MUKSİRÜNVE HADiS SAYILARI

Dr. Mustafa Karataş*

"Muksirı?n", Rasülullah'ın (s.a.v) sahabesi arasında kendilerinden Bakf b. Mahled'in Müsned'inde mükerrerleriyle birlikte binden fazla hadis riva­yet edilen kimselerdir. Bunlar da Ebu Hüreyre, Hz. Aişe, Abdullah b. Ömer, Enes b. Malik, Abdullah b. Abbas, Cabir b. Abdullah ve Ebu Safd el-Hudri olmak üzere sadece yedi kişidir. "Muksirıin" içeıisinde yer alan bu yedi sa­habiyi, hadis ri vayeti ve kendilerinden rivayet edilen hadis sayılan bakımın­dan daha geniş inceleyebilmek için her birini müstakil olarak ele almak ge­rekmektedir.

ı. Ebu Hüreyre

Asıl adı Abdurrahman b. Sahr olan Ebu Hüreyre, Ezd'ih bir kolu olan Dev s kabilesindendiri. Hicretin yedinci yılında Hayber' in fethi sırasında Medine'ye gelmiş2 ve "Ashrıb-1 sLdfe"ye katılmıştır. Sahabe içerisinde en

;. Fatih Mesih Pa~a Camii İmam-Hatibi.

Zehebl, A '{{inıü'n-nii/ıeld; II. 57R. 2 Ebu Hüreyre kendisinin Medine'ye gelişini ~iiyle anlatmaktadır: ResG1u11ah Hayber'i fethellin­

ce henüz Hayberde iken ben (Yemen' den) gelmiştim. O sırada Resu11ah ganimet dağıtıyordu.

Ben: .. Ya ResCı11ah, bana da bir pay ayır!" dedim. Said b. As oğuHanndan biri (Eban b. Said):­

Ona verme Yii Resüla11ah! dedi. Bunun üzerine Ebu Hüreyre: .. Şu da kim oluyor?! İbn Kav­

kal'ııı katili'' dedi. Eban b. Said de ~iiyle çıkışlı:- Yay şu dağ kediciğine de ~a~ılır! O, Yemen'in

Devs illerindeki Da'n dağının başından üzerimize geldi. Müslüman bir ki~inin katilini bana yük­

kyerek cehennemlik olduğumu iddia ediyor. Fakat bilmelidir ki, AHalı Kavkal'e benim elinıle

şehit ulnıayı nasip etti de, beni onun elinde kafir olarak iilnıekteıı kurtardı (bk., Buhar!. Cihad.

2X: kr~. ibnü·ı-Esir, Üsdü'ı-gabc. V, 3 ı 6; Zehcbl, a.e .. I 1. 5XX; İbn Hacer. Tchzlb, VI, 4X ı).

83

DiYANET ILMI DERGI· ClLT: 35 · SAYI: 4 • EKIM-KASIM-ARALIK IYlJlJ

çok hadis ıivayet eden kimse Ebfı Hüreyre'dir. Hadis ilmine çok düşkünclür.

Hadis hafızlan bu ümmetin hadisçileri arasında en üstün mertebeye onu la­

yık görmüşlerdir. Şafii onun en çok hadis ıivayet eden kişi olduğunu söyle­

mekteclir3. Ebfı Hi.ireyre' nin hadis ilmine karşı olan sevgisini Hz. Peygam­

ber dahi onaylamıştır. Ebfı Hi.ireyre bir gün Hz. Peygamber'e kıyamette ilk

önce kime şefaat edeceğini sormuş, Hz. Peygamber ele, "Hadis ilmine olan

iştiyakuı sebebiyle bu soruyu ilk önce senin soracaifmı tahmin edebiliyor­

dwn" buyurmuştur'-~.

Ebfı Hüreyre'nin hafızası çok kuvvetli idi; ezberlediğini aynen nakleder­

di5. Zira bıı konuda o Hz. Peygamber'in duasını alrnıştı0 . Bütün yaşantısını

ilme vakfetmiş olan Ebfı Hüreyre, Hz. Peygamber'den duymadığı bazı ha­

disleri, Ebu Bekir, Ömer, Nadra b. Ebfı Nadra, Fadl b. Abbas, Übey b. Ka'b,

Üsame b. Zeyd ve Hz. Aişe gibi sahabllerden dinlemiştir7. Kendisinden mu­

hacir ve ensar neslinclen 800 kişi ve ashabtan bir grup rivayette bulunmuş­

larciırX. Zeheb1 Kütüb-i Sitte'de yer alan ravilerinden 365 kadar şahsın ismi­

ni zikretmiştirY ki bunlar arasında İbn Abbas, Vasıle, Cabir, Mervan b. Ha­

kem, Sa!d b. el-Müseyyeb, Selman el-Eğar, Malik b. Ebu Amir, Ebu Üsame

b. Sehl, Hafs b. Asım, Hasan el-Basri, Muhammed b. S1rin, Süleyman b.

Sehl, Hafs b. Asım, Hasan el-Basri, Muhammed b. S1dn, Süleyman b. Ye­

sar, Tavfıs, İkrime, Mücahid, 'Ata', Amir eş Şa'b1 EbU Salih es-Semmfuı gi­

bi şahıslar sayılabilir' 0 . Ebu Hüreyre 78 yaşında iken hicr1 59 senesinde ve­

fat etmiştir''·

Ebfı Hüreyre' nin hadisleri anlama ve kavrama bakımından saha­

be arasında zaman zaman tenkitlere maruz kaldığı da görülmekte-

3 Suyu tl, Tahakttru '1-lııı!Jtiz, s. 17.

4 Buhar!, 'Ilim 33.

5 lbn Kayyım, el-l'tthilii 's-sayyih, s. 71.

o ibııü'l-Eslr, Üsdii'l-gtthe. V. 316; Zehebi, A '/ttnıü'n-niihelü', II, 5Y5.

7 ibıı Hacer, Telızih, VI, 4XO.

X Ketıilni, Abı.llilhay, et-Tedirih. lll, 20Y. Öğrencilerinin sayısının 700 veya XOO'ı.leıı fazla oluu­

ğu ıla siiyleıımekteı.lir (bk., İbııli'l-Esir, Üsdii'/-glihe. V, 317; Zelıebl. a.e., ll, 57Y; Suylıti, Ta­

haktlrii'/-hııficr:.. s. 17; Sfılihl. Tahakdr. 1, ':!2: kr~, Okiç, Hadis i'v!t:se/eleri, s. 46).

Y Zelıebl, a.e., II, 57Y-5X5.

10 bk., a. mlf., a. yer; ibıı Hacer, a.c., YI. 4X0-4X I.

ll ihııü'l-Eslr, a.e., V. 317: Zelıehi. a.e.,ll. 626: İbn Hacer, a.c .. YI, 4XI.

84

tviUKS!RÜN YE HADIS SA YILARI

dir12. Özellikle Hz. Ömer ve Hz. Aişe onun rivayetlerine yer yer müdahale­

lerde bulunımışlardır. Bazı durumlarda Ebu Hüreyre bu gibi eleştiıilere kar­

şı kendini savunmuş, bazılannda ise hata ettiğini itiraf etrniştirl:ı. Son devir­

de ise, özellikle başta Goldzihcr olmak üzere hadis ilmi ilc ilgilenen bir çok

müsteşrik tarafından ortaya atılan fikirler sebebiyle çoğu zaman haksız it­

hamlara hedef olmuştur. Eleştiriler daha çok onun Hz. Peygamber ile kısa

bir süre beraber bulunmasına rağmen çok hadis ıivayet etmesi üzeıinde yo­

ğunlaşmaktadır. Ayrıca Ka'bu'l-Ahbar'dan etkilendiği iddia edilerek riva­

yetlerinde israiliyyat bulunduğu fikri de ileıi sürülmüştüri4.

Hemen hemen bütün hadis musannifleıinin kitaplannda rivayetlerine yer

verdiği Ebu Hüreyre'nin bazı hadisleri, talebelerinden biri olan Hemman b.

Münebbih (ö.l31/748) vasıtasıyla bize intikal etmiş durumdadır. Hem­

mam'ın, Ebu Hüreyre'den işittiğini haber verdiği mecmua 138 hadis ihtiva

etmektedir15. Bu hadislerin büyük bir kısmı Ahmed b. Hanbel'in Müs­

ned'inde Ebu HÜreyre bölümde yer almaktadıri6.

12 Zerke~l. el-lcahe. s. 103; Ahmet! Emin, Fecru'l-fs{{ım, s. 219; Ugan, Dfnf ve gayr-i dfnf riva­

yet/er. s. I 98-20 I; Ebü Reyye, Ebii Hiireyre, s. 133- 143; a. mlf., Muhammed/ Sünnetin Aydtn­

laltlmast. s. 223-242.

I 3 EbG Hüreyre ~ahsını çok hatlis rivayet etmekle itharn etieniere kar~ı. muhacirlerin ticaret ve alı~ veri~le, ensann tla tarlahırıyla nıe~gul olurken kentlisinin kann tokluğuna Hz. Peygamber'in ya­

nından aynimatlığını hatırlatmaktatlır (bk. Zehebi, A 'ldmii'n-niihe/ci'. II, 595). Diğer taraftan

cennetle nıüjtlelenıni~ on ki~itlen biri olan Talha b. Ubeytlullah. kentlilerinin tluynıatlığı pek çok

batiisi EbG Hüreyre' nin Hz. Peygamber' tlen tlinlemi~ olabileceğini açıklanıaktatlır (bk.. İbn Ha­cer, Telızih, VI, 482).

14 EbG Reyye, Ehu Hüreyre, s. 89-94; a.m!L, Muhammed/ Sünnetin Aydmlatmıast. s. 227-231;

Müsevl, EbU Hiireyre. s. 50-58; Ugan, Dfnf ve gayr-i dfnf rivayeıler. s. 199-201.

15 Henımam b. Münebbih'in bu .~ahifesi Sahifetü Henımam tliye ıne~hurtlur. Muhanınıetl Hanıl­

tlullalı bu sahifeyi birbirinin aynı olan Berlin ve Şam' tla ke~fettiği iki el yazmasından yararhı­

narak ne~retmi~tir (bk., Muluasar Hadis Tarihi l"e Salıi/it-i Hemmam h. Miinehhilı. tre. K. Ku~­

çu, istanbul I 967). Siiz konusu sahifenin yayınlanmı~ üç Türkçe tercümesi vartlır; 1. 11/.: Hadis

Mecmualanndwı Hemmüm h. Miinehhilı'in Hadis Mecmtwst (çev. Ragıb imamoğlu), Ankara 1966.2. Hemmüm h. Miineb/ıilı 'in Salı((esi (tre. Talat Koçyiğit). Ankara 1967,3. Muhtasar Ha­

dis Tarihi ı·e Sahf{it-i Hemmüm h. Miinehhilı (tre. Kemal Ku~çu), Ankara 1697 (bk., Uğur, Ha­dis ilimleri Edehiyall. s. 237). Diğer taraflan Rıfat Fevzi Abtlülmuualib'in ~erhetlerek yaplığı

ne~irtle 139 hat! is o ltiuğu giirülmekıctlir (bk. Sahi(eti Hemmwn h. Münehhih. s. 4-6X7 ). 16 Bizim saymaımza giirc. Miisneıl'tlc yctli sayfa içerisintic (ll, 312-319) 125 hatlis yer almakta­

dır.

85

DIYANET ILivii DERGI • ClLT: 15 • SAYI: ..ı • EKIM-KASitvi-ARALIK IYYY

Ehfı Hi.ireyre'nin Buharf'deki tekrarsız hadis sayısı 446'clıı·1 7 . Ayrıca Sa­

h ilwyn' da lckrarsız 609 hadisi bul unmaktaclır. B unların 326' sı "miittefekun

aleyh" hadislerclir. Bu hadislerden 93 lanesi yalnız Buhar!' de, 190 lanesi ele

yalnız Mi.islim'de yer almakladır1X_

Bak! b. Mahlcd'in Miisned'indc mükenerleri ile birlikte 5374 hadisi lY

bulunan Ebu Hiireyre'nin Kütüb-i Tis'a'da yer alan hadislerinin tekrarlan

ile birlikte sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhar! 1137, Müslim

2375, Tirmizi 695, Nesa! 795, Ebfı Davfıd 749, İbn Mace 835, Ahmed b.

Hanbel 42972°, Malik 184 ve Darimi 291. Toplam 11.358 hadis.

2. Hz. Aişe

Ümmü'l-mü'minin (Müminlerin annesi) olan Hz. Aişe, Hz. Ebfı Bekir'in

kızıdır. Hafızasının kuvveti ve fasih konuşmaı ile de ün yapmış olan Hz. Ai­

şe' nin, Ebfı Bekir, Ömer ve Osman'ın halifeliği sırasında bağımsız olarak

I 7 Tokaı.ll, M({lıllıu 's-sa!ıilıayn. s. 8; Cezairi, Teı>ci!ıii 'n-nazar. I, 58; Ugan, Dini ı>e gayr-i dini ri­

Payetler, s. 208. Mustafa et-Tokaı.ll ve Zakir Kaı.lirl Ugan, bu sayılara tekrar eı.lilen haı.lisleıin

ı.lahil olmaı.lığını belirtmekteı.lirler. Ayrıca her ikisinin ıle Buhar!' ıle l}aı.lisleri geçen sahabi ve

haı.lis sayılarını verıli ği cetvel e göre Buhar!' ı.leki toplanı haı.lis sayısı 2602 yapmaktaılır ki, bu

ıla İbn Hacer'in Buhariiçin verı.liği tekrarsız haı.lis sayısıılır (bk., Tokaı.JL M(fiılhu's-sahflıayn.

s. 10; Ugan, Dini ve gayr-i dini ril'ayetler. s. 210).

!8 İbnu'l-Cevzl. Te/k/lı, s. 396; Zehebl, A 'liimii'n-niiheta', ll, 632; kr~. Accilc. Ehii Hiireyre. s.

137; Kanı.lenıir, "Ehıl Hüreyre". DİA. X, 164.

19 İbn Haznı. Esnniii 's-sa!ıılhe (Kisrevl ne~ri), s. 37; İbnü'l-Cevzl, Telkilı, s. 363; Zehebi, a.e .. a.

yer.

20 Ebu Hüreyre'nin Ahmeı.l b. Hanbel'ı.leki haı.lis sayıları için ıle çok ı.leğişik rakanılar ileri sürül­

nıekteı.lir. Ahnıeı.l Muhanımeı.l Şiikir 3848 haı.lis ılerken (el-Bais, s. 182), Ekrem Ziya Ömer!

3879 rakamını \'em1ekteı.lir (Baki h. Malı/ed, s. 25). Bizim bu çalı~nıamız sırasını.la tesbit eı.le­

bilı.liğinıize giire Ebu Hüreyre'nin Ahnıeı.l b. Hanbel'in Miisned'inı.le 313 sayfa içerisinde (ll,

227-541) tekrarları ile birlikte 4277 hadis bulunmaktaı.lır. Ancak yukarıda da verdiğimiz gibi,

Hadis CD'ye g\irc bu sayı 4297'ı.lir. Kanaatimizcc bizim tesbitimiz ile CD'ı.leki l:ıu 20 haı.lislik

farkın sebebi, Ehu Hüreyrc'ye ait bu hadislerin, muhtemelen Müsned'de ba~ka sahi\l:ıllerin bii­

liimieri içerisinıle geçmiş ıılmasıdır. Çünkü Ahmeı.l b. Hanbel zaman zaman bir sahfıblyc ait ha­

disi ba~ka bir salıabinin biilümü içerisinde de zikretnıekteı.lir. A. Muhammed Şiikir de onun bu

metodunu tesbit ettiğini bize Iıaher vermekteı.lir (bk .. ei-Bıifs. s. I X3). Miisned'iıı Daru'l-fikr ta­

rafından yapılıııı Abı.lullalı Muhammed eı.l-Dcrvi~ tahkikli numaralı ııc~rine giire Ebu Hürey­

re'ııin siiz konusu eserıle 3N42 haı.lisi oluuğu anla~ılnıaktadır (bk .. Ahmed h. Hanbel. lll. 3-650, VIII. X).

86

MUKSIRÜN VE HADIS SAYILARI

fetva verdiği hildirilmi~tir21. Baki' b. Mahlcd'in Miisned'indc mükerrerleri

ile birlikte 221 O hadisi bulunduğu22 için şimdiye kadar yapılan klasik sıra­

lamaya göre "muksirun "un dördüncü sırasında yer alırken, yaptığımız de­

ğerlendirmeyle ikinci sıraya yükselmiştir.

Hz. Aişe, Hz. Peygamber'in hanımı olduğu için ondan pek çok hadis

duymuş, başkalannın bilemediği hallerine ve davranışiarına tanık olmuş,

dolayısıyla Kur'an ve sünneti de çok iyi öğrenmiştir. Hz. Peygamber ile kü­

çük yaşta evlcndiği için, onun vefatından sonra yaklaşık 39 yıl daha yaşa­

mış ve Hz. Peygamber' den du ymadığı hadisleri başta babası Ebu Bekir ol­

mak üzere, Ömer, Sa'd b. EbU Vakkas, Hamza b. Arnr el-Eslerni, Fatıma,

Cüdfune bnt Vehb gibi sabahllerden almış; tefsir, hadis, fıkıh gibi konular­

da zamanın otoritesi kabul edilmiştir. İlıninden istifade etmek için kendisi­

ne müracaat edildikçe bildiği hadisleri rivayet etme fırsatı bulmuştur23.

Kaynaklarda, kendisinden çok fazla kişinin hadis aldığı nakledilmektedir.

Bunlar arasında sahabilerden Ömer b. el-Hattab, Abdullah b. Ömer, Abdul­

lah b. Abbas, Ebu Hüreyre, tablündan Esved b. Y eztd, Süleyman b. Y es ar,

Said b. el-Müseyyeb, Tavı1s, İkrime, Mücahid, Alkame, İbn Strin, Mesrı1k

gibi şahısların adları zikredilebilir24. Zehebt, Hz. Aişe' den hadis alanlardan

yaklaşık 200 kadar ravi adını zikretmektedir25. 65 yaşında iken hicri 58 se­

nesinin Ramazan ayında Medine'de vefat eden Hz. Aişe'nin cenaze nama­

zını Ebu Hüreyre kıldırmıştır2n.

Hz. Aişe' nin B u bart' de yer alan tekrarsız hadis sayısı 242' dir27. Sahf­

lwyn'da yer alan tekrarsız hadis sayısı ise, bir tesbite göre 2972x, diğer bir

21 İbn Hacer, el-lsühe. VIII, 139-140. 22 İbn Hazm, Esmüii 's-salıübe ( Kisrevl), s. 39; lbnü'l-Cevzl, Te/k/lı, s. 363; Zehebl, A 'liimü 'n-n ii-

he W·. II, 139.

23 Zehebl. a.e., ll. 19; İbn Hacer, a.e., YI, 604. 24 bk., İbnü'l-Eslr, Üsdii'l-ı;tıhe. V, 504; Zehebl, a.e., ll, 137-139. 25 Zehebl, a.e., a.yer. Aynca lbn Hacer de bir isim listesi vermektedir (bk., İbn Hacer, Tehzlh. YI,

604). 26 Ib n Sa' u. et-Tuhak<it, VII l, 6 1; Nevcvl, Min/u/c:. I, 1 X3; Zehebi: Türilıu '1-ls!ünı, 40-fi( ı h. s. 124;

a. miL A '/üm ii 'n-niihelıi ·. I 1, 192. 27 Tokfıui. Mifiühu's-Salıihayn. s. Y; Ugaıı, Dini Pe ı;ayr-i dini ril'ayetler. s. 20Y.

2X İbnli'I-Ccvzi. Telkih. s. 403.

87

DIYANET ILMI [)ERGI· ClLT: 35 • SAYI: 4 • EKIM-KASII'vi-ARALIK ltJlJlJ

tesbite göre ise 316'dır. Bunun 194'ii "miittef'ekun aleyh" olup, 54'ii Buha­

r!'de, 68'i de MUslim'de yer almaktadır2lJ.

Baki b. Mahled'in Miisned'inde mükerrerleri ilc birlikte 2210 hadisi30

bulunan Hz. Aişe'nin, Kütüb-i Tis'a'da yer alan hadislerinin tekrarlan ilc

birlikte sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: B u harf 991, M iislim 1506,

Tirmizi 330, Nesa! 763, Ebı1 Davı1d 582, İbn Mace 503, Ahmed b. Hanbel

270731, Malik 122, Darimi 209. Toplam 7.713 hadis.

3. Abdullah b. Ömer

Baki b. Mahled'in Müsned'inde 2630 hasdisi bulunduğu için32 "muksi­

run" sıralamasında üçüncü sıraya yerleştirilmesi gerekmektedir. Hz. Pey­

gamber zamanında henüz küçük yaşta olan Abdullah b. Ömer, Peygam­

ber'den duymadığı hadisleri babası Ömer'den, amcası Zeyd'den kız karde­

şi Hafsa'dan, ayrıca Ebı1 Bekir, Osman, Ali, Bilal, İbn Mes'ı1d ve Hz. Aişe gibi sahabilerden alrnıştır33. Kendisinden akraba ve çocuklan başta olmak

üzere pek çok şahıs hadis rivayet etmiştir. Zehebi bunların 230 kadarını zik-

29 Amiri, er-Riytıdu'l-müstetiihe, 31 I. Amiri'nin verdiği rakamlara giire Hz. Aişe'nin Buhiiri'ue

24H, Müslim'ue 262-tekrarsız hadisi oluuğu anlaşılmaktadır. Diğer taraftan İbnu'l-Cevzl ve

Zehebl I 74 hadisin "müttefekun aleyh" olduğunu, Buhilri' nin 54, Müslim 'in ıle 69 hadiste in­

firau ettiğini haber vermektedirler (bk., İbnü'l-Cevzl, a.e., s. 403; Zehebf, A 'W mü 'n-niiheltı ·.

II, I 92).

30 İbn Hazm, Esm{iü 's-suh<ihe (Kisrevf), s. 39; İbnü' 1-Cevzl. Telkfh. s. 363: Zehebf. A 'Itim ii 'n-nü­

he/a', ll, 139.

3 I Bizim saymaımza giire Hz. Aişe'nin Mii.med içerisinıle kendisine ait biilünıue 213 sayfaıla (YI. 69-282) yer alan hadislerinin sayısı toplanı 23H3'tür. Yukarııla zikrettiğinıiz 2707 sayısı ile bu

23H3 sayısı arasınıla 324 hadislik bir fark giirülnıekteuir. Bu farkın sebebi, daha önce Ebu Hü­

reyre ile ilgili rakanıları zikrederken ıle ifade ettiğimiz gibi, aynı sahabinin hadislerinin muhte­

melen başka sahilbflere ait bölümler içerisinıle ıle geçmesinden kaynaklanmaktadır. Hadis

CD'ı.Je bu durum açığa çıkmaktadır. Mii.med'in Daru'l-fikr tarafından yapılan AbJullah Mu­

hammed eJ-Derviş tahkikli numaralı neşrine göre Hz. Aişe'nin siiz konusu eserıle 2410 hadisi

olduğu anla~ılmaktaJır (bk., AhmeJ b. Hanbel, IX, 2fı7-575, X, 5-156). Şemseı.JJin İbnü'l-Ce­zeri (ii. H33/1429) tarafın uan, Hz. Aişe'nin Müsned' ıle I 340 oluuğu rivayet cJilse de, A. Mu­

haınmeu Şakir bu rakamın doğru olmadığını açıklamaktadır (lık., Şiikir, Se/{ise kiitiih 'ani'/­

Miisned, s. 23 ).

32 İbn Hazm, Esmüii's-saluihe (Kisrevf), s.38: İbnii'l-Cevzi, Telkilı. s. 3fı3; Zchebi, A 'tamü'n-nii­

helü ·. lll, 238.

33 İhnii'I-Esir, Üsdii '1-gühe. lll, 221}; Zelıebi, a.e., ll I. 204; i h n Hacer, Te/ni/ı. lll, 213.

88

MUKSIRÜN VE HADIS SAYILARI

. retmcktedir34. Hz. Peygamber'in vefatından sonra altmış yıl daha yaşamış,

böylece bildiği hadisleri rivayet imkanı bulmuştur:>5. Kız kardeşi Haisa Hz.

Peygamber'in hanımı olduğu için Rcsfılullah'ın yanına sıkça gelmesi kolay

olan Abdullah, daha sonra ortaya çıkan siyasi olaylardan uzak kalarak ken­

disini hadis rivayetine vermiştir. Abdullah b. Ömer 87 yaşında iken hicri 73

yılında Mckke' ele vefat etmiştir36.

Abdullah b. Ömer'in Buhaıi'de 270 adet tekrarsız hadisi yer almakta­

dır37. Sah!hayn' da bulunan tekrarsız 280 hadisin 168 'i "nıiittefekun al ey h"

olup, geri kalan 81 'i yalnız Buhaıi'cle ve 31 'i de yalnız Müslim'cle mevcut­

tur3~.

Baki b. Mahlecl'in MiLmed'inde mükerrerleri ile birlikte 2630 hadisi3Y

bulunan İbn Ömer'in Kütiib-i Tis'a'cla yer alan hadislerinin tekrarlan ile

birlikte sayısı ve kilaplara dağılımı şu şekildedir: Buhaıi 857, Müslim 1549,

Tirmizi 379, Nesm 674, EbU Davı1cl 488, İbn Mace 465, Ahmed b. Hanbel

23774°, Malik 343, Darimi 205, Toplam 7.337 hadis.

4. Enes b. Malik

Ahmed b. Hanbel'in Miisned'incle 2624, Bak! b. Mahlecl'in Miisned'in­

de ise 2286 hadisi bulunan Enes b. Malik, şimdiye kadar yapılan sıralama­

da "muksirlin "un üçüncü sırasında yer alırken, burada dördüncü sıraya yer­

leşmiştir. Enes henüz on yaşında iken Hz. Peygamber'in hizmetine girmiş,

böylece onun pek çok sözlerine ve davranışlarına şahit olmuştur. Kendisi

Hz. Peygamber'in vefatı sırasında 21 yaşında olduğunu söylemekteclir41.

34 Zehebl, a.e., lll, 204-209.

35 İbnü' 1-Eslr, a.e., HI, 214; Zehebl, A '/{imü 'n-niilıe/ti ·. lll, 221; ibn Hacer. Te/ız/lı, III, 214.

36 İbnü'I-Esfr, a.e., lll, 230: ZehebL a.e., III, 232; İbn Hacer, a.e., a.yer; a.mlf., el-lsôhe. IV, 107,

1 OY. 37 Tokiidl, Mifiiilıu's-Sa/ıilıayn. s. H; Ugan, Dfnf Pe gayr-i t!fnf rimyet/er, s. 206. 3X lbnli'I-Ccvzl, Telkfh, s. 395; Amir!, er-R(viidu'l-miistetıllıe. s. 195.

3Y İbn Haznı, Esmüii 's-sahtılıe (Kisrevl), s. 3H; İbnü'I-CevzL a.e., s. 363; Zelıebi. a.e., HI, 23X.

40 Müsned'in Daıı.ı'l-rikr tarafından yapılan Abdullah i'vlulıanınıed ed-Dervi~ talıkikli numaralı

ne~rine giire Abdullah h. Ömer'in si\z konusu eserde 2034 hadisi olduğu anla~ılnıaktadır (bk..

Alımed b. Hanbel, Il, 1 99-547). 41 ZelıehL A 'him ii' n-niihehi '. I ll, 397.

89

111YANET iL~Ji J)F.RGi • ClLT: .>:i • SAYI: 4 • EKIM-KASJ11·1-ARALIK llJ'!Y -----

Bizzat Peygamber'den duyınadığı hadisleri daha sonra ya~ça büyük sahabl­lerden alarak42 onların halk arasında yayılınasını sağlaım~lır. Süleyman et­

Tcym1, Ebfı Kılabc, Mi.izcni, Katade, İbrahim b. Meyserc, Ziihrl, Yahya b.

Said el-Ensarl gibi şahısların da aralarında yer aldığı pek çok ki~i kendisin­den hadis almıştır43. Hz. Peygamber'den sonra uzun yıllar yaşayan Enes b.

Malik yi.iz ki.isur yaşında hicrl 93 senesinde Basra yakınlarında vefat ctemiş­

lir-'14.

Encs b. Mi:Uik'in Buhari'de tekrarsız 268 hadisi yer almaktadır-'15 . Sahl­

hayn' da bulunan tekrarsız 318 hadisin 168'i "müttefekun aleyh" olup, geri

kalan 80 hadis yalnız Buharl'de ve 70 hadis de yalnız Müslim'de mevcut­tur-'16.

Baki b. Mahled'in Miisned'inde mükerrerleri ile birlikte 2286 hadisi47

bulunan Enes b. Malik'in Kütüb-i Tis' a' da yer alan hadislerinin sayısı ve ki­

taplara dağılımı şu şekildedir. Buhari 900, Müslim 1067, Tirmizi 436, Ne­

sa1411, Ebfı Davfıd 347, İbn Mace 341, Ahmed b. Hanbel26244x, Malik 37,

Darimi 167. Toplam 6.330 hadis.

5. Abdullah b. Abbas

Hz. Peygamber'in amcasının oğlu olan İbn Abbas, aynı zamanda Resı1-

lullah'ın eşi Meymüne'nin kız kardeşinin oğludur. İbn Abbas Hz. Peygam­

ber'in vefatı sıralarında on üç yaşında olmasına rağmen, onun duasına

ınazdar olınuş4Y ve daha sonraki yıllarda tefsir, hadis ve fıkıh ilimlerinde

42 a. mlr a.c., III, 3Yfi; ibn Hacer, Telız.lh. 1, 238.

43 ibnli'l-Eslr, Üsdü'/-g(ıhe. 1, 128; Zehebl, a.e., lll, 3%; İbn Hacer, Telızlh. I. 238-23Y.

4.:J. ibnli'I-Eslr, a.e .. 1, 12Y; Zehebl, a.c., a.yer; ibn Hacer, ei-/s(ıhe, l, 7 1-72; a.mlf., Telızih, 1, 23Y.

45 Tokaul, M!fitilıu's-Salıilwyn, s. 7; Ugan. Din/ Pe gayr-i dini rivayet/er. s. 203.

4fi İbnU'I-Ccvzi, Tt!lkflı. s. 388: Amiri, er-Riylidu'l-miistetcihe. s. 34. Zchebi yalnız MUslim'de yer

alan hadislerinin sayısıııı YO olarak giistcrmcktcuir (bk., Zchcbl, a.e., lll, 406) ki. bu rakam top­

lam sayı ilc de bağua~manıaktauır. Siiz konusu bu durum Jaha sonra müstcnsih ya Ja matbaa

hatasınuan kaynaklanmı~ olabilir.

47 İbn Hazm. Esmuii's-salılihe (Kisrcvi). s. 3Y; İhnU"l-Ccvzi, a.c., s. 363; Zchebi. a.e., a.ycr.

48 Miisnl'd"in Dfıru·l-l!kr tarafından yapılan Ahuullalı Muhamcd cd-Dervi~ tahkikli numaralı ııc~­

riııc giirc Encs h. Mfılik'in siiz konusu eserdeki hadis sayısı 217Tdir (hk .. Ahmed h. Hanbel. IV, IY7-5X 1. VIII. 21.)

4Y İbnli'l-Esir. Üsdii'l-gcihe. I. 12'J: İbn Hacer. Telôh, 1, 23Y; a. miL. e!-lsiihl'. IV. Yil, <;I.

90

iv!UKSIRÜN VE HADIS SA YILARI

otorilc sayılım~tır. Hz. Peygamber'in vefatından sonra 58 yıl daha ya~a­

mı~. ondan cluymadığı hadisleri ha~ta babası, annesi, karcle~i Fadl ve halası

McymGne'clen olmak i.izere, Ebu Bekir, Ömer, Ali, Ühey h. Ka'h, Abdur­

rahman b. Avf, Muaz, H1Uid b. Vcltcl, Ebu Zer, Üsiime h. Zeyd, EbU Hi.i­

reyrc, Aişe (r.a) gibi sahilbilerden öğrenmiştir5°. Kendisinden, Abdullah b.

Amr, Enes h. Malik, Ebu Ümiime, İkrime, Ata'b. Ebu Rebah, Mücahid,

Amr b. Dfnar, Saf d b. el-Müseyyeb, Süleyman b. Y es ar, Tavus, Ve h b b.

Mi.inebbih gibi şahısların da aralarında bulunduğu pek çok kimse hadis ri­

vayet etmiştir5 1 •

Hz. Ali onu Basra'ya vali tayin etmiş, o bu görevden Hz. Ali'nin şehit

edilmesinden bir müddet önce ayrılmış ve Hicaz bölgesine geri dönmüştür.

Son günlerini Mekke'de halka ilim öğreterek geçiren ve hadis öğrenip yay­

mak kendisinde adeta bir tutku haline gelmiş olan bu değerli sahabi hicrl 68

yılındaTaifte vefat etmiştir52.

Abdullah b. Abbas'ın Buharl'de tekrarsız 217 hadisi yer almaktadıı·53.

Sahlhayn' da bulunan tekrarsız 234 hadisin 7 5' i "müttefekun aleyh" olup,

geri kalan 110 hadis yalnız Buharl'de ve 49 hadis de yalnız Mi.islim'de

mevcuttur54.

Baki b. Mahled'in Müsned'inde mükerrerleri ile birlikte 1660 hadisi55

bulunan Abdullah b. Abbas'ın Kiitüb-i Tis'a'da yer alan hadislerinin tekrar­

lan ile birlikte sayısı ve kitaplanı dağılııru şu şekildedir: Buharf 782, Mi.is­

lim 877, Tirmiz1417, Nesa1550, Ebu Davud 549, İbn Miice 443, Ahmed b.

Hanbel 219556, Malik 43, Darimf 258. Toplam 6.114 hadis.

50 İbnü'l-Esir, a.e., lll, l':J4; İbn Hacer, Telı::.lh. lll, 1 XO.

51 İbnü'l-Esir, Üsdii'l-ı;lilıe. a.yer.

52 İbnü'I-Esir. Üsdii'l-gli/ıe lll. I ':lS; İbn Hacer, Te!ız.i/ı, ll, 1 X 1; a.mlf, el-/s{ihe. IV, ':J4.

53 TokiiJi. JV!ifialıu's-Salıilwyn, s. X: Ugan, Dini Pe gayr-i dini rimyeıler. s. 206.

54 İbnu'I-Cevzi, Telkllı. s. 3':J5: Amiri, er-Ri_nitlu'l-miisıeıdhe. s. I':J':J.

55 İbn H azın, Esmliii's-sctfı{i/ıe ( Kisrcvi) s. 40: İbnLi'I-Cevzi. a.e., s. 363.

· 5() Miisned'in Diiru'l-fikr tarafınJan yapılan AbJullah MulıammeJ eJ-Den·i~ tahkikli mımaralı

ne~rine giire AhJullah b. Alıhas'ın siiz konusu escrtleki haJis sayısı 1733'tür (bk.. AhmeJ b.

Hanbei.I.460-XOO. VIII. ll-21L

91

DIYANET ILMI DERGI· ClLT: 3:i ·SA YI: 4 • EKiivi-KASIM-ARALIK 19'1'!

6. Cabir h. Ahdullah

Cilbir ele Enes b. Malik gibi Hz. Peygamber'in gözetimi altında yetişmiş­tir. Biikf b. Mahlecl'cle 1540.:17, Ahmed b. Hanbel'de ise 1425 hadisi bulun­maktadır. Bu yüzelen "muksidin "un altıncı sırasına yerleştirilmiştir.

Cabir, Hz. Peygamber zamanında yaşının küçük olması sebebiyle Bedir ve Uhucl savaşianna katılaınamış olsa da kendi ifadesine göre Hz. Peygam­ber'le birlikte on dokuz savaşa iştirak etmiştiı·SX_ Onun vefatından sonra alt-

. mış yedi yıl daha yaşamış, Ebu Bekir, Ömer ve Ali, Ebu Ubeycle, Talha, Muaz b. Cebel, Aınınar b. Yasir, Halid b. Velfcl, Übey b. Ka'b, EbU Hiirey­re, EbU Said el-Hudrf gibi sahiibllerclen hadis alrnışSY ve zamanının büyük bir kısmını hadis yazınakla geçirmiştir.

Kendisinelen pek çok kimse hadis rivayet etmiş olan Cabir' den hadis alanlar arasından Safd b. el-Müseyyeb. Amr b. Dinar, Muhammed b. el­Münkeclir, Hasan el-Basri, Ebu Salih es-Semınan, Ata b. Ebu Rebah, Urve b. Zübeyr. Mücahid, Tavus gibi şahıslar sayılabilir60. Ömrünün sonlarına doğru gözleri görmez olan Cabir b. Abdullah, hien 78 yılında Medine'de vefat etmiştirli ı.

Cilbir b. Abdullah'ın Buhiiri' de tekrarsız 90 hadisi yer almaktaclır62. Sa­hihayn'da bulunan tekrarsız 210 hadisin 58'i "nıüttefekum aleyh" olup, ge­ri kalan 26 hadis yalnız Buhiirf' de ve 126 hadis de yalnız Müslim' de mev­cutturli3.

Baki b. Mahled'in Müsned'incle mükerrerleri ile birlikte 1540 hadisiM bulunan Cilbir'in Kütüb-i Tis'a'da yer alan hadislerinin sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhar! 324, Mi.isliın '677, Tirmizi 207, Nesa! 31 '6,

57 lbn Hazm. Esmliii 's-suluihe (Kisrevl) s. 41; İbnü'I-Cevzl, Telklh. s. 363: Zehebl, A '/limii'n-niihelli ·.

lll, 194.

5X İbn Hacer, e!-lslihe, 1, 223. a.mlf., Telı::.ih. 1, 350. On yec..li ve on sekiz sava~a katılc..lığı ~eklinc.Je

c..le rivayetler bulunnıaktac..lır (bk. ibnti'I-Esir, Üsdü'l-t:lihe, 1, 257).

59 Zelıebi. A '/dmı'i'n-niihehi ·. lll, 1 X9; İbn Hacer, Telız.ih. 1, 350.

60 ibnü'I-Esir, Üsdii'l-gdhe. 1, 257; Zehebf, A 'himii'n-niihelcl'. lll. IX':I-190; İbn Hacer, Telı::.ih, 1. 350.

61 ibnü'I-Esir. a.e .. 1. 25X: Zelıebi. a.e., lll, 1':14; İbn Hacer a.e., a.yer; a.mlf.. e!-lsdhe, 1, 223.

62 Tokadi, Mifiıilıu's-Salıilıayn. s. 7; Ugan, Dini l'e gayr-t ı/ini rimyet/er, s. 203.

63 İbnü '1-Cevzi. Te/ki/ı. s. 3X9: Amiri, er-Riyıiılu '1-miistetıihe, '· 44-45. Amiri. ibnu'I-Cevzi' c..lcıı farklı olarak Sahilıayıı · c..la 212 lıac..lis bulunc..luğunu bunun da ()()'ını n "müttefekun aleylı" ıılc..luğu­

mı siiylenıcktedir.

64 İbn Hazm. Esnnit'i's-sa!ııihe (Kisrcvi), s. 41: İbııü'I-Ce\'Zi. a.c .. s. 363.

92

MUKSIRÜN VE HADiS SAYILARI

EhG DiivGd 292, İhn Miicc 272, Ahmed b. Hanhel 142565, Malik 15, Dari­mf I 09. Toplam 3.835 hadis.

7. Ebi Said el-Hudri

Adı Sa'd h. Millik b. Sinan olup Hazrcc kahilesine mensupdur. Suffe eh­linden olan ve hadis hafızlanndan sayılan Ebu Said el-Hudn, Hz. Peygam­ber'in vefatından sonra 64 yıl daha yaşamış ve bu süre zarfında Ebu Bekir, Ömer, Osman, Ali ve Zeyd b. Sabit gibi sahabilerden hadis öğrenmiştir. Kendisinden de Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas ve Cabir b. Abdul­lah gibi sahabilerin yanısıra, tabiundan Nafi, Ebu Salih es-Semman, Said b. el-Müseyyeb, Ata b. Yezid el-Leys1, Ata b. Yesar, Hasan el-Basn gibi şa­hislar hadis almışlardır66. Ebu Said el-Hudr180 kilsur yaşında iken lıicr174 yılında Medine'de vefat etmiştir67.

Ebu Sa1d el-Hudr1'nin Buhar1'de tekrarsız 66 hadisi yer almaktadır6g. Sa­hlhayn' da bulunan tekrarsız 1 ll hadisin 43 'i.i "miittefekım aleyh" olup, geri kalan 16 hadis yalnız Buhan'de ve 52 hadis de yalnız MUslim'de mevcuttur69.

Baki b. Mahled'in Miisned'inde mükerrerleri ile birlikte ll 70 hadisF0

bulunan Ebu Said'in Kütüb-i Tis 'a 'da yer alan hadislerinin sayısı ve kitap­lara dağılımı şu şekildedir.: Buhar! 221, Müslim 457, Tirmizi 183, Nesai 173, Ebu Davı1d, 177, İbn Mace 201, Ahmed b. Hanbel 116271 , Millik 22, Dariıni 81. Toplam 2.677 hadis.

"Muksirı/n" ile ilgili hadis sayılannı zikrederken, İbn Hazım'ın verdiği ra­kamlarla72 birlikte, Hadis CD'de yer aldığı şekliyle Ahmed b. Hanbel'in Müs­ned'inde geçen rakamları ımıkayesc ederek yeni bir sıralama yapıınş bulunu­yoruz. Bu sıralamada daha çok hadis bulunan müsned esas alınmıştır. Buna

()5 Miisnetl'in Daru'l-tikr tarafınJan yapılan AJullah MulıamnıeJ eJ-Dervi~ talıkikli numaralı neş­

rine giirc Cilbir b. AbJullalı'ın siiz konusu eserJeki lıaJis sayısı IIXTJir (bk., Alımeli b. Han­

bel, V, 5-221. VIII, Y-10).

oo Zehebi. A 'Wmii'n-lliihe/ıl', lll, loY.

o7 İbn Hacer. el-lsahe. lll, X5-Xo.

6X TukiiJI, Mifidlıu 's-Salıilıayll. s. 7; Ugan, Dfnf ı·e gayr-i tlfnf riı•ayet/er, s. 204.

oY İbnü'J-Cevzl. Telkflı. s. 3':!2; Aıniıi, er-Riyadu'l-miistetahe. s. 100-101.

70 İbn Hazm, Esnulii 's-.mlıdhe (Kisrevl), İbnü'I-Cevzl. a.e .. s. 363; Zelıebl, a.e., llL 17 1.

71 Mii.med'iıı Diiru'l-likr tarafınJan yapılan AbJullalı rvlulıammeJ cJ-Dcrvi~ tahkiki i numaralı nc~­

riııc g:iirc Ebü Sal<.! eJ-HuJrl'nin siiz konusu eserJeki haJis sayısı Y56'Jır (hk., Alımeli b. Han­

bel, ıv. 5-1\15).

72 İbn 1-lazm. /~'snlllii 's-sa/u/he (Kisrevl). s. 37-42.

93

lliY:\NET iLıVIi DERGi· CiLT: .15 • SAYI: -1 ·EKiM-KASIM-ARALIK l'J'l'J

göre "muksir(in "un, Baki h. Mahlcd ve Ahmed h. Hanhcl'in Miisned'lerindc

mi.ikencrlcri ilc birlikte yer alan rivayetlerinin toplam sayısı ~u şekildedir:

Baki b. Malıled Alımed b. Hanbel

Ebu Hiireyrc (ö. 58/677) 5374 42977'

Hz. Aişe (ö. 58/677) 2210 270774

Abdullah b. Ömer (ö. 73/692) 2630 237775

Enes b. Mfılik (93/711) 2286 26247h

Abdullah b. Abbas (68/687) 1660 219577

Cilbir b. Abdullah (74/693) 1540 J4257X

Ebu Sa'ld el-HudrJ1~ (64/683) 1170 1162XIl

73 Ahmeıl b. Hanbel'in Miisned'inıle Ebu Hüreyre'nin 3X4X (bk., Okiç, Hadis Meseleleri, s. 3 I) ya ıla 3X79 hadisi bulunduğu siiylenmekteılir (bk., Ömeri, Baki h. Malı/ed. s. 25). Üstelik bu ha­ber çoğu yerde lbnü'l-Cevzi'ye atfeılilmektedir. Fakat biz bu ara~tırmaınız sırasında lbnü'I­Cevzi'nin herhangi bir eserinıle, Ebu Hüreyre'nin Alımeıl b. Hanbel'in JY!iisned'inde yer alan hadis sayısı konusunda bir siizüne rastlayamadık .. Ancak Ahmed Muhammed Şiikir, İbnü'I­Cevzi'nin ·'muksirun"la ilgili Biikl b. Mahled'in Miisned'ine dayanarak verdiği rakamların ya­nısıra Alımed b. Hanbel'in Miisneırinde Hz. Aise haric "muksinın"Ia ihdli kendi saydıi!ı ra-.. ~ ... .... kamları zikretmektedir. Dolayısıyla 3X4X rakamı lbnü'I-Cevzi'ye değil, Muhammed Şiikir'e aittir. O ayrıca Hz. Ai~e'nin Miisneıl'ıleki hadislerini saymadığınıda belirtmektedir (bk. Şiikir, e/-B{ıis. s. 19X2).

74 ·'Muksirt1n" sırdlamasında bugüne kadar Baki b. Mahled'in Müsneıl'i esas ahnamk Ebu Hürey­re, Abdullah b. Ömer, Enes b. Malik'ten sonra diirdüncü olarak Hz. Ai~e giisterilirken (bk., lb­nü'I-Cevzi, Telkflı, s. 363. kr~. Okiç, Hadis Meseleleri, s. 44-45; Koçyiğit, Hadis Tarihi. 77; A~ık, SahLihe ve Hadis Riı•ayeti, s. 1 16), biz burada Hz. Aişe'yi ikinci sırada giistermek durumundayız. Çünkü Hz. Aişe'nin. Ahmed İbn Hanbel'in Müsneıl'inıleki hadislerinin sayısı iddia edildiği gibi 1340 (Ömeri, Baki h. Malıleıl. s. 25) ıleğil, aksine 2707 hadis tir. Bu yüzden bu sıralamada Hz. Aişe'nin. Abdullah b. Ömer ve Eııes b. Mfilik'ten iince zikredilmesi gerekmektedir.

75 A. Muhammed Şiikir, Abdullah b. Ömer'in İbn Hanbel' in Müsned' inde 20 I 9 haılisi nlıluğunu siiylemektedir (bk., Ş{ıkir e/-B{ıis. s. I X2).

76 Bir başka tesbite giire bu sayı 21 ?X' ıl ir (bk., a. mlf., a. yer). 77 Bir başka tesbite göre bu sayı 1692'dir (bk .. a. mlf., a. yer). 7X Bir ba~ka tesbite giire bu sayı 1206'ılır (bk.. a. miL, a. yer). 79 Ahmed b. Hanbel. "Şu altı ki~i Hz. Peygamber'in sahabesi içerisinde en fazla hadis rivayeti olan

ve uzun iiıııürlü olan kimselerılir: 1. Ebu Hüreyre. 2. İbn Ömer, 3. Hz. Ai~e. 4. Ciibir b. Abdul­lah. 5. İbn Abbas. 6. Eııes (r.a. L Bunlar içerisinıle ıle en çok lıaılisi olan Ebu Hüreyrc'dir. Ondan pek çok sika rilvi hadis almı~tır:· ılemek suretiyle bu sayıyı 6'ya indirir ve Ebu Saiıl ei-Huılri'yi sayımız. (bk.. ibıı Salah, Mukaddime. s. 492 ). ibn Kes ir ise Alımed h. Hanbel'in aksine Ebü Sa­id el-Huılri de dahil bu 7 ki~iye ilave olarak ibn i'vles'ud ve Abdullah b. Amr b. Ası da tliihil etler. Fakat her ikisinin ıle Baki b. l'vlahletl'in Miisneıl'inden nakledilen haılislerinin sayısı bine ula~ınaz. ilkinin hadisleri X4X. diğerinin ise 70tl'dlir (bk .. Sehfıvi. Fethu'l-mu,{IIs. lll, Yıl).

XO A. !VIulıanınıctl Şfıkir'e giire (e/-BLiis. s. IX2) bu sayı Y5X'tlir.

94

i'viL'K<;IR(lN VE HADIS SAYILARI

"Muksinin "a dahil sahabi'ler ve hadis sayıları Miisned'deki rakamlar gö­zönünde bulundurularak biiyükten kiiçiiğe sıralandığı takdirde şu sonuç or­taya çıkmaktadır: 1. Ebu Hiircyrc 5.374 hadis, 2.Hz. Aişe 2. 707 hadis, 3 Ab­dullah b. Ömer 2.630 hadis, 4. Encs b. Malik 2.624 hadis, 5.Abdullah b. Ab­bas 2.195 hadis, 6.Cabir b. Abdullah 1.540 hadis, 7 .Ebu Said cl-Hudrl' 1.170 hadis.

Yukarıda zikredilen bu rakamlara bakarak adı geçen sahabilerin Hz. Peygamber' den bu kadar hadis rivayet ettikleri yargısına varmak son dere­

ce yanlıştır. Mesela bu rakamlara bakarak "Ebu Hüreyre 5374 hadis riva­

yet etmiştir." ya da "EbU Hüre_vre 5374 hadis bilirdi" demek hadis ilmi açı­

sından tutarlı bir söz değildir. Çi.inki.i Ebu Hi.ireyre'nin veya Hz. Aişe'nin ya da herhangi bir sahabenin bildiği ve rivayet ettiği hadis sayılarını kitaplara

bakarak tahmin etme imkanina sahip değiliz. Şu kadar var ki, mevcut eser­leri incelemek suretiyle bu şahısların kaç tane hadisinin kitaplara geçtiği ko­

nusunda bir bilgi edinmek mi.imki.indi.ir.

Diğer taraftan hadis dlvilerinin herhangi bir kitapta geçen hadislerini mükerrerleri ile birlikte hesap ederek bir sıralama yapmak da çok büyük bir anlam taşımamaktadır. Çünkü bir hadis kitabında sözgelimi A sahabinin yüz hadisibeşer defa tekrarlamak suretiyle beş yi.iz hadis ederken, B saha­binin yüz hadisi onar defa tekrarlamak suretiyle bin hadise ulaşmış olabilir. Bu durumda "B, A 'dan daha çok hadis rivayet etmiştir" yada "B, A 'dan da­

ha çok hadis biliyor" sonucunu çıkarmak doğru değildir. Bunun yerine,

"Falanca kitaJJta A 'nın tekrarları ile birlikte beş yüz hadisi, B'nin tekrarla­

rı ile birlikte bin hadisi yer alnuıktadtr" şeklinde söylemek ilm! gerçekiere

daha uygun olacaktır. Kaldı ki, hadislerin tekrarlı sayılarını ifade eden bu rakamlardan hareketle bir sahabinin çok, eliğer bir sahabinin az hadis riva­yet etmiş olduğunu iddia etmek hiç de isabetli bir usul değildir. Çünkü bir

müellif, çok hadis rivayet etmiş olan bir sahabinin hadislerinin tamamına ulaşamayacağı gibi, öte yandan az hadis rivayet etmiş bir sahabinin hadis­lerini kitabının pek çok yerinde tekrarlamak sureliyle çoğallmış da olabilir. Dolayısıyla sahiibi'lcıin bildiği ve rivayet ettiği hadis sayısı ilc, kendilerin­den rivayet edilen hadis sayısı birbirinden farklı hususlardır. Konuyla ilgili yapılan değerlendirmelerde bu durumun göz önünde bulundunılması gerek­mektedir.

95

lliYANET ILt\,11 DERGI· ClLT: ~5 • SAYI: -1 • EKIM-KASilvi-ARALIK 19'-J'-J

"Mu ksi ran" içerisinde yer alan yedi kişinin mükerrerleri ile birlikte ri­

vayet edilen hadislerin sayısını Baki b. Mahled'in Müsned'ini esas alarak

Loplaclığımız zaman 16.870 hadis; Ahmed b. Hanbel'in Miisned'ini esas ala­

rak topladığımız zaman 17.787 hadis yapmaktadır. Ancak hemen belirlme­

miz gerekir ki, bu sayıların büyük bir kısmı Lekrardır. Nitekim Ahmed Mu­

hammed Şakir, Ebu Hüreyre'nin, Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde geçen

hadislerini incelediğini, buna göre Ebu Hiireyre'nin Müsned'deki tekrarsız

hadis sayısının 1.579 olduğunu söylemektir~ ı. Oysa daha önce de işaret

edildiği gibi İbn Hanbel'in Müsned'inde mükerrerleri ile 'birlikte bu sayı

4.297'ye çıkmaktadır.

Diğer taraftan Ziyaurrahman el-A'zaınl de Ebu Hüreyre ile ilgili zikre­

dilen hadis sayılannın ne kadar bir tekrar içerdiğini şu sözleri ile ifade et­

mektedir: "Ebu Hureyre'nin Ahmed b. Hanbel'in Miisned'indeki rivayetle­

ri 313 sayfa içerisinde tekrarlanyla birlikte 5.000'den faz.ladtr. Ahmed b

Hanbel' in Müsned'i ile birlikte Kiitiib-i Si tt e' deki dilfer kitaplan ( Buhttri,

Müslim, EbU Dtıvad, Tirmizi, Nestıl ve lbn Mace) ineeledün Ebu Hiirey­

re 'nin bütün hadislerini tesbit ettim. Buna göre onun yedi kitaptaki hadis­

lerinin tekrarsız sayısı 1.336 hadisi geçmemektedir~2."

Bizim kanaatimize göre de bütün bu ravileıin mükerer ıivayetleri çıkar­

larak bir sayım yapılacak olsa, sözkonusu rakarnlar en az beş-altı kat daha

azalacaktır. Bu yedi sahabi (muksirun), Kiitiib-i Tis'a'da yer alan toplam

hadis sayılanna göre büyükten küçüğe doğru sıralandığı takdirde şu tablo

ortaya çıkmaktadır: l.Ebu Hüreyre 11.358, 2.Hz. Aişe 7 .713, 3.Abdullah b.

Ömer 7.337, 4. Enes b. Malik 6,330, 5. Abdullah b. Abbas 6.114, 6.Cabir b.

Abdullah 3.835, 7.Ebu Said el-Hudn 2.677 hadis.

Görüldüğü gibi Baki b. Mahled ve Ahmed b. Hanbel'in Miisned'ler­

inde yer alan hadis sayılarına göre yapılan sıralama ile Kütü-i Tis'a'da

yer alan toplam hadis sayılarına göre yapılan sıralamada "muksiran "un

yerleri değişmemektedir. Kanaatimizce günümüzde· "muksirün" sırala­

ması yapılırken ve hadis sayılan zikreclilirken artık bu tesbitler esas alın­malıdır.

~ı Ş ak ir, ei-Büis. s. ı ~3; a.ınır.. Şer/w Elfiye. s. 220-221.

X2 A 'zam i. Ziyaurralııııan, E/ı {i Hüreyre. '· 7fı.

96

tviUKSIRÜN VE HADIS SA YILARI

"Muksinln "a dahil sabahllerin Hadis CD'yc göre Kiitiib-i Tis'a'da yer

alan hadislerin tamammı topladığımızda 45.264 hadis yapmaktadır. Kütiib­

i Tis 'a 'da mi.ikencrleıi ile birlikte toplam hadis sayısı 62.169' dur. Her iki

rakam mukayese edildiği taktirde, bu yedi sahiibfnin rivayetleıi, sözkonusu

eserlerdeki toplam hadis sayısının yaklaşık dörtte üçü oranındadır. Aşağıda­

ki tabloda bu durum daha net olarak göı::ülmektedir.

Diğer raviler

16.905 hadis

%27

Muksirtın

45.264 hadis

%73

Kütüb-i Tis'a'da yer alan hadislerin ınuksirun ve diğer raviler arasında dağılımı

Tablodan da anlaşıldığı gibi, "muksirı/n" içerisinde yer alan sahiibflerin

rivayetleri diğerleıine oranla oldukça fazladır. Diğer hadis kitaplanndaki ri­

vayetler de incelendiğinde bu tablonun pek değişmeyeceği açıktır. Buradan

hareketle hadis kitaplannda yer alan hadislerin eksenyetinin "muksi­

rı?n "dan rivayel edilen hadislerden oluştuğunu söylemek mümkündür. An­

cak yukandaki ifademizi yinelemek gerekirse, bu durum, yedi kişinin en

çok hadis bilen sahabfler olduğu anlamına gelmez. Sözkonusu bu ki~ilerden

daha fazla hadis bildiği halde rivayetleri bize daha az intikal etmiş sahabi­ler de bulunabilir ki, bu ayrıca ele alınması gereken bir hususturx:ı.

~3 Bu konuda hk. Musla!"a Karala~. Riı-ayei Tekniği Açt.wıdan Hadislerin Ar!masr Fe Sayw. s.

154-15~. ıM.Ü. Sos. Bil. Ens .. IYlJX. Basılnıanıı~ Doktora Tezi).

97

DIYANET ILMI DERGI· ClLT: ~5 • SAYI: 4 • EKitvl-KASitvi-ARALIK ltJLJtJ

BİBL İYOGRAFY A

AMiR İ, Yahya b. Ebu Bekir cl-Amirf cl- Y cmcnf, er-Riytulu'l-miistettıhefi ciimleti

men ra vii .fi 's-Salıllwyn nı ine 's-salıfthe. Beyrut 1979.

AŞlK, Nevzat, Safı{ihe ve Hadis Rivayeti. İzmir 1981.

A'ZAMİ, Muhammed Ziyaurrahman cl-A'zam!, EMI Hiireyrefi dav'i merviyyatilıl

dirilsettm mukôrenetun fi mieti lı ad/s min merviyyôtilıi, Beynıt 139911979.

ACCAC, Muhammed Acdlc el-Hatib, Ehri Hiireyre Rtıviyyetii '1-lsWm, Kahire

1402/1982.

AHMED b. Hanbel, el-Miisned. I-VI, İstanbul 1982.

AHMED Emin, Fecrıı'l-lsltun, Beyrut 1975.

BUHARİ, Ebu Abctillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Buhar!, el-Cômi'ıı's­

sa!ıllı. I-VIII, İstanbuU981.

CEZAlRİ, Tahir el-Cezfuri ed-Dımeşkl, Tevcilııı 'n-nazar iltı ıısl'tli 'l-eser (nşr. Ab­

dülfettah Ebu Gudde), I-II, Haleb 1416/1995:

EBÜ Reyye, Mahmud Ebu Reyye, Şeylut 'l-madlre Ebfi Hiireyre, Kahire ts. (Dfiru'l­

mearif).

___ , Mulıammedf Sünnetin Aydmlatılması, Hadis Müdafaası (çev. Muharrem

Tan), Yöneliş Yay., İstanbul 1988.

HAMIDULLAH Muhammed, Muhtasar Hadis Ttırilıi ve Salı!fct-i Henunôm Ilm

Miinehhih (tre. Kemal Kuşçu), İstanbul 1967.

___ , Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askaliin1, el-lstıhe fi temyiz.i's-sa!ıtıhe. 1-VIII,

Beyrut ts. (Diinı'l-kütübi'l-'ilmiyye).

İBN Hacer, Te!ız'ihii't-Te/ız/h, I-VI, Beyrut 1412/1991.

İBN Hazm, Ali b. Ahmed b. Said b. Hazm el-Endülfis!, Esmtıii's-salwheti'r-ruvôt

ve mtı li kiilli vô!ııdetin mine 'l-aded (nşr. Seyyid Kisrevf Hasen), Beyrut

1412/1992.

İBN Kayyım, Şemseddfn Muhammed b. Ebi Bekir b. Kayyım el-Cevziyye, el- Vtı­

bilii's-sayyih mine '1-Ke!imi 't-tayyih (nşr. Muhammed Abdurrahman Avad), Ka­

hire 140811987.

İBN Sa'd, Muhammed b. Sa'd, et-Tahuktıtii'l-kiihrtı, I-IX, Beyrut 1410/1990.

İBN Teymiyye, Takiylidd!n Ahmed b. Abdilhallm b. Tcymiyye, 'llnrii'l-luulis (nşr.

Musa Muhammed Ali), Bcyrut 140511985.

98

!vi U KSiRÜN VE HADIS SA YILARI

İBNÜ'l-Ccvzi. Ebfi'l-Fcrcc Abdurrahman h. Ali h. Cevzl, Telkf/w .fithılmi ehli'l­

esafi ·uyftni ·ı-tfir'ilı ve 's-siyer. Kanıçi ts. (İdiiretü ihya's-si.innc).

İBNÜ'l-Eslr, Ali b. Muhammed b. Esi'r, Üsdii'l-Kôhe fi ma'rifeti's-salılihe, 1-V,

Bcyrut ts. (Daru ihyai't-tür5.si'l-Arabi').

İBNÜ' s-SaHih, Ebü Aınr Osman b. Abdirrahm5.n İbnii's-SaHih, Mukaddimetii

Ilmi 's-Sallih ve Melulsimii '1-!.lttlôh (nşr. Aişe Abdurrahman), Kahire ts.

(Diiru 'I-me' arif).

KANDEMİR, M. Yaşar, ''Ebu Hüreyre', DlA, X, 160-167.

KETT ANİ, Muhammed Abdiiihay el-Kettiini', Hz.. PeyKamherin Yiinetimi: et-

Teri'ttihii'l-idôriyye (nşr. Ahmet Özel), I-III, İstanbul 1993.

KOÇYİGİT, Talat, Hadis Tdrilıi, Ankara 1988.

MÜSEVİ, Şerefi.iddin el-Müsev!, Ehfi Hiireyre. Beyrut 1406/1986.

NEVEVİ, Yahya b. Şeref en-Nevev!, el-Min/u/c fi şerlıi Salıilıi Miislim h. el­

Hacciic, I-XVIII, Beyrut 1407/1987.

OKİÇ, M. Tayyib, Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler, İstanbul 1959.

ÖMERİ, Ekrem Ziya el-Ömerf, Baki h. Malı/ed el-Kurtubi ve mukaddimetii

Miisnedilı ('Ad edu nu/ li kı'illi v[ifudin mine 's-salıdheti mine 'l-lıad'is), Medine

1404/1984.

SAL!Hİ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Abdülhadf ed-Dımeşkf es-Salim,

Tahakôtii 'ulemlii'l-lıadfs (nşr. Ekrem el-Büşf), I-II, Beyrut 1409/1989.

SEHA Vİ, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, Fet lı u' l-mıığ'is şer/w E(fiyeti 'l­

hmlls (nşr. Salith Muhammed muhammed ·uveysa), I-III, Beyrut 141411993.

SÜYÜTİ, CeHileddin Abdurrahman b. Ebf Bekr es-Süyüt!, Tahakatii'l-lıııfftız.

Beyrut 1403/1983.

ŞAKİR, Ahmed Muhammed Şiikir, ef-B{iisii'l-Jws!s şer/w flıtisdri'utami'l-lıadfs,

Beyrut 1403/1983.

___ , E(fiyetii 's-Siiylttl fi '!-ilmi' l-lwd'is, Beyrut ts. (Diiru Kati b ve ki tab).

, Setase kiitiih 'ani'l-Miisned li'l-lmônı Alımed h. Hwıhel, Beyrut

1412/1992.

TO KADİ, Muhammed e~-Şeıif b. Mustafa et-Tokiicli, M(fililıu 's-Salıifıayn: Bulıl/ri

ve Miislim, Beyrut 1395!1975.

UGAN. Zakir Kfıdiri "Din! ve gayr-i elini rivayetler''. Dliru 'Hiinltn lW!ıiym

Fakiiliesi ı\t!ecmuasl. l/4. İstanbul 1926. s. 132-210.

99

DIYANET IUvli DERGI • ClLT: 35 • SAYI: 4 • EKiivl-KASII'vi-ARALIK llJI.JlJ

UGUR, Mi.ictcha. Hadis ilinıleri Edehiyatt. Ankara 1996.

ZEHEBİ, Ebfı Ahdi!Hih Muhammed b. Ahmed cz-Zchcbi', Siyerii A 'lftmi'n-niihelft'

(nşr. Şu ayb el-Arnafıl v .dğr.), I-XXV, Beyrut 1410/1990.

___ , Tttr/lıu'l-İslftm: es-S/retii'n-neheviyye (nşr. Ömer Abcli.isscliim Tcdmfıri'­

Bcşşar Avvad Ma'rfıf v.dğr.), Beyrut 1407/1987.

100