Nafarkaria Ecunkaria

Ostirala, 1997ko irailaren 12a

Ordubeteko bideoa osatu du Triper eta Zapinek Arakil-Uharteko historiari buruz. L u i s AZANZA

Arakil-Uharte, mendizerrak eta ura • Zizur Nagusiko Triper eta Zapin etxeak pelikula bila-katu ditu Arakil-Uharteko historia, ohiturak eta bizimo-dua. Orain dela bi aste aurkeztu zuten lana herriko plazan, eta geroztik, txurroak bezala saldu dituzte bi-deoaren lehenengo 200 kopiak. Gaztelaniaz egin dute, baina laster, Udalak onespena ematen badu, euskaraz plazaratuko dute Mendizerren eta uraren artean izen-

buruko lana. Berau egiteko ideia orain dela lauzpabost urte bururatu zitzaion Aralar-Mendi elkarteko kide Jose Maria Ustarrozi, Artzain Egunari buruzko bideoa egiten ari zirenean. Orduko asmoa orain gauzatu da eta herri-tarrak pozik dira. Denek izan dute, gainera, bideoan parte hartzeko aukera, uhartearrak baitira, finean, fil-meko eta herriko benetako protagonistak. •

Mapa mutuak P E L L O LIZARRALDE Ez zuen asko uste Louis de Bechamel

markesak egtin batean Euskal Herriko udaz jabetuko zela. Askotxo zor dio ahoskera narritagarriko neska bikote bati. Mintzaira berri honen oinarria? Umeak memeloak direla uste duten gu-rasoena edota amodiorik eztiena kon-tsonante bustiz beterik egon behar due-lakoan dauden maitale lerdoena.

Anartean, Espainian, zezena, ilargia eta neska ihar bat nagusitu dira. Irudiak denak. Gastronomikoak, astronomi-koak eta bestelakoak. Zein irudi erabili, ordea, desastre hau ilustratzeko?

Piel de toro-ko koplen oihartzunetik nahikoa urrunduak ginela iruditzen zi-tzaigunoi, el aldeanok beste harririk bo-tako ez zuela uste genuenoi okertu egin zaigu irribarrea. Gaur egun doinua jar-tzen.dutenak bertakoak dira, eta txori

Bechamel baten agindupean daude. Txandaka ibiltzen ziren orain dela ez hainbeste: bochero-ak eta chimbero-ak. Lehe-nengoek grazioso fama zuten eta ho-rregatik izan ziren Madrilera aZkarren iritsi zirenak; bigarrenak tradizionala-goak omen, baina jatorrak. Orduan ma-gazinea, lehiaketa etatelesaioa asmatu zituzten eta aldea erabat murriztu zen. Hegoaldeko antenek erakutsi zieten bi-dea: saio freskoak, arinak, dibertiga-rriak... Euskara? Oraingoa, kalekoa, naturala. Ahotsa igotzeak eta interjek-zioek biziki lagundu zieten helmugara iristen: iepa!, aupa!, itzela!, mundialal, aire!, super!, hiper! Eta trikitixa. Ugari.

Aski ongi dakit hauek inozo baten arrenkurak direla. Etsita behar nuke as-paldi, jakina baita ergelkeriak ez duela hizkUntzarik bereizten eta aise gaindi-

tzen duela argiaren abiada. Hala ere ez da erraza mutu geratzea alaitasuna erakusten lehiatzen direnen jarrera iraingarriaren aurrean. Milaka arrazoi daude edozein herritatik ihes egiteko. Miloika izan ditzake euskaldunak be-retik urruntzeko. Uhinek, gainera, lpa-rralde-Hegoalde zatiketa ezabatu eta Mendebalde-Ekialde zatiketa eragin dute. Hainbeste ahaleginen ondoren paratutako errepikagailuek jasotzen duten mezuak beti gogorarazten digute zein dert eta non dagoen erdigunea.

Ekialde Urrun honetan nekeza izaten da lekua hartzea. Izan ere, mendebal-deak, festa apartak ditugula onartu on-doren, karaokean parte hartzera gon-bidatzen gaitu; eta ekialdeko cortijo ho-netako jabeek jota letra baino ez dakite jrakurtzen. X

Nafarkaria OSTIRALA,

IRAILAK

GUREAUKERAK

KONTZERTUAK

Iraizotz: Los Dinosaurios taldeak joko du gaur herrian, gauerditik aurrera. Sarrera dohainik izanen da. Igandean, berriz, Zangozako arkupeetan joko dute.

Arguedas: Yerbabuena taldeak jazz eta boleroak eramango ditu bihar herrira. Arratsaldeko 15:00etan izanen da, Foruen plazan.

Zizur Nagusia: Aska taldeak kon-tzertua eskainiko du gaur pilo-talekuan, gauerditik aurrera.

ERAKUSKETAK

Burlata: Alejandro Zubiria Del-gadoren margo erakusketa inauguratuko dute asteartean, arratsaldeko 20:00etan.

Elizondo: Sagrario Aragon, Maria Jesus Cabodevilla, Maria Victo-ria Mendiburu eta Lily Navaridas margolarien lana ikusgai dago Arizkunenea. Kultur Etxeko are-toan, hilaren 19ra bitartean.

Lizarra: Marcel Pederencino ar-tistaren eskulturak daude Kultur Etxean, hilaren 23ra arte.

Zangoza: herriko enkajegileen lana ikusgai dago Kultur Etxean, hilaren 18ra bitartean. Lan egu-netan arratsaldeko 19:00etatik 21:00ak arte dago zabalik, eta jai egunetan, berriz, 12:00etatik 14:00ak arte.

Zizur Nagusia: Jaietako kartel le-hiaketako lanekin erakusketa osatu dute. Hilaren 17ra bitar-tean dago ikusgai, eguerditik arratsaldeko 14:00ak arte.

ANTZERKIA

Zangoza: Arbole kale antzerki konpainia herrian izanen da bi-har. Txotxongilo ikuskizuna aur-keztuko du eguerdian, Galerian. Leku berean, Caleidoscopio konpainiak Los duendes del baul lana antzeztuko du igandean, eguerdian.

Mutiloabeiti: Els Pepsicoien tal-deak Marremango lana aurkez-tuko du igandean, arratsaldeko 19:00etan herriko plazan.

IKASTAROAK

Arbizu: Trikitixa Eskolan ikas-turte berria hasiko da bihar . Ikasle berriek eguerdian egon beharko dute han, eta gainontze-koek, berriz, ohiko orduan.

Iruñea: Nafarroako Antzerki Es-kolak bi tailer antolatu ditu: haurrentzako joko dramatikoa lehenengoa, lau eta hamabi urte bitarteko neska-mutilei zuzen-dua, eta antzerki tekniken has-tapenak, bigarrena. Bi ikasta-roak euskaraz eta gaztelaniaz izanen dira.

IBILALDIAK

Igantzi: VII. Mendi Bizikleta Ibi-laldia ospatuko dute igandean, hilak 14, Biltoki taldeak antola-tuta.

Kike Diez de Ultzurrun

Opor ondoa

Uste baino lehenago buruila iritsi eta ederki harrapatu gaitu itzulerak. Den-boraldi berriari gauzak zuzenduko di-ren itxaropenarekin heltzen diogu, nork bere alorrean, jakina, baina egia

erran, benetan afera belztu egin zaie Itoizko urtegizaleei hasiera honetan. BM etxeak bertzerik manatu eta zabaldu arren, iduri du soka gero eta hurbilago dagoela urtegizaleen lepotik eta azken teinkadak den-denak zintzilik utziko ditu. Astia izanen da lanak geldiarazteak alderdi politikoen joko zelaian eraginen dituen elkarren arteko ika-mikei buruz mintzatzeko, elkarri leporatuko baitiote, noski, ohi ez beza-lako porrota.

Bitartean, ohikoa baino era handiagoan ari zaio isurtzen behazuna Diputazioko Presidente ozpinduari urtegiak izanen duen tamainaz oroi-tzen den aldi oro, lasaitasuna urratu zaion seinale. Hori gutxi ez delakoan, hortxe ere dago EAk zenbait alderdiri, sozialistak barne, luza-tutako gonbitea datorren urteko aurrekontue-tan hainbat gai adosteko UPN bazter utzirik,

beti ere. Ezin jakin, ordea, proposamen horrek loa galarazi ote dion, baina nerbioak airean be-har ditu. Hala ere, sozialisten gestoraren eus-karriak, oraingoz behintzat, sendo dirudi, eta, bertze hameka gauzatan bezala haien esku dago EAkoen proposamenaren arrakasta. Horiek ere, sozialistek, alegia, noizbait ere txukundu be-harko dute euren etxea, baina altzari zaharrak nahiz berriak izan, eraikinak badu sekulako joera eta zaletasuna eskuindarrengana lerratu eta makurtzeko.

Euskarriak euskarri, zer gerta ere, mugitzen hasi da, eta elkarbizitza baketsuaren aldeko mahaiaren bilera antolatzea bururatu zaio di-putazioburu maribistakoari, alor horretako ar-gazkian bederen denen buru agertuko dela-koan. Dena den, mahaiaren zurajea urdinduxea dago. Hasiak dira xulo eta xirrikituak, eta ETAk porlana paratzen ez baldin badu, behintzat, artesituko da.

Beraz, franko poliki abiatu da opor ondoa, interesgarri. Segida, ordea, ikuskizun dago oraindik.

Nafarroako hainbat parlamentario uda aurretik izan ziren Itoizko urtegiko lanak ikusten.

a s t e k o p e r t s o n a i a k

Miguel Sanz Nafarroako lehendakaria

• Nafarroako Gobernuak ez du aurrerantzean epaileek Itoizko urtegiaren eta Nafarroako ubidearen inguruan plazaratzen dituzten epaiei buruzko adierazpenik eginen. Miguel Sanz lehendakariak herenegun azaldu zue-nez, horren zergatia da epaien sorburua Itoizko Koordinakundearen salaketak direla, eta Koordinakundeak ez zuela salatu solidarioen ur-tegiko presako eraikuntza lanen aurkako ekintza. Kable moztea, ordea, 96ko apirilean gertatu zen, eta joan den asteazkenera arte Gobernuak epaien balorazio publikoa egiten zuen. Sanzek esan ez bazuen ere, agian uda honetan epaileek urtegiaren aldekoei eman dizkieten kolpe gogorrek zerikusirik badaukate Gobernuaren erabakiekin.

Fabian De Freitas Osasunako jokalaria

• Osasunak Sadarren 4-0 irabazi zuen asteazkenean Barakaldoren aurkako Kopa partidua, eta kanporaketa gainditu zuen. Fabian De Frei-tas aurrelari holandarrak sartu zituen gorritxoen lau goletatik hiru. Osasunak denboraldiko lehen hiru norgehiagoka ofizialak 1-0 galdu zituen. Horrenbestez, De Freitasek laugarren partidu ofizialean egindako hiru golak lasaigarri ezin hobeak izan ziren urduritzen hasitako osa-sunzaieentzat. Halaber, berez urduria den Enrique Martin Monreal Osasunako entrenatzaileak seguru asko zinez eskertuko zituen. Ea aurrerantzean De Freitasek lasaigarri gehiago ekartzen dituen. Jardu-naldi bakoitzean hiru gol sartzen baditu, ez da Sadar aldean urduritasun arazo handirik izanen.

ah a z t u g ab e!

JAI EGUNA

Baztan-Bidasoa: Baztan-Bidasoa-ren Eguna da gaur. Herritarrek, ordea, ez dute Baztan edo Bida-soa aldean ospatuko, Donostian baizik. Gipuzkoako hiriburuan, hain zuzen, ekitaldi ugari izanen da goizeko 10:00etatik gaueko 21:00ak arte, Konstituzioaren plazan eta inguruko kaleetan. Arizkungo txistularien emanal-diak emanen dio hasiera Baz-tan-Bidasoako Eguneko egita-rauari. Ondoren, goizeko 11:00etan, artisauen feria hasiko da. Denetara 35 artisauk har-tuko dute parte. Talogileak ere ez dira faltako, ezta Bertizko Turis-mo Patzuergoko kideak ere. Gi-puzkoan izanen dira patzuergoko jardueraren berri emateko. Eguerdian, Sunbillako trikitila-riak izanen dira Konstituzio pla-zan, eta arratsaldeko 17:00etan, berriz, Berako Larrakaitz txa-ranga. Berako Gure Txokoa dan-tza taldeko kideak ere Donostian egonen dira gaur, eta 18:30etatik aurrera eskainiko dute emanal-dia. Ondoren, Baztango dantza-riak aterako dira plazara. Gaue-ko 21:00etan, azkenik, zikiro-jatea eginen dute Trinitate pla-zan, zugarramurdiarrek presta-tuta.

a d i l

Euskalerria Irratia FM 91,4

Egunero astelehenetik ostira-lera, Zokobetailu goizeko lO.OOetatik 12.00etara.

Xorroxin Irratia FM 107,5

Egunero 20.00etat ik 22.00eta-ra Karakola segi hola gazteen-dako saioa.

Aralar Irratia FM 106,2

Astean zehar 13.30etatik 14.00etara, ber tako bizilagun eta per tsonaia ospetsuei elka-rrizketak.

Irati Irratia FMko 107.7n eta 103.8n

Ostiralero Txirristi-Mirñsti hau -rrentzako saioa 12.30etan.

1 2

Nafarkaria OSTIRALA,

IRAILAK

Olatz Txipia

Eguesibarko Eguna ospatuko dute bihar Goizeko 07:00etan hasiko dira ekitaldiak, eta 14:30ean herñ bazkaria eginen dute

guesibarren Eguna ospatuko dute bihar

Olatz Txipian, laugarren aldiz. Ibarra osatzen duten herri guztietako biztanleek bat eginen dute han. Eguesi-barko Udalak egitarau zabala prestatu du, eta, besteak bes-te, herri bazkaria eginen dute. Musika eta dantza ez da faltako.

Erredakzioa / Iruñea

EGUESIBARKO herritarrek bai-la raren eguna ospa tuko dute bihar Olatz Txipian. Herri horre-kin batera, Altzuza, Ardanatz, Azpa, Badoztain, Egues Ñhiribu-ruaÑ, Elkano, Elia, Etxalatz, Gorraitz, Ibiriku, Olatz Txipia, Sagaseta eta Sarriguren herriek osatzen dute ibarra. Guztiek bat eginen dute biharko jai egunean. Goizeko 07:00etatik goizaldeko 04:30ak arte ekitaldi ugari izan-go dira haur eta helduentzat.

Goizeko 07 .00e t an , ha in zuzen ere, Badoztaingo auroroek emanen diote hasiera Eguesibar-ko Egunari, eta ordubete geroago d ianak joko di tuzte ka lee tan barrena, altxaferoen hotsaren eta txistularien laguntzaz. Goize-ko 09:00etan, bailarako herri guztietako kanpai hotsa izango da.

Goizeko lehen ekitaldien ondo-ren, 10:00ak aldera hamarreta-koa eginen dute OlatzTxipianbil-dutako herritarrek, herriko San Sebastian plazan. Hamaiketakoa hartu ondoren, jolasean ibiltzeko aukera izanen dute txikienek, San Sebas t ian plazan ber tan . Gaztelu puzgar r i a eta zezen mekanikoa jarriko dituzte haien-

Goizeko 8:00etatik aurtera kalez kale ibiliko dira txistulariak Olatz Txipian. JAGOBA MANTEROLA

tzat, goizeko l l :00etat ik, arra-t sa ldeko 14:00ak ar te , eta 16:30etatik 18:30akarte.

Olatz Txipiko elizan ere izanen da ospakizunik bihar bailararen egunean, goizeko l l :30ean iba-rreko herri guztietako parrokoek meza emanen baitute han, Obe-rena abesbatzaren laguntzaz. Mezan parte hartu ez ezik, ondo-ren, 12:30ean, kontzertua eskai-niko du Oberenak San Sebastian p lazan . Handik ordu erdira , berriz, bailarako dantza eta txis-tulari taldeek emanaldia eskaini-

ko dute, San Sebastian plazan bertan.

Arratsaldeko 13:30ean, herri kirola izanen da Eguesibarko Egunean. Sokatira eta txinga las-terketa izanen dira. Ondoren, 14:30ean, herri bazkaria eginen dute bailarako biztanle guztiek. Bazkaldu ondoren, San Sebas-tian plazan ekitaldi gehiago iza-nen dira. Arratsaldeko 16:30eta-tik aurrera, hain zuzen, mus txa-pelketa, karaokea eta txotxongilo ikuskizuna izanen dira.

Arra t sa ldeko 20 :00e ta t ik

gaueko 22:30ak arte dantzaldia izanen da San Sebastian plazan, Los Vagabundos ta ldearek in . Bi tar tean, gaueko 21:00etan, afari-merendua eginen dute, eta eguneko lehiaketetako sar iak banatuko dituzte irabazleen arte-an. Gaueko 22:30ean, berriz, dantzaldia amaitu bezain pronto zezensuzkoa aterako da. Gauer-ditik goizaldeko 04:30ak arte, azkenik, Los Vagabundos taldeak alaituko ditu berriro herriko baz-terrrak, Eguesibarko Egunari amaiera emanez. X

Izaba

Udalak monumentua jarri du almadiazainen omenez • Lau ataleko almadia berria jarri dute ibaian

Erredakzioa / Iruñea

IZABAKO UDALAK, almadien gainean Ezka ibaian behera ibili diren herritarrak omendu nahi izan ditu, eta, horretarako, lau ataleko almadia jarr i du ibai ondoan , Landondoa izeneko e r e m u a n . Leku hor i ez du te kasualitatez aukeratu, mende horien erdira arte Landondoan baitzegoen almadiak lotzeko tokia.

Ezka ibaian almadiekin lan egin dutenen omenezko monu-mentua oraindik inauguratu ez badute ere Ñhilaren 19an iza-nen da ekitaldi ofiziala, San Ciprianoren omenezko jaien egi-tarauaren barruanÑ, izabarren.

eta hara hurbiltzen diren turis-ten jakinmina piztu du, eta jen-de asko hurbildu da jada alma-dia berria ikustera.

Joan den neguan hasi ziren egiten. Almadiako atalak eta enborrak lotzeko sokak bilatzea izan zen lehen zeregina. Soka bereziak dira, hurritz adar bihu-rrituekin eginak. Almadia bera osatzea izan zen hurrengo zere-gina, eta, azkenik, osagarri guz-tiak jartzea, tartean arraunak, bi aurrean eta bat atzean. Izaba-ko almadiazain zaharrek egin dute lan guztia. Aurrerantzean, Landondoan egonen da ikusgai, hainbat mendetan herritarren lanbide arriskutsua izan dena gogora ekarriz! X '

Garralda

Azoka Transhumantea etzi ailegatuko da herrira • Artzainen bizimodua ekarri nahi dutegogora

Erredakzioa / Iruñea

NAFARROAKO Ar t i sau tzako Elikagaien Elkartearen eta Piri-nioetako Patzuergoaren esku-tik, Azoka Transhumantea egi-nen du te igandean , goizeko l l : 0 0 e t a n has i e ta gaueko 21 :00ak ar te . Egun osoan herriko eta beste hainbat leku-tako a r t i s a u e n p r o d u k t u a k ikusgai izanen dira Garraldako k a r r i k e t a n . Bes teak bes te , gazta, eztia, pastak, sagardoa eta kafea izanen dira dastatze-ko eta saltzeko, bai eta zurez, oihalez, larruz edo burd inaz egindako hamaika gauza ere. Ar t i sau guz t iak a r t z a i n e n moduan jantzita egongo dira,

a r t z a i n e n b i z imodua eka r r i nahi baitute gogora.

Artisauen azoka ez ezik, kale-ak alaitzeko antzerki taldea ere ibiliko da herrian, artzainen eta ardibideen historia eta ohiture-kin zerikusi duten antzezpenak eginez. Ardibide eta artzainen historiarenberrijasotzeko, Nico-las Ardanaz eta Jagoba Mante-rola argazkilarien lanak biltzen dituen erakusketa ere zabalik egonen da. Argazkiekin batera, gainera, a r tzantzar i buruzko testu historikoak bildu dituzte antolatzaileek: XVI. mendeko ardibideei buruzko agiriak, soro eta abereei buruzko epaiketak, Nafarroako Erresumako artzan-tzari buruzko legeak, eta abar. X

Zizur Txikia

Josetxo Goia-Aribek eta Pello Ramirezek herrian joko dute bihar

• «Bide baterako

musika» ikuskizuna

aurkeztuko dute

Erredakzioa / Iruñea

MUSICA para un camino (Bide . baterako musika) izenburua-rekin, Pello Ramirez Intxausti eta Josetxo Goia-Aribe musi-karien ikuskizuna Zizur Txi-kira ailegatuko da bihar, atzo Iru 'ean egon ondoren. Igan-dean, berriz, Luzaiden eskai-niko du te k o n t z e r t u a . Bi musikariek biolontxeloaren ÑPello RamirezÑ eta saxoaren ÑJosetxo Goia-AribeÑ doi-nuak bildu dituzte, Luzaidetik B ianara F r a n t s e s b idear i eskaintzeko. Josetxo Goia-Aribek k o n p o s a t u t a k o hamahiru pieza hartu dituzte her r iz her r i au rkez t en ari diren ikuskizuna osatzeko, Goia-Ariberen beraren zuzen-dari tzapean. Josetxo Goia-Aribek, hain zuzen, aspalditik zuen b io lontxe loaren eta saxoaren doinuak elkartzeko gogoa, eta IruAeko ha inba t olerkarik egindako eskariak eman zion horretarako auke-ra. Pello Ramirezekin batera hiru pieza konposatu zituen, eta hori izan zen egunotan Nafarroako herrietan barrena aurkezten ari diren progra-maren hasiera. Neguko solsti-zioa, M.A.U.T., Eunate, Otoi-tza, Ipurdi-dantza, Jostetan eta Aurresko dira berau osa-tzen duten obretako batzuk. Zizur Txikian, bihar arratsal-deko 20 :30ean has iko da Pello Ramirezen eta Josetxo Goia-Ariberen kontzer tua . Sanjuandarren egoitzan iza-nen da. Luzaiden, berr iz , i gandean izanen du te bi musikarion emanaldia entzu-teko aukera bertako biztanle-ek, herrijko parrokian, eguer-ditik au r re ra . Luzaidekoa, dena den, ez da bi musikariek Bide baterako musika izenbu-r u p e a n eska in iko d u t e n azken kontzertua, urriaren 3a bi tar tean Nafarroako beste hainbat herri tan ere izanen bait ira. Hilaren 20an, hain zuzen, Urantzian izanen dira. Santa Maria elizan eskainiko du te kon tze r tua , gaueko 21:00etatik aurrera. Bihara-munean Garesera ailegatuko dira , e ta a r r a t s a ldeko 13:00etan joko dute Santiago elizan. Egun berean, baina a r r a t sa ldez , I r an tzuko monas t e r ioan izanen di ra Ramirez eta Goia-Aribe. 19:30etatik aurrera eskainiko citrte kon t ze r tua . Hi laren 28an, halaber, Vianako Santa Maria elizan joko dute musi-kari nafarrek, arratsaldeko 13:30etatik aurrera. Urriaren 3an, azkenik, Zangozan iza-nen dira, San Salbador elizan. Arratsaldeko 20:00etan hasi-ko da kontzertu hori. X

1 2

Nafarkaria

Arakil-Uharteko historiari buruzko bideoa

Herriaren testigantza Arakil-Uharteko ohituren eta bizimoduaren berri jasotzen duen bideoa plazaratu du Udalak

Edurne Elizondo / Arakil-Uharte

TRIPER ETA ZAPIN etxeko kideen eta uhartearren artean egindako lana da Arakil-Uharteri buruzko bideoa. Lana egiteko aukera edo ideia orain dela lauzpabost urte sor tu zen, Artzain Egun ba ten inguruan , ba ina orain gauzatu da. Martxoan Udalaren onespena lortu, eta ekainean hasi ziren Tri-per eta Zapinekoak Arakil-Uhar-teko bazter rak pelikula b ihur -tzen.

Ordubeteko bideoa osatu dute 20tik gora ordu grabatu ondoren. Dar io Vento Txer toa izan da zuzendaria, bai eta gidoilaria ere Patxi Labordarekin batera. Biek, Jose Maria Satrustegi historialari eta ikertzaile a r ruazua r r a izan dute lan horretan aholkulari eta gidari, Patxi Biskert, berriz, ikus-lea Arakil-Uharteko txokoetan bar rena eramaten duen gidari-aktorea da, Patxi Biskerten pape-ra eginez. Trenez iristen da egun batean herrira, eta h a n egonen da hurrengo 72 orduetan. Tarte horretan, herriko historiaren zer-tzeladak eskaintzen dizkio ikus-leari, historiaurretik hasita gaur egunera arte. Baina Patxi Biskert ez da filmeko protagonista baka-rra , ha rek in ba t e ra her r i osoa b i l aka tu ba i ta aktore , Udalak artxiboetatik atera duen Arakil-U h a r t e r e n h i s to r i a r i b u r u z k o pelikulan.

«Pelikula a r i n a egin n a h i genuen, entretenigarria, argiga-rria», azaldu digu bideo etxeko kide Dimas Lasterrak. Arakil-U h a r t e k o h i s t o r i a r i b u r u z k o bideoa osatzea ez da oso zaila izan Las ter rarentza t , ja ioterr i ba i tu mendizer ren eta u r a r e n ar teko herr ia . Uhar t ea r r a oso kontent dago egindako lanare-k in , e ta h a s i e r a k o h e l b u r u a betetzea lortu dute la us te du: «Herriko historia ahaztu dutenen edo ezagutzen ez dutenen jakin-mina piztu, haientzat leiho bat zabaldu, Arakil-Uharteko histo-ria arakatzen jarrai dezaten».

E k a i n e a n h a s i t a k o l a n a r e n emaitza orain dela bi aste inguru a u r k e z t u z u t e n h e r r i t a r r e n aurrean, eta oso harrera ona egin zioten denek. Lehenengo bideoak Artzain Egunean jar r i zi tuzten salgai, eta geroztik, laster saldu dira eg indako l ehenengo 200 kopiak. Bideo etxekoek berehala plazaratuko dituzte gehiago, bai eta euskaraz ere laster, Dimas Lasterrak azaldu legez. «Udala-r en e r a b a k i a r e n zain gaude», esan digu.

XIV. mendeko herria • 900 biz-

tanleko herria da Arakil-Uharte; herri txikia, beraz. Haren histo-ria, ordea, zabala eta aberatsa. Dimas Lasterrak argi esaten du: «Gaur 900 biztanleko herria den hau oso gune garrantzitsua izan zen garai batean, ekonomia eta defentsari dagokionez, besteak

rakil-Uharteko Udalak, herriko historia, ohiturak eta bizimodua jasotzen dituen bideoa pla-zaratu berri du. Zizur Nagusiko Triper eta Zapin etxeak ekoiztu du, Dario Vento Txertoaren

zuzendaritzapean. Bideoa egiteko ideia orain dela urte batzuk sortu zen, etxe bereko Dimas Las-terra uhartearra Artzain Egunari buruzko lana grabatzen ari zenean. Udalak proiektua onartu eta aurrera atera da. 200 kopia jarri zituzten orain dela bi aste salgai, 2.500 pezetan, baina laster ate-rako dituzte gehiago, herritarrek oso harrera ona egin baitiote E ntre las sierras y el agua (Mendize-rren eta uraren artean) izenburuko lanari.

Uhartearrek oso harrera ona egin diote herriari buruzko bideoari. Luis A Z A N Z A

beste». Iritzi be rekoa da J o s e Mar ia S a t r u s t e g i , A r r u a z u -ko iker tza i le e t a e u s k a l t z a i -na : «Kultura guz t i en b idegu-rutze izan zen, Sakana guztia bezala». Azken urteetan herriak izan duen a u r r e r a p e n h a n d i a ezin du a h a z t u S a t r u s t e g i k « indus t r ia ren a lo r rean , ba tez ere», baina Arakil-Uharteren his-toria.gogora ekarriz, XIV. mende-

Joxe Maria Satrustegi: «Gaur egun jendeak begiz hartzen du dena, ikusiz, irakurñz baino gehiago.

Bideoa gure kulturaz jabetzeko modu bat da»

an kokatzen du unerik garrantzi-tsuena.

Izan ere , XIV. m e n d e a n d u so r r e r a Arak i l -Uhar tek . «XIV. mendea baino lehep, bederatzi herri txiki baziren inguruan. XIII. m e n d e a r e a n h a s i e r a n , o rdea , G i p u z k o a k N a f a r r o a r i b i z k a r eman eta Gaztelarekin joan zen, e ta Gaztelako ag in ta r iak iri tsi ziren. Hemengo bizitza oso gogo-

rra zen, gizakien muga deitzen zioten. Erregea kon tu ra tu zen, orduan, herri txiki horiek ez zire-la gai beren burua zaintzeko, eta denak bildu zituen toki batean, ha r res iek ingura tu r ik . Arakil-Uharteren sorrera izan zen hura, 1350. u r t ean» , a z a l d u digu Satrustegik, bideoan egiten duen moduan.

Garai hartako biztanleek, hala ere, Arakil-Uharte sor tu berria baino, nahiago zi tuzten lu r rak z i ren he r r i tx ik iak . Har res iez i n g u r a t u r i k o h e r r i r a n e g u a n joan, eta udaberr ian utzi zuten, herrixketara itzultzeko. Erregea-r e n o r d e z k a r i Luis Ut inek , orduan, herri txiki guztiak desa-ge r t a raz i e ta Arak i l -Uhar t e ra itzultzera behartu zituen herrita-rrak. «Elkartzen ez baiziren, flne-an, ez zuten etorkizunik», azpi-marratzen du Satrustegik. «Hori izan da herriko historian unerik garrantzitsuena, muina», gaine-ratu du.

Historiaren une hori, halaber, Arakil-Uharteri buruzko bideoa-ren ab iapuntua da. 60 minutu-tan, gainera, beste mota askota-ko gaiak jorratu dituzte egileek: Urbasa, Andia eta Aralarko men-dizerrak «herria ba ld in tza tzen dutenakÑ, historiaurreko aztar-n a k «hain u g a r i a k he r r i an» , herriko kale eta pertsonaiak «San Migel da kalerik zaharrena», San Migeleko s an tu t eg i a «eta h a r a ai legatu aur re t ik b idean diren San Migelen bi gurutzeak», 1850. u r t e a n d e s a g e r t u zen he r r i ko harresia «arku bakarra gelditzen da gaur egun, herr iaren azpian ezkutatuta», auzolana «18 eta 25 u r t e b i ta r teko lagunek bi egin beha r dituzte», erromeriak eta abar luze bat.

S a n Migeleko s a n t u t e g i a r i dagokionez, hango apaiz Inozen-tzio Aierbe agertzen da bideoan azalpenak ematen. Zehazki, san-tutegiaren sorrera azaltzen duen kondaira kontatzen du Aierbek, Teodosio Goñikoarena, alegia. «Gudutik etxera itzuli zenean, deabrua agertu zitzaion ermitau arropak jantzita, eta emaztea ez zela harekin leiala izan esan zion. Etxera ailegatu eta bi per tsona ikusi zituen ohean, eta emaztea eta amoran tea zirela ustez, hil egin z i t u e n . G u r a s o a k z i ren , ordea. Aita Santuari dena konta-tu eta penitentzia jarri zion: kate-ak eraman beharko zituen zintzi-lik gerritik eta hanketatik. Behin mendian zegoela, herensuge bat ager tu zi tzaion, e ta S a n Migel dei tu zuen Goñiko Toedosiok. San Migel agertu eta herensugea hil zuen, eta Teodosioren kateak d e s a g e r t u z i ren . S a n t u t e g i a dagoen lekuan eliza eraikitzeko agindu zuen orduan».

Herritarren partehartze garrantzitsua • S a t r u s t e g i e ta Aierbe ez dira izan Arakil-Uharte-ko b'ideoan pa r t e h a r t u d u t e n

Nafarkaria OSTIRALA,

IRAILAK

Arakil-Uharteko historiari buruzko bideoa

bakarrak, herritar asko jarri bai-ta kamera aurrean: herriko dan-tza taldea, parrokiako abesbatza, Felipe Gorriti herriko musikar i eta konposatzailearen biloba, bai eta beste herritar asko eta asko ere. Bideoaren azken zatia, hain zuzen ere, herritar horien hitzei eskaini diete egileek, eta herrita-r rok A r a k i l - U h a r t e k o m e n d e honetako historia gogora ekar-tzeko aprobetxatu dute. Ahalegin hori «bihotzez eskertu» diete egi-leek herritarrei.

E ta mende hone t ako h is to-r i an , p i s u be rez ia du 60ko h a m a r k a d a n h e r r i a n g e r t a t u industr ial izazioak. Jose Maria S a t r u s t e g i k a i p a t u d igunez , «bizimodua e m a n dio Araki l -Uharteri industriak». Eta ez da iritzi hori duen bakarra. Bideo-a n , ad ib idez , h a u e s a t e n du uhartear batek, industrializazio-ari buruz galdetzean: «Fabrikarik gabe, 200 biztanle ere ez ziren izanen Arakil-Uharten».

Bideoaren azken zatiko prota-gonista diren herritarrek, Espai-niako gerra zibilaren ondorengo ga r a i a ere b a d u t e min tzaga i . «Tristura eta gogortasuna» beza-lako h i t zak e rab i l tzen d i tuz te denek gai horretaz hitz egitean. Dimas Las t e r r a egileak be rak gogoan ditu aiton-amonek konta-t u t a k o pasadizoak . «Oso garai gogorra izan zen», aipatzen du. Bideoan jasota dagoen uhartear baten lekukotasunak argi uzten du hala izan zela: «Garia ezkuta-tu beha r genuen, ez kentzeko. Errota bazegoen baina itxi zuten, Estatuak bakarrik baitzuen era-biltzeko eskubidea. Etxean garia bai, baina ogirik ez».

Joxe Maria Satrustegi: «Bizimodua eman dio

Arakil-Uharteri industriak. Fabrikarik gabe,

200 biztanle ere ez ziren izanen herrian»

Gerraren ondorengo garaia ez da Arakil-Uharteko herriak pai-ra tu behar izan duen garai txar bakar ra izan. Suteen ondorioz, hamaika aldiz kiskali eta berre-gin beha r izan di tuzte herr iko etxeak. Historian zehar, zehazki, hamabost sute izan dira Arakil-Uhar t en . Horie tako b a t 1961. urteko udan gertatu zen, bideoak gogora e k a r r i d u e n legez. O r d u a n , he r r i ko 26 etxe erre ziren. «Ikaragarria izan zen, dena zegoen su tan» , a i p a t z e n d u t e uhartearrek.

Ba ina g a u r egungo Arakil-U h a r t e r e n i r ud i a da b ideoak jasotzen duen azkena, «900 biz-tanle d i tuen herr i txiki, polit, lasai eta langilea». Eta Udalak kaleratu bideoak herri txiki eta polit ho r i ezagu tzeko a u k e r a eskaintzen die herritar zein kan-potarrei. Jose Maria Satrustegi-ren ustez, hain zuzen, «aurrera-pen handia da bideoa, ez baita orain batere idazten herrietan, are gutxiago euskaraz. Eta jen-deari kul tura eman behar zaio.

Gaur Araki l -Uhar tek e.gin du h e r r i a r e n h i s t o r i a r i b u r u z k o bideoa, baiha bihar beste batek egin dezake, eta hori oso positi-boa da, askotan beste herrietako

h i s to r i a g u r e h e r r i k o a ba ino hobekigo ezagutzen baitugu». Bideoaren fo rma tua , halaber , egokia iruditzen zaio historialari arruazuarrari, «gaur egun jende-

ak begiz hartzen baitu dena, iku-siz, i r a k u r r i z b a i n o geh iago . Gure kul turaz jabetzeko modu bat da».

T r ipe r e t a Zap in e t x e a r e n

asmoa, hain zuzen ere, Satruste-gik aipatu aukeran lantzea da, hau da, Arakil-Uharten eginda-koa Nafarroako bes te h a i n b a t herritara zabaltzea.

Ordubeteko bideoa osatu dute Arakil-

Uharteri huruz.

Eskuineko argazkian,

Dimas Lasterra, bideoaren

egileetako bat. Luis AZANZA*

| Artzain Egunaren baitan sortutako bideoa ARAKIL-UHARTEKO bizi-tzan bezala, leku berezia izan du Aralar-Mendi elkarteak herriko histo-riari buruzko bideoan ere. Finean, herriko erreferen-tzia nagusietako bat da elkartea herrian. Gaur egun 300 bazkide ditu, pilota eskola bat, futbol talde bat, igerilekua eta egoitza. Hala eta guztiz ere, urtero abuztuaren azken aldian Arakil-Uhar-ten ospatzen den Artzain Eguna antolatzen duela-ko da ezaguna Aralar-Mendi, batez ere.

Urtero, milaka lagun biltzen ditu Artzain Egu-nak herrian. Txakurrak, artzainak, ardiak, arti-sauak eta gaztagileak

dira egun horretan bene-tako protagonista. Azke-nekoz, joan den abuztua-ren 31n ospatu zuten artzainen festa handia Arakil-Uharten, eta beti bezala jende andana bil-du zen han Aralar-Mendi elkartearen deiari eran-tzunez.

Arakil-Uharteri buruz-ko bideoak berak Artzain Egun batean izan zuen hasiera, orain dela urte batzuk, Jose Maria Usta-rroz Aralar-Mendi Elkar-teko kidearen eskutik. «Azken urteetan, Artzain Eguneko ekitaldiak bide-oan jaso ditugu. Hortik abiatuta, zerbait zabala-goa egiteko aukera buru-ratu zitzaidan, Arakil- •

Uharteko historiari buruz, ondare historikoa-ri buruz eta abar. Udale-ko arduradunekin hitz egin genuen eta horrela jarri zen abian proiek-tua», azaldu digu Ustarro-zek.Artzain Egunari buruzko bideoak egin dituen etxe berak egin du herriari buruzkoa ere, Triper eta Zapinek, hain zuzen.

Bideoaren bultzatzaile-etako bat izateaz gain, grabaketan ere parte har-tu du Jose Maria Ustarro-zek. Uhartearrarentzat, hain zuzen, hori da bideo-aren alderdirik garrantzi-tsuenetako bat: herritar-rren parte hartzea, alegia. «Herriari buruz dakiguna

baina ahaztuta genuena herriko jendearen ahotan berriro entzutea oso poz-garria da», nabarmendu du.

Mendizerren eta uraren artean izenburuko bideo-an, gehien maite duenari buruz hitz egiteko aukera izan du Ustarrozek: histo-riaurreari buruz. Histo-riaurreak utzitako monu-mentuak, hain zuzen, herritar guztientzat eza-gunak dira, eta horietako batzuk erakusten agertu da Aralar-Mendikoa bide-oan.

Izan ere, horiek guz-tiak ezagutzera ematea, herriko ondare kultural eta historikoaren berri ematea, funtsezkoa da

Jose Maria Ustarrozen ustez, eta bideoa izan daiteke haren irudiko hori lortzeko bide egokie-na. Hala ere, oraindik egiteko asko dagoela azpimarratzen du: «Gehiago aprobetxatu behar dugu hemen dau-kaguna: San Migel, men-diak, monumentu mega-litikoak, natura, dena». Bideoak laster konpon-tzea espero duen huts bat badu, gainera, uhar-

Tearraren ustez: euskara-rena, alegia. «Euskara falta da, baina agertuko da», dio Ustarrozek. Bukatzeko, bi hitzetan definitzen du uhartearrak jaioterria: «Polita eta lasaia». X

1 2

Nafarkaria OSTIRALA,

IRAILAK

Xanti Begiristain

Hobe oker banengo • Denon jak ina da dagoeneko ikas tur te

berria has i ta dagoela jende askorentzat ,

adibidez, Lehen Hezkuntzako haur ren -

tzat, politikarientzat, langile a r run t asko-

rentzat, komunikabideentzat eta abar ,

bes teak beste.

Euskal Herriko komunikabideei dago-

kienez, niri bereziki euska ldunak intere-

satzen zaizkit, h a u da, euskaraz aritzen

direnak. Horien ar tean irratiak, telebistak,

egunkar iak eta aldizkariak aipa nitzake

gutxienez, ba ina gaurko ar t ikuluan mu-

gatu nah i du t neure b u r u a ETBleko es-

pa r ruan , eta berari bu ruz zenbait gogoeta

eta kritika egin.

Esan bezala, ETBlean b u k a t u da udako

programazioa, eta p ixkanaka-pixkanaka

has i dira ematen ikas tur te berrikoa. Es-

pero dezagun berarekin ba te ra buka tuko

direla neurr i hand i ba tean , behinik behin,

udako errepikapen ospetsu, a s t u n eta

gogaikarriak.

Inorentzat ez da isilpekoa argitaratzea

izanen hemen esaten b a d u t telebista pu-

bliko horrek eman dituela u d a osoan zehar

hamah i ru r en ba t programa errepikatuta

egunero.

Erraz esaten da, ez da hala? Eta nire

ustez, halaber, horixe bai dela, era berean,

telebista egiteko modu eroso eta merkea!

Adibide soil eta bakar ra baino ez jartzea-

rren, gogora ezazu Jaiak 97, esate bate-

rako, h i ru aldiz errepikaturik jar tzen zu-

tela egunean bar rena , eta art ikulutxo h a u

idatzi d u d a n egunean ber tan, ikusi du t

a ipatu programa horre tan botatzen ari

zirela beste ba tzuen a r tean Iruñeko, Gas-

teizko, Bilboko eta beste leku batzuetako

jaiak. Pentça ezazu jai horiek zer-nolako

interesa izan dezaketen gaur egun, beren

garaian ha inbes te aldiz errepikatu ondo-

ren, ba ina hala eta guztiz ere, argi dago

Benta Berri telesaileko aktoreetako batzuk.

EITBkojaun-andere a rduradune i ezzaiela

aurpegia gehiegi gorritzen.

Baina beno, aurreko kalamidade guz-

tiak alde batera utzita, ikusi egin beha r

nolakoa den aurtengo programazio berria,

konparaziora, Benta Berri, Bertatik Ber-

tara, Zine Oro, Goenkale, Hitzetik Hortzera,

Lazkao Txiki, Fernando Amezketarra eta

abar.

Dena den, programazio hor re tan nero-

nek bi h u t s u n e naba rmen topatzen ditut ,

alegia, filme eskasia eta eztabaida saio

murrizkeria. Konparazioak egitea dese-

gokia dela esaten da, badakit , ba ina ia-ia

esanen nuke hemen ez didatela bes te ate-

rabiderik ematen, hara , ETB2an egunero

ematen dituzte h i ruzpalau pelikula. Ba-

tzuk izango dira eskasak, txarrai j edota

oso txarrak, ba ina beste batzuk, aldiz,

balekoak, onak, a r run t onak eta bikainak,

ba ina aukera, behintzat , aitortu beha r da

hagitz hand ia dela. ETBlean , orain ar te

behinik behin, botatzen dituzte bi filme

gehienez asteko, eta horiek ere a sko tan

bizpahiru aldiz errepikatuta, eta kalitate

e skas samarrekoak.

E ta bigarrenari dagokionez ere, nabar -

mena da ETB2an programa askotxo eta

luzeskak egiten dituztela iritziak plaza-

ratzeko, eztabaidak sortzeko solasaldiak

eta mahai - inguruak aur re ra eramateko

eta abar .

Beste telebista guztietan, eta bereziki

ETBko erdal katean, ikusleek eskubidea

baldin badu te mota horretako saioak

ikus-entzuteko, ezin du t uler tu zergatik

ETBlek murrizten digun horrenbes te ai-

paturikoi eskubidea. Azalduko balidate

ere, ez du t us te jokabide hori bidezkoa

izanen litzatekeenik. Hasieran esan be-

zala, hobe oker banengo, ba ina beldur naiz

arrazoi izanen ote dudan . •

Joxemiel Bidador

Gurbindo zenaz mintzagai

• »Txitxo bat aldarriz: Tira ba adixkideoik / Goazen eskolara / Bizttzan bear deguna / Gogoz ikastera. Antton Txintxo: Ikaxketari itzela / Muttko au degu / Jaurtin orduko oyua / Baida bidea artu. Patxl Alper Aundi: Au damue! Gaizo onek / Eskola bear ere.../ Jo...bar! Zer datozkion / Ematera neke. Ama xuhurbera: Liburu ta ilasarik / Irakas ikasi / Ainbeste gastuk eta / Sarritan buruautsi / Ikus ahalko degu / Legez dirutuki? / Ori gertatzear dentk / Etsiya ez nago ni. Txitxd bat kontugilez: Ikasleak ordeaz / Berea badauki? / Ez naiz menturatzen / Erratera baiki>. Ez da hasmenta txarra gaurkoan ekarri duguna. ikasleak oro eskolei harzara ekitear diren iraila goxo honetan — irailak oro goxo baititut edoriola gerta ere—. Euzko Gogoa aldizkarian argitara emaniko Eskoia oroit-omenai batez: txitxokundea deitura daraman olerki honen gaiak ez gaitu sobera harritzen, behar, alta badakigulako, jakin ere, Nafarroako haurrei zuzentzaile aritu zela euskarazko azterkete-tan, laketaren iaket, hil hurren zegoela ere bai, Etxalarren 1962.eko urriaren lOeaniko saioak frogatzen duenez, bada, soilik bederatzi egun beranduxeago zendu baittitzaigun bere Iruñeko etxean.

Jose Agerre Santesteban, Axularren abizenkide hauta, Euska-lerriko hiriburuan 1889.eko abenduaren 29an sortu zen. Apez-bidea harturik, Belosogaraiko apezetxean sartu zen, baina asmo zerutiarrak hutsaletan geraturik, orbanduon mendera itzuli zi-tzaigun. Geroantzean Bordele eta Sevilla aldean ibili zen, bigarren horretan, nekazaritzako tresnen entrepresa bateko salmenteta-rako buru gisa. Espainako hirian ere arma denda baten zabaldu zuen beste norbaitekin batera,: baina, 36.eko gerratearen aurreko garai nahasiak Iruñera arras-ekarri zigun. 1932.ean La Voz de Navarra eguneroko abertzalearen azken zuzendari ihardun zigun, 1923.eko martxoan sortu eta 36.eko uztailaren 18an berean Fa-langek itxi eta ohostu zuen berbera. 1934.ean ere EAJ-ren Na-farroako Buru Batzarreko lehendakari izendatu zuten. Curricu-lum honekin, oraino ezin izan dugu azaldu nola iraun zezakeen Iruñe faxista hartan zeinahi ezpuenda ahantzian ehorik ageri gabe, hagitzez ere hobe izan zaiguna, bestenaz.

Jakintza zabaleko gizona. poliglota aparta genuen; Euskaraz gainera, apezgaitegian ikasitako latina eta grekera ere bazekiz-kien, baita naroki zerabilzkien espainera, frantsesa, ingelera, alemaniera eta italiera ere. Euskararen Adiskideak-eko taldekide zein taldeburua, abantxu Euskaltzaindiaren sorreratik euskal-tzain osoa izan zen, 1919.eko irailaren 21eko bigarren labeka hartan izendatu baitzuten, baina urtea higatu barik, des-kaderatu zuten bileretara ez joateagatik, bereziki ez ahantzi denbora hartan Sevillan zatekeela, eta horregatik, normaltzat jo beharko dugu 1934.ean urgazle gisa berriz ere sartu izana.

Goren graduko idazlea genuen Agerre, hitz lauz zein olerkigin-tzan, eta orduko argitalpen ugarik altzoratu zituen bere idazkiak: Amaiur. Egan, Euzkadi, Euzkerea, Euzko Gogoa, Gure Herria, Karmel, Napartarra, Olerti, Pregiin, Principe de Viana, Vida Vasca. Agerreren prosa zertañ genuenez jabetzeko hona hemen Egan aldizkarian agertu Jentillen emakumeak kontaeraren lagin la-burra: «Jentillak, aundi ta goi, giñarre gozoko, larru gorri guriak, biloa ere bai sugorri edo artagorri, satritan, begiyak urdin, sudurra makur, azkar ta zankarru, sorbaldak zabal, burua kizkur ta be-kokiya, agerre. Ola ziren Aralargoitiko jendiak. Ikusagun orain Aralarbeitikoak: beltxaranak ziren edo morixkak, sotna motzago, txitxez estuxe, aurpegia bildu, sudurra txorrotx, betaldiya, zauli, ikatz-disdiratsu ta sarkor, aizto-gizas: enborra, laukun, oreinak, bezin erne, laxterkari, soma btzi ta zaii«. Edozeian ere, olerkia mailan nabarmendu zitzaigun, gehienetan ere Gurbtndo ezizena-ren azpian. Apat Etxebarnek, Irigarai Txipik hots, estilo conciso y simbolista con tendencia al modernismo hitzekin definitu zuen Agerrek ondu olerkia. Lagun mina zuen Onaindiak, Gurbindok sinatu eta argitalpen ugaritan sakabanatu lan guzien bilketari eta ondorengo argitarapenari ezinbestekoa zeritzon: «ortan ibilii nin-tzan, Agerre il ta bat-batera, baiña ez nuen bear aiñako iaguntzarik izan>, alabaina, ian errex honek egiteke dirau, eta, desiratzen ez badugu ere, iuzaroan horreia segiko duela aurreikusten dugii behinik behin, sine qua non diren bi baldintzetako bakarra bete ez baitzuen, hau da, nafarra izatekotan erderaz idaztea, eta, euskaraz idaztekotan vascoñgadetakoa izatea -beste modu ba-tetan esanda, eta Jon Aionsok noiz edo noiz proposatutakoari jarraikiz, salaketa honek ez du ondoriorik izañen, Nafarkaria erderaz edota Vascongadetan ere banatuko ez den bitartean-.

Hutsune hau aldez edo moldez betetze nahian, eta Agerreren prosarekin egin antzera, hoña hemen Gurbindoren olerkigintza-ren lagina, eskax izanagatik ere, nahikoa adierazgarria datekeena. 1950.eko Euzko Gogoa literatur aidizkarian Orixeri goraintzi, egor eta agur agertarazi zuen, gutiz gehien Nafarroaz Ihardoki bederatzi puntuko hamairubertso: III:JonBilbaodela bide / Naidizut egorri / Puntoko ok erranez / Irriz ta larri / Emen agiturikan / Denez oargarri / Funts guti deramate / Mamirik xuhurri / Eskasjakinduri / Ahal duzu igarri / Nabar erriari / Zer zaion etorri / Legea zenez geroz / Emen erori: IV. Otsa dabtl. Orixe / Adixkide rnçiite / Eus-kaldunak olesa / Den es kuterre / Aiginu izanen ola! / Onen urte gabe / Kalakok bein eta bein / Etsian gauzkite / Geranori gale / Zuriki bai ele / Jaten eman orde / Itzajana dute / Milagroa bear iitzake / Eusteko fede. •

1 2

Nafarkaria OSTIRALA,

IRAILAK

Gogoa bai, dirurik ez Etxetik alde egin nahi badute ere, Nafarroako hamar gaztetik zortzi gurasoekin bizi dira, gogoz kontra

A. Unanue / Iru'ea

ASPALDITIK idatzita dago mundu honetan gezurrak, gezur handiak eta estatistikak daudela; alegia, inkestek ez dutela inoiz errealita-tea bere osotasunean, behar adi-nako ñabardurekin islatzen.

Fondo Formacion-eko ardura-dunek bazuten halako erreparo-rik, baina, hala ere, inkesten bide-tik jo zuten Nafarroako gazteen profila taxutzeko eskatu zietene-an.

Hala, uztailean eta abuztuan 16-30 urteko 800 lagun inguru el-karrizketatu zituzten, nola bizi di-ren eta zer-nolako kezkak, arazo-ak eta ohiturak dituzten jakiteko. Najarroako gazteria 2000. urtea-ren atarian lanaren emaitzak joan zen astean aurkeztu zituzten Fon-do Formacioneko kideek, eta nafar gazteek erakundeez, bizimoduaz, harremanetaz eta beste hainbat kontutaz duten iritzia agertu dute. Errealitatearen isla nahi bezain erreala ez da izango ziurrenik, bai-na datuak hor daude.

Emaitzak ikusita, bistan da gu-rasoen kezka dagoeneko ez dela seme-alabek ustekabean etxetik alde egin eta bakarrik utziko di-tuztela. Aitzitik, etxetik noiz de-montre joango diren galdetzen ha-siak dira asko.

Nafarroan, hamar gaztetik bi baino ez dira bizi beren kasa: % 11,5 bikotearekin eta % 7 lagune-kin edo bakarrik. Gainontzekoak, hamarretik zortzi, gurasoekin bizi dira oraindik. Gurasoekin bizi di-renen artean, lautik hiruk etxetik alde egin nahiko lukete, baina ez dira ausartzen. Oraindik gurasoe-kin zergatik bizi diren galderari, lanik edota dirurik ez daukatela-ko erantzuten diote gehienek. Etxetik alde egiteko gogoa izateak ez du esan nahi gurasoekin gaizki moldatzen direnik. Gazte gehie-nek nahikoa harreman onak di-tuzte gurasoekin, batez ere ama-rekin.

Gazte gehienak ikasten ari edo l angabez ian daude . Bostet ik batek izena emana du INEMen bulegoetan, eta % 36 lanean ari dira . Aldi ba t e r ako lan txoak dituztenak zenbatuz gero. por-tzentaia dezente igotzen da, % 53raino.

Langileen artean, hirutik bat kontraturik gabe ari da. Zertan d i h a r d u t e ? Gehienek, lau t ik hiruk, zerbitzuetan, kualifikazio handirik eskatzen ez duten zere-ginetan.

Gazte askok ez dute berezko di-ru iturririk, eta diru sarrerak di-tuztenen artean gutxikjasotzen dute 100.000 pezeta baino gehia-go. Lau gaztetik batek 100.000 eta 150.000 pezeta bitarteko diru sarrerak ditu, eta inor gutxik ira-bazten du hilean 150.000 pezeta-tik gora.

Arazoak eta jarrera politikoa • Nafarroako gazteentzat langabe-zia, etxebizitza eta diru eskasia dira arazo nagusiak.

Indarkeria, berriz, oso gutxik ikus ten dute hurbi leko arazo bezala. Gehienek-ez dute aipatu

afarroan hamar gaztetik zortzi gurasoekin bizi dira, ez ordea hala nahi dutelako. Lautik hiruk etxetik alde egin nahi badute ere, ez dira ausartzen, ez dutelako ez lanpostu finkorik

ezta bestelako diru sarrerarik ere. Hala dio Fondo Formacion erakundeak amaitu berri duen inkestan.

Alderdietan dute konfiantza gutxien Alderdi politikoek hondoa jo dute. Gazteen artean behintzat haiek dira konfiantza gutxien merezi duten erakundeak, Poliziak eta

Guardia Zibilak berak baino gutxiago. Beste muturrean, komunikabideak, udalak eta hezkuntza sistema daude. Itxura denez,

Nafarroako gazteak dezente fidatzen dira horiekin. Gazteek aurreiritzi ugari dute oraindik, eta ez dituzte auzokide gisa onartzen ez

alkoholikoak, ez drogazaleak, ezta ijitoak ere. Europako Batasuna, berriz, urrutiko gauza da gehienentzat: hamar gaztetik seirentzat ez

du deus esan nahi, eta hiruk bakarrik sentitzen dute nolabaiteko atxikimendua. Gutxi gora-behera hauexek dira Nafarroako gazteen

artean egindako inkestak eskaini dituen ondorio edo emaitza nagusiak. Deigarriena, lehenengo kolpean behintzat, nafar gazteek alderdi

politikoengan duten konfiantza eskasa izan daiteke.

ere egiten. Soilik adin eta zonalde jakin batzuetako gazteentzat da arazo nagusietakoa; Iru'errian eta Sakana aldean, 16 ur te t ik 19 urtera bitarteko gazteei, horiei bai, zuzenean eragiten die indar-keriak edo, hobeki esanda, kale istiluen inguruko gora-beherek. Izan ere, kale istiluekin eta sabo-tajeekin zerikusia dutelakoan atxilotzen dituzten gazte gehienak I ru ' e r r ikoak dira, 16-20 ur te ingurukoak.

Gazteen joera politikoari erre-paratuz gero, jarrera epelekoek osatzen dute multzo handiena: % 41ek zentrokoak direla diote. Ha-la ere, beren burua ezkertiartzat dutenak eta ezker-muturrekoak direla diotenak batuz gero, gehia-go dira. Eskuindarrak oso gutxi dira haien aldean, eta eskuin mu-turrekoak % 1 besterik ez.

Hauteskundeak iristen direne-an, erditsuak joaten dirabotoa ematera. Beste erdiek paso egiten dute, edo gazteegiak dira bozka-tzeko.

Erlijio kontutan, hamarretik zazpi katolikoak dira, gurasoak bezala, baina haiek baino gutxia-go joan ohi dira mezetara. Ehun gaztetik zortzik ateoak direla dio-te, eta hamaseik agnostikoak.

Nafarroa aitzindari izan da in-tsumisioan. Iixfeko espetxetik do-zenaka gazte pasatu dira soldadu-tzari uko egiteagatik, eta horrek izan du eraginik herrialdeko gaz-teengan. Hala, hamarretik zortzik soldadutzaren aurka daudela dio-te, eta hamarretik sei intsumisioa-ren alde agertzen dira.

Sexu harremanetan Nafarroako gazteak ez dabiltza bereziki aurre-ratuak. Gehienek ontzat jotzen di-tuzte ezkontza aurreko sexu ha-rremanak, baina inguruko he-rrialdeetako gazteek baino beran-duago izaten dute lehen esperien-tzia.

Sexu harreman hutsa, bestela-ko loturarik gabekoa, bi gaztetik batek bakarr ik onar tzen du. Gehienak sexi^en arteko berdinta-sunaren eta narreman homose-xualen alde, eta heriotza zigorra-ren eta indarkeria politikoaren kontra daude.

Nafarroako gazteentzat, beste he r r i a ldee takoen tza t bezala , t a b e r n a da b igar ren etxea. Orduak eta o rduak ema ten dituzte taberne tan , bestelako elkarteetan eta gaztetxeetan bai-no askoz gehiago. Aisialdian gehienak, hamarretik zazpi, adis-kideekin egoten dira. Taberneta-tik aparte, kirolak, irakurketa, irratia eta telebista dira gazteen zaletasun nagusiak.

Hamarretik zazpik egunkariak leitzeko ohitura dute, baina batek ez du prentsa begiratu ere egiten. Gazteen artean ere Diario de Na-varra_da gehien irakurtzen den egunkaria (% 86), alde handiz gai-nera. Gainontzekoak urrut i sa-mar gelditzen dira: % 29k Diario de Noticias i rakurtzen dute, % 17k As, Marca edo bestelako kirol egunkariak, % 1 6 k E g i n e t a % lOek El Pais. Telebisio katerik go-gokoena TVEl dute, Antena3, Te-le5 etaETBren Surretik. X

J O X E A N A P E Z T E G I A

NAFARROAKO GAZTERIA 2000. URTEAREN ATARIAN

• NOREKIN BIZI

Glfisoekin Bikotearekin

Bakarrik edo pisukideekin

• DIRUSARRERAK IJS;'

100.000 pezeta baino gutxiago

100.000-150.000 pezetaartean

150.000 pezeta baino gehiago

§»-LANA

Langabezian

Lanean Ikasten edo/eta aldi baterako lanetan

» SOLDADUTZA

Alde

Kontra Ez daki / ez du erantzun

§ • JARRERA POLITIKOA

PEzkertiarrak Zertrokoak

Ezker muturrekoak

Eskuindarrak

Eskuin muturrekoak

ERLIJIOA

Katolikoak Agnostikoak

Ateoak

Besteak

GAZTEEN KONFIDANTZA EREKUNDEETAN

Alderdi politikoak J

Eliza j

Justizia

Monarkia

Madrilgo Gobernua j

Guardia Zibila / Polizia

Sindikatuak

Udaltzaingoa / Foru zaingoa

Nafarroako Gobernua

Komunikabideak

Udaletxea

Hezkunde sistema |. APEZrECIA

1 2

Nafarkaria OSTIRALA,

IRAILAK

•Enkarni Genua • Antzerkigilea

«Idazlea naiz testua behar dudalako» nkarni Genua donostia-rrak irabazi du Nafarro-

ako Antzeki Eskolak (NAE) Irueko Udalaren babespean antolatutako Haurrentzako Antzerki Testuen Lehiaketa, Gerta d a i t e k e izenburuko lanarekin. Ez da Txontxongilo taldeko kideak idatzi duen lehen antzerki obra, bai, ordea, lehiaketa batean aur-keztu duen lehenengoa. Horregatik, ezustekoa izan da Enkarni Genuarentzat ira-baztea, eta oso pozik dago.

Edurne Elizondo / Iru'ea

ORAIN DELA 26 urte sar tu zen Enkarni Genua antzerkigintza-r en m u n d u a n , txo txongi loen esku t ik . S e n a r r a r e k i n b a t e r a Txontxongilo taldea osatu zuen o rduan , eta, geroztik, E u s k a l Herriko plaza guztietan antzeztu ditu idatzitako ipuinak. Azkena-rekin, gainera, saria eskuratu du donostiarrak.

• Lehen aldiz parte hartu eta ira-bazi. Ez da lorpen txarra, gero. H a r r i t u t a g e r a t u na iz e ta

horregatik hartu dut izugarrizko poza. Antzerki m u n d u a n u r te pila ba t da ramat , au r t en 26.a beteko dut , eta antzerki tes tu asko idatzi dut, baina beti Txon-txongi lo t a l d e a k an t zez t eko . H a s i e r a n , b a t e z ere , t a ldeko kideon artean egin behar genuen dena, hau da, gidoia idatzi, pan-pinak egin, eskenatokia margo-tu, musika asmatu, eta abar. Nik beti tes tuak idatzi ditut, baina beti guk antzezteko. Lehiaketa b a t e a n p a r t e h a r t z e n d u d a n lehen aldia da.

• Eta hainbeste urteren buruan, zergatik animatu zara orain? Txontxongilo taldearekin asko

joaten naiz ni Nafarroara, Erri-beratik hasita Baztaneraino, eta Nafarroako jende asko ezagutzen d u t . A u r t e n s e m e a k , M a n u

«Fantasiaren mundua jorratu dugu, baina gure inguruan

ere insj)irazio iturñ agortezina dago»

Gomezek, I r u ' e k o U d a l a r e n lehiaketako bigarren saria iraba-zi du o l e rk ig in t zan , e ta s a r i b a n a k e t a r a joan nintzen. Han izan nuen lehiaketaren berri, eta lagunek animatuta parte hartzea erabaki nuen. Uztaila osoa eman nuen testua idazten. • Gerta daiteke du izena. Zer-

nolako istorioa kontatzen du? Antzerki testu bat asmatzeko

edozein gai izan daiteke interes-garria, orain dela urte asko ger-tatutakoak, gure herriko kondai-rak, fantasiazko ipuinak, edo-zein. Baina gure inguruan ere, inspirazio iturri agortezina dugu, gure eskolan, etxean, eta abar, eta antzerki lan hau osatzeko, ez naiz oso u r ru t i r a joan. Alboan nituen 10-12 urte bitarteko hiru neska-mutil hartu ditut protago-

Enkarni Genuak irabazi du NAEK antolatutako antzerki testuen lehiaketa. J AGOBA M ANTEROLA

n i s t a . N e s k a - m u t i l a r r u n t a k dira, eta haiei esker, ohiko isto-rio batzuk agertzen ditu antzez-lanak, egunero gertatzen diren istorioak. Teloia altxatzen dene-an etxeko gela bat ikusten da eta hor d a u d e Maider e ta Gorka, makina bat prestatzen. Makina berez ia da, M a i d e r r e n u s t e z makina horren eta irudimenaren bidez ger ta d a i t e k e e n edozer gauza ikusi ahal izanen dutela-ko. Eta hala da, istorio arruntak ikusten dituzte Maiderrek, Kol-dok eta Gorkak, baina begirada kr i t iko ba t ek in . Gaur egungo is tor ioak dira, an tze rk iak ere he lburu hori bete behar duela u s t e b a i t u t , h a u da: i n g u r u a begiratu begirada zorrotz eta iro-niko ba tekin . Gure i ngu runea aztertzeko ohitura ha r tu behar dugu, baita haurrek ere. • Fantasiazko ipuinak alde bate-

ra uzteko garaia da, orduan? Uste dut gehiegi jo dugula fan-

tasiaren mundura, baita nik ere. Sorginak, lamiak eta beste auke-

ratu ditugu testuetako protago-nis ta . Hori asko jo r r a tu dugu. Baina zer ge r t a t zen zaie gau r egungo haurrei? Iturri agortezi-na dugu hor. Ni txotxongiloekin eskoletara asko joaten naiz eta ikusten dut antzerkia baztertuta dagoela. Eta nik uste dut antzer-kia jo las eta bide izugarri ona dela g u r e b u r u a e t a i n g u r u a hobeto ezagutzeko, gutaz farre egiteko, guri gertatzen zaiguna aztertzeko, eztabaidatzeko eta k r i t i k a t z e k o . G a u r egungo antzerkia bide ona da horretara-ko. Gerta daiteke, ad ib idez , lehiaketarako idatzi du t ba ina buruan eskolak nituen, eta uste du t oso t e s tu ba l iagar r ia dela eskoletan antzezteko, eskoletan antzerki testu hori jolasteko era-bil daitekeela, eredutzat hartu. • 26 urte daramazu antzerkigin-

tzaren munduan, antzezten eta idazten. Zer nahiago duzu? Antzeztea, zalantzarik gabe. Ni

idazlea naiz txotxongiloen bidez nire ipu inak konta tzeko t e s t u

bat behar dudalako, eta artisaua naiz txotxongiloak nik neuk egin b e h a r d i tuda l ako . Gaur egun gauzak aldatzen ari dira zorio-nez, baina orain dela 26 urte guk egiten genuen dena. Nik ez dut egunero idazten. Taldeak eraba-kitzen duenean ipuin berri bat plazaratu behar dugula, pentsa-tzen h a s t e n na iz , e t a b e h a r dudanean idazten dut. Baina ni, batez ere, txotxongilolaria naiz. • Zer dute txotxongi loek zu

hainbeste liluratzeko? Komunikazio bide izugarri ona

dira. Txotxongiloekin 200 edo 300 h a u r r e n a u r r e a n ja r r i eta lortzen duzu ia sineztezina dena. Ikusten duzunean bakarrik kon-tu ra tzen zara. Oso giro ederra sortzen da, eta uste dut hori dela gehien gustatzen zaidana: hau-rrekin komunikatzea. Eta hau-r rekin komunika tzeko biderik o n e n a d i r a txo txong i loak . Antzeztu ditudan ipuinak argita-r a t u izan d i t u t , b a i n a ez da gauza bera. X

s o s l a i a

Enkarni Genua donostiarra da NAEk antolatutako

aurtengo Haurrentzako Antzerki Testuen

Lehiaketako irabazlea. Lehen aldiz parte hartu

badu ere, esperientzia ez zaiojalta, orain

dela 26 urte sartu baitzen

antzerkigintzaren munduan.

Manolo Gomez senarrarekin

batera Txontxongilo taldea osatu zuen,

seme-alaben ikastolako jaialdi

batean parte hartu eta gero. *Jendeak aurrera segitzeko

esan zigun eta halaxe egin

genuen, gaur arte>, azaldu digu.

Txotxongiloak egin eta haurren

aurrean mugitu ez ezik, antzerki te'stu asko eta

askoren egilea da Enkarni Genua.

Errekamari, Ipurtargi edo Altxor

bat patrikan dira haietako batzuk. Liburuak ez ezik,

diskoak ere plazaratu ditu

egindako ipuinekin.

1 2