epub©vctvegroup09-12-2017

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MỘTĐỨACONĐÃKHÔNNGOAN

VànhữngtácphẩmmớipháthiệncủacốnhàvănNguyễnCôngHoanviếtchotrẻem

T

GIỚITHIỆU

ừthuởvănxuôiviếtbằngchữquốcngữcònchậpchữngđinhữngbướcđầutiên,nhàvănNguyễnCôngHoanđãxuấthiện.Sựcómặt

củatậptruyệnngắnKiếphồngnhanxuấtbảnnăm1923đãghinhậnđiềunày.Trongtràolưucủadòngvănhọchiệnthựcphêphán,bằngtácphẩmcủamình,ôngđãkhẳngđịnhvịtríhàngđầuvàđượcxemnhưmộttrongnhữngngười đặtnềnmóng chonền vănhọcnày bằngnhững tác phẩmxuấtsắcnhất.Hơn50nămcầmbút,ôngđãcódànhmộtkhoảngthờigianđểsángtácchothiếunhi.TronghồikýĐờiviếtvăncủatôi(NXBVănHọc1971)cóđoạnôngviết:“LạimộtngườibạncũcủatôilàNguyễnĐứcPhong,tứcThái Phỉ, xuất bản tờ báonhi đồng lấy tên làCậuẤm.BáoCậuẤmđănghaitruyệndàivàmộttruyệnngắn.MộttruyệndàilàTấmlòngvàng.” (tr.181)Xinđặtcâuhỏi:-ngoàitácphẩmđãnêutrênthìmộttruyệndàivàmộttruyệnngắncònlạitêngì?Lâunay,dothiếutưliệunêncácnhànghiêncứuvănhọcđãkhôngđềcậpđến.

TheotìmhiểucủachúngtôithìđólàtruyệndàiĐảngRổBẫyvàtruyệnngắnĐồngtrinhGiaLong.TrướchếtxinđềcậpđếntờbáomàtronghồikýcủanhàvănNguyễnCôngHoancóđềcậpđến.Tờbáonàytừsố1đếnsố12(ra ngày 8.5.1935) có tên Cậu Ấm báo con trai. Bắt đầu từ số 13 (ra ngày15.5.1935)đượcđổitênthànhbáoCậuẤmCôChiêu.ChủnhiệmcủabáolàôngNguyễnĐứcPhong,tòaxoạnđặttại82RueduCoton(PhốHàngBôngHàNội),báointheokhổ19x29cm,dày20trang.TruyệndàiTấmlòngvàngđượcintừsố1đếnsố13,trướckhichấmdứtcógiớithiệuthêm:“TấmlòngvàngđãđặtôngNguyễnCôngHoanvàovịtrísố1nhàviếttruyệnchotrẻemcóbiệt tài,muốnbiếtôngHoanhơnnữathìđónxemĐảngRổBẫy”.Quasốbáosau,tứcsố14(rangày22.5.1935)bắtđầuinĐảngRổBẫyvàkếtthúcvàosố30(rangày11.9.1935).CòntruyệnngắnĐồngtrinhGiaLongthìintrênbáosố6(rangay27.3.1935).

DotruyệndàiĐảngRổBẫychưađượcinthànhsáchnênhầunhưcácnhànghiêncứukhôngbiếtđếncũnglàđiềudễhiểu.Từsựpháthiệnnày,chúng tôi có viết thưbáo tin chonhàvănLêMinhcongái củanhàvănNguyễnCôngHoan.Vàchúngtôithậtsựvuimừngkhitrongthưphúcđáp,bàLêMinhchobiếtcũngmớitìmđượchaitácphẩmcủabố.ĐólàvởkịchTấmlòngvànggồm5hồi,3cảnhdochínhnhàvănchuyểnthểtừtruyệndàicùngtênvàtruyệnvừaMộtđứaconđãkhônngoan.HaitácphẩmnàythuộctủsáchTruyềnBácủaNXBTânDâninvàonăm1942.CóđượchaitácphẩmnàylàdoBibliothèqueParistặngchoThưviệnquốcgia-BộVănHóa -Thông tin, vànơiđâyđãchobàLêMinhchụp lại từmicrofim.Từnhữngsựpháthiệnnày,chúngtađãbiếtthêmmộtbiệttàicủanhàvănbậcthàyNguyễnCôngHoankhiviếtchotrẻem.Ởđósựgiáodục,hướngthiệnđãđượclồngvàocốttruyệnlykỳ,gâycấnđểhấpdẫnngườiđọc,chứkhôngchỉlànhữnglờigiáohuấnkhôkhan.Vàđiềuđángquýhơnnữalànhữngvấnđềmànhàvănđặtrathìởthờiđiểmnàynóvẫncònmangýnghĩathờisự.

TrongtruyệnMộtđứaconđãkhônngoan,nhàvăngiáodụcchotrẻemđứctínhyêulấytiếngViệt.“Tacótiếngnóiriêng.Bổnphậntalàphảigiữlấytiếngta,vìtiếngtatứclàtinhthầnnướcta” (tr.12).CậubéChỉtrongtruyệnnàychỉmêtiếngPhápvàchorằngtiếngViệtkhôngđủđểdiễntảhếtmọisuynghĩ và sựvật.Ngay cả lúc viết thưchobạn thì cậucũngphảidùngchêmtiếngPháp.Cậu(bố)củacậubéChỉkhôngđồngývàphântíchchocậu rằng: “Con thấy thiếu chứ tiếng ta không thiếu. Nếu thiếu chăng, thì nóthiếuởýmới,vậtmớixưakiakhôngcó.Cònnhữngýcũvậtcũthìtiếngnướctavẫnđủnhưthường.Xemngaynhưvềgiađình,tacóbiếtbaonhiêutiếng:kỵ,cụ,ông, bà, cha,mẹ, con, cháu, chắt, chút, chú, bác, cậu,mợ, dì, cô, thím, âu yếm,thân,hiếu,đễ,từvàbiếtbaonhiêutiếngnữa.Lạinóinhưcáchmangđồđạc,tacóđội,gánh,xách,vác,cầm,khênh,ôm,cõng,bẽ, tải,cắp,khuân,bế,mỗitiếngmộtnghĩariêng” (tr.13)và “Cậudámđánh cuộc với các ông cử, ôngnghè TâydùngtiếngPhápmàdịchnổitiếng“lôithôi”củatađấy”(tr.13).Dùđượcphântíchthấuđáonhưthế,nhưngcậubéChỉvẫnkhôngtin.Vàcậuchỉthậtsựtinkhimợ(mẹ)củacậubịốmvànhờcậuđọcgiùmtiểuthuyếttiếngViệt.Cậubấtngờ là khôngngờnó lạihayđến thế! “Truyện Tây cũng đến thế là

cùng”(tr.29).Chúngtôibùingùikhiđọclạinhữnglờicủangườimẹnóivớicon:“MợmuasáchQuốcvăn,đượcsáchhayđãđành,dùphảisáchdởmợcũngvuilòng.MìnhkhôngcótàilàmchoQuốcvănhayđẹphơnlên,thìphảicóchútkhuyếnkhíchnhữngngười có côngquýhóaấy vậy” (tr.18).Đừngquên rằng,nhàvănNguyễnCôngHoanđãtônvinhtiếngViệt từthậpniên40- lúcmàtiếngPhápcònngựtrị trongmốiquanhệxãhội.NgaylúctiếngViệtcònbịrẻrúngthìsựmẫncảmcủanhàvănđãgiúpchoôngthấytươnglailớnmạnhtấtyếucủanó.Bâygiờ,mọingườiđangđổxônhauhọcngoạingữnhưmột“mốt”thờithượng,thìtruyệnMộtđứaconđãkhônngoanđãnhắcnhởchúngtarấtnhiềuđiều.

ĐãtừngđọctruyệndàiTấmlòngvàngthìchắchẳn,đãđôilầnchúngtaphảiứanướcmắttrướchoàncảnhbiđátcủacậuhọctròtênĐức.Đứccóbiệtdanhvuazérovìhọcdốt.Nàophảivìlườibiếng,nháthọcđâu,màvìgiađìnhnghèo.Bốmất,mẹđilấychồngkhác,cậuphảiởtrọ.Khôngcótiềntrả,bàchủsaicậu làmquầnquật tốingày,cậukhôngcóthờigiờônbài.Biếtchuyệnnày,mộtthàygiáođãâmthầmgiúpĐức:mỗithángbỏ3đồngvào vở đểĐức trả tiền trọ. Từ đó,Đức học giỏi hẳn lên.Đây làmột câuchuyện cảmđộng.Cảmđộng vì thày thương yêuhọc trò và saunày, khicôngthànhdanhtoạithìhọctròtìmcáchgiúpđỡlạithầytrongcơnhoạnnạn. “Rồi đây, dù các em có làmnên đến gì,mà dầu chảng được đội ơn thầynhiềunhưanhđây, thì lúcnàocũngnhớơnthầy, tức làơnngườichathứhaivậy”(tr.30).Đọclạivởkịchnày,chúngtôitinrằng,bâygiờtrongmôitrườngsưphạmvẫncònnhữngtấmlòngcaothượngnhưthế.ChodùnócóphainhạtđiítnhiềuthìsựcómặtcủavởkịchTấmlòngvàngởthờiđiểmnàyvẫnlàđiềucựckỳđángquývàcầnthiếttrongviệcgiáodụcthêhệtrẻ.

Trong truyệnĐảng Rổ Bẫy thì nhà văn viết vềmột thiếu niên tên làTâm.Trênđườngtrởvềnhà,lòngđangnaonứcmuônbáotinchochamẹbiếtlàmìnhvừađỗSơhọcyếulược.Khôngngờ,khiđặtchânđếnnhàthìnghe tin cha bị bắt vì tội ăn cướp! Thế là Tâm lên tận huyện đường đểminhoanchocha.LầnthứhailêngặpquanhuyệnthìchẳngmayTâmbịđảngcướpRổBẫybắtcóc.Sauđó,nhờtríthôngminhvàlòngdũngcảm,Tâmđãkhámpháratổchứccủađảngcướpnày.Phảithừanhậnrằng,câuchuyệnnàyđượcnhàvănviết cựckỳ lôi cuốn,đãđọc thìkhông thểgấp

sáchlạinửachừng.

Được sựđồngý củagiađìnhnhàvănNguyễnCôngHoan (1903-1977),XNBTrẻtáibảnlạibốntácphẩmnày.Chúngtôitinrằng,nhữngtácphẩmnàyhoàntoànphùhợpvớilýtưởnggiáodụctrẻemhiệnnay.

H

MỘTĐỨACONĐÃKHÔNNGOAN

ômnay,tuylàchủnhậtvàtrờiréthơnmọingày,nhưngChỉcũngdậyngaytừnămgiờ.

Anhlấyquyểngiấyráp,cầmngọnbútchì.Anhđọcđiđọclạihaidòngđầubài,gạchnhữngtiếngquantrọng,rồinhắmmắt,gụcmặtvàobàntayđểnghĩ.

Xungquanhanhkhôngcómộttiếngđộng.

Bọnngườinhà,ngườiquétdọn,ởtậndướibếpvàbuồngkhách.CậumợvàemNhậtvẫncònngủ.

Sựtĩnhmịchgiúpanhtìmđượcrấtnhiềuýhay.

Ấylàanhtheophươngpháplàmluậncủathàygiáovẫnchỉbảo.Thàythườngkhuyênhọc tròkhigặpbàikhó,phải làmlúcbuổisớm, là lúc trínãocòntrongtrẻo.Vàdậysớm,trongmìnhđượckhoankhoáivàtinhthầnsảngkhoái,nghĩgìcũngdễra.Thàybảotrướckhilàmnênđọckỹđầubàiđểnhậnnhữngýchính,nếucầnlấybútgạchđểghinhớ,rồihãytìmtòiýtứ.Rồilầnlượtbiênngayvàogiấy.Khiýđãnhiềuthìnênchọnlọcchođầyđủvàxếpđặtchothứtự.Lúcấyhãydànbàivàrápcâu.

Bỗngcóhơithởấmápđằngsaucổ.Chỉngoảnhlại,thìramợ.

Mợ thấy anh chăm chú về công việc, nênđi rón rénđến và yên lặngđứngâuyếmnhìn.

—Conlàmgìthế?

—Conlàmrédaction[1]đấymợạ.

Mợmỉmcười:

—Con cứ quenmiệng, nói vớimợ cũng chen tiếng tây,mợ hiểu sao

được.

Chỉbẽnlẽn:

—Convẫnbiếtthế,nhưngsaotránhđược.Nóthànhthóiquenrồi.

Lúcấycậucũngđãdậy,cậurunrẩyvìlạnh,haitaythọcvàohaitúi,hỏi.

—Thóiquengì?

Mợđáp:

—Thóiquenlànóichuyệnvớitôicứchentiếngtâyvào.

Cậugật:

—ThóiquenđórấtthôngthườngcủanhữngngườibiếttiếngPháp.

Thấycậubênh,Chỉbèngỡ:

—Nóinhưthế,nónhanhhơnbằngcâutoàntiếngta,cậunhỉ.

Mợvuốttócanh,dịudànggiảng:

—Nhưngđólàmộtthóixấu.Khôngainênmắcphảicả.HômnọmợthấyconmắngemNhậtchỉtạiemkhônghiểuconđịnhnóigì,vìconcũngchentiếngtây.Chínhmợcũngkhônghiểu.Nhữngtiếngtâyconvừanóivớimợđềucó thể thaybằngtiếng ta.Vậysaoconkhôngtậpnóichuyệnbằngtoàntiếngta.Mợchẳnghạn,vàbaonhiêungườikhôngbiếttiếngtây,saovẫnnóichuyệnđượcvớinhau,mànhanhchóngnhưthường.

CậuvòđầuChỉ,chếnhạo:

—Thếcucậuđuốilýrồi.

Rồicậubảomợ:

—Thôiđirửamặtchoconlàmviệc,kẻonólạibắtđền.

Khitrongbuồngyênlặng,Chỉlạicặmcụilàmviệc.Anhmởcácsáchin,đọchếtbàinàyđếnbàikhác,đểtìmý.

Rồixếpđặtýxong,anhmớirápbài.

Bỗngmợgọi:

—Chỉơi,hãynghỉtay«mănggiê»[2]đã.

Anhbậtcười,vângmộttiếngtoanđứngdậy.Nhưngchợtnghĩrađượcmộtcâuhay,anhvộivànglạingồixuốngđểviết.Rồihếtcâunọđếncâukia,anhđãráptrọnđượcđoạnmởbàivàđoạnkếtcục.Cáchlàmấy,anhcũng theo phương pháp của thày giáo chỉ bảo. Còn đoạn giữa là đoạnchính,anhđịnhănsángxongmớilàm.

Anhđứngdậy,vừađivừabầnthầnnghĩngợi.

Cậumợvẫnchờanh,đươngđùavuivẻvớiemNhật.

Thấyanhđến,mợnhìnanhvàbảo:

—Nào«mănggiê»,tôicònphảiđi«chợ-trờ-rờ»nữađây.

Cảnhàlạicười.

Ănvộivàngvàimiếngnữa,Chỉđứngdậy,lạihấptấpngồivàobàngiấylàmviệc.

Anhthựclàmộtngườihọctròchămchỉ

Vìsựsiêngnăng,nênanhthigìcũngđỗngay.KỳSơhọcYếulược,SơhọcPhápviệt,anhđỗmộtcáchdungdịđãđành,đếncảnhữngkỳthikhókhănvàohọclớpnhìnămthứnhấtbậcsơhọcvànămthứnhấtbậcCaođẳngtiểuhọc,nhiềuthísinhmàsốngườilấyvàorấtít,anhcũngđỗcao.

Anhchỉphảimột tộivô tâm, lúcnóivớimợ,hoặcbấtcứai,dùngườikhônghiểutiếngPháp,cũngcứchenmộtvàitiếngtâyvào.Cáiđómợbảoluôn,nhưnganhcũngkhônggiữđược.Anhquenmiệngđimất rồi.Anhnhậnthấychẳngnhữngmộtmìnhanh,cácbạnanh,vàbấtcứmộtaiđãhọctiếngPháp,đềucótậtấy.

Anh thấynóinhư thếdễdànghơn lànói toàn tiếngNam.Vì anhđỡphảitìmtiếngchođúngđểdiễnđạttưtưởng.ChữPhápanhsẵncó,thìcâunóicóxenmộtvàitiếngPháp,anhcũnghiểunhưnóitoàntiếngNam.Vảanhthấytiếngtathiếurấtnhiềuđểdiễntảchođủý.

Ởtronglớp,anhvốnnổitiếnggiỏiPhápvăn.KỳluậnPhápvănnàoanhcũngđượcthàykhen,vàbìnhbàilênchocảlớpnghe.Anhướcrồicậumợ

choanh sangPháp,học tậpở các trường caođẳngmàanh thườngđượcbiếttên.

ChonênanhluyệnPhápvănmộtcáchrấtchămchú.

Khôngmônhọcnàoanhmấtnhiềucôngphubằngmônhọcấy.

AnhngồilàmluậnPhápvănthìkhôngthấymỏi,thấynóngruộtmộttínào.Dùhaigiờ,dùbagiờ,dùcảbuổisáng,dùlansangcảbuổichiều,anhcũng vẫn chămchú.Khimộtbàiđượchoàn toànanhmới vui vẻ và yêntâm.

Nhưnglầnnàymớimườirưỡi,anhđãrápxongbài.Anhchưađọclạivàchépragiấy.Anhmuốnthínghiệmmộtlốilàmviệcmới.Làđểđộhaibagiờsauhãyđọclại.Vàtrongthìgiờấy,anhlàmnhữngviệckhácchoquênđi.Nhưvậytứclàanhlàmhaibàitronglúctinhthầnminhmẫn.

Đặtbútxuốngbàn,anhmỉmcườinhìnrangoàitrờitrắngđục.Thờitiếthẹnmộttuầnmưadầmlâudài.

Bỗngvúgiàđiqua,anhhỏi:

—Gầnđượccơmchưa,hởvú?

—Độnửagiờnữa,chúạ.

Anhkhoankhoái.Anhđươngnghĩkhôngbiếtdùngthìgiờrỗiđểlàmgì,thìsựcnghĩđếnbàiluậnQuốcvănchưađượcmộtchữ.

Anhbèn lấygiấy,mởsáchchépđầubài, rồichẳngcầnráp,viết lia lịatrongmườiphút,đượcmườilămdòng.Anhđánhdấuchấmhết.

«Miễnlàcóbàinộpkhỏiphảiphạt.»

Nghĩvậy,anhnhìnđồnghồ.ChợtnhớđếnbứcthưcủaHà,ngườiemhọ,nhậnđãlâumàchưatrảlời,anhđọclạithư,rồilấygiấy.

Hanoi13Février1942CherHàHẳnHàlấylàmngạcnhiênvìlầnnàyanhviếtchoHàbằngchữquốc

ngữ.Khôngphảianhnégligervềfrançais[3]đâu,nhưngvìsángnay,anhmớiphảilàmbàiréductionlâuthìgiờquá.

Anhđã gặpKính petit frère de Tùng[4] rồi. Anh thấynó giống Tùngnhưhaigiọtnước.

AnhđãđemcâuthứnhấtHàdặnhỏi, thìnócâmnhưcáchép.Chonênanhkhônghỏinócâudeuxièmequestion[5]nữa.Thôi,thếlàanhemnódéclarervaincus[6]rồi,vậyHàcũngnênpardonnerchohọ.

Vậythếlàtranquille[7]nhé.Khôngcólửathìsaocókhóinhỉ.Thôi,anhchúcHàbonnesanté.[8]

Ở đây bình yên. Duy hôm nọ ma mère[9] hơi bị malade[10] bởirefroidissement[11]nhưnghômnayđãrétablie[12]rồi.

Abientôt[13]

CHỈ

Chỉvừakýtênxong,thìmợđãđứngcạnh:

—Contôichămquá.Phảinghỉđểgiảitrírồiăncơmchứ?

—Vâng.Nhưngđâylàconviếtlettre,àquênviếtthưchoHà.

Mợgật:

—Ừmợcũngtoannhắccon,sợconquên.

Rồimợliếcnhìnvàogiấymỉmcười:

—À,lầnnàyconviếtbằngquốcngữ.Thửđọcmợxemcóthôngkhôngnào.

Chỉ luống cuống, nhìnmợ có ý ngượng nghịu. Anh vội vàng lấy giấythấmđặt lênbức thư, rồiđứngdậy trướcmặtmợ,đểmợkhỏinhìnthấychữvàđọc:

—Hànộingày13Février1942.EmHà,hẳn lấy làmngạcnhiênvì lầnnàyanhviếtchoHàbằngchữquốcngữ.KhôngphảinhãngbỏPhápvănđâu,nhưngvìsángnay,anhmớiphảilàmbàiluậnlâuthìgiờquá.AnhđãgặpKính,emTùngrồi.AnhthấynógiốngTùngnhưhaigiọtnước.

Bỗngmợrũracười:

—Thếnào,giốngTùngnhưgì?

Chỉnhắclại:

—Nhưhaigiọtnước.

Mợvẫncười:

—Connóigiọnggìthế?

Rồimợnói:

— Ừ, hai giọt nước thì giống nhau thực, nhưng hình như người takhôngnóithếmà?

—Vâng,ngườitachẳngnóiressemblercommedeuxgouttesd’eaulàgì?

—À,thếthìngườitacủaconkhác,ngườitacủamợkhác.Ngườitacủamợchỉnóigiốngnhaunhưđúcmàthôi.Nhưngthôicũngđược,đọcnốtđi.

Chỉđọc:

—AnhđãđemcâuthứnhấtHàdặnhỏi,thìnócâmnhưcáchép.

Bỗngmợlạirũracười:

—Câmnhưcáchép.Saoconkhéobịaravănchươngthế.

—Thưamợconđâudámbịa,ngườitanóimuetcommeunecarpenghĩalàcâmnhưcáchép.

—À,thếcondịchđúngtiếngtây.Nhưngconcóbiếttanóicâmnhưgìkhông?

Chỉđưamắtnhìnlêntrần,chớpmắtđểnghĩngợi.Mộtlát,anhlắcđầu:

—Conkhôngbiết.

—Ngườitabảocâmnhưthóc,câmnhưhến.Conviếttiếngtathìnêndùngtoàngiọngta.Nếuconviếtcâmnhưcáchép,giốngnhaunhưhaigiọtnước,thìraconviếttiếngtabằngchữPháp.CondịchchữPhápratiếngta.Như thếkhôngđược.Giốngnhaunhưhaigiọtnướcvớigiốngnhaunhưđúc,câmnhưcáchépvớicâmnhưhếnhoặcnhưthóc.Hailốinóicũnghayngangnhau.Vậytacólốinóivănvẻ,saoconkhôngdùng.

—Thưamợ,tạiconkhôngbiết.

—Conkhôngthểkhôngbiết.Conphảibiếtcâucâmnhưthóchoặcnhư

hếntrước,rồiconhãynênbiếtđếncâucâmnhưcáchépmớiphải.Tứclàconphảihiểucâmnhưconcáchépnghĩalàcâmnhưhếnhoặcnhưthóc,đểkhinóitiếngphápthìdùngcâutrên,màkhinóitiếngtathìdùngcâudưới.Trongthưcòngìnữa,đọcnốtrồiđiăncơm.

Chỉđọc:

—Chonênanhkhônghỏicâuthứhainữa.Thôi,thếlàhaianhemnó...

Chỉ ngắt lại không đọc nữa.Muốn chừng anh đương tìm tiếng ta đểdịch cho lọnhai tiếng déclarer vaincus.May quá, lúc ấymợ không để ýnghelắm,nênanhđọcngayxuốngcâudưới:

—VậyHàcũngnênthathứchohọ.Vậythếlàyêntâmnhé.Khôngcólửathìsaocókhóinhỉ.

Mợlạigắt:

—Thếnào?

—Khôngcólửathìsaocókhóinhỉ.

Mợnghĩ,rồigậtđầu:

—Câuấyđúngýđấy,nhưngsaonóngônghêthế.

HẳnlạilàmộtcâutiếngPhápmàcondịchra.

—Vâng,đólàmộtcâuphương-ngônPháp.

—Vậythếconcóbiếttacũngcócâuphươngngônvềýấyhaykhông?

—Thưacó.Thếgianchẳngítthìnhiều,khôngdưngaidễđặtđiềuchoai.

—Saoconkhôngdùngcâunàycóhơnkhông?

Chỉbốirối:

—Conquên.

—Thôiđược,đọcnữađi.

Chỉnối:

—Thôi,anhchúcHàmạnhkhỏe.Ởđâybìnhyên.Duyhômnọmẹtôibị

ốmbởilạnh,nhưnghômnayđãkhoẻrồi.

—Thếnào,mẹtôibịốmbởi lạnhà?Mợkhônghiểunóiýấythìphảiđặttiếngtâythếnào,nhưngmợchắcconlạidịchtheotiếngtâyđây.Saoconkhônggọimẹtôi làmợanh,hoặcbác,cóthânhơnkhông.Màbịốmbởilạnhà?Saoconkhôngnóilàbáckhóởvìcảmhàn?

Lúcấycậuvừađến.Cậuhỏi:

—Thếnào,aicảmhàn?

—À,connóviếtchocháuHà,nhưngdùngtiếngtakhôngthông.Tôikhônghiểunóđặtcâutiếngtakhôngthông, thìviết tiếngtây thôngthếnàođượcnhỉ.

Cậuhỏi:

—Đâu,đưathưcậuđọcxemthếnàomàmợkêunào.

Chỉkhôngthểgiấuđượcnữa.Anhphảiđưathưchocậu.Cậuđọcxong,khôngbìnhphẩmgì,chỉnói:

—Thôi,muộnrồi,điăncơm.

Chỉsungsướng.Cậuđãhiểuchoanhrồi.Anhvuivẻtheocậumợngồivàobànăn.

Vúgiàxớicơmxong,cậunhìnbátcơmtrắng,khóinghingút, tỏamộtmùithơm,bènhỏivúgià:

—Vúgià,nồicơmhômnaythổibởiai,màtrôngcóvẻtốtănlắm.

Vúgiàbưngmiệng,quayđiđểcười.

Mợngớmặtranhìncậu.

Chỉthấycậunóingônghêcũngnhếchmép.

Nhưngcậunghiêmtrang,bảoChỉ:

—Đấyconxem,convàvúgiàthìcườicậu,màmợthìcóýngạcnhiên.LàvìcậuđãnóimộtcâubằngtiếngAnnam,nhưngnókhôngAnnammộttýnào.ConhọctiếngPháp,conchămvềPhápvănlàphải,nhưngkhông

nênsaonhãngtiếngta.

Chỉkhôngđáp,Cậutiếp:

—Tacótiếngnóiriêng.Bổnphậntalàphảigiữlấytiếngta,vìtiếngtatứclàtinhthầnnướcta.Cậunóinồicơmthổibởiai,trôngcóvẻtốtlắm,thì cũng có thể hiểu được, nhưng người Nam mình không nghe quen.MìnhphảinóitiếngNamtheogiọngViệtNammớiđược.

Chỉcảmđộng:

—TạiconhọcchữPháp,nênconhaynghĩtheogiọngPháp.

—ConnghĩtheogiọngPhápkhicondùngtiếngPhápthìrấttốt.NhưngkhinóitiếngNam,màconcũngnghĩtheothế,tứclàcondịchởtiếngPháp.VậyconlàôngTâynóitiếngAnnammấtrồi.

CảmợlẫnChỉcùngcười.RồiChỉnói:

—Nhưngconthấytiếngtanhiềukhithiếutừđểdùng.

Cậulắcđầu:

—Con thấy thiếu chứ tiếng ta không thiếu.Nếu thiếu chăng, thì nóthiếuởnhữngýmới,vậtmớixưakiakhôngcó.Cònnhữngýcũ,vậtcũthìtiếngtavẫnđủnhưthường.Xemngaynhưvềgiađình,tacóbiếtbaonhiêutiếng:kỵ,cụ,ông,bà,cha,mẹ,con,cháu,chắt,chút,chú,bác,cậu,mợ,dì,cô,thím,âuyếm,yêu,thân,hiếu,đễ,từ,vàbiếtbaonhiêutiếngnữa.Lạinhưnóicáchmangđồđạc,tacóđội,gánh,xách,vác,cầm,khênh,ôm,cõng,bê,tải,cắp,khuân,bế,mỗitiếngmộtnghĩariêng.

Nghecậunóimộtthôimộthồi,Chỉphìcười.Cậucũngcười:

—ThếmàtiếngTâyphảichắpvàomộttiếnggốc.Vảlạitiếngtanóirấtvăn vẻ. Ví dụhai tiếng cánh buồm, thì cậu tưởng văn chương đến thế làbóngbẩy,nhưngtathìđểnóithường.Cậudámđánhcuộcvớicácôngcử,ôngnghètâydùngtiếngPhápmàdịchnổitiếng«lôithôi»củatađấy.

Mợcười:

—Ừ,tiếnglôithôimàcắtnghĩathìnódàibiếtnhườngnào!Chonênmuốngiỏitiếngnướcngoàihãynêngiỏitiếngnướctađã.

Cậugậtđầu:

—Bởivìtiếngnướcta, taphảitrọngvàphảiyêutrướchết.NhiềulầnmợbảoconkhôngnênnóitiếngPhápxenvàotiếngtalàchíphải.KhônggìngônghêhơnlàbứcthưconvừaviếtchoemHà.Đầutiên,cậuthấychữHanoi,cậuđãkhôngbằnglòngrồi,phảiviếtHànộilàmhaichữ,đánhdấuquốcngữchođúng.Bởivìnhữngcáiấylàcủamình.Ngườitaviếtlầm,đọcsai,mìnhcònnênuốnnắnlạichođúng,huốngchimìnhlạibắtchướcsựsailầmcủangườita.

Mợtiếp:

—Thậtthếbâygiờtôiđọcsách,đọcbáothấychữMỹThọ,Thủđầumột,PhủQuốc,PhúlãngThượng,PhủLiễn,Chobo,Viétri,NúiĐèomàtôiđâmbựcmình.Tôiướcgìngườitaviếtchođúngđểtrẻconđọcđỡsai.

—Cứgìtrẻcon,cảngườilớnnữa.

Nghetừngấytiếng,ChỉhiểuđọcchữPhúlãngthượnglàngườiđọclầmchữ Phủ lạng thương, còn những chữ khác anh cho là mợ bẻ sai. Anhkhôngdámcãi,nhưngcũngkhôngdámhỏi.ThìCậunóingay:

—ConhọcsáchĐịadưvàSửkýcủatadongườiPháplàm,phảinêncoichừng những chỗ viết sai, hoặc những chữ theo âm Pháp. Ví dụ trongTrungkỳcócáiđảonhiềurừngquế,ngườitagọilàHònQuế,hòntứclàđảo,thì trênđịađồđề làHoneKoé,đảoCáiBầu, trênđịađồ làđềKébao; cũngnhưxemsáchngườiPháplàmvềphongtụcxứmình,mìnhphảibiếtchỗnàolàđúng,chỗnàolàhỏng...

***

Tuầnlễấy,cũngnhưmọituầnlễtrước,ChỉđượcnhấtluậnPhápvănvàphảibétluậnQuốcvăn.

Nhưngkhácmọikhi,Chỉthấyxấuhổvềđiểmkémcủabàisauhơnlàsungsướngvềđiểmhơncủabàitrước.

Nhữngtiếngbạnkhenlàvănsỹtâykhônglàmanhvuivẻvàhãnhdiệnnữa.

Anhđọc lại bài luậnQuốc văn của anh, rồimượnbài củaThấnđượcnhất.Anhbậtcười,thấybàimìnhngắnngủi.Haibàihơnkémnhaumườiđiểm,chỉvìmộtbàilàmkỹlưỡng,mộtbàilàmdốidá.Chứnhữngcâubạnđặtcũngrấtthường,khôngchỗnàocầukỳ,khôngchỗnàodùngchữnho,hoặcđiểntíchkhóhiểu.

«Nếuvậy,muốnhơnđiểm,cókhókhăngì.»

Anhquyết rằngnếuđểý làmcẩn thận trongmười lămphútnữa, thếnàocũngđượctừmườiđiểmtrởlên,nghĩalàhơnhẳnsáubảyđiểm.

Rồi anh nghĩ đến công phu và thì giờ làm luận Pháp văn. Anh phảidùngcôngphuvàthìgiờgấpmười,cókhihơnthếnhiều,màkếtquảchỉhơnanhemđộbabốnđiểm.Vậytừtrướcđếnnay,saoanhcứchuộngcáikhómàbỏcáidễ.

Chẳnghoáradạilắmdu.

Nhưngsuyxétkỹ,anhthấyanhkhôngdại.BàithinàoPhápvăncũnglàmnềntảng.KémPhápvăn,thìdùmônkhácgiỏimườimươicũngbằngthừa.

Ởtronglớp,thỉnhthoảnganhcóthửnghethàygiáogiảngnhữngđoạnthơvàvănxuôi.Nhưnganhthấynóthếnào.Thơthìkhóhiểu,màvănxuôithìrấttầmthường.ChonênanhchỉdùnggiờQuốcvănđểxemtrộmtiểuthuyếtPháp,hoặclàmtính,hoặcnóichuyệnvớibạnngồicạnh.

***

Hômấybắtđầunghỉhè.CậubảoChỉ:

— Ba tháng nghỉ, con không phải trả tiền học, vậy cậu cho conmỗithángbốnđồng,tùyconmuốnmuasáchvởhayđồchơithìmua.

Nóirồi,cậumởvítiềnđưachoanh.

Chỉhớnhở,mặcáo raphố. Lúc về, anh cắpmột gói,mở ra, toàn tiểuthuyếtPháp.

Anhhămhở,lấydaorọctừngtờ,rồiđọcmiệtmài.

Mớihơntuầnlễ,anhđãngốnhếtmấycuốnấy.Anhlạibuồn.EmNhậtbéhơnanhnhiều,nótrẻconkhônghợpvớituổianh.Chonênanhchỉđùavớinóbềnlắmlàmườilămphút.

Mộthôm,nhậnđượcgiấycủanhàtrường,cậuxemrấtkỹ,rồibảo:

—Chỉạ,kỳthicuốinămvừaqua,cácbàivềkhoahọcvàtoánphápconbịkém,vậynhânbâygiờnhiềuthìgiờ,connêncốgắngvềcácmônấy.

Anhthấycậukhôngđượcvui,nênvângngay.Anhquyếtđịnh,từhômsau,mỗingàylàmmộtvàibàitính,vàđểrahaigiờhọclạicácbàikhoahọc,vàxemrộngrachohiểuthấuhơn.

Nhưngkhimởsách,mớiđọcquađầubàitính,anhđãchánnản.Anhcốgắngnghĩ,vìbàihơikhó.Anhthởdài.Thìtéraanhđihọctừngấynăm,chưađượcchútlợinào,bởiđãchểnhmảngkhoahọc.

Khoahọc tức là cơm.Văn chương chỉ là áo.Kẻ khó cần xin cơm, chứchưacóngườihànhkhấtnàođiănmàyáobaogiờ.Khoahọcmớiđemđếnchotasựsống.

Anhthởdàilạicặmcụivớinhữngconsốtrênmảnhgiấy.

Đếnhơnnửagiờanhnhăntránđểnghĩnhưngkhônglàmnổibàitính.

Anhbènđến chơinhàbạnđểhỏi. Lúchiểu, anh sung sướngquá, rồinhânthấymấycuốntiểuthuyếtPháp,anhmượnvề.

Anhlạinhãngbỏkhoahọcđểngấunghiếnđọctruyện.

Anhthấyvănchươngbaogiờnócũngthấmthíavàotâmhồn.Cònkhoahọc,nókhôkhan,khóchịulắm.

***

Cuốithángấy,cậulạichoanhbốnđồngnữa,vàanhlạidùngđểmuasách.

Nhưngmợ dặn anh chọn chomợmột cuốn sáchQuốc vănmới xuấtbản.Anhcười:

—Concóbiếtsáchthếnàolàhayđâu?

—Thếconmuasáchtâythìlàmthếnào?

—Contìmtênngườilàmsáchnổitiếng,hoặcthấytênsáchhay,hoặcđọcquatrangđầu,cũngcóthểđoánđược.

—Vậymuasáchchomợ,concũnglàmnhưthế.

—NhưngvănsỹViệtNamlàmgìcóainổitiếng?

—Ô,biếtbaonhiêungườibâygiờviếtrấthay.

—Thếa,mợ?

Nhưnganhvẫnhồnghi.AnhcholàtruyệncủangườiViệtNamviếtgọilàhay,nhưnghaysaobằngtruyệntây.Cóchiềulòngmợmàanhphảimuamộtquyểnthìmua,chứanhtiếctiềnlắm.Anhhỏi:

—Mợạnhữngtruyệncủaaiviếtthìnênmua?

Mợbènkểmột ít tácgiảquentênđểanhbiênvàomảnhgiấy, rồimợdặn:

—Nhưngbấtcứ,cónhiềutênkýrấtlạởnhữngtruyệnrấthay,khôngbiếtchừng.

—ThôiconkhôngbiếtchọnsáchQuốcngữđâu.Concứtheotênbiênđâymàmuavậy.

—Cũngđược.

Anhbènmặcquầnáo,lênhiệusáchtây.Anhmuamấtbađồngsáu,vìanh chắc sách ta bán rẻ, độ ba bốnhào là cùng. Anh rất bằng lòngmấycuốnmớinày.Cuốnthìanhvẫnaoướcđượcđọc.Cuốnthìcủatácgiảnổitiếng.

AnhđếnphốtavàomộthiệusáchQuốcvăn.

Trướchếtanhngạcnhiên,vìthấybầynhữngtácphẩmdầydặn,đẹpđẽchẳngkhácnhữngcuốnanhđươngcầmởtaychútnào.Ngóđếngiáđềởgáy,anhbậtbuồncười.Sáchtacógìmàbánđắtthế.Anhcaumặt,nhìntênsáchmộtlượt.Rồianhvề.

Thấyanh,mợđặttờnhậttrìnhxuốngbàn,hỏi:

—Nào,conmuaquyểngìchomợthế,chắcphảihaylắm.

—Thưamợ,conchưamua,vìconkhôngđủtiền.

Mợkhôngbằnglòng:

—Saovậy?Bốnđồngkiamà?

—Vâng,nhưngconkhôngngờsáchtabâygiờbáncũngđắtlắm.

Mợlắcđầu:

—Khôngphảiđắt,connênnóilàcao,vìcônginvàgiấyhiệngiờtănglênnhiều.Vảngườilàmsáchđãtốnbaonhiêucôngphu.

—Thếthìkhôngmualàphải,vìphítiền!

—Saolạiphítiền?

—Vìchuyệnhaysaođược!Đểconxemxongcuốnnày,conkểlạichomợnghe,mợmớithấylàconhàtiệnđúng.

—Mợkhôngthíchnghe,mợchỉthíchđọclấy.Vảsaoconlạinóilàhàtiệnđúng.

—Mợđể tiềnchoconmuasách tây, convừađượchọc,mợvừađượcnghechuyện.

—Nếuaicũngnhưcon,thìnghềviếtvăncủatakhôngthểsống.Nghềviếtvănkhôngsống,tứclàQuốcvănkhôngcòn.

—Đànhvậynhưngđồngtiềnbỏramuasáchsaochoxứngđángmớiđược.

—Conmuốn tiêu tiềnxứngđáng.VậychưađọccuốnsáchQuốcvăn

nào,conkhôngnênkhinhbạcthế.MợmuasáchQuốcvăn,đượcsáchhayđãđành,dùphảilàsáchdởmợcũngvuilòng.MìnhkhôngcótàilàmchoQuốcvănhayđẹphơnlên,thìphảicóchútcủakhuyếnkhíchnhữngngườicócôngquýhóaấyvậy.

Chỉcảmđộng.Anhkhôngđáp.Mợđứngdậymởtủ,đưaanhtờgiấymộtđồng.Chắcmợthấyanhngậmngùi,nênnóichữachoanhvuivẻ:

—Nhưngdễthườngmợđãbắtcon làmviệcvô lý.Làmợtoanănbớttiền của con? Bốn đồng cậu cho là riêng của con, con có thể tự do tiêudùng.Đây,tiềncủamợ.Vậyconmuachomợmộtquyển.

Khỏibẽnlẽn,Chỉlạiraphố.AnhgặpThân,bènvồlấybạn,nói:

—Tôinhờanhchọnchotôimộtquyểntiểuthuyếttarấthay.

—Chọnđểmuaà?

—Phải.

—Đểdànhtiềnđấy,ítlâunữa,sẽcómộtbộsáchhaylắm.Bâygiờanhmuốnđọc,thìvềnhà,tôichomượnvàiquyển.

—Nhưngtôicầnmuamộtquyểnthôi.

Thâncóýnhạo:

—Anhcũngmuasáchquốcngữà?

—Tôimuachomợtôi.Nếukhôngmợtôimắng.

—Anhcứnghelờitôimàchờ.Nếumợanhmắng,anhnóinhưtôivừabảoanhbannãy.

—Nhưngcóđíchlàsáchhaykhông?

— Sao lại không? Tôi thấy trên báo quảng cáo thế, mà cậu tôi cũngquảngcáothế.

Chỉtinngay,vìbiếtchaThânlàmbáovàcóxuấtbảnnhiềusách.

Anhđếnnhàbạn.

ThânđưaChỉđứng trướcmột chiếc tủ to, bày rất thứ tựnhững cuốn

sáchđónggáyda,inchữvàng.Chỉvuisướngkhen:

—Cậuanhcẩnthậnquánhỉ.Nhàtôicũngcótủ,nhưngsáchcủacậutôikhôngthuêđóngđẹpđẽnhưthếnày.

RồiChỉrấtngạcnhiên,vìthấytoànsáchQuốcvăn.Cóbộđếnbacuốn,đodàyhơngangtay.Anhcànglấylàmlạ.Cóthểnàosáchtalạicónhữngbộvĩđạithếđượckhông?Anhhỏibạn:

—Nhữngsáchnàyanhđãđọcchưa?

—Tôimớiđọcđượcítquyểndễ.Cònnhiềuquyểnkhólắm,phảiđủtríthứcmớihiểunổi.

—Thậtà.

RồianhtrốmắtnhìnThân,lạihỏi:

—NhàanhcóđộbaonhiêusáchQuốcvăn?

—Cóchừngmộtvạnquyển,nhưngvẫnchưalàđủ,vìcậutôikhôngđủtiềnmua.Ngườitatặngcuốnnào,cậutôicócuốnấymàthôi.

—Ồ,tôitưởngsáchtađộvàichụccuốnlàcùng.

Thâncười:

—Khinàomìnhkhôngbiếtrõcáigìthìchớnênđoánbậy.Anhvàođâytôichoxemnữa.

ThânbèndắtChỉsangbuồngcạnh,cóbàngiấycủacha.Chỉthấymộtchồngbáocaođếntrần.Thântrỏcáitủởcạnh:

—Đâyđểgiữcáctạpchíđãđóngbìa.

Chỉnhìn từng tậpdàyđóngnửanămmột.Anhthấycóđếnbốnnămchụctên.

Mộtlát,anhnói:

—Tôikhôngngờ,anhạ.Mìnhcũngcónhiềubáo,nhiềusáchlắmđấynhỉ.

—Nhưngthấmvàođâuvớinướcngoài.Ngườitacóhàngtriệusách.

Chỉmởtủ,lấyramộtquyểnbáo.Anhmởtừngtờđểđọcquacácđầubài.Rồianhthởdài,cấttrảvàotủ.Bỗnganhhỏi:

—Tạisaoanhgiỏiannamitethế?

Thânmỉmcười:

—LàbởikhôngbaogiờtôidùngtiếngannamiteđểgọihaitiếngQuốcvăn.

—Tôihỏithực,anhđừngđùanữa.

—BởivìtôithíchQuốcvănnhưanhđãthíchPhápvăn.

—AnhlàmthếnàođểthíchQuốcvănđược.

—Lạgì!LàmnhưcáchanhđãlàmđểthíchPhápvănấy!

—NhưngPhápvănkhác,Quốcvănkhác.Anhsosánhsaođược.Phápvănhaylắmchứ?

—VậytôithấyQuốcvănlàhay,nóhợpvớitôihơn.

—Anhchotôimượnvàiquyểnnhé!

—Được,hễcóthìgiờ,anhcứđọc.RồianhsẽphụcQuốcvăncũngnhưphụcPhápvăn.

Chỉtầnngầnmộtlát,rồinói:

—Thôi, tôichẳngmượnnữa,vìmợtôigànlắm,cứbắtmua.Vậyanhbảonênmuaquyểngìnhỉ?

Thânratủsáchnhàngoàinhìnmộtlượt,rồilắcđầu:

—Sáchhaykhôngbiếtcócònhayhếtrồi.Song, tôicũngcứbiênchoanhíttên.Nếuhết,anhđànhmuanhữngcuốnkhôngđượchaylắmvậy.

RồiThânlấybútchì,ghiđộmườitên,chialàmhaihạng.

QuảnhiênkhiChiđihỏi sách,hàngnào cũngđáp làhết. Thành thửanh khôngmuađược cuốnnào của Thânmách, đành quay lại nhà bạn,mượnmộtcuốnhaynhất.

***

Chỉvềhớnhởxuốngbếptìmmợ.Mợnhìnnhansách,gậtđầunói:

—Ừquyểnnàymợchưađọc.

Anh lấy làm sung sướng vì đãhà tiện tiền chomợ.Anh lạimáchmợrằngnhàThâncórấtnhiềusách,thahồmượn.Nhưvậy,mợcứviệcđọc,không phải tốn đồngnào. Rồi anh phải lấy công, xinmợ chỗ tiền ấy đểmuasáchtâymớiđược.

Nhưnganhlạquá.Mãimợkhôngbắtđầuxemcuốntruyệnanhmượn.Mợkhôngbậngìcả.Nhiềulúcrỗi,khôngcóviệc,mợthơthẩnởngoàisân.Tráivớimọingày,bậnlắmmợhamđọcđếnnỗibỏchậmcảcôngviệc.Chonênanhhỏi:

—Mợchưađọccuốntruyệnmớià?

Thìmợchỉđápmỗimộttiếng:

—Chưa.

Rồiđếnkhianhngốnhếtcảnhữngtruyệncủaanh,anhvẫnkhôngthấymợbắtđầuđụngđếnsáchcủamợ,dùmợvẫncónhiềuthìgiờnhànrỗi.

Mộtbuổisáng,cậuđilàm,anhmonmenđểtántỉnhxinmợthêmtiềnmuasách.Anhnói:

—Mớicóquyểnroman,àquêntiểuthuyếthaylắm,mợchoconvayhaiđồngđểmua.

—Conxinthìmợcho,chứvaythìbaogiờtrảđược.

—Cóchứ,cuốithángcậuchotiền,contrảmợ.

—Chotiềnđểconmuasáchthìlúcnàocậumợcũngvuilòng.

Anhvuisướngquá,phatrò:

—Vảmợ cho con cũng chẳng thiệt nào, vì con đã tìm thấymột khosách,muốnmượncuốnnàocũngđược.

Mợvuốtđầuanh,mỉmcười:

—Mợkhôngthíchđọcsáchmượn,mợchỉthíchđọcsáchmua.Vìngoàicácthúđượcđọc,mợmuốncóíchchocảtácgiả.

Chỉyênlặng,ngẫmnghĩ.AnhliếcnhìncuốntiểuthuyếtcủaThânvẫnnằmnguyêntrênmặttủchè.Bâygiờanhmớihiểuýmợvìsaokhôngđụngđếncuốnsáchmàmợchưađọclầnnào.Anhnói:

—Thế thì lầnnàyconmuađềnmợvậy.Nhưngconkhôngbiết chọnsáchđâu.

Mợmỉmcười:

—Đànhrằngđọcsáchthìphảichọn,bởivìcósáchcóích,cósáchcóhại,cósáchhay,cósáchdở.Nhưngđólàđốivớihạngíttuổinhưcon.Cònnhư đến tuổi cậumợ bây giờ, thì đọc sách nào cũng không có hại, chỉchẳngmaygặpphảisáchviếtdởquá,thìcũnghơibựcmìnhmàthôi.Song,mìnhcũngnênlấylàmbằnglòngvìđãgiúpíchchomộttácgiảđểkhuyếnkhíchviếtcuốnsau....

Mợmóctúilấytiềnđưachoanh.

Lầnnàyanhchiềuýmợ,muahaicuốnsáchquốcvăn.Anhbảocủamợmột,củaanhmột.Kỳthựcanhđươngmảixemhaicuốntruyệntâymượncủabạn.Anhđọcsáchquốcngữchỉsợtiếcthìgiờ,vìanhchắcchắnlànókhôngbổíchgìcả.

Mấyhômnaymợsốt.

Cảngàymợnằmtrongbuồng,khôngrađếnngoài.

Thàythuốcmuốnmợđượcyêntĩnh,bảokhôngchoemNhậtđượcchơiđùagầnchỗmợnằm,nênmợcàngbuồn.

Chỉvốncóhiếu,khôngmấylúcanhrờimợ.AnhnóichuyệnhọcvàkểchomợngheemNhậtbannẫyvừanóinănghómhỉnhrasao.

Anhsờđầumợluôn.Thỉnhthoảngmợnắmchặttayanh,đểlênmôi,âuyếmnói:

—Dùmợốmđếnđâu,nhưngthấyconngoanngoãn,sănsócđếnmợ,mợcũngcốphảikhỏi,choconđượcvuisướng.

Rồi quả nhiênmợ cất cơn. Nhưng thày thuốc vẫn bắtmợ kiêng gió,khôngcho rakhỏibuồng.Thấy lúcnàoChỉ cũngbănkhoăn, lo lắng,mợnói:

—Hômnaymợkhỏirồi,từmai,mợkhôngnằmnữa,mợsẽđilạinhưthường.Thôi,concứrangoàichơivớiem.

Chỉnhìnmợ,đặttayvàomámợ:

—Không,conchảchơivớiem.Conởđâychomợvui.

—Mọi khi con không rời quyển sách,mấyhômnayhẳn chẳngđượcchữnào.

—Nghỉhè,đọcđượcgìthìđọc,chẳngcóthìchơi,aibắt,conchỉcầnởcạnhmợluôn.

Mợmỉmcườiđáp:

—Contôingoanquá.

Rồichợtnghĩra,mợtiếp:

—À,cuốnsáchhômnọ,mợxemchưahết,vậyconđọcchomợngheđỡbuồnnhé.

Tuylàsựmiễncưỡng,nhưngkhôngbaogiờChỉnỡtừchốimợ,nênđáp:

—Vâng.

Anhuểoảiđứngdậy,đilấycuốnsách.Anhchánnảnmởtừngtờ.Anhnhìnsáchnhưnhìnkẻthùgiếthạithìgiờcủaanh.Song,anhchắcmợchỉngheđộhaibatrangthìmệt,anhsẽđượcnghỉ.Anhhỏimợ:

—Mợđọcđếnđâurồi:

Mợtìmtrang,nhưngnói:

—Thôi,concứđọctừđầu,mợnghelạicũngkhôngsao.Mợmuốnconcũnghiểuđầuđuôicâuchuyện.

Chỉmởtrangcuối,xemchữsốđềrồithởdài:

—Ngótbatrămtrang!

Mợhiểuý,nói:

—Conđọcnhanh, cũng chóng xong.Nhưngđếnđâu thấymỏi, hoặcthấychánthìnghỉ.Maimợkhỏithực,mợkhôngphảinhờconnữa.

Chỉbắtđầuđọc.Trangđầu,anhkhôngchúý,nênmắtnhìnmiệngđọc,màtríđểđâuấy.Anhchẳngnhớgìtruyện,chỉcốtđọcchonhanh.

Đếntranghaicũngvậy.Nhưngđếnhếttrangba,mợngắtlại,nói:

—À,truyệnnàychắchay.Ngườitatảkhéonhỉ.

LúcấyChỉmớihơiđểý.Anhnhìnchậmrãi,nghiềnngẫmtừngcâu.Bấygiờanhđọcmớithànhmạchlạc,rõràng,vàthấycóhứngthú.

Vừalúcđó,vúgiàvàohỏimợmuốnăngì.Nhânlúcmợdặndòvú,anhmởlạicáctrangtrướcđểxem,chohiểucâutruyện.Thìraanhnhậnthấytácgiảviếtkhéo lắm.Câuvănvừasángsủa,dễhiểu,khôngcóđoạnnàocầukỳ,khiếnanhchánnảnđược.Vảlạitruyệnkểlạicóduyên,nónhưcósức lôi cuốn anh, nên anh càng chăm chú. Thế là anh bắt đầu lấy làmkhoankhoái.

Khivúra,anhđọcnốichomợnghe.Vàtừlầnnày,anhđểýđếnnhữngtranganhđọc.

ĐólàmộtngườilínhthợAnnam,hồiĐạiChiếntrướctòngchinhsangPháp,nayvềlàngthìvừagặplúcmẹgiàốmnặng.

Đoạntảtâmsựngườilínhkhitrởvềlàng,làmanhthấyhămhở.Đoạntảcáibuồngtốitămcủabàgiànằmrênrỉ,làmanhcảmđộng,lạnhcảgáy.

Đọcđếntrangthứchín,thứmười,anhthấykhôcổ.Anhdừnglại,uốngchénnước.Mợáingại,cầmlấysách:

—Thôi,hìnhnhưconmệtrồithìphải.

Nhưngvìanhđãhamcâuchuyện,nênđáp:

—Khôngạ.

Vàanhvẫnđọcnối.

Đếntranghaimươi,đoạntảhaivợchồngbàntínhviệclàmmamẹ,nóhoạt-độngquá.Anhnhưđượctrôngthấycảnhấyởtrướcmắt.Cổanhlạikhô, nhưng anh cố đọc, anh đọcmãi đến trang haimươi bảymới nhấpgiọng.

Nhưngmợgiậthẳnlấysách:

—Conmệtrồi,chớcốmàcóhại.Đểlúckhácmợxemmộtmìnhcũngđược.Vảbâygiờmợmuốnnằmnghỉ.

Anhthấtvọng,nhìncuốntiểuthuyếtgấptrêntaymợ.

Mợnói:

—Choconrangoàichơi.Bảoemđùakhẽnhé.

—Vâng.

Rồianhđắnđomãimớidámnói:

—Mợchoconmượnsách.

Mợnhìnanh.Hẳnmợngạcnhiênlắm.Đượccuốntiểuthuyết,anhvuisướng,rónrénrangoài,vàobàngiấycặmcụixemnối.

Anhđọcmêman.Vìcâuchuyệnhaylạ.

Đếnbữa,anhphảibấtđắcdĩđiăn,nhưngcốgượngxemthêmđượcnửatrang.Rồivừabuôngbátđũa,anhđãvớngaylấysáchđểđọcnối,giấucậu.Anhsợcậubiết,sẽbịmắng,vìcậuvẫnkhuyênlàmviệccógiờgiấc,nhấtlàkhiănxong,phảinênnghỉngơi.

Càngđọcanhcàngham.Đếntốianhbậtđèncạnhgiườngđểđọc.Chíngiờlàgiờngủ,anhđãđếnquánửaquyển,nhưngphảitắtđènđi.Anhtrằntrọc,nghĩmãivềnhữngnhânvật,vàđoánkếtcấucâuchuyện.Anhmongchóngđếnsáng,đểxemnốt.Anhthươngvợngườilínhtốtbụngmàbịlongđong.Anhphục ông bácngười lính là kẻ cả, biết cần kiệm cho cháu, vànhấtđịnhbỏnhữnghủtụcnólàmchongườitađiêuđứng.

Rồihômsau,anhdậythựcsớm.Rửamặtxong,anhđọcsáchliền.

Khithấytiếngmợ,anhmớivàobuồnghỏithăm.Mợbảomợsẽdậy,đểranhàngoài.Anhkhoevớimợcuốntruyệnthìmợchoanhxemtrước,vàkhôngbắtđọcnữa.

Chonênanh lạimiệtmài vàonhững tranggiấy.Anhxem rấtnhanh.Chỉvàiphútxongmộttrang.

Trướcgiờăn,anhđãxongcảquyển.

Anhgậpsáchlại,bângkhuâng.

Rồiđếnbữacơm,anhthấymợngồiởbàn,nêncàngvuivẻ:

—Mợạ,sáchhaylắm.

—Conđãđọchếtrồià?

—Vâng.

—Chóngnhỉ.

—Vìchuyệnhay,nênđọcham,chónghết.

Cậuhỏi:

—Câuchuyệnthếnào?

Anhkểtừđầuđếnđuôichocậumợnghe,khôngcósótchỗnào.Khiđếnđoạnkết,cậubĩumôi,nói:

—Thếthìcógìlàhay.

Anhtức,cãi:

—Haylắm,thếlàhaylắm.Truyệntâycũngđếnthếlàcùng.

Cậutủmtỉm,vờngạcnhiên:

—Truyệntaviếthaysaobằngtruyệntây.Đọcphíthìgiờ,muaphítiền,conạ.

Chỉbiếtcậunhạo,cườilạt.Mợvỗvàomáanhnói:

—Thếtừnayconcònkhinhtiếngtanữahaythôi.

Anhbẽnlẽn:

—Tạiconchưađọccuốnnào.Trướckiacondạidột,vànhắmmắtnóiliều.Từnayconnguyềnrủanhữngngườinóithế.

Cậugậtgù:

—Chonênchưabiếtthìđừngnóimộtcáchhàmhồ.Từnayhẳnconđãkhônngoan,biếttinvàyêutiếngta.

—Và con còn lấy làmkiêungạo rằngQuốc văn còn tiến bộ đến chỗhoàntoàn.

Mợđùa:

—Nếuthếthìnhàtacóphúclắmnhỉ.

Anhngậmngùi:

—Rồiconsẽđọc,đọcrấtnhiềusáchQuốcvăn.

Cậuvỗtay.

Rồicậumợcùngcườirầm,Chỉvuisướng,cườitohơn.EmNhậtnhấpnhổmtrênghế,cũngcười.Vàvúgià,vừađánhcháyvừamủmmỉm.

•1942

N

ĐỒNGTRINHGIALONG

gàytrước,độtôicònbé,cómộtlầntôimuamộtthứcgìmàtôiquênđimất,ngườitatrảlầmlạitôimộtđồngtrinhGialong.

ĐồngtrinhGiaLongcũngtovừabằngđồngtrinhKhảiĐịnh,nênvìvôýhoặcvộivàng,ngaylúcấy,tôicứbỏtọtvàotúi.

Nhưngmà,vềđếnnhà,thấybịthiệtmấtnửaxu,tôibựcmìnhquá.

Khôngthểlàmcáchgìtiêuđượcđồngấy,tôiđànhcấtnóvàohộp.Màluôntrongnửathángtrời,hễlúcnàotôinhìnđếnnóđãlêndỉ,làlòngtiếccủalạicắnrứttôi,cókhiđêmnằmchỉthởdài,trằn-trọcmãikhôngngủđược.

Sốtruộtkhôngchịuđược,tôiphảinghĩkếtốngnóđi.

***

Lầnấytôiđượcnghỉlễbangày.

Hômtôisắpvềnhàquê,tôinghĩđếnsánghôm

Sauphảiđixelửasớmmàchợttôiđượcthấyngaymộtýrấthay.

Tôiđịnhrẽragangaytừlúcnămgiờ.Lúcấyhẳnlàtrờicòntối,chưarõmặtngười.Nhưthế,nhândịptốt,tôisẽvàomộthàngquàởtrướccửaga,đểmuamộtthứgìcầntrảtiềnbằngxulẻ.Rồikhitrảtiền,tôiđếmcảđồngtrinhGiaLonglẫnvàonhữngtrinhKhảiđịnh.Thếthìcótrờibiết.

Suốtđêmtôithấpthỏmmừngthầm,đắcchílắm.

***

Sánghômsau,tôiđếngarấtsớm.

Đứngởhiên,tôimóctúi,lấyđồngtrinhGialong,ghévàotậndướingọnđènđểxemchokỹ,rồichoriêngvàomộttúi.Tôiđisangdãyhàngcơmbênkiađường,chọnmộtnhàcóngườixemchừngcònngáingủmớivào.Tôimặccảmộtphongbánhkhảođểđemvềlàmquàchoembétôi:

—Mấyxumộtphongbánhkhảothếbà?

—Bảyxu!

—Bốnxucóđượckhông?

—Không!

—Thếbốnxurưỡivậy.

—Gớm!Cậunàymuabánchặtchẽquá!Sáuxu,thựcgiáđấy!

—Thôi,nămxu,bàbánchotôi.

—Khôngđược,sáuxukia!

Chẳngđượcgiá,tôibỏđi.Nhưngvừabướckhỏinhà,bàhàngđãgọigiậtlại:

—Này,cậumuabánhkhảo!Nămxurưỡiđấy.

—Không,tôichỉcónămxuthôi.

Rồitôilạiđi.

—Này,lạiđây.Cậulấyhaiphong,tôibánrẻchomộthào.

—Không,tôichỉmuamộtphongthôi.

Tôi không bằng lòng mua hai phong, chẳng phải tôi không đủ tiền.Nhưngnếu tôi trảmộthào, thìđồng trinhchết rấpấy, tôiđẩynóđi saođược.

Mặccảhàngbêncạnh,tôicũngbịngườitanóithách,tôibènbụngbảodạ:

“Thôi,nămxurưỡicũngđược,cốtmìnhtrảđượcbằngtiềntrinhlàkhárồi.”

Nghĩvậy, taytôithọcvàotúi,đếmmườiđồngtrinh,vànhétđồngGialongvàogiữalàmườimột.Tôiđếnhàngbannãy,nói:

—Nào,nămxurưỡi,bàbánchotôimộtphong.

Bàhànguểoảimởtủ.Tôivẫnnắmtrongtaymườimộtđồngtrinh.Rồisựkhônngoanlạixuithêmtôinênđứngchântrongchânngoài,đểlúctrảtiềnxong,tôicầncắmcổđichochóng,kẻongườitagọilại.

Bàhànglấyphongbánh,nói:

—Bánhnàyngonlắm,đángsáuđồngxucủatôi.

Tôimỉmcười.Vìtôilấylàmkhoáitrírằngsẽđượclợihẳnmộtxu!

Bàhàngđẩygóibánhlênmặtquầy.Taytôivẫnthọcsẵnvàotrongtúi.

—Nào,trảtiềnđi.

Tôirútnắmtrinhra.Nhưngvìvộiquá, tôiđụngtayđánhrơimấthaiđồng.

Lúng túng, tôi cúi xuống tìm. Khi nhặt được đủ, tôi lại có ý để đồngtrinhGia longlenvàogiữa,rồinhanhnhưcáicắt, tôiđặtcảcọctiềnlênmặttủvàgiaohẹn:

—Tiềnđây,bànhé!

Nóixong,trốngngựcthìnhthình,tôiquaygótbướcmộtmạchchomau,vừađivừathỉnhthoảngquaylạinhìn,yêntrísaocũngđượcnghetiếng:

—Này!đổichotôiđồngkhác!

Nhưngmayquá!Bàhàngđãđếmtiềnxong,màcũngchẳngthấygọitôilại.Đếnhiênga,tôivừathởvừanhìnlại:tronghàng,tôikhôngthấybàấynữa.Mộtngườikhácđãracoithaytừbaogiờ.

Mừng quá! Thật làmaymắn! Từ nay đỡ nỗi bựcmình. Thành ra tôikhônmộttýhóađượcmộtxulợi.

***

Ngồitrênxelửa,vơvẩn,tôinghĩtớiembétôi.Chắcthoạtthấytôivề,nómừngrỡ.Khiđòiquàmàđượcphongbánhkhảo,thìhẳnnóreoầm,mừngquýnh,ômchặt lấytôimàhôn.Nghĩđếncảnhtượngấy, tôisungsướng,đắcchílạthường.

Rồihaitayvùngvẫy,tôitungtăngđilênđầutoa,lạixuốngcuốitoa.

Lúcchợtmuốnbiếtbánhkhảoấyhiệugì,tôisựcnhớra...Khổquá!Quái!Lạthật...

Tôingẩnngười,caumặtđểnghĩ.Tôinghĩlạitừnglúcmột,thìdầndầnmớinhớđíchlàtôiđãbỏquênphongbánhngayởhàngcơm.

BởivìđượctiêuthoátđồngtrinhGialong,tôivừamừng,vừalo,nêncứcắmcổchạy,quênbặtmấtkhôngcầmgóibánh.Thảonàotôikhôngthấynhàhànggọitôi!

Chánquá!...

•Năm1935

N

ĐẢNGRỔBẪY

INóngruột

ghegọiđếntênmình,Tâmcuốnglên,trốngngựcnổimạnh.Tâmchỉmuốnrúlênmộttiếngthậttochobõsướng.Chonên,chẳng

thểđứnglâuđểnghehếttênnhữngngườiđỗ,Tâmnóngruột,cốláchtấmhàngràongười,rachỗrộngrãichothoángkhíđểđượcmúamaynhẩynhótchorãnthịtrãngân.

—Thếnào?AnhTâmcóđỗkhông?

—AnhTâmđỗrồichứ?

Gậtđầuhuyênthiênđểtrảlờicácbạn,Tâmliếnthoắngkhoekỳthivấnđáp.

Bỗngmộthồivỗ tay rannhưpháonổ,kếđến tiếngnói cườixônxao,tiếngreohòrầmrộ.

—Xongrồià?Anhcóđỗkhông?

—Nămnaytrườngtađỗnhiềuhơnnămtrướcnhỉ!

Rồingườivui,kẻbuồn,ainấytảnmátmỗingườimộtngả.

Tronglònghồihộp,Tâmvộicảêmcổđithậtmauvềnhà.NhưngTâmnhìnthấycáirặngtrelànglùlùđằngtrước,cáchnhữngmộtthôinữa,thìnóngruộtquá.Mọichiềuvềhọc,Tâmkhôngmongnênkhôngthấyđườngxa.Tâmchỉướcđượcđôicánhnhưchimđểbayvụtvèânhà,báotinngaychochamẹbiết.

Đi rẽ sangconđườnghẹp,Tâmtrông trước trôngsau, thấy rặtnhững

ngườilạcả.ThếthìTâmkhôngthểlàmthếnàochohọbiếttađâymớiđỗSơhọcYếulượcđược.Bởivậy,càngkhônglộđượcrangoàicáisungsướng,cáidanhgiá,Tâmthấyhậmhựcmàcàngphảiđirảobước.

Lúcbấygiờ,rặngnúixámuốnlưngrồngđằngxađãnuốthếthònngọclửađỏchói.Trênnềntrời lamnhữngđámmâytrắng,hồng, tanhọp.Gióhiuhiu.Bểlúarậprềnhnổilênlànsóngxanhrợn.Chẳngmấychốc,cổnglàngđãhiệnratrướcmắt,Tâmcàngđitớigần,càngthấyvuivẻ.

Tiếngvereo.Rặngbươngnổmấytiếngpháo.Cànhtredanghaitayrađón.Ngọnxoancúixuốngchào.Bụiruốinépbênvệđườngnhườnglối.Lácau phần phật vẫy. Hoa râm bụt hémiệng cười. Cái gì cũng như có vẻmừngngườimớiđỗ.ThếthìchắcchamẹTâmcũngđứngnấpđâuđâyđểbất thình lìnhchạyxổ ra,ômchoàng lấyTâmmàhỏi chuyện.MàngườilàngcólẽđứngsếphàngcảởsânđìnhđểchờtinTâm.Nếuthếthực,thìvẻvangchoTâmbiếtngầnnào.

Tâmquacổnglàng,lòngcànghồihộp.Bộmặtnghiêmtrang,tađâykẻgiờ,Tâmnhìnthẳng,đirấthùngdũngoaivệ.

NhưngmàTâmchẳnggặpaihỏihanmộtđiềunào.Màhìnhnhưkhôngaiđểýđếncáingườithôngthái,từnaychẳngphảiđứabétầmthường!

Thấyainấylạnhlùng,Tâmchánquá.Chẳnglẽtựnhiênlạiđikhoerằngmìnhmớiđỗ.ChonênTâmkhinhđứthạngngườichưabiếtxứBắckỳcómấyđườngxelửa,vàkhôngđượctrôngthấythứruồiđigiầy,biếtsáchvalyvitrùngthổtảvàholao!

Quacửađình,Tâmthấyngười ta tụmnămtụmba,Tâmmừng thầm,sắpsẵncâutrảlời.Nhưnghãoquá,vẫnchẳngaihỏihan.Tráilại,ngườithìlạitròngtrọcnhìnTâm,ngườithìnóichuyệntrộmcướp,ngườithìmêmệtvìnghe.Tâmkhóchịuquá.

Vẫnlấydángđứngđắn,Tâmthẳngthắnđirõmau.Khôngcần.NgườimongtinTâmđỗ,thìlàchamẹTâmkia.ChỉcóchamẹTâm,thấyTâmđỗmớicùngTâmsungsướng.

Tâmrẽvàotrongngõ.Rồikhôngthểbướctừngbướcnữa,Tâmcắmcổ

chạy.Thíchquá,Tâmsắpmồmreo.

Nhưngđếncổng,Tâmđứngdừng lại, lắng tainghexemchamẹđanglàmgì.

Songchẳngthểđứng lâu,Tâmđãbachânbốncẳng,mắthoa lên,vừachạy,vừagọi:

—Thàyuơi,conđỗrồi.

RồiTâmcườikhanhkhách,nóimộtthôimộthồi:

—Buổisángconởnhàrađicònlàthằnghọctròkhổ,bâygiờđãthànhraôngSơhọcYếulược!Hà!Hà!

NhưngTâmngạcnhiên:chẳngcócáigìtỏvẻmừngTâmcả.

Tâmimđểnghe,nhìnkhắpcácchỗ.Ôhay!mộttiếngđộngcũngkhông.

Tâmbướcvàonhà,ngó trongbuồng, rồixuốngdướibếp, rađằng sau.ChamẹTâmđâu?Cólẽnàobâygiờởngoàiđồngcònchưavề?VảchaTâmdùđãkhỏisốt,chắccũngchưathểđilàmngayđược.ThếthìchamẹTâmđâu?

Tâmđànhyên lặngngồichờ,nhưngnóngruột lắm.Màsựyên lặngởxungquanhcũngkhônggiảngnghĩachoTâmhiểuthêmmộttýgì.

Tâmtungtăngđingoàisân,đãhơibựcmình.Saochamẹvộiđiđâu,màkhôngchịukhóhãyởnhàđểđợiTâmvềđã?

MàsaochamẹTâmmãikhôngvề?Chiềurồi.Bếpthìđãtắtngấmtắtngầm!Baogiờmớiđượcăncơmđây?

Tâmcàngchờcàngthấybặttintức,nênthỉnhthoảngchạyracổngngó.Vẫnthấyvắngtanh,Tâmbuồn,bồnchồncảngười.

Saothờigiờnóđichóngthế.Trờiđãsâmsẩmrồi.

Tâmđứngchờhẳnởcổng.Quáithật!

RồiTâmrahẳnngoàiđườngcái.LàmsaochamẹTâmđiđâulâuthế?

Ở trướccổngcácnhà,Tâmthấy từngbọnđứng túmtụmnói chuyện.

NhiềungườilạinhìnTâmnữa.

Tâmkhônghiểuchuyệngìcả.Màđứngđâymãicũngthếthôi,Tâmvẫnchẳngthấyhútchamẹđâucả.

Cảnhvậtnhưxêdầnvàochỗnhánhem.BụngTâmthấyđóilắm.Hếtcảvui.Tâmluẩnquẩntựhỏitạilàmsaochiềunayđườnglàngcóvẻkhácmọingày,màaicũngradángngơngác.NgaytrongnhàTâmthấynhưcócáigìbuồnbuồn,màchamẹthìvắngnhàđếngầntối.

Tâmchẳng tàinào trả lời đượcnhững câuhỏi khókhăn, bímật,nênkhôngthểđiđâuđượcnữa.Tâmbènđếngầncácngười.Thoảngnghe,Tâmvẫnthấychuyệncướp.

NgườitachỉchỏTâmvànhìnTâmbằngconmắtáingại.

BỗngtựnhiênTâmthấychộtdạ,nhưđoánđượccáitainạn.Tâmkhôngđứngđượcphảihỏingay:

—BácTựnhỉ,thàyutôiđiđâuthế,biếtkhông?

BácTựcườimộtcáchthươnghạiđáp:

—Thàymàybịbắtgiảiđitừtrưa.Umàytheothàymàylênhuyện.

Tâm rật nẩymình, táimétmặt.Mọi người yên lặng, nhìn Tâm. Tâmrưngrưngnướcmắtnứcnởkhóc:

—Thàyuơi!Thàyuơi!

Mộtlúc,cốnhịnđauđớn,Tâmlaunướcmắtnhìnbốnbên.Xungquanh,ngườixúmxít.Tâmlạivừakhócvừahỏi:

—Thàytôitạisaobịbắt,báccóbiếtkhông?

Mộtbàthởdài,chépmiệng:

—Khốnnạnthằngbé!Tại tốihômquathàymàyđiăncướpnhàôngChánh.

Nghenóichađiăncướp,Tâmnhưbịsétđánhmởtrừngmắtnhìnmọingười:

—Cướpbaogiờ?Cướpởđâu?Thàytôimàđiăncướpà?

—Cướpđêmqua,nhàcụChánhdướicuốitổng.

Rồingườitabảonhau:

—Ừ,nóngủkhìthìcònbiếtgì!

Khôngthểnénđượcnỗikhổtâmnữa,Tâmlạivừakhócvừanói:

—Thếcácôngcácbàkhôngkêuoanchothàytôià?Thàytôihômquasốt.Có tôibiết.Tôingủcảđêmvới thày tôi.Đến tậnsánghômnay,đầuthàytôivẫncònnónglắm.Thếthìthàytôiđiăncướplúcnào?Màxưanaycóaigặpthàytôiđiăncướpbaogiờkhông?Thàyơi!saothàykhôngnóirõthế,lạiđểchongườitabắt?

Thấynhữnglờinóithậtthà,thathiết,ainấyyênlặng,cảmđộng.

Tâmvẫnkhóc, vẫnkêu, tráchmóccảmọingười,bằngnhữngcâu thơngây,đếnnỗiaicũngphảibuồncười.

Mộtngườiđiquađường,đứnglạingherồinóito:

—Aithế?thằngTâmđấyà?Thàymàybịbắtoanthìmàylênhuyệnmàkêu!

Ngườitacholàcâuphatròlýthú,pháracười.

Rồitrờitối.

Lácđác,aivềnhànấy.

Độtrongmườilămphút,ởchỗtụhọpđôngđúccườinóivừarồi,còntrơracómộtmìnhTâmđứngthútthítkhóc...

T

IINỗioan

âmvềnhà,đauđớnnhưngườibịthương,nghĩmãikhôngbiếtđámcướpnhàôngChánhxảyralúcnào.Nhưngdùlúcnào,thìchaTâm

cũng là bị bắt oan. Tuy chưa ăn cơm, nhưng Tâm không thấy đói nữa.Nhữngnỗi thươngcha,nhớmẹđãchứachấtđầy ruộtganTâmrồi.Tâmngồiđầuhè, ti tỉkhóc.BácTrưởngbênhàngxómnghetiếng,áingại,gọiTâmvàhỏicóđóikhông.NhưngTâmlắcđầu,chỉxinchiếcdiêmđểthắpđènchosáng.

Lầnđầu, Tâmởnhàmộtmình trong khoảngđêm tối.Nhìn ra ngoài,Tâmthấyđenkịt, thìđâmsợ.Rồinghĩđếnđámcướpvànỗioanứccủacha,Tâmbỗngsợvàsửngsốtcảngười.

Chợt Tâm thấy cái bóng người ngoài sân. Tâm hết hồn. Nhưng mộttiếngquenquenđãlàmTâmyêndạ:

—AnhTâmkhôngđóngcổngà?

TâmtrảlờibácTrưởng:

—Vâng,cháuquên.

Đượccóngườiđếnnói chuyện,Tâmđỡ thấp thỏmvàvui vẻquá.BácTrưởngbảo:

—Anhsangbêntôimàăncơm,tôiđểphầnđấy.

—Thưabác,cháukhôngđói.

—Tôiđểphầnthậtđấy.Uanhlúcđi,códặntôirằngkhinàoanhvề,thìgọianhsangăncơm.Thếanhvềlúcnàomàtôikhôngbiết?

—Cháuvề lúcchiều.Cháu thấy thàyucháukhôngcónhà, cháuchờmãi.Rồilúctối,cháuhỏi,mớibiếtthàycháubịbắt.

BácTrưởngnhìnTâm,áingạinói:

—Phải,thàyanhbịbắt.Khốnnạn!

Độngtâm,Tâmnứclênkhóc.BácTrưởngdỗ:

—Thôinínđi.Rồimaithàyanhđượcvề,cầngì.

Tâmnghiếnrăngnói:

—Nhưngmàhọbảothàycháuđiăncướp,bácạ.

BácTrưởngthongthả,gậtđầu:

—Phải.

—Thếlúcthàycháuphảibắt,báccóbiếtkhông?

—Có,tôithấylaoxaobênnày,tôimớinhòmsang.

—Aibắtthàycháu?

—ÔngHuyện.

—ÔngHuyệnấyà?Cóphảicáiôngbằngtrạctuổibác,màđeocáithẻbàingàởngựcphảikhông?

—Phải.

TâmtươitỉnhnhìnbácTrưởngbằnghaimắtsángquắc,chanchứavẻvui:

—Thế thìcháubiếtôngấy.Đãcó lầnôngấyvào lớpcháu,xemsáchcháuvàkhencháu.Thếthìrồicháuđếnnhàôngấyđểkêuoanchothàycháu.Àbácạ,saolúcthàycháubịbắt,báckhôngnóichothàycháu.

—Nóithếnàođược?

—Cóaikêuoanhộthàycháukhông?

—Không,vảaikêuđược.

—Màthàycháucũngkhôngkêuà?

—Ngheđâucó,nhưngngườitacứbắtđi.

—Thàycháuoanlắm,bácạ.

BácTrưởnggậtđầu:

—Nhiềungườibiếtthế,nhưngđâuchínhkẻcướpxưngrathàyanh,vàlạicógiấymácủachínhtaythàyanhviếtnữakia.

TâmtrừngtrừngnhìnbácTrưởng,tỏýcămgiận.Rồidậmchânxuốngđất,Tâmnói:

—Thếthằngcướpđâuhởbác?

—Nóchếtrồi.Hômquatuầnlàngđuổiđượcmộtthằngcướp,rồiđánhnóđauquá.Khisắpchết,nómớithúthế.

Tâmlạixịumặt,buồnbã:

—Khôngcólẽnào,bácạ.Thếnàynhé,hômqua,lúccháuthixongkỳvấnđáprồi,cháumớivềnhà.Lúcấyđộvàokhoảngbốngiờchiều,ucháucònởchợ,màthàycháucũngđirađồngchưavề.CháurađểkhoecácbàivớithàycháuthìcháuthấythàycháungồitựavàogốcđađốngRố,códángmệtnhọc.Cháuhỏithìthàycháubảođanglêncơnsốt.Cháusờđầuthàycháu, thấynóngquá.Cháumớidắt trâuvànói với thày cháuvềnhà.Điđường,thàycháulaođao,lửđử,mấylầnsuýtngã.Nhưngmay,vềnhàđượcbìnhyên.Thàycháu lủi thủi lêngiường,kéomấycáichiếurađắp.Lúcucháuđichợvề,mớiluộctrứngđánhgióchothàycháu.

—À,phải,tôicònnhớuanhmượntôiđồngbạcđồng.

—Bácđểcháunóinốtchobácnghe.Thếrồithàycháumãikhôngkhỏi.Thàycháubỏbữacơm,cứnằmrên,màngườinóngnhưhỏalòthan.Lúctối, ngoài ngõ cóngười gọi thày cháu, thày cháu không gượng dậy được,nênucháuphảinóidốilàthàycháuđivắng?

—À,haylàvìthếmàngườitanghichothàyanhchăng?

—Thếrồithìcháungủvớithàycháu.Chínhcháunằmcạnhthàycháumàcháucóđượcchợpmắtlâuđâu.Thỉnhthoảngthàycháucựahayrên,haygọi,thìcháulạiphảidậy.Mãiđếnsángmớiđỡnóng.Nhưngmàthàycháukhôngdámđilàmvội.Ucháucũngnghỉbuổichợ.Lúccháuđixembảngthi,cháusờđầuthàycháu,thàycháubảo:“Hômnaytaokhôngđira

đồng.Chắcđộthìkhỏithật.Màycứyêntâmmàđi.Cóđỗphảivềngaybáotinnhé.”

—Cháuchờtừsángđếnchiềumớicóbảng.Lúcvề,thìthàycháuphảibắtrồi.Thàycháuoanlắmbácạ.MaibáclênHuyệnvớicháu.

Đượcnóimộthồiđể tỏbàyhếtcáccôngviệcTâmnhưnhẹnhàngcảngười.

BácTrưởngthởdài:

—Ừ,thảonào,lúcbịbắt,tôithấythàyanhtáimétmặt,ngồisổmbóròởsân,gụcmặtvàocánhtay,cólẽchưakhỏithựccơnsốt.

—Lúcấyhồimấygiờ,hởbác?

—Vàomườigiờsáng.

—Thếthìchắcthàycháuđangsốt,bácạ.

Nóixong,Tâmthươngcha,nứcnởkhóc,hỏi:

—Ngườitacótróithàycháukhông,hởbác?

BácTrưởnglạithởdài,vỗvaiTâmanủi:

—Có.Nhưngtróikhôngchặt.

—Khốnnạnthânthày,thàyơi!Thếmàngườitacứđưathàycháuđià,hởbác?

—Phải,nhưngthàyanhnhấtđịnhkhôngchịutheongườita.

—Phảirồi,tộigìmàđi.

—Nhưngkhôngđikhôngđược.

—Khôngđithìngườitalàmgìnổi,bácnhỉ.

—Ngườitađánhchứ!

—Thếngườitacóđánhthàycháukhông?

—Có.

Tâmgiậtmìnhđánhthót,lạirưngrứckhóc.BácTrưởngđộnglòng,lắc

đầuvà rớtnướcmắt.Tâmnghĩđếncáicảnhchađangốm, rên,nằmyêntrêngiường,bỗngbịmộtlũngườilôidậyrồitrói,rồiđánh,rồilôiđi.Đauđớnlàmsao.BácTrưởngdỗdànhmãi,Tâmhỏi:

—Thếbáccóbiếtngườitabảothàycháuđinhưthếđộmấyhômthìvềkhông?

—Không,ngườitachỉbảothàyanhăncướpvìchínhthàyanhđãviếtgiấyhẹnbọncướp.

—Hẹngìhởbác?

—HẹnđếnnhàôngChánhăncướp,màthàyanhđưađườnghộ.

—Thàycháusốt,thìđưađườngthếnào?Hômquacướplúcnào,cảnhàcháucóbiết týgìđâu!Xưanay thàycháuhiền lành,cóbiếtăncướpthếnào!Thàycháuoanlắm,bácơi.Bâygiờngườitađưathàycháuđiđâu?

—LênHuyện.

—Chắcthàycháuphảingồitùđấy,bácnhỉ?

—Hẳnthế!

—Nếu ngồi tù thì ngày phải làm lụng khổ sở tối phải cho chân vàocùm,bácạ.Thếngồitùthaycóđượckhôngnhỉ,bác?

—Không.

—Ucháubaogiờvề,báccóbiếtkhông?

—Tôikhôngkịphỏi.Vìlúcấycuốnglên,cònnhớgìmàdặn.

Ngồiđóítlâu,bácTrưởnglạibảoTâmsangăncơmvàsangnghỉbênấy.NhưngnhấtđịnhTâmkhôngnghe,đáp:-Bâygiờthàycháucònđói,cònkhổbằngmườicháuấy.Thôibácđểcháuởnhàcoinhà.

Rồi bácTrưởng về. Tâmđi tiễn rồi đóng và chặn cổng cẩn thận. Tâmthươngcha,nhìnchỗchanằm, thấynhữngchiếuxộcxệch, thìbùingùi,khônghiểurồisaunàybaogiờchaconmớiđượcsumhọp.

S

IIITôilàmchứng

áng hôm sau, Tâm dậy rất sớm, tìm nồi và gạo, để thổi cơm ăn.Thươnghại quá!Đãmườihai tuổiđầu,mà vì từ thủabé chưahề

phảivàobếpbaogiờ,nênTâmrấtlóngngóng,cơmthànhravừasốngvừakhê.Lại cònnỗikhôngcóđồăn,nênTâmcốnhắmmắtnhắmmũimớinuốtđượcmộtbátcơmnhạt.

Ănxong,Tâmvộivàngđilênhuyện.Muốnchóngđượcbiếttinchabịtainạnthếnào,Tâmcốđirảocẳngchochóngtớinơi.Tâmchỉlạytrờiđinửađườnggặpchamẹvề,thìvuivẻbiếtngầnnào.

NgườilàngTâm,aicũngnhìntheo,áingại.Cóngườihỏiđiđâu,thìTâmngâythơđáp:

—TôilênHuyệnđểkêuoanchothàytôi.

Nghecâunóithậtthà,aicũngphảibuồncườimàkhôngtin.

NhưngmàTâm lênHuyện thực.Việcnày,Tâmđãđịnhbụngngay từlúcnghethấymộtngườitinhnghịch,xuiđùaTâmthế.NhưngbédạinhưTâmtưởngngườitaxuikhôn.

VảquanHuyệnđãlầmmàbắtchaTâm,thìTâmtưởngcòngìphảihơnlàTâmđếntậnHuyệnmàlàmchứngrằngchaTâmkhôngđiăncướp.

Điđãđượcxa,songTâmkhôngthấymỏi,vìlòngngổnngang,đangsốtsắngcốmongchochóngtớiHuyện.

Tâm biết đường, vì Tâm đã đến trường Huyện thi Sơ học Yếu lược.Huyệnởcáchtrườngthingótmộtcâysố,màhômtrướcbạnbèđãtrỏchoTâmcáilôcốtvàngọncờtamtàiphấpphớiởcổngvòmrồi.ChonênbâygiờTâmcứtheođườngcũvànhìncáilôcốtmàđến.

Chẳngmấychốc,Tâmđãquanhàtrường.Hômấychủnhật,nêncáccửađóng,màsâncũnglặnglẽ.Tâmnhớlạibuổihômtrước,chỗấyồnào,tấp

nập,màchínhnóđã làmchoTâmđượcnhữngphútsungsướng.Nhưngbâygiờ,Tâmđượcsungsướnglạikhôngđượcgặpchamẹđểbáotin.Tráilại,chẳngmayvềnhàTâmthấychatùtội,mẹvấtvả,thìlòngTâmbâygiờcũnglạnhlẽochẳngkhácgìcáisântrườngbuồnbãnày.

Điquámộtchỗquành,Tâmđãbắtđầuthấymấycáimáingóiđỏsẫmhiệnrangoài tầng láxanhbiếc.Rồinhữngnhà tranhxám,những tườngvôi trắng, san sát như chen nhau thành dẫy ở hai bên đường cái nắngchangchang.

Tâmhồihộp.Chínhtrongkhómnhàấy,đêmqua,Tâmđãgửihaithứcủabáu,tứclàhaichamẹ.Tâmmuốnchạychomautới.

NhưngTâmkhôngchạyvìTâmchánnảnquá.ĐếnbâygiờmàvẫnchưagặpchamẹTâmvề,thìcònmongnỗigì.

BướcchânvàophốHuyện,Tâmcóýnhòmkỹvàocáchàngcơm,đểtìmmẹ.Gặpmẹ,Tâmsẽđượcòalênkhóc,chạylạiômlấymẹ,gụcmặtvàovaimẹmàkểlểnỗimìnhtừchiềuhômquađếnnay.Gặpmẹ,Tâmsẽđượcbiếtrõđầuđuôiviệcchaphảibắt, vàhỏi tại saomẹTâmvàcảđếnchaTâmnữa,khôngaikêurằngoanđểquanHuyệnthacho.Gặpmẹ,Tâmsẽđượcrõ lúc chaTâmbị trói thìđã khỏi sốt chưa, phảiđánh cóđaukhông, vàhiệnnayđãthậtkhỏemạnhnhưcũchưa.

Tựnhiên,Tâmnghĩbấynhiêuđiều,nướcmắtcứrànrụara,rồiTâmnứcnởkhóc.

Ngườihàngphốaithấythằngbéconômáolênmặtmàgàocũngđổraxem,hỏinhauvàđitheo.Thìaihiểuđược!

Ngườitatưởng làmộtđứaphảiđòn.Ngườita lại tưởng làmộtđứabịlạc.

Nhưngngười ta thấyTâmquànhvàophíacổngHuyện thìainấyngơngácnhìnnhauvàđứngdừngcảlại.

ỞcổngHuyện,ngườilínhcanh,đangbồngsúngtrênvai,đứngvắtchânchéokheo,cũngtròngtrọcnhìnTâmkhóc.LúcthấyTâmđitớigần,ngườiấykhôngkhỏilấylàmlạ.

NgườiấytưởngTâmđilầmđường,bènđứngchắncổngvàhỏi:

—Đâykhôngphảichỗmàyđi!Rangay!

Khóclóc,Tâmnói:

—Thưaông,phải,tôivàođây.

Ngườilínhtrừngmắt,hỏi:

—Màycóbiếtđâylàđâukhôngmàdámláo?

—Có,thưaông,đâylàHuyện.

ThấyTâmcứtựdođivào,ngườilínhcầmtay,lôimạnhra.NhưngTâmkhóctohơn.Ngườitakéovàoxem,vòngtrongvòngngoài.Tâmcứlănxảvào,nênbịngườilínhdúimạnh,ngãxoàirađất.Tâmvừanằmcongqueovừachắphaitayváilấyváiđể:

—Lạyông,ônglàmphúc,chotôivào.

—Màyhỏiai?Liệuhồn!Đừngdởkhôndởdạimàtùthìchết!

—Lạyông,tôikhôngdại.

Nóiđoạn, Tâm lópngópbòdậy,mặtmũi, quầnáo lấmbêbết.Ngườilínhhỏi:

—Màyvàođâylàmgì?

—Thưaông,tôihỏiquanHuyện.

Mọingườigiậtmình,nhìnnhau,cùngmuốnbiếtrõchuyệngì.Nhưngngườilínhbảo:

—Màymuốnsốngthìrangay!

Rồingườiấytrợnmắt,giơbángsúngtrướcngựcTâmvàdọa:

—Khôngđithìtaochocáinàybâygiờ!

NhưngTâmchẳnghềsờnlòng,cứchenngườilính:

—TôihỏiquanHuyện.

—Quantrẻconvớimàyà?

—Không.Tôihỏiquanđểkêuoanchothàytôi.

Mọi người đang im lặng, thấy Tâm nói câu ấy thì hiểu ngay rồi bảonhau:

—À,nólàconthằngcướphômquađấymà.

Tâm nghe tiếng, tức quá, lau nước mắt, cau mặt, giận dữ nhìn mọingười.TâmchỉmuốncósứcmạnhđểravảngayvàomiệngaiđãdámbảochaTâmlàkẻcướp.Tâmhấthàm,càkhịa:

—Aibảotôilàconthằngcướp?

Mọingườicườirầm.Cảngườilínhcũngvừanhếchmép,vừalẳngTâmmộtcáirõmạnhđếnnỗiTâmlạingãdúidụi.

Ngườitacườirầmlên.

Ngườilínhlạiđuổi:

—Bướcngay!

Uấtlênkhôngchịuđược,TâmquyếtgâychuyệnvớimọingườimàTâmcholàkẻthùcả.SongTâmcholàvôích,nênlạiđứngdậyxoađùi,dịudàngnóitửtếvớingườilính:

—Ônglàmơnchotôivàohỏiquan.

NgườilínhthấyTâmdạiquá,bènquát:

—Quanđivắng!Phúcchomày,nếungàicónhàthìmàychếtrồi!

Bêntai,Tâmthấynhữngtiếng:

—Thằngbéấyđiênà?

—Saonódạidộtthế!

Tức đầy ruột, nhưng Tâm không thèmđáp, Tâm lại nằn nì với ngườilính:

—Ôngchotôivàovớichatôivậy.Utôiđâu,ônglàmphúcbảotôi.

—Chỗnàykhôngphảichỗđùacủamày.Muốntùtheobốmàythìbảo.

—Vâng,ôngchotôivàotùcànghay.

ThấyTâmđáprấttựnhiên,ainấylàmồnào:

—Nóđiênthật.Đừngđánhnó,tộinghiệpôngạ.

Tâmnói:

—Quanởnhàchứcóđivắngđâu.Ôngnóidốitôi.Ôngchotôivàođi!

—Taothèmnóidốimày?Khôngđi,ôngkiaôngấyrathìchếtbâygiờ.

Biếtrằngngườilínhdọa,Tâmmặckệ,khôngsợ.Bỗngmộttiếngcòiôtôđằngxa.Ngườilínhcuốngquýt,nói:

—Thôichết!Quanvề!Cóbướcngayđikhông.

RồianhtalôiTâmsềnhsệchnhưlôiconvật.

Ngườixemtảnvềgầnhết.Tâmthấycáiôtôquànhvào,nhanhtrí,chạyragiữađườngliềunằmxoàira.Xebỗngdừnglại.

Ngườilínhcanh,sợhãi,xámmặt,vộiđếnbẩmquanHuyện.

QuanHuyệnxuốngxe,nhìnTâm.Ngườitaxúmcảlạiđểnghe.

Chẳngchútsợhãi,Tâmlópngópđứngdậy,chắptaynhìnquanHuyện.BỗngTâmòalênvừakhócvừanói:

—Bẩmquanlớn,thàytôikhôngphảikẻcướp.Đêmhômcócướp,chínhthàytôisốt.Tôingủvớithàytôisuốtđêm.Bẩmquanlớn,thàytôikhôngăncướpđâu.Cótôilàmchứng.

QuanHuyệnnghiêmtrang,nói:

—Aibảothàymàykhôngăncướp?

— Bẩm quan lớn, tôi nói thực, tôi không dám nói dối đâu. Tôi làmchứngrằngđêmkiathàytôisốt,tôingủvớithàytôisuốtđêm.Thàytôibịbắtoan,xinquanlớnlàmphúcthachothàytôivề.

QuanHuyệndịulời,xoađầuTâmvàdỗdành:

—Được, thàymày không ăn cướpđâu. Tao cũng biết. Thàymàymặtmũihiềnlànhlắm.

—Vâng,thếthìquanlớnthangaycho.

—Nhưngđểđủchứngcớthìthàymàysẽđượctha,nghechưa?

—Bẩmquanlớn,tôilàmchứng.Chínhmắttôithấythàytôiởnhà.

QuanHuyệncười,thươnghại:

—Được,tabiếtthế.

—Vâng,thếthìxinquanthachothàytôingay.Thàytôioanquá!

QuanHuyệnlắcđầu,cảmđộng:

—Không thể được nhé. Thàymày bị giải lên Tỉnh sáng hômnay rồinhé.

Nhưnghetiếngsét,Tâmnứclênmộttiếng.

Rồimêmẩn,Tâmhỏi:

—Utôiđâu,quanlớnơi?

Văngvẳng,Tâmnghethấytiếngđáp:

—UmàytheothàymàylênTỉnhrồi.

ThếlàTâmmêđặc,nằmgụcxuốngđất.

Q

IVQuanHuyệnhỏichuyện

uanHuyệnsaibếTâmvàoHuyện,vàchođặtnónằmtrênghế.NgàilạibảolấydầubôichoTâm,vàlaygọi.

Mộtlúc,Tâmtỉnhdậy,nhưngvẫncònbànghoànglắm.

QuanHuyệnđếngầnôntồn,xoađầuTâmhỏi:

—Taxemconrấtcóhiếu.Takhenđó.Conđãđihọcchưa?

Tâmsungsướng,tỉnhtáo,đứngdậylễphépđáp:

—Bẩmquanlớn,conmớiđỗSơhọcYếulượchômqua.

BẩmthàyconphảigiảilênTỉnhthật?

QuanHuyệnthươnghại,khẽgậtđầu:

—Chínhtagiải lêntừsángsớm.Vìhômnaychủnhật,nêntakhôngmuốnchậmtrễ.Nhưngconcứyêntâm.

TâmđămđămnhìnquanHuyện,rồikhóc:

—Thếthìthàyconkhổquá.Thàyconcóăncướpbaogiờđâu!

QuanHuyệndỗdành:

—Khôngngại.Nếuthàyconoanthìsẽchẳnghềgì.Màtachắcthàyconđượcthanaymai.

Sửngsốt,TâmgiươnghaimắtngâythơnhìnQuanHuyện:

—Quanlớn,chắcthàyconđượctha?Bẩmquanlớnbaogiờạ?Quanlớnbiếtthàyconoanmà!

Lúngtúng,quanHuyệnnhắclạicâubannãy:

—Phải,nhưngconhãycứyêntâm.

Rồingàihỏilảng:

—Conđượcmấyanhem?

—Bẩmconcómỗimộtmình.

—À,taxemconmặtmũisángsủa,chắcconchămhọcvàngoanngoãnlắm.

Tâm tươi tỉnh đưamắt nhìn xuống; nhưng không thể nào quên cha,Tâmlạihỏi:

—Bẩmquanlớn,thàyconphảigiảilênTỉnh,thìởđâu?

—Ởđâu,conkhôngcầnbiết.

Tâmlạiòalênkhóc:

—Thếthìconbiếtrồi,đíchthàyconlạibịgiamtrongnhàpha!

QuanHuyệnáingạinhìnTâm,thởdài.Tâmnói:

—Xinquan lớn thương thày con,mai quan lớn lênbảongười ta thathàyconra.

QuanHuyệngậtđầuvàđápchoTâmyênbụng:

—Được,maitasẽlên.Tanóirằngđêmhômcócướp,conngủcảđêmvớithàycon,màthàyconđangsốt.

Tâmvuisướng,nhìnquanHuyệnbằngđôiconmắtthậtthà,cầukhẩn:

—Vâng,chínhthế.

QuanHuyệnngẫmnghĩhồilâu,rồingàilấybútchìvàquyểnsổtayra,vàhỏiTâmnhữngcâuvơvẩn:

—Concóbiếtmặtthàychánhtổngconkhông?

Tâmchớpmắtmấycáiđểnghĩ,rồiđáp:

—Bẩmquanlớn,không.

—Cáingườivẫncưỡiconngựahồng,vàđộicáinónlôngđenấymà.

Tâmnghĩra,nhanhnhẩunói:

—À,bẩmquanlớn,đấylàCụBá.

—Ừ,phảiCụBá.ThếCụBácóđếnnhàthàyconbaogiờkhôngnhỉ?

—Bẩmdễthườngkhông,vìthàyconkhôngquen.

—Concốnhớlạixem.

Lặngyênmộtlúc,Tâmđáp:

—Dễthườngkhông.Vảconđihọc,concũngchẳngbiết.

—Con có nghe thấy thày connói rằng thày con yêuhay ghétCụBákhông?

Tâmngớngẩn,đáp:

—Conkhôngbiết.

—ThếconyêuhayghétcụBá?Connóithực.

—Bẩmquanlớn,Cụấydữlắm.Consợlắm.

—Cụấydữthếnào?

—Mộtbuổichiều,conởnhàtrườngvề,conđivớianhembạnbêncạnhđường,métayphải,thếmàcụấycũnggiơroivútvàolưngconmộtcái.

—Cụấybảothếnàomàđánhcon?

—Cụấychẳngbảogìcả,tựnhiênconthấycụấyđánhnhưthế.

—Thếđánhxong,concóthấycụấybảogìkhông?

—Bẩmcó.Cụấytrỏroivàomặtconvànói:“Liệuhồncảcáithằngbốmàyấy”.

QuanHuyệngậtgù,cúixuốngbiên.Rồingàihỏi:

—Thếconvềcónóichuyệnấyvớithàyconkhông?

—Bẩmkhông,vìconquên.

—Được,khônghềgì.Concónhớconphảiđánhvàohômnàokhông?

Tâmngẫmnghĩ,rồinói:

—Bẩmchắcvàohômthứba,vìconnóichuyệnvớianhembạnvềbàiámtả.

—Thứbanào?

—Độmộtthángnay.Àphảichiềuhômấy,quanlớnvàotrườngcon.

—Đượcrồi.

QuanHuyệnlạibiên,rồihỏi:

—Thếchiềuhômấy,thàyuconcónhàkhông?Conthửnhớkỹlạixemnào.

Tâmđưamắtnhìnlênvàchớpmãi,rồinói:

—Buổisángthàyconđirađồng,uconđichợ.Buổichiềuconchờmãi,nhưngđếntốimịtthàyuconmớivề.

—Saoconnhớ.

—Vìhômquanlớnvàotrườngcon,cóxemsáchconvàkhencon;nênkhivềnhàconchờ thàyuconđểkhoe,màmãikhôngvề,nênconnóngruột.Vìthếconmớinhớ.

—Thếhômấythàyuconvềnhà,cócáigìkháckhông?

—Bẩmquanlớn,dễthườngkhông.Conchỉnhớrằngvềmuộnhơnmọingàymàthôi.

—Thếthàyuconbuồnhayvui?

— Thày con... phải, thày con không ăn cơm bảo rằng ốm. U con thìkhôngvuivẻnhưmọingày.Àphảirồi,hìnhnhưhômấythàyconvừacãinhauvớiaithìphải.

—Saoconbiết.

—Vìđếntối,conthấynhiềungườiđếnchơihỏichuyệnuconnênconnghelõmbõm.Cũngcóngườiđếntậnchỗthàyconnằmmàthìthào.

—Connghethấynhữnggì?

—Bẩmconkhôngngherõnhiều,vìconmảihọc.ConthấybácTưconnóitobảoucon“cứphảithìthôi,chứănhiếpthếnàođược”.

—Vậymàsaoconkhônghỏiuconxemchuyệngìà?

—Bẩmkhông.Vìhômấyconphảiđòn.

—Tạilàmsao?

—Tạiconhọctoquá,átcảtiếngngườilớnnóichuyện.

—Aiđánhcon?

—Thàycon.

—Thàyconốmkiamà?

—Vâng.Nhưngthàyconcũngdậyđược.Thàyconkhôngtìmđượcroi,thìvớngaycáithướccứđánhvàolưngconmãi.

QuanHuyệncười,bảo:

—Chắclàthàyconcóđiềugìbựcmình.

Rồingàibiênvàhỏitiếp:

—Thàyconthườnghaychơivớiai?

—Bẩmthàyconthườnghaychơivớiôngbáccon,cậucon.

—Ngườingoàikiamà?

—Bẩmkhôngạ.

—Thậtchứ?

—Vâng.

—ThàyconcóbiếtQuốcngữkhôngnhỉ.

—Bẩmcó.

—Phải,tađãrõ.Vởhọccủaconđónghaymuasẵnnhỉ?

—Bẩmconđónglấychokhỏitốntiền.

—Trườngconcóanhhọctrònàomuavởsẵnkhông?

—Có,chỉcóanhTíncóvởđắttiềnấymà.

—AnhTínnào?

—BẩmanhTínconcụBá.

—QuanHuyệnchốngtayvàomá,thởdàigặng:

—Chỉcómộtmìnhanhấythôià?

—Vâng.

—Thếthìđược.Conviếtmựcmàugì?

—Bẩmmựcđen.

—Ởlớpconaiviếtmựcxanhkhông?

—Bẩmnhiềulắm.

—AnhTínviếtmựcgì?

—Bẩmmựcxanh.

—Được,haylắm,concóbiếttahỏiđểlàmgìkhông?

Ngơngác,Tâmđáp:

—Bẩmkhông.

QuanHuyệngậtgù,cườivàxoađầuTâm:

—Đểtabiếtrằngthàyconoan,nghechưa?Thàyconoanthực.Ngườitatrình ta rằng thày condắt cướp, lấy tang chứngởmột cái thư chính taythàyconviếtchobọncướp.

Tâmtrợnmắt,nhìnquanHuyện,cóvẻtứctối:

—Chínhtaythàycon?

—Phải.Tađãsochữthàyconvớicái thưấy thìkhôngsai.Màchínhthàyconcũngnhậnrằngthàyconviếtbứcthưấy.Nhưngtabiếtthàyconoan.

TâmnhìnquanHuyện,lấylàmlạquá,khônghiểungàinóiđùahaynóithực.Tâmđịnhhỏirõ,nhưngngàibậnviệcphảilêncôngđường.Đếnbữacơm,TâmđượcquanHuyệnchoăn.Cơmnướcxong,quanHuyệngọiTâmlên,chomộtđồngbạc,vàbảo:

—Concứyêntâmvềmàhọchành.Tađãrõcả.Rồikhinàotacần,tasẽgọiconlênhỏinhé.

Vừavuivẻvừacảmđộng,TâmváichàoquanHuyệnrồivề.

V

VMẹvàcon

ừavềđếncổnglàng,Tâmgặpmẹ.

Haimẹconmừngquá,ngồiômlấynhau,nứcnởkhóc.

MẹTâmlaunướcmắtchoTâmvànói:

—Conđiđâu,utưởngconlạc,uphảiđitìm.

—Conđilênkêuoanchothày.

Cảmđộng,mẹTâmômchặtTâmvàolòng,vỗvềTâm,vàthởdài:

—Conơi,thàyoanquá.Concóđóikhông?Mấyhômnayconăncơmởđâu?

RồimẹTâmlạidàndụanướcmắt,lắcđầunhìnTâm:

—Khổlắm,conạ,thàybịvulàăncướp.

Tâmlàmvênhmặtđáp:

—Maithàyđượctha,đếnmaiquanHuyệnđixinchothày,uđừnglo.

Thấycónhiềungườiqualại,haimẹconđứngdậyđivề.

Tâmnói:

—Conđỗrồi,ubiếtchưa?

MẹTâmgật,đáp:

—Đã,uvừanghenóibannãy.

—Uvềbaogiờ?

—U vừa về xong.U theo thày lênHuyện, để nghe tin, nhưng chẳngđượcbiếtgìcả.

—SaoukhôngvàohỏiquanHuyện?

—Aingườitachovào.

—ThếmàconvừamớiđượcquanHuyệnchovàonhàtrong.

MẹTâmmắng:

—Đừngnóicàn.

—Thậtđấy,quanHuyệnhỏichuyệncon,khencon,choconăncơm,vàthưởngchoconđồngbạcđâynày.

Nóixong,Tâmmóctúiđưatiềnchomẹ.MẹTâmnhìnTâm,nửatinnửangờ.Tâmnói:

—QuanHuyệntửtếlắm,uạ,maiôngấylêntỉnhxinthachothày.

—Saoconbiết?

—Ôngấybảothế,vìôngấybiếtthàyoan.

—Saoconbiết?

—Tạiconnóivớiôngấyrằnghômcócướpthìthàysốt,màchínhconngủvớithàysuốtđêm.Nếuthàyđiăncướpthìlàmgìconchẳngbiết!

MẹTâmcười:

—VìthếnênquanHuyệntinlàthàyoan?

—Vâng.

MẹTâmngậmngùi,thởdàibảo:

—Khôngphảithế.Conlàtrẻcon,nóithìaitin.Ngườitanóigìphảicóchứngcớchứ.

—Thìconlàmchứngmàlỵ.

—Thếngộconnóidốithìsao?

—Connóithựcchứkhinàonóidối.Màchảphảithếlàgì?Ucũngbiếtđấynhé.

—Phảirồichínhsựthựclàthế,nhưngngườitathườngmắctộioanvìtìnhngay,nhưnglýgian.Ngườitachỉtinở lý.Hômấy,chỉcómẹcontabiếtrằngthàysốtởnhàcảđêm,chứngườingoàiailấylýmàđoán,cũngtinlàthàyđiăncướp.

Tâmchừngtrừngnhìnmẹ,hỏi:

—Lýgìlạithế?

—Vìchậptối,cómấyngườigọicổng,thìulạibảolàthàyđivắng.

—Thếlúcthàyphảibắtthìthàykhỏisốtchưa?

—Buổisáng,lúcconđithiđượcmộtlátthìcóngườinhàcụBágọithàyđếnnhàcụcóviệc.

—Việcgì,ucóbiếtkhông?

—Uđãkịphỏigìđâu.Thàyđikhỏinhà, thìucũngđi.Lúcuvề, thấythàyngủ,nênukhôngmuốngọi.Độmộtgiờsau,uthấyquanlínhkéovào,bắtthàydậy.Uđangngơngác,thìthấyngườitabảothàycantộidắtcướpvàonhàcụBáđêmhômtrước.

—Thếthàyukhôngkêuoanà?

—Có,nhưngainghe.

—À,bannãyquanHuyệncũnghỏichuyệncụBá.

—Thếà?Hỏithếnào?

—QuanHuyệnhỏithàycóquencụBávàghéthayyêucụBá?

—Connóithếnào?

—Conbảokhôngbiết.

MẹTâmthởdài,nói:

—Lãoấyghétthàylắmđấy.Chắcviệcnàylãovuoanchothàyđểtrảthù.

—Thùgì,hởu?

—Concònbékhôngnênbiết.

Tâmcaumặt,hậmhự,nói:

—NhưngsaoquanHuyệnbảocóbắtđượccáigiấychínhchữthàyviếtchobọncướpkiamà.

—Ukhôngbiết.Bannãy,uvềnhàmớinghethấyngườitamáchrằngtuầnlàngbắtđượcmộtthằngcướp,đánhnónhừtử,rồikhámtúinóthấycáithưấy.

—Nhưngthằngcướpấychếtrồi.

—Phải,nóđauquá,nênkhôngsốngđược.

—A,thếrồichắccụBátrìnhquan,nênquanmớibắtthày.

—Lạicònthếnàonữa.UlênHuyệntheothày,nhưngkhôngđượcgiápthày, nên chẳng hỏi han được câu nào. Sáng hômnay, u lạy van nhữngngườilínhđểxinvàonóichuyệnvớithày,nhưngngườitakhôngcho.

—Ngườitaácnhỉ!

—RồingườitagiảithàyconlênTỉnh,đibằngôtô.

—Thếthàycótrôngthấyukhông?

—Có,vìukhóc,gàotướnglên.

—Thàycóbảogìkhông?

—Thàycódặnmộtcâugì,nhưngđứngxaquá,ukhôngngherõ.

Tâmngậmngùi,nhìnmẹrồihỏi:

—Rồithếnàonữa?

—Rồixethàyđiuchạytheo.

—Nhưnguchạykịpsaođượcxeôtô?

—Thìlúcumêlênmàlỵ.Uliềuđấy.Maycóngườibảouchạymauđếnchỗxeôtôhàng,cómộtcáisắpđếngiờchạy.

—ThếlàucũngđiôtôlênTỉnhà?

—Ừ,ulênxeđượcmộtlátthìxechạy.

—RồiđếnTỉnhthếnào?

—Rồiu chẳngbiết chỗnàođể tìm thàynữa.Tỉnh rộngmênhmông,biếtngườitađemthàyvàonơinào.

Tâmbuồnbã,nắmchặtlấytaymẹ.Lúcbấygiờ,haimẹconđãđếnnhà.MẹTâmtrỏvàochân,nói:

—Khổchửa,conxem,uđirộpcảchânlên.

Tâmnhìnmẹ,âuyếmnói:

—Thếukhônggặpthàyà?

—Không;uhỏithămthìngườitabảochắcthàybịgiamvàotrongđềlao.

—Đềlaolàchỗnào?

—Làchỗgiamngườicó tội, lànhàphaấymà.Uđếnđề lao,xinvào,nhưngngườitađuổira.Ngườitabảokhinàoxửánthìđimàxem.Khổquáconạ,Thậtlàthàyconmắctaivạtựnhiên.Biếtbaogiờthàyconlạiđượcthavề?

—Nhưngconđãbảođếnmaimàlỵ.

MẹTâmthởdài,ômconvàolòng,nói:

—Concònbédại,khônghiểuviệc.QuanHuyệnbảothếlàdỗdànhconyêntâmđó.ThếlàmthếnàocongiápđượcquanHuyện?

—Hômquaconđithivề,connghethấytinthàyphảibắtvàuđitheothày,conkhổquá.

—Khốnnạn,đêmhômquangủmộtmìnhcósợkhôngcon?

—Không.Sánghômnaycondậysớm,thổinấucơmăn.

—Conthổicơm?

—Vâng.Nhưngvừasốngvừakhê.

MẹTâmcười,thươnghại:

—Khốnnạncontôi!Saonữa?

—ConvàoHuyện.Ngườilínhvàhàngphốcứbảoconđiên,conlănxảvào,ngườitađẩyconngãmấylần,nhưngconcứliều.

Nướcmắtchạyquanh,mẹTâmhỏidồnTâmnói:

—RồiôtôquanHuyệnvề,connằmlănrađườngchonênxeđỗ,quanHuyệnxuốngxe.ConhỏiquanHuyệnvềtinthày.QuanHuyệntửtếlắm,hỏichuyệnconmãi.

—Ừ,nhưngconđừngnóivớiairằngconđượcvàohuyệnnhé.

—Vâng.Nếumaithàychưađượctha,thìbaogiờnhỉ?

—Cònchờphiêntòaxử.Nếuquantrênxétrathàyoanthìđượctha,nếukhôngthìlàmtội.

—Tộigì?

—Ngườitabỏtùthàychứlàmgì!

—Thếlàmthếnàochoquantrênxétthàyoannhỉ?

—Làmthếnào?Chỉ trừkhinàoquantrênbắtđượcbọncướpấy,màbọncướpấynhậnlàkhôngquenthày.

—Được,đểcongiụcquanHuyệnđibắtcướp.

—Đừngnóicàn.

Rồi Tâmmơmàng nghĩ đến chuyện bắt cướp đểminh oan cho cha.BỗngTâmnói:

—Haylàuvớiconđibắtcướpđi.

—Ulàđànbà,conlàtrẻcon,làmthếnàođược.

Bựcmình, Tâmngả đầu vào lòngmẹ, nhắmmắt lại, nghĩ ngợi.Đượcmộtlát,Tâmngáykhòkhò...

H

VIĐồăncướp

ômthứhai,Tâmđihọc,chánnảnquá.Tâmchỉmuốnxinphépởnhàđểmẹđỡbuồnmàthôi.

Đếnchiều, lúcgiờchơi,anhemxúmquanhhàngquà,anhthìăndưahấu, anh thì ăn vải. Bỗng anh Tuệ thấy anh Thắng đang nhồm nhoàmmiếngdưa;thìluilủirìnhđằngsau,thòtaygiậtmạnh,rồichạy.

Thắngđuổitheo,vừacườivừanói:

—A,đồăncướp!

Tâmđangđứngởbậcthềmnhìncácbạnchơi“tíutít”,chợtngheThắngnóithếthìđộnglòng,quaylại.LúcấyThắngcũngnhìnTâm,vừacườivừabảo:

—Đồăncướp!

Thế làhơi tức sung lên, Tâmquyết không thabènhầmhầmchạy lạingángchânThắng.Bịngángbấtngờ,Thắngngãxoài,chảycảmáuđầurồiTâmcứmạngmỡThắngmà“ục”mãi.

—Bảoaiăncướp!Bảoaiăncướp!

Anhemvừa can gỡTâm ra.NhưngTâmvẫnhăngháiđấmđáhuyênthiên.

Thắngđau,kêurầm.Mayquá,thàygiáochạyra,gọicảmọingườivào,hỏitội.Trướchết,thàythấyThắngđau,nênhỏiThắng:

—Thếnào?

Thắngvừakhócvừanói:

—Bẩmthày,conđangăndưa,anhTuệchạyđếngiậtdưacủaconrồichạy,rồitựnhiênanhTâm,anhấyđánhcon.

CholàThắnggiấutội,Tâmvẫnhunghăng,mặtđỏnói:

—Bẩmthày,anhấynhiếccon.

Bạn bè ngạc nhiên nhâu nhâu lên bênh Thắng,mỗi ngườimột điều.Nhưngthàygiáobắtim,màmọingườivẫnxìxào,nhìnnhau.Thàyhỏitấtcả:

—Cácanhthấyaiđánhaitrước?

Aicũngcùngmộtloạtđáp:

—Bẩmthày,anhTâmđánhanhThắngtrướcạ.

ThàynghiêmsắcmặtnhìnTâm;Tâmkhôngchịuđượcuấtức,bậtkhóc:

—Bẩmthày,saoanhấynhìncon,màcườilạinhiếcconlàđồăncướp?

Thắngcãi:

—Tôibảoanhđâumàanhđộnglòng?

Thàybảo:

—Im!TạilàmsaoanhbảothếlàanhThắngnhiếcanh?

Launướcmắt,Tâmnói:

—Bởivìthếlàanhấybảothàyconlàkẻcướp.

Cảthàygiáolẫncácbạnđềungạcnhiên.Nhưngmộtlát,thàycười,bảo:

—Phải, tôi hiểu rồi, anhThắng không có ý gì chếnhạo anhđâu.Cóphảithàyanhmớiphảibắtvềtộiăncướpkhông?

HọctròainấyimphăngphắctrôngvàoTâmchờcâutrảlời.Tâmnhìnthẳngthàyđáp:

—Vâng,nhưngthàyconoan.Thàyởxa,thàykhôngbiếtrõ.

Thàygiáomỉmcười,gậtđầu:

—Tôirõcả.NhưnganhThắng,anhcócốýnóianhTâmkhông?

Thắngngơngácđáp:

—Bẩmthày,concóbiếtthàyanhấyphảibắtđâu.

ThàyquaylạiTâm,độnglòng,nói:

—Vậyanhđãbiếtrằnganhngờoanchobạnchưa?Trongkhinóngnảy,anhđãlàmmộtviệcrấtvôlý.Anhđãnhậnthấychưa?

Tâmngẫmnghĩrồiđáp:

—Bẩmthày,nếuthếthìconchịulầm.

—Nhưngtừnayhaingườikhôngđượcgâychuyệnvớinhaunữanhé.AnhThắngthấyanhTâmlầm,cóthùoánnữakhông?

Thắnghiềnlành,đáp:

—Bẩmkhôngạ.

Thàyvuivẻ,nói:

—Vậytừnayhaianhlạichơivớinhaunhưcũnhé.ThếthìbâygiờanhTâmlauchỗchảymáuởđầuanhThắngđi.Coikhôngcótháidươngcósẹođấy.

Mọingườicườirầm.

TâmvuivẻlấykhănlaumáuchoThắng,rồinói:

—Anhthalỗichotôi.

Thắngcười:

—Khônghềgì,anhạ.

Xongchuyện,cáchọctròcùngtảnmỗingườimộtnơi.

RiêngTâmvẫnngậmngùi,đứngthầnraởgóctrường.

Thấyvậy,thàygiáogọiTâm,bảo:

—Anhvẫncòntấmtứcà?

Ngoanngoãn,Tâmđáp:

—Bẩmkhông.

—Nhưngsaoanhkhôngvuivẻnhưcácbạn.

—Bẩmthày,tạiconnghĩđếnthàycon.

Thàycười,thươnghại:

—Anhembạnnàoaixấubụngmàchếgiễuanhđâu.

—BẩmtạicontưởnganhThắngnóicon.Thàyconmắctiếngoanlàăncướp,nênbâygiờaitinlàthàyconđiăncướp,thìconuấtứckhôngchịuđược.

Gậtgù,thàyanủi:

—Anhthậtthànhưthếrấttốt.

RồiTâmkểchuyệntừđầuđếnđuôiviệcchabịbắtchothàygiáonghe.Anhembạnxúmquanhdần,ainấyimlặngnhưđểnghemộtchuyệncổtích.

Nóixong,Tâmkhóc:

—Bẩmthày,thàylàmchoconcáiđơn.

Thàygiáoáingại,nói:

—Được,nhưngđểvàihômnữaxemrasaohãyhay.

Từhômấy,ngàynàoTâmcũngchờchađượcthavề,nhưngcàngmongmỏi,càngthấybuồnbã.

MẹTâm,từkhichaTâmvắngnhà,thìsuốtngàylongtong,chạyhếtchỗnọ đến chỗ kia, để nghe người này bàn, người khác sui. Nhưng rút cục,chẳngaigiúpchomộtđiềugìcả.Thànhramấtcảcôngviệc.

Nhiềulúc,mẹTâmnóngruột,thìmuốnlênTỉnh,nhưngaicoinhàcho,vảđểTâmởnhàmộtmình thì lại lo.ChonênmẹTâmđànhbó taymàthandàithởvắn.

Ngàynàocũngnhưngàynào,hếtsángđếntrưa,hếttrưađếnchiều,rồiđếntốimịt,lúcnàotrongnhàTâmcũngvắngvẻbuồntênh.ChaTâmnhưcộtcáicủanhà.Naycộtcáibịgẫy,thìnhàcònvữngsaođược.

ThỉnhthoảngmẹTâmđilễ,vàkêuởcácđềncácphủ,thìcũnghơiyênlòng.Cómộtlầnhỏithàybóithìthàybảothếnàocũngkhônghềgì.

Nhưngsựthực,chaTâmvẫnbịgiamởđềlaotrênTỉnh,màlúcnàomẹ

Tâmvà Tâmnghĩ đếnnôngnỗimộtngười tù phải ănuống khổ sở, làmlụngvấtvả,màtộivạkhôngbiếtcóthoátkhông,thìlạicùngnhausụtsịt.

Cómộthôm,thàyLýđếnbảomẹTâm:

—Này,mườihaithángsau,lênmàxemtòaxử.

MẹTâmsửngsốthỏi:

—Xửthàycháuấyà,ông?

—Phải.Haimẹconrủnhaulênmàxemnhé!

—Ôngnghethàycháucóviệcgìkhông?

—Tôichảbiếtnữa.

Từđó,haimẹconmongngàymongđêmchochóngđếnhômphiêntòa.MẹTâmcàngchămkêucầu,lễbái.

Rồiđếnngàymườimột,haimẹconnhờngườigiữhộnhàđểcùngnhaulênTỉnh.MẹhỏiTâm:

—Thếnào?Đốconbiếtthàycóviệcgìkhôngnào?

Tâmtrảlờiphắt:

—Không.

—Tạisaoconbiết?

—Tạithàyhiềnlành,aimàkhôngbiếtthàycóđiăncướpbaogiờđâu!

MẹTâmnhìnTâm,cảmđộng,thởdàinắmchặtlấytayTâm,nói:

—Phảirồi,connóiphảilắm.

Rồihaimẹconhămhởlênđường,chứachanhyvọng...

T

VIIPhiêntòa

ờmờsáng,mẹTâmvàTâmđãchựcsẵnởcửađềlao.Thấylínhbồngsúngđiđilạilạiởcổngvàcácgóctường,Tâmhơirunsợbènrủmẹ

rađứngởgốccâytậnđằngxa.

Mộtchốc,cómộtvàingườilácđácđếnđó,mẹTâmlàmquenhỏihanmọiviệc,vàkểlểnỗiriêngcủamình.Tâmthìnónglòngsốtruột,chỉchờchođếnkhicánhcổngsơnđenkiahémởra,ngườitadắtchaTâmđi,thìTâmsẽđượcgầngũichamàhỏihantròchuyện.

Mặt trời cứ dầndần tung tóe các tia lửa. Ánhnắng chiếu vào chỗ cóbóngrâm.Tâmvừamỏi,vừanực.

Thỉnh thoảng, Tâm hỏimẹ xem bao giờ người cai giải tù đi, thìmọingườiđềunhìnTâmmàcườithươnghại,vàbảo:

—Týnữa.

Tâmbựcdọclạthường,từnãymongmỏiđãbaonhiêu“tý”rồi,màvẫncòn “tý nữa”, thì không hiểu còn “tý” đến thế nào nữa. Giá Tâm lớn thìquyếtđánh liều chạy vào giục các thàyquyền cho các thày ấybiếtnóngruột.

Nhưng bỗng hai cánh cửa đề laomở toang ra. Tâm vui sướng, tưởngtượngnhưcáicổngnócườivậy.

Nhữngngườiđứngngoàiđềuchămchắm,yênlặngđểnhìnchokỹvềmécửa.Bỗngngườilínhcanh,hấttaynóito:

—Đứngdẹpcảsangbênđường.

Rồinămsáungườilínhnghiêmtrangđitrước,kếđếnmộtbọnđộmườilămngười tù. Tâmhồi hộp nắm lấy taymẹ, không chớpmắt, cố trố lênnhìn.NhưngTâmkhôngnhậnraailàchaTâmnữa.Ngườinàocũnggiốngngườinào.Ainấyđầuthìcạotrọcmàtócthìdựngngượclên.Nhấtlàđôi

mắtthìTâmthấynóxếchvàdàixoạcragầntháidương,màmặtmũiđenđủimộtcáchdữtợn.

—Thàyđâu,hởu?

Cuốngquýt,TâmhỏimẹthìmẹTâmcũngđangnhớnnháctìmtòi.RồiTâmthấyrõnhữngdâyxíchnógiàngchặttừngđôitaymột.Tâmnaonaotronglòng.

BỗngmẹTâmtrỏ,bảo:

—Kia,thàykia,điởhànggầncuốiđấykiakìa.

Nhìntheongóntay,Tâmbỗngrậtnẩymình.ThìrachaTâmcũngđầutrọc,cũngmắtxếchxoạc,cũngđenđủidữtợn,vìchaTâmlàkẻphải tù.Tâmvừamớiđượctrôngthấyngườitù,thếmàTâmlạikhôngnghĩra.

Bọnlínhdẫntùquamặt,Tâmkhôngthểdừngđược,bèngọi:

—Thàyơi!

DứtlờiTâm,mẹTâmdắtTâmmonmenđếngần,nhưngkhốnnạn,haimẹconđềubịmỗingườimộtroivàolưngđánhđét.

Vừađau,vừasợ,vừathươngcha,nhưngTâmđànhđichùnlạisau,mắtnhìntheo,khôngchớp.Tâmhỏimẹ:

—Thàycótrôngthấyuvớiconkhôngnhỉ?

MẹTâmđáp:

—Không,vìchắcthàykhôngngờlàucontabiếtngàyxửán.

MẹTâmvàTâmvừađi vừađốnhau chốcnữaquanxử thếnào. Tâmquyếtchađược tha.MẹTâmcũngyêntrí thế.Đếntòa,mẹcontheomọingườivào.Tâmthấycáibuồnglạ,ngơngácnhìn,nhấtlàvàibangườilínhbồngsúngđibáchbộởhiêncànglàmchoTâmrốicảganruột.

Tâmlẳnglặngtheomẹđứngởcạnhtường,vìtrêncácghế,ngườitangồiđãchậtcả.Tâmnhìncáiquầycaotrênbụcvàcáibánnguyệtbằngchấnsonggỗ,chẳnghiểulàcáigì,nhưngkhôngdámhỏi.Trôngbốnbên,TâmthấymộtvàingườilàngquenvàcảcụBánữa.

Mộtchốc,bỗngtựnhiêncảtòaimlặng.Thìracácquanđến,ngồicảởđằngsauquầy,vàrồiTâmmớihiểucáichấnsonggỗbánnguyệtlàchỗtùđứng,màngườitavẫngọilàvànhmóngngựa.

Xửxongmộtvàiviệcrượulậu,quantòagọitênchaTâm.

Tâmnhậnthấymọingườiđổdồncảmắtramécửa,vàthìthào.

HaingườilínhdẫnchaTâmvàođứngtrướcvànhmóngngựa.Tâmnhìnrõlắm.Nhưngnhìnrõbaonhiêu,Tâmlạirầugannẫuruộtbấynhiêu.ChaTâmđenđủi,hốchácvàcódánglùđùquá.Ngướclênnhìnmẹ,Tâmthấymẹđanglấyvạtáochùinướcmắt.Tâmlắngtainghengườitanóikhẽvớinhau:

—Đảngchúngnótànáclắm,ướcgìtòaphạtthậtnặngvào.

Bựcdọc,Tâmcốtìmxemaivừanói.Bỗngquantòahỏi:

—Ngườitatìmđượctrongtúitêncướpcáithưchínhtaymàyviết,cóphảikhông?

ChaTâmđáp:

—Bẩmquanlớn,thưấykhôngphảichữconviết,conchỉviếtđểsochữconvớichữtrongthưbắtđượctrongtúitêncướpmàthôi.

Quantòacườigằn:

—Phải,màybaogiờcũngcóquyềnnói làmàyhiềnlànhthậtthà,dùchínhtaymàyđãgiếtngười.

—Bẩmquanlớn,thựcquảconoan.

Tâmchờmãi, chưa thấy chakêu làhômđóbị sốt và cónằmngủvớiTâm.TựnhiênTâmthấyhănghái,màgiákhôngsợbọnlính,thìTâmđãquyếtnhẩyxổvàonóiđầuđuôichoquantòangherồi.

Quantòanói:

—Nhữngchứngcớrànhrànhrađómàmàycònkêuoan,thìthếnàomớilàtội.Đây,giấymàyviếtchobọncướpđây,cònbảncủamàyviếtđểsochữthìđây,haithứchữgiốngnhaunhưlột.

Nóixong,ngàigiơchomọingườixemtờgiấy.

Tâmgiươngtomắtđểnhìn,ngạcnhiênquá.Cácquantòathìthào.

Quantòanói:

—Màykhôngxưngthêmđượcngườinàolàmchứngthìtòaphạtmàyrấtnặng.

—Bẩmlạyquan lớnxétcho, thựcquảconkhôngbiếtgìmàxưngcả.Conđãkhaithựclàconốm.

Khấpkhởimừng,Tâmthấycâunóiấyvữngchãilắm,chắcthếnàotòacũngthachocha.Tâmđãtưởngtượngbaonỗivuisướngkhichacongặpmặt,cảnhàríurítkểlểnỗiđauxưa.

NhưngkhôngđểchaTâmnóihếtcâu,quantòabảo:

—Màylàtêncướprấtgan,vậytòaphạtmàynămnămtùvàmườinămbiệtxứ.

Dứtlời,chaTâmthổnthứckhóc.MẹTâmvàTâmchoángngười,đềurúlên những tiếng thất kinh. Cả tòa quay lại nhìn. Tâm nhưmê dại bângkhuâng,khôngnghe,khôngtrôngthấygìnữa.

Nhưngmộtngườilínhlạigần,đuổimẹconTâmrangoài.

MẹTâmdắtTâmrasân,đứngởgốccâybàng.Haingườicùngâmthầmđauđớn,nhưngbiếtlàmthếnào?

ChợtTâmnghetiếngchagọikhekhẽ,haimẹconbènnhìntrướcnhìnsau,rồiđứngsátcửasổđểhỏichuyện.Tâmthấychakhốnkhổthìthươngquá,giàngiụanướcmắt.ChaTâmnói:

—Tôibịoan,vìtôikhờ.Hômđó,cụBánóitôiđếnbảorằngnghichotôiviếtthưchobọncướp.Cụđưatôicáithưbắtđượctrongtúitêncướpvàbắttôichéprahaibảnđểsochữ.Bâygiờtôimớihiểutôibịtùtộilàvìthế.Cụlấyhaibảncủatôilàmmộtbảnbắtđượctrongtúitêncướpvàmộtbảnđểsochữ,còncáibảnbắtđượcthựcthìchắcđốtđi.

TâmsựcnghĩtớilờihỏicủaquanHuyệnrồirồnrãhỏicha:

—ThàyviếtbằnggiấytrongsáchhọccủaanhTínvàdùngmựccủaanhấyphảikhông?

—Ừ.

—Ngườitabảobọncướpcóđảng,thìlàđảnggì?Thàycóbiếtkhông?

—TênlàđảngRổBẫy.

Tâmmừngquá,nóito:

—Thếthìthàykhônglo.

Tâmnóitoquá,nênbịngaymộtroivụtvàongười.RồingườilínhđuổicảmẹTâmvàTâmrakhỏitòaán.Văngvẳng,Tâmcònnghechanói:

—Tâmhọchànhngoanngoãn,connhé!

V

VIIINgườisẹomá

àocáicảnhđauđớnnhưcảnhnhàTâm,thìaicóthểkiênganmàkhôngkhócđược.Màcàngcóngườiđếnhỏithămbaonhiêu,mẹ

Tâmcàngkhócnhiều.Tâmthấyvậy,buồnkhổquá.

Đêmhômấy, trằn trọc,Tâmkhôngsaongủđược.VậymàTâmkhôngmuốnnóichuyệnvớimẹthêmmộtcâunào,dùTâmcũngthừabiếtrằngmẹ Tâm vẫn còn thức. Thành ra haimẹ con vẫn nằm immà hai ngườithỉnhthoảnglạithởdài.MắtTâmcònnhưtrôngrõchaởTòaán,taiTâmcònnhưvăngvẳngnghenhữnglờikhuyênrăncủacha.

ChaTâmxưanayvẫnhiềnlành,vậymàtựnhiênbịbắt,rồingồitù,rồicanán.Nămnăm!Nămnămnữa,lâuquá!

AilàmchochaTâmphảibắt?CáigìlàmchochaTâmbịánnămnăm?TâmquyếtphảilênHuyệnmớiđược.

Hômsau,TâmnóivớimẹđểxinphépđithìmẹTâmbảo:

—Bâygiờmớikêu thìcó íchgì, vảquanHuyệncóquyềnvềviệcnàyđâu.

—Ucứchoconđi.Độnọ,quanHuyệnđãhỏiconnhiềuđiều,chắcnayngàicònnhiềuđiềuhỏinữa.VảngàidặnthỉnhthoảngconcứđếnHuyệnkiamà.Phảilàmchothàyđượcthachứ!

MẹTâmcảmđộng,nắmchặtlấytayTâm:

—Thàyđượctha,aichảmuốnthế.Nhưngphảihiểuviệc,nếukhông,chỉcôngtoi.Conkhôngnênđinữa.

Thấymẹngăn,Tâmkhóc,nói:

—Thôiđược,thếlàthàychịukhổtrongnămnăm!

MẹTâmâuyếmnhìnTâm,ômTâmvàolòng,trỏrasânvàbảo:

—Đâykia,concótrôngthấykhông?Mấyhômnay,vìtrờinắngchangchang,đườngtrắngxóa,câycốilágụclảcảxuống,uthấymệtlắm.Conđimộtmình,ukhôngđànhlòng,màuchưađượckhỏethựcđểđưaconđi.

—Chỉvìcóthếmàukhôngmuốnchoconđià?Thếsaongàythườngcũngnắngthếnày,ukhôngngănconđihọc?

MẹTâmcười,khôngđáp.Tâmvuisướngnói:

—Thếconđinhé?

—Nhưngtrờinắnglắm,conạ.

—Trờinắnghaymưa,códínhdánggìđếnviệctùtộicủathàyđâu,hởu?

NóiđoạnTâmvớicáiáotrắngdàivàcầmmũđira.MẹTâmnói:

—Đểumuagìchoconăncáiđã,kẻoăncơmtừsángđếnbâygiờrồicòngì.

Tâmcườiđáp:

—Thôi,uchoconnămxuvàđểconđingaymớichóngvềđược.

Thế làTâmđi, cắmcổđi.MẹTâmnhìn theo,nghĩđếnbụngdạTâm,nhữngcảmơnTrờiPhật.Giákhỏemạnh,thìbàđãcắpnónđitrôngnomchoTâmrồi.

Tâm đếnHuyện thấy ở phố có nhiều người chỉ trỏ vàomình và nóichuyệncùngnhau.Cũngcóngười rủnhauđi theoTâm.Tâmmặckệ,đimộtmạchđếchỗquànhvàodinh.

Ngườilínhcanh,vẫnngườihômnọ,trôngthấyTâm,toétmồmracười.TâmđoánbiếtngườiấykhôngcấmđoánTâmnhưlầntrướcnữa.

Song,Tâmkhôngcạyquenthuộc,màcứviệcđithẳngvàomộtcáchtựdovôlễ.Tâmbèncấtmũchàovàhỏi:

—Thưaông,quanHuyệncónhàkhôngạ?

Ngườilínhlắcđầu:

—Không.Màquanđivắngthực,chứkhôngphảitôinóidối.

Tâmcười:

—Quanđitừbaogiờvàbaogiờquanvề,thưaông?

—Cólẽsắpvề.Emđếnkêuquanviệcgìvậy?

—Khôngcóviệcgìcần,ôngạ.Tôiđếnbẩmquanrằngthàytôibịkếtánnămnăm.

Ngườilínhcaumặtthươnghạinói:

—Emchờởhàngcơmrồiquanvềthìbẩmnhé.

—Vâng.Chắchễquanvềthìcócòiôtô,tôibiết.

—Không,hômnayquankhôngđiôtô.

—Thôiđược,chàoông,tôixinrahàngnghỉmộtlát.

Tâmlữngthữngđi,raýnghĩngợi.

Tâm ngồi hàng uống nước. Một vài người làm quen lân la đến hỏichuyện.Tâmkểlểđầuđuôi.AicũngáingạivàkhenTâmcóhiếu.

TâmnóngruộtmongquanHuyện,nênđộnửagiờTâmlạiđứngdậyvàoHuyệnhỏithăm.NhưngquanHuyệnvẫnchưavề.

Trongbọnngườinghechuyện,TâmnhậnthấymộtngườisănsócđếnTâmnhất.Ngườiấytrạcđộngoàibamươituổi,dễnhậnnhấtlàởmábênphảicócái sẹodài.NgườiấymờiTâmănquàvà lúcTâmvàoHuyện thìngườiấycũngtheođi.Đếnmộtchỗvắng,ngườiấybảoTâm:

—Cậuchờởhàngnướcthìphícônglắm.Nhàtôiởgầnđây,cậuvềmànghỉngơicơmnước, tộigì.Rồiđếnchiềumát, tôiđưacậuraHuyện.Tôiđượcgặpcậubénhưcậu,tôiquýhóalắm.Tôicómấyđứaconxấpxỉtuổicậu,nhưngchúngnóhưlắm.Chochúngnóđihọc,chúngnóchỉtrốnđichơi,chúngnóđuaanhđuaem,nghịchhưnghịchdại.Chonêntôimuốnđóncậuvềnhà,đểchúngnónomthấy,chochúngnóbiếtsửamình.

Tâmđắcchí,theongườiấyvềnhà.

Đinửađường,ngườiấyhỏi:

—CậubảothàycậubịquanTòanghioanchovàođảngcướpgìnhỉ?

—ĐảngRổBẫy,ôngạ.

—ThếcậucóhiểuĐảngRổBẫylàgìkhông?

—Không.Tôinghĩmãimàkhôngbiết.Ngườitabảođảngấytolắm,đãcướpbócvàgiếthạirấtnhiều.

Ngườisẹomálắcđầu,đáp:

—Tôikhôngngheainóithếbaogiờ.ThếcậuđịnhtrìnhquanHuyệnbắtà?

—Vâng.

—Nhưngbiếthọởđâumàbắt.

—Ồ,ôngkhôngbiết,chứquanHuyệnnày,cáigìmàngàichẳngbiết.Hômnọngàiđãhỏitôirồi.

Raýnghĩngợi,ngườisẹomákhôngnóigìcả.Tâmthấyngườiấytửtế,lấylàmyênlắm,tròchuyệnrấtvuivẻ.

Chiềuhômấy,cơmnướcxong,Tâmxinrahuyện.Ngườisẹománói:

—Tôiđãchóthứavớicậulàđưacậuđi.Nhưnghiệnbâygiờtôicómộtviệcrấtcần,khôngthểđiđượcngay,vậycậucóthuộcđườngkhông?

Tâmgậtđầu:

—Được,tôicóthểđimộtmình.Rađếnđầulàng,theobờsôngđộnửacâysốthìđãtrôngthấycổngHuyệnphảikhông,ông?

—Phải.Nếukhôngthuộcđườngthìcậuởlạiđếnmaihãyđicùngtôi.

—Thếthìôngđểtôiđimộtmìnhbâygiờ.

Nóixong,Tâmchàovàrađi,trongbụnghớnhở.Đồngnămxucủamẹcho, Tâm vẫn còn giữ nguyên vẹn, thếmà Tâmđã được ăn uống no đủ.Chắckhivềtớinhà,mẹTâmlấylàmlạlắm.

Trời vẫn còn nắng,mà cái nắng xiên khoai càng như thiêu như đốt.

Thỉnhthoảng,một luồnggiónóngnhưnémlửavàomặt.Mặtnướcsônglóechóinhưmặtgương.Nhìnxungquanh,cảcánhđồngbaolabátngát,Tâmthấycáigìcũngnhưchếtnắng.Chẳngcómộtngườinào.Dướisông,mộtconthuyềnnằmbệtmộtcáchươnhèn.

Tâmnhănmặt,dimmắtchođỡchói, lặnglẽđi.Bỗngthìnhlình,Tâmgiậtnẩymình.Haicái tay to lớnbịtchặt lấymắtTâm,Tâmchẳngtrôngthấygìcả.Tâmvừagiẫygiụathìmộtnắmgiẻđãnhétđầymồm.RồimấycáitaynữaômghìlấyTâm.Tâmmấtcựa.

Tâm biết việc chẳng hay, sợ hết hồn.Nhưng không kêu, không nhìn,không cựa được, biết làm thế nào bây giờ? Trống ngực Tâm đánh thìnhthình.Nghĩđếnmẹ,Tâmgiànnướcmắt.

RồiTâmthấyngườitatróihaichân,haitay,tróichặtquá,đaulắm.Rồingười ta bịtmắt Tâmbằngmột cái khăn. Tâm cố giươngmắt ra, nhưngchẳngnhìnthấygìcả.

NgườitađặtTâmnằmngayxuốngđất.LưngTâmnhưbịápvàochảonóng.RồihaingườikhênhTâm.CảngườiTâmbịmặttrờichiếuvào,nóngquá.Tâmimlặngđểnghexemngườitađưađiđâu.Nhưngkhôngsaođoánra.Tâmquyếtmìnhđãsavàohanghùm.Tâmhốihận,tiếcrằngkhôngchờngườisẹomáđến.Thôithìđành!

Người ta đặt Tâmnằm trênmột cái gì cứng chắc là gỗ, là phản. Tâmkhôngthấynóngnữa.HẳnlàTâmđượcởtrongnhà.NhưngTâmnghethấytiếngmáichèođẩynước.ThìquyếtlàcáithuyềnmàTâmđãtrôngthấykhinãy.

Vậy thìngười ta sẽ chởTâmđiđâu?Hayđi sangTàuđểbánchobọnbuônngười?Tâmđànhnghengóngdầnvậy.

Thật,Tâmcóngờđâugặptaivạ,màbiếtđâuchiềunay,mẹTâmkhôngtựacửangóngcon,vàđêmnaykhôngnóngruột,vàngàymai,khôngkhócsưnghúphaimắtlên?

L

IXTìnhcờgặpgỡ

úccựa,Tâmthấychântaykhôngphảitrói,màmắtcũngkhôngbịbịtnữa.Tâmvươnvai,chớpmắt,nhìnbốnbên,lấylàmlạquá.Đây

khôngphảilàtrongthuyền.Tâmđangnằmtrongbuồngđóngkíncửacủanhàaiấy.

Cốnghĩlại,nhưngTâmkhôngnhớmộtđiềugì.Lúcấy,ngườitakhênhTâmđi,rồiđặtTâmnằmxuống,thìvừalo,vừasợ,vừamệt,vừathươngmẹ,ócTâmrốibeng,rồithiuthiu,Tâmngủlúcnàomất.MàcũngkhôngbiếtngườitađặtTâmnằmđâytừbaogiờ.

Tâmnghexungquanh.Khôngcómột tiếngđộng.Tâmngồiphắtdậy,rồi rónrénramécửađểxem, thìcửagài thenrấtchặtchẽ.Quái,khôngbiếtngườitagiamTâmvàođâyđểlàmtìnhlàmtộinhữnggìhaysao?ThếthìbiếtbaogiờTâmđượcvềvớimẹ,biếtbaogiờTâmtìmrađượcbọncướpđểminhoanchocha?BỗngTâmđâmsợ.TựnhiênTâmthấyhìnhnhưcáibuồngấynólạnhlẽoghêgớmquá.

Tâmngồixuốngphản,nghĩngợi,nhưngkhôngthểkiếmmộtcâutrảlờiđúng để đoán rõ cái số phậnmình ra sao. Cứ xem những đồ đạc trongbuồng,thìTâmkhônglấygì làmlongạicholắm,vìnócũngthườngnhưcácnhàkhácmàthôi: cũnggiường,cũngphản,cũngghế,cũngbàn; trêntườngthìtreohaibứctranhsơnthủy.

Song,nhànàylànhàai?Tâmphảigiamởđâyđếnbaogiờ?Tâmcónênđitrốnkhông?Trốnthìrồiđiđâu?Vìbiếtchỗnàylàchỗnào?

Nhưngthếnàocũngphảitrốnmớiđược.

Tâmbènraláchmắtngóquakhecửa.Ngoàibàybiệnđồđạcsangtrọnglắm.Hẳnchủnhànàyrấtgiàu.SongTâmchẳngthấymộtngườinào.Cốlắngtaihồilâucũngkhôngcómộttiếngđộng.Đánhliều,Tâmkhekhẽcậythencửa.Tâmlàmkhẽkhàngvàthongthả.Thỉnhthoảngcáithenrítvào

chốthơimạnhmộtchút,làTâmlạiphảingừngtay,xemcóđộngdạnggìkhông.NhưngmàTâmchỉsợhãohuyềnchứtừlúcmởmắtdậychưahềnghethấymộttiếngđộng.

Chẳngmấychốc,cáithengàiđãhếtnấc.Tâmnângcánhcửalênđểmởchonóđỡcọtkẹt.Mộtluồngánhsángtóerakhắptrongbuồng.TrốngngựcTâmnổilênthìnhthình.Bỗng:

—Hãykhoan!

MộtbàntayvỗvàovaiTâmvàcâunóiấylàmTâmsợmấtvía.Tâmgiậtmìnhquaylại,thấymộtngười.Tâmsợxámmặt,ùtai,hoamắt.

NgườiấydịudàngnhìnTâm,vànói:

—Anhđịnhđiđâu,anhTâm?

Tâm càng kinh ngạc. Run cầm cập, Tâm ấp úng chưa kịp trả lời thìngườiấynói:

—Anhchớsợ.Lãorấtyêuanh.

Địnhthầnlại,Tâmnhìnngườiấy.Đólàmộtônglãomặtrỗ,râudài,vẻmặthiềnlành.Ônglãomỉmcười,nói:

—Anh định đi đâu, sao không gọi ta? Ta nằm ở cái phản thấp phíatrongkia.

Tâmnhìntheotaytrỏ,thìmãimớithấycáiphảnkêởsátđấtmàlúcnãyTâmkhôngđểýđến.

Ônglãohỏi:

—Anhhếtsợchưa?

Vẫncònrun,nhưngTâmđáp:

—Bẩmcụ,conhếtsợrồi.

Songkỳthực,ruộtTâmrốinhưmớbòngbong.

Ônglãonói:

—Anhhãyngồiđây,takểchuyệnchomànghetạisao?

Hơiyêntâm,Tâmbèntheoônglãomàngồixuốngghế.Ônglãonói:

—Bannãyanhgọitalàcụ,nhưngtakhôngmuốnthế.Tacoianhnhưcon.Anhcứgọitalàthày.Talàchanuôicủacon.

RồiTâmnhậnthấytrênmặtônglãocóvẻbuồnrầu;Tâmđưamắtnhìnxuốngnghĩngợi.Ônglãolạinói:

—Connênhiểu rằng thàyđã cứuconqua cơn tainạn.Nguyênhômquathàyđangđiđường,thàynhìnxuốngdướisông,thấymộtchiếcthuyềnđi rấtmau, raývộivànghấptấp.Thàybènđứng lạixem, thìngườichèothuyềnthấythàytrông,códánglosợvàhìnhnhưgiandảo.Thàybènbắtthuyềnđứnglạivàxuốngxemxét.Thấyconbịtrói,bịtmồmbịtmắtmộtcáchrấtthương,thàybènrataycứucon.Thàyphảiđánhnhauvớibọnhọtrongnửagiờđồnghồ.Rútcục,bọnhọthua,chạytánloạn,vàbỏconởđó.Vậytạisaoconbịhọbắt?

Tâmnhìnônglãobằngđôimắtrấtthựcthà.Nhấtlàkhinghenóiônglãođãcứumình,thìTâmcàngđộnglòng.NênTâmđemđầuđuôiviệcchaphảibắtranóirấtrõ,khiTâmnóiđếnbatiếngĐảngRổBẫythìông lãongừnglạivàhỏi:

—ĐảngRổBẫy,concóbiếtĐảngấycónhữngaikhông?

—Bẩmkhông.

—À,raconchỉnghethấythếthôiđấy.Thàykhenconcóhiếu,cócanđảm,lạicótríkhônnhé.

Đượckhen,Tâmvuisướnglạlùng.Ônglãonói:

—Thàygóavợvàkhôngcócon.Thàycứuđượccon,thìchắclàlòngtrờirunrủi.Vậyconcứởđâyvớithày.Thàynuôiconnhưchamẹcon,thàysẽchoconđihọc,conlàconcủathày,thàyhếtsứcchiềuchuộng,conmuốngìđượcnấy.Nhànàylànhàcủacon,đồđạcnàylàđồđạccủacon.

Cảmđộng,Tâmnhìntrộmônglão,rồilạicúiđầu.

—Conởđây,nênvuivẻ,đừngnhớnhànhé.

Tâmngậmngùiđáp:

—Bẩmthày,nhưngthàycon,uconmongcon.

Ônglãocườiđáp:

—Đểrồithàynhắnchouconđếnđâythămconluônchứgì,vàthàycũngnóithựcvớiuconrằngthàyxinconđểthàynuôi,thìchắcuconcũngbằnglòngngay.Thàykhôngcócontrai,nênchỉướcaonuôiđượcconnuôimà thôi.Đãnhiềungười trongvùngnàyđemconđếnxin thàynuôihộ,nhưngthàykhôngbằnglòngđứanàocả.Cóđứathôngminhthìlạihư,cóđứangoanthìlạidốt.Naythàythấyconmặtmũisángsủa,lạihọcgiỏi,lạicóbụnghiếu thảo thì thày rấtyêu, vàmừng rằngngàysau thàycóchết,cũngđãchọnđượcngườixứngđángđểlạichocáicơnghiệp.

Tâmlặngngười,thởdài.

Nóixong,ônglãodắtTâmđixemnhàvườntược.Tâmtuyđikhắpmọinơinhưngtrongbụngvẫnbốirối.Tâmlạihốihậnđãtrótgọiônglãobằngthày.Cứnhững lờiông lão vừanói thìquảông làngười tốtbụng,muốnnuôiTâm,nhờônglão,chắcngàysauđượcnênkhágiả.Nhưngbiếtnếptẻrasaomàdámnhậnlờihấptấpđược.Tâmcònbé,việcnàyphảitùyýđịnhcủamẹTâm.

RồiTâmbuồnmanmác.Bêntai,ônglãocứnóichuyệnhoài:

—Conxem,ởvớithày,consẽđượcsungsướng.

Tâmlễphép,chắptaynóithực:

—Bẩmthày,cáiơncủathàycứuconkhôngbaogiờconquênđược,nếuconkhôngđềnđápđượcthày,thìchắcthàycũnggặpnhữngngườilànhnóđềncáibụngthàythaychocon,nhưngthưathày,thàychophépconvềhỏiucon.

Ônglãocười,lắcđầu:

—Conkhôngphải về. Thày sẽnhắnuđếnđây.Con cứ vui vẻ và yênlòngnghechưa.Thàylàmộtngườihiềnlànhnhấtvùngnày.

VụtmộtýnẩytrongócTâm,Tâmsờtayvàotúi,vẫnthấyđồngnămxu,chưamất,ônglãovỗvaiTâmnói:

—Cònbémàănnóinhưngườilớn,thàythươngchocon.

Conđừngtừchốilờithàymàphụthàynhé.

Tâmnghẹnngào khôngđáp.Nhưngnhìn xung quanh, thấyhàng ràovừacaovừakínvảTâmchưabiếtchỗnàylàđâu,nênđịnhởlạivàibữarồisausẽliệu,bènđáp:

—Bẩmthày,conđượcgặpthàythựclàmaymắn.

Ônglãocười,vuisướng,vuốtrâunói:

—Ừ,người khônngoancókhác, bao giờ cũngnghĩđượcnhữngđiềuphảiđểlàm.

RồiônglãodọnriêngchoTâmcáiphòngđểTâmở.Tâmvờvuivẻ,chođếntốimớidámnằmvắttaylêntránthởdài.

Ô

XNhữngđiềumậpmờ

ng già coi Tâm như con,mà có lẽ hơn thế, vì Tâm thấy được ôngchiềuchuộnglạthường.KhôngcócáigìTâmmuốnmàôngkhông

cho được vừa lòng. Lúc nào ông cũng vui vẻ. Thường ông cho Tâmngồicạnh,hoặcdắt Tâmdạoquanhnhà, ngồi bóng cây, kểnhững chuyện cổtíchrấthaychoTâmnghe.

Buổichiều,lúcmặttrờità,hoặcbuổitối,lúctrănglấplóđầunon,ôngthỉnhthoảngnắmtaydắtTâmđibáchbộtrongvườn.Conđườngđỏquanhcohaibênbờcỏxanhxanh.Láxộtxoạt,hoasenthơmmátdịu,láliễuthathướttheongọngióđưa.TâmđượckhoankhoáinhẹnhàngnhữnglúcấythìbaogiờTâmcũnggiậttayrachạynhảyhớnhở.Ônggiàmỉmcười,nhìnTâm,chỉnhữnglúcấy,ôngmớihỏi:

—Conởđâuconđượcvừalòngnhưởđâyvớithàykhông?

Tâmngậmngùi,nhìnônggià,âuyếm,đáp:

—Thưakhông.

ÔnggiàômlấyTâm,vuốtve,gậtgùraýrấtbằnglòng.

NhưngthỉnhthoảngTâmthấynóngruộtlắm.Tâmkhônghiểunóngvìđâu.Tâmlạirựtmìnhchạyravườn,rabờao,lênnhàtrên,xuốngbếp.SongsựlặnglẽquanhmìnhTâmcànglàmchoTâmbuồnbã.Bởivìcókhiônggià đi vắng cảngày, cómột con bé con là đày tớ, nó lại đi chợ. Tâm chỉmuốnchạyracổngđứngnhìnngoàiđườngchovuimắt,nhưngkhôngsaođược.Ngườinhàđivắngthìcổngđóngchặtvàkhóacẩnthậnởmặtkia.Hàngràothìdầyvàkín,Tâmcốláchmắtđểtrôngra,nhưngkhôngthấygì.

Cómột điều là Tâmmuốn hỏi tên ông già và nghề nghiệp của ông,nhưnghễTâmđịnhnóithì lạingậpngừng,ấpúng.Một lần,Tâmvớvẩnhỏiđứađàytớ:

—Cụtênlàgì?

Côbécóýsợhãi,nhìntrướcnhìnsau,rồighévàoTâmmànói:

—CụtênlàCụ.

Tâmlạikhẽhỏi:

—NgườitagọilàCụ,nhưngtêncụlàgìchứ?

—Tôichỉthấygọithếthôi.

Tâmbậtcười,hỏi:

—Cụlàmgì?

Nólắcđầu:

—Khôngbiết.

—Làngnàylàlànggì?

—Làngta.

—LàngtaởTỉnhnào?

Conbécười,nhưnhạoTâm,rồithậtthà,đáp:

—Làngtaởlàngta,chứcònởtỉnhnàonữa.

Tâmgiảng:

—Cóchứ, làng thuộc vềhuyệnhayphủ,huyệnhayphủ lại thuộc vềtỉnh.Thếlàngtanàythuộcvềđâu?

Nólắcđầu:

—Khôngbiết.

Tâmcholànónóidối,móctúilấyranămđồngxu,toanchonó,đểdỗnónóithực.

SongTâm lại thôi.Tâmmuốngiữđồng tiềnấy, vì làcủamẹTâmchoTâm.Tâmchỉcònđồngnămxunàylàditíchcủamẹmàthôi.ÁoquầncủaTâmmặchiệnnaylàcủaônggiàmớimaychoTâmmộtlượt;mànhữngthứcũ,ôngcấtcảđi,khôngchoTâmdùng,vìôngbảonócũvàxấu.

Tâmhỏinó:

—Thếmàytênlàgì?

—TôilàcáiĐĩ.

RồinhưkhôngchịuđượccáitòmòcủaTâm,cáiĐĩnhănmặt:

—Gớm,cậuhỏimãi,cụđãcấmđấy!

Tâmnói:

—Cụcónhàmớisợ,chứbâygiờcụđivắngkiamà.Màyđếnđâyởtừbaogiờ?

—Mớiđộngótmộttháng.

—Màyngườilàngnào?

—Tôingườilàngta.

—Thàyumàylàmgì?

—Tôikhôngcóthàyu.Cụnuôitôiđãlâu.

Tâmngạcnhiên:

—ThếmàycũnglàconnuôiCụnhưtaoà?

Nólắcđầu:

—Tôilàđàytớ.

—Thếsaomàybảomớiởđâyngótmộttháng?

—Vìtrướctôiởđằngkia.

—Đằngnào?

—Đằngnhàcậucả.

—Xađâyhaygần?

—Xa.

SựcTâmnhớraônggiàđãnóichuyệnvớiTâmlàkhôngcócon,vậythìlànghĩalàmsao?

Tâmngẫmnghĩ,rồibảo:

—NhàCụgiàulắmnhỉ.

Conbégậtđầu,rồinói:

—Cậulênnhàtrênmàcoinhànhé,tôiphảiđilàmviệcđây.

Tâm hỏi nữa, nhưng nó lảng. Tâm đành thở dài lên nhà, ngồi ngẫmnghĩ.

ĐồđạcbàybiệnquanhmìnhlàmTâmnhiềuphenngạcnhiên.Cáigìcũngcó.Ởtrênbàngỗmộc,thìbàyvàicáilọsứmàmenđãrạnvàhaibacái lư, cái thì bằngđồng vàng, cái thì bằngđồngđen.Ở cột thì treomộtthanh kiếm ngắn, chuôi bằng ngà chạm. Trong tủ khóa, một hôm Tâmnhìntrộmtrongkhiônggiàmởra,thấycóáogấmvàcácthứáorét.ThấyTâmchúýnhìn,ônggiànói:

—Conchớlấylàmlạ,thàycónhữngthứcnày,vìxưakiathàycólàmquan.

Tâmnửatinnửangờ,nhưngTâmquyếtônggiàkhôngnóidối,vìTâmthấytrongbuồng,dướigầmgiường,córấtnhiềuđồđồng,nhưnồi,xanhvànhữnglọrấtđẹp.Tâmnghĩ:“Chỉcóôngquanmớinhiềunhữngcáinày”

Hễkhiônggiàvề,thìTâmlạilàmradángngoanngoãnvuivẻ.MàônggiàcũngkhôngđểchoTâmcóthờigiờnghĩngợiđiềuchinữa.

Thành raTâmhậmhựcquá.Tâmởđâymàchẳngbiết là làngnàovàông cụ tên là gì. Và ông cụ làhạngngười gì, Tâmcũng khôngbiết. Tâmkhôngđượcthấyaiđếnchơivớiôngcụcả.Nhữngđiềumậpmờấy,Tâmđànhchịukhôngbiết,chẳnghỏiđượcai.

Rồihômsau,TâmkhôngthấycáiĐĩnóđếnhầuhạnhưmọingàynữa.Tâmhỏiônggiàthìôngbảonóốm.

CómộtbậnTâmxinphépônggiàđichơiquanhlàng,thìôngcườiđáp:

—Ởđâyxalàng,xungquanhđâylàruộngvànúirừng,cónhiềuthúdữlắm, con chớ nên đi. Ở nhà thày nói chuyện cho mà nghe, có vui hơnkhông.

Tâmthơthẩnrabờao,ngồigốccây,thảcầncâuxuốngnước.ThếlàTâm

đànhnhưmùnhưđiếc.ChonênTâmcàngkhôngdámtỏthựcbụngmìnhchoônggiàbiết.Trướcmặtông,Tâmvẫncốlàmvuivẻhìnhnhưkhônghềnhớmẹthươngcha.Song,kỳthực,Tâmvẫncấtkínđồngnămxutrongtúithỉnhthoảngmớidámlấyranhìn,màvìTâmcầmđếnluôn,nótrắngvàsángquắc.

Mộthôm,cómộtngườigọicổng:

—Aitrongnhàramànhậnthư.

Ônggià chạy ra, Tâmcũngđi theo.Nhưngônggiàxua tay,Tâmphảiđứngdừnglại.

Cótiếngnóivào:

—CụBảycónhàkhông?Cóthưđây.

TâmhiểulàngườiphutrạmvàmừngnhấtlàbiếttênônggiàlàcụBảy.Ônggiàmởcổngrađểđónthư,Tâmnhậnthấycóconđườngrộngvàhaibangườiđànbàgánhhàngđichợ.

Tâmđoánchắcđườngnàynhiềungườiqualạilắm.

Ônggiàđóngcổng lại, rồivàonhàxemthư.Đoạnông rút trongngănkéobàn,lấybútmựcvàgiấyrađểviết.

MộtýhaynảyratrongócTâm.Tâmđịnhnhânlúcnàovắngcũngviếtmộtbứcthư.Songgửiđưaai?Vảbiếtđâylàđâumànhắnđíchchỗ?

Rồi tự nhiên, Tâm tự thấy nhưmột tên tù giam lỏng,mà không biếtphảigiamchođếnngàynàovàvìlẽgì.QuyếtônggiàkhôngcốtnuôiTâmnhưôngđãnói.

Tâmbuồn lạ. Tâm trôngmây chạy, gió cuốn, chimbaymà thèm.Giáđượcnhưmây,nhưchim,thìTâmđượctựdobiếtbaonhiêu.Tâmthơthẩnrabờao,ngồigốccây,thảcầncâuxuốngnước.Ánhmặttrờiquằnquạitrênlànsónggợn,Tâmcàngđauđớn.CảnhquanhmìnhlặnglẽlàmchoTâmtêtáinỗilòng.Tâmchỉbiếtthởdài,thởdàiđểđỡuấtức,khóchịu.

T

XIRổBẫylàgì?

hườngđểýcácđồđạctrongnhà,Tâmthấynóthayđổiluôn.Cáinồibamươihômtrướcđặttronggậmgiường,thìhômnaykhôngthấy

nữa,màtrongtủlạithêmcáilưđồng.

CóbậnTâmđánhbạohỏi,cụBẩyđáp:

—Thàybánlạichongườita.

Hoặcbảo:

—Thàychomộtngườitronghọ.

Bởivậy,Tâmcàngmuốnthỏatrítòmò.ChínhđãcómộtlầnTâmngờnhữngthứcbàytrongnhànàylàcủaăncướp.Song,khithấycụBẩyđốivơíTâm,chiềuchuộng,dịudàng,thìTâmkhôngnỡngờ.

CàngngàycụBẩycàngyêumếnTâm.CụdạyTâmđánhcờ,cụchoTâmtiềnđểlàmvốnđểđánhtamcúctayđôivớicụ.Cómộtlần,cụbảoTâmthửhútthuốcphiện,nhưngTâmkhôngdám.Rồikhôngbiếtđùahaythật,cụbảoTâmrằng:

—Trong làngnàycómộtđứacongáibằng trạcconnómêtítconđi.Conmuốnlấynó,thìthàybóicho.

Tâmthíchchí,tủmtỉmcười.

Nhưng tối hôm ấy, ngồi cạnh cụ Bẩy, Tâm vơ vẩn nghĩ, hối hận lạthường.ThìraTâmđượcvuichơimàkhôngnhớkhôngthươnggìchamẹđangvấtvảkhổsở.TâmthởdàirồivờnhứcđầunóivớicụBẩy:

—Bẩm thày, hômnay con thấy khó chịu trongmình, thày chophépconđingủ.

CụBẩyđangnằmbànđèn,tayvêcáitiêm,mắtmơmàng,vộisựcngồidậy,hỏi:

—Conthấysao?

—Conthấykhóở.

CụBẩysờvàotránTâm,bảo:

—Chắcconchạynắng,nênhơibịkhóở.Vậyconcứđingủtrướcđi.

Tâmvàotrongbuồng,nằmvắttaylêntrán,nhìnquakẽvách,ngắmcụBẩy.CụBẩythởphìmộthơikhóirồivắtchânchữngũmột lúc.Đoạncụnhổmdậy,vớcáiáocánhrồihỏi:-Tâmcònthứckhôngcon?

Tâmvờngủ,khôngđáp.CụBẩylạihỏigặnglượtnữa,rồilắngtainghetrongbuồng.Tâmcốthởchođều.KhiđãyêntrírằngTâmngủthật,cụBẩyđira,vàkhóatráicửalại.LúcấyTâmmớidámmởmắt.NhưngcụBẩyđi,màhìnhnhưđiracổng.Trongnhàlạiyênlặngnhưtờ.

Tâm thở dài, đứng lên, đi bách bộ quanh buồng.Nhìn bốn bên, Tâmthấynhưbịtù,mấtcảtựdo.Tâmbựcquá.BỗngTâmnghĩ:“Haylàlúcnàochờnhàvắngthìtatrốnquáchđi.”

Nhưngtrốnđểđượcvềnhàmàthôi,thìchảhóaraTâmíchkỷlắmru?Tâmđịnhđitìmbọncướp,đảngRổBẫy,đểminhoanchocha.Ấythếmànaychưalàmđượctròchốnggì,đãvề,thìchẳnghóarahènlắmru?Vậythìít ra trướckhivề,Tâmcũngphảibiếtqua loamộtvàinơiổcướpbócđểmáchquanHuyệnmớiđược.Nhưngởđây,thìlàmsaobiếtđược?Vảngầnnàytuổiđầu,Tâmsaocóthểbắtchướcnhữngnhàtrinhthámlão luyệnbênMỹ,bênÂu?

ThếlàTâmlạibuồn,ngồiphịchxuốnggiườngmàthởdài.Rồimệt,Tâmngảlưngxuống,thiuthiungủmất.

BỗngTâmsựcthứcdậy.Cótiếngngườinóichuyệnxàoxạcbênngoài.Thấymộtsựrất lạ,Tâmbènnghémắtranhìn,nhưngkhôngrõ.Từngàyvàođây,lầnnàylàthứnhất,TâmthấymộtngườikháchcủacụBẩy.Nhưngsaokháchlạiđếnchơilúcbanđêm.

Bóng trăngxanh rọiquakhe cửa sổ trông ra vườn.Tâmnhìn, thấy tàgầnrápđầungọnnúi.Tâmđồlàđãtớihaibagiờsáng.Bỗngmấycongàtừ

xagọinhaubằngnhữngtiếnggáydài.

Tâm thật tỉnh ngủ, mới rón rén áp tai vào khe cửa để nghe, nhưngkhôngrõlắm,vìhaingườinóivớinhaurấtkhẽ,chỉtiếngừ,vàtiếngvânglàtothôi.

Màngườikhách,Tâmkhôngtrôngrõmặtlàaicả.Tâmcàngmuốnbiết,vìgiọngnóingherấtquen.

Tâmcốngồichờ,đếnnửagiờsau,ngườikháchlạđằnghắngmộttiếng,rồi châmđómhút thuốc lào.Nhưng vì người ấy quay lưng lại Tâm,nênTâmkhôngthểbiếtđượclàai.

Nhưngrồimaylàmsao,sẵncáiđómđangcháyto,ngườikháchmớisoixuốnggầmgiườngtìmđôiguốc.Tâmgiươngtohaimắtranhìn,khôngcònhồnghigìnữa,Tâmgiậtmìnhđánhthót.

Ngườikháchlạđónàophảiaiđâu,chínhlàngườisẹomámàngàynọTâmgặpởHuyện,màvìngườiấyđãmờiTâmvềnhàchơi,nênTâmmớibịbắt.

BaonhiêucâuhỏiquaycuồngtrongócTâm.TâmtoanđậpcửachạyrađểmáchcụBẩy.Nhưngmà,nhanhtríkhôn,Tâmnghĩrangay.

ThếnàythìthậtnguychoTâmrồi.

Nếungườisẹomákhôngthôngvớilũởthuyền,thìsaoTâmđãbịbắt.NếucụBẩykhôngquenbiếtlũbắtTâm,thìsaocụlạiquenvớingườisẹomá.Thôiđíchhọcùngbọnvớinhaurồi.HaychínhlàđảngRổBẫyđây?

Tâmchờngườisẹomáởngoàisânđivàođểnhìnkỹmộtlượtnữa.Tâmđoánkhônglầmđược.MàchínhlàđảngRổBẫyđây.

ChaTâmbịbắt,vàngồitù.HẳnlàđảngRổBẫythấyTâmravàotrongHuyệnluôn,thìsợtênđảngmìnhđếntaiquanHuyện,quanHuyệnsẽbắtbớ,nênphải triệtTâmđi.Tâmhốihận,vìđãchótkhờ,màkhoevớimọingườiởphốHuyệnrằngchínhđảngRổBẫylàmchochaTâmbịbắtoan.

NhưngđảngRổBẫyđâu?

CóphảinhữngngườinàylàởtrongđảngRổBẫykhông?

Tâmnhăntrán,caumặtđểnghĩ.Rồilắngtaiđểnghe.Nhưngvẫnkhôngíchgì,ngườitanóikhẽquá.

ÔngcụBẩylàngườithếnàocủađảngRổBẫy?

Ăncướp?Đíchlàkhông.VìTâmkhôngmấykhithấyôngđiđêm,vảôngcũngkhôngkhỏemạnhgì,đểđilàmviệcnguyhiểmấyđược.

HayôngcụBẩylàđầuđảng?

ĐảngRổBẫy?

RổBẫynghĩa là thếnào?Cái rổbằng tređanấyà?Cáibẫychuột,bẫychimấyà?Haylàbọncướpnàyđiđâucũngdùngcáibẫycòkeđểbẫychó.Nhưngbọnăntrộmmớihaydùngbẫycòke,chứbọnăncướp,thìngườitađiđông,aisợgìmấyconchó?

VậythìRổBẫynghĩalàthếnào?

Cáirổ,cáibẫy,códùngvàoviệcăncướpđượckhông?

Tâm nghĩ kỹ quá, song không thể biết được. Hay là đảng này dùngnhữngthứcấymớitránhđượcnhữngsựbắtbớcủaquantrênchăng?

Tâmvừanghĩ,vừanhìncụBẩy.

BỗnghaimắtTâm tròng trọc vàonétmặtôngBẩy,nhưnghĩ rađượcđiềugìmớilạvậy,rồivuisướng,Tâmnghĩ:

—Thôiphảirồi.

ThìracáitênRổBẫyrõràngdễđoánquámàTâmkhôngnghĩra.VìtừkhiTâmbiếtôngcụtênlàBẩythìTâmkhôngđểýđếnôngcócáigìkhácngườinữa.ĐíchlàôngBẩylàđầuđảngrồi.TênRổBẫy,chẳngphảilàcáirổ,cáibẫy.

RổBẫychỉlàtênngười,đảngRổBẫylàđảngBẨYRỖ.

Nghĩđượcrathế,Tâmvuimừng,nhưngrồithấysợ,sợđếnnỗilạnhtoátcảngười.AingờđâuchínhTâmđãlọtvàotayôngtrùmđảngRổBẫybấynay,màTâmkhôngbiết.

Nếuvậy,từnayTâmcàngphảigiữgìnkẻolỡrathìnguyđếntínhmệnh.

T

XIIBútvàmực

ừhômTâmbiếtôngBẩyRỗlàchúatrùmđảngRổBẫy,thìcàngcămgiậnvà sợ sệt.Vì vậy làmviệcgì,nói câugì,Tâmcũngdèdặt,mà

nhấtlàkhôngbaogiờTâmdámtỏramặtnhưmọingàylànhớnhà,mongmẹ,vàởvớichanuôirấtbuồntẻ.Tráilại,TâmphảilàmradángyêumếnôngBẩy,vàquyếnluyếnông,đếnnỗikhôngmuốnvềnhànữa.

TâmrắpbụngviếtthưbáoôngHuyệnhạtTâm,đểnhờôngbắthộđảngcướp,nhưngkhôngsaodòđượctênlàngTâmhiệnđangởlàlànggì.

MộthômnhânôngBẩyđivắng,Tâmthọctayvàophíadướingănkéobànđểlấycắphaitờgiấy.MộttờTâmlàmphongbì,cònmộttờnữa,Tâmviếtthư.

Nhưngkhôngmựcvàbútchìviếtbằnggì.Tâmnghĩbabốnhôm,màkhôngra.NếuTâmmượncủaôngBẩy,thìsẽbịnghingay,chonênTâmcứphảikínđáo,màkiếmcách.Tâmđểýđến tất cảnhững thứcó thểgiúpTâmlàmmựcđược.Tâmlấymảnhsànhđểcạonhọnồi,hòavớinướcrồivạchthửlêntường.Tâmlấycảkhóiđènvàthanmàtrộnvớinước.Nhưngnhữngthứmựcấykhôngthểdùngđược,vìviếtra,trôngchỉhơirõthôi.

Cómộtlần,Tâmchơihoadâmbụt,màrồiTâmchếrađượcmộtítmựcrấttốt.Hoaấycóchấtnhựaxanhnhưmầuchàm,áodínhvàonókhôngsaogiặtsạchđược.TâmbènchờhômôngBẩyđivắngrồiháitấtcảnhữnghoaởhàngrào.Tâmvònátra,chovàocáiniêucon,rồiđổđộnửagáonước.ĐoạnTâmđemvàobếp,đunniêuấylên,chođếnlúccạngầnhết.Tâmvắtnhữnghoavàvứtđi.Ởđáyniêucònmột ítnướccốtđenkịt.Tâmmừnglắm,liềnchắtrađổvàocáilọ.

Rồi tâmvótmộtcáiquebằng trecho rõnhọn.TâmthửchọcquevàomựcđểviếtthìthấychữrõkhôngkémgìthứmựcTâmthườngmua.Tâmbèncấttấtcảcácthứvàomộtchỗrấtkín.

NhưngrủichoTâm,Tâmchờmãi,màlầnnàyôngBẩychưađivắnglâu.Đếnmườihômrồi,màôngcứởnhà,Tâmthìcứphảivuivẻmàchuyệntròvàchơiđùachoôngđừngngờvực.

Mộtbuổichiều,Tâmnhìnthấycáigậydàidựngởsân.

Tâmcầmlấyvàmúamay, rồiđậpmạnhvàocâychuối.ÔngBẩynhìnTâm,cườivàbảo:

—Conchớnghịchdạithế,lỡvôý,đốcgậyvàomặtthìkhốn.

Tâmmỉmcười,đáp:

—Conmuốnhọcvõlắm.

ÔngBẩytỏýmừng.Tâmbiếtvậy,nóithêm:

—Bẩmthày, concómuốnđihọc chữ làmgì.Conchỉmuốnđượcbỏnhàtrường,rồitậpmúagậy,múadao.

ÔngBẩycaumặt:

—Họcnhữngcáiấysaocóíchđượcbằnghọcchữ,con?

Tâmcười:

—Bẩmthàymỗingườicómộtcáithíchriêng.Thíchcáigìthìhọccáiấyrấtchóng.Ởtrường,conchỉthíchđánhnhau,conthườngkéobèkéođảngđểbắtnạtnhữnganhbạnbévàyếu.

ÔngBẩygậtgù,Tâmnóiluôn:

—Giácóaidạyconhọcvõngay từbâygiờ, thì tấtngày lớn, congiỏilắm.Màbiếtđâunghềvõkhôngnuôinổimộtđờicon.

—Ừ,thếbâygiờvídụconcóngườibạncómiếngbánhởtronglớpmàconmuốnăn,thìconxinngườitathếnào.

TâmnhìnôngBẩy,đáp:

—Việcgìphảixin.Conchờlúcgiờrachơi,conlẻnvàolớpđểlấy.Nếungườiấyđemrasân,thìconbắtnạtđểlấy.Ngườiấymàkhôngchocon,thìconđánhmàlấy.

ÔngBẩykhen:

—Đượclắm,nhưngthếthìcontồi.

Tâmlắcđầu:

—Convẫnlàmthế,songchẳngcóbạnnàodámghétcon.

Aicũngsợconmộtphép.

—Thếconcósợngườilớnhơncon?

—Không,vìbọnconcónhiềungười.

—Thếlàconăncướpà?

Tâmvênhmặt,đáp:

—Ăncướpkhôngphảilàxấu.Đólàcáchkiếmtiền.

ÔngBẩycườihahả,khen:

—Thếthìcongiỏilắm.

Rồiđếnbuổichiều,Tâmchỉmấycánhrừng,nóivớiôngBẩy:

—Ở đây nhiều rừng rú rậm rạp, thỉnh thoảng con xin phép thày đichơi,đểtậpnhẩy,tậpchạy,vàtậpđánhnhauvớiácthú.

ÔngBẩyxoađầuTâm,bảo:

—Conkhôngnênhấptấp.Nếuconcóchíấy,rồithàysẽdạycon.Concứởđâyvớithày,rồilâudần,thàysẽchoconbiếtthàylàmnghềgì.

Tâmmừnglắm,vìTâmchắcsẽđượcôngBẩyđưaTâmđikhắpmọinơi,vàTâmbiếtcáchôngthườnglàmviệc.LúcTâmbiếtvàthuộchếtcácchỗấylànắmchặtđượcđảngRổBẫytrongtay.

Tâmnói:

—ConchỉmuốntheoĐảngRổBẫy,đảngấygiỏilắm.

ÔngBẩynhìnTâm,hơichộtdạ:

—Contheolàmgì?

—Đểkiếmănkhỏivấtvả.

ÔngBẩykhôngđáp,cóýnghĩngợiphânvân.

Rồitừhômsau,ôngkhôngđảđộnggìđếncâuchuyệnấynữa,màTâmthìnóngruộtmuốnbiếtcôngviệccủaông.

Đượcmộthômôngđivắng,Tâmmừngquá,bènđembútmựcvàgiấyraviết.Song,taihạiquá,lọmựccạnhếtcả,khôngcònmộtgiọtnào.Tâmbựcmình,nhìnlênhàngrào,thìchỉcòntrơnhữngláxanhbiếc.Đếnmộtcáinụcũngkhôngcó,Tâmkhôngbiếtlàmthếnàonữa.

Buồnbãquá,Tâmlấymuốivàogiấyvàtrèolêncâyổiđểháiquảăn.Lúcănxong,Tâmsợchanuôivềbiếtmìnhănnhảmthìmắng,nênTâmtìmdiêmđểđốttờgiấycódínhmuốiđi.

Nhưnglạquá,lúcTâmhơtờgiấylênngọnlửa,thìtựnhiêncóvếtđenđenhiệnrõdầnlên.Tâmkhônghiểuvìsaocả.Haylàtờấycóphép.Haylàvìnócódínhmuối?Tâmbènlấyítmuốikhác,hòavớinước,bôivàogiấy,rồihơlênngọnlửa.Thìquảnnhiên,Tâmlạithấynhữngvếtđenđenhiệnlên.

Mừngrúlên,Tâmbụngbảodạ:

—Thôi,chấtnàymàtadùngđểviết,thìôngthánhăncướpsốnglạicóbắtđượcthư,cũngkhôngsaođọcđược.

Rồinghĩmãi, Tâm tìm rađượcmột cáchdặndò chỗở rất khéo.Tâmmớihòamuốivàviết:

Bẩmquanlớn,TênconlàNguyễnvănTâm,làconngườibịtìnhnghicóchântrong

ĐảngRổBẫy,đãbịtòakếtánnămnăm.Nayconhiệnđangởtrongtayngườitướngđảngcướpấy.Conđãsắp

đượcngườiấyđưađicácnơilàmăncủađảngấy.Vậy xinquan lớnmaumau cho línhđi bắthoặcquan lớn chomật

thámđidò.Nếukhôngthuộcvềhạtquanlớncaitrị,thìxinquanlớnchoôngquanhạtnàybiết.

Conkhôngbiếthạtnàyvềđâu.Nhưngxinquanlớnnhìnkỹnhững

dấunhàgiâythépđóngngoàiphongbìnày.Rồiđếnchỗtrạmởnơiphátthưnày,quanlớnhỏithămnhàôngBẩyRỗ.

Nhưngsợquan lớnbắtvàongàyôngBẩyđivắng, thì xinquan lớnchongườiđidòtrước.QuanlớnbảongườinhàgiảcáchlàmngườibánthuốcphiệnvàdặnngườiấyrằngkhiđếnnơithìcứxưngtênlàSáu.Consẽbiếthiệu,vàđưagiấyvạchđườngsau.

Naykínhtrình.

Viếtxong,Tâmcấttờgiấyđi,rồilấynướcthanviếttạmdămchữ:“HƠLÊNLỬATHÌRÕ”vàđềphongbìgửichoquanHuyện.

Rồimaysao,lạimộthômôngBẩyđivắng,Tâmthấyngoàihàngràocóngườiđiqua,Tâmđưanămxuvàphongthư,nhờngườiấymuatemvàbỏvàothùnghộ.

TừhômấyTâmvuivẻkhoankhoái,lạlùng.

R

XIIIKhotàng

ồiTâmđượcôngBẩyRỗđưađicácnơiđểxemnhữngchỗlàmăn.

Lầnđầu,Tâmđượcđứngraphíangoàicổngthìlấylàmkhoankhoái lắm.Tâmngắmđườngxá,núinonmãikhôngbiếtchán.TâmtheoôngBẩyđi.Đườngthìcongqueo,lêndốc,xuốngdốc.Cólúcphảitrèoquanhững tảng đá lớn. Tâmnhận thấy ôngBẩy tuy đã già, nhưng còn khỏelắm.Ôngkhôngtỏrasựmệtnhọcbaogiờ;tráilại,mỗilầnTâmthấyhoamắt,ùtaimàthở,thìôngvẫnthoănthoắtnhanhnhẹn,vịnhònđánọ,rẽcànhcâykia,rồichuirúcvàonhữngchỗcheoleo,nguyhiểm.

Thỉnhthoảngquanhữnglốiđikhó,ôngphảichìataydắtTâmđi.ThấyTâmhổnhểnthở,ôngcườinói:

—Concòn ít tuổiyếuđuốiquá,chưađủsứcđểhọcnghề thày, trôngthấyconvấtvả,thàythươngquá.

Cốlàmbộvuivẻ,Tâmđáp:

—Thưathày,contưởngmộthailầntrèothếnàyrồichânconnóquenđi,consẽkhôngthấymỏimệtnữa.

ÔngBẩygậtđầu:

—Phải,connênbềngan,hễchóngchánthìlàmgìcũnghỏng.

—Màlàmnghềcủathàycàngnênbềngan,phảibạodạnvàquensựnhọcnhằn.

ÔngBẩycười:

—Thôi,conđừngnóinhiều,vìthàythấyconvừanóivừathở.Đãmệtmàhaynóithìcàngmệtthêm.Haylàthàyđứnglạichoconnghỉmộtchút.

Tâm đứng dừng lại, quaymình nhìn xuống. Cánh đồng như bàn cờ.Làngmạcchỉlàđốngláxanhrìđặttrênchiếcthảmhoalý.Đườngxáthìcòngquèo,nhưconrắndàimàuson,nằmphơinắng.

TâmcốnhậnmàkhôngthấynhàôngBẩyđâu,bènhỏi.ÔngBẩyđáp:

—Đứngphíanàymàconhỏinhàtaà?Nhàtacóởtrongnhữngxómnàyđâu.Nóvềphíagóckia,lấptảngđánày,khôngtrôngthấy.

Tâmsựcnghĩra,hốihậnrằngkhôngcốnhậnđườngđiđểdễnhớ.Tâmhỏi.ÔngBẩycười:

—Thếthìconhớquá.Nếulàmđườngriêngnhưvậy,thìaikhôngtìmthấy.Thàychỉcốtkínđáo.

—Từđâyđếnchỗthàyđịnhđưaconđến,gầnhayxa?

—Sắpđếnnơirồi,trèoquamộtdốcnữathìtới.

TâmnóngruộtmuốnxemngaynơiấybènnóivớiôngBẩyđi.

Lầnđisau,khôngnhọcnhằnlắm.Độchừngnửagiờ,thìTâmtớitrướcmộttảngđá.

ÔngBẩyđứnglại,nói:

—Đếnnơirồi.

Đoạnôngdanghaitayrađểthở,vàbảoTâm:

—Connhìnxuốngchânnúimàxem,cóthấyrợnkhông.

—Bẩmkhông.

—Thếthìtốt.Nhiềungườilêntrêncao,khôngdámnhìnxuống,thếthìnhátquá.

Rồiôngtrỏtảngđá,hỏiTâm:

—Conquanhđây,rồitìmchothàymộtcáigìmàconlấylàmlạ.

Tâmnghe lờiôngBẩy,cốnhậnxéttừngtý,songkhôngcócáigìđángchúýcả.Tâmcàngngạcnhiên,đếngầnôngBẩy,nói:

—Bẩmthày,conthấynhưthường.

ÔngBẩycười:

—Phải,chínhngườilớncũngkhôngtìmthấynữalàcon.Sởdĩthàylàm

ănđượcbìnhyênlâudài,cũnglànhờchỗnày.Nhiềulần,thàybịbắtbớ,songthàykhôngsợgìcả,thàycứlẩnlútởđây,làyênthân.

—Nhưngsaothàycònởlàng?Contưởngthàynênởđâyluôncóhơnkhông?

—Thếconcóbiếtthàylàaikhông?

TâmnhìnôngBẩyRỗ:

—ChủđảngRổBẫy!

ÔngBẩytròngtrọcnhìnTâm,sợhãiquá,táimặtlại.

Lặngngườimộtlát,ônghỏi:

—Saoconbiết?Ngườilớncũngkhôngrõthàylàaikiamà.Tâmđáp:

—Cáiđó,thàykhôngnênhỏicon.Xinthàymừngrằngnếuconbiếttênthàyvànghềthày,thìlàconcóthểnốinghiệpđượcthày.

ÔngBẩyvuivẻcười,đáp:

—Nhưngconnênbiếtrằngthàycóthanhgươmsắclắm.Hễconlộrachoaibiết,thìconđừngnhậnthàylàchanữa,nghekhông?

Tâmrunsợ,nhìnôngBẩy.TựnhiênTâmthấytrênmặtông,cónhữngnétdữtợn,gianáclạthường,màlúckhácTâmkhôngđểý.Tâmnói:

—Thàydạyconnghề, rồichắccongiỏihơnthày,chứkhôngchịuchỉbằngthàymàthôi.

ÔngBẩylạinhìnTâm,thởdài,nghĩngợi.Mộtlátôngđáp:

—Thàythấyconcóchí,thìthàyyêulắm.Khôngdạyconnghềcủathày,thàytiếclắm.Nhưngkiếmănnghềnàynónguyhiểmlắm.Vôýmộttýlàchết.Ngườilàngtavàcácngườilàngcạnh,aiaicũngđềusợthày,chonênhễđộnghơicótintứcgì, làngườitabáotrướcchothàybiếtngay.Vìvậythàykhôngbịbắtbaogiờ.

—Bẩmthày,thàycóbaođàytớ?

—Độnămsáuchục.

—Ngườilàngtacả.

—Không.Làngnàocũngcóngườitheothày.Rồithàychoconbiếtmặtmộtvàingườichântaycủathàymàthôi.

—Bẩmthày,conxemrathàychỉđủtiêu,chứkhônggiàu.

—Mỗibậnlấycủangườita,thìthàychomọingười.Thàylàchủ,đượcphầnnhất.Thườngthàyđểởđây.

Tâmngạcnhiên.ÔngBẩymỉmcười,gật:

—Đâylàchỗthàyđểcủavàtrốntránhtrongkhinguyhiểm.

—Saothàykhôngởluônđây,cóđỡlolắngkhông?

—Nhưngởđâythìlấygìmàăn.Vìxalàngxóm,chợbúa.Vảđâylànơikínđáo,thàymuốnchỉítngườibiếtmàđếnthôi.Bâygiờthàychoconbiếttrướcđâylàcáihang,vậycontìmchothàycáicửavào.

Tâmlạiđixungquanh,nhìnnhận,xemxéttừngtý,màvẫnkhôngthấygìcả.LúctớichỗôngBẩyđứngkhinãy,thìTâmkhôngthấyôngđâunữa.

Tâmgiậtmìnhrunsợ.Bụngbảodạ,TâmchoôngBẩylàconma,haylàôngthần,biếthiệnrangườivàbiếtbiếnđimất.Tâmđứngthầnngườira,nghĩngợihồilâu,rồigọi:

—Thàyđâu?

Chẳngthấytiếngtrảlời.Tâmlạigọi:

—Thàyđâu?

Rồi tựnhiên, Tâmnghĩđếnnỗimình, ở vàonơi xa lạ, cheo veo sườnnon,xungquanhrặtnhữngthứnguyhiểmcả,thìbỗngòalênmuốnkhóc.

Nhưngmayquá,ôngBẩyđãđứngởsaulưngTâmtừbaogiờ.Tâmmừngrỡ,ôngBẩynói:

—Khôngthấythàysaoconkhôngtìm,khônggọi.

Tâmnhanhtrígượngbạodạn,đáp:

—Contìmchắckhôngtàinàothấyđược,màgọithìchắcgìthàynghe

tiếngmàthưa.

—Thếthìconbiếtsuyxét.Thôi,đivề.

Tâmngớngười,hỏi:

—Thàykhôngchoconxemgìà?

ÔngBẩynghiêmsắcmặt,lắcđầu:

—Baogiờconhọclànhnghề,thìthàychoconbiếtởtrongnàythàycónhữnggì.

Tâmbuồnquá,hỏi:

—Thếthìthàyđãbắtconlàmmộtviệcrấtvôích,làtheothàyđếnđâymàkhôngđượchọcthêmmộttýgì.

—Conhọcthêmđượccáitrèonúi.Conbiếtthàycócáikhotàngởđây.

—Đâylàkhotàng,àthày?

ThấyTâmtrònxoemắtlênhỏicâuấy,ôngBẩybậtcười,gật:

—Conmuốnxemà?

—Vâng.

ÔngBẩylàmhiệuchoTâmtheo.

Ô

XIVVàohang

ngBẩyđưaTâmđếnchỗcócànhláxòarũxuống.Ôngnângcànhlá,thìTâmthấymộtkẽđáconcon,ởngangsátmặtđất.

ÔngBẩytrỏ,vàbảo:

—Đâylàcửavào.Conkhôngtìmthấynóvìconkhôngđểýđếnnó.

Thì tựnhiênTâmthấycáicửaấytrôngrõràngquá.Tâmngắmnghíamộtlúc,bỗngngạcnhiênhỏi:

—Nhưngthưathàyvàothếnàođược?

ÔngBẩycaumặtnói:

—Concònphảihỏicảnhữngcáiấyư?Khôngthểlàmthếnàođượcà?

Tâmngượngnghịu,cúiđầuxuốngnhòmvào, thấytronghangtốium,rồinói:

—Bẩmphảichịuạ,

ÔngBẩyhắttaybảoTâmđứngdẹpra,rồinhanhthoănthoắt,ôngnằmsátđấtbòvào.Tâmthấyôngtránhnhữngrăngđárấtkhéo.

ĐếnlượtTâmvào,Tâmrấtlongại,vìkhônghiểulốiđitrongấythếnào.

ÔngBẩythòtayravẫygọi,Tâmphảiliều,luồnquakẽđá,taysờxoạng,trốngngựcthìnhthịch.

Vàođượcbêntrong,Tâmvẫncònthở,màtrongbụngbồihồiquá.BỗngcócáitaynắmvàocổTâm,Tâmgiậtmình,suýtrúlên.NhưngđóchỉlàtayôngBẩy.ÔngBẩysờcổ,đếnvai,rồidắtcánhtaychoTâmđitheo.

Mùimốcxônglên.NhấtlàcáihơilạnhngắtcànglàmchoTâmphảighêtởm.ÔngBẩyhỏi:

—Conthấythếnào?

—Bẩmconchẳngthấygìcả.

—Phải, bởi vì conkhôngquennhìn chỗ tối.Cáiđó chỉ là thói quen.Thàythìtrôngrõlắm.Đâythàygiảngchocon.

ÔngBẩyđưaTâmsờmộtvậtnhẵnthín,vànói:

—Đólàmộtbứctượng.

—Đâylàcáilọsứtầu.

Sờxoạngxungquanhcáilọ,Tâmthấynóto.ÔngBẩybảo:

—Nócaohơnđầuconkiađấy.

Sựcnghĩramộtđiều,Tâmhỏi:

—Thếtrướcthàybảonhữngđồđạcbàytrongnhàthàymangđiđâu.Muốnchừngthàycấtởđâycả.

—Phải.

—Nhưngcáilọtolớnthếnày,thìthàyđemsaolọtcửa.

—Đượcchứ.Thiếugìcách,thiếugìlốivào.Nhữngthứkềnhcànglắm,thìthàymớiphảiđểđằngkia.

—Bẩmđằngkialàđằngnàoạ.

—Rồiconsẽbiết.Thàynhiềuhanglắm.Nhưvậythìtrốntránhmớidễ,màngườitamớikhótìm.

Vờngớngẩn,Tâmdò:

—Thàycómấycáihangcảthảy?

—Nămcái.Duycócáinàygầnnhànhất.

—Thàycóởđâybaogiờkhông?

—Có,nhưngítkhi.Vìaicóbiếtthàylàmnghềnàyđâu.

—Giábâygiờconphảiđimộtmìnhtừnhàđếnđây,tấtlàconlạc.

—Phải,vảconnhớlàmgì.

RồiôngBẩychoTâmsờnhiềuthứrấtlạ.Tâmhỏi:

—Thưathày,độbaonhiêulâuthàylạiđếnđâymộtlần?

—Độmườihôm.Đếnđâylàthàydòxemcóaivàođâyhaykhôngmàthôi.Nếuđồđạcynguyên,thìthàyrấtyêntrí.

—Contưởngthàyđánhdấubằngnhữngviênđáconconởcửavàocóhơnkhông.Thếngộcóainấpởtrongnàyrìnhbắtthàythìsao?

—Connói cũngcó lẽ.Nhưngbắt saonổi thày.Cácquandò thày, thìthàycũngphảidòcácquanchứ.

Quamộtchỗquanhthì lốiđihơirõ:Ngẩngđầulên,Tâmthấycómộttiaánhnắngởngoàichiếuvàoquachỗtáchđóvàhiệnrarấtlắmmàu.Ởngaychỗ tách thì ánhvàng, rồi càngchiếuvàocàngxanh, sau thì lờmờnhư bóng trăng hôm trời có nhiềumây ám. Tâm đứng lại, ngắm nghía,thíchlắm.

—Choconngồinghỉđâymộtlát,rồitavề.

—Bẩmtronghangnàychỉcóthếthôi?

ÔngBẩygậtđầu.

Độnửagiờsau,Tâmvề.Lúcchuiđượcra,Tâmthấykhoankhoái.Tâmvươnvai,đứngthẳngngười,nhìnlạibốnbên.

Rồikhirẽcánhđồngmàđi,Tâmthỉnhthoảngquaycổlại,đểnhậnquảnúiấy.

Đếnnhà, Tâmmường tượng theo trí nhớ, vẽ thànhmột bản đồ bằngnướcmuối,rồicấtgiấuđi.

Từhômsau,ôngBẩydạyTâmhọcvõ.

TâmmongmãikhôngthấycóaixưngtênlàSáuvàobánthuốcphiệnchoôngBẩy.Hay là thưTâmviết,người tavứtđivàchẩmmấtnămxu?HaylàquanHuyệnTâmquenđãđổiđichỗkhác?

NhàôngBẩyhômnàocũngvắngnhưhômnào,màTâmcũngmớichỉđượcrangoàicómỗimộtlần.Cònthìcổngvẫngàithenimỉm,Tâmkhông

đượcthấymộtngườinàoravào.

ÔngBẩykểchoTâmlắmtruyệnrấthay.NhiềulúcôngbắtTâmxemxétvàsuynghĩ.Lắmcâuhỏi,ôngBẩylàmTâmphảinghĩngợihàngngàymàkhôngra.Đếnlúcônggiảng,thìTâmchẳngthấycáigìlàkhócả.

Chonênôngbảo:

—Trẻconphải tinhnhanh, tháovát, thìngàysaumới làmăndễdãiđược.

Song, trái lại, Tâm hỏi ông Bẩy nhiều câu cũng rất tòmò, hóc hách,khiếnchoôngBẩylắmlúcphảirốitrí.

ChonênôngBẩyrấtyêuTâm,màTâmcũngrấtmếnôngBẩy,mếnđếnnỗiTâmquêncảôngtướngcướpđãlàmchochaTâmbịbắtoan.

Mộthôm,cóngườigõcổng.Tâmmừngthầmchắclàngườimậtthámcủa quanHuyện.ÔngBẩy ramở cổng. Tâm thấy người ấy ănmặc quầnnâu,vaiđeotaynải.

KhôngbiếtngườiấynóigìvớiôngBẩythìôngBẩychovào.

Ngườilạmặtđếntrongnhà,giởtaynảirabầyởmặtđấtbiếtbaonhiêucuộnláđãkhôhìnhnhưđểlàmthuốcchữabệnh.

Song,mộtlát,ôngBẩybảoTâm:

—Conravườnchơi.

Ngườilạmặtlắcđầunói:

—Bẩmkhônghềgì.Conđibánđãnhiềunơimấynămnay,chonênconchẳng e ngại gì. Cụ cứ hỏi quanh vùng đây xem ai còn lạ tên Sáu nữakhông.

BỗngtrốngngựcTâmnổilên.TâmbốirốinhìnSáu,lạinhìnôngBẩy,sợhãinhưsắpgặpnguybiếnvậy.

KhiSáubánxongthuốcphiệnvàra,Tâmmớiđượcyênlòng.

Tâm không biết làm thế nào để báo thêmmột vài tin tức cho quanHuyệnbiếtđượcmàcũngchẳnghayquanHuyệnđịnhbắtôngBẩybằng

kếthếnào.

Từhômsau,ôngBẩyđivắng.ÔngdặnTâmởnhàvớimộtđứađàytớmới,vìôngphảiđichưabiếtđếnhômnàomớivềđược.Tâmvờngậmngùixinđitheo,nhưngôngbảo:

—Thàyphải xanhà ít ranửa thángmà công việc của thày không aiđượcbiết.

Ô

XVViệcchẳngthành

ngBẩyđivắnglâulắmmớivề.NhưngTâmđểýnhưôngcódángngờvựcTâmvậy.KhôngnhữngôngkhôngchoTâmđixemcácnơilàm

ănkháccủaôngmàthỉnhthoảngônghỏiTâmnhữngcâukhiếnTâmphảichộtdạ.

Mộthôm,Tâmđangchơiởngoàisânthìônggọivào.ÔngbảoTâmngồitrướcbànđènvàhỏi:

—Bâygiờthầysaiconđimộtmìnhđếnquảnúiconđãxemhômnọ,concóthểđiđượckhông?

Tâmđápphắt:

—Bẩmkhông.

—Khôngcólẽ.Thàythấyconcóýnhậnxétkỹcàngđườnglốilắmkiamà?

Tâmcười:

—Bẩmthếlàthàylầm.Conthoạtmớiđếnthìlấylàmlạ,nênnhìncẩnthậnđấythôi.

ÔngBẩythởdài,bảo:

—Thầynóivớiconchuyệnnàynhé.

Tâmmừnglắm,tươicườiđáp:

—Đãlâu,thàychẳngdạyconđượcgì.

—Chuyệnnàynóira,thìbuồnlắmconạ.Thàyhỏithựcconnhé.ConcóbiếtnhàSáubánthuốcphiệnkhông?

Tâmvờngơngác:

—NhàSáu,bẩmnhàSáunào?

—Cáinhàanhhômấyđếnđâyrồisauthàyđivắngấymà?Conquênrồià?

—Vâng.

ÔngBẩycười:

—Thếthàyhiểucảrồi.Conthôngminhlạihaynhớdaimàconquênđượcngườivàonhànàythìthậtlàvôlý.

Tâmluốngcuống.ÔngBảynói:

—Nhànàyrấtítngườiravào,thìđánglẽaivàođây,conquênsaođược.

—Conkhôngquênđược.Làvìthàynóikhẽquáconkhôngngherõ.

ÔngBẩylạicười:

—ThằngSáuchẳngphảingườihiềnlành.Thàybiếtnódòthầy.Trướcthàycóngờđâu.Sauđàytớthàybáochothàybiếttinấy.Chonênvộivàngthàyphảiđibắtchođượcnó.Nóđãchuộclỗinóbằngnhátdaogiữangựcrồi.

Tâmrợnngười,táimặt.ÔngBẩynói:

—Nghĩalàkhôngailàmgìmàgiấuđượcthày,màkẻcótộiđốivớithày,đềubịtrừngphạtmộtcáchđíchđáng.

TâmnhìnôngBẩy,runlêncầmcập.ÔngBẩynói:

—ThằngSáunayđãchếtrồi.Thậtlàmaychothày.

Tâmhỏi:

—Nhưng bẩm thày có đích anh Sáu này dò la thày không? Hay lạingườimuốnxinnhậpđảng?

ÔngBẩycautránnghĩ,bỗnglạinhưthường,lắcđầu:

—Quyếtkhông.Thàyđãxemxétcôngviệccủahắnrấtcẩnthận.Khôngkhinàothàylạiphạtoanngườitabaogiờ.

—Saothàykhôngbắtsống?

—Bắtsốngđểchonótrốnmấtấyà?

—Contưởngbắtsốngđểhỏinóxemnóđịnhdòlàmgì.

—NódòchoôngHuyệnnàomàcongửigiấybáođộnọấymà.

Tâmgiậtmìnhđánhthót,màôngBẩy thìgiươnghaimắt trắngdãranhìn.Nhưngmạnhbạo,Tâmhỏi:

—ÔngHuyệnnàomàconbáo?

—Concònbé,thàythươnghại,khôngnỡlàmđauđớnmàtộinghiệp.Nhưng thế đủ rõ là conđã làm gì, thày biết hết cả. Vậy từnay thì chừanhữngcáidạidộtấyđi.

TâmcămhờnnhìnôngBẩyvàrắnrỏinói:

—Thếthìthàycũngchảgiỏi.Contưởngconởngaycạnhthày,thìconđịnhlàmgì,thàyphảibiếtcảtrước,chứconđãlàmrồithàymớibiết,thìcókhithàymắcnạn.

QuăngquắchaimắtnhìnTâm,ôngBẩythởdàinói:

—Thàykhôngnỡlàmthiệtđờicon.Đánglẽra,thìthàygiếtquáchconđichothàyđỡlo.Song,thàytiếcconquá.Vậythàyđãđịnhgiamconmộtchỗ kín cho đến ngày lớn, nếu thật conmột bụng với thày, thì thày sẽtruyềnnghềcho.Nếukhôngthìthàysẽnghĩcáchxử.

Tâmluốngcuống,rồiòakhóc.ÔngBẩynói:

—Ailàmgìconmàconkhóc?

Tựnhiên,Tâmthốtrakêu:

—Thàyuơi?

ÔngBẩynhìnTâmgậtgù:

—Tinhkhôncanđảmthếmàcũngmaunướcmắtthếà?Này,thàybảo:Từnayconởmộtmình,chứkhôngởvớithàynữa.Thỉnhthoảngthàymớirathămconmàthôi.Ởtrongấy,sẽcóđủđồdùngvàmuốngiảitríbằngcáchgìcũngsẵncả...Conđừngoánthày,conkhônglàmgìnêntội,nhưngmàbâygiờthàythảconra,thìthàthàycầmngaycondaotựđâmvàocổ.Thậtlàbấtđắcdĩthàymớigiữconnhưthếnày.Connênvuivẻmàchịulấy

sốphận.Rồithàykhôngđểchogiađìnhcontúngquẫnđâu.

TâmnhìnôngBẩy.ThấyôngvuốtrâuđắcchíthìTâmlạicàngtứcbực.NhưngTâmbiếtlàmsaođểrađượckhỏinhàgiamnày?

ÔngBẩynói:

—Từmaitrởđi,conkhôngởnhànàynữa.

—Thàychoconđiđâu?

—Điđâu,conhỏilàmgìvội?

—Conmuốnbiếttrước.

—Conphảiđithuyềnbốnhômrađếncửabể.Rồiđếncùlaocáchbờchínmườicâysố.

Nghenói,Tâmnaonaocảlòng.ThếnàythìcólẽTâmbịchếtgiàởđó,cònmongmỏigìvềđược.

Màởgiữabể,TâmlàmcáchgìthôngđượctinvớiquanHuyện.

ÔngBẩynói:

—Đánglẽthàykhôngchoconbiếttrước.Songthàynghĩchoconbiếttrướccũngchẳnghềgì.Choconbiết trước,đểconbiếtvì saoconkhôngđượcởnhànàynữa.Đãbiếtvìsao,thìconmớibiếtsợthày.Nghechưa?

Tâmcúiđầukhôngđáp.Hai tiếng “nghechưa” làmchoTâmđauđớnđếntậnđáylòng...

M

XVICơntainạn

ộtbuổisáng,Tâmvừangủdậy,chợtcóhaingườibịtmặt,lạigầnTâm.Mộtngườigiơlưỡidaosángquắc,nói:

—Hễnói,tađâmchết.

Tâmsợhếthồn,khôngdámnhúcnhích.

TứcthìmộtngườilạiômlấyTâm,lấykhănbuộcngangmắt.ThếlàTâmkhôngtrôngthấygìnữa.TâmhiểubiếtrằnglầnnàyôngBẩysaiđemTâmđimộtnơikhác,màkhôngmuốnchoTâmbiếtđường.Tâm im lặng, thìthấymộtngườilấycáigậy,gõvàođầuTâm,nghiếnrăngnói:

—Bémàbéhạttiêu,liệuhồn!

ĐaunhưngTâmkhôngdámkêu.Mộtlát,Tâmradánghiềnlành,hỏi:

—Cácôngđịnhđưacháuđiđâu?

Khốnnạn,Tâmchẳngđượcmộtcâutrảlời;tráilại,mộtcáitaycónămngónnhưnămquảchuốingựđãtátmạnhvàomáTâm,khiếnTâmđiếngngườiđi.Mộtngườiđắcchí,cườikhanhkhách,nói:

—Rồicháuđiđâu,cháukhắcbiết.Cháuđịnhđưacácôngđichỗnào,thìcácôngcũngđưacháuđichỗấy.

Tâmvơvẩnnghĩmãicâuấymàkhônghiểu.NàoTâmcóđịnhđưađảngRổBẫyđiđâuđâu.Mộtngườinói:

—Kẻorồilạihiệnlàmmavềkêuoánnhé.

Tâmgiậtnẩymình.Rồihọnóichuyệncùngnhau:

—Tôiđãbảocứbẻcổnóđicóhơnlàdìmxuốngsôngkhông?

Tâmhếthồn.ĐíchlàhọgiếtTâmrồi.TâmsựcnhớlạingàytrướcôngBẩy có giaohẹn với Tâm. Thì ranay ôngđịnh choTâmchết, chứ khôngphảiôngchỉchoTâmđichỗkhácmàthôi.

BỗngTâmrớtnướcmắt, thút thítkhóc, thì thình lìnhmộtcáibạt taithậtmạnh làmTâmngãdúi dụi.Nhưngmayquá, Tâmđãnghe rõ ràngtiếngôngBẩyquát:

—Khôngđượcthế.

RồiôngBẩylại,nắmlấytayTâm,dắtđếnghếngựa,bảoTâmngồiđó,rồihỏi:

—Concóoángìthàykhông?

Tâmkhôngđáp,vìcholàđápcũngvôích.

—Bấtđắcdĩthàymớixửcontànnhẫn,conđừngoánthàynhé.

Tâm cũng chẳng đáp, bởi vì Tâm cho rằng đến nông nỗi này thì cònmonggìsốngnữa.Tâmcómỗimộtmình,lạilàtrẻcon.ĐảngRổBẫylàmgìchẳngnổi.Thôiđànhvậy,biếtlàmthếnào?

Mộtlát,Tâmngửithấymùiđồănthơmngàongạt.Rồidễđếnnămbảyngườikéonhautới.Họmờinhauănuốngnosay.

Tâmcốmởmắtnhìnqua lần vải, nhưng không thấy gì. Tâm chỉ biếtrằnghọcườinóivuivẻ,màthỉnhthoảng,cóaiđảđộngđếnTâm, thìhọđềucholàTâmđángtộichếtlắm,màcònmongrằngTâmbịđauđớnêchềrồimớiđượcchết,đểlàmgươngchokẻkhác.

Mỗikhinghĩnhưthế,thìTâmlạirùngmình.

Khimọingườiăncơmxong,ôngBẩynói:

—Thôi,sắplàmviệcđikẻomuộn.

TứcthìmộtngườinắmlấyhaitayvàhaichânTâm,rồimộtngườitrói.Họtróibằnggiâythừngrấtto,vàxiếtchặtđếnnỗiTâmđauđiếngngườilại.Đoạn,TâmthấyngườitabỏTâmvàotrongcáibịrồikhâulại.

Tâmcoronằmcoquắp,khóchịuquá.Thôithếlàxong.Cứbềngoài,cònaiđoánrằngtrongcáibịnàycóngườisắpbịchếtoannữa.

Độnửagiờsau,ôngBẩynói:

—Anhemainấyxongcảchưa?

Mọingườiđáp:

—Bẩmđã.

—Thếtalênđườngthôi.

Mộttiếngvângđềunhau;Tâmthấyngườitanhắccáibịvàoquangrồigánh.Đòngánhmềm,Tâmnẩylênnẩyxuống,cọvàodâyquang,rấtkhóchịu.

Bỗngtựnhiên,cáibị rơixuốngđất,Tâmbịđauđiếngngười, rồi tiếnggótchânchạytánloạn.

Tâmkhônghiểuviệcgìcả,sợ,trốngngựcthìnhthình,lolắm.

Thìcógìđâu,ThậtlàmộtviệcmaymắnlạthườngchoTâm,lúcsắpđếncõichết,lạicóngườiđếncứu.

NguyêntừngàyTâmgửithưvềbáoquanHuyện,thìquanHuyệncóchoSáuvàodòlavàchụpảnhđượcmặtôngBẩy.

Rồi ngấm ngầm, quanHuyện sai đi rình, xem đảng Rổ Bẫy làm việcnhữngthếnào.

Hômnay,nhânbọnấy tụhọpởđây,màmaynhất làcócảôngBẩyởnhà,nênbọnquanHuyệnnhấtđịnhbắtsốnghết.

QuanHuyệncùnglínhtrángtấtcảngóthaimươingười,đãcanhphòngcẩnthậnxungquanhnhàôngBẩyRỗ.

Tuynhiềungười,vàcósúngống,nhưngbọnnàycũngsợcướp,vìkhôngbiếtchúngnhiềungườihayít.Vìvậykhôngaidámbànnhauậpvào;thìmayquá,đảngRổBẫykéonhaura.

NgườitrongđảngRổBẫyvừamởcổng,thìthìnhlìnhthấyquanquânsúngốngđứnglốnhốcảtrướcmắt.Đangkhikhôngngờ,vàgặpđiềusợbấtthìnhlìnhnhưthế,aimàcòngiữđượccanđảmnữa.BởivậyđảngRổBẫychỉcònkếchạythoátthân.Quanquânùavàođuổi.ÔngBẩychốngcự,mộtmìnhđịchvớinămngườilựclưỡng,màvẫnhăngháinhưthường.

Tâmnằmtrongbị,chẳnghiểulàviệcgì,songcũngngờlàđánhnhaulôi

thôi.Mộtlát,mộttiếngsúngnổlàmchoTâmhếthồn.

QuanHuyệnhômấymặcquầnáoquanbinh,trôngrấtgọngàngnhanhnhẹn.Ngàirahiệuchoquânlính.Chẳngmấychốc,trongđảngRổBẫycóhaingườibịthương,nằmgụcxuốngđất,vàbịtrói.Cũngcómộtvàingườixéhàngràochạythoát.

Tronglànglúcbấygiờmớinổitrốngliênthanhbatiếngmột.ChỉcóôngBẩyRỗlàkhôngaicóthểtớigầnđược.

Ôngtránhđạn,tránhlưỡilê,nhanhthoănthoắt

Nhưngbênquânlính,dầndầndùngcảsứcvàomộtôngBẩy.Saucùng,ôngBẩythấyđuối,bỏchạy.

Ông chạy vào buồng tối, thụt vào hang đào sẵn rồi chực đậy nắp lại.Nhưngchẳngmayôngchưakịpđậykỹnắp,thìbịlínhtìmnhậnđượccửahangvàgiữchặtlấynắp.

ThànhramộtmìnhôngBẩylúngtúngởmiệngcáihangrấthẹp,khôngcóđủchỗđểgiởhếtsứcrachốngchọivớiquanquân.

Độngótnửagiờsau,ôngmệtlả,giơtayxinchịutrói.

ÔngBẩyRỗbịxíchtay,chânrấtchặtchẽ.

QuanHuyệnsaiđitìmTâm,nhưngsụccảtrênnhàdướibếp,màkhôngthấyTâmđâu.

RồiquanHuyệnmớisaicởibịra,thìTâmmớihiểuchuyện.

Tâm nhìn quan Huyện, nhìn ông Bẩy, thì sực nghĩ đến cha. QuanHuyệnhỏiôngBẩy:

—CóphảianhlàBẩyRỗ,chúađảngRổBẫykhông?

ÔngBẩykhôngchútsợhãi,đáp:

—Vâng,bâygiờtôiđãsavàolướiphápluậtthìphápluậtcứlàmtội,tôikhôngânhậngì.

QuanHuyệnlạihỏi:

—ChađứabéconnàycódínhdángđếnđảngRổBẫykhông?

—Không.Tôibịbắt,thìsaochathằngTâmlạikhôngđượctha.

—ThếanhcóquenthuộcvớithàychánhtổngtổngthằngTâmkhông?

—Không.Đólàmộtchuyệnthùhằnriêng.

QuanHuyệnhỏiTâm:

—Connghĩthếnào?

Tâmngoanngoãn,chắptayđáp:

—Conchỉmongsaochothàyconđượctha,cònconkhôngthùhằnaihết.Sắpđếnkỳkhaitrườngrồi,mànhờquanlớncứucho,conlạiđượcđihọc,thìconđãlấylàmmaylắmrồi.

QuanHuyệnnhìnTâm,xoađầu,khen:

—Conthậttốtbụng,đángkhenlắm.

Nóiđoạn,ngàitruyềncholínhgiảiđảngRổBẫyđi...

•1935

•ChúThích•

[1]Rédaction:bàiluận[2]Manger:Ăn[3]néligervềfrançais:chểnhmảngvềPhápvăn[4]petitfrèreedeTùng:emtraicủaTùng[5]deuxièmequestion:câuhỏithứhai[6]déclarervaincus:Tuyênbốthuacuộc.Pardonner:thathứ.[7]tranquille:yêntâm[8]bonnesanté:sứckhỏe[9]mamere:mẹ[10]malade:đau[11]refroidissement:bịlạnh[12]Rétablie:Khỏe[13]Abientôt:tạmbiệt