TC

I . KUZEY ATLANTK SAVUNMA PAKTI-NATO

1. NATO :NATO deyimi ngilizce olarak ;

NORTH ATLANTC TREATY ORGANZATON szcklerinin ksaltlmasndan ortaya kmtr. Trke karl KUZEY ATLANTK SAVUNMA PAKTIdr.

Kuzey Atlantik Andlamas,buna taraf lkeler arasnda eitli ynlerden ibirliini ngren bir rgtn anayasasdr.

Kuzey Atlantik Antlamas, politik ve askeri g kullanarak bar ve zgrlklerini muhafaza etmek isteyen bamsz lkelerin imzalad bir antlama,NATO ise yelerinin bamszlklarn muhafaza ettikleri hkmetler aras bir rgt, bir savunma paktdr.

2. KURULU SEBEB VE AMACI :

Kuzey Atlantik ttifak (NATO); kinci Dnya Sava sonrasnda Avrupa ktasndaki g dengelerinin bozulmas ortaya kan boluun, Sovyetler Birlii tarafndan doldurulmaya teebbs edilmesi zerine oluturulmu bir ittifaktr.ttifak, 12 lkenin gvenlik ve toprak btnlklerini mtereken salamak maksadyla, 4 Nisan 1949 da Washingtonda kurulmutur. ttifakn balangtaki yeleri; ngiltere, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg, Amerika Birleik Devletleri, Kanada, talya, zlanda, Danimarka, Norve ve Portekizdir.

ttifaka, 18 ubat 1952de Yunanistan ve Trkiyenin, 9 Mays 1955de Federal Almanyann, 30 Mays 1982de spanyann, son olarak 12 Mart 1999da Polonya, ek Cumhuriyeti ve Macaristann katlmas ile ye says 19a kmtr. Ancak Fransa ve zlanda NATOya Askeri adan ye deildir.

ye lkeler bar ve gvenlii korumak iin mterek savunma ve gayretlarini birletirmeyi taahht etmektedirler.

Kuzey Atlantik Antlamas bir giri blm ve 14 maddeden olumaktadr. Antlamann nsznde,ye lkelerin bar ve gvenlii korumak iin mterek savunma ve gayretlerini birletirmeyi taahht ettikleri bildirilmektedir.Askeri bakmdan en nemli hkm 5 nci madde tamaktadr.

NATOnun 5 nci maddesine gre;

ye lkeler NATO yesi lkelerden birine yaplacak dmanca bir saldry hepsine yaplm kabul edecekler ve bibirlerinin savunmasna, silahl g kullanmak da dahil olmak zere katkda bulunacaklardr.

NATOnun hukuki temeli Birlemi Milletler Anayasasnn 51 nci maddesine dayanr. Bu madde; baz lkelerin ortaklaa gvenlik amacyla blgesel savunma dzenlemelerini kurmalarna imkan verir.

lkeler bu savunma eylemlerini Birlemi Milletler Anayasasnn 51 nci maddesindeki hakl bireysel veya ortak savunma ilkesine uygun olarak yrtrlerken alacaklar her tedbiri BM gvenlik Konseyinin Bilgisine sunup, bar ve gvenliin yeniden kurulmas zerine eylemlerini bitireceklerini kararlatrmlardr.3. NATONUN TEKLATI

a. Genel:

NATO, hem politik hem de askeri bir ittifaktr. Bu nedenle ittifakn tekilat yaps iki ana blmden oluur. Tekilatn en yksek politik ve askeri organ, Kuzey Atlantik Konseyidir.19 ye lke konseyde eit sz hakkna sahip olup burada kararlar oy birlii ile alnr.

Konsey genelde Dileri Bakanlar dzeyinde senede iki defa toplanr. Konseyde yelerin daimi olarak temsili, her lkeden Bykeli dzeyinde atanan personel ile salanr.konsey Savunma Bakanlarnn bir araya gelmesiyle toplandnda Savunma Planlama Komitesi adn alr. Konsey bazen Devlet ve Hkmet Bakanlar dzeyinde de toplanabilir. Bu tr bir toplant NATO Zirvesi olarak tanmlanr.

b. NATOnun Askeri Yaps:

ye lkelerin Genelkurmay Bakanlarndan veya onlar adna daimi grev yapan temsilci askeri personelden oluur. Konseye kar sorumlu olan Askeri Komite, ittifakn en st dzeyindeki askeri merciidir. Konsey, Savunma ve Planlama Komitesine askeri konularda bilgi salar ve nerilerde bulunur.

c. Byk NATO Komutanlklar :

NATONUN halen Askeri Komiteye bal Atlantik Mttefik Komutanl ve Avrupa Mttefik Komutanl olmak zere iki byk komutanl bulunmaktadr. Ayrca Kanada ve ABD Blgesel Planlama Guruplar da mevcuttur.

Savunma Planlama Komitesinin 12 Mays 1992 tarihli kararyla; CINHAN adyla bilinen Man Mttefik Komutanl,tekilat ve sorumluluk sahas tadil edilerek 1 Temmuz 1994 tarihinden itibaren AFNORTHWEST adyla Avrupa Yksek Komutanlna balanmtr.

Avrupa Mttefik Komutanl (Allied Command Europe ACE)nn sorumluluk sahas;kuzeyde Norvein kuzey burnundan Akdenizin kuzey kylarna;batda Atlantik Okyanusundan Trkiyenin dou snrlarna kadar uzanr. SHAPE adyla anlan karargah,Belikann Mons ehrindedir ve komutan SACEUR olarak bilinir.

SACEUR un ana ast komutanlklar ise;Kuzeybat Avrupa Mttefik Komutanl AFNORTHWEST, Merkezi Avrupa Mttefik Komutanl AFCENT ve Gney Avrupa Mttefik Komutanl AFSOUTH dur.

AFSOUTH (Gney Avrupa Mttefik Komutanl) nn kuruluu da yledir:

(1)LANDSOUTH: Bir talyan Generalin komutasnda talyann savunulmasndan sorumludur.

(2)LANDSOUTHEAST: Karargah zmirde olup,bir Trk Generalinin

Komutasnda Trkiyenin savunmasndan sorumludur.

(3)AIRSOUTH: Gney Blgesi Hava Komutanldr.

NATOnun komutanlk yaps; gelien durum ve artlara uygun olarak deiiklie ak bir zellik arz eder.

4. NATONUN TEMEL GREVLER

NATO bilindii gibi Varova Pakt lkelerinden gelebilecek bir tehdide kar yelerini korumak maksadyla kurulmutur. Gelien durum ve artlara gre kendini yenilemekte, gerekirse politik ve askeri g kullanarak ye lkelerin gvenlik ve zgrlklerini garanti altna almaktadr.

Grevleri arasnda stratejik dengeyi salamak ve korumak, sabit bir gvenlik a oluturmak, diyalogu salamak, ibirlii yapmak, savunma potansiyelini muhafaza etmek vardr.

5. NATONUN PRENSPLER

a. ttifak savunma amaldr.

b. Caydrma iin yeterli bir gc muhafaza etmek esastr.

c. yelerin toprak btnl ve bamszl garanti edilerek dnya barna katk devam ettirilir.

d. ye lkelerden birine yaplan tecavz, tamamna yaplm kabul edilir. (5 nci madde)

e. ttifak, Avrupada Amerikann konvansiyonel ve nkleer askeri varln zaruri sayar.

f. NATO savunmasnn kolektif tatbikat, ibirliine ve entegrasyonuna istinad eder.

g. Nkleer silahlarda sfr zme ulancaya kadar konvansiyonel ve nkleer silahlarn uygun bir kombinasyonunu kullanmay zorunlu grr. Nkleer silahlarn amac siyasi olup, ittifakn gvenliinin en nemli garantisidir. Bu kuvvetler sava ve dengeyi korumak iin askeri dzeyde tutulur.

6. NATONUN STRATEJLER

NATOnun bugne kadar srdrd stratejileri gzden geirirsek, yeni stratejisinin oluumunu daha kolay anlayabiliriz.

lk stratejisi:

NATOnun kurulduu ilk yllarda (1950) ABDnin nkleer varl daha

ekirdek halinde idi,bu nedenle konvansiyonel glere dayanan bir strateji uygulamaktayd.

Topyekun Nkleer Mukabele:

ABDnin 1952den itibaren gelien nkleer gcne bal olarak yeni bir safha balamtr. 1955ylndan itibaren SSCBnin nkleer a kapatmasyla 1960larda nkleer denge kurulmutu. Bu nedenle 1967den itibaren esnek mukabele stratejisi ortaya konulmutur.

Esnek Mukabele Stratejisi:

Bu stratejiye gre srasyla Caydrmak, Savunmak, Hesapl Trmanma, Genel Nkleer Mukabele esastr.

II. NATONUN YEN KOMUTA YAPISI

NATOnun genilemesinden maksat; karlkl hak ve ykmllkler erevesinde ttifaka tam ye statsnde yeni yelerin kaydedilmesi ve dolaysyla NATOnun snrlarnn geniletilmesidir.

Hzla cereyan eden olaylar ve deiiklikler, NATOda yeni deerlendirmelerin ve dzenlemelerin yaplmasn da zorunlu klacaktr.

(1989) Berlin Duvarnn yklmas, (1990) Almanyann birlemesi, (1991) SSCBnin dalmas komnizm kmesi, Dou Avrupada kkl deiiklikler, souk savan sona ermesi ve Varova Pakt tehdidinin ortadan kalkmas yeni strateji ve gvenlik politikalarnn oluturulmasna sebep olmutur.

1. NATONUN GENLEME SREC

Bu konu ile ilgili gelimeler zetle yledir.

a. Londra Bildirisi (Temmuz 1990) :

S.S.C.B.nin dalmas ve Varova Paktnn kmesinden sonra NATOya gvensizlii ortadan kaldrmak ve gerginlii azaltmak maksadyla, NATO lkeleri, Temmuz 1990 Londra Bildirisini Yaynlamlardr. Bu bildiride; NATOnun Avrupa ve Balkan lkeleri ile askeri ilikileri gelitirmeye hazr olduklar grne yer verilmitir.

b. Oslo Bildirisi ( Haziran 1992) :

Oslo bildirisi ile Avrupada gvenliin tesis edilebilmesi iin blgenin bir btn olarak ele alnmas gerektii ve bunun iin de Dou Avrupa lkeleri ile kapsaml bir diyalog, ortaklk ve i birlii dayanan yeni ve uzun vadeli bir barn tesisinin art olduu belirtilmitir.

c. Brksel Zirvesi ( 11 Ocak 1994) :

NATO yesi lkelerinin Devlet Bakanlarnn katld bu zirvede, bar iin Ortaklk-BO Partnership for Peace- PFP bildirisi yaynlanmtr.

Daha sonra konuya ilikin taslak dokman hazrlanarak PFP lkelerinin onayna sunulmutur. Dokman Tacikistan hari NATO yesi olmayan 27 lke tarafndan onaylanarak yrrle girmitir.

Ancak, Rusya Federasyonu nun tekrar toparlanma abalar, Bosna ve Kosova da cereyan eden gelimeler ve buna kar BM, AGT ve Avrupa Birliinin yeterince etkili olmay, PFP erevesinde ki gvenlii yetersiz bulan baz Dou Avrupa lkelerini NATOya yelik talebinde bulunmaya sevk etmitir.

Bu lkelerin yelik talepleri,bata Almanya olmak zere dier NATO lkelerinin ou tarafndan da olumlu karlanmtr. Bunun sonucu olarak Ocak 1994 Brksel Zirvesi nde genileme prensip olarak kabul edilmi ve hazrlk sreci balatlmtr.

d. 1996 Yl Gelimeleri :

1996 yl ierisinde, genileme ile ilgili almalar safha halinde srdrlmtr.

Birinci Safhada : Genel nitelikli konular,

kinci Safhada : Savunma ve Askeri yaplanma,

nc Safhada : Nkleer konularn grlmesi,

kararlar alnmtr.

2.NATONUN GENLEMESNE ADAY LKELERN DEERLENDRME KRTERLER

a. stikrarl ve demokratik bir yapya sahip olmalar,

b. Etnik ve blgesel problemlerini zm olmalar,

c. Silahl kuvvetlerinin demokratik ve sivil otoritelerin kontrol altnda olmas,

d. Serbest piyasa ekonomilerine sahip olmalar,

e. NATO kuvvetleri ile uyumlu alabilir olmalar,

f. NATOnun askeri gcne katk salamalar gibi kriterlerdir.

3. RUSYA-NATO GVENLK ANTLAMASI (27 MAYIS 1997)

27 Mays 1997 tarihinde Pariste, 16 NATO yesinin liderleri ile Rusya Devlet Bakan YELTSN arasnda, NATOnun genilemesine izin veren Gvenlik Antlamas imzaland. Rusya-NATO Gvenlik Antlamasna gre;

a. NATO, yeni ye olacak lkelerin topraklar zerinde asgari altyap oluturamayacak ve Nkleer silah konulandrmayacak.

b. NATO nkleer silah bulundurmann dnda,yeni ye lkelerde nkleer silah depolar kuramayacak ve Sovyet art silah depolarn da kullanamayacak.

c. Antlama ile birlikte, NATO ve RUSYA arasnda Ortak Daimi Konsey kurulacak, Konsey vastasyla bar koruma,silahszlanma,terrizm ve uyuturucu kaakl gibi konularda ibirlii salanacaktr.

4. NATOYA GRE TEHDT DEERLENDRMES

Dou Blokunun dalmasndan sonra NATOnun geleneksel tehdit deerlendirmesi sona ermitir. Bunun yerini Belirsizlik, stikrarszlk, ok Ynl Tehdit ve Riskler almtr.

Buna gre; 1990l yllardan itibaren Trkiye ve NATO iin esas risk Rusyann cepheden planl bir taarruzundan ziyade, blgesel kriz ve atmalarn tekil ettii riskler ba gstermeye balamtr.

NATO iin gvenlii tehlikeye drecek risklerin yeniden deerlendirilmesiyle yeni risk kaynaklar Orta ve Dou Avrupa lkelerindeki istikrarszlklar, Ortadou ve Akdenizin gneyindeki lkelerin askeri potansiyelleri ve silahlanma teknolojilerinin gelimesi, kitle imha silahlar ve terrizm gibi genel riskler olarak belirlenmitir.

5. YEN GVENLK KONSEPT

Yeni gvenlik konseptine gre daha snrl ancak daha etkin bir gce ihtiya vardr. NATO glerinde indirime gidilecek, hareket kabiliyeti yksek,ok uluslu gler kurulacak, Kuvvetler kolaylkla eitli yerlerde konulandrlabilecektir. Kendilerine gerekirse BM grevleri de verilebilecek, diyalog,ibirlii ve kolektif savunma potansiyeli n plana kacak, kriz ynetimi mekanizmas kurulacak, risklere kar zamannda nleyici nlemler alnacak, nkleer silahlar son yant olarak kullanlacaktr.

III. NATONUN GENLEMES VE TRKYE

Souk savan bat tarafndan kazanlmasnda rol olan NATO, souk sava sonras ortaya kan yeni dnya dzeninde de, ayn etkinliini srdrmektedir. Halen Kosovada uygulad harekat ile NATO bu etkinliini gstermektedir. NATO, Dayton Antlamasnn getirdii bar ortamnn devamlln salamak amacyla halen Bosna-Hersekte kuvvet bulundurmaya devam etmektedir. NATOnun, Atlantik ve Avrupadaki sorumluluk blgesi ile bu blgelere yakn evrelerde olas anlamazlk durumlarnda daha etkin bir rol almaya devam etmesi muhtemeldir.

Dou blounun yklmas ve Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra Dou Avrupa lkeleri kendi balarna hareket etme zgrlklerine kavumulardr. Bu lkeler Avrupada ortaya kan yeni oluum erevesinde siyasi bir aray iine girmilerdir. Dier yandan Rusya kendi i sorunlar nedeniyle bu lkelerle ilgilenememekte ve souk sava dnemindeki gibi onlar zerinde etkili olamamaktadr. Ancak Rusyann kendi i sorunlarn zmlemesinin ardndan bu lkeleri tekrar etkisi altna alma ve NATO iin yeni tehdit yaratc faaliyetlerinde bulunabilecei dncesi, Bat dnyasnn ve NATOnun eitli giriimlerde bulunmasna yol amtr. Ayrca NATO, Avrupada komnizmden yeni kurtulan lkelerin liberal demokrasiye gei srecini sorunsuz atlatmalarn temin etmek maksadyla bu lkelerle yakn siyasi ve askeri i birliine gitme zorunluluunu hissetmitir. zetle Dou Avrupada olmas muhtemel yeni siyasi istikrarszlklara set ekmek ve Dou Avrupa lkelerinin baka bir aray iine girme abalarn nlemek amacyla NATO yeni ye alarak genilemek istemitir. Bunlara ilave olarak, grnrde olmayan bir genileme sebebi ise, Merkezi Avrupada yeni ye almak suretiyle Almanya ile Rusya arasnda tampon blge oluturmak ve bylece Almanyann NATOya olan desteini devam ettirmektir. Belirtilen bu nedenler dolaysyla NATO, Dou Avrupa lkelerinden siyasi, ekonomik ve askeri adan Bat ya en yakn olan devletleri ksa sre ierisinde NATOya dahil etmek, dierlerinin ise PFP projesi ierisinde NATO ile kaynamalarn ve ileride NATO yeleri olmalarn salamak istemitir.

NATO yeni yelerini belirlerken yukarda belirtilen amalar karlayabilecek zelliklere sahip olan lkelere ncelik verirken bu lkelerden unoficial kriterler olarak; rejimlerinin demokratik ve istikrarl olmasn etnik ve blgesel problemlerini zmlemi olmalarn, Pazar ekonomisi sistemini benimsemelerini ve silahl kuvvetlerinin NATO kuvvetleri ile uyum salayabilmesi gibi hususlar da gz nne almaktadr.

Gnmzde etkin bir askeri kurulu olan NATOda Trkiyenin yer almas bizim amzdan saysz faydalar beraberinde getirmitir. Souk sava zamannda salad klasik ve nkleer savunmann faydasndan ayr olarak Trkiyenin ve Trk insannn batya tantmnda nemli rol oynad deerlendirilmektedir. Ayrca Bat Avrupa Birliinde Yunanistann tam ye olarak sahip olduu stnl, Trkiye, NATOda greceli olarak ksmen dengeleyebilme imkanna sahiptir. Ancak NATOnun genilemesinin Trkiye asndan baz olumsuzluklar da beraberinde getirecei deerlendirilmektedir. imdi bu hususlar aklayalm:

1. KARAR ALMA SREC:

NATO Karargahnda alnan her karar 16 ye lkenin onaylamasn mteakip yrrle girmektedir. Baka bir deyile herhangi bir ye lkenin bir karara kar kmas durumunda, o kararn uygulanmas mmkn deildir. Mevcut karar alma yntemi nedeniyle NATOda kararlarn alnmas sreci zor ve uzun bir sreyi alabilmektedir. Yeni yelerin alnmas durumunda, bir karar almak iin 16 lke yerine, 19 ye lkenin onayn almak gerekecektir. Dolaysyla yeni ye almnn, karar alma srecini ksmen yavalatc etki yarataca mtalaa edilmektedir. Bu noktada yeni yelerin Trkiyenin taraf olduu konularda alaca tutum nemli olmaktadr.

2. ALTYAPI BTESNDEN FAYDALANMA:Trkiye NATO ya girdikten sonra NATOda en fazla yararland alan ENF bte imkanlarndan faydalanmak olmutur. NATO tehdit deerlendirilmelerine ve planlarna dayanarak ye lkelerde yatrm yapmaktadr. Trkiye Almanyadan sonra NATO ENF btesinden yararlanan en fazla yararlanan lke durumundadr. Yeni yelerin alnmas ile sabit olan ve giderek azalma eilimine giren ENF btesinden daha fazla lkenin faydalanmas sz konusu olacaktr. Dolaysyla NATOya yeni ye Trkiyenin ENF btesinden faydalanma imkann kstlayc etkide bulunacaktr.

3. NATO STRATEJSNDE TEKRAR MERKEZ AVRUPAYA YNELME

Souk sava dneminde merkezi Avrupa NATO ierisinde tehdit asndan birinci derecede ncelikli bir blgeydi. Bunun doal sonucu olarak NATO kaynaklarnn ounluu bu blgeye aktarlmaktayd. Souk savan sona ermesiyle merkezi Avrupa bu nemini yitirmi grnmekteydi. nk NATOnun gemite kendisine tehdit olarak alglad, Rusya ile merkezi Avrupa arasnda tarafsz ve NATOya daha yakn denilebilecek nc lkeler (eski Varova Pakt yeleri) tampon blge oluturmaktadrlar. Dier yandan Trkiyenin iinde bulunduu gney kanad ksmen ncelikli blge haline gelmitir. Krfez Sava ve Bosna-Hersek krizinin, gney blgenin neminin artmasnda nemli rol oynadn sylemek mmkndr. Ancak NATOnun merkezi Avrupaya doru alm NATO iindeki blge nceliinin tekrar merkezi Avrupaya kaymasna yol aabilecektir. Sonuta Trkiyenin iinde bulunduu gney kanad, daha fazla bir tehditle yz yze olmasna ramen NATO iinde blge ncelii asndan bunun tersi bir durumla karlamas ihtimal dahilindedir.

NATOnun genilemesinin baz politik ve ekonomik sonular douraca ve bunlarn baz lkelerde honutsuzluk yarataca tahmin edilmektedir. Bu sonulardan en nemlileri, Rusyann genilemeye kar alaca tavr, dieri ise genilemenin ye lkeler zerinde yarataca mali etkilerdir.

Rusya Federasyonu balangtan itibaren NATOnun genilemesine kar km ve bu tutumunu srdrmeye devam edecei beklenmektedir. nk NATO yklan Sovyetler Birliine kar kurulmu askeri bir rgttr. Rusya eski Sovyetler Birliinin doal ve byk mirass olduundan NATOyu kendisine kar bir varlk olarak grmeye devam etmektedir. Bu nedenle NATOnun genilemesini kendisine ynelik bir oluum ve gvenliini tehdit eden bir giriim olarak deerlendirmektedir. Rusya Federasyonu, NATOnun alaca yeni yelerle kendisini kuatacan ve NATO ile kendi arasndaki tampon blgenin gittike azalacan dnmektedir. Ayrca, Rusyann NATOnun yeni savunma konseptine olan gvensizlii ile beraber, NATOnun sahip olduu klasik ve nkleer gcn varlnn nemli olduuna dair olan alglamalar, NATOnun genilemesine kar tavr almasnda nemli rol oynamaktadr. Belirtilen bu nedenlerden dolay Rusya Federasyonu nun, kendi gvenliini tehdit eden bir gelime olarak alglad NATOnun bymesini kabullenmesi zor grnmektedir.

Burada unutulmamas gereken dier bir nokta ise, ksa bir sre ncesine kadar kendi kontrol altnda bulunan bir pakta bal bulunan lkelerin, imdi, kendisine kar kurulmu olan bir askeri pakta balanmasnn Rusya zerinde yaratt psikolojik etkilerdir. Her ne kadar mevcut ynetim, Sovyetler Birliinin yklmasnda etkili olmusa da, kendi i sorunlarn zmlemesini mteakip, yaylmac emelleri dorultusunda yeniden faaliyette bulunmas muhtemeldir. NATOnun genilemesinin RF zerinde nemli bir sonucu da Rusyada ar sa veya eski komnistlerin iktidara gelmesini salayabilecek elverili koullar yaratmas olabilecektir. nk bu unsurlar, NATOnun gelimesini istismar ederek kendilerine politik destek salayabilirler. Bu unsurlarn iktidara gelmesi durumunda, Rusya sahip olduu nkleer gle tekrar bir tehdit esi olabilecektir.

Rusyann NATOnun gelimesine kar politik ve askeri alanda yapaca giriimler ve alabilecei tedbirler asndan mevcut ynetimin imkan ve kabiliyetleri snrl grnmektedir. Mevcut ynetim iktidara gelmesini ksmen ABD ve Almanyann destei ile salad iin NATOnun genilemesine kamuoyunda kar kmasna ramen, kapal kaplar ardnda baz dnler karsnda evet diyecei deerlendirilmektedir.

Alabilecei dnlerden Trkiyeyi ilgilendiren en nemli husus,Rusyann AKKA olarak bilinen Avrupa Konvansiyonel kuvvetler Antlamasnda kendisinin fazla zerine gittiini dnd Kafkaslar Blgesinde silah ve ara tavanlarnda artrmak gitmek istemesidir. Bu giriime ilave olarak ordu iinde sertlik yanllarnn taktik nkleer silahlarn artrlmasn ve star antlamasn gzden geirmek istemesi RF nun yapabilecei hareket tarzlar arasndadr. Ancak mevcut ynetimin iktidara gelmesinin bat dnyasnn yardmyla saladndan NATO nun genilemesine hayr demekten ziyade, bu genilemeye kar grnerek yukarda belirtilen alanlarda batdan dn almak eklinde bir politika izlemesi muhtemel bir hareket tarz olarak grnmektedir.

Rusya Federasyonu nun 98 yl G-7ler zirvesine 8inci lke olarak katlmas ABDnin verdii dnlerden biri olarak alglanmaldr.

NATOnun genilemesini balatan ve bunu dier ye lkelerine benimseten ABD kendi i politikasnda yeterli destei tam olarak salayamamtr. Bunun en byk nedeni ise, genilemenin ABD btesine getirdii ilave yktr. ABD Washington Post gazetesinde 12 Mart 97 de yaynlanan bir aratrmaya gre, NATOnun genileme faaliyeti 13 yllk bir sre ierisinde toplam olarak 27 ile 35 milyar dolar arasnda ilave bir paray gerektirecektir. Bu mali ykn dier NATO yesi lkelerden temini de zor grnmektedir. rnein, gney blgesi lkeleri ek mali klfete katkda bulunmakta ok istekli grnmemektedirler. nk bu yeler NATOnun merkezi Avrupada bymesinin sadece ABD ve Almanyann karlarna hizmet edeceine dnmektedirler. Dier yandan Almanya, kinci Dnya Sava sonras lke snrlar dna asker ve mali yardm gndermeme yasasna snarak mali klfeti paylamaktan kanabilecektir. ABD dnda dier ye lkeler NATOnun genilemesini getirecei mali ek klfeti paylamakta isteksiz davranacaklard. ABDnin en aznda bu harcamann byk ounluunu karlama zorunda olmas, ABD iinde NATOnun genilemesine kar olan gruplarnn tepkisini artrmaktadr. ABDde genileme kart olanlarn ileri srdkleri dier bir gr ise NATOnun demokrasilerinin tehlike altnda olmad lkeleri ye yapmak istedii, buna karn demokrasileri gerekten tehdit altnda olan ve NATOnun desteine ihtiyalar olan lkelerin ise ye yaplmaddr. Bu gre gre; Ukrayna ve Baltk devletlerinin demokrasileri halen olgunluk seviyesinde deildir ve NATO desteine gereksinimleri vardr. Bunlarn dlanmas ve Rusya ile ba baa braklmasnn yanl bir politika olduu ifade etmektedir. Dolaysyla NATOnun ihtiyac olan lkeleri pakta almayarak, genilemeden beklenen amac gtmekten uzaklat belirtilmektedir. Dier nemli bir eletiri ise NATOnun Rusya ve Almanya arasnda yaratmak istedii tampon blgenin yanll ile ilgilidir. Muhalif gr bugn Avrupada rnei gemite olmayan bir gvenlik ortamnn mevcut olduunu ve bunun 1987 ve 1993 ylnda yaplan AKKA anlamalar ile konvansiyonel silahlarda, Start I ve II antlamalar ile nkleer silahlarda salandn belirtmektedir. Bu antlamalarla Avrupa Kuvvetlerin savunma amal olarak konulandrld ve her lkenin dier bir lkenin ne kadar kuvveti olduunu bildii, dolaysyla Avrupada ortak gvenlik dzeninin bulunduu ifade edilmektedir. NATOnun genilemesinin Avrupa tarihinin bu en gvenli ortam iin bir risk tayaca belirtilmektedir. Ancak bu tepkiler iktidar iin gl bir muhalefet niteliinde olmadndan ABD ynetimi NATOnun genilemesi ynndeki politikalarn srdrmektedir.

4. YEN KOMUTA YAPISININ TRKYEYE ETKLER

Gnmzde tehdidin yerini ok ynl risk ve gvenlik sorunlar alm,Trkiye bir kanat lkesi konumundan bir cephe lkesi konumuna gelmitir. Yeni konseptin nemli lde kuvvet indirimi salayabilecei, ulatrma vastas ihtiyac douraca, seferberlik konularna daha fazla nem verilmesi gerekecei deerlendirilmektedir.

Trkiyenin jeopolitik ve jeostratejik nemi daha da artmtr. Ani durumlara mdahele edebilecek kuvvetler snrlara yakn tertiplenmesi, birliklerimizin mobil,ok maksatl ve yksek ate gcne sahip olmas, bunun milli sanayi tarafndan desteklenmesi nem kazanacaktr.

IV. ZET

NATOnun genilemesi belki de tarihinin en nemli karar saylabilir. 1979 da alnan karar gibi bu kararn da uzun dnem sonular olacaktr ki bu sonularn bazlarn daha nceden grmek mmkn deildir. NATOnun genilemesi sadece NATOyu deitirmek ile kalmayacak, ayn zamanda NATOnun faal olduu evreyi de deitirecektir. Bu yzden genileme hakkndaki fikirler son derece farkl ynlere sapar.

NATOnun genilemesi sadece katlanlar iin deil, hari tutulanlar iin ve hatta halihazrdaki yeler iin byk politik nem tayacaktr. 1994 n Aralk aynda NATO Dileri Bakanlarnn, genilemenin nasl olacana ilikin almalar bu yzden ok nem tamaktayd. NATOnun Ocak 1994 deki Brksel Zirvesi, NATOnun genileyecei prensibini kabul etti, fakat hangi basamaklar iereceini belirlemedi. Bazlar, NATOda ki genilemenin Avrupa Birliindeki genilemeyle e zamanl olmas gerektiini, bazlar iki genileme prosesini arasnda bylesine sk bir ilikinin olmamas gerektiini, dierleri ise NATOnun genilemesinden nce Bar in Ortaklk (PFP) hazrlklarnn daha geni kapsaml yaplmas gerektiini savunmaktadr. Hatta bazlar ise Rusya ile ilikilerin zamanla dzelmesini mttefik saysn artrmay gereksiz klacan savunmaktadr.

NATOnun genilemesi, belki de tarihinin en nemli karar saylabilir. 1979da alnan karar gibi, bu kararn da uzun dnemli sonular olacaktr ki bu sonularn bazlarn daha nceden grmek mmkn deildir. NATOnun genilemesi sadece NATOyu deitirmekle kalmayacak, ayn zamanda NATOnun faal olduu evreyi de deitirecektir. Bu yzden genileme hakkndaki fikirler son derece farkl ynlere sapar.

NATO genilemesinin meydana getirecei kesin askeri sonular hakkndaki dncelerin gelimesi gerekten hala balang safhasndadr. Washingtonda ve Brkselde bu konudaki almalar srmektedir. Dnme safhasndayz, fakat karar verme ve gereksinimleri belirleme safhasnda deiliz. NATOnun gelimesinin Trkiye asndan baz olumsuzluklar da beraberinde getirecei deerlendirilmektedir.

V. SONU

NATO allm savunma blgesi dnda da global nitelikli bir ilgi alan zerinde faaliyet gsterme eilimindedir. Yeni ve hzl gelimeler NATO iin olduu gibi,Trkiye iin de yeni avantaj ve frsatlarn yannda yeni sorunlar da getirmekte olup Trkiyenin NATO iindeki aktifliini ortakln srdrmesi, ilikilerini daha da glendirmesi gerekmektedir.

Yeni NATO stratejisi gelimi yeler iin byk yk getirmemekte, dier yeler asndan yeni stratejiye uygun Silahl Kuvvetleri yaratma gayretleri ekonomik olarak baz sorunlar beraberinde getirmektedir.

Trkiye asndan yeni yaplanmann gerei ise daha kk ancak daha etkili profesyonel ordu oluturulmasnn hzla uygulamaya konulmasdr.

Sonu olarak, XX. Yzyln en gl askeri pakt NATO, genileyerek, XXI. Yzylda da varln srdrecektir. Trkiye, NATOnun bu genileme srecinde azami fayda elde etmeyi; belirtilen menfi etkenleri asgariye indirmek suretiyle salayacaktr.

VI. KAYNAKLAR

1. ATLANTK TTFAKI, Aydn ALACAKAPTAN, 1983, ANKARA

2. NATO EL KTABI, NATO Enformasyon Servisi, 1965, PARS

3. NATONUN YEN SAVUNMA KONSEPT VE TRKYE, Harp Akademileri Basmevi, 1992, STANBUL

4. YEN DNYA DZEN VE TRKYE, Hava Harp Okulu Yaynlar, Hv. . tm. Sebahattin EN, 1992, STANBUL

5. BOSNA-HERSEK KRZNDE ULUSLARARASI KURULULAR VE NATO, Gneydou Avrupa Mttefik Kara Kuvvetleri Komutanl, 1993, ZMR

6. DI BASIN BLTEN, Harp Akademileri Komutanl, 1998, STANBUL

7. SLAHLI KUVVETLER DERGS, Dr. Kur. Yb. Sertif DEMR, OCAK-1999

8. NKLAP TARH KTABI, Hamza EROLU

PAGE 17