WPROWADZENIE W TEMATYK:
Wszystko co nas otacza zmienia si wraz z upywem lat. Przedmioty te zmieniaj swój wygld, ksztat, funkcjonalno. Rzeczy, których uywamy, wci staramy si ulepsza, aby odpowiaday naszym zmieniajcym si potrzebom, a znaczna cz tych przedmiotów to urzdzenia techniczne, czsto o wieloletniej i interesujcej historii
1) tekst wstpny - propozycja
Czesawa Frejlich, Wstp do katalogu wystawy „Rzeczy pospolite : rzeczy pospolite, polskie wyroby 1899-1999” , 2001
Dlaczego zwyke rzeczy?
Termin "pospolity" ma raczej ze konotacje. Kojarzy si z czym powszechnym, co jest wszdzie, atwo dostpne, a rzeczy lub zjawiska, które opisuje, s zwykle postrzegane jako niedoskonae, a moe nawet niskiej jakoci. Jestemy przyzwyczajeni do przypisywania wikszej wartoci temu, co niezwyke, jednostkowe, wyjtkowe, niepospolite. Tymczasem w sowie "rzeczpospolita" odkrywamy cae bogactwo pozytywnych treci "pospolitoci" - to wszystko, co naród uwaa za wspóln warto. Te niekiedy ukryte wartoci rónych polskich produktów ostatniego stulecia chcemy odsania w "rzeczach pospolitych".
Przedmioty uytkowe, codziennego uytku dugo walczyy o swoj przynaleno do kultury. Najatwiej byo doceni kunsztownie wykoczone precjoza, zatem rzemioso artystyczne najwczeniej zyskao dobr pozycj obok wielkiej sztuki. Niektóre awangardowe nurty sztuki równie wykorzystyway przedmioty codziennego uytku, które nobilitowao wanie wyjcie ich ze zwyczajnego otoczenia i umieszczenie w nowym kontekcie. W ten sposób straciy one swoj pierwotn tosamo. Naszym celem jest jednak pokazanie wybranej grupy przedmiotów uytkowych w ich kulturowym kontekcie, bez nadawania im dodatkowych znacze. Chcemy ukaza ich rónorakie wartoci. Niektóre z nich, jak ceramika czy tkaniny, w wikszym stopniu czerpi z dowiadcze sztuki, w innych, jak sprzty domowe czy rodki transportu, dominuj cechy techniczne, ale czy je wspólny element - uyteczno. Znaczenie tych przedmiotów wykracza jednak daleko poza zwyk funkcjonalno. Ksztatuj one zachowania i preferencje uytkowników, staj si wan czci naszego ycia.
Przedmioty s odpowiedzi na ludzkie potrzeby, zarówno natury uytkowej, jak i estetycznej. W kadej epoce powstaj nowe ich wersje, cho tak sposób wytwarzania, tworzywo, jak i w efekcie forma mog ulega zmianie. Pojawiaj si równie zupenie nowe produkty, dawniej nieistniejce, a bez których po pewnym czasie trudno si obej. Inne natomiast ulegaj zapomnieniu. Przedmioty te s wiadkami czasów, w których powstay, a wic zapisem historycznym. W nich, jak w lustrze, wida lata kryzysu ale równie czasy prosperity. Informuj nie tylko o spoecznych moliwociach intelektualnych i wytwórczych, ale i o przyjtych wartociach.
Aby umoliwi spojrzenie na polskie wyroby z lat I899-I999, a jednoczenie ograniczy zbiór do niezbdnej liczby, przyjlimy kilka kryteriów uatwiajcych selekcj. Pierwszym i podstawowym kryterium jest ich natywno, czyli wybór wzorów wytwarzanych w Polsce i wskazujcych na polskie pochodzenie. W przypadku rzeczy "pospolitych" interpretacja pojcia "rodzimy" nastrcza wiele trudnoci.
W naszej historii projektanci poszukiwali "polskoci" rozumianej na róne sposoby. Niekiedy intencje projektanta szy w kierunku sztuki ludowej, innym razem projektant stara si nada wasn interpretacj trendom panujcym w danej epoce. Nierzadko odrbno nie bya poszukiwanym celem, a raczej prób przyblienia wiatowych prdów i mód - w tych przypadkach warto tkwi w skutecznej realizacji tego zaoenia. Znajdziemy tu równie obiekty o cechach wzorniczych czy rozwizaniach technicznych wykraczajcych poza ogólnie obowizujce normy. Równie wane wydawao si pokazanie produktów, które najlepiej zaspokajayby potrzeby w polskich warunkach ekonomicznych, czsto bardzo trudnych.
2) tekst wstpny - propozycja
Zdaniem historyków techniki, technika narodzia si wraz z ludzkoci, nasi przodkowie weszli na drog prowadzc ich w procesie ewolucji do stania si ludmi, w momencie kiedy celowo zaczli wytwarza i stosowa pierwsze narzdzia. Przez tysice lat czowiek stopniowo doskonali i wytwarza róne nowe narzdzia, które pozwalay mu skutecznie polowa, walczy z innymi plemionami i uprawia rolnictwo. Prowadzio to do ewolucyjnej zmiany warunków ycia. Stosunkowo powolny postp w dziedzinie rozwoju techniki uleg gwatownemu przyspieszeniu w dobie rewolucji naukowo-technicznej w XVIII-XIX wieku. Wynalezienie maszyn parowych i elektrycznoci spowodowao wielki przeom w rozwoju ludzkoci. Szybko pojawiy si nowe wynalazki, które rewolucjonizoway nasz cywilizacj - wynalezienie telegrafu, telefonu, radia, owietlenia elektrycznego, silników elektrycznych, silników spalinowych, parowozów, samochodów, statków z napdem parowym, samolotów odmienio ycie spoeczestwa. Pojawiy si nowe urzdzenia, które zrewolucjonizoway gospodarstwa domowe i prac: maszyny do szycia, maszyny do pisania, mechaniczne kasy rejestrujce i arytmometry, gramofony, pralki, lodówki, odkurzacze, aparaty fotograficzne i wiele innych nieznanych wczeniej urzdze. Szybki postp techniczny i zmieniajca si moda powodoway powstawanie nowych typów i wzorów tych urzdze - a dotychczas uywane trafiay do piwnic, na strychy lub ulegay zniszczeniu. Dziki pasji kolekcjonerskiej naszych przodków nie wszystkie te przedmioty ulegy zniszczeniu - wiele zostao ocalonych i s dzisiaj dum wielu kolekcji prywatnych i muzealnych. Gromadzone przez dziesitki lat, a nawet przez kolejne pokolenia zbiory zabytków techniki s wiadectwem przemian zachodzcych w kulturze, w gustach i zwyczajach ich twórców, a take postpu technicznego. Kolekcje zabytków techniki, tak jak dziea sztuki czy rzemiosa artystycznego, powstaj z podziwu kolekcjonera dla przedmiotu codziennego uytku bdcego nie tylko dzieem uzdolnionych techników, ale take i artystów którzy godzili pikn form z walorami uytkowymi. Twórca urzdzenia technicznego stara si nada mu take cechy estetyczne. Zabytkowe maszyny do szycia i do pisania, aparaty fotograficzne i inne urzdzenia, zdobione byy kalkomani, zoconymi wzorami na czarnych korpusach, stylizowanym liternictwem. Zafascynowani piknym wygldem zabytkowych przedmiotów czsto mówimy, „e przedmioty te maj swoj dusz „Ju ludzie pierwotni wierzyli, e kady przedmiot /narzdzie, bro/ posiadaj swojego ducha. Wedug staroytnych Rzymian w posiadanych przez nich przedmiotach codziennego uytku byy duchy opiekucze /lary i penaty/ sprawiajce, e dom ich waciciela by wyposaony w przychylne mieszkacom przedmioty. Celtowie wierzyli, e dusze tych, którzy odeszli zostaj uwizione w jakiej niszej istocie /zwierzciu, rolinie, przedmiocie nieoywionym/ do czasu gdy znajdziemy si w posiadaniu przedmiotu bdcego ich uwizieniem. Dusz przedmiotu jest ukryta w nim aura. Dusz w przedmiot moe tchn jego twórca i zdobicy go artysta /np. zegarmistrz i jubiler/ nadajc mu cechy indywidualne. Dusz przedmiotu jest lad rki wytwórcy, narzdzie, materia, forma. Wspóczesne masowa produkcja z zastosowaniem tworzyw sztucznych pozbawia produkowane przedmioty duszy. Przyczynia si te do tego unifikacja i normalizacja produkowanych wyrobów. Kilka zabytkowych przedmiotów jak np. stary zegar, maszyna do pisania, gramofon, samowar czy lampa naftowa jest w stanie nada naszym mieszkaniom indywidualny charakter i sprawi, e czujemy si w nich przyjemnie. Pierwotne wierzenia w to, e przedmioty maj swoj dusz przetrway do dzisiaj np.w nazwie metalowego wkadu grzejnego do zabytkowego elazka, który nazwany zosta „dusz”. Suchajc zabytkowego gramofonu z nagranym na starej pycie gosem Enrico Caruso, Jana Kiepury, Hanki Ordonówny czy Mieczysawa Fogga gotowi jestemy przez chwil uwierzy, e to przemawia do nas z zawiatów ich dusza. Kolekcjonerstwo zabytków techniki / zarówno prywatne jak i muzealne/ ma doniose znaczenie dla kultury, poniewa przedmioty codziennego uytku gin niezauwaone ustpujc miejsca nowoczeniejszym, doskonalszym urzdzeniom. Ich wrogiem jest zarówno czas jak i postp techniczny. Gromadzenie ich w kolekcjach muzealnych i prywatnych ocali moe od zniszczenia i zapomnienia przedmioty bdce dowodem talentu take polskich konstruktorów i wynalazców, dowodem poziomu polskiego przemysu, kontaktów handlowych i wymiany myli technicznej.
Leszek Sadowski, katalog wystawy “Zabytki Techniki codziennego uytku w Muzeum Zamojskim w Zamociu. padziernik 2010 - marzec 2011”, Muzeum Zamojskie w Zamociu Lubelski Klub Kolekcjonerów przy Wojewódzkim Orodku Kultury w Lublinie
PYTANIA PROBLEMOWE
· Jakie przedmioty, o których mona powiedzie, e s urzdzeniami technicznymi masz w swoim domu?
· Czy i jak bardzo przedmioty/urzdzenia techniczne, które masz w swoim domu si zmieniy na przestrzeni lat?
· Jak wyglda konkretny przedmiot/urzdzenie techniczne w czasach, gdy korzystali z niego Twoi dziadkowie? A jak wyglda teraz? Jaka zasza zmiana?
· Czy wszystkie przedmioty/urzdzenia techniczne, których uywasz Ty znali Twoi rodzice czy dziadkowie ? Które z przedmiotów codziennego uytku z czasów Twoich dziadków/pradziadków nie s znane/uywane w Twoich czasach ? Dlaczego ?
· Czy wiesz jak komunikowali si midzy sob na odlego Twoi dziadkowie? A jak robili to Twoi rodzice? Jak zmienia si forma i urzdzenia do komunikacji w stosunku do tego jak Ty si dzisiaj komunikujesz na odlego? Jakie zmiany wprowadzi w ycie codzienne internet i smartfon?
WIADECTWA MATERIALNE:
WIADECTWA PAMICI:
· Inne róda informacji :
· rodzice, nauczyciele historii, pracownicy muzeów i bibliotek,
Potrzeby nauczyciela:
· Ewa Solarz, Design - domowy elementarz sprztów i gratów niecodziennych, 2010
· Czesawa Frejlich, Katalog wystawy „Rzeczy pospolite. Polskie wyroby 1899-1999, “ BOSZ, 2001
· Chcemy by nowoczeni, Muzeum Narodowe w Warszawie, 2011
· Magorzata Czyska, Dom Polski. Meblocianka z pikasami, 2017
Why ordinary things?
The term "common" has rather a bad connotation. It is associated with something which is everywhere, easily obtainable, and the things or phenomena it describes are usually seen as imperfect or perhaps even low-quality. We are accustomed to placing more value on the unusual, the individual, the exceptional, the uncommon. In the word "commonwealth," however, we discover the whole wealth of positive denotations in "commonness" — it is everything a nation holds as a common value. These sometimes hidden values of various Polish products of the last century are what we want to reveal in the "common wealth."
Practical, everyday items have striven long and hard for their place in culture. Exquisitely finished treasures are the easiest to appreciate, so artistic crafts were the first to take their place beside the great works of art. Some avant-garde art trends also employed objects of daily use, elevating them by taking them out of their ordinary surroundings and placing them in a new context. In this way they lost their original identity. 0ur purpose, however, is to show a selected group of practical items within their cultural context without adding extra meanings. We want to display their many different values. Some of them, such as ceramics or textiles, draw from the experiments of art to a greater degree, and in others, such as home appliances or means of transport, technical features predominate, but they share a common element — utility. The significance of the objects, however, goes far beyond functionality in the plain series of the word. They shape the behavior and preferences of the users, and become an important part of our lives.
The objects are responses to human needs, both practical and aesthetic. The methods of manufacture, the materials, and in effect the form may change, but in every age new versions of them emerge. Completely new products also appear, things which did not exist and which after a while become hard to do without. Others are forgotten. The objects are witnesses of the times in which they were made, and thus a kind of historical record. In then", as in a mirror, vve can see years of crisis or times of prosperity. They give information not only about the intellectual and creative capabilities of society, but also about the accepted values. For these reasons the presented objects are arranged in chronological order.
To provide a look at Polish products from I899 — I999 while limiting the collection to the essential number, we adopted several criteria to aid in the selection. The first arid fundamental criterion is their nativertess, that is, the choice of designs manufactured in Poland and indicating Polish origins. In the case of "common" things, interpretation of the term "native" presents many difficulties.