���
�� . رأ�^ آZا وآZا ��
2) #��rآ (ي�rآ) "Meeqa" waxaa loo adeegsadaa waxa
badan sida: Meeqa kitaab ayaad aqrisey ( #+ #�rآ .(آ(�ب ��أت Meeqa" waxaa loo adeegsadaa laba" ((آ�)) (3
qaab: Weydiin iyo sheegto.
Weydiinta ��+���)L]ا waxaa la adeegsadaa kolkii
aad rabtid inaad ogaato tirada sida: Meeqa lacag
ah ayaad heysataa? (را �>�ك؟�<� .(آ� دSheegtadase ���?A(آ�) ا� waxay sheegtaa waxa
badan sida: Meeqa waano ayaa ku soodhaaftey
oodan kuwaano qaadan! (� )U C� |��U ة�?� � �!).
Kabaxsanida a<D)$ا��
Kabaxsanidda waa sida way faaideen ganacsatadii
Khaalid mooyee (ر إ[ ����ا�,)ا� H�ر).
Qoddobada kabaxsanida ء�<D)L]أدوات ا waa
siddeed: (( � � ] ،6�� ،�d�" ،ا�� ،C� ،ى�L ،��9 ،]نإ )).
Mooyee" waa xarafka kabaxsanida sida badan" :إ[
sida: Ma uusan imaan walaalkaa mooyee ( �0�� �� "Waxayna qaadataa macnaha "ahayn .(إ[ أ��ك
45
((��9)) sida: Haddii ay ahaan lahayd labadooda
"cirka iyo dhulka" Eebbayaal aan ahayn Eebbe
way xumaan lahayd labadoodaas { ]إ ���h ����� آ�ن ���U�$�� WXا��}. Waxayna qaadataa macnaha "hase
ahaatee" ((# �)) sida: Kuguma aan soodejin
Qur'aanka inaan kugu dhibno hase ahaatee waano
qofkii cabsanaya { ،aPT)� نh�P��>� ���_ اآ�ة +� أ�ZU ]إaTA� #��}.
Ninkan ma xuma, wuxuu leeyahay :��9 و�Lى
astaamo aanan ahayn waxaan kuu sheegey ( اZه���ت �Lى +� ذآ�ت W� ،ء�L ��9 M waxayse ,(ر
qaadataa macnaha "mooyee" ((]إ)) ee kabaxsanida
sida: Waanu fahamney casharkii aan ka ahayn
Naziir (��Z� ��9 ا��رس �<���). �d�" �+ ،ا�� �+ ،C� �+: Erayadan haddii ay lasocoto
(�+) waa in lakordhobaa: Way aqrinayaan ardadu
waxaan ka ahayn laba iyaga ka mida ( �+ بCOأ ا��P���<+ #�<Bا ا��).
� �ن ] ،6��: Sida: Waxaa socdaaley reerkii aan ka
ahayn Amiirka (��+&م ��6 ا�Pا� ���L) ama ( ن� � ] .(ا&+��((���)) Waa sidii kabaxsanida sida: Axmed waa nin
deeqsi ah fulay inuu yahay mooyee ( Wاد ��� أ��أ"�� ?�ن)
46
Dhawaaqtada ا��>�دى
Dhawaaqtada waa sida Khaalidow � ����� ,
Cabdullaahiyow ا� �?� �� mar walbana waa , أ
lakordhobayaa ka dib qodobka dhawaaqtada.
Haddiise magacu aanu isbadalin sida caadiga ah,
wuxuuna ahaanayaa sidiisii hore sida: Siibawayh-
yahow W��?�L �� , kanow اZه �� . 1) Xarfaha dhawaaqtada ا�>�اءأ"�ف waa siddeed:
waxayna noqdaan dhawaaqtada dhow (أي) iyo (أ)
sida: Khaalidow, walaalkeeyow (أ����، أي أ��) iyo
��، h ،hي، أ��، ه��)))) waxayna noqdaan dhawaaqtada
fog iyo (وا) waxay noqotaa gaar ahaan baroordiiqa
sida: Alla madaxeey ( Lوارأ � ).
(��): Waa tan ugu muhiimsan oo waa dhawaaqtada
dhow, fog iyo gargaarsashadaba sida:
Hantiilayaalow saboolka gaajada uga gargaara ( �� iyo baroordiiqa sida: Alla (�9�>��ء ����Pاء +# ا�,�ع
madaxeey (�Lرأ ��) iyo Alla Eebbow (�أ ��).
Meelaha lahaanshaha magaca �L]ا �+�ا-:
Lahaansho ayuu noqonayaa magacu hadduu ka
horreeyo xarafka meeleeyaha ama lagu daro
magac hore.
47
Xarafka meeleeyaha ا�,� �����ف
Xarfaha meeleeyaasha waa toban iyo toddobo
xaraf:
. ،#� ،aم، رب، ا�?�ء، +#، إ�Cا� �ف، ا� ،�� ،a���d�" ،ا�� ،C� ،�$Pء ا��U ،�$Pواو ا� ،Z<+ ،Z+ ،a)"
Waxaan ku soo sheegnay saddaxda ugu dambeeya
casharkii kalasaaraha ء�<D)L]ا ��?+ waana kuwan
macnahooda xarfaha afar iyo tobanka dhiman:
Kudhejinta "toosan" sida: Waxaan qabtey : ا�?�ء (1
gacantaada (أ+$ ^ ���ك), ama dadban sida: Waxaan
soo dhaafey gurigaagii (رت ��ارك�+), caawinta
sida: Waxaan ku cuney qaaddo (�P ,(أآ�^ �����wacnaanta sida: Gardaradaada darteed ayaan
kaaga goostey (^ @�� _��Y�), udhiganta sida:
Uqaado kitaabka buugga ama lacag ( �)����� ا� (�ب Z� badalka sida: Alla yaa iigu beddelo ,(أو ���>�ر
xoolihiisa caafimaad (����� W���� W� ^��), falkaabka
sida: Waxaan soodhaafey Dimishiq habeen ( رت�+M����� ST+��), lasocotada sida: Bax adoo nabad ah
dhaarta sida: Waxaan ku dhaartey ,(اذهC$� 1م)
Eebbe (��� ^�$أ�). �U: Ta'da dhaarta iyo woowgeedaء ا�P$� وواو7 (3 ,(2
sida: Waxaan ku dhaartey Eebbe (��U), woowgana
48
sida: Waxaan ku dhaartey Eebbe (وا�).
Sidii sida: Wuxuu u ciyey sidii libaaxii :ا� �ف (4
(�Lrخ آ��).
Ugaar ah sida: Eebbaa mahadda iska leh :ا�Cم (5
u" sida: Waxaan u soo noqdey" ,(ا���� �)
gurigeygii (ت ��اري��), noqoshada sida: Waxay
udhiseen iney burburiyaan (اب�A�� ا�<�), falkaabka
sida: Sooma "bisha" aragtideeda (W)���+�ا ��ؤ),
gargaarsasho sida: Hantiilayaalow (9>��ء�� ��), layaabka sida: Heersare! (�و���� ��!). 6) #�: "Ka" sida: Waxaan ka socdaaley Beyruut
kadib sida: Xoogaa yar kadib wey ,(�Lت �# ���وت)
shalayn doonaan {#�+د�� X#�?(�� M��� ���}.
7) ��: Falkaabka toosan sida: Waxaan joogey
Ramadaankii Dimishiq (ST+أ��^ �� ر+�0ن �� د), dadban sida: Waxaa idinkugu sugnaadey qofkii
qof dila in ladilo nolol {ص "��ة�(P�و� � �� ا}.
Darteed sida: Waxay u gashey cadaab naag
mukulaal ay xirtey darteed (( �>�ر ا+�أة �� ه�ة د��^ ا��)$?")).
8), 9) Z<+و Z+: Tan iyo sida: Lama aanan hadlin tan
iyo saddax maalmood (م�� .(�� أآ��BCB Z<+ W� أ10) #+: Bilaabashada "ka" sida: Waxaan ka baxay
guriga (ت +# ا��ار�L), qaar sida: Bixiya wixii aad
jeceshihiin ( �U?�نأ���Pا +�� ), caddaynta sida: Wixii
xoolo ah ood heysato keen (7�0"r� ك +# +�ل�<� �+),
49
beddelka sida: Wax kaaga tarimeyso doodda runta
(�\�d ا�,�ل +# ا�)�ق _�<�� ]), darteed sida: Dadaal
xumadaada darteed ayaad ku jabtey ( ك��(PU #+ .(�$�ت
11) aإ�: "Tan iyo, ku" Dhamaadka sida: Waxaan
soojeedey tan iyo waaberigii (�,�ا� aت إ���L).
Xagga �<� sida: Aqriska ayaan ka jeclahay
xaggeyga hadalka (�� .(ا��Pاءة أ"1 إ�� +# ا��� Lagayaabo sida: Waxaa lagayaabaa inuu :رب (12
dhibnoo yahay (�<� ذk+ رب).
13) �a� : Kor "toosan" sida: Kitaabka wuxuu kor
saaran yahay kitaab-saarka (ا��ف a�� ب�) ا�) ama
dadban sida: Abaal ayaad igu leedahay ( ��� _�M0�), darteed sida: Wuu isharfey wixii aan u
sameeyay darteed (W� � �� a�� �<+أآ�), lasocotada
:+ : Waan ku jeclahay caajisnimadiisa ( a�� W?"أW�$آ), inkastoo sida: Waan ku jabey heshiiskii
inkastoo aanan ahayn rajolaawe ( a�� �P�(ت ا��$�6=�� .(أ�� ��9 14) a)": Dhamaadka "tan iyo" sida: Waxaan
soojeedey tan iyo waaberigii (ح�?(ا� a)" ت��L),
darteed "si" waxay la macno tahay laamka �اد��+�� "sida: Dadaal si aad uguuleysato ( a) ا�Cم)ا .(U��ز
50
Lahaanshaha labada magac ���-w�� �,ا�
Lahaanshaha waa labo magac oo isla socda sida
iikeen kitaabka Saciid iyo qalin qoriga ( ب�)أ"0� آ �� و��� "?�L).
Lahaanshaha waa laba jaad: Lahaanshaha
meeleeyaha iyo lahaanshaha erayga:
Lahaanshaha meeleeyaha ���< :اw-��� ا��Lahaanshaha meeleeyaha waxay qaadataa mid ka
mida saddaxda xarfaha meeleeyaha:
Waxay tilmaantaa lahaansho ama ugaar ah ا�Cم (1
sida: gurigeygii = guri keygii ( دار ��= داري ).
2) ((#+)) Waxay tilmaantaa caddayn sida: ushan
waa geedka Khayzaraan ( ه7Z �)� = ه7Z �)� ��ران .(+# ��ران3) ((��)) Waa falkaab sida: Waxaa iddaaliyey
soojeedkii habeenkii iyo ilaalinta beeraha ( �<? Uأ�� ا�L ل�Pا�� �Lو"�ا M�� = �� �Lو"�ا Mا��� �� ��L
.(ا���PلLahaanshaha erayga ��Y�ا�� ���-wا: Lahaanshaha erayga waa sida: Waxaa isoo
dhaafay nin madaxiisa daboolnaa M+�X �� ر )�ب ا��أس+ .
Raacdooyinka :�ا�(�ا
51
Hadduu raaco erayga isbadalka erayga ka
horeeyay ayaa la yiraahdaa raacdo :��U . Raacdooyinka waa shantan: Xoojinta ا�(�آ�� , tilmaamaha ^ fasirtada , ا� la socotada NO , ا�>
. �NO ا�?��ن la socotada caddaynta , ا�?�ل
1- Xoojinta ا�(�آ��
Xoojinta waa eraygii oo la soo celiyey mar kale
sida: Waa la heshiiyey waa la heshiiyey �U �P�H�(ا� �U �P� H�(ا�.
2- Tilmaamaha ^ ا�>
Tilmaamaha wuxuu sheegaa qofka yimid wuxuu
yahay sida: Waxaa yimid Khaalid gabyaagii
���T�0 ���� ا�" .
3- La socotada NO ا�
La socotada waxay wada socodsiisaa laba eray
iyadoo ka dhigaysa isku shaqal ama reeb sida:
Waxaa aqriyey ardadii "labka" haddana ardadii
52
"dheddigga" ka dibna ilmihii �B ت�?��O��� بCOأ ا��� .ا&@��ل Xarfaha la socotada waa sagaalkan soo socda:
Iyo" waa sida: Waxaa socdaaley Axmed" :ا��او (1
iyo Saliim (���Lأ"�� و ���L).
Ka dib" waa sida: Waxaa socdaaley" :ا���ء (2
Axmed ka dibna Saliim (���$� ��"أ ���L).
3) �B: Dabadeed waa sida: Waxaa socdaaley
Axmed dabadeed Saliim (���L �B ��"أ ���L).
4) a)": "sidoo kale" sida: Waxaan cuney
malaaygii sidoo kale madaxiisii a)" � �$أآ�^ ا���Lرأ .
Ama" sida: Waxaa wanaagsan inaad isku" :أو (5
mashquulsid aqriska ama ciyaaraha M�TU أن #$�� �-�� .��$_ ����Pاءة أو ا�� Mise" sida: Ma adigaa guuleyste mise" ((أم)) (6
walaalkaa? أم أ��ك؟ H . أأ�^ ا�>�7) M�: "Ee waa" sida: Ma socdaalin deriskaa ee
waa adeegahooda ����ا�_ �M ��د+ ���L �+ . 8) # �: Hase ahaatee sida: Ma socdaalin ardadii
hase ahaatee qof ka socdey iyaga ( بCOا� ���$� ���� .(� # وآ��9) ]: Ma aha sida: Waxaa guuleystey Maxamuud
ee ma aha Saliim (���L ] د���+ H,�).
53
4- Fasirtada ا�?�ل
Fasirtada waa sida: Martigaaga maanta waa
deriskaaga Khaalid ���� رك� .-��_ ا���م
5- Lasocotada caddaynta ا�?��ن NO�
Lasocotada caddaynta waa sida: W �ء ���� ا�(����| + .أ�� ز�� ���ان
Xarfaha macnayaalkooda ��� "�وف ا��
Ka hadalka xarafka ا���ف a�� مC ا�
Xarfaha oo dhami waa ismabadalayaal ��<?+
wayna yar yihiin oo kama badna tiradooda
siddeetan. Waxaana loogu yeeraa xarfaha
macnayaalka, sidoo kale xarfaha alif ba'da وف�" .waxaa loogu yeeraa xarfaha aan isbadalin ا��,�ء
Xarfaha macnayaalkooda waxay u kala baxaan
shan qaybood: hal xarafle, laba xarafle, saddax
xarafle, afar xarafle, iyo shan xarafle. Hal
xarafluhu waa saddax iyo toban xaraf waxayna
kala yihiin: Hamzada, alifka, ba'da, ta'da, siin, fa',
kaaf, laam, miim, nuun, ha', woow iyo ya'.
54
Alif gaabka waxaa loo adeegsadaa :(ا���ة)
weydiinta, isla simidda iyo dhawaaqtada sida: Ma
dhow yahay mise wuu fog yahay waxa la idiin
yaboohay {��ون�U �+ �� waa isugu mid ,{أ���1 أم �
iyaga haddaad u digto iyo haddaadan u digin
rumeyn mahayaan { ��UرZ�أأ ��أم �� Z<Uره� [ و�Lاء ����k+>�ن} iyo deriskeenayahey annaga labada ah
waxaanu deggannahay halkani �<ن ه� ه���P+ إ�� �<Uر� .أ(N�&ا) Kaalmada, layaabidda, baroordiiqqa, kala
qaybinta labada nuun, sumadda laboodlaha sida:
Alla Yaziidow waxaan kaa filayaa inaan kaa heli
doono saddaqo (�� M�� M+� ا��� ��), maxaa biyo ah
oo maxaa cows ah! !�?T� ���� +�ءا و :Dhejinta, darteedda, dhaarta, kaalmada sida (ا�?�ء)
Waxaan qabtey walaalkey ��r� ^ $+أ , ka
bixitaanka balamohoodii ayaanu naxariista uga
fogeyney {�ه�< � ����D�+ ��0P� ��?�} ,
Dheddiga, dhaarta sida: Waxay tiri xaaskii (ا�(�ء)
mudanaha {� ا+�أة ا� ���}, waxaan ku dhaartay
Eebbe runtii Eebbaa naga kaa doortay { �كBh �P� WX���U�<��� WXا��}.
( $�#ا� ) Timaadada sida: Waxaa kuu muuqan
doonto (maalin ka mid ah) maalmaha waxaadan
ogeyn Cه� .L(?�ي �_ ا&��م +� آ>^
Isku xigidda, ku xiran sida: Madaxweynaha (ا���ء)
55
waxaa u soo galey aqoonyahanadii ka dib
madaxdii ء ��&+�اء��� haddaad , د�M �>� ا���A�� ا�
jeceshihiin Eebbe waa inaad isoo raacdaan { �)<إن آ��� ?XU�� WXن ا���|?�U}. Waxay noqotaa xaraf dheeraad
ah iyadoo erayga qurxineysa sida: Qaado toddobo
oo kaliya iP� � ?L Z�.
�� ا Sidii sida: Aqoonta waa iftiin oo kale (ا� �ف)�إنkaasi waxaa (idin kugu) sugan waano { X , آ��>�ر waxay noqotaa xaraf dheeraad ah , {�� ذ�_ � ?�ة
sida ma jiraan wax la mid ah {�ءd W�D�6�� آ}.
:Fartada, bilaabidda, dhaarta, u goonida sida (ا�Cم)
Ha bixiyo xoololow xoolihiisa { #+ � L ذو S�<��W) L}, jannada (beerta) waxay gooni u tahay
kuwa maqla (Eebbe) #� =�O�� �<,ا�. :Waxay tilmaantaa kooxda labka sida (ا����)
Waxaad ahaydeen kuwa islaweyn adduunka { ��� {آ>(� U$( ?�ون �� ا&رض
Ka tegin iyo xoojinta sida: Wuxuu igula (ا�>�ن)
dardaarmey tukashada {ةCX(��� ���� iyo {وأو
waxaanu qaban foodiisa {����<��� � �$<�}.
Hadal istaajinta sida: Maxaa ugu wacan W�� (ا���ء), isaga 7�� kaliya (إ��) magac uyaalka isaga waa إ
hase ahaatee ha'da ka dambeysa waxay
sheegeysaa qof maqan.
Kooxda, sii wadida, qaabka, lasocdaha iyo (ا��او)
dhaarta sida inaan idiin caddayno oon ku sugno
56
ilmagaleenada wixii aan doono { �� |�P�و � � #��?<� waxay ka baxeen guryahooda ,{ا&ر"�م +� �T�ء
iyagoo kummanaan ah {ره� وه� أ��ف���ا +# د��},
iyo waxaan ku dhaartey Tiinka iyo Zaytuunka
�(�ن}Xوا�(��# وا�} "labadan geed ma aha geedaha ay
soomaalidu u taqaano Tiitiinka iyo Zeytuunka ee
waa laba geedoo kale oo magacyadooda uun baa
isku mid noqday".
. إ��ي Hadlaha sida aniga (ا���ء)(��=�<Dأ+� ا�) Laba xarafluhuna waa lix iyo labaatan
waxayna kala yihiin aa, iz, al, am, an, in, aw, ay,
ii, bal, can, fii, qad, key, laa, lam, lan, low, maa,
muz, min, haa, hal, waa, yaa iyo nuunka culus.
(h) Dhawaaqtada sida Cabdullaahiyow ا� �?�h . .Isla markiiba iyo kolkii (إذ)
Qodobka gartada "ka" sida: Wuxuu idiin la (أل)
yimaado rasuulka qaata {7وZA� ل�LXآ� ا���Uh �+و}.
Mise sida: Ma dhow yahay mise wuu fog (أم)
yahay waxa la idiin balanqaaday { �+ �� أ���1 أم � .{�U��ون
Fasirtada "in" sida: Inaad soontaan ayaa idiin (أن)
wanaagsan {� � ��� ا�+�(U وأن}.
Shardiga "haddii" sida: Haddii aad naxariisato (إن)
waa laguu naxariisan إن �"�U �"�U .
. �Z هZا أو ذاك Ama sida: Qaado kan ama kaas (أو)
Dhawaaqtada iyo fasiridda sida (أي)
57
iBarbaariyaheygow أي رب , kaasi waa casjad
yacni dahab 1ا �$,� أي ذهZه.
Haa sida: Waxay ku weydiinayaan ma (إي)
dhabbaa waxaad dhahdaa haa waxaan ku dhaartey
iBarbaariyaheyga ee runtii waa dhab { _��\?<)$�و�S�� WXإي ور��� إ� M� �ه �S"أ}.
(M�) "Ee waa" sida: Ma bixin Khaalid ee waa
Yuusuf NL�� M� ���� 1ذه �+ . (#�) "Ka" sida: Waxaan ka baxay magaaladii
�# ا�?�� �� .
(��) Falkaab, lasocotada iyo darteed: Magaalada
waxaa jooga tuugo ا�?�� �)�ص �� , (��) Runtii iyo lagayaabo sida: Runtii waxaa
liibaaney {H��أ ��}.
. آ� U>���ا Si" sida: Si aad u gaartaan" (آ�)(]) Diidada, dheeradka iyo diidmada sida: Ha ka
quusanina naxariista Eebbe {WXا�� �ا +# ر"��O<PU ]},
maxaa kuu diidey inaad tukatid {�,$U ]أ _ <+ �+}
iyo xoolana ma bixiyo mana tukado { ]ق وX�� C�aX��}
(��) Diidmada joogtada sida: Lama dhalin waxna
ma dhalo "Eebbe" {������� و�� ��}.
(#�) Diidmada joogtada iyo timaadada.
(��) Shardiga "haddii" sida: Wuxuu jecel yahay
midkood hadduu noolaan lahaa kun sano { ��د| أ"�ه��<L N�أ �X� � ��}.
58
(�+) Diidmada sida: Kani ma aha dad { Zا ��Tا+� ه }.
(Z+) Tan iyo sida: Lama aanan hadlin tan iyo sanad
�<L Z+ W)آ�� �+ . (#+) Bilaabidda "ka", qaar .
Soojeedinta waxaana qaata magacyada (ه�)
muujiyaha sida: kan اZه iyo tan 7Zه magac
uyaalada waa aniga kani اZ�rه iyo waa idinkii
�rه�) iyo weerooyinka sida: War saaxiibkaa ayaa
taagan iridda ب�?��� _?"�� .ه� إن
(Mه) Weydiinta sida: Waagii ma beryay ? :�@ Mه ا�>��ر؟ Baroordiiqa (وا)
(��) Dhawaaqtada, baroordiiqa iyo soojeedinta sida
dadow ((ا�>�س ���r�)), (���PDا�>�ن ا�) Waxaa qaata falka laxoojinaya sida:
Waa la xiri {X#<,$��} sideedaba ma qaadato
tagtada.
(��BCDأ+� ا�) Saddax xarafluhuna waa labaatan iyo
shan waxayna kala yihiin aay, ajal, izaa, izan,
alaa, ilaa, amaa, inna, anna, ayaa, balaa, zumma,
jalal, jayri, khalaa, rubba, sowfa, cadaa, calla,
calaa, laata, layta, munzu, nacam iyo hayaa.
Dhawaaqtada (hي)
(M Haa (أ
Islamarkii sida: Haddii ay ku dhacdo xumaan (إذا)
oo ay gacantooda ku keensadeen islamarkiiba waa
59
kuwa rajadhiga { \��L ��?(U إذا ه� وإن ����� أ +X�� ��� ���O<Pن}.
.Sidaas darteed (إذن)
"Soojeedinta "hooyaay (أ[)
(aإ�) Dhamaadka "ku" .
"Soojeedinta "miyaa (أ+�)
"Xoojinta "runtii (أن)
(Xإن) Xoojinta sida: Runtii Eebbe ayaa wax walba
awooda { � WXا�� X�إن�a� آd �M�ء �� }, kaliya ��Xإ� sida
waxaa kaliya oo waano qaata inta garaadka leh
�(ZآX� أو�� ا&�?�ب} ��Xإ�}.
(�� Dhawaaqtada (أ
(a��) Warcelinta "haa"
(�B) Dabadeed sida waxaa baxay dhalinyaradii ka
dibna odayaashii خ��ج��Tا� �B ن�?Tا�
(M�) Warcelinta "haa" oo kale
(��) Warcelinta "haa" sidoo kale
(C�) Ka baxsanida "ka ahayn"
.Lagayaabo (رب)
�Lف Timaadada sida: Wuu arki doonaa (�Lف)��ى "Ka baxsanida "ka ahayn (��ا)
(XM�) Laga yaabo
(a��) Korka iyo lasocotada
Diidmada ma aha ([ت)
(^��) Filasho "tollaay"
60
(Z<+) Tan iyo sida: Lama aanan hadlin tan iyo
sanad �<L Z<+ W)آ�� �+ . (� �) Warcelinta "haa"
Dhawaaqtada sida: Na Barbaariyeheenow (ه��)
noo naxariiso �<�"ار �<X�ه�� ر
Afar xarafluhuna waa shan iyo toban (وأ+� ا�������)
waxayna kala yihiin izmaa, allaa, illaa, ammaa,
immaa, xaashaa, xattaa, ka'anna, kallaa, laakin,
lacalla, lammaa, lowlaa, lowmaa iyo hallaa
. "Shardiga "haddii (إذ+�)
(X]أ) Ku boorinta.
Ka baxsanida "ka ahayn" sida: Cudur kasta (إ[)
wuxuu leeyahay daawo waxaan ka ahayn geerida
. � M داء دواء إ[ ا���ت Miyaa sida: Kuwii rumeeyey miyaa iyagu (أ+�)
way og yihiin runtii inuu dhab yahay { ا�<+h #�ZXا� �+r�|S��ا WX���ن أ� ��}.
.Ama (إ+�)
(�d�") Ka baxsanida "ka ahayn"
(a)") Tan iyo intii sida: Tan iyo intii waaga ka
baryayo {�,��ا :�O+ aX)"}.
.Sidii (آrن)
(Cآ) Sidaas ma aha.
(# �) Hase ahaatee sida: Ma istaagin Zeyd hase
ahaatee Camri buu ahaa و��� # � �� +� ��م ز
(M �) Laga yaabo sida: Waxaa laga yaabaa hawada
61
iney isbadasho ل�) � M ا�,� � . (���) Diidmada joogtada
(]��) Ku boorinta.
(�+��) Ku boorinta.
(Cه) Ku boorinta.
(��L��Aأ+� ا�) Shan xarafluhuna waa hase ahaatee
sida: Ma aydan dilin hase ahaatee ee Eebbaa dilay
{ PU ������)� WXا�� X# ���ه� و) }.
[ و� � و��a وإي Xarfaha warcelinta (أ"�ف ا�,�اب) وأM وM� و�� وإن
�� و��� و�# و+� و[ Xarfaha diidmada (أ"�ف ا�>��) و[ت
إن وإذ+� و�� و��[ و��+� Xarfaha shardiga (أ"�ف ا��Tط) وأ+�
( ف ا�(���0أ"� ) Xarfaha ku boorinta Cأ[ وأ[ وه و��[ و�� +�
(��أن وأن Xarfaha magac faleedka (ا&"�ف ا��)�ر وآ� و�� و+�
ا�$�# و�Lف وأن Xarfaha timaadada (أ"�ف ا[L(P?�ل)Mوإن و�# وه
(W�?<)أ"�ف ا�) Xarfaha soojeedinta �� أ[ وإ+� وه� و( �آ��أ"�ف ا�( ) Xarfaha xoojinta إن وأن وا�>�ن و[م . ا[�(�اء و��
Isbadalka shaqalka erayga u dambeeya ee
62
weeraha M�,إ��اب ا�
Weerta eraybixinta naxwaha waxa weeye wixii ka
kooban sheegtada �<$+ iyo yeelaha Wإ�� �<$+
haddii ay tahay weer dhan sida: Wuu cuney
ilmihii (M�Oا� Mأآ) ama aysan ahayn weer dhan
sida: Haddaad dadaasho (��),U إن). Weerta falka iyo tan magaca ah ���L]وا ��� :ا��Weerta ku bilaabata fal sida: Waxaan aqriyey
casharkeygii (�Lأت در��) waxaa la yiraahdaa weer
fal.
Weerta aan ku bilaabanna fal waxaa la yiraahdaa
weer magac sida: Ma aha walaalkaa socdaale ( �+ .(أ��ك +$���ا
ا���� � ا�Zي �> �(U W(� ا�)����ت
Waxaa mahad iska leh Eebbe kaa soo galadiisu ku
dhammaadaan wanaagyaalku