Upload
vuonghanh
View
231
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
MOTORLARDA KORUMA1
Asenkron Motorlarda Sigorta Seçimi ve Motor Koruma Röleleri
• Sigortalar, devrede koruma amacıyla kullanılan gereçlerdir.
• Uygulamada buşonlu, otomatik, bıçaklı ve mini (cam gövdeli) sigortalar yaygın olarak
kullanılmaktadır.
2
ASENKRON MOTORLARDA KORUMA
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
• Üç fazlı bir motoru trifaze otomatik sigortalarla koruduğumuzda fazlardan birisinin sigortası
attığında diğer iki fazın akımı da kesilir. Çünkü trifaze otomatik sigortaların mandalları birbirine
bağlıdır (akupledir). Bu özellik nedeniyle üç fazlı motorların devresinde trifaze otomatik sigorta
tercih edilir.
• Motorların devresinde kullanılan sigortanın değeri belirlenirken ilk önce motorun gücü ve
şebekeden çektiği akım göz önüne alınır.
• Örneğin 6A çeken bir motora 50A’lik sigorta bağlanması uygun değildir.
• Sigorta seçimi yapılırken motorun çektiği akımın iki basamak üstü değerde sigorta seçilebilir.
6A çeken bir motorun devresine 16A’lik sigorta,
11A çeken bir motorun devresine 20A’lik sigorta bağlamak uygun olur.
NOT: Aslında, sigortalar motorları değil hatları korumak için kullanılmalıdır. Motorun
korunmasında ise termik aşırı akım rölesi, termistör rölesi, faz koruma rölesi gibi elemanlar
kullanılır.
3
ASENKRON MOTORLARDA KORUMA
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
• Üç fazlı bir motorun ve besleme hatlarında fazlardan birisinin sigortası attığında yada fazlardan
biri kesildiğinde motor iki fazla çalışmaya devam eder.
• Diğer fazlardan çekilen akım sargıların aşırı ısınmasına neden olarak motorun zarar görmesine
neden olabileceğinden sadece sigorta kullanılarak üç fazlı bir motoru korumak mümkün değildir.
• Bu nedenle koruyucu olarak buşonlu sigortanın bulunduğu motor devresine mutlaka motor
koruma röleleri bağlanır.
• Üç fazlı asenkron motorların bir arıza durumunda devreden çıkarılmasında kullanılan koruyucu
elemanlar şunlardır:
• Faz koruma rölesi
• Faz sırası rölesi
• Termik aşırı akım rölesi,
• Termistör rölesi
• Manyetik aşırı akım rölesi,
• Düşük ve yüksek gerilim koruma rölesi
4
ASENKRON MOTORLARDA KORUMA
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
5
Motor Anma
Gücü
Cosφ
Ve
rim
%
220V 380V 500V
Motor
Anma
Akımı(A)
Sigortalar Motor
Anma
Akımı(A)
Sigortalar Motor
Anma
Akımı(A)
Sigortalar
kW HP Direk Y/Δ Direk Y/Δ Direk Y/Δ
0,25
0,37
0,55
0,75
0,34
0,5
0,75
1
0,70
0.72
0.75
0,80
62
64
69
74
1,4
2,1
2,7
3,4
4
4
4
6
2
2
4
4
0,8
1,2
1,6
2
2
4
4
4
2
2
2
4
0,6
0,9
1,2
1,5
2
2
4
4
2
2
4
4
1,1
1,5
2,2
3
1.5
2
3
4
0,83
0,83
0,83
0,84
77
78
81
81
4,4
6
8,7
11,5
6
16
20
20
6
10
16
16
2,6
3,5
5
6,6
4
6
10
16
4
4
6
10
2
2,6
3,7
5
4
4
10
10
4
4
4
10
4
5,5
7,5
11
5,4
7,5
10
15
0,84
0,85
0,86
0,86
82
83
85
87
14,7
19,8
26,5
39
25
35
50
63
20
25
35
50
8,5
11,5
15,5
22,5
20
25
35
35
16
20
25
35
6,4
8,5
11,5
17
16
20
25
35
10
16
20
25
15
18,5
22
30
20
25
30
40
0,86
0,86
0,87
0,87
87
88
89
90
52
62
74
98
80
100
100
125
63
80
80
100
30
36
43
57
50
63
63
80
35
50
50
63
225
27
32
43
35
50
63
63
35
35
50
50
37
45
55
75
50
60
75
100
0,87
0,88
0,88
0,88
90
91
91
91
124
147
180
246
200
250
250
315
160
200
250
250
72
85
104
142
100
125
160
200
80
100
125
160
54
64
78
106
80
100
125
160
63
80
100
125
90
110
132
125
150
180
0,88
0,88
0,88
92
92
92
287
350
410
400
500
630
315
400
500
169
204
243
250
315
315
200
250
250
127
154
182
200
250
250
160
200
250
ASENKRON MOTORLARDA KORUMA
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
6
Faz Koruma Röleleri (Phase Failure Relay)
• Faz koruma röleleri, üç fazlı motorların iki faza kalması halinde koruma rölesi olarak kullanılır.
• Aynı zamanda arızayı duyurur.
• Motorun iki faza kalması halinde, gereksiz yere ısınıp yıpranmaması için, yaklaşık 1,5s gibi çok
kısa sürede görev yapar.
ASENKRON MOTORLARDA KORUMA
Kullanım Yerleri
15kW’dan küçük güçlü motorlarda, bir fazın kesilmesi, kısa sürede
aşırı akım yaratmaz. Bu durumda, motorun çektiği akım ve statordaki
ısı artacağından, termik röle veya termistör röle, hatta sigorta görev
yaparak devreyi açar. Ancak açma süresi biraz gecikmelidir.
15kW ve daha büyük motorlarda, bir fazın kesilmesi halinde stator
sargılarının sıcaklığı, çok kısa sürede izin verilen nominal sıcaklığı
geçer. Bu tip motorlar, mutlaka iki faza kalma korumasına sahip
bulunmalıdır.
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
7
Faz Sırası Rölesi (Phase Squences Device)
• Üç fazlı asenkron motorlarda, fazlardan ikisi yer değiştirdiğinde dönüş yönü değişmektedir.
• Faz sırasının değişmesinin istenmediği yerlerde faz sırası rölesi kullanılır.
• Röle girişine şebeke fazları, R-S-T sırası ile bağlanır. Normal çalışma durumunda röle çalışmaz,
ancak üzerindeki sinyal lambası yanar.
• Eğer fazlardan herhangi ikisi yer değiştirecek olursa, bu kez röle çalışır ve kumanda devresinde
bulunan, normalde kapalı kontağını açarak motor enerjisini keser. Bu anda röle üzerindeki sinyal
lambası söner.
ASENKRON MOTORLARDA KORUMA
Kullanıldığı Yerler
Faz sırası rölesi, faz sırasının önemli olduğu ve
değişmesi istenmeyen yerlerde kullanılır.
Örneğin; asansörler, pompa ve kompresör
motorları, bant sistemleri, kesme makineleri vb.
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
8
Termik Aşırı Akım Rölesi
• Rölenin bimetalli ve ergiyici alaşımlı olmak üzere iki çeşidi vardır.
• Bimetalli aşırı akım röleleri de direkt ve endirekt olmak üzere iki şekilde yapılırlar. Direkt ısıtmalı
aşırı akım rölesinde bimetalin üzerinde bulunan ısıtıcı, motor akımını taşır. Motor için tehlike
yaratacak değerde bir akım sürekli olarak ısıtıcıdan geçtiğinde, meydana gelen ısı bimetali sağa
doğru büker. Bimetal kapalı olan kontağı açarak, kontaktörün bobin akımını keser. Güç
devresindeki kontaklar açılır ve motor şebekeden ayrılır.
ASENKRON MOTORLARDA KORUMA
• Akım kısa bir süre için normal değerinin üzerine çıkarsa,
ısıtıcı bimetali ısıtacak imkanı bulamaz. Bu nedenle aşırı
akım rölesinin kontağı açılmaz. Motor için tehlikeli
olmayan bu gibi durumlarda ısı transferindeki gecikme,
rölenin çalışmasını önler.
• Termik aşırı akım röleleri elle veya otomatik olarak
kurulacak şekilde imal edilirler. Bazı termik aşırı akım
rölelerinin üzerinde bulunan bir vida ile rölenin elle veya
otomatik kurulması sağlanır.
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
9
Termistör Röleler
• Sanayide geniş bir kullanım alanına sahip elektrik motorları çeşitli nedenlerle aşırı ısınır.
• Termistör Rölesi aşırı ısınmanın elektrik motorlarına zarar vermesini engellemek amacıyla
tasarlanmıştır.
• Termistör rölelerin içyapısı elektroniktir. Ön yüzünde çalışıp çalışmadığını gösteren ledler bağlantı
noktaları ve firma ismi bulunur.
ASENKRON MOTORLARDA KORUMA
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
• Motor sargı sıcaklığı, kullanılan PTC‘nin sıcaklık sınırını aştığında
röle bırakır, LED söner. Motorun aşırı ısınması engellenmiş olur.
• Motor sargı sıcaklığı kullanılan PTC ‘nin sıcaklık sınırının altına
düştüğünde röle tekrar çeker, LED yanar. Motor tekrar çalışır.
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ10
11
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
12
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
13
Asenkron Motor Terminolojisi
Dünya çapında bir motorun çeşitli çalışma ve konstrüksiyon parametrelerini belirtmek çeşitli
standartlar bulunmaktadır. National Electrical Manufacturers Association (NEMA)-Ulusal Elektrik
Üreticileri Derneği ve International Electrotechnical Commission (IEC)-Uluslararası Elektroteknik
Komisyonu en yaygın olarak kullanılan iki parametrelerdir.
NEMA: NEMA elektrik ürünleri, motorlar da dahil olmak üzere geniş bir yelpazede için
standartlar belirliyor. NEMA öncelikle Kuzey Amerika'da kullanılan motorlar ile ilişkilidir. Geliştirilen
standartları genel endüstri uygulamaları temsil ve elektrik ekipman üreticileri tarafından desteklenir.
Bazı büyük AC motorlar NEMA standartları girmeyebilir. Onlar, belirli bir uygulamanın gereksinimlerini
karşılamak için tasarlanmıştır. Onlar NEMA motor üstü olarak adlandırılır.
IEC: IEC, motorlar için mekanik ve elektrik standartları, diğer şeyler arasında dünya çapında
destekleyen ve yayınlayan Avrupa tabanlı bir kuruluştur. Basitçe IEC’nin NEMA’nın uluslararası
muadili olduğunu söylenebilir. IEC standartları birçok ülkede kullanılan motorlar ile ilişkilidir. Bu
standartlar IEC 34-1-16 içinde bulunabilir. Bu standartları karşılayan veya aşan motorlar IEC
motorları olarak bahsedilir. NEMA standartlarında AC endüksiyon motorları esas olarak dört tasarım
türü vardır.
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
14
Kod Harfi (Code Letter)
Kilitli rotor durumunda çekilecek akım hakkında bilgi veren bir harftir. Kataloglarda verilir.
Dizayn: Asenkron motorun devir sayısı-moment eğrisinin (dış karakteristik) şeklini gösteren
tasarım tipini gösterir harftir. Bu harf A, B, C ve D harflerinden biridir.
Dizayn A; devir sayısı az değişen (s<%5) ve en büyük devrilme momentine sahip motora
ilişkin tasarımı simgeler. Normal yol alma momentine sahip (yük momentinin %150-170’i), diğer
tasarımlardan en az %50 fazla yol alma akımı çeker, kullanımı azdır. Özellikle enjeksiyon kalıp
uygulamaları için uygundur.
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
15
Dizayn B; Dizayn A’ya benzer makul yol verme momenti, orta değerde yol verme akımı ve birçok
endüstriyel uygulamada iyi performans sergileyen standart bir endüstriyel motoru simgeler.
Kayması s<%5 şeklindedir. Kilitli rotor momenti endüstride karşılaşılan birçok yükü döndürmek
için yeterlidir. Bu tasarım satılan asenkron motorlar içinde en yaygın olanıdır. Pompalar, fanlar ve
tezgahlarda tipik olarak kullanılırlar.
Dizayn C; düşük yol alama akımı ve büyük yol verme momentine sahiptir (Dizanyn A ve B’ye göre
2 kat). Konveyörler, kırıcılar, karıştırma makineleri, karıştırıcılar, pistonlu pompalar, kompresörler
gibi ağır kopma momenti istenen yerler için kullanılır. Bu motorlar büyük aşırı yükler olmadan tam
hıza yakın çalışma için tasarlanmıştır. Kayması s<%5 şeklindedir.
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
16
Dizayn D; motorlar yüksek yol alma momentine (bütün NEMA motorlar içinde en büyüğü)
sahiptirler. Yol alma akımı ve tam yük hızı düşüktür. Yüksek kayma değerleri (s<%5-13) değişen yükler
ve motor hızını izleyen keskin değişiklik gereken uygulamalar için bu motorlar uygundur. Örneğin,
enerji depolama volanları, baskı kalıp presleri, metal makasları, asansörler, sökme makineleri, vinçler,
yük asansörleri, petrol kuyu pompaları, tel çekme makineleri, vb. Hız regülasyonu zayıf olan bu
tasarımı baskı kalıp presler, vinçler, asansörler ve petrol kuyu pompaları için uygun hale getirir. Bu
motor türü genellikle bir "özel sipariş" verilerek temin edilir.
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
17Farklı NEMA (Ulusal Elektrik Üretim Birliği) Standart Motorlarının Hız-
Moment Eğrileri
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
18
Akım (AMPS)
a) Tam yük akımı: Anma geriliminde anma gücünde mekanik güç ile yüklenmiş motorun
hattan çektiği akımdır.
b) Kilitli rotor akımı: Anma gerilimi altında yol verme esnasında yada rotorun kilitli kalması
durumunda hattan çekilen akımdır.
c) Servis Faktör Akımı: Etikette belirtilen servis faktörü oranında aşırı olarak yüklenmiş
motorun çekeceği hat akımıdır. Servis faktörü 1.15 olan bir motor, kısa süreli %15 fazla yüklenmeyi
kaldırabilir.
Verim (Efficiency): Girişteki elektrik gücünün, hangi oranda milden mekanik güç olarak
çıktığını belirtir.
Çerçeve Büyüklüğü (Frame Size): Motorlar, aynen giysilerdeki beden standardı gibi,
kullanılan yere uyacak şekilde standart büyüklüklerde imal edilirler. Bu konuda çeşitli standartlar
vardır (NEMA, IEC, DIN). Özellikle bir motorun yerine başka bir motor takılacak ise uygunluk için
çerçeve büyüklüğü göz önüne alınmalıdır. Örneğin aynı çerçeve büyüklüğündeki motorların; montaj
ayakları, mil yüksekliği gibi önemli boyutları uyuşur.
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
19
Anma gücü (P): Anma gerilim ve yükünde milde oluşacak mekanik gücü ifade eder. kW ya
da HP (beygir gücü) olarak verilir.
Tam yük hızı: Anma geriliminde beslenmiş motorun anma yük momenti ile yüklenmesi
durumunda mildeki devir/dakika cinsinden hızı belirtir. Devir/dakika (d/d) birimi çoğu kez İngilizce
kısaltması ile verilir (rpm).
Frekans: Motorun çalışması tasarlanan şebeke frekansıdır. Dünyada yaygın kullanılan
frekanslar 50 ve 60Hz'dir.
Yalıtım Sınıfı (Insulation Class – IEC 34 – 1): Yalıtım sınıfı, motorda kullanılmış yalıtım
maddelerinin sıcaklık ile yaşlanması hakkında bir ölçüttür. Öngörülen en büyük yüzey sıcaklığını
verir.
Motorlarda kullanılan başlıca yalıtım sınıfları:
Yalıtım Sınıfı Müsaade edilen en büyük yüzey sıcaklığı (°C)
A Class 105
E Class 120
B Class 130
F Class 155
H Class 180
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
20
Kutup Sayısı
(2P)
Senkron Hız
50Hz 60Hz
2 3000 3600
4 1500 1800
6 1000 1200
8 750 900
10 600 720
Kutup Sayısı (Poles) ve Senkron hız: Statordaki sargının tasarımı ile ilgili olup her zaman çift
bir sayıdır: 2, 4, 6, 8, 10 vb değerler alır. Uygulanan frekans ve kutup sayısının fonksiyonu olarak
döner alan hızı (senkron hız) oluşur: Burada p; çift kutup sayısı olup, 4 kutuplu bir statorda 2 değerini
alır. Yaygın kullanılan frekanslar için senkron devir sayıları aşağıda verilmiştir. Mildeki devir sayısı
senkron devir sayısından %2-6 daha küçüktür.
Kutup sayısına bağlı olarak
senkron hız değişimi
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
Güç Katsayısı - Güç Faktörü (PF: Power Factor): Şebekeden çekilen aktif gücün, görünür
güce oranıdır.
𝑷𝑭 𝑮üç 𝒌𝒂𝒕𝒔𝒂𝒚ı𝒔ı =𝑨𝒌𝒕𝒊𝒇 𝒈üç
𝑮ö𝒓ü𝒏ü𝒓 𝒈üç=
𝑷
𝑺
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
21
Kayma (s:Slip): Mil hızının senkron hızdan ne kadar farklı olduğunu bağıl olarak belirtir.
Senkron devir sayısı 1500rpm olan bir motor s=0,05'te çalışıyor ise mil devir sayısı 1425rpm
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Rakıma göre motorların çalışma performansı
değişir.
• Standart motorlar 40°C ortam sıcaklığına ve 1000m
rakıma göre imal edilirler.
• Bu değerlerin dışındaki çalışma şartları motorun
performansını etkilemektedir.
22
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Sıcaklık
Çevre Sıcaklığı (Ambient Temperature): Motorun çalıştığı
ortam için ön görülen maksimum sıcaklıktır. Standart motorlar
için öngörülen çevre sıcaklığı 40°C’dir. Gemi makine daireleri
ve kazan daireleri gibi sıcak ortamlarda bu parametreye dikkat
edilmelidir.
Sıcaklık artışı (Temperature Rise): Motor sargılarının çalıştırılmamış durumdaki sıcaklığından,
tam yüklü sürekli çalışma şartları arasında müsaade edilir sargı sıcaklığı değişim aralığıdır.
23
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
Yapı Şekilleri IEC 34 – 7 :
Kod I : Yalnızca yan kapaklardan yataklanmış ve
tek mil çıkıntılı motorları kapsamaktadır. B harfi
yatay milli motorları ifade ederken, V harfi düşey
motorları simgelemek için seçilmiştir. Bu tip
motorlar (yan kapaklardan yataklanmış ve tek mil
çıkıntılı) B veya V harflerini takip eden bir sayı ile
gösterilir. En çok kullanılan bazıları aşağıda
belirtilmiştir.
Kod II : Bu kısım genel ve özel kullanım için
tasarlanmış tüm elektrik motorlarını
kapsamaktadır. IM harflerini takip eden 4 adet
rakam ile sınıflandırılmıştır. Rakamların anlamları
ise aşağıda belirtilmiştir. 1. rakam Yapım tipinin sınıfını gösterir
2. ve 3. rakam Kurulma (montaj) düzenini gösterir
4. rakam Mil uzantısını gösterir.
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Motorların yapım (inşa) tiplerinin ve kurma (montaj) düzenlemelerinin çeşitlerinin
sınıflandırılması IEC 34 – 7 bölümünde yayınlanmıştır ve kolaylık açısından IM (International
Mounting) olarak kısaltılmıştır.
24
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
25
Gerilim (Voltage): Motorun tasarlanan performans değerlerinde çalışabilmesi için
uygulanması gereken gerilimdir. Etikette faz arası gerilim verilir, haliyle bir sargı üzerine düşen
gerilim, sargıların yıldız yada üçgen bağlanmış olmasına göre değişecektir.
Görev Süresi Oranı (Duty Time Ratio – IEC 34 – 1): Görev süresi oranına göre asenkron
motorlar farklı çerçeve büyüklüklerinde olabilirler. Standart görev süresi oranı tanımları aşağıda
verilmiştir:
S1: Sürekli çalışma görevleri için.
S2: Kısa süreli görevler için.
S3: Makul yol verme süresi ve kesikli periyodik çalışma için.
S4: Uzun yol verme süreleri ve kesikli periyodik çalışma için.
S5: Elektrik frenlemeli kesikli periyodik çalışma
S6: Periyodik işlerde sürekli işletim için. Birbirine eşdeğer aralıklı uzun süreçli görevler için.
S7: S6 özelliklerine ilave olarak elektriksel frenleme işlerinin olduğu görevler için.
S8: Yük momenti ve hızın değişiklik gösterdiği sürekli periyodik işler için.
S9: Yük momenti ve hızın değişiklik gösterdiği periyodik olmayan işler için.
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
26
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
NEMA standardı çalışma rejimini sadece sürekli, aralıklı ve özel (genelde dakika ile ifade edilir)
olarak üçe ayırmış iken IEC bunu 8 kısımda derecelendirmiştir. Bunlar ;
• S1 – Sürekli çalışma. Motor sabit yükte ısı dengesine ulaşmaya yetecek zaman kadar çalışır.
• S2 – Kısa süreli çalışma. Motor sabit yükte ısı dengesine ulaşmaya yetecek zaman bulamadan
çalışır. Durma süreleri motorun ortam ısısına dönmesine yetecek zaman kadardır.
• S3 – Aralıklı periyodik çalışma. Sabit yük ile, ardışık (birbirini izleyen), özdeş çalışma ve durma
dönemleri. Isı denge noktasına Masla ulaşılmaz. Başlangıç akımının ısı yükselmesine çok az
etkisi vardır.
• S4 – Kalkışlı, aralıklı periyodik çalışma. Sabit yük ile, ardışık, özdeş kalkma, çalışma ve durma
dönemleri. Isı dengesine asla ulaşılmaz fakat kalkış akımı ısı yükselmesi üzerinde etkilidir.
• S5 – Elektrik frenleme ile aralıklı periyodik çalışma. Ardışık, özdeş kalkış dönemleri, sabit yükte
çalışma, elektrik frenleme ve durma. Isı denge noktasına ulaşılmaz.
• S6 – Aralıklı yük ile sürekli çalışma. Sabit yükte ve yüksüz, ardışık, özdeş çalışma dönemleri.
Durma periyodu yoktur.
• S7 – Elektrik frenleme ile sürekli çalışma. Ardışık, özdeş kalkış dönemleri, sabit yükte çalışma
ve elektrik frenleme. Durma periyodu yoktur.
• S8 – Yük ve hızda periyodik değişmeler ile sürekli çalışma. Ardışık, özdeş kalkış, sabit yükte ve
belli bir hızda çalışma, diğer bir yük ve hızda çalışma dönemleri. Durma yoktur.
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
27
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
• TSE tarafından yayımlanan TS3205 / Nisan 1978 kitapçığında aynı bahis derinlemesine şekillerle
ve çizelgelerle yer almaktadır.
• En sık kullanılanlar açısından kısaca özetlemek gerekirse; S2 türü çalışma rejimi için simgeden
sonra rejim süresi belirtilir. Örnek S2 30 dakika. S3 ve S6 çalışma rejimi türleri için simgelerinden
sonra çalışma katsayısı verilir. Örnek S3 % 25, S6 % 40 gibi.
• Yukarıdaki paragrafta belirtilen çalışma rejimlerinin genelde (standart değer değildir) motor çıkış
gücüne katsayı olarak etkileri ise aşağıdaki tabloda verildiği gibidir.
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
28
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
29
Ortam Koruma Sınıfı (Protection Type – IEC 34 – 5)
• Koruma sınıfları (IP-Ingress Protection) IP XY şeklinde IP ifadesinden sonra gelen iki rakam ile
ifade edilir.
• Koruma sınıfları farklı özelliklerdeki ortamlar için yapılan özel tasarımları ifade eder. Standartlar ile
belirlenmiştir.
• İlk rakam x katı cisimlere karşı koruma değerlerini ve ikinci rakam y suya karşı koruma değerlerini
gösterir.
İlk
karakterTerim Açıklama
0 Korumasız -
150mm’den büyük katı cisimlere karşı
koruma50mm ve üzeri çapta katı cisimler cihazın içine giremez.
2 12,5mm’den büyük katı cisimlere karşı 12,5mm ve üzeri çapta katı cisimler cihazın içine giremez.
3 2,5mm’den büyük katı cisimlere karşı 2,5mm ve üzeri çapta katı cisimler cihazın içine giremez.
4 1mm’den büyük katı cisimlere karşı 1mm ve üzeri çapta katı cisimler cihazın içine giremez.
5 Toza karşı korumalıToz zerreleri cihazın normal işleyişini engelleyecek, güvenliğini
bozacak şekilde cihazın içine giremez.
6 Toz geçirmez Toza karşı tam koruma.
IP koruma sınıfları için ilk rakam
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
30
İkinci
karakterTerim Açıklama
0 Korumasız -
1Düşey su damlalarına karşı
korumaDüşey su damlaları cihaza zarar vermez.
2
Cihazın gövdesi 15°’lik açıda
duruyorken düşey su damlalarına
karşı koruma
Cihazın gövdesi düşey ile her iki yönde de 15°’lik bir açı yaparken
daha düşey olarak gelen su damlaları cihaza zarar vermez.
3
60 dereceye kadar ince su
damlacıklarının serpintisine karşı
koruma
İnce su damlacıkları düşey ile her iki yönde de 60°’lik bir açı ile cihaza
gelen su damlaları cihaza zarar vermez.
4 Sıçrayan suya karşı korumaCihazın gövdesine herhangi bir yönden gelen su sıçramaları cihaza
zarar vermez.
5Fışkıran suya (su jeti) karşı
koruma
Cihazın gövdesine herhangi bir yönden gelen su fışkırmaları cihaza
zarar vermez.
6Güçlü su fışkırmalarına (su jeti)
karşı koruma
Cihazın gövdesine herhangi bir yönden gelen kuvvetli su fışkırmaları
cihaza zarar vermez.
7Geçici olarak suya batırılmanın
etkilerine karşı koruma
Cihaz standart basınç ve zaman şartlarında suyun altında 1m
mesafeye kadar geçici olarak batırılsa da cihaza zarar gelmez.
8Sürekli olarak suya batırılmanın
etkilerine karşı koruma
Cihaz kullanıcı ile üretici arasında daha önceden yapılan şartlarda –
Bu şartlar 7’de belirtilen şartlardan daha ağırdır – sürekli olarak suyun
altında batırılsa da cihaza zarar gelmez.
IP koruma sınıfları için ikinci rakam
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
31
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
32
Örneğin;
IP54:Hava şartlarından etkilenmez
IP55:Su serpintisine korumalı
IP56:Yüksek basınçlı su serpintisine korumalı
IP65:Su serpintisi ve toza karşı tam korumalı
IP66:Basınçlı su serpintisi ve toza karşı tam korumalı
IP67:Suya dalmaya karşı korumalı
Patlayıcı, yanıcı ortamlar(Exproof) için de geliştirilmiş farklı standartta motorlar bulunmaktadır.
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
33
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
34
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
IEC 60034-30-1 standard on efficiency classes for low voltage AC motors
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
35
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
36
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
37
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
38
ELP-13204 Elektrik Makineleri II Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
ASENKRON MOTOR TERMİNOLOJİSİ
39
KAYNAKLAR
• SAÇKAN, A. Hamdi; Elektrik Makineleri III
• ALTUNSAÇLI, Adem; ALACALI, Mahmut; Elektrik Makineleri II
• ÇOLAK, İlhami; Asenkron Motorlar
• BAL, Güngör; Özel Elektrik Motorları
• ÇOLAK, İlhami; Senkron Motorlar
• CHAPMAN, Stephen J.; Electrıc Machinery Fundamentaly 4.Edition
• FITZGERALD, A. E.; KINGSLEY, Charles Jr.; UMANS, Stephen D.; Electric Machinery Sixth
Edition
• PAREKH, Rakesh; AC Induction Motor Fundamentals; Microchip Technology Inc., Microchip
AN887
• Three-phase Asynchronous Motors, Generalities and ABB proposals for the coordination of
protective devices
• www.wikipedia.org
• ENVER Motor Hareketi - Elektrik Motor Sistemlerinde Enerji Verimliliği, Elektrik İşleri Etüt İdaresi
Genel Müdürlüğü