E PERJAVSHME Çmimi 300 lekë, 3 EUROVITI i IX i BOTIMIT NR. 38 (498) - 3 TETOR 2011

www.monitor.al

sigurimetEfektet pas liberalizimit të TPL-së

FAQE 20

master në menaxhimJa shkollat më të mira

FAQE 24

kriza euro Eksportuesit: Frikë nga rënia e kërkesës

FAQE 44

www.monitor.al

Eksportuesit: Frikë nga rënia e kërkesësFAQE 44

SI TË “SHPËTONI”KREDINË

BenenBenBenBenBenBenBBenBenBenBenBenBenBe zinzinzinzinzinziniiizinzinzinzini e 1e,1e 1e,1e 1e,1ee 1ee 1e 1ee 6 V6 V6 V6 V6 VV6 V6 V6 V6 V6 VVV6 V6 V6 VVValvalvalvalvalvalvaalvalvalvaalvalvalvlvalvala vvvulaulaulaulaulaaulaulaulaulaululaulauululaulau aaalaaa, 5, 5, 55, 5, 55, 5, 55555555555555 mama mamamma mama ma ma mamamamamamamamamma mamammmmarsrshrshrshrshhrshrsrshrshrshrrsrsrshrshsrshshrrshrshrsshrshshe ae ae ae aee ae ae ae ae ae ae ae ae ae ae aee aaee autoutoutoutotutoutoutouutoooomatmatmatmatmatmatmatattmattmatikeikeikeikekeikekeikeke, S, S, SSS, SS, SSS Sististsttististstisiststistemem em em em ememem emem konkonkonkokonkononkonkonkontrotrotrottrootttrorootrort ollillillillillillilillillilliil AB AB AB AB AB AB ABABBA ABBA ABS,ES,ES,ES ES,ES,ES,ES,ES,ES ES,ESS,EEBD,BD,BD,DBDDBDBDBD,BD,BDBD,BBDB BASBASBASBASBASBASBBASBASBASABASBBASBASABASA , K, KKK, K, KK, KKK, , onsonsonsonsonsonsonsonsononsumiumiumiumiumiumiumiiumumiumiumim i i i i i i i iii i komkomkommkomkomkomkomkomkkomkomkomkommo binbinbinbinbinbbinbinbinbinbbinbinbinnuaruaruaruaruauaruaruaruaruarru (l (l (l(l(l(l( (l (l(l(l(((llll( /km//k/km/km/km/km/km/km/km/k//k/km/km/k ) ) ) ))) )) ) 8.28.28.28.28.28.28.288 288.8.228.28.288 l, l, l, l, l,l l,lll,l l,l Gr GrGrG Gr GrG GrGrGr GrGrGrupup up up uup upup upup timtimtimtimtimtimtimtimimtimiitimtitimiitimt onioniionionionionioniononionionioonionionni elelelel elleeleel el elel el elel elektektektktektektektektektektektektektektektektektktkt ohrohrohhhrohhrohorohrohrohrohrohrohrohrororohoohrohidridridridridrdddridrdridridrdidridridridridridrdrd aulaulaulaulllaulauaulauaulaulauaulaulaulaulaulaulaulaulu ikkikikik,ik,kkikkik,kikik,ik,ikik,ik,ik,ikk,k,k,k VSVVSVSVVVSVV VSS VSVSVSVS VS VSS VSVSVVS VSV A (A ((A (A (A (A (A (AA (A (AAA (A (A (A (AAA ((AA ((AsiAsiAsiAsiAsiAsiA iiAsiAsiAsiAsiAsiAsisiAsiAsiAsiAsiAsiAsiAs stestestestetstestestesteststestestestestesstestestestentntntntnttntntntntnt nt nnt nt ntnt nt nt t i si si si ssi si si si sssssi si si si sst btabbtabtabtabtabtabtabbtabtababatabtaatababt bbbiliiliiliiliiliiliiliiliiliiliiliiliililiiliilitettett ttettettettett tetettettetetettettetetttetetitititititititit it it it it teteteteetete te te te te tetee makmakmakkmakmakkkkmakmakmakmakmamakineiineineiiineineneineineinineines)s)s)s))))s),s),),s),s),s),),),),

TCSTCSTTC (S(S (Sistististemiemiemi i i i konkonkonntrotrotrot llillillit tt tt te te te terherherheqjeqjeqjes)es)es), AAA, AABSBS BS SS ( S( S( S( SSi ti tistististemiemiemiiiiiiiemi an an ana titiititi titittiitii bllbllbllbllbllbllbbllblbblblbb okiokiokiokiokiokokikiim im im im im im immmm fr fr frfrfrfffrenaenaenaenaenaenaenannenaave)ve)ve)ve)ve)veve)veve , E, E, E, E, E, EEEBD BD BD BDBD BDBD (Sh(Sh(Sh(Sh((Sh(Shperperperperperperpe ndandandandandandandaresresresresres el el el ele ektkektektkekte ronronronronoo ik ikik ik kk i fi fi fi fi fi fi orcorcorcorcorcorcrrces es es esese se se se se frefrefrefrefrenimnimnimnimnimniminn it)it)it)it))it)it)t)it), B, B, B, BBBAS AS ASAS AS ASAASSSASSS (As(As(A(AsA(As(AsA(AsAAsA isiisiisiisiisisis tententententenentent it it it it it itt sisi si si siisisiii siistestestestestestestestestessteess mitmitmitmitmitiimitmitmitm te te te tetet te te tet fr fr fr fr frfrfrf enienienienieniiennie ie mitmitmitmitmitmitmitt), ), )), ), ), ))

TSA (Asisitent i stabilitettit terheqheqes))es) K, Kompompjutjuter er borbordi,di AiAirbarbag 8g 8 T, Timoimon mn multultifuifunksnksk ionio al al leklekureure K, Klimlimatiatizatttzator or me memememe 2 z2 z2 z2 zonaonanonaon te tet pa paapavarvarvarruraurauraa, C, C, CCD MD MD MD MD MMMP3 P3P33P mememe memm RDSRDSRDSRDS 6, 6, 666 bo bobobb ksekksekse, X, XXXhamhamhamh a eaa eleklekl tritrik pk paraaraar dhdhdhe pe pe raprapa, a

Fenere HID (XENON)me larje, Pilot Automatik (Cruise Control), Disqe Alumini 17 "

Vetëm për

23,500€me çelësa në dorë

me financim vetëm për 282€/muaj

Honda CR-V 2.0 i-VTEC 4x4kambio automatike

Në këtë numër do të lexoni:

editorial

7 Presioni i interesave

lajme nga vendi

8 Energjetika: ERE nis negociatat për tarifat e reja të energjisë

marrëdhënie - SHBA

10 Ëndërr amerikaneShqipëria ka hyrë tashmë në hartën e vendeve

nga ku biznesi amerikan mund të investojë. Pas

takimeve të zhvilluara pak ditë më parë nga

Kryeministri shqiptar vijnë edhe sinjalet e para

të interesit. Turizmi, energjia dhe mineraret janë

sektorët që tërheqin më shumë vëmendje

NGA E. BEDALLI

13 Nuk do të ngadalësojmë ecjen drejt integrimit

13 Forumi i Investimeve SHBA-Shqipëri13 Tregtia me SHBA-në, ende në nivele

të ulëta

fi nancë

15 Si të “shpëtoni” kredinëBankat konfi rmojnë shtim të ristrukturimeve të

kredive sepse mjaft klientë nuk arrijnë të kryejnë

pagesat e kësteve. Disa prej tyre kanë prezantuar

programe të veçanta për “kreditorët e këqij”

NGA LAURA ÇELA

16 Program i veçantë për ristrukturimet“Alpha Bank”

17 Të gatshëm për ristrukturimFlet Ardiana Sokoli, Drejtore e Përgjithshme Biznesi,

“Intesa Sanpaolo Bank Albania”

18 Kemi ristrukturuar 2.6% të krediveFlet Adela Leka, Drejtore e Divizionit të Riskut,

“Procredit Bank”

19 Fleksibilitet në kredi dhe skedulimeFlet Enkeleda Hasho, drejtore e departamentit të

kredisë, “Union Bank”

sigurimet

20 Sfi dat e rejaZbatimi i menjëhershëm i liberalizimit të çmimeve

për sigurimin e detyrueshëm motorik të autom-

jeteve (MTPL) ka ulur të ardhurat për kompanitë,

ndërsa niveli i çmimeve ka rënë ndjeshëm. Ekspertët

pranojnë ekzistencën e rrezikut për falimentim të

mundshëm të ndonjë operatori, në rast se do të

vazhdohet për një kohë të gjatë në këtë mënyrë

NGA ELONA BEDALLI

22 AMF: Projekt për të kontrolluar çmimet

renditje - arsim

24 Master për menaxhim - Më të mirëtRenditja e “Financial Times” për universitetet më të

mira për të kryer një master për menaxhim.

24 Si të zgjidhni një shkollë biznesi26 Si të aplikoni për një program

fi skale

27 Biznesi fut në krizë TVSH-nëTaksa 20%, e cila mban peshën kryesore në buxhet,

po lëshon sinjale negative te të ardhurat. Biznese

që nuk deklarojnë faturat, pasojat e pragut të ri dhe

bilancet me humbje. KLSH zbardh detajet

29 Curri: Gabimi nis nga pragu i xhirosEksperti i tatimeve analizon situatën negative.

Ministria: Vendim i duhur

30 Tatimfi timi, biznesi humb 30 mld lekëNë tatime, 3500 biznese dorëzojnë bilance me

humbje. Problem, këstet e tatimit

30 Parashikimi optimist i qeverisë: TVSH e stabilizuar, 10% e PBB-së

31 Kur biznesi shumëzohet me zeroKLSH zbulon mijëra subjekte që nuk deklarojnë

faturat me Tatimin e Vlerës së Shtuar

31 TVSH fut në sherr politikënPS propozon rishikimin e normës, kurse PD e

vlerëson të panevojshme

Shqipëria ka hyrë tashmë në hartën e vendeve nga ku biznesi amerikan mund të investojë. Pas takimeve të zhvilluara pak ditë më parë nga Kryeministri shqiptar vijnë edhe sinjalet e para të interesit. Turizmi, energjia dhe mineraret janë sektorët që tërheqin më shumë vëmendje

Ëndërr amerikaneBERISHA ISHTE I FTUAR I NDERIT PËR TË BËRË MBYLLJEN E SESIONIT DITOR TË BURSËS SË MIRËNJOHUR AMERIKANE NASDAQ, NË TIMES SQUARE 21/9/2011

4 • Monitor - 498

Me UPS mund ti keni të gjitha.

Nëse dëshironi të dërgoni letra, dokumenta ose pako në vende të ndryshme të botës, nëse dëshironi të mbërrijnë tek marrësi sikur ti dorëzoni me dorën tuaj, mjafton të lidheni me ne.

EKSPORTO NË MBARË BOTËNTë eksportosh, sot, kushton më lirë se asnjëherë më parë.

Ju kërkoni: CILËSI SHPEJTËSI SIGURI ÇMIME KONKURRUESE

TRANSPORTO MË TEPËR

Tel: +355 (4) 225 9742 Mob: +355 66 20 48 904 +355 (4) 235 7153 +355 67 20 48 904 +355 (4) 235 7976 +355 68 20 48 904 Fax: +355 (4) 225 9743 +355 69 20 48 904

email: alcustomersvc@unitrans.com.al aloperations@unitrans.com.al web: www.ups.com

United Transport Sh.p.kAuthorised Service Contractor for UPSRr. “Ismail Qemali” Nr. 32/1Tirana, Albania

Ne jemi këtu për të përmbushur kërkesat tuaja.

498 - Monitor • 5

bursa

32 Çmimet e produkteve marrin vetenTregjet lehtësohen disi pasi Parlamenti i Gjermanisë

mbështeti fondin shpëtues të Eurozonës. Rritjen e

kryesojnë ari dhe nafta

statistika

32 Normat e interesit të kredive34 Normat e interesit të depozitave66 Ecuria e forcës së punës, tremujori i

dytë 2011

kosova

36 Lajme shkurt

rajoni

37 Bosnjë-Hercegovinë: Rritet borxhi

teoritë ekonomie

40 Ku (s’)gaboi MarksiKriza ekonomike i ka bërë idetë e fi lozofi t sërish

domethënëse, por bota nuk duhet të harrojë atë që

Marksi e kishte gabim

kriza

42 Mbështetje gjermane44 Frika e eksportuesve

52 “H&M” do të vazhdojë zgjerimin agresiv53 Jashtë hijes

Kthimi i planifi kuar i Putinit si President shkakton

rebelim të hapur brenda Kremlinit

54 Obama sulmon BE-në54 “Fastjet” kundër “Easyjet”, dilema e

Haji Ioannou55 Roma, në rrëmujë për shkak të

pasuesit të Draghit55 Franca rrit taksat mbi të pasurit

menaxhim

56 Si të ruhet ekuilibri në punë57 Perfeksion apo obsesion. Linja që

nuk doni të kaloni në punë

tekno

58 Përmirësime luksozeVolvo S80 D5

64 HTC Rhyme, në treg në tetor65 Samsung, së shpejti Galaxy S II HD LTE

tendencë

60 Fushat e ndaluara61 10 baret më të mira të pishinave 62 Plazhet më të pazakonta të botës

Ulja e porosive dhe shitjeve në tregjet e Eurozonës ka

rritur “frikën” e eksportuesve shqiptarë. Fasonistët

konfi rmojnë se kompanitë partnere duken “të

trembura” dhe pritet të ketë rënie të porosive.

NGA LAURA ÇELA

agro biznes

47 Shqiptarët kërkojnë produktet vendaseInteresi dhe shitjet e shumta në panairin “Agrobi-

znes 2011” ishin sinjali më i qartë për hartuesit e

politikave bujqësore.

krahasim

48 Sa pak teknologji informacioniTregu i IT në Shqipëri bie në 2010-n. “IDC Adriatics”

publikon ecurinë e sektorit të teknologjisë së infor-

macionit. Pritet rimëkëmbje modeste në 2011-n.

renditja

50 Drejt konsolidimit“Deloitte Central Europe” publikon renditjen e kom-

panive më të mëdha të Europës Qendrore në fushën

e teknologjisë, medias dhe telekomunikacionit

bota

52 “Nokia” mbyll një fabrikë, shkurton 3500 vende pune

PËRMIRËSIME LUKSOZEVolvo S80 D5

HTC RHYME, NË TREG NË TETOR

6 • Monitor - 498

United Motors Ltd. Distributor eksluziv i Mazda në ShqipëriOfrojmë blerje me kredi&leasing. Ofrojmë shërbim Rent Car

mazda cx-7

motor 2.2 liter

new

manuale & a

utomatike

ajer i kondicio

nuar (klim

a)

6 airbags

(4X4)

UNITED MOTORS Ltd.Autostrada Tiranë-Durrës Km 8AutoCity 1051 Gjokaj, TiranëTel: + 355 4 2387501 / 2 /3Fax: + 355 4 2387504Mob: + 355 662040501/ 0E-mail : info@unitedmotors.alVeb : www.unitedmotors.al

498 - Monitor • 7

DEL DITËN E HËNË

Revistë ekonomike e përjavshme

Botim i “Media Union” sh.p.k.

Kryeredaktore:Ornela Liperi

Gazetarë:Elona BedalliLaura Çela

Albana Muçaj

Design & Layout:Orest Muça

Korrektore:Mira Leka

Fotografi a:Media Union Foto (MUF)

RedaksiaTel: +355 4 263 407

+355 4 242 813, Redaksia ext: 109

Email: revista@monitor.al

Reklama & Abonime: Tel: +355 4 263 407

+355 4 242 813, Marketing ext: 104

E-mail: revista@monitor.alE-mail: abonime@monitor.al

Mobil:+355 66 20 49 191+355 66 20 49 193

Faqe në internet: www.monitor.al

Adresa: Rruga: “Ismail Qemali” Nr. 32/1, Tiranë - Shqipëri

Shtypet në shtypshkronjën “AlbPAPER”

Tel&Fax: 04 2358937

Nr. 498, 3 Tetor 2011

Ashtu siç kishte paralajmëruar, Banka e Shqipërisë javën e kaluar njoftoi se kishte ulur

normën bazë të interesit në ekonomi me 0.25 pikë përqindjeje, duke e çuar atë në 5%, niveli më i ulët historik ky. Për herë të fundit kjo normë ishte në këtë nivel në korrik 2010 (nga janari 2009 deri në fi llim të vitit 2011, Banka e Shqipërisë ndoqi një politikë lehtë-suese për të nxitur ekonominë, që po ngadalësohej nga kriza globale). Rritja e çmimeve në muajt e parë të 2011-s e detyroi bankën qendrore të kthente sërish kahun, duke e çuar normën në 5.25% në mars të këtij viti, periudhë kur infl acioni e kaloi objektivin maksimal prej 4%, për t’u lehtësuar sërish në muajt e mëvonshëm (3.1% në muajin gusht). Rënia e çmimeve të konsumit e nxiti bankën qendrore që t’i kthehej sërish politikës monetare lehtësuese. Rritja e kredisë, situata më e përmbajtur fi skale, gjallërimi i ekonomisë i orien-tuar nga eksportet, ngushtimi i defi citit tregtar ishin disa nga zhvillimet e tjera pozitive të pjesës së parë të këtij viti, që ndikuan në vendimin e Bankës së Shqipërisë. Tashmë ulja e re vjen në një moment kritik për ekonominë shqiptare, i lid-hur kryesisht me ambientin përreth saj (kriza në eurozonë), por dhe me faktorë të brendshëm. Kriza e borxheve të eurozonës po kërcënon sërish të ngadalësojë ritmet e rritjes ekonomike në vend, në një kohë kur pritej që gjysma e dytë e vitit pritej të ishte më e gjallëruar. Një pjesë e eksportuesve pohojnë se kanë fi lluar të ndiejnë sinjale për rënien e porosive nga partnerët e tyre të eurozonës (shiko shkrimin në faqet e brendshme të re-vistës). Në eurozonë, rënia e shpejtë e indeksit të aktivitetit të blerjes së menaxherëve dhe treguesve të besimit e vënë theksin në një ekonomi stan-jante përgjatë dimrit. Banka Qendrore Europiane (BQE) nuk përjashton një recesion teknik –dy tremujorë rresht të tkurrjes së aktiviteti ekonomik. Në këtë situatë, një lehtësimi i kredive, sidomos për bizneset do të ishte pozitiv për eko-

PRESIONI I INTERESAVE

editorial

nominë shqiptare. Por, një rrezik tjetër, që vjen nga vjen nga eurozona është ai infl acionit të importuar (një transmetim i rritjes së çmimeve dhe tek ne do ta detyronte BSH-në të ndryshonte sërish kahun e politikës së saj). Të dhënat më të fundit tregojnë se infl acioni me bazë vjetore i muajit shtator në eurozonë ar-riti në mënyrë të papritur në 3%, niveli më i lartë i tre viteve të fundit, i nxitur kryesisht nga çmimet e veshjeve dhe të energjisë. Ky lajm i fundit ka ngjallur dilemën nëse Banka Qendrore Europi-ane, ashtu siç kishte paralajmëruar, do të ulë në tetor normën bazë të interesit dhe duke ia vështirësuar detyrën për të ndikuar në rritjen e ngecur në vend të eurozonës.Lidhur me faktorët e brendshëm, një konsum i tkurrur prej muajsh po re-zulton si një handikap për rritjen, siç është konstatuar shumë herë tashmë dhe nga Banka e Shqipërisë. Ndërsa për bizneset, një ulje e normës së interesit në lekë nuk mund të japë shumë efekt, për shkak se pjesën më të madhe të huasë ata e kanë në valutë (kredia në euro përbënte 65% të totalit të huasë në valutë për sektorin e biznesit në fund të korrikut 2011, sipas të dhënave nga Shoqata e Bankave), mund të ketë ndikim më të madh te individët. Nëse vendimi i Bankës së Shqipërisë do të transmetohej në uljen e interesave për overdraftet në lekë (të cilat përbënin 10% të kredisë në lekë për individët në fund të korrikut), atëherë ky do të ishte një stimul i mirë për të nxitur konsumin. Ndërkohë, vijimi i rritjes së kredive të këqija, që po ndikojnë ndjeshëm në niv-elin e përfi tueshmërisë së bankave do të vazhdojë të ushtrojë presion që bankat të jenë të shtrënguara në kredidhënie, çka mund të zbehë efektin e uljes së normës bazë të interesit. Veprime të mirëkoordinuara nga të gjithë institu-cionet për të përmirësuar ekzekutimin e kolateralit si dhe lehtësimi i barrës fi skale të biznesit apo përmirësimi i ambientit veprues të tij (në mënyrë që ai të bëhet më i prirur për të investuar) do të përforconin efektin e lehtësimit të politikës monetare.

8 • Monitor - 498

Nga vendi

UNIVERSITETETDo të rriten tarifat për studentëtTarifa më të larta dhe një skemë krejt tjetër për mënyrën se si studentët paguajnë shkollën e lartë. Reforma e re fi nanciare në universitete pritet të marrë formën e saj përfundimtare brenda muajit tetor. Drafti, i hartuar nga Ministria e Arsimit, është shpërndarë në universitete dhe do të diskutohet në tryezë me të gjitha grupet e interesit. I pyetur nga mediat, ministri i Arsimit, Myqerem Tafaj, ka lënë të kuptohet se tarifat në shkollat e larta publike do të shkojnë paralel me tregun. Por, sipas tij, studentëve do t’u krijohen lehtësira në marrjen e kredive. Ata mund të bëjnë shlyerjen e tyre pasi të kenë përfunduar shkollën e lartë. “Duhet të merrni anën tjetër të problemit. Asnjë student nuk do të detyrohet të fi nancojë nga kursimet e familjes, por do të ketë një institucion që do t’u japë kredi të gjithë studentëve për fi nancimin”, tha Tafaj. Sipas tij, dokumenti përfundimtar politik është studiuar në të gjitha departamentet dhe fakultetet e universiteteve. “Kanë fi lluar të vijnë komentet. Ne, së shpejti, do të kemi një konfer-encë me të gjitha universitetet për ta shpallur të gjithë paketën e reformës fi nanciare, e cila po shkon drejt përfundimit”, u shpreh ministri. Këto deklarata ai i bëri gjatë diplomimit të studiuesve të rinj në fushën e letërsisë, historisë, gjuhës, pranë Qendrës së Studimeve Albanologjike.

VENDIMIMakinat, një muaj kohë për varrezatPas datës 7 tetor do të nisë puna për largimin e të gjitha varrezave të makinave pranë rrugëve nacionale. Ministria e Mjedisit, në bashkëpunim me atë të Mbrojtjes, do të bashkërendojnë punën. Akti normativ “Për heqjen e mjeteve motorike, të rimorkiove, si dhe të pjesëve të tyre të këmbimit, të dala jashtë përdorimit, që ndodhen pranë rrugëve kombëtare” kaloi në Komisionin Parlamentar të Veprimtarisë Prodhuese, Tregtisë dhe Mjedisit, vetëm me votat e mazhorancës. Deputetët e opozitës kanë kërkuar rishikimin e aktit dhe u larguan nga salla, duke dhënë votën kundër. “Nuk jemi dakord me miratimin e këtij akti në mënyrën siç paraqitet. Duhet të rishikohet, në mënyrë që të përcaktohet si do të veprohet me makina të cilat mund të jenë përdorur për qëllime kriminale dhe mund të hidhen në këto varreza, e nuk regjistrohen”, tha deputeti i Partisë Socialiste, Eduard Shalsi. Sipas tij, mënyra si është zgjedhur që varrezat e makinave të largohen nga rrugët është krejtësisht arbitrare dhe aspak serioze dhe në fund nuk do të rezultojë efi kase. “Rreth 25-30 për qind e makinave, që fi gurojnë të regjistruara, janë dhe gjenden në varrezat e makinave, por a janë të identifi kuara ato? Duhet të fi llojë një proces identifi kimi, është shumë me rëndësi sa makina janë të regjistruara, sa janë të paregjistruara. Ka qenë një problem shqetësues që makina që janë përdorur gjatë aktiv-iteteve kriminale gjenden në varrezat e makinave”, tha Shalsi. Zëvendësministri i Mjedisit, Taulant Bino, shpjegoi rëndësinë e

ENERGJETIKA

ERE NIS ZYRTARISHT NEGOCIATAT PËR TARIFAT E REJA TË ENERGJISËEnti Rregullator i Energjisë është duke përjetuar një situatë tepër delikate, pasi të tria kompanitë, CEZ, KESH dhe OST kanë kërkuar rritje të çmimit. Mësohet se zyrtarisht, ERE ka nisur diskutimet për aplikimin e tarifave të reja për vitin 2012. Vendimi është marrë nga bordi drejtues i entit, duke iu referuar aplikimeve të paraqitura nga shoqëritë në javën e parë të muajit shtator. Ndërsa për CEZ është mësuar kërkesa për rritje mesatare prej 4.5 përqindësh dhe nga KESH deri në 200 për qind, tek OST mungon tërësisht informacioni dhe nuk dihet se ku konsiston propozimi. Aktualisht kompania

aktit normativ. Ai theksoi se nuk ka arbitraritet, përkundrazi, do të disiplinohet tregu. Sipas Binos, në Shqipëri ekzistojnë 290 vendgrumbullime, ku pjesa më e madhe janë pa leje mjedisore. “Të 290 vendndodhjet janë problematike për sa i takon cilësisë së mjedisit, por edhe sigurisë rrugore. Është menduar që duhet të largohen nga akset kryesore dhe akset e rrugëve kombëtare. Por, largimi do të bëhet sigurisht nëpërmjet kërkesave dhe nëpërmjet zbatimit të kushteve. Duhet të merret një leje nga ministria”, tha Bino. Sipas tij, të 290 vendndodhjet janë problematike për sa i takon cilësisë së mjedisit, por edhe sigurisë rrugore.

FONDI200 milionë lekë kredi për fermerëtFondet e mbetura nga projekti i granteve japoneze për zhvillimin e bujqësisë, që u kredituan fi llimisht për agroindustrinë dhe shpesh nuk u rikuperuan më, do të përdoren për të kredituar një valë të dytë fermerësh. Një vendim i qeverisë ngarkon Ministrinë e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes Konsumatore të derdhë 200 milionë lekë, (rreth 1.4 milionë euro, të mbledhura nga agjencia e ngarkuar për rikuperimin e kredive të dhëna për agroindustrinë në periudhën 2000-2005, për të kredituar projekte për ndërtimin e dhomave frigoriferike, mbjelljen e arrorëve etj. Projekti 2KR ishte një ndihmë në linja teknologjike e qeverisë japoneze për qeverinë shqiptare, e cila ua dha linjat teknologjike disa biznes-menëve vendës. Këto të fundit duhej t’i shlyenin pajisjet e marra me këste dhe pa interesa.

KONKURRENCAGjobë furrave të bukës në VlorëJanë gjobitur me nga 10 mijë lekë, 16 ndërmarrje të prodhimit të bukës në Vlorë, për shkak të marrëveshjes së fshehtë të këtyre të fundit për fi ksimin e çmimit. Masa e kësaj gjobe është limituar në këtë nivel, për shkak se kompanitë kanë refl ektuar menjëherë pas vendimit të Autoritetit të Konkurrencës. Për katër ndërmarrje të tjera që operojnë në këtë treg, masa e gjobës ka qenë më e lartë në nivelin 20 mijë lekë, për shkak se ato nuk kanë respektuar vendimin e Konkurrencës. Kjo situatë fi lloi në muajin prill, kur Autoriteti deklaroi se kishte të dhëna për një marrëveshje të fshehtë mes 20 ndërmarrjeve të prodhimit të bukës në Vlorë, të cilat kishin rënë dakord për fi ksimin e çmimit duke e rritur atë me 20 lekë. Autoriteti kërkoi në atë kohë që ndërmarrjet të hiqnin dorë nga kjo situatë dhe vijoi me hetimin e thelluar të tregut. Sipas një njoftimi të Autoritetit, dje bëhet me dije se “Komisioni i Konkurrencës, në mbledhjen e tij të fundit, shqyrtoi raportin e hetimit të thelluar ‘Në tregun e prodhimit dhe tregtimit të bukës në qytetin e Vlorës’ dhe pretendimet e palëve nën hetim në seancën dëgjimore të zhvilluar në ambientet e Autoritetit të Konkurrencës, më datë 19.07.2011” dhe në këtë takim janë marrë vendimet për sanksionet ndaj ndërmarrjeve.

po menaxhohet nga një drejtor i ri dhe pak dihet rreth projekteve apo lëvizjeve të kompanisë. ERE thotë se është detyrimi i kom-panive për të bërë publike propozimin për rishikimin e çmimeve, kurse enti është i obliguar të thërrasë grupet e interesit, për të diskutuar në publik tarifat e reja. Në vendimin e Entit Rregullator nuk do të merret parasysh vetëm kërkesa e CEZ-it, por edhe e dy kompanive të tjera, duke iu referuar një sërë faktorëve. Drejtuesit e rregullatorit pranojnë se procesi i vendosjes së tarifave të reja është tepër kompleks. Duke u ndalur te kërkesa e CEZ-it vihet re se sugjerimet e kompanisë çeke prekin më shumë familjet që konsumojnë në muaj më tepër se 300 kilovatë. Aktualisht tarifa që paguhet është 13.5 lekë, ndërsa CEZ propozon një çmim prej 14.2 lekësh, me rritje rreth 5 për qind, kurse për kategorinë e konsumit mujor nën 300 kilovatë, tarifa sugjerohet të jetë 8 lekë, nga 7.7 lekë që është aktualisht (pa TVSH).

Lajme Shkurt në një javë

498 - Monitor • 9

10 • Monitor - 498

Nga E. BEDALLI

Zilja do të lajmëronte mbylljen e Bursës së Nasdaq, siç ndodh rën-dom pasditeve, rreth orës 15:45

(me orën lokale), në sheshin “Time Square” në Nju Jork. Por për shqip-tarët, ky do të kthehej në një moment të veçantë të martën e datës 20 shtator, pasi privilegjin për të mbyllur ceremoninë e kishte Kryeministri i Shqipërisë, Sali Berisha, dhe ekipi që e shoqëroi në viz-itën disaditore, këshilltarë, përfaqësues nga institucione publike dhe nga sektori privat. Për rreth 20 minuta, në sheshin “Time Square” mbizotëruan simbolet shqiptare. Pamje që tregonin anën më të bukur e turistike të vendit. Një mënyrë origjinale për të promovuar Shqipërinë, si një destinacion tërheqës. Këshilltarja e Kryeministrit, Suzana Guxholli, pas kthimit në Tiranë, e kujton me emocion atë moment.“Në sheshin ‘Times Square’, për rreth një orë, në të gjitha ekranet qëndruan pamje nga Shqipëria, ku u prezantuan mundësitë natyrore që paraqet vendi”, thotë këshilltarja e Kryeministrit. Ishte vërtet emocionuese, kujton znj. Guxholli, të shikoje në zemër të kryeqytetit të botës (siç thuhet në mënyrë të figurshme) pamje nga Shqipëria, por edhe njerëzit e thjeshtë teksa ndalonin e hidhnin me kureshtje vështrimin nga pamjet. “Kur u bë mbyllja e Nasdaq-ut dhe delegacioni doli në rrugë, ndeshëm me njerëz që pyesnin e kërkonin informacion mbi vendin”, shprehet këshilltarja e Kryemin-istrit. E krijuar në vitin 1971, Bursa e Nas-

daq është një nga më të rëndësishmet në botë, me rreth 3,600 kompani të listuara në mbarë botën. Rënia e ziles së hapjes dhe mbylljes së Nasdaq vlerësohet nga amerikanët si ceremoni e rëndësishme, gjatë së cilës bëhen pjesë njerëz të rëndë-sishëm nga fusha të ndryshme, qoftë kjo ekonomi, politikë, art etj. Axhenda e Kryeministrit shqiptar dhe grupit që e shoqëronte ishte vërtetë e ngjeshur me takime, duke fi lluar nga pjesëmarrja në sesionin e 66-të të OKB-së, takimet me drejtues të ndryshëm qeverish, intervistat në rrjetet prestigjioze televizive, si CNBS e CNN, mbrëmja gala e Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, Samiti i Liderëve të Ballkanit, pritja e Presidentit Obama, forumi “Klinton” etj. Për herë të parë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Nju Jork, u mbajt edhe Forumi i Investimeve SHBA-Shqipëri, ku morën pjesë rreth 100 kompani nga fusha të ndryshme të ekonomisë.Për këshilltaren e Kryeministrit për ekonominë, Suzana Guxholli, të gjitha eventet shërbyen për të prezantuar për-para institucioneve e investitorëve ameri-kanë jo vetëm mundësitë për kryerjen e investimeve, por edhe për të dhënë një tablo të qartë të ecurisë së ekonomisë së Shqipërisë, qoftë kjo edhe në një kohë kur bota është mbërthyer nga një krizë e rëndë fi nanciare.

Shqipëria ka hyrë tashmë në hartën e vendeve nga ku biznesi amerikan mund të investojë. Pas takimeve të zhvilluara pak ditë më parë nga Kryeministri shqiptar vijnë edhe sinjalet e para të interesit. Turizmi, energjia dhe mineraret janë sektorët që tërheqin më shumë vëmendje

Ëndërr ammarrëdhënie SHBA

498 - Monitor • 11

“Në qendër të qeverisjes, Kryeministri ka zhvillimin e sektorit privat, tërheqjen e investimeve të huaja dhe atyre ven-dase. Në çdo udhëtim, ai dhe ekipi i tij, shfrytëzojnë rastin për të lobuar për të investuar në Shqipëri. Ndaj dhe si pjesë e axhendës së takimeve në Nju Jork ishte një forum investimi dhe takime me orga-nizata që janë të lidhura me investitorët amerikanë. Forumi ekonomik, i zhvilluar në datë 19 shtator, mund të konsiderohet i suksesshëm për nga interesi që shfaqën investitorët amerikanë. Pjesëmarrës në forum ishin mbi 100 kompani amerikane. Një pjesë e tyre ishin kompani shumë të rëndësishme, si ‘Google’, kompani nafte, energjie etj.”, thotë znj. Guxholli. Të pra-nishëm në forum ishin edhe guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Ardian Fullani, ministri i Punëve të Jashtme, Edmond Haxhinasto, ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Aldo Bumçi, amba-sadorë etj. “Fakti që një pjesë e madhe e kom-panive amerikane kishin ardhur nga shtete të ndryshme në Nju Jork tregon për shfaqjen e lartë të interesit për të eksploruar mundësitë për të investuar në Shqipëri. Kryeministri Berisha prezantoi para tyre situatën ekonomike, klimën e biznesit, potencialet natyrore e njerëzore që janë në Shqipëri”, thotë znj. Guxholli.Sipas saj, kompanitë amerikane paraqitën interes për fusha si energjia, turizmi, mineraret dhe infrastruktura e transportit. “Këto ishin disa nga fushat prioritare, qe ne i kemi përcaktuar cilësore për të tërhequr investitorë të huaj, por kjo nuk do të thotë se nuk u shfaq interes nga fusha të tjera më të vogla për nga përmasat. Investitorët patën mundësi jo vetëm të komunikonin në mënyrë të dre-jtpërdrejtë me Kryeministrin e vendit dhe me anëtarë të kabinetit, por të shkëmbe-

nin përvojë me kompanitë shqiptare në forum. Njëkohësisht pjesëmarrës ishin edhe përfaqësues të shoqatave të biznesit, që punojnë në drejtim të nxitjes së inves-timeve amerikane”, thotë znj. Guxholli. Një tjetër event që veçon këshilltarja e Kryeministrit ishte forumi i kryetarëve të shteteve e grupeve rinore të biznesit të Ballkanit, ku përfshihej edhe Turqia. “Ishte një takim ku kryeministrat e këtyre vendeve paraqitën platformat e tyre. Nga ana tjetër u krijua mundësia edhe e dia-logut midis brezave, atij aktual dhe atij që konsiderohet si lidershipi i ardhshëm në komunitetin e biznesit. Edhe në këtë forum u promovuan reformat dhe arrit-jet ekonomike të Shqipërisë”, thotë znj. Guxholli.Darka gala e organizuar nga NAAC, shoqata shqiptaro-amerikane që pro-movon dhe nxit marrëdhëniet e kombit shqiptar në shumë fusha, ishte një aktivitet tjetër i rëndësishëm me kara-kter politik-diplomatik-ekonomik. “Në këtë aktivitet morën pjesë shumë krerë shtetesh, senatorë amerikanë, por edhe ish-kryeministri britanik Tony Blair, të cilit iu akordua edhe një çmim për kon-tributin që ka dhënë për Shqipërinë”, tha znj. Guxholli.Po cilat ishin avantazhet që paraqiti Shq-ipëria përpara investitorëve amerikanë? Sipas këshilltares së Kryeministrit, modeli i aplikuar nga qeveria ka arritur të rrisë konkurrueshmërinë shqiptare në tregje dhe të projektojë qëndrueshmëri. “Kjo është arritur, duke zhvilluar infrastruk-turën me bazë fondet publike. Është për-mirësuar klima e biznesit, falë reformave fi skale të ndërmarra, siç janë: barra e ulët e taksave; heqja e një sërë pagesave të panevojshme; funksionimi i regjistrimit me një ndalesë për bizneset; Qendra e Licencave; Qendra e Shërbimeve të En-ergjisë; është duke u reformuar sektori i inspektimit nga pikëpamja e lehtësimit

nga burokracitë administrative dhe njëko-hësisht një reformë që kontrollon cilësinë e mallrave që u ofrohen konsumatorëve. Të gjithë këto, për të siguruar rritjen e mirëqenies së popullsisë. Nuk duhet të harrojmë edhe avantazhin që ka Shq-ipëria të forca punëtore. Një brez që tash-më është edukuar në sisteme arsimore me standarde brenda dhe jashtë vendit e që përbëjnë potencial të çmuar. Nëse do të shohim kompanitë që operojnë në fushën e IT-së po shfrytëzojnë pikërisht këtë burim njerëzor. Këto shtylla të ekonomisë shqiptare iu paraqitën edhe investitorëve amerikanë”, u shpreh znj. Guxholli. Një pikë e fortë e tablosë prezantuese për vendin ishte edhe qëndrueshmëria që ka fi tuar ekonomia, në një kohë kur gjithnjë e më shumë po rëndon kriza fi nanciare. Ajo renditi një sërë raportesh të vitit 2011, që tregojnë se vendi ka bërë hapa para, si “Të bësh biznes 2011”, Raportin (tremujor dhe vjetor) e Departamentit të Ekonomisë dhe Financave të Komis-ionit Europian, Raportin e Zhvillimit Ekonomik të Kombeve të Bashkuara, atë të Konkurrueshmërisë e Raportin e Lirisë Ekonomike etj.“Të gjitha këto tregojnë se ekonomia shqiptare po ecën në rrugën e drejtë, po zhvillohet në mënyrë të shëndetshme. Kjo nuk do të thotë se qeveria nuk i kush-ton vëmendje krizës, e cila, edhe pse ka ndryshuar formë (nga krizë e pasurive të paluajtshme u kthye në fl luskë fi nanciare, ndërsa tani kemi të bëjmë me krizë të borxheve) është ende prezente. Jemi të gjithë të ndërgjegjshëm që kjo është një krizë e gjatë dhe për këtë arsye, qeveria i ka kushtuar vëmendje të veçantë defi citit buxhetor (3.2%) dhe borxhit publik (nën 60%). Edhe pse nuk janë shifra të larta, është e rëndësishme që në momente krize, këta tregues të mos rriten”, thotë znj. Guxholli.Po a është pikërisht kjo krizë që po shtyn

merikane

Sektorët që tërheqin investitorët amerikanë

janë turizmi, energjia, mineraret

12 • Monitor - 498

Raiffeisen Lalzit BayBankers Petroleum StreamTirex ResourceGose Island Golf & BeachBoga & AssociatesTAPSky PetroleumBechtel

Emrat e disa prej kompanive pjesëmarrëse të takimeve në ShBA

qeverinë shqiptare që t’i hedhë sytë edhe tek investitorët më tej kontinentit?“Krahas të qenit pjesë e një komuniteti global ekonomik, çdo vend ka edhe individualitetin e vet dhe shfrytëzon çdo rast në favor të tij. Pavarësisht se vendet fqinje janë në krizë, Shqipëria me reformat që ka ndërmarrë, synon që të kthejë dizavantazhet në avantazhe. Falë imunitetit që ka, qeveria u ka dhënë vëmendjen e duhur atyre investimeve që janë të pasigurta për shkak të krizës. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për emigrantët, që një pjesë të kursimeve po i transferojnë në Shqipëri. Nga ana tjetër, ne synojmë që të bëjmë sa më shumë aleatë, e të thithim sa më shumë inves-time. Kjo vlen edhe në rastin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Pavarësisht se distanca mes dy vendeve është e madhe, ne jemi të orientuar drejt tyre historikisht dhe strategjikisht. Ndaj mund të themi se këtë herë, Shqipëria ka hyrë në hartën e interesit”, thotë znj. Guxholli,Një pjesë e rëndësishme në marrëdhënien mes dy vendeve zë edhe roli që luan “lobi” shqiptar që jeton dhe punon në SHBA, i cili ishte dhe organizator i disa aktiviteteve. Për këshilltaren e Kryemin-istrit, edhe ato kompani shqiptare që nuk kanë kapital aq të madh sa për të bërë një investim, kishin tërhequr kompani

amerikane, me të cilat bashkëpunojnë.Pas mbarimit të vizitave dhe kthimit, pala shqiptare është duke pritur feedback-un e kësaj vizite. Këshilltarja e Kryeministrit thotë se është ende herët për të renditur projekte konkrete, ku do të përfshihen investitorët amerikanë, por sinjalet e para kanë mbërritur edhe te zyrat e AIDA-s. Një histori që vazhdon

Nuk është një sekret që shqiptarët ru-ajnë një marrëdhënie të gjatë dashurie me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që daton në kohën kur Presidenti Woodrow Wilson, pas Luftës së Parë Botërore, duke iu drejtuar kombeve triumfuese, tha se Shqipëria ishte një komb i vërtetë dhe se kufi jtë e saj duhet të mbroheshin dhe të ruheshin. Që nga ajo ditë, shqiptarët kanë parë te kombi amerikan “shtëpinë” e tyre. Pas Luftës së Parë Botërore, shumë shqiptarë emigruan në Shtetet e Bash-kuara të Amerikës, jo vetëm për shkak të kushteve të varfra ekonomike, por edhe për t’i shpëtuar rekrutimit ushtarak turk, gjithmonë me shpresën se do të gjenin më shumë mundësi, por edhe liri e de-mokraci. Pas Luftës së Dytë Botërore dhe me vendosjen e regjimit komunist, vendi u izolua nga çdo mundësi komunikimi me botën. Marrëdhëniet mes dy vendeve

marrëdhënie SHBA

BERISHA ISHTE I FTUAR I NDERIT PËR TË BËRË MBYLLJEN E SESIONIT DITOR TË BURSËS SË MIRËNJOHUR AMERIKANE NASDAQ, NË TIMES SQUARE 21/9/2011

BERISHA MBAN FJALËN NË SESIONIN E 66-TË TË ASAMBLESË SË PËRGJITHSHME TË ORGANIZATËS SË KOMBEVE TË BASHKUARA, NEW YORK 24/9/2011

KRYEMINISTRI BERISHA MORI PJESË ME FTESË TË PRESIDENTIT TË SHTETEVE TË BASHKUARA BARACK OBAMA, NË PRITJEN E ORGANIZUAR PREJ TIJ PËR NDER TË KRYETARËVE TË SHTETEVE DHE QEVERIVE QË MARRIN PJESË NË PUNIMET E SESIONIT TË 66-TË TË ASAMBLESË SË PËRGJITHSHME TË KOMBEVE TË BASHKUARA. 22/09/2011

u rivendosën pas 52 vitesh dhe ishte pikërisht vizita e sekretarit amerikan, James Baker, që shënoi një nga kulmet e atyre viteve. E pas më shumë se 15 vitesh, një tjetër kulm në marrëdhëniet mes dy vendeve do të cilësohej vizita e parë e një Presidenti të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Në vitin 2007, presidenti George W. Bush vizitoi Tiranën zyrtare, ku u prit me ngrohtësi, ndryshe nga çfarë ndodhte në shtetet e tjera të Europës. Një takim i rastësishëm në Fushë-Krujë do ta njihte nga afër Presidentin amerikan me mikpritjen dhe dashurinë shqiptare. Kur vjen fjala tek emigrimi, ata shqiptarë që kanë shkuar të jetojnë e të punojnë, kanë zgjedhur vende të tilla si Masaçu-sets, Miçigan, Ilinois, Boston, Nju Xhersi e Nju Jork. Shqiptarët konsiderohen si një nga grupet e suksesshme të emi-grantëve. Ata janë përfshirë në sektorë si ai imobiliar, restorante, kompani ndërtimi etj. Shqiptarët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë njohur histori të tëra suksesi me emra si aktorët e famshëm James Belushi dhe Eliza Dushku, por edhe me supermodelen Emina Cunmulaj e astronautin William G. Gregory. Pak kohë më parë, një nga njerëzit e suk-sesshëm të biznesit amerikan, manjati i pasurive të paluajtshme, Donald Trump, realizoi një komunikim me video me ndërtuesit shqiptarë, ku shfaqi interes për të investuar dhe për se jo, për të ndërtuar në të ardhmen një “Trump Tower”.

498 - Monitor • 13

BU

RIM

I: IN

STAT

Gjatë vizitës në Nju Jork, Kryeministri Berisha iu përgjigj interesimit të rrjetit të njohur televiziv amerikan, “CNN International”, në lidhje me krizën eko-nomike në Europë dhe aspiratës së fortë të Shqipërisë për t’iu bashkuar BE-së.

CNN: Kriza ekonomike nuk është vetëm një betejë e Greqisë. 750 mijë emigrantët shqiptarë në vend po u dërgojnë familjeve të tyre më pak para dhe shumë prej tyre po kthehen në shtëpi. Remitancat janë të rëndësishme për ekonominë shqiptare. Në vitin 2009 përbënin 9% të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Rritja ekonomike është tkurrur nga rreth 6% përpara krizës ekonomike të 2008-s, në 3.5% këtë vit, por duke e krahasuar me atë të Bashkimit Europian, që është vetëm 0.2%, për tremujorin e kaluar, gjërat nuk duken keq. Pse Shqipëria akoma

kaq e etur për t’iu bashkuar Bashkimit Europian, në një rrëmujë të tillë?

Kryeministri Berisha: Unë mbetem i fokusuar dhe integrimi në Bashkimin Europian është dhe do të mbetet projekti i prioritetit më të lartë i vendit tim. Ne do të bëjmë më të mirën për të arritur çfarë kërkohet: standarde, norma, praktika, për ta merituar atë. Unë e konsideroj një proces plotësisht të bazuar në meritë.

CNN: Por përse do të donte Shqipëria të ishte pjesë e një hapësire ekonomike që aktualisht është në një fazë shumë të rrezikshme, siç e përshkruan FMN. Ne mund të përballemi me një dekadë me rritje ekonomike të humbur. Pse do të donte Shqipëria të ishte pjesë e saj?

Kryeministri Berisha: Është e vërtetë që është një krizë serioze, por kam besimin e thellë se kombet europiane kanë të gjithë potencialet për ta kaluar atë dhe Shqipëria nuk ka asnjë arsye për të ngadalësuar përpjekjet e saj për integrimin europian, për shkak të kësaj krize. Unë besoj se Euro, pavarësisht vështirë-sive momentale, do të vazhdojë dhe do të mbahet ndoshta si një nga trashëgim-itë më të mira të Europës, të të gjitha kohërave.

Nuk do të ngadalësojmë ecjen drejt integrimit

Në ditën e parë të vizitës në Nju Jork, Kryeministri Berisha mori pjesë në Forumin e Investimeve

SHBA-Shqipëri, me pjesëmarrjen e rreth 100 kompanive dhe sipërmarrjeve ameri-kane. Të pranishëm në forum ishin edhe guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Ard-ian Fullani, ministri i Punëve të Jashtme, Edmond Haxhinasto, ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Aldo Bumçi, ambasadorë etj. Gjatë këtij sesioni u shfaq edhe një video promovuese e natyrës dhe burimeve që ka vendi. Kryeministri Berisha bëri një prezantim të zhvillimit ekonomik të vendit dhe treguesve ekonomiko-fi skalë, reformave

ekonomike, fi skale dhe dixhitalizimit të procedurave administrative të ndërmarra nga qeveria shqiptare, në funksion të bërjes së vendit sa më tërheqës për

Forumi i Investimeve SHBA-Shqipëriinvestimet e huaja. Forumi për Inves-timet, i pari i këtij lloji që u mbajt në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, u prit me interes të madh nga përfaqësuesit e kompanive dhe grupeve financiare amerikane që e ndoqën atë. Një pjesë e tyre kanë projekte konkrete që pritet t’i prezantojnë në Shqipëri. Ndër kompanitë dhe grupet fi nanciare më të mëdha të pranishme ishin “Google”, “Coca Cola”, kompania minerare “Alcoa”, “American Express”, që ofrojnë shërbime fi nanciare, “Bechtel”, kompania e sigurimeve dhe shërbimeve fi nanciare “Chartis”, UBS, “Patton Boggs”, “Marriot Group”, “Behre Dolbear”, “Morgan Stanly” etj.

Në Shqipëri operojnë rreth 45 kompani amerikane që i për-kasin fushave të ndryshme të

ekonomisë, si sistemi bankar, shërbimi

ajror, sektori i pasurive të paluajtshme, prodhimit, mjekësisë, këshillimit etj. Por, edhe më i ulët është numri i kom-panive shqiptare që kanë arritur të

Tregtia me SHBA-në, ende në nivele të ulëta“çajnë” tregun amerikan me produktet e tyre. Bilanci tregtar me SHBA-në është në nivele të ulëta, edhe pse ka ardhur në rritje gjatë pesë viteve të fundit, nëse i referohemi shifrave të dhëna nga Instituti i Statistikave. Kështu në vitin 2005, shkëmbimet tregtare me SHBA-në (import-eksport) përbënin rreth 1.3% ndaj totalit, ndërsa në vitin 2010, kjo shifër u rrit në 1.5%. Shqipëria ekspor-ton kryesisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës bimë mjekësore, këpucë.Të dhënat nga INSTAT na sigurojnë edhe një panoramë të shkëmbimeve si për tetë muajt e parë të vitit, ashtu edhe për muajin gusht.

BU

RIM

I: IN

STAT

14 • Monitor - 498

498 - Monitor • 15

Nga Laura ÇELA

Shtimi i bizneseve në vështirësi duket se ka “shtrënguar” edhe fi nancat e bankave. Mjaft kom-

pani, të cilat kanë marrë kredi, sot janë shndërruar në kreditorë “të këqij” nga pamundësia për të qenë korrekt apo për të shlyer këstet e kredisë. Kjo po detyron të gjithë bankat që të ofrojnë ristrukturim të kredive, duke ulur shumën e kësteve mujore dhe duke shtyrë në kohë shlyerjen e kredisë.Megjithëse kjo mund të jetë një situatë e pakëndshme për çdokënd që ka marrë një kredi, sepse do t’i duhet të paguajë më shumë, ristrukturimi mbetet e vetmja alternativë për të nxjerrë nga “hendeku” një kreditor “të keq”.Drejtues të disa bankave konfi rmuan për “Monitor” se rastet e ristrukturimit të kredive janë rritur, duke përfshirë bi-zneset dhe individët. Sipas të dhënave nga Shoqata e Bankave, në fund të korrikut niveli i kredive të këqija arriti në 15.3% të totalit të kredive të dhëna nga sistemi bankar.

Megjithëse raporti i kredive të këqija mbetet me peshë të vogël në portofolin e kredive të dhëna, bankat po i kush-tojnë kujdes të veçantë, me qëllim që të mos kenë klientë “të dëmtuar”, por edhe vetë të mos preken fi nanciarisht. Ka banka që kanë prezantuar programe të veçanta në këtë drejtim. Drejtuesit e “Alpha Bank” thonë se kanë hartuar “Programin e Lehtësimit të Detyri-meve”, i cili u drejtohet klientëve in-dividualë dhe bizneseve. Në kuadër të këtij programi, “Alpha Bank” u ofron klientëve mundësinë e riorganizimit të pagesave të tyre, në përputhje me mundësitë e pagesës për t’i ndihmuar të përmirësojnë aftësinë paguese.Ndërkohë, të kujdesshme po vijojnë të mbeten edhe në kreditim.

Ardiana Sokoli, drejtore e përgjithshme e biznesit në “Intesa SanPaolo Bank Albania”, thotë se para kreditimit, është normale që banka shikon aftësinë paguese të biznesit apo projektit si el-ementin bazë më të rëndësishëm, kur vendosin mënyrën e pagesës së klientit.Element i rëndësishëm është leverdis-shmëria e investimit.“Me fjalë të tjera, një investim në biznes ka një optimale kohëzgjatjeje që varion nga 7 deri maksimumi 10 vjet në ndry-shim nga një mortgage individual (kredi për shtëpi) që optimalen e ka 10 vjet, por që mund të shkojë deri në 20 vjet. Analiza e kthyeshmërisë së projektit/investimit duhet të bëhet nga banka por edhe nga klientët, para se ata të aplikojnë për kredi”, thotë Sokoli.

fi nancë Banka

Bankat konfi rmojnë shtim të ristrukturimeve të kredive sepse mjaft klientë nuk arrijnë të kryejnë pagesat e kësteve. Disa prej tyre kanë prezantuar programe të veçanta për “kreditorët e këqij”

SI TË “SHPËTONI” KREDINË

16 • Monitor - 498

fi nancë Banka

A janë shtuar rastet e ristrukturimit të kredive në “Alpha Bank Albania”?

Pas zhvillimeve të fundit në treg dhe me qëllimin e mirë për të ndihmuar konsumatorët, “Alpha Bank Albania” ka prezantuar “Programin e Lehtësimit të Detyrimeve”, i cili iu drejtohet klientëve individualë dhe bizneseve. Në kuadër të këtij programi “Alpha Bank Albania” u ofron klientëve mundësinë e riorganizimit të pagesave të tyre në përputhje me mundësitë e pagesës. Numri i ristrukturimeve të kredive, i cili është ende i ulët në krahasim me portofolin ekzistues, synon të ndihmojë konsumatorët të përmirësojnë aftësinë e tyre paguese.

A është “Alpha Bank Albania” e gatshme për të ofruar ristrukturimin dhe si pritet ajo nga klienti?

Procesi i ristrukturimit të kredive me probleme është një nga prioritetet e bankës dhe nëpërmjet tij, ne përsërisim edhe një herë premtimin tonë për të qën-druar pranë klientit dhe të përmbushim nevojat e tyre, në një mënyrë të shpejtë dhe profesionale. Produktet e dedikuara, të cilat janë lan-çuar kohët e fundit në treg, të tilla si: “Al-pha Lehtësim Kredie për Shtëpi”, “Alpha

Ristrukturim Kredie për Shtëpi”, “Alpha Lehtësim Kredie Konsumatore”, “Alpha Ristrukturim Kredie Konsumatore”, “Riskedulim i Pagesave për Detyrimet e Kartave të Kreditit” etj., kanë si qëllimin e tyre kryesor t’u shërbejnë klientëve të mirë të bankës për të cilët është provuar paaftësia e tyre shlyese, sipas një skeme shlyerje të vendosur më parë. Kategoria e Kredive Lehtësuese është një riorganizim i pagesave sipas vështirësive që klienti kalon në atë moment, por kohëzgjatja e kredisë mbetet e njëjta.Kategoria e Kredive të Ristrukturimit, përveç ndryshimeve në këstet mujore, rrit edhe kohëzgjatjen e kredisë.Riskedulim i Pagesave për Detyrimet e Kartave të Kreditit. Ky program ndry-shon pagesat mujore të shpenzimeve, duke i bërë më të ulëta, sipas aftësisë përballuese të klientit, deri sa balanca e papaguar të shlyhet në mënyrë të suk-sesshme. Riorganizimi dhe ristrukturimi është rezultat i një komunikimi të ngush-të me klientin, kuptimit të vështirësive momentale ose të vazhdueshme dhe i gjetjes së zgjidhjeve të përbashkëta për kalimin e këtyre vështirësive. Klientët tanë i kanë mirëpritur produktet tona.

Kur një biznes kërkon të marrë kredi pranë “Alpha Bank Albania”,

sa elasticitet i ofroni në mënyrat e pagesës?

Kreditë për biznesin u përshtaten nevo-jave të biznesit. Produktet variojnë sipas drejtimit të fondeve edhe nëse përdoren për shpenzime të aktivitetit ditor, si bler-je materialesh dhe inventarë, mbulimi i pagesave të vonuara të furnitorëve ose mbulimi i nevojave të tjera të kapitalit qarkullues ose për qëllime investimi në zgjerimin e biznesit, makineri, pajisje, etj. Për çdo kërkesë kredie, “Alpha Bank Albania” gjen zgjidhjen më të mirë për bizneset, në mënyrë që të ketë pagesa të përballueshme dhe cikli i biznesit të mos preket.

Sa variabël është “Alpha Bank” në kontratat e kredisë me bizneset. Si variojnë nga biznesi në biznes?

Kontratat e kredisë me klientët, në mënyrë që ata të fi tojnë fi nancim siç është përshkruar më sipër, ofrojnë një sërë kushtesh përfi tuese, të cilat kanë të bëjnë me fl eksibilitetin për të ndry-shuar normën e interesit dhe limitin gjatë kohëzgjatjes së kredisë. Kontratat e biznesit i përshtaten kategorisë së biznesit, ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme dhe korporatave dhe kushtet respektive i referohen specialiteteve të çdo segmenti.

Program i veçantë për ristrukturimet“ALPHA BANK”INTERVISTA

498 - Monitor • 17

A janë shtuar rastet e ristrukturimit të kredive në bankën tuaj?

Rastet e ristrukturimit janë shtuar dhe mendoj që si banka edhe biznesi e shohin atë si një mundësi të re për të respektuar përmbushjen e detyrimit.

A jeni ju si bankë e gatshme për të ofruar ristrukturimin dhe si pritet kjo nga klienti?

Ristrukturimi është një proces normal, në rastet kur biznesi ballafaqohet me një krizë apo vështirësi për të paguar detyrimet në kohë. Bankat janë të gatshme për një veprim të tillë, me kushtin që të vërejnë se ekzis-tojnë kushtet e ristrukturimit. Kjo do të thotë, se pas një analize të re të biznesit, ka një ‘cash fl oë’ të mjaftueshëm për të paguar një këst më të vogël. Sigurisht që ne jemi të gatshëm për ta bërë një gjë të tillë, e cila në fakt për bankat ka një kosto, pasi shoqërohet me krijim rezervash/provigjonesh të reja, por që gjithsesi është një gjë më e mirë se sa lënia e biznesit në ngërç, i cili nuk ndihmon asnjërën nga palët.

Kur një biznes kërkon të marrë kredi te ju, sa elasticitet i ofroni në mënyrat e pagesës?

Kur bankat analizojnë dhënien e një kredie, gjëja e parë që marrin në kon-sideratë, është fi zibiliteti i projektit apo mundësia për t’u vetëshlyer kredia. “Cash fl ow” i ardhshëm është elementi më i rëndësishëm për dhënien e kredisë.Duke u nisur nga sa më sipër, ne shikojmë aftësinë paguese të biznesit apo projektit, si elementin bazë më të rëndësishëm kur vendosim mënyrën e pagesës së klien-tit. Element i rëndësishëm që jo vetëm bankat, por edhe klienti duhet të konsid-erojë është leverdisshmëria e investimit. Me fjalë të tjera, një investim në biznes

ka një optimale kohëzgjatje që varion nga 7 deri maksimumi 10 vjet në ndryshim nga një mortgage individual (kredi për shtëpi) që optimalen e ka 10 vjet, por që mund të shkojë deri në 20 vjet. Të mos harrojmë që një kredi shoqërohet me interesa, të cilat normalisht janë peshë në çdo biznes dhe projekt, dhe që ndikojnë automatikisht në rentabilitetin e projektit. Analiza e kthyeshmërisë së projektit/investimit duhet të bëhet nga banka por edhe nga vetë klientët, para se ata të aplikojnë për kredi.

Sa variabël jeni ju në kontratat e kredisë me bizneset. Si variojnë nga biznesi në biznes?

Nëse me variabël nënkuptoni llojin e produktit, mendoj që banka ka një gamë të gjerë produktesh që i përgjigjen nevo-jave të biznesit, duke fi lluar nga linja e kredisë në llogari rrjedhëse (i njohur tashmë si overdraft) që përgjithësisht përdoret për të mbuluar gap-et momen-tale, paradhënie për fatura apo kontrata, deri te kreditë me këste, afatmesme apo afatgjatë në varësi të projektit.

Të gatshëm për ristrukturim“INTESA SANPAOLO BANK ALBANIA”INTERVISTA Flet Ardiana Sokoli, Drejtore e Përgjithshme Biznesi

18 • Monitor - 498

Bie konsumi, BSH ul normën e interesit

fi nancë BankaB

URI

MI:

BA

NK

A E

SH

QIP

ËRIS

Ë

Kemi ristrukturuar 2.6% të kredive“PROCREDIT BANK”INTERVISTA Flet Adela Leka, Drejtore e Divizionit të Riskut

A janë shtuar rastet e rikstrukturimit të kredive në bankat tuaja?

Kërkesat e klientëve për ristrukturimin e kredive gjatë këtij viti kanë qenë në të njëjtat ritme të larta si edhe viti i kaluar. Ky nivel është i pritshëm, duke marrë parasysh situatën e vështirë ekonomike që po kalojnë këta klientë dhe mungesat e theksuara të likuiditetit në tregun shqiptar. Gjatë vitit 2011 janë ristrukturuar 2.6% e portofolit dhe kjo përqindje pritet të rritet me 1% deri në fund të këtij viti.

A jeni ju si bankë e gatshme për të ofruar ristrukturimin dhe si pritet ajo nga klienti?

Ne jemi të gatshëm për t’ju përgjigjur dhe analizuar çdo kërkese të klientit për ristrukturim. Gjithashtu kjo është dhe një nga zgjidhjet kryesore që sugjerojmë për klientët të cilët rezultojnë në vështirësi fi nanciare dhe kanë vështirësi në pagesat e rregullta të kredive. Me qëllim ofrimin e zgjidhjes së duhur për klientin, kapërcimin e situatës së vështirë fi nanciare si edhe pagesën e kredisë në të ardhmen, banka bazohet në një analizë të situatës aktuale dhe të ardhme të biznesit. Procesi i ristrukturimit në pjesën më të madhe të rasteve kërkohet nga vetë klientët apo mirëpritet nga ata në mo-mentin që propozimi vjen nga ana jonë. Patjetër që ka dhe klientë nga të cilët nuk

mirëpritet ristrukturimi i kredisë. Arsyeja kryesore që ndodh një gjë e tillë është se në pjesën më të madhe të ristrukturimeve, afatet e kredisë do të jenë më të gjata dhe klientët do të paguajnë një total intere-sash. i cili është më i lartë se ai që kanë

aktualisht. Pas diskutimeve të shumta që kemi pasur në ambientet tona, pjesa më e madhe e tyre e kanë mirëpritur dhe kuptuar që kjo është zgjidhja e duhur për aktivitetet e tyre.

Kur një biznes kërkon të marrë kredi te ju, sa elasticitet i ofroni në mënyrat e pagesës?

Termat e ristrukturimit si afati dhe mënyra e pagesës janë të ndryshme në varësi të nevojave dhe problemeve të shfaqura nga klientë dhe biznese të ndryshme. Mënyra e pagesës është në varësi të sezonalitetit

të të ardhurave të biznesit, fl uksit të hyr-jeve dhe daljeve të likuiditeteve në biznes si dhe të destinacionit të përdorimit të kredisë. Ne sigurisht që jemi fl eksibël në mënyrën e pagesës, gjithmonë bazuar në analizën e aktivitetit dhe pritshmëritë e klientëve tanë. Mundësitë e ofruara nga banka janë zgjatja e mëtejshme e afatit të maturitetit të kredive si edhe hartimi i planeve të ndryshme të pagesave brenda të njëjtit afat fi llestar. Bazuar në situatën fi nanciare të klientit mundësitë e më-sipërme janë shoqëruar shpesh edhe me ngrirje të pagesave apo pagesa vetëm të interesave për një periudhë të caktuar kohe. Të gjitha alternativat e ofruara dis-kutohen me klientin me qëllim që kjo zgjidhje të jetë edhe ajo e duhura nga perspektiva e tij.Përveç mënyrës së pagesës, e rëndësishme është dhe produkti i duhur i kredisë i cili i përshtatet më mirë kërkesave të biznesit.

Sa variabël jeni ju në kontratat e kredisë me bizneset. Si variojnë nga biznesi në biznes?

Aktualisht ne përdorim kontrata stan-darde për ristrukturimet e kredive duke kryer modifi kimin e kushteve të cilat janë paraqitur në kontratën fi llestare të lidhur me klientin. Kontratat tona variojnë në varësi të destinacionit të kredive si edhe të madhësisë së biznesit.

Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shq-ipërisë vendosi të ulë me 0.25 pikë përqindjeje normën bazë të interesit. Pas këtij vendimi, interesi i marrëveshjeve të riblerjes me afat njëjavor zbret në nivelin 5 për qind. Ulja e normës bazë të interesit refl ekton presionet e kontrol-luara infl acioniste, pritjet e ankoruara të

agjentëve ekonomikë, dhe një politikë fi skale më të kujdesshme gjatë periud-hës së ardhshme. Lehtësimi i politikës monetare synon të krijojë kushte mon-etare të përshtatshme për përmbushjen e objektivit afatmesëm të infl acionit, si dhe të nxitë aktivitetin ekonomik nëpërmjet stimulimit të konsumit dhe

të investimeve në vend.Rënia e konsumit dhe rritja e depozitave kanë qenë një karakteristikë thelbësore e ekonomisë shqiptare gjatë muajve të fundit, e cila është kthyer në shqetësim për shkak se shumë biznese po vuajnë mungesën e shitjeve dhe për rrjedhojë, po anojnë nga shkurtimi i shpenzimeve, gjë që mund të kthehet në një spirale për poshtë, pasi shkurtimi i shpenzimeve mund të shoqërohet me rënie të mëte-jshme të konsumit të popullatës.

498 - Monitor • 19

A janë shtuar rastet e ristrukturimit të kredive në bankat tuaja?

Ristrukturimi është një mundësi që bankat ofrojnë dhe vendosin për të sigu-ruar një përmirësim në kthim të borxhit nga klienti.Koefi cienti tregues i cilësisë së portofolit të kredisë në “Union Bank” është brenda parametrave të parashikuar dhe të kra-hasuar me atë të sektorit bankar. Kreditë me probleme, pra që nuk shlyejnë dety-rimet në përputhje me marrëveshjen e kredisë, kanë pësuar rritje të lehtë për bankën e për rrjedhojë nuk kanë shtim të ndjeshëm në numrin e kredive të ristrukturuara.

A jeni ju si bankë e gatshme, për të ofruar ristrukturimin dhe si pritet ajo nga klienti?

Në rastin kur kredia është me vonesë të gjatë, por dhe situata fi nanciare apo burimi i të ardhurave ka rënë për ar-sye objektive, çka ka sjellë vonesat në pagesat e detyrimeve të kredive, banka është e gatshme të analizojë mundësinë e ristrukturimit të kredisë, duke shqyr-tuar me kujdes kapacitetin e ri shlyerës së klientit.Një kredi me vonesë, pra me principal të pashlyer në kohë, akumulon interesa e për rrjedhojë, borxhi vjen e rëndohet më tepër për klientin. Ristrukturimi do të thotë, kredia e vjetër teknikisht do të ketë një skedul të ri ripagimi me një këst që sipas analizës së rifreskuar të kryer nga banka, të mund të përballohet nga klienti. Nëpërmjet këtij skeduli, borxhi total i klientit fi l-lon të reduktohet pas çdo pagese, duke normalizuar dhe marrëdhënien e tij me borxhin dhe me situatën fi nanciare.Prandaj, është më se normale që bankat, nëse analizojnë dhe gjykojnë për mundësinë e shlyerjes nëpërmjet një tjetër plani të shlyerjes, janë të gatshme dhe mund ta ofrojnë ristrukturimin.

Kur një biznes kërkon të marrë kredi te ju, sa elasticitet i ofroni në mënyrat e pagesës?

Kushtet e kredive për biznes, duke përf-shirë dhe mënyrat e pagesës variojnë nga qëllimi i përdorimit të kredisë, pra planit të investimit, llojit të biznesit, sezonal-itetit, “cash fl ow”-t, aftësisë paguese etj.Ka fleksibilitet në këtë drejtim, por gjithmonë ky i mbështetur në anal-izën e kryer, përfshirë dhe elementët e mësipërm. P.sh, nëse një biznes ka sezonalitet, atëherë dhe plani i shlyerjes

duhet të përputhet me këtë cikël biznesi, ose kredia e investimit do të ketë tjetër skemë ripagimi krahasuar me një kredi për kapital qarkullues.Të dyja palët, si banka dhe klienti syno-jnë të arrijnë në një skemë optimale dhe të realizueshme ripagimi, pasi korrektë-sia e zbatimit të kësaj skeme, sjell dhe përfi timet për të dyja palët.

Sa variabël jeni ju në kontratat e kredisë me bizneset. Si ndryshojnë nga biznesi në biznes?

Në lidhje me kushtet e kredisë të përf-

shira në kontratat e kredisë, ato mund të jenë të ndryshueshme nëse janë specifi -kuar si të tilla dhe në kontratat e pranu-ara dhe të nënshkruara mes palëve. Ndryshimi me periodik që ndodh, është ndryshimi i normës së interesit në varësi të ndryshimit të normës bazë në datat dhe periudhat e specifi kuara dhe pranuara paraprakisht nga palët. “Union Bank” ka uniformalitet në këtë drejtim, nuk ka ndryshime dalluese që ndodhin nga një biznes te tjetri. Të gjithë klientët i nënshtrohen një variabiliteti periodik, që e imponon ndryshimi i tregut.

Fleksibilitet në kredi dhe skedulime“UNION BANK”INTERVISTA Flet Enkeleda Hasho, drejtore e departamentit të kredisë

20 • Monitor - 498

Nga Elona BEDALLI

Kanë kaluar afërsisht rreth dy muaj që nga koha kur qeveria, në mënyrë të befasishme, mori vendimin për liberalizimin e tarifave të primeve të sigurimeve, të

detyrueshme, motorike dhe në treg janë ndier sinjalet e para. Kompanitë kanë ulur ndjeshëm çmimet e primeve (30-40%). Mesatarisht çmimi i sigurimit të detyrueshëm motorik llogaritej në rreth 11,000 lekë, ndërsa tani llogaritet nga 6,000 deri në 7,000 lekë. Ky konsiderohet një nivel shumë i ulët edhe në krahasim me rajonin, duke qenë se në Kosovë, çmimi i primit të sigurimit motorik llogaritet në rreth 120 euro, në Maqedoni rreth 140 euro, ndërsa në Greqi rreth 600 euro.

Ekspertët thonë se çmimet tashmë janë zyrtarisht në nivelet që kanë qenë “de facto”, (përpara se sa të merrej vendimi i liberalizimit), por që maskoheshin nga kompanitë. Një sjellje e tillë është refl ektuar si me efekte pozitive ashtu edhe me efekte negative. Por ka gjasa që kjo situatë të shtrihet në kohë, për të paktën dy vjet, thonë drejtues kompanish sig-urimi sikundër ka treguar edhe eksperienca e vendeve të tjera që e kanë ndërmarrë prej vitesh këtë hap. Drejtori ekzekutiv i kompanisë “Interalbania”, Bardhyl Minx-hozi, një nga kërkuesit e parë të kësaj nisme për tregun shq-iptar, thotë se liberalizimi i çmimeve do të sjellë formalizimin e tregut, rritjen e konkurrencës dhe si rrjedhojë, shërbim më të mirë për klientët.

liberalizimi Sigurim i detyrueshëm i automjeteve

Zbatimi i menjëhershëm i liberalizimit të çmimeve për sigurimin e detyrueshëm motorik të automjeteve (MTPL) ka ulur të ardhurat për kompanitë, ndërsa niveli i çmimeve ka rënë ndjeshëm. Ekspertët pranojnë ekzistencën e rrezikut për falimentim të mundshëm të ndonjë operatori, në rast se do të vazhdohet për një kohë të gjatë në këtë mënyrë

SFIDAT E REJAB

URI

MI:

AM

F

BU

RIM

I: A

MF

498 - Monitor • 21

Ka edhe nga ata ekspertë që shtrojnë pyetjen nëse kompanitë do të jenë të afta të paguajnë dëmet me këtë nivel çmimesh. Madje ata shkojnë edhe më tej, duke thënë se ekziston rreziku që pas një periudhe kohe, tregu të njohë edhe raste falimen-timesh, rrezik që është më i madh për ato kompani të cilat janë të “varura” (në vjeljen e “të ardhurave”) nga ky shërbim. Një nga drejtuesit e kompanisë “Sigma” thotë se ky fenomen është vënë re edhe në vendet e tjera, qoftë ato të rajonit apo edhe të Europës.Të dhënat e Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare për periudhën janar-gusht tregojnë se primet në sigurimin e detyrueshëm motorik arritën shifrën 2,743 milionë lekë, ose rreth 5.5% më pak se në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Primet e shkru-

ara bruto të sigurimit të detyrueshëm motorik zënë 46.4% të totalit të tregut. Duke iu referuar të thënave të AMF-së vihet re se ka ndryshuar edhe pesha që zë vlera e primeve të shkruara bruto MTPL e brendshme ndaj totalit të tregut. Për periudhën 8-mujore të vitit 2011, kjo shifër u llogarit në rënie (në 27% nga rreth 34% që ishte në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar).Produkti MTPL e brendshme po për këtë periudhë (krahasuar me një vit më parë) shënoi rënie prej 21.4% për primet e shk-ruara bruto, ndërsa numri i kontratave pati rritje prej rreth 2%. Për sa i përket dëmeve të paguara bruto, ato u rritën me rreth 12% dhe pjesa më e madhe e tyre iu përket sigurimeve motorike me 1,169 milionë lekë, që përbëjnë rreth 81.05% të totalit të dëmeve të paguara bruto. Për MTPL e brendshme, dëmi mesatar llogaritet nga 113 për vitin 2010 (8-mujori) në 172 për vitin 2011.

Sinjalet e para

Liberalizimi i tarifave të sigurimit të detyrueshëm motorik ka hapur një fazë të re në zhvillimin e tregut të sigurimeve, qoftë në të ardhmen e afërt e të largët. Drejtori ekzekutiv i kompanisë “Interalbanian”, Bardhyl Minxhozi, thotë se ky është një hap i rëndësishëm pozitiv për të ardhmen e tregut të sigurimeve. Pavarësisht se ky hap u zbatua në mënyrë të menjëhershme në muajin shtator, efektet e liberalizimit të tarifave do të shtrihen në kohë dhe do të infl uencohen nga specifi kat e çdo kompanie, shkalla e konkurrencës dhe nga rregullat që ka vendosur Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.Për një nga drejtuesit e kompanisë “Sigma”, edhe pse është ende herët për të dalë në një përfundim të qartë për efektet, mund të thuhet se gjatë dy viteve, tregu do të jetë në një situatë jo shumë të qartë. “Për të parë efektet e plota do të duhet të presim vënien në zbatim të sistemit Bonos-Malus, e cila do të shërbejë si një bazë të dhënash për regjistrimin e makinave të regjistruara”.Sipas drejtoreshës së shitjeve dhe risigurimeve pranë kom-panisë “Eurosig”, Venera Xhillari, në tregun e sigurimeve ndihet një lloj stabiliteti, pasi klienti paguan sa është polica e sigurimit. “Në lidhje me efektet që ka liberalizimi te kompanitë e sigurimit, mund të veçojmë uljen e të ardhurave nga primet e sigurimit, ndërkohë që aksidentet dhe dëmet shëndetësore janë rritje, duke sjellë dhe rritjen e pagesave për dëmshpërb-limet”, thotë znj. Xhillari. Në këndvështrimin e efekteve pozitive, z. Minxhozi, sqaron se ky proces do të ndihmojë në mënyrë thelbësore në formal-izimin e mëtejshëm të tregut të sigurimeve. “Kjo do t’i japë konkurrencës midis kompanive një bazë më të krahasueshme dhe pse jo, në një periudhë afatmesme, shërbim më të mirë për klientët”, thotë drejtuesi i kompanisë “Interalbanian”.Nga ana tjetër, ai nxiton të thotë se është ende herët për të dhënë një vlerësim të plotë mbi ndikimin e menjëhershëm që ka dhënë te konkurrenca, duke qenë se kompanitë vazhdojnë të konkurrojnë si më parë me çmime më të ulëta.B

URI

MI:

AM

F

Liberalizimi i çmimeve do të sjellë formalizimin e tregut, rritjen

e konkurrencës dhe si rrjedhojë, shërbim më të mirë për klientët

INTERALBANIAN

Efekte pozitive për kompaninë, kemi

dyfi shuar numrin e kontratave

INSIG EUROSIGEfektet do të shtrihen në kohë dhe ndoshta për të

paktën dy vjet. Një sjellje që është vënë re edhe në tregjet e tjera, ku është zbatuar më

parë liberalizimi

SIGMANiveli aktual i primeve është

relativisht i ulët, ndërkohë që rritja e kërkesave për dëmshpërblim,

për shkak të aksidenteve në rritje me pasojë vdekjen, është e lartë dhe kjo përbën një kontradiktë

22 • Monitor - 498

liberalizimi Sigurim i detyrueshëm i automjeteve

Pak ditë më parë, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare lajmëroi nisjen e projektit për liberalizimin

e sigurimit të detyrueshëm motorik në bashkëpunim me Bankën Botërore e të fi nancuar nga “First Initiative”. Sipas burimeve zyrtare të AMF-së, mësohet se ekipi i përbërë prej pesë ekspertësh të fushës së sigurimeve, zhvilloi një sërë ta-kimesh me palët e interesuara në treg. Si-pas drejtuesve të AMF-së, qëllimi kryesor i këtij misioni të parë, ishte identifi kimi i situatës aktuale në tregun e sigurimit të detyrueshëm motorik, përcaktimi i hapave të mëtejshëm në përmbushje të objektivave kryesore të projektit: zhvil-limi i politikave dhe proceseve drejt tarifi mit me bazë riskun të produkteve të sigurimit të detyrueshëm motorik, si dhe përafrimi i kuadrit aktual ligjor që rregul-lon sigurimin e detyrueshëm motorik me direktivat e BE-së. Ky projekt vjen në një

moment tepër të rëndësishëm për tregun shqiptar të sigurimeve, ku aktualisht është hequr me ligj regjimi i tarifave fi kse në sigurimin e detyrueshëm motorik. Në këto kushte, projekti do të synojë të adresojë disa çështje të rëndësishme për të lehtësuar tranzicionin drejt një tarifi mi më efi cient, që është ai me bazë riskun. Një nga aspektet më të rëndësishme është që AMF-ja të ketë mjetet e duhura për t’u siguruar që shoqëritë e sigurimit mbajnë provigjione të mjaftueshme për përgjegjësitë që ato kanë ndërmarrë, duke e konceptuar në dy forma: në ndërtimin e një procesi për të verifi kuar nëse provigjionet për dëme janë të mjaf-tueshme për situatat e njohura, si dhe për ndërtimin e një procesi për të siguruar që biznesi dhe rreziqet e rinovueshme sigurohen me çmime teknikisht të pran-ueshme.Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare

ulen primet e shkruara bruto për produktin

MTPL e brendshme në periudhën janar-gusht

të vitit 2011

21.4%

SHIFRA

rritja e numrit të kontratave në krahasim

me 8-mujorin 2010

2%

vlera e dëmeve që u përket sigurimit të

detyrueshëm motorik

1,169 mln lekë

parashikon kryerjen e përmirësimeve për Qendrën e Informacionit të Sigurimit të Detyrueshëm Motorik, si dhe zbatimin e fazës së tretë për ngritjen e sistemit Bo-nus-Malus. Në këtë mënyrë do të bëhet i mundur dhe zhvillimi i një strategjie për menaxhimin e numrit të të pasiguruarve. Autoriteti ka pranuar faktin se tregu, në fi llimin e liberalizimit, do të përballet me një sërë sfi dash, duke deklaruar se do të ndihmojë në lehtësimin e procesit transi-tor, për të mundësuar ofrimin sa më të shpejt të një produkti cilësor të sigurimit të detyrueshëm motorik. Sipas operatorëve të tregut, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare, në funksionimin si institucion përgjegjës për rregullimin dhe mbikëqyrjen e sistemit fi nanciar dhe operatorëve të sigurimit, ka rolin kryesor nëpërmjet anëve ligjore, administrative dhe informacioneve në mbrojtje të kon-sumatorit.

AMF: Projekt për të kontrolluar çmimet

Liberalizimi i çmimit të MTPL-ve të brendshme ka sjellë efekte pozitive (ndoshta më shumë se për çdo kompani tjetër) për INSIG, e cila përpara këtij procesi, e cilësonte të parali-zuar aktivitetin, duke qenë se funksionon si një kompani shtetërore, duke konkurruar me privatin. E për të përballuar mbijetesën i duhej të vinte në zbatim stimuj të ndryshëm. Drejtuesit e kësaj kompanie shprehen optimistë për ecurinë e periudhës pas zbatimit të liberalizimit (gusht-shtator), duke theksuar se është arritur të dyfi sh-ohet numri i kontratave. Në të njëjtën kohë, ata thonë se është rritur pjesëmarrja në treg e kompanisë në shërbimin MTPL. Drejtuesit e kompanisë INSIG thonë se në vazhdim pritet të ndihen efekte në uljen e çmimeve edhe për produktet e tjera të sigurimit të detyrueshëm motorik, siç është kartoni jeshil. Për përfaqësuesen e kompanisë “Euro-sig”, Venera Xhillari, po vihet re stabilitet në treg. “Çmimet, megjithëse janë liber-alizuar, janë pothuajse në të njëjtën nivel për të gjitha kompanitë. Tregu mund të ketë tendencë për rritje të çmimeve nga agjentët e shitjeve”, thotë znj. Xhillari.Nuk mungojnë edhe ekspertët që thonë se në thelb, liberalizimi i çmimeve të primeve për sigurimet e detyrueshme motorike mund të sjellë ulje të mëtejshme të nivelit të shërbimit të kompanive ndaj konsumatorëve. Sipas një prej drejtuesve të kompanisë “Sigma”, efektet në shërbim do të ndihen në një kohë disi më të largët. Ai vë re se të ardhurat e kompanisë për këtë zë janë ulur ndjeshëm në 30%. Drejtori ekzekutiv i kompanisë “Inter-albanian”, Bardhyl Minxhozi, thotë se ulja e çmimeve i jep klientëve një ofertë më të mirë në shitje, por jo të njëjtin shërbim në rastet e dëmshpërblimeve.Sipas një prej drejtuesve të kompanisë “Sigma” është vënë

re se edhe nga përvoja e vendeve të tjera, në një periudhë të mëvonshme mund të shfaqet rreziku i daljes nga tregu i ndonjë kompanie, e cila (për shkak të blerjeve të shumë poli-cave) nuk do të jetë në gjendje të përballojë dëmshpërblimet

që vijnë si pasojë e këtij aktiviteti. Ndërsa, për znj. Xhillari kompanitë nuk do të përballen me këtë rrezik duke qenë se kompanitë e sigurimit operojnë në përputhje me ligjin dhe janë të mbrojtura plotësisht me kapitalet e tyre dhe me aftësitë paguese.Po, cila do të jetë në vazhdim sjellja e tregut kundrejt procesit të liberalizimit të çmimeve? “Nuk e di të them sa do të vazhdojë tregu me këtë nivel të ulët të çmimeve, por mendoj se, në përputhje me numrin e aksidenteve që ndodhin në Shqipëri, me rritjen e dëmeve shëndetësore etj., çmimi i sigurimit të detyrueshëm motorik duhet të jetë të paktën 2-3 herë më i lartë”, thotë z. Minxhozi. Sipas tij, do të jetë tregu i liberalizuar ai që do të vendosë në të ardhmen për çmimet. Por, për këtë seg-ment të tregut “ngërçi” vazhdon të mbetet te pagesa e dëmshpërblimeve dhe jo më kot, ekspertët nxjerrin në pah faktin se kompanitë, në vazhdimësi mund të mos jenë të afta të paguajnë dëmet.Venera Xhillari e kompanisë “Eurosig” thotë se niveli aktual i primeve është relativisht i ulët, ndërkohë që rritja e kërkesave për dëmshpërblim, për shkak të aksidenteve në rritje me pasojë vdekjen, është e lartë dhe kjo përbën një kontra-diktë. “Kësaj situate, thotë ajo, i shtohet edhe rëndesa e pagesave të kompanive të sig-urimit për dëmet e shkaktuara nga mjetet

e pasiguruara, që përbëjnë relativisht 25-30% të tregut”. Sipas saj, e gjithë kjo pritet të sjellë ndikim në sjelljen ndaj klientëve.

498 - Monitor • 23

24 • Monitor - 498

renditje Arsim

Renditja e “Financial Times” për universitetet më të mira për të kryer një master për menaxhim. Si të zgjidhni dhe të aplikoni në universitetin në të cilin doni të studioni

Pas gjashtë vitesh dominimi të shkollave franceze në renditjen e universiteteve më të mira për të kryer një master në menaxhim në Europë, renditja

për vitin 2011 kryesohet nga Universität St. Gallen e Zvicrës. Renditja është hartuar nga “Financial Times” dhe është bazuar në një vëzhgim të shkollave të biznesit dhe të diplomuarve të tyre në vitin 2008 dhe mat progresin në karrierë të të diplomuarve, diversitetin e shkollave dhe natyrën globale të programeve të ndryshme të masterit. Rritja e shkollës zvicerane, pas debutimit të saj në vendin e katërt vitin e kaluar, nënvizon nivelin e lartë të kënaqësisë midis të diplomuarve që plotësuan vëzhgimin e FT. Të diplomuarit e St. Gallen kishin më shumë të ngjarë të kishin arritur qëllimet pas diplomimit, me 93% që raportuan se diploma e tyre u kishte mundësuar që të përmbushnin qëllimet e edukimit dhe të karrierës. St. Gallen kryeson edhe në renditjen e vlerës për para, një masë që shikon në koston e kursit krahasuar me të ardhurat

Pasi të keni ndarë mendjen të ndiqni studimet në master për menaxhim, vështirësia e ardhshme dhe ndoshta më e rëndësishme është të vendosni se ku doni të studioni. Cila është shkolla e duhur për ju? Një afër shtëpisë, pak më larg, ose madje edhe në një shtet tjetër? Pavarësisht se sa lart renditet programi, në rast se po studioni në Francë, kur mund të ishit në Itali, përvoja nuk do të ishte tërësisht ajo që shpresonit. A do të ishit i kënaqur të mësonit një gjuhë tjetër ose të zhyteni në një kulturë

tjetër, ndërsa ndiqni programin e menaxhimit? Ndoshta shkolla është në vendndodhjen e duhur, por i mungon ekspertiza kërkimore në fushën tuaj të interesit. A ka vlerën e duhur të emrit, që ju kërkoni? A është rrjeti i të diplomuarve aq interesant sa ju do të preferonit, dhe a ka një sistem të dhënash të shëndetshëm për historinë e rekrutimeve? Ia vlen që të shpenzosh kohë për të zgjedhur shkollën e duhur, thotë Arnaud Langlois-Meurinne, dekan i “Rouen Business School” në Francë. Megjithëse mund të jetë një përvojë e lodhshme dhe e shtrenjtë, prof. Langlois-Meurinne u bën thirrje studentëve të vizitojnë një varietet shkollash biznesi që ofrojnë programe të masterit në menaxhim dhe të ndjejë pak nga “shpirti i shkollës”, vendndodhja dhe ajo çfarë ofron. Diversiteti ndërkombëtar gjithashtu duhet të merret në konsideratë, pohon Emma Soane, drejtore programi e masterit për menaxhim në “London School of Economics”. Në rast se një student do të ndjekë një karrierë ndërkombëtare, atëherë fakultetet ndërkombëtare janë një plus i dukshëm. Akreditimi luan gjithashtu rol. Jean Charroin, drejtor i programit MIM në “Audencia Nantes School of Management” në Francë, beson se ai është një faktor thelbësor. “Akreditimi siguron standardin e cilësisë në aktivitetet tona”, thotë ai. Sipas Charroin, akreditimi provon se një shkollë ka arritur një farë standardi kërkimi dhe cilësie akademike.Studentët duhet të konsiderojnë gjithashtu të ardhmen përpara se të zgjedhin. Është gjithashtu me vlerë të shqyr-tohen lidhjet e shkollës me korporatat: gjeni se cilët rekrutues vizitojnë kampusin, çfarë mundësish ka për intership dhe me cilat kompani punojnë shkollat. Por mbi të gjitha, studentët duhet të informohen rreth asaj se çfarë është e vërtetë në të gjitha shkollat e biznesit dhe çfarë është specifi ke në një shkollë të vetme. Të gjitha shkollat nuk janë të njëjta, por një student i armatosur me njohuritë e duhura, do të bëjë zgjedhjen e duhur.

es” për universitetetë master për dhe të aplikoni në ni të studioni

hkollave franceze në të mira për të kryer

Europë, renditja sität St. Gallen e Financial Times” të shkollave të në vitin 2008 diplomuarve,

ën globale të .

utimit të saj nëvizon nivelin e uarve që plotësuanGallen kishin më shumë

pas diplomimit, me 93% kishte mundësuar që të he të karrierës.n e vlerës për para, një

krahasuar me të ardhurat

t në master për menaxhim, vështirësia e ardhshme dhe ndoshta më e rëndësishme është të vendosni se ku doni të studioni. Cila, pak më larg, ose madje edhe në një shtet tjetër? Pavarësisht se sa lart renditet programi, në rast se po studioni në Francë, kur mundht ajo që shpresonit. A do të ishit i kënaqur të mësonit një gjuhë tjetër ose të zhyteni në një kulturështa shkolla është në vendndodhjen e duhur, por i mungon ekspertiza kërkimore në fushën tuajoni? A është rrjeti i të diplomuarve aq interesant sa ju do të preferonit, dhe a ka një sistem tëve? ën e duhur, thotë Arnaud Langlois-Meurinne, dekan i “Rouen Business School” në Francë. e e shtrenjtë, prof. Langlois-Meurinne u bën thirrje studentëve të vizitojnë një varietetë menaxhim dhe të ndjejë pak nga “shpirti i shkollës”, vendndodhja dhe ajo çfarëmerret në konsideratë, pohon Emma Soane, drejtore programi e masterit për

t se një student do të ndjekë një karrierë ndërkombëtare, atëherë fakultetetuan gjithashtu rol. Jean Charroin, drejtor i programit MIM në “Audencia Nantes

ë një faktor thelbësor. “Akreditimi siguron standardin e cilësisë në aktivitetet tona”, kollë ka arritur një farë standardi kërkimi dhe cilësie akademike.men përpara se të zgjedhin. Është gjithashtu me vlerë të shqyr-ekrutues vizitojnë e cilat kompani të informohen

t e biznesit dheha shkollat nukitë e duhura, do

tre vjet pas diplomimit. Longlong Lai, një kinez i diplo-

muar nga kursi i vitit 2008, është dakord me vlerësimin e “Financial Times”. “St. Gallen ofron cilësinë më të mirë të edu-kimit dhe i hap dyert për të gjitha kompanitë më të mira në botë”, thotë ai, duke cituar gjithashtu përballueshmërinë e kursit. Pasi ka përfunduar një program trajnimi prej 18 muajsh në Zyrih, pas diplomimit, ai tani punon në Britaninë e Madhe si një auditor i brendshëm për “Swiss Re”, siguruesin global.

Si të zgjidhni një shkollë biznesi

MASTER PËR MENAXHIM - MË TË MIRËT

498 - Monitor • 25

Me vetëm 34 studentë që hynë në masterin e St. Gallen në vitin e kaluar

akademik, kursi është më i vogli në renditje, së bashku me “WHU-Otto Beisheim School of Management”

në Gjermani dhe refl ekton një fokus në cilësinë e pjesëmar-

rësve. Kjo përkthehet në paga tërheqëse për të diplomuarit. Të diplo-muarit e St. Gallen rapor-tuan pagën mesatare të tretën më të lartë, duke arritur një pagë mesatare prej 87 mijë dollarësh në

vit tre vjet pas diplomimit.Pavarësisht se kanë dorëzuar

kreun, Franca vazhdon të jetë e mirëpërfaqësuar në renditjen

totale. Nga 65 shkollat e listuara, 17 janë me bazë kryesisht në Francë dhe

Britania e Madhe ka 13. Vetëm 4 nga 35 të mbeturat janë joeuropiane. Të dhënat e mbledhura nga 5,080 të diplomuarit e vitit akademik 2008 tregojnë se ndikimi i programeve master shkon përtej Europës. Ndërsa pjesa më e madhe e të diplomuarve raportuan se ata po jetonin në Europë përpara se të fi llonin shkollën (86%), kjo peshë ra me 3 pikë përqindjeje tre vjet pas diplo-mimit. Efekti neto është një rritje prej 16% e numrit që jeton jashtë Europës. SHBA-ja dhe Kanadaja panë rritjet më të mëdha, me zgjerim prej 59% dhe 13%,

përkatësisht (megjithëse nga një bazë e ulët). Pavarësisht se ku studiuan dhe ku përfunduan për të jetuar, të diplomuarit e vitit 2008 dukeshin më të kënaqur sesa kolegët e tyre të 2007-s, me efektin që masteri kishte pasur në karrierën e tyre. Nga të 61 shkollat që u përfshinë si në renditjen e vitit 2010 ashtu dhe në atë të 2011-s, 59 shënuan rritje në peshën e të diplomuarve që mendonin se masteri i kishte ndihmuar ata të përmbushnin aspiratat e tyre profesionale.

Internship-et vlerësohen nga të diplomuarit

Ka shumë më tepër në kurset e mas-terit për menaxhim sesa tradiciona-lja “shkruaj me shkumës dhe fol”, me internship-e, këmbime eksperiencash përtej detit, projekte kërkimore dhe udhëtime studimore midis opsioneve që iu ofrohen studentëve. Internship-et janë më populloret ndër to, sipas të dhënave të grumbulluara nga shkollat që marrin pjesë në renditjen e masterit për menax-him. Pothuajse dy të tretat e atyre që u diplomuan në vitin e kaluar akademik kryen një intership në kompani, me më shumë se gjysma që e kishin bërë përtej detit. Ndërsa intership-et ishin të detyruara për ata që studiuan në shkollat e biznesit belge dhe franceze – ku pothuajse kush-

RENDITJA E SHKOLLAVE MË TË MIRË NË EUROPË PËR MASTER NË MENAXHIM

Emri i shkollës Tarifa e kursit Shteti Emri i programit

(monedhë lokale)

1 Universität St Gallen SFr 3,535 Zvicër Master in Strategy and International Management

2 Cems 17 vende Masters in International Management

3 ESCP Europe Euro 18,477 France, UK, Germany, Spain Master in Management

4 HEC Paris Euro 20,400 Francë MSc in Management

5 EM Lyon Business School Euro 15,833 Francë MSc in Management

6 WHU Beisheim Euro 19,800 Gjermani MSc in Business Administration

7 Indian Institute of Management, Ahmedabad Rs 809,000 Ahmedabad India Postgraduate Programme in Management

8 Essec Business School Euro 16,367 Francë MSc in Management

9 Grenoble Graduate School of Business Euro 16,790 France, Singapore Master in International Business

10 Rotterdam School of Management, Erasmus University Euro 2,543 Hollandë MSc in International Management

11 Mannheim Business School Euro 4,000 Gjermani MSc Business Administration

12 Esade Business School Euro 19,696 Spanjë Master in International Management

13 Imperial College Business School £ 19,806 Britani e Madhe MSc Management

14 London School of Economics and Political Science £ 18,577 Britani e Madhe MSc Management and Strategy

15 Edhec Business School 10,640 Francë Master in Management

16 City University: Cass £ 17,000 Britani e Madhe MSc in Management

17 Stockholm School of Economics SKr0 Suedi Masters in Business and Economics

18 WU (Vienna University of Economics and Business) Austri Masters International Business Administration

19 HHL – Leipzig Graduate School of Management Euro 22,500 Gjermani MSc in Management

20 ESC Toulouse Euro 12,826 Francë Master in Management

21 Audencia Nantes Euro 14,120 Francë

22 IAG-Louvain School of Management Euro 2,340 Belgjikë Master in Business Engineering

23 Rouen Business School Euro 12,500 Francë Master in Management

24 HEC Lausanne SFr 2,320 Zvicër MSc in Management

25 Solvay Brussels School of Economics and Management Euro 1,406 Belgjikë Master in Business Engineering

Burimi: Financial Times

Me vetëm 3masterin e S

akademikrenditjeBeishe

në Gfo

Pakre

e mirtotale. N

janë me baBritania e Matë mbeturat jTë dhënat ediplomuarittregojnë se nshkon përteje madhe e tëata po jetonifi llonin shkome 3 pikë pëmimit. Efekt16% e numrSHBA-ja dhe mëdha, me z

2 Cems

3 ESCP Europe Euro 18

4 HEC Paris Euro 20

5 EM Lyon Business School Euro 15

6 WHU Beisheim Euro 19

7 Indian Institute of Management, Ahmedabad Rs 809

8 Essec Business School Euro 16

9 Grenoble Graduate School of Business Euro 16

10 Rotterdam School of Management, Erasmus Unive

11 Mannheim Business School Euro 4

12 Esade Business School Euro 19

13 Imperial College Business School £ 19

14 London School of Economics and Political Science £ 18

15 Edhec Business School 10,640

16 City University: Cass £ 17

17 Stockholm School of Economics SKr0

18 WU (Vienna University of Economics and Business)

19 HHL – Leipzig Graduate School of Management Euro 22

20 ESC Toulouse Euro 12

21 Audencia Nantes Euro 14

22 IAG-Louvain School of Management Euro 2

23 Rouen Business School Euro 12

24 HEC Lausanne SFr 2

25 Solvay Brussels School of Economics and Management Euro 1

Burimi: Financial Times

26 • Monitor - 498

Raporti i FT për master në menaxhim rendit 65 pro-gramet kryesore në menaxhim të përgjithshëm për studentët që nuk kanë përvojë të mëparshme

pune. I publikuar për herë të parë në vitin 2005, renditja vlerëson kurset që prezantohen nga shkollat e biznesit në mbarë botën. Ajo gjithashtu i vlerëson vetë shkollat si dhe ish-nxënësit. Dy grupe të dhënash përdoren për të hartuar rezultatet, në momentin që shkollat biznesit kanë plotësuar kriteret për aplikim. Vëzhgimi i parë kryhet nga shkollat dhe i dyti nga ish- nxënësit që u diplomuan tre vjet më parë. Në renditjen e këtij viti merrnin pjesë studentët e diplomuar në 2008-n. Që shkollat të jenë të vlefshme për të marrë pjesë në renditje, kërkohet një normë përgjigjeje 20% nga ish-nxënësit, me një minimum 20 përgjigjesh për shkolla me më pak se 100 ish-nxënës në klasën që është diplomuar. Shkollave u kërkohet që të njoftojnë ish-nxënësit përpara fi llimit të vëzhgimit. Gjithsesi, në momentin që procesi po zbatohet, ata nuk lejohen që të kontaktojnë direkt me ish- nxënësit ose t’i nxisin ata të marrin pjesë në një mënyrë apo tjetrën. Të dhënat nga vëzhgimi me ish-nxënësit përdoren për të përcaktuar gjashtë nga 16 kriteret: paga mesatare, vlera për para, karriera, qëllimet e arritura (përqindja), vlerësimi i suksesit dhe lëvizshmëria ndërkombëtare.

Metodologjia

do kryen një lloj përvoje pune – vetëm 2% të atyre që studiojnë në Britaninë e Madhe fi tuan eksperiencë profesionale gjatë studimeve të tyre.Diferenca refl ekton kohën më të shkurtër të disponueshme për studentët në Britaninë e Madhe, ku mesatarja e programit është një vit, krahasuar me 21 muaj dhe 17 muaj në Francë dhe Belgjikë, përkatësisht. Shkëmbimet përtej detit, ku studentët shpenzojnë një muaj ose më shumë, duke studiuar në një institucion jashtë, janë gjithashtu të zakonshme.

Dhunti sipërmarrëse

Ka shenja të rritjes së shpirtit të sipër-marrësve midis të diplomuarve të mas-terave në menaxhim, siç ka rezultuar

nga vëzhgimi me studentët.Në vitin akademik të 2008-s, të vëzhguar për renditjen e 2011-s, 11.5% thanë se kishin fi lluar bizneset e tyre në tre vjet që nga diplomimi, pesha më e madhe që kur fi lloi renditja në 2005-n. Të diplomuarit meshkuj kishin pothu-ajse tre herë më shumë të ngjarë të kishin prezantuar një kompani sesa ko-leget femra – 15.6% e meshkujve thanë se e kishin bërë këtë vetëm, krahasuar me 5.5% të grave.Republika Çeke ka rezultuar si shtëpia e shpirtit sipërmarrës. Afër 30% e të diplo-muarve çekë thanë se ata kishin krijuar kompanitë e tyre, pas diplomimit në vitin 2008. Suedezët nuk mbeten prapa (25%), të ndjekur nga të diplomuarit në Indi (21%) dhe Polonia (18%). Nëse nevoja është mamaja e shpikjeve, atëherë rritja në shpirtin sipërmarrës nuk

është e habitshme, duke qenë se hapja e bizneseve të reja përkon me kohët më të ashpra në tregun e punës. Ndërsa 91.5% e të diplomuarve që kërkojnë punë arritën ta gjejnë atë brenda tre muajve nga diplomimi, kjo shifër ra pas krizës fi nanciare, duke rënë në 88.1% për klasën e 2010-s. Por ka shenja përmirësimi, me të dhënat e mbledhura nga shkollat e biznesit, që tregojnë se 89.4% e të diplomuarve në 2011-n gjetën një punë tre muaj brenda diplomimit.

Kur vjen puna për të aplikuar për një program master në menax-him, të bësh kërkim është po aq

e rëndësishme sa të kesh motivimin e duhur për të ndjekur programin.Nuk ka mungesë burimesh informacioni, ato janë të shumta, si faqet e internetit të shkollave, rrjetet sociale, blogjet, të diplomuarit, studentët aktualë, zyrat e programit dhe shërbimet e karrierës.Është thelbësore që të kontrollohen krit-eret e hyrjes në programin për të cilin jeni të interesuar. Shpesh, institucionet ngulin këmbë në rezultate specifi ke ose në testet e pranimit të të diplomuarve për menaxhim (GMAT) ose shqyrtimi i të dhënave të aspirantëve (GRE). Shkollat i pranojnë të dyja aplikimet dhe reko-mandimi në përgjithësi është 650 pikë

ose më lart. Në rast se anglishtja nuk është gjuha juaj e parë, do t’ju kërkohet një rezultat i caktuar në një nga testet e

miratuara të anglishtes. Pasi kandidatët janë gati për të plotësuar formularin e kërkuar, disa shkolla ofrojnë zgjidhjen për të dorëzuar një kopje të printuar, ose mund të bëhet dorëzim online, përmes faqes së internetit të shkollës. Aplikimi mund të përfshijë shkrimin e një dekla-rate personale ose letre motivimi. Kjo nuk duhet marrë lehtë dhe kandidatët nuk duhet të përsërisin atë që është thënë në CV-të e tyre. Aplikantët duhet të tregojnë vetëdije, duke njohur fuqitë dhe fushat potenciale për përmirësim, plus aftësi lidershipi, aftësi komuni-kimi dhe të shkruari. Mund të përdoren gjithashtu deklarata personale, për të shpjeguar pikë të ulëta në një provim në të dhënat e kandidatit. Është gjithashtu e rëndësishme që të dorëzohen refer-enca të përshtatshme. Në përgjithësi kërkohen dy referenca akademike, por pranohen dhe ato nga një punëdhënës i mëparshëm.

Si të aplikoni për një program

renditje Arsim

KOSTO

Programet në master për menaxhim

nuk janë të lira. Pjesëmarrësit në

programin MSC të “London Business

School” paguajnë 24,000 paund në

tarifa dhe ndoshta kanë nevojë për

një tjetër shumë prej 16,000-18,000

paund për shpenzime jetese.

498 - Monitor • 27

fi skale Probleme

Gati një e katërta e buxhetit të shqiptarëve sigurohet nga të ar-dhurat e TVSH-së, një taksë prej

20 përqindësh që aplikohet në çdo shitje malli apo shërbim (përjashto ndërtimin te shitja fi nale e objektit). E konsid-eruar nga qeveria si krenaria e taksave, TVSH-ja ka qenë gjithnjë objekt debati mes ekspertëve, politikanëve, brenda dhe jashtë qeverisë, ku madje nuk kanë munguar as qëndrimet e forta të FMN-së, për të mos e ndryshuar. Në gjashtë vitet e fundit, qeveria i ka rishikuar të gjitha taksat, një pjesë e të cilave janë ulur, disa janë rregulluar, ndërsa të tjerat kanë pë-suar rritje. Sa i takon TVSH-së, ministri i Financave e ka konsideruar si “mollë të ndaluar” mbi mundësinë e uljes së saj, duke e mbrojtur me argumentin se FMN është totalisht kundër. Po çfarë po ndodh realisht me taksën, e cila mban 25 për qind të buxhetit? Një raport i detajuar i Kontrollit të Lartë të Shtetit vë në dukje se TVSH-ja, në vitin

Subjekte të regjistruar Jo deklarues Deklarues Me pagesë Pa pagesëBerat 683 51 632 244 56Durrës 3,638 692 2,946 529 479Dibër 432 138 294 109 43Elbasan 1,281 222 1,059 259 148Fier 1,896 220 1,676 426 316Gjirokastër 606 68 538 187 54Korçë 1,308 118 1,190 307 176Kukës 211 52 159 35 176Lezhë 696 56 640 143 120Sarandë 580 82 498 177 72Shkodër 1,193 173 1,020 149 225Tiranë 11,355 3,268 8,087 1,756 5,515VIP-a 865 27 838 344 12Vlorë 1,586 199 1,387 368 285Totali 26,330 5,366 20,964 5,069 7,677Burimi: Marrë nga raporti i KLSH

SITUATA E BIZNESEVE ME TVSH

BIZNESI FUT NË KRIZË TVSH-NËTaksa 20%, e cila mban peshën kryesore në buxhet, po lëshon sinjale negative te të ardhurat. Biznese që nuk deklarojnë faturat, pasojat e pragut të ri dhe bilancet me humbje. KLSH zbardh detajet

INFLACIONI 3.6%

Duke pasur parasysh nivelin

mesatar të infl acionit për vitin

2010, rezulton se rritja e të

ardhurave, në raport me 2009,

nuk ishte gjë tjetër vetëm si efekt i

rritjes së çmimeve

28 • Monitor - 498

fi skale Probleme

Plan Fakt Realizimi %Totali i të ardhurave 333,658 324,721 97.32Të ardhurat tatimore 299,084 288,564 96.48Nga tatimet dhe doganat 229,709 223,019 97.09Tatimi mbi vlerën e shtuar 121,984 113,998 93.45Tatimi mbi fi timin 17,235 17,606 102.15Akcizat 38,709 38,788 100.05Tatimi mbi të Ardhurat 28,698 27,058 94.29Tatimi mbi biznesin e vogël 3,234 2,318 71.68

REALIZIMI PËR 2010-N

2010, ka rezultuar me të dhëna tepër negative, madje historike, me efekt minus në buxhet prej gati 8 miliardë lekësh. Edhe këtë vit, taksa është duke u paraqitur dobët dhe shkak është bërë ulja e konsumit, si dhe mosdeklarimi real i bizneseve për faturat që duhet të dorëzojnë. Të gjithë ankohen për TVSH-në, sikurse të gjithë e duan, ia kanë nevojën. Ishin vetë bizneset që kërkuan futjen në skemë të TVSH-së te bizneset e vogla, sikurse janë po vetë ata që nuk e respektojnë detyrimin. Gradualisht ministria e zgjeroi skemën e përfshirjes së biznesit, duke ulur pragun, ndërsa tani është 5 milionë lekë në vit, ndërsa profesionet e lira janë të gjitha me TVSH. Ministria e Financave pranon rënien e të ardhurave, por përpiqet të japë argu-mentet mbi efektet, duke e lidhur me normën e lartë të rimbursimit. Në fakt, Banka e Shqipërisë ka ngritur zërin për ulje të konsumit, pra të blerjeve, ndërsa KLSH-ja bën me faj tatimet dhe bizne-set, që nuk deklarojnë xhirot. Ekspertët gjykojnë se ulja e pragut dhe rritja e bizneseve me TVSH ka vendosur tatimet në vështirësi, pasi u duhet të menaxho-jnë një “ushtri” prej 26 mijë subjektesh, ose 9 mijë më shumë se një vit më parë.

Dështim në të gjitha drejtimet

Një analizë e hollësishme mbi punën e kryer në vitin 2010 për mbledhjen e TVSH-së paraqitet në raportin e fundit të KLSH, që do të diskutohet këtë javë në Kuvend dhe ku pritet të ketë shumë debate. Për vitin 2010, të ardhurat tatimore nga TVSH-ja, të realizuara në strukturat në varësi të organeve tatimore dhe doganore, janë realizuar në masën 93.45 për qind, ku nga 121.984 milionë lekë të planifi kuara, janë realizuar 113.998 milionë lekë, ose 7.986 milionë lekë më pak. Megjithatë, kraha-suar me të ardhurat e realizuara në vitin 2009, ato rezultojnë me rritje në masën 3.6 për qind dhe në vlerë 3.936 milionë lekë më tepër. Duke pasur parasysh niv-elin mesatar të infl acionit për vitin 2010, rezulton se rritja e të ardhurave, në raport me 2009-n, nuk ishte gjë tjetër vetëm si efekt i rritjes së çmimeve. Norma 3.6 për qind më shumë koincidon me normën mesatare të infl acionit, që sipas Ministrisë së Financave, ishte po 3.6 për qind (shiko kuadrin e ri makrofi skal 2012-2014, fq. 22, Fletorja Zyrtare). Edhe në raport me Prodhimin e Brend-shëm Bruto (PBB), kemi rënie të të ard-hurave, ku në vitin 2010 zinte një peshë prej 9.32 përqindësh nga 9.63 për qind që ishte në 2009-n. Analiza e shifrave tregon se përgjegjësia më e madhe bie tek Drejtoria e Tatimeve dhe e degëve të saj nëpër rrethe, nga ku mësohet se vetëm dy rajone kishin dalë me bilanc pozitiv. Kështu të ardhurat tatimore neto nga TVSH-ja nga organet në varësi të DPT janë realizuar në masën 84.4 për qind ose nga 34.662 milionë lekë të programuara, janë arkëtuar 29.242 milionë lekë me një mosrealizim në vlerë prej 5.420 milionë lekësh.“Nga 14 drejtori rajonale, vetëm 2 prej tyre rezultojnë me realizim të detyrave të planifi kuara, më konkretisht: dega e Elbasanit, në masën 100 për qind, dhe ajo e Tiranës, me 122 për qind, me një tejka-lim në vlerë kundrejt planit në shumën 914 milionë lekë. Ndërsa nga 12 njësitë që paraqiten me mosrealizim, 8 prej tyre rezultojnë me një nivel mosrealizimi nga 15 për qind deri në 36.6 për qind”, vë në dukje raporti i KLSH-së. Siç duket, mungesa e performancës për mbledhjen e taksës 20 për qind është shtrirë te të gjitha degët e tatimet, përfshi

këtu edhe Njësinë e Tatimpaguesve të Mëdhenj Tiranë, e cila rezulton me një mosrealizim prej 5.386 milionë lekësh, vlerë kjo e barabartë me rreth 99 për qind të totalit të mosrealizimit të TVSH-së në shkallë sektori. Kur vetë VIP-at deklarojnë humbje te TVSH-ja, atëherë rreziku paraqitet edhe më i madh, pasi po dëshmohet edhe më shumë mungesa e shpenzimeve dhe rritja e tepruar e kursimeve. Situata paraqitet keq edhe në raport me vitin 2009, ku të ardhurat neto nga TVSH-ja rezultojnë 3.466 mil-ionë lekë më të ulëta ose në masën 10.6 për qind më pak. KLSH thotë se, nga 14 drejtori rajonale, vetëm 6 prej tyre kanë realizuar më shumë të ardhura në vitin 2010, krahasuar me ato të realizuara në vitin 2009, ndonëse numri i tatimpa-guesve të TVSH-së në vitin 2010 ka pësuar rritje kundrejt atyre të regjistruar në vitin 2009.

BIEN SHITJET

“TVSH mbi shitjet brenda vendit ka pësuar rënie të ndjeshme kundrejt një viti më parë, prej rreth 10 përqindësh”. Kështu e nis qeveria përmbajtjen e kapitullit për TVSH, në dokumentin zyrtar të Kuadrit Makro-Fiskal për vitet 2012-2014, hartuar nga Ministria e Financave dhe miratuar në korrik 2011. Nga ana analiza mësohet se sektorët e ekonomisë me rënie më të ndjeshme të pagesave të TVSH-së krahasuar me 2009-n kanë qenë ndërtimi dhe telekomunikacioni, për arsye se ndër-timi ka më pak vlerë të shtuar gjatë 2010-s, edhe si pasojë e reduktimit të investimeve publike; në sektorin e telekomunikacioneve ka pasur nivel të lartë investimesh që kanë akumuluar TVSH të kreditueshme, si dhe ulje të tarifave të telefonisë celulare.

Financat: Sektorët më të rrezikuar

Ndryshe nga tatimet, administrata doganore e ka më të lehtë të mbledhë dhe të administrojë taksën e TVSH-së, por mesa duket, kriza ka prekur edhe këtë institucion, i cili në 2010-n rezultoi me 2.566 milionë lekë të ardhura të pa-realizuara. Vetëm nga TVSH-ja dogana siguron 38 për qind të të ardhurave. KLSH thotë se rritja e të ardhurave për këtë administratë garantohet edhe prej faktit të çmimeve të karburanteve në bursa.

Edhe dogana, keq me planin

498 - Monitor • 29

Problem nuk është vetëm TVSH-ja, por edhe taksat e tjera, nga të cilat nuk po mundet të mblidhen

të ardhurat sipas planit. Xhavid Curri, ish-drejtor i tatimeve, tashmë ekspert i pavarur, thotë se të ardhurat nga tatimet, prej vitit 2001, rriteshin me 8 deri në 12 për qind, ndërsa nga viti 2008, vërehet stanjacion.“Problemi konkret me TVSh lidhet me mungesën e kapaciteteve të adminis-tratës tatimore për ta menaxhuar atë. Ulja e pragut ishte një gabim i madh, pasi u bë në një kohë të papërshtatshme, kur administrata nuk ka staf të kualifi -kuar, mungojnë kapacitetet, etj.”, thotë eksperti. Curri shton se ulja e pragut në 5 milionë lekë në vit për t’u regjistruar me TVSH, si heqja për profesionet e lira, ka shtuar numrin e tatimpaguesve në këtë skemë, me rreth 9 mijë biznese. “Ishte një hap i nxitur. Tashmë tatimet duhet të menaxhojnë gjithë këto kompani, në një kohë kur u mungon kapaciteti, ndërsa rezultati duket qartë te mungesa e të ardhurave, e cila vijon edhe në vitin 2011”, shton Curri.

Natyrisht që tjetër mendim shpreh Ministria e Financave, hartuesja e kësaj pakete të re ndryshimesh. “Qëllimi i këtij ndryshimi është rritja e formalizimit të transaksioneve mes biznesit të vogël dhe të madh. Niveli i ri konsiderohet më ‘normal’ për këtë fazë të zhvillimit ekonomik dhe është më afër përvojave të vendeve të tjera”, thotë Arjana Dyrmishi, drejtore e politikave fi skale në Ministrinë e Financave.Nga data 1 janar 2010 pragu për regjistri-min me TVSH është 5 milionë lekë

(rreth 38 mijë euro) qarkullim vjetor nga 8 milionë. Për profesionet e lira, kufi ri i regjistrimit për TVSH u vendos në 2 milionë lekë qarkullim vjetor, ku praktikisht me këtë prag janë të gjitha të përfshira në skemë. Edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit pranon se, në rritjen e numrit të tatimpaguesve, krahas regjistrimeve të reja ka ndikuar dhe përfshirja në skemën e pagesës së TVSH-së e tatimpaguesve që kanë qenë objekt i taksës vendore me xhiro mbi 3 milionë lekë.

Curri: Gabimi nis nga pragu i xhirosEksperti i tatimeve analizon situatën negative. Ministria: Vendim i duhur

“Ulja e pragut ishte një gabim i madh, pasi u bë në një kohë kur administrata

nuk kishte (dhe s’ka) staf të kualifi kuar dhe ku duket qa-rtë se mungojnë kapacitetet”,

thotë eksperti i tatimeve

CURRI“Qëllimi është rritja e for-

malizimit të transaksioneve mes biznesit të vogël dhe të madh. Niveli i ri konsidero-het ‘normal’ për këtë fazë të zhvillimit”, thotë drejtoresha

e Financave

DYRMISHI

QËNDRIMET

“Krahas regjistrimeve të reja ka ndikuar dhe përfshirja në skemën e

pagesës së TVSH-së e tat-impaguesve që kanë qenë objekt i taksës vendore me

xhiro mbi 3 milionë lekë”

KLSH

30 • Monitor - 498

fi skale Probleme

Taksa e tatimit mbi fi timin, edhe pse tashmë e përgjysmuar, ka krijuar të ardhura të bollshme në buxhet, pasi

tatimet kanë mundur të realizojnë planin dhe të tejkalojnë të ardhurat në raport me 2009-n. Sipas raportit konkret, për vitin 2010 të ardhurat nga tatimi mbi fi timin janë realizuar në masën 102.5 për qind ose nga 17.235 milionë lekë të planifi kuara, në 17.606 milionë lekë, me një tejkalim në vlerë prej 371 milionë lekësh. Krahasuar me të ardhurat e realizuara në vitin 2009, ato rezultojnë me rritje në masën 2.7 për qind dhe në vlerë 457 milionë lekë më tepër. Kundrejt PBB-së të realizuar në vitin 2010, këto të ardhura zënë 1.44 për qind të tij, nga 1.50 për qind të PBB-së që zinin në vitin 2009. Megjithatë, me shqetësim shihet fakti i dorëzimit të bilanceve me humbje, si për biznesin, ashtu edhe për buxhetin e shtetit. Kështu nga 20945 subjekte objekt i pagesës së tatimfi timit, të cilët kanë dorë-zuar bilancet fi nanciare të vitit 2010 në shkallë vendi, 3541 prej tyre i kanë dorë-zuar ato me një humbje kontabile prej 30.809 milionë lekësh, nga të cilët 3002 subjekte rezultojnë me humbje fi skale në vlerën 24.006 milionë lekë. “Fenomeni i paraqitjes së aktivitetit me humbje apo pa aktivitet (me zero) është konstatuar në nivele të ndryshme pothuajse në të gjitha llojet e aktiviteteve, si në prodhim, transport, ndërtim, tregti dhe shërbime”, vë në dukje Kontrolli i Lartë i Shtetit.

Këstet e gabuara dhe degët me probleme

Të tjera probleme janë hasur edhe sa i takon llogaritjes së pagesës paraprake të kësteve të tatimit. Nga shqyrtimi i dokumentacionit të vitit 2010, të vënë në dispozicion nga Drejtoria e Përgjith-shme e Tatimeve, kontrollorët e KLSH-së kanë konstatuar mangësi në zbatimin e kërkesave të legjislacionit tatimor lidhur me vendosjen e kësteve paraprake të tatimit mbi fi timin (parapagimet). Më konkretisht, për vitin 2010, subjekteve tatimpagues u janë vendosur këstet paraprake të tatimfi timit në një vlerë prej 7.587 milionë lekësh më pak sesa një vit më parë, veprim ky në kundërshtim me ligjin nr. 8438, neni 30 “Parapagimet”, citon KLSH. Sa i takon të ardhurave në tërësi, jo të gjitha degët i kanë realizuar sipas planit. Nga 14 degë rajonale, tre prej tyre rezul-tojnë me mosrealizim në shumën prej 282 milionë lekësh, ndërkohë që 11 të tjerat paraqiten me tejkalim të detyrave të planifi kuara në shumën 653 milionë lekë. Drejtoritë që paraqiten me mosrealizimin janë: Vlora, me një mosrealizim në vlerën 165 milionë lekë, Fieri 105 milionë lekë dhe Dibra 12 milionë lekë.

Tatimfi timi, biznesi humb 30 miliardë lekë Në tatime, 3500 biznese dorëzojnë bilance me humbje. Problem, këstet e tatimit

2012-2014

Parashikimi i Ministrisë së Financave për periudhën 2012-2014 fl et për rritje të theksuar të të ardhurave nga TVSH-ja. Për 2012-n parashikohet të mblidhen 140.3 miliardë lekë, në vitin 2013 llogariten 154.4 miliardë lekë,

kurse për 2014-n rreth 168.9 miliardë lekë, me rritje vjetore përkatësisht 3 për qind, 10 për qind dhe 9.4 për qind. Për këtë periudhë, dogana pritet të mbledhë mesatarisht rreth 72.7% të totalit të të ardhurave nga TVSH. Parashikimi për TVSH nga dogana bazohet në parashikimin e nivelit nominal të importeve, si dhe në prirjen historike të koefi cientit të elasticitetit të këtyre të ardhurave ndaj nivelit të importeve të mallrave. Rritja vjetore e të ardhurave nga TVSH në doganë para-shikohet 9.7% në vitin 2012, 9.5% në 2013-n dhe 9.0% në vitin 2014 krahasuar me një vit më parë.Parashikimi i të ardhurave nga TVSH në tatime bazohet në nivelin e parashikuar të PBB nominale, në pritshmërinë e aktivitetit ekonomik për sektorë të veçantë të ekonomisë, si dhe në karakteristikat e serisë kohore të koefi cientëve të elas-ticitetit të kësaj takse, thotë ministria. Rritja vjetore e të ardhurave nga TVSH në tatime parashikohet 11.4 për qind në vitin 2012, 11.5 për qind në 2013-n dhe 10.1 për qind në vitin 2014 krahasuar me një vit më parë. TVSH është tatimi më i rëndësishëm i sistemit tatimor shqiptar, për nga pesha në totalin e të ardhurave në përqindje të PBB. Raporti ndaj PBB do të mbetet i stabilizuar në tre vitet në vijim, në nivelin 10 për qind, thuhet në raportin fi nal të kuadrit të ri makrofi skal deri në vitin 2014.

Parashikimi optimist i qeverisë:TVSH e stabilizuar, 10% e PBB-së

498 - Monitor • 31

Taksa e TVSH ka shkaktuar jo pak herë debate mes ekspertëve të fushës, por jo vetëm, ajo është

shtrirë deri në nivele të larta të politikës, ndërsa qeveria i cilëson thjesht speku-lime, për aq kohë se rënia e të ardhurave ndikohet nga rimbursimi dhe kreditimi. Një debat tjetër, në dukje me sfond politik, tashmë vjen nga vetë anëtarët e Komisionit parlamentar për Ekonominë dhe Financat, sa i takon uljes së normës së TVSH-së për një sërë artikujsh bazë të konsumit.Hapin e parë të diskutimeve e hodhi zëvendëskryetarja e komisionit, deputetja e PS-së, Mimi Kodheli, e cila deklaroi se shumë shpejt do të dërgojë në Parlament një paketë me pro-pozime për taksën e re. “Pesha specifi ke që zënë sot tak-

sat konsumatore, TVSH-ja dhe akciza në çmimin e produkteve ushqimore bazë, është 28 për qind. Pra, kur një familje blen një bukë i paguan taksë qeverisë më shumë se çerekun e çmimit”, deklaron Kodheli. Ajo shton se në kushtet e krizës së rëndë ekonomike e të rënies katastrofi ke të fuqisë blerëse, heqja e TVSH-së mbi bukën, qumështin, vezët dhe ilaçet, si dhe përgjysmimi i TVSH-së mbi produktet e tjera ushqimore bazë,

“janë e vetmja rrugë sot për lehtësimin e barrës mujore të jetesës së shqiptarëve”. Kodheli tha në emër të PS-së, se heqja plotësisht e TVSH-së për ilaçet, që është 10 për qind, do të jetë pjesë e nismës së parë që opozita do të ndërmarrë në Parlament. I menjëhershëm ishte reagimi i zëvendës-ministrit të Financave, i cili tha se qeveria i ka përgjysmuar taksat dhe ka shtuar të ardhurat. Më i drejtpërdrejtë ishte ish-zëvendësministri, Florion Mima, tashmë anëtar i Komisionit të Ekonomisë. “Ato që fitojnë më së shumti nga përshkallëzimi janë shtresat e pasura, pasi janë ato që konsumojnë më shumë produktet ushqimore për të cilat fl asim”, thotë Mima, duke shtuar

një tjetër argument, sipas të cilit, jo gjithnjë ulja e taksave sjell reagimin e pritshëm te kon-sumatorët. “Në rast të një uljeje, të themi të shkallës statutore të TVSH-së, nuk vërehet një ulje substanciale në të njëjtën masë e çmimeve, pra tregtarët punojnë me marzhet e fi timit të fi ksuara tashmë”, theksoi Mima.

Ndonëse numri i subjekteve tatimpagues për vitin 2010 kun-drejt 2009-s është rritur me

4820 tatimpagues ose në masën 28.7 për qind, apo qarkullimi total në vlerë prej 168.609.923 mijë lekë, i rritur me 13.85 për qind, KLSH vëren se, TVSH-ja e arkëtuar ka pësuar rënie me 393.785 mijë lekë ose në masën 1.1 për qind. “Ndikim negativ në realizimin e të ardhurave kanë pasur edhe faktorë të tillë si: rritja e numrit të subjekteve tat-impagues kreditorë, atyre që nuk kanë deklaruar dhe ata me deklarim zero”, shprehet Kontrolli i Lartë në raportin e monitorimit të buxhetit për vitin 2010. Më konkretisht, subjektet kreditore zënë 47.3 për qind të subjekteve të regjistruar në TVSH për vitin 2010, duke pësuar rritje këtë vit kundrejt 2009-n me 2562 subjekte ose në masën 25.6 për qind. Fakt interesant është se, sipas drejtorive rajonale tatimore, gati 13 prej tyre rezultojnë me rritje të numrit të subjekteve kreditorë. Sikurse shihet nga tabela, konstatohet se numri i tatimpaguesve jodeklarues zë 20.4 për qind të numrit gjithsej të sub-jekteve të regjistruar në TVSH dhe në krahasim me një vit më parë ky numër

deklarim zero dhe me tepricë kreditore, gjë që ka infl uencuar negativisht në nivelin e realizimit të TVSH-së. Madje disa nga këto subjekte, jo vetëm që nuk kanë paguar TVSH, por kanë përfi tuar nga TVSH-ja e arkëtuar nëpërmjet rim-bursimeve. “Përkeqësimi i këtyre treguesve në vitin 2010 kundrejt 2009-s tregon se masat organizative dhe teknike të marra nga administrata tatimore në arkëtimin e TVSH-së nuk kanë qenë efektive, sido-mos në bashkëpunimin dhe bashkëren-dimin e punëve ndërmjet strukturave të administratës tatimore lidhur me kryerjen e kontrolleve dhe verifi kimeve në subjektet që kanë kryer pagesa të ulëta të TVSH-së, nuk deklarojnë apo paraqiten me deklarim zero”, është një nga konkluzionet e raportit. Megjithatë, rritja e rimbursimit ka ndi-kuar negativisht tek të ardhurat nga taksa e vlerës së shtuar, fakt ky i pran-uar dhe vërtetuar edhe nga ekspertët e KLSH-së. Sipas tyre, në vitin 2010 janë bërë 629 kërkesa me vlerë rekord 16.856 milionë lekë nga të cilat janë miratuar 413 me vlerë 11.100 milionë lekë, ose në masën 65.6 për qind të numrit gjithsej të kërkesave dhe 65.8 për qind të vlerës gjithsej. Nga numri dhe vlera e miratuar për rimbursim janë kryer 346 kërkesa me vlerë 8.277 milionë lekë ose rreth 74.6 për qind e vlerës së miratuar për rimbursim, nga e cila 4.953 milionë lekë janë bërë me xhirim, 1.206 milionë lekë me kompensim dhe 2.118 milionë lekë kompensim për gjendjen kreditore të TVSH-së të tatimpaguesve.

është rritur me 810 subjekte. Ndërsa numri i subjekteve të deklaruara pa aktivitet (me deklarim zero) zë 29.2 për qind të numrit gjithsej të subjekteve të regjistruara në TVSH dhe në krahasim me një vit më parë, ky numër është rritur me 4691 subjekte.

Deklarimi dhe infl uenca negative

Të dhënat që bëhen publike për herë të parë nga KLSH japin një panoramë të qartë të situatës së bizneseve lidhur me deklarimin TVSH-së. Mësohet se, në vi-tin 2010 është rritur numri i subjekteve që nuk kanë deklaruar, paraqiten me

Kur biznesi shumëzohet me zeroKLSH zbulon mijëra subjekte që nuk deklarojnë faturat me Tatimin e Vlerës së Shtuar

TË PADEKLARUARIT

Numri i subjekteve të deklaruara

pa aktivitet (me deklarim zero)

zë 29.2 për qind të numrit gjithsej

të subjekteve të regjistruar

në TVSH dhe në krahasim

me një vit më parë, ky numër

është rritur me 4691 subjekte.

TVSH fut në sherr politikën PS propozon rishikimin e normës, kurse PD e vlerëson të panevojshme

Pesha specifi ke që zënë sot taksat konsumatore,

TVSH-ja dhe akciza në çmimin e produkteve

ushqimore bazë, është 28 për qind

KODHELIAto që fi tojnë më së

shumti nga përshkallëzimi janë shtresat e pasura,

pasi janë ato që konsumojnë më shumë

produktet ushqimore

MIMA

32 • Monitor - 498

Monedha shqiptare ka shënuar ulje-ngritje në raportet e këmbimit me euron gjatë javës së kaluar, ndërsa dollari është nënçmuar në këmbimet e tij me lekun. Sjellja e monedhës shqiptare këtë javë ka reflektuar kursin euro-dollar në bursa. Në tregjet ndërkom-bëtare, euro shënoi rritje ndaj dollarit gjatë javës së kaluar.

BU

RIM

I: B

SH

BU

RIM

I: B

SH

BU

RIM

I: O

AN

DA

.CO

M

KURSI I KËMBIMIT

BURSAMALLRA32

32 Kredi për biznes32 Kredi për shtëpi32 Kredi për automjete33 Kredi konsumatore34 Interesat e depozitave në bankat e nivelit të dytë (%)66 Ecuria e forcës së punës, tremujori i dytë 2011

Çmimet e produkteve shënuan rritje në dy ditët e fundit të javës së kaluar, duke e marrë disi veten nga rënia më e madhe tremujore që nga viti 2008,

pasi ligjvënësit gjermanë miratuan një zgjerim të fondit europian të shpëtimit dhe pas shenjave se ekonomia më e madhe në botë u rrit më shpejt sesa vlerësohej. Indeksi GSCI i “Standard & Poor’s” i 24 materialeve të para u rrit 0.5% në 609.52, i kryesuar nga nafta dhe nga ari. Nafta bruto fi toi rreth 1.3% dhe ari përparoi me 1.6%. Gruri u rrit 0.8%, duke fi tuar për të dytën ditë rresht. “Besimi në afatin e shkurtër është përmirësuar”, tha Gavin Wendt, themelues i “Mine Life Pty.”, një analist energjie dhe minierash. “Kuadri afatmesëm për produktet është ende

ÇMIMET E PRODUKTEVE MARRIN VETEN

shërbime. Njëkohësisht pretendimet për pagesa papu-nësie ishin më të ulëta sesa pritej. Indeksi i 500 kompanive i “Standard & Poor’s” u rrit me rreth 2.2%.

Ecuria e naftës bruto dhe arit

Nafta bruto për dorëzimet në nëntor fi toi 0.8% në 82.79 dollarë për fuçi në Bursën e Nju Jorkut. Çmimi ka rënë 13% në tremujorin e tretë, humbja më e madhe që nga tremujori, që përfundoi më 31 dhjetor 2008. Treguesi referencë i naftës europiane Brent e mbylli javën në kuotat e 104 dollarëve. Ari për dorëzim të mëtejshëm u rrit për dy ditë radhazi, duke e çuar shtrenjtimin për tremujorin e tretë në 8.4%. Metali tregtua në 1,625.93 dollarë për troy onz. Argjendi fi toi 1.5% në 31.08 dollarë për onz. Kontratat e së ardhmes së grurit përparuan pak a shumë me 1.1% në 6.615 dollarë për shinik në Bursën e Çikagos. Soja u rrit me 0.7% në 12.38 dollarë për shinik, ndërsa misri ra 0.4% në 6.30 dollarë për shinik. Metalet industriale në përgjithësi u shtrenjtuan, me plumbin që arriti në nivelin më të lartë prej një jave dhe bakrin që e mori veten pas rënies së pak ditëve më parë. Alumini u rrit 0.3% në 2,252.75 dollarë për ton dhe zinku kërceu 1.7% në 1,958 dollarë për ton. Bakri u tregtua në 7,216 dollarë për ton, në ulje me 23% në tremujorin aktual, humbja më e madhe që nga viti 2008.

32 • Monitor - 498

Ecuria e çmimeve të naftës gjatë vitit të fundit

shumë i shëndetshëm dhe shumë i fortë”. Parlamenti i Gjermanisë i dha fondit të shpëtimit fuqi për të blerë obligacione në tregjet dytësore, të mundësojë rikapitalzimin e bankave dhe të ofrojë linja kreditit të kujdesshme. Ndërkohë indeksi GSCI ishte reduktuar 9% që nga fi llimi i qershorit, rënia më e madhe që nga tremujori i fundit i vitit 2008, si rrjedhojë e spekulimeve se një paaftësi paguese europiane do të mund të çonte në recesion, duke reduktuar në këtë mënyrë kërkesën për produkte. Ekonomia amerikane u rrit me një ritëm prej 1.3% në tremujorin e dytë, më shpejt sesa vlerësohej në muajin gusht, e ndihmuar nga eksportet dhe shpenzimet për

Ecuria e çmimeve të grurit gjatë vitit të fundit Ecuria e çmimeve të arit gjatë vitit të fundit

Tregjet lehtësohen disi pasi Parlamenti i Gjermanisë mbështeti fondin shpëtues të Eurozonës. Rritjen e kryesojnë ari dhe nafta

498 - Monitor • 33

Lek 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 2.8-3.3 4.6-5.0 5.5-6.0 - 6.5-7.0 6.7-7.1 -

Banka Intesa SanPaolo 1.75 4.2 5.0 - 5.9 6.55 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 4.7 5.8 7.0 - 8.0 8.5 -

Credins Bank 3.3-4.0 4.5-4.7 5.5-5.8 - 6.4-6.6 6.9-7.5 -

Banka Emporiki 3.1-3.3 4.4-4.6 5.4-5.6 - 6.2-6.4 6.6-6.8 6.8-7.0

Veneto Banka 3.4 4.5 5.7 6.1 6.8 7.0 7.2

Banka Kombetare e Greqise 3.5-4.1 4.8-5.7 5.6-7.0 - 6.7-7.6 7.4-8.2 7.7-8.3

Banka Kombetare Tregtare 2.7-3.3 4.1-4.7 4.5-5.2 - 5.7-6.2 6.0-6.7 6.2-7.0

Banka e Kreditit te Shqiperise 4.0 4.5 4.75 - 5.75 - -

Banka Nderkombetare Tregtare 4.5 5.25 6.25 - 7.25 7.5 -

Banka e Pare e Investimeve 3.8-4.5 4.7-5.0 5.5-6.0 - 6.5-7.0 7.5 -

Banka Societe Generale Albania 2.55 4.05 5.25 - 6.0 6.05 6.15

Banka ProCredit 1.9-2.0 3.6-4.0 4.3-4.7 4.7-5.1 5.4-5.8 6.5-6.8 6.7-7.0

Banka Raiffeisen - 4.0-4.5 4.3-5.1 4.5-5.4 5.4-6.4 5.5-6.7 5.6-6.9

Banka Tirana 2.5-3.5 4.3-4.8 5.0-5.7 - 5.7-6.4 6.0-7.0 -

Union Bank 2.9-3.0 4.6-4.7 5.5-5.6 - 6.5-6.6 - -

Euro 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 1.7-2.1 2.3-2.8 2.7-3.2 - 3.5-4.0 3.6-4.1 -

Banka Intesa SanPaolo 0.4 1.8 2.0 - 2.7 3.3 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 3.7 4.5 4.8 - 5.2 5.7 -

Credins Bank 2.1-2.3 2.5-2.8 3.0-3.3 - 3.5-3.8 4.0-4.5 -

Banka Emporiki 1.7 2.5 2.7 - 3.3 3.5 3.7

Veneto Banka 2.3 2.6 3.3 3.6 3.8 4.0 4.2

Banka Kombetare e Greqise 2.4-3.0 3.0-3.7 3.5-4.0 - 4.0-4.5 4.1-4.6 4.2-4.8

Banka Kombetare Tregtare 1.0-1.5 1.3-1.8 1.6-2.3 - 2.3-2.8 2.8-3.5 3.05-3.7

Banka e Kreditit te Shqiperise 2.25 2.5 2.75 - 3.25 - -

Banka Nderkombetare Tregtare 2.5 2.7 3.25 - 4.0 4.1 -

Banka e Pare e Investimeve 2.5 3.0 3.5 - 4.0 4.5 -

Banka Societe Generale Albania 2.2 2.7 3.2 - 3.7 3.95 4.05

Banka ProCredit 0.7-0.75 1.4-1.55 1.7-1.85 1.9-2.05 2.1-2.25 2.4-2.55 2.5-2.65

Banka Raiffeisen - 1.3-2.0 1.5-2.2 1.7-2.4 2.1-3.0 2.15-3.05 1.6-3.1

Banka Tirana 1.6-2.0 2.0-2.5 2.6-3.0 - 3.1-3.5 3.4-4.0 -

Union Bank 1.2-1.3 2.2-2.3 3.2-3.3 - 3.6-3.7 - -

USD 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 1.0-1.2 1.1-1.5 1.2-1.6 - 1.5-2.0 1.7-2.2 -

Banka Intesa SanPaolo 0.1 0.65 0.85 - 1.35 1.45 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 1.7 2.0 2.1 - 2.6 2.9 -

Credins Bank 1.1-1.5 1.3-1.5 1.7-2.0 - 2.0-2.3 2.5-3.0 -

Banka Emporiki 0.5 0.7 1.0 - 1.35 1.5 1.8

Veneto Banka 0.5 1.0 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Banka Kombetare e Greqise 1.0-1.5 1.4-1.8 1.5-2.1 - 1.7-2.2 2.0-2.3 2.1-2.6

Banka Kombetare Tregtare 0.5-1.0 0.75-1.2 1.25-1.75 - 1.5-2.0 1.75-2.25 2.0-2.5

Banka e Kreditit te Shqiperise

Banka Nderkombetare Tregtare 1.5 1.75 2.0 - 2.25 2.5 -

Banka e Pare e Investimeve 1.0 1.3 1.6 - 1.9 2.0 -

Banka Societe Generale Albania 0.8-1.15 1.0-1.3 1.4-1.65 - 1.8-2.05 1.85-2.10 1.9-2.15

Banka ProCredit 0.2-0.25 0.4-0.55 0.7-0.85 0.9-1.05 1.2-1.25 1.5-1.55 1.6-1.65

Banka Raiffeisen - 0.5-0.9 1.0-1.45 1.2-2.0 1.4-2.3 1.6-2.4 1.8-2.5

Banka Tirana 0.5-1.0 1.0-1.4 1.4-1.8 - 1.8-2.4 2.0-2.6

Union Bank 0.2-0.3 1.1-1.2 1.6-1.7 - 2.2-2.3 - -

Financë PersonaleINTERESAT E DEPOZITAVE NË BANKAT E NIVELIT TË DYTË (%)

498 - Monitor • 33

34 • Monitor - 498

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

KREDI PËR BIZNES

Interesi vjetor (%) Lek USD Euro

BTH/4-6 L+3-7 E+3-7 BTH/12+3-5 L/12+3-7 E/12+3-7 10-13 7-10 7-10 BTH/12+3.5-5.5 L/12+7.0-8.5 E/12+7.0-8.5 - L+4-7 E+4-7 BTH/3M+ deri 8 L/1M+ deri 8 E/1M+ deri 8 - - - BTH+4 L+5 E+5 BTH+5-8 L+5-8 E+5-8 - 11.5 - BTH+2.5 L+4 E+3.7 BTH+4 L+6 E+6.5 Trib 3-12 ose 10-24 9-17 9-17 NB 4-6 NB 4-6 NB 4-6 BTH+2 L+4 E+4 BTH+3-7 L+3-7 E+3-7

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite 100 Euro 5-25 Prime Rate+2 - Prime Rate+2 - 20 BTH+3 L+5 E+5 - 5 13 9 9 40.000 Lekë 20 Repo + 6.5-10 L+8.0-10.0 E+8.0-10 300 EUR-USD 10-20 - L+3-6 E+3-6 - - Repo 3M + deri 8 L/1M+ deri 8 E/1M+ deri 8 250 Euro 20 BTH+4 - E+4.5 500 USD 10-20 BTH+2.2 L+4.0 E+4.0 - - - - - - 10 14 8.5 8.3 - 360 muaj 7.9 viti i pare BTH+2.5 - E+6.4 - - BTH+2.5 L+5 5.9 viti i pare E+5.9 150 Euro 20 BTH+3-6 - E+ 4-8 - 0.5-20 13-14 - E+7-8 - - BTH+2.75 L+4.5 E+2.9 - 20 BTH+4.5 L+3.8-5 E+8-5

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite - 7 BTH+2.5 - E+6 30 Euro 40 muaj BTH+4 L+5 E+6 30 Euro 1-4 - - 8.5 7.000 Lekë 60 muaj BTH+6-8 L+6-9 E+7-9 30 Euro-USD 4 - L+5.5-6 E+5.5-6 60 Euro 4-5 14.83 7.25 9.0 30 USD 4 - - E+5.0 - - - - - 25USD 1-4 - 8 8.5 80% e vlerës 60 muaj BTH+5 L+5 10 - - BTH+6 L+8 E+8 30 Euro 1-7 15-16 10-11 10-11 0.4-4 mln Lek 6-60 muaj 12-15 - - - - - - - - 1-4 BTH+6 L+5.5-6 E+5.5-6

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR. * PËR VITIN E PARË VETËM BONO THESARI

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

34 • Monitor - 498

Financë Personale

KREDI PËR SHTËPI

KREDI PËR AUTOMJETE

498 - Monitor • 35

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite 1,800 lekë 10 BTH+6 - - 10 Euro 5 19 - 16.5 30 Euro 1-4 - - 8.5 10.000 Lekë 84 muaj BTH+5.5-7 L+7-9 E+7.5-9.5 20 Euro-USD 5 - L+-5 E+5 - - Repo /3M+ deri 8 L/1M + deri 8 E/1M+ deri 8 6,000 Lekë 10 14.5-20.9 - - 500 Lekë 4-5 17.5-19.9 - - - - - - - 25 USD 1-4 - 8 8.5 1 000 lekë 84 muaj 17.5 - - - - BTH+4.0 L+6 E+6.5 10 Euro 1-3 18-20 16-18 16-18 100-1.100 Lekë 7 - - - - BTH/12+3.5 L/12+5.5 E/12+4 8 Euro-1.000 lekë 1-4 16-18 - 13-15

Union Bank

Banka Raif-feisen

Banka Intesa

SanPaolo

Banka Societe

Generale Albania

Banka Emporiki

Banka Tirana

Banka Alpha

Banka Kombëtare e

Greqisë

Banka Kombëtare

Tregtare

Banka e Parë e

Investimeve

Banka Ndërkom-

bëtare Tregtare

Banka e Kreditit e

Shqipërisë

Banka e Bashkuar e Shqipërisë

CredinsBank

Banka ProCredit

CBAVenetoBanka

Interesat LIBOR (London Interbank Offered Rate) 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 1 vjeçare LIBOR dollar 0.2400 0.3700 0.5500 0.6500 0.8500 LIBOR euro 1.3560 1.5540 1 .7530 1.9160 2.0840Burimi: www.rcb.at

NORMAT E INTERESIT

LIBOR-I: KREDITË NË EURO, PA NDRYSHIME

Euribori nuk ka ndryshuar gjatë javës së fundit. Euribor-i tremujor arriti në 1.55%, ndërsa ai vjetor ka arritur në 2.08%. Në këtë mënyrë, interesat minimale të kredisë në euro në tregun shqiptar (të llogaritura sipas formulës euribor 1 vjeçar +6%), janë rreth 8.06%. Për dollarin, tendenca ka qenë pa ndryshime. Interesat e kredisë në dollarë në tregun shqiptar (të llogaritura sipas formulës Libor USD 1 vjeçar +8%), janë rreth 7.05%.

Interesi aktual i kredive

(maturim 1 vjeçar)

Në euro*(Euribor+6%)

8.08%*Në dollarë

**(Libor+6%)

7.05%**

LekuFormula BTH/3+3-5, nënkupton që interesi i kredisë llogaritet duke marrë si bazë normën tre mujore të bonove të thesarit (BTH/3), duke i shtuar 3 deri në 5%. Psh, nëse norma e bonove të thesarit është 6%, atëhere interesi i kredisë luhatet nga 9% (6%+3%) deri në 11% (6%+5%). BTH/12 janë bonot 12 mujore dhe BTH/6 janë bonot 6 mujore. Interesat më të fundit të bonove të thesarit i keni në tabelën e faqes 77: “Interesat e bonove të thesarit në ankandin e fundit”. Interesat që llogariten mbi bazën e yield-it (interesit) të bonove të thesarit janë të

ndryshueshme çdo javë, në varësi të tendencës së bonove. Tribor është Interesi i ofruar për vendosjen e depozitave në tregun ndërbankar të parasë. Aktualisht, interesi 12 mujor i TRIBOR është 9.17%.

EuroFormula E+3-7 nënkupton që interesat e kredive në euro llogariten duke marrë për bazë Liborin e euros, që në formulë është i shënuar me E, duke i shtuar 3% deri në 7%. Psh, nëse norma e Liborit të Euros (E) është 4%, atëhere interesi i kredisë luhatet nga 7% (4%+3%)

SHPJEGIM PËR INTERESAT E KREDIVE

deri në 11% (4%+7). Interesat më të fundit të liborit të euros i keni në tabelën e mëposhtme: “Interesat LIBOR”. Interesat që llogariten mbi bazën e liborit të euros janë të ndryshueshme, në varësi të tendencës së liborit të euros.

DollariShpjegimi është i njëjtë si për euron, vetëm në bazë të liborit të euros (E) merret për bazë libori i dollarit (L), i cili gjithashtu gjendet në tabelën: “Interesat LIBOR” në tabelën emësipërme.

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

498 - Monitor • 35

BONOT E THESARIT

BURI

MI:

BANK

A E

SHQI

PËRI

SË

Interesat e bonove të thesarit (27.09.2011) (%) Afati i Yieldi Yieldi Yield Shuma maturimit minimal maksimal ponderuar e pranuar (mld lekë)3-mujore 5.50 5.71 5.56 4,000.00 6-mujore 6.76 6.80 6.78 4,700.0012-mujore 7.62 7.69 7.67 9,900.00 Burimi: Banka e Shqipërisë

KREDI KONSUMATORE

TRIBOR* ‘Interesi i ofruar për

vendosjen e depozitave’ njëditor 5.74% njëjavor 6.27%1-mujor 6.98% 3-mujor 7.30%6-mujor 7.47% 12-mujor 8.18%

Tribor” (Tirana interbank offer rate)- norma fi kse e interesit e llogaritur bazuar në kuo-timet e bankave referencë për të vendosur depozita në tregun ndërkombëtar të parasë. Ky indeks ka fi lluar të përdoret nga bankat në Shqipëri si referencë për caktimin e interesave të kredisë në lekë.

36 • Monitor - 498

PTK-ja privatizohet në 2012-nKëtë vit, qeveria e Kosovës nuk do të mund të grumbullojë në arkën e saj të ardhurat nga privatizimi i Postë-Telekomit, duke qenë se ky proces parashikohet të përfundojë vitin e ardhshëm. Zyrtarët e Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik (MZHE) bënë të ditur se procesi i shitjes së aksioneve dhe mbylljes së kontratës pritet që të përfundojë brenda pjesës së parë të 2012-s. Sipas tyre, në proces për blerje të aksioneve të PTK-së kanë aplikuar pesë kompani. Nga procesi i parakualifi kimit u seleksionuan fi llimisht dy kompani. Pas kërkesës për shtyrje të afatit të privatizimit, kompanive iu dha edhe një mundësi për të shtyrë afatin, në mënyrë që të pesë kompanitë pjesëmarrëse në proces të shprehnin interesin pasi të ishin përgatitur më mirë. Zyrtarët e MZHE-së njoftuan se vlerësimi i kompanive që kanë aplikuar do të bëhet javën e ardhshme, kur do të rishqyrtohet shprehja e interesit të tyre në përputhje me kërkesat për parakualifi kim, të cilat nuk kanë ndryshuar që nga fi llimi i procesit. Hapi i ardhshëm, sipas MZHE-së, është shpallja e tenderit, ndërsa më pas vjen pranimi i ofertave teknike dhe në fund pranimi i ofertave fi nanciare.

Eksport vetëm me dokumente të KosovësNga 22 shtatori, të gjithë kamionët me mallra nga Kosova, në ter-ritorin e Serbisë kanë hyrë me dokumentacione të Republikës së Kosovës. Autoritetet vendore thonë se përpara kësaj date ka pasur raste kur kompanitë kosovare, për të eksportuar mall në Serbi, janë pajisur me dokumente të lëshuara nga strukturat paralele. Ministrja e Tregtisë dhe Industrisë, Mimoza Kusari-Lila tha se që nga 16 shtatori, kur qeveria e Kosovës hoqi masat e reciproc-

itetit ndaj produkteve serbe, ka pasur disa kompani kosovare të papërgjegjshme që kanë shkuar në zyrat e strukturave paralele në Ranillug për të marrë dokumentacionin, për të bërë pagesën 18% të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar. Por, pas 22 shtatorit, kur institucionet e Kosovës, llogarisin edhe zyrtarisht zbatimin e mar-rëveshjes së 2 shtatorit, nga Beogradi zyrtar, Kusari-Lila pohon se të gjitha automjetet kosovare, në Serbi kanë hyrë vetëm me dokumentacion të Republikës së Kosovës. “Ne kemi autorizuar edhe Ministrinë e Punëve të Brendshme që, në rast të gjetjes së ndonjë dokumenti të tillë, të prezantojnë edhe gjobat për sub-jektet dhe bizneset që bëjnë një punë të tillë”, thotë Kusari- Lila.

Diskutime me FMN-në për buxhetin e KosovësDelegacioni kosovar i kryesuar nga ministri i Financave, Bedri Hamza, gjatë qëndrimit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, përveç pjesëmarrjes në takimet e rregullta vjetore të Fondit Mon-etar Ndërkombëtar (FMN) dhe Bankës Botërore, ka zhvilluar një sërë takimesh me zyrtarë të lartë të këtyre dy institucioneve. Në takimin me znj. Nemat Shafi k, zëvendësdrejtoreshë e Fondit Mon-etar Ndërkombëtar u theksua rëndësia e vazhdimit të programit që do t’i hapë rrugë forcimit të mëtejshëm të bashkëpunimit me këtë institucion. Gjatë qëndrimit në Uashington, ministri Hamza mori pjesë në takimin e konstituencës belgo-austriake të Bankës Botërore dhe FMN-së. Në të u diskutuan zhvillimet e fundit ekonomike e fi nanciare të Kosovës. Delegacioni i Minis-trisë së Financave zhvilloi diskutime me misionin e FMN-së për Kosovën, lidhur me buxhetin 2012, të cilat kishin fi lluar para dy javësh në Prishtinë.

kosova Lajme shkurt

15 mijë euro gjobë Ministrisë së BujqësisëOrgani Shqyrtues i Prokurimit (OSHP) ka gjobitur me 15,000 euro Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural për shkelje të ligjit të prokurimit publik. Problemet midis OSHP-së dhe Ministrisë së Bujqësisë kanë fi lluar rreth tenderit të “Ko-mostacioni i tokave në Komunën e Gjakovës”, ku duke shkelur ligjin e prokurimit, ministria i kishte dhënë tenderin kompanisë “Geo –Info” nga Prishtina, me çmim 653,000 euro. Por, pas anke-save të kompanive konkurrente, OSHP-ja kishte marrë vendim që tenderi të kthehet në rivlerësim, por këtë vendim nuk e ka zbatuar Ministria e Bujqësisë. Në vendimin e OSHP-së thuhet se Ministria e Bujqësisë ka publikuar njoftimin për kontratë, lidhur me aktivitetin e prokurimit “Komostacioni i tokave në Komunën e Gjakovës”, ku si kriter ka qenë çmimi ekonomiki-sht më i favorshëm. Në këtë tender, sipas vendimit të OSHP-së, thuhet se kanë konkurruar shtatë kompani, ku njëra prej tyre është cilësuar si e papërgjegjshme. Pas përzgjedhjes, kompania “Intershped-AK” nga Ferizaj ka bërë ankesë pranë OSHP-së. Pas shqyrtimit të ankesës, institucioni vendosi të gjobisë ministrin për shkeljen e neneve 59 dhe 60 të ligjit për prokurimet publike.

Më shumë marketingKur në tregun kosovar po vërshojnë mallra nga rajoni dhe Eu-ropa, përfaqësuesit e biznesit kërkojnë nga prodhuesit vendas që të rrisin aftësitë për t’u përballur me konkurrencën në vazh-dimësi. Safet Gërxhaliu, kryetar i Odës Ekonomike të Kosovës (OEK), thotë se prodhuesit vendas vazhdimisht duhet të rrisin cilësinë e mallrave dhe të bëjnë certifi kimin e tyre.Sipas tij, ata duhet të investojnë në marketing, për të qenë më agresiv në treg, gjë që mungon. Kryetari i Odës Ekonomike thotë se në media ka më shumë reklama që i përkasin kompa-nive rajonale sesa atyre kosovare. Ai thotë se biznesi kosovar duhet të rrisë prezencën edhe në ato që njihen si reklama “jashtë shtëpie”. “Marketingun, prodhuesit vendas e rendisin në listën e fundit të prioriteteve, ndonëse krahas investimeve në rritjen e kapaciteteve do të duhet të jetë edhe ky sektor”, thotë ai. Gërxhaliu iu bëri apel institucioneve shtetërore që t’i subvencionojnë në mënyra të ndryshme prodhuesit vendas, në mënyrë që të rriten shitjet.

498 - Monitor • 37

rajon

Defi citi fi skal dhe i fondit publik i Republikës Sërbska (RS) arrin në 560 milionë euro, megjithatë

qeveria e njësisë ka ndërmend të marrë më tepër borxh nëpërmjet huave të reja, për të mbuluar mungesën e bux-hetit, shkruan “SETimes”. Masa mund ta bëjë RS-në, sipas opozitës së qeverisë dhe ekspertëve fi nanciarë, një skllave të borxhit. Boshko Çeko, kontrollori i përgjith-shëm i RS, njoftoi se defi citi i buxhetit i njësisë për 2010-n ishte 395.2 mil-ionë euro, që është 54 milionë euro më shumë se buxheti i paraqitur nga Kryeministri i qeverisë, Aleksandar Xhombiç. Ai shtoi se fondet publike si shëndetësia, pensionet dhe sigurimi për të paaftët e mbrojtjen e fëmijëve krijuan një defi cit të përgjithshëm prej 173 milionë eurosh. “Kontrolli mori informacion se defi citi i përgjithshëm i njësisë është rreth 560 milionë euro, pasi shtoi defi citin e për-doruesve të buxhetit dhe të fondeve”, konfi rmoi Çeko. Sipas kritereve të BE-së, defi citet e bux-hetit duhet të arrijnë deri në maksimu-min prej 3% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Në RS, ky është tashmë mbi 13%. “Ky defi cit buxheti e rendit RS-në me vendet në vështirësi. Gjendja është

RRITET BORXHI e ngjashme me atë në Greqi, me një ndryshim se RS nuk është pjesë e Bashkimit Monetar Europian dhe nuk ka nevojë të zbatojë politikat e Bankës Botërore dhe të FMN-së. Kjo do të thotë se RS duhet ta zgjidhë vetë borxhin e saj, duke marrë më shumë borxh”, tha për “SETimes”, Shinisha Bozoviç, një ekonomist.Opozita thotë se politika ekonomike e qeverisë është shkatërruese dhe ka kërkuar dorëheqjen e qeverisë së njësisë. “Kjo qeveri po zhvillon një politikë ekonomike negative. Qeveria e RS është në një krizë të drejtpërdrejtë borxhi”, tha presidenti i Partisë Demokratike, Dragan Çaviç. Qeveria e njësisë njoftoi se ka ndër-mend të mbulojë defi citin e buxhetit, duke lëshuar bono me borxhin afatgjatë prej 61.3 milionë eurosh nga bankat për një periudhë prej dhjetë vjetësh dhe normë interesi prej 8%. Për të mbuluar defi citin në fondin pub-lik, qeveria e Xhombiçit ka ndërmend të marrë hua të reja me vlerë 120 mil-ionë euro, duke pranuar se RS hyri më tej në vështirësi fi nanciare pasi FMN, Banka Botërore dhe Komisioni Euro-pian bllokuan paratë e premtuara për Bosnjën dhe Hercegovinën dhe njësitë e saj për dështimin për të formuar një

497 - Monitor • 37

Bosnjë-Hercegovinë qeveri shtetërore. “Qeveria mbuloi defi citet e saj me përgjegjësi të reja. Duke ditur se kreditë e buta nga tregjet fi nanciare ndërkombëtare nuk janë në dispozicion, për shkak të dështimit të Këshillit të Ministrave, ajo po shkon te borxhi jofavorizues afatshkurtër me bankat tregtare, duke shtuar borxh te brezat e palindur”, u shpreh Çaviçi. Bozhiçi thotë se hyrja edhe më tej në borxhe i jep qeverisë së njësisë një përgjegjësi të re: blerjen e paqes soci-ale, pasi Aleanca e Social Demokratëve të Pavarur në pushtet mbetet në fuqi me çdo kusht. “Një defi cit i tillë i stërmadh duhet t’i detyronte institucionet e RS për kursime të rrepta, racionalizim të shpenzimeve, veprimtari të qeverisë që përqendrohen në punësimin e ri dhe tërheqjen e investitorëve të huaj. Në vend të kësaj, RS ka ndërmend të marrë borxh tjetër prej të paktën 153 milionë eurosh, që do të nënkuptojë rritjen e borxhit publik. Dikush do të duhet ta paguajë atë borxh dhe këta do të jenë taksapaguesit”, tha Bozhiç. Pensionistja Sofi ja Jankoviç është e tronditur nga sasia e borxhit të RS, veçanërisht pasi pensioni i saj, prej rreth 170 eurosh, nuk është rritur prej vitesh. “Jam e shqetësuar, pasi ekziston një rrezik real se së shpejti nuk do të ketë para për të paguar pensionet. Shu-mica e pensionistëve tani ia dalin me vështirësi dhe nëse ndodh kjo, do të jemi në prag të vdekjes nga uria”, tha Jankoviçi për “SETimes”.

38 • Monitor - 498

rajon Lajme biznesiturqi

KONFLIKT ME QIPRON PËR GAZINNjë anije e kërkimeve sizmike turke u drejtua për në Mesdhe pak ditë më parë, për të fi lluar kërkimet për naftë dhe gaz natyror në ujërat pranë Qipros së Veriut. Anija, “Piri Reis”, u nis nga porti turk i Izmirit në Egje, mes tensioneve në rritje ndërmjet Ankarasë dhe Nikozisë. Duke njoftuar operacionin, ministri turk i Energjisë, Taner Jilldiz, tha se anijes do t’i jepet aq shoqërim ushtarak “sa është i nevojshëm”. Ai e bëri njoftimin një ditë pasi vendi i tij përfundoi një marrëveshje kyçe në Nju Jork, duke shënuar kufi jtë detarë të tij me gjysmën veriore etnike turke të Qipros. Marrëveshja, që i jep Ankarasë dritën jeshile për të fi lluar kërkimet në det për naftë dhe gaz në atë pjesë të Mesdheut,

u nënshkrua nga Kryeministri turk, Rexhep Tajip Erdogan, dhe udhëheqësi qipriot turk, Dervish Eroglu, në periferi të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së. Presidenti qipriot, Demetris Kristofi as, menjëherë denoncoi veprimet e Turqisë drejt shfrytëzimit të rezervave të en-ergjisë në atë pjesë të Mesdheut si një “provokim” jo vetëm për Nikozian, por për të gjithë bashkësinë ndërkombëtare. “Manovrat detare turke në rajonin e Zonës Ekonomike Ekskluzive të Qipros, ku po kryhen kërkimet, janë provokuese

Rroga neto e paguar mesatare mujore për një të punësuar në korrik të këtij viti në Maqedoni arrin 20.813 dinarë dhe është 2,5% më e lartë nga korriku i vitit të kaluar. Rroga bruto mesatare mujore për një të punësuar në korrik të vitit 2011 arrin 30.528 dinarë dhe paraqitet 2,4% më e lartë nga rroga bruto e paguar në korrik të vitit 2010. Rritje të rrogës neto së paguar mesatare mujore për një të punësuar ka në sektorët: Veprimtari të tjera shërbyese (41.4%), Transport dhe deponim (13.0%) dhe Veprimtari profesioniste, shkencore dhe teknike (12.4%). Zvogëlim neto të rrogës së paguar mesatare mujore për një të punësuar, në krahasim me muajin e kaluar është vërejtur në sektorët: Informacione dhe komunikime (31.1%),

maqedoni

RRITET PAGA NETO

dhe një rrezik i vërtetë për ndërlikime të mëtejshme në rajon”, tha ai të enjten në fjalimin në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së. Kristofias akuzoi Ankaranë dhe ud-hëheqësit e administratës qipriote turke se “po përpiqen të krijojnë tension dhe akte të reja të paligjshme” dhe e quajti marrëveshjen e së mërkurës “të pa-pranueshme”. Por ai gjithashtu siguroi se qipriotët turq do të përfi tojnë nga zbulimet e mundshme të gazit përpara sesa ishulli të bashkohej.

Jean-Claude Van Damme, Arnold Schwarzenegger dhe Bruce Willis, janë midis yjeve që do të shfaqen në fi lmin “The Expendables 2”, që po fi lmohet në Bullgari. Sipas “Novinite” (“Sofi a News Agency”), fi lmi ka një buxhet prej më shumë se 80 milionë eurosh dhe xhiri-

met e tij do të bëhen kryesisht në studiot “NU Boyana” me bazë në Sofje. Qindra profesionistë bullgarë janë punësuar së bashku me kolegët e tyre të huaj për të marrë pjesë në procesin e xhirimeve. Në korrik, kreu i studios “NU Boyana”, David Varod, i bëri të ditur “Novinite” në

bullgari

TË ARDHURA NGA BIZNESI I FILMITnjë intervistë ekskluzive disa nga aktorët që do të luanin në këtë fi lm. “Sylvester Stallone, Jason Statham, John Travolta, Arnold Schwarzenegger, Chuck Norris, Jean-Claude Van Damme, Dolph Lun-dgren, Mickey Rourke...kush tjetër? Pa dyshim, Bruce Willis”, tha ai.

Miniera dhe nxjerrje e gur-ëve (4.8%) dhe Veprimtari administrative dhe ndihmëse shërbyese (4.7%).Rritje të rrogës bruto të paguar mesatare mujore për një të punësuar ka në sek-torët: Veprimtari të tjera shër-byese (38.1%), Veprimtari në lidhje me pronën e patundur (13.7%) dhe Transport dhe deponim (11.8%). Zvogëlim të rrogës bruto të paguar

mesatare mujore për një të punësuar, në krahasim me muajin e kaluar është vërejtur në sektorët: Informacione dhe komu-nikime (29.4%), Veprimtari administrative dhe ndihmëse shërbyese (5.1%) dhe Minierë dhe nxjerrje e gurëve (5.1%).Në korrik të vitit 2011, 2,2% e të punësuarve në Republikën e Maqedonisë nuk kanë marrë rrogë.

498 - Monitor • 39

turqiKREDI NGA BERZHBERZH-i i ka dhënë kontribut kapital prej 40 milionë eurosh Fondit të Ka-limit në Energjinë e Pastër, i cili do të investojë në projekte të energjisë së pastër. Fondi, me qendër në Stamboll, shpreson të mbledhë 200 milionë euro gjithsej - 70% e shumës do të shkojë për Turqinë dhe pjesa tjetër do të investohet në Ballkanin Perëndimor dhe në vendet e Kaukazit.

Bosnjë-HercegovinëPRANOHET VULA E KOSOVËSKëshilli i Ministrave të Bosnjës dhe Hercegovinës (BiH) vendosi që të pranojë vulën doganore të Kosovës,

gjë që ishte rënë dakord në bisedimet mes Prishtinës dhe Serbisë në fi llim të këtij muaji. Më parë, autoritetet e Kosovës vendosën një taksë prej 10% për të gjitha importet nga BiH, e cila nuk pranonte të njihte vulën.

bullgariLLAMBAT QË KURSEJNË ENERGJI Një ndërmarrje bullgare ka prodhuar llambat e para kompakte fl uoreshente që kursejnë energji, për të cilat pre-tendohet një jetëgjatësi prej 12.000 orësh. Llambat, që mund të zgjasin për 12 vjet nëse përdoren tri orë çdo ditë, do të paraqiten zyrtarisht për publikun në Panairin Ndërkombëtar vjetor të Plovdivit më 26 shtator.

kroaciBANKAT TË SIGURTAMjaftueshmëria e kapitalit të bankave kroate është e lartë në krahasim me atë të bankave në vendet e BE-së, tha Shoqata Kroate e Bankave. Sipas organizatës, mjaftueshmëria mesatare e kapitalit të ndërmarrjeve në sektorin bankar të vendit është 18%, kundrejt 12% që është në BE.

Maqedonia u inkurajua nga të dhënat e fundit të publikuara nga Zyra e Statis-tikave, sipas të cilave PBB u rrit në tremujorin e dytë të vitit 2011 me një normë të lartë prej 5.3%. Në tremujorin e parë të vitit, PBB e Maqedonisë u rrit me 5.1%. Norma e rritjes është dukshëm më e lartë se ajo që kishin parashikuar më optimistët në fi llim të këtij viti.Banka Botërore kishte parashikuar një rritje prej 3% për Maqedoninë dhe vetë qeveria priste që ajo mund të arrinte në 3.5%. Në tremujorin e dytë, ashtu si në të parin, rritja më e madhe – 26% - u shënua në industrinë e ndërtimit, në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Rritja është kryesisht rrjedhojë e angazhimit më të madh të kompanive lokale të ndërtimit, në një projekt të qeverisë për të rindërtuar kryeqytetin e vendit, të quajtur “Shkupi 2014”.Tregtia me shumicë dhe me pakicë, riparimi i makinave dhe i mallrave të konsumit familjar u rrit me 18% në tremujorin e dytë. Minierat, përpunimi dhe energjia, së bashku me gazin dhe ujin u rritën me 12.8%. Në të njëjtën periudhë, eksportet e të mirave dhe shërbimeve u rritën me 25%

në terma nominale, ndërsa importet u zgjeruan me 15.6%. Vitin e kaluar, vendi nuk arriti që të ruajë një normë pozitive rritjeje. Në gjysmën e parë të vitit 2010, Maqedonia kaloi në recesion, prej minus 0.9%.Disa ekspertë janë skeptikë rreth shifrave që tregojnë rritje të lartë, duke thënë se rezultatet janë të bazuara në projekte të përkohshme si “Shkupi 2014” dhe nuk do të sigurojnë rritje të qëndrueshme në afatin e gjatë.“Kjo është një rritje e përkohshme, e nxi-tur kryesisht nga shpenzimet qeveritare. Vetëm fabrikat e reja dhe investimet e gjelbra mund të sigurojnë një hyrje të qëndrueshme parash dhe rritje në të ardhmen”, tha profesori i Universitetit të Shkupit, Vanco. Uzunov. Shifrat më të fundit të sjellin në mendje periudhën përpara krizës globale ekonomike, ku Maqedonia pati një zhvillim të qën-drueshëm, që arriti kulmin në vitin 2008 me një normë vjetore rritjeje prej mbi 5%. Por sektorët e orientuar nga eks-porti, si metali, tekstilet dhe industritë e ndërtimit vuajtën keqazi vitin në vijim, duke rezultuar në vitin 2009 me një rritje negative prej 1%.

maqedoni

RRITJE E LARTË EKONOMIKE

Kroacia duhet të jetë më agresive për të tërhequr turistë nga tregjet e largëta, si Kina dhe Japonia, ka sugjeruar ministri i Turizmit të vendit. Ministri kroat i Turizmit, Damir Bajs u takua me personalitete të larta në sektorin e turizmit kroat dhe ranë dakord për një strategji për sezonin e ardhshëm turistik. Plani është që t’i jepen grante op-eratorëve ajrorë, që të vazhdojnë reklamimet e përbashkëta dhe të përgatiten mirë për panairet më të mëdhenj të turizmit në botë. “Ne duhet të vazhdojmë të ruajmë pjesën tonë të turizmit mbi mesataren europiane dhe të vazhdojmë të rritemi dhe për periudhën para dhe pas sezonit”, konkludoi ministri i Turizmit, Bajs.

kroaci

KINEZË DHE JAPONEZË PËR TURISTË

40 • Monitor - 498

Ku (s’)gaboi Marksi

Shoqëria në përgjithësi mëson nga gabimet e saj. Doktorët nuk e zbrazin më gjakun nga pacientët

e tyre. Aviatorët nuk përpiqen të fl u-turojnë, duke lidhur fletë në krahët e veta. Askush nuk mendon më se skllavëria është një ide e mirë. Karl Marks, megjithatë, duket se është një përjashtim i rregullit të të mësuarit nga jeta, shkruan Peter Coy për “Bloomberg Business News”. Parashikimet më të famshme të Marksit kanë dështuar; nuk ka pasur diktaturë proletariati dhe as shteti nuk është zhdukur. Ndjekësit e tij përfshijnë disa nga vrasësit masivë më të këqij të shekullit të 20: Lenini, Stalini, Mao, Pol Pot. Megjithatë, fi lozofi i zymtë dhe luftarak duket se gjen përkrahës në çdo gjeneratë të re të tiranëve dhe ëndërruesve.Kriza aktuale fi nanciare ka shtuar një kontingjent të ri të admiruesve që dikur nuk dukeshin shumë të mundshëm. Në vitin 2009 gazeta zyrtare e Vatikanit, “L’Osservatore Romano”, publikoi një artikull që vlerësonte diagnozën e Mark-sit për pabarazinë e të ardhurave, që është pothuajse një miratim, duke marrë në konsideratë se Marksi kishte deklaru-ar se feja është “opiumi i njerëzve”. Në Shangai, audienca turbo kapitaliste e Kinës, që vetëm emrin ka si komuniste, vërshoi në vitin 2010 në një shfaqje muzikore të bazuar në “Kapitalin” e Marksit, vepra e tij më e famshme. Në Japoni, “Kapitali” është tashmë në bo-tim në një version manga (stil komik me kartona). Brazilianët zgjodhën një ish-gueriles marksist, Dilma Rousseff, si president gjatë vitit të kaluar.Moda e Marksit duhet të pritet në një kohë kur bankat europiane ndodhen në rrezikun e kolapsit dhe varfëria në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ka arritur në nivele që nuk janë parë në pothuajse dy dekada. Politikanët e dinë se mund të fi tojnë pikë me zgjedhësit e tyre, duke shkelmuar si qen të zgjebosur kapitalistët, që hapin vende pune.Këtu megjithatë ka një gjë surprizë: ju nuk duhet të fl ini me një bluzë Che Guevara, ose të hidhni gurë te “McDon-ald’s”, për të pranuar se ia vlen të studio-hen idetë e Marksit, të mbërthehesh pas tyre dhe ndoshta edhe të zbatohen në

sfi dat tona aktuale. Shumë nga fi lozofët e mëdhenj kapitalistë e kanë bërë këtë, në fund të fundit. Joseph Schumpeter, guruja i “shkatërrimit krijues” që është një hero për shumë mbrojtës të tregut të lirë, ia kushtoi katër kapitujt e parë të librit të tij të vitit 1942, “Kapitalizimi, Socializmi dhe Demokracia”, eksplorimit të Marksit si profet, Marksit si sociolog, Marksit si ekonomist dhe Marksit si mësues. Ai nuk ngurroi të thoshte se Marksi e kishte gabim, por nuk mund ta injoronte këtë burrë.

Çfarë u vërtetua nga teoria e Marksit

Pavarësisht se Marksi ishte keqorientues për shumë gjëra dhe influenca e tij ishte dëmtuese në vende si Bashkimi Sovjetik dhe Kina, ka pjesë në shkrimet e tij voluminoze që janë të mprehta në mënyrë goditëse. Një nga pretendimet më të rëndësishme të Marksit ishte se kapitalizmi ishte në mënyrë të qenë-sishme i paqëndrueshëm. Një person duhet vetëm të shohë titujt kryesorë të mediave në Europë — së cilës nuk i nda-het spektri i një paaftësie të mundshme greke, shkatërrimi bankar dhe rënia e monedhës së vetme të Eurozonës — për të parë se ai kishte të drejtë. Marksi e diagnostikoi paqëndrueshmërinë kapi-taliste në një kohë kur bashkëkohësit dhe paraardhësit e tij si Adam Smith dhe John Stuart Mill, ishin përgjithësisht të magjepsur nga aftësia e tij për t’i shër-byer dëshirave të njerëzve.Marksi është lexuar me vëmendje kohët e fundit nga ekonomisti i preferuar i Universitetit të Nju Jorkut, Nouriel Rou-bini, dhe George Magnus, ekonomisti i lartë në bankën e investimeve UBS, me seli në Londër. Punëdhënësi i Magnus, banka USB me qendër në Zvicër, është një shtyllë e themeleve fi nanciare, me zyra në më shumë se 50 shtete dhe mbi 2 trilionë dollarë aktive. Megjithatë në një ese më 28 gusht për “Bloomberg View”, Magnus shkruante se “ekonomia e sotme globale mbart disa ngjashmëri të mistershme” me ato që parashikoi Marksi. (ky është vetëm një opinion personal, theksoi ai.)

Merrni në konsideratë elementët e veçantë. Siç thekson Magnus, Marksi parashikoi se kompanitë do të kishin nevojë për më pak punëtorë, teksa ato përmirësonin produktivitetin, duke kri-juar një “ushtri industriale rezervë” të të papunëve, ekzistenca e të cilëve do të ushtronte presion në ulje për pagat e të punësuarve. Është e vështirë që të kapesh me këtë argument ditët e sotme, kur norma e papunësisë e SHBA-ve është ende më shumë se 9%. Në shtator, Zyra e Regjistrimit të Përgjithshëm e SHBA-ve publikoi të dhëna që tregonin se të ardhurat mesatare ranë nga 1973 deri në 2010 për punonjësit meshkuj me kohë të plotë mbi 15 vjeç, duke i rregulluar për normën e infl acionit. Kushtet e pu-nëtorëve të krahut në SHBA janë ende larg nga paga për mbijetesë dhe “akumu-limi i mjerimit” që Marksi pretendonte. Por situata megjithatë nuk është kaq e kënaqshme në Amerikë.Marksi pëlqente të godiste ekonomistin francez Jean-Baptiste Say, që argumen-tonte se nuk mund të ekzistojnë tepri të përgjithshme, për shkak se tregu gjith-një do të bënte përputhjen e kërkesës me ofertën. Marksi argumentonte se mbiprodhimi ishte në fakt endemik për kapitalizmin, për shkak se proletariati nuk paguhet mjaftueshëm, për të blerë gjërat që prodhojnë kapitalistët. Përsëri, kjo teori kohët e fundit është e vështirë që të kundërshtohet. Mënyra e vetme që punëtorët e krahut amerikan arritën të mbanin nivel të lartë konsumi në dekadën e fundit ishte përmes huamar-rjes së tepërt. Kur tregu i shtëpive ra, shumë prej tyre u gjendën të zhytur në borxhe. Ankthi që rezultoi si pasojë e kësaj situate, ende po vazhdon edhe sot.Admiruesit e Marksit e shohin këtë me idenë “Unë jua kisha thënë këtë”. Gjeografi radikal David Harvey, 75 vjeç, ka dhënë mësim “Kapitalin” e Marksit për 40 vite në shkolla, duke përfshirë “Oxford University”, “Johns Hopkins University” dhe tani “City University of New York Graduate Center”. Zyra e Harvey, një bllok nga “Empire State Building”, është e dekoruar me një portret të pikturuar të Marksit. Harvey beson, ashtu si Marksi, se kapitalistët tentojnë të mbledhin farat e shkatër-

teoritë Ekonomike

Kriza ekonomike i ka bërë idetë e fi lozofi t sërish domethënëse, por bota nuk duhet të harrojë atë që Marksi e kishte gabim

498 - Monitor • 41

rimit të tyre. Kapitalizmi i pafre tenton drejt teprisë së egër, ndaj derregullimi tërësor është aktualisht shkatërrues për të në afatin e gjatë, argumenton profe-sori. “Partia Republikane është në rrugë për të shkatërruar kapitalizmin”, thotë Harvey me një ton të këndshëm, “dhe ata mund të bëjnë një punë më të mirë për këtë sesa do të mund të bënte klasa punëtore”.

Por prisni...

Ajo që Marksi dhe ndihmësit e tij nënv-lerësuan ishte fuqia e kapitalizmit për të shëruar vetveten. Ky mund të ketë qenë gabimi i tij fatal intelektual. “Manifesti komunist” thotë se kur të vijë revolu-cioni i punonjësve, ai do të sjellë edukim publik falas për fëmijët dhe braktisjen e “punës në fabrika të fëmijëve në formën aktuale”. Dhe përsëri, ashtu dhe siç rezultoi, bota nuk kërkoi një revolucion proletar që të ndodhnin këto reforma sociale; ajo që u desh ishte kapitalizmi i shkolluar.Doktrina marksiste pëlqen të thotë se “baza” ekonomike përcakton dhe kon-trollon “superstrukturën” socio-politike, por e kundërta mund të jetë gjithashtu e vërtetë. Liderët politikë kanë korrektuar teprinë e kapitalizmit sërish e sërish, ashtu siç ka treguar fushata kundër trusteve të biznesit e Presidentit Teddy Roosevelt, Marrëveshja e Re e Presiden-tit Franklin Roosevelt, dhe Shoqëria e Madhe e Presidentit Lyndon Johnson.Tashmë, edhe një herë, kapitalizmi pa fre po kërcënon të minojë veten. Bankat më të mëdha në botë, fi nanciarisht të dobëta por politikisht të fuqishme, po u përvishen huamarrësve, në një përpjekje për të shpëtuar bilancet e veta. Në të njëjtën mënyrë, kombet kreditore si Kina dhe Gjermania po përpiqen të zhvendo-sin dhimbjen e rebalancimit mbi kombet debitore, edhe pse duke i shtrënguar më fort ato rrezikohet të shkaktohet një katastrofë ekonomike dhe fi nanciare.Është koha për t’u ndriçuar sërish. Gjatë viteve të kaluara, John Maynard Keynes i Britanisë dhe Hyman P. Min-sky i Amerikës (autor i Stabilizimit të Ekonomisë të Paqëndrueshme) i bënë kapitalizmit një shërbim, duke diag-nostikuar tendencën e tij drejt krizës dhe duke këshilluar për mënyrat se si të bëhen gjërat më mirë. Sa më shpejt që politikëbërësit sot “të pranojnë se ne përballemi me një krizë kapitalizmi që ndodh një herë në jetë”, siç shkruan Magnus, “aq më të mirëpajisur do të jenë ata për të menaxhuar një rrugëdalje”. Duke u kapur pas rrugëve ku Marksi kishte të drejtë është hapi i parë për t’u siguruar që parashikimi i tij për rënien e kapitalizmit të mbetet i gabuar.

42 • Monitor - 498

kriza Eurozona

MBËSHTETJE GJERMANE

Tregjet morën frymë javën e kaluar, teksa Parlamenti gjerman votoi me shumicë në favor të masave

për të zgjeruar fondin e shpëtimit të Eurozonës prej 440 miliardë eurosh dhe i dha atij fuqi të reja për të blerë obligacione dhe për të rikapitalizuar bankat e dobëta.Vendimi u përshëndet në Bruksel, pasi hoqi një bllokadë ndaj veprimeve të mëtejshme për t’u marrë me krizën e borxheve, megjithëse disa parlamente të tjerë të Eurozonës ende duhet të kalojnë paketën. “Na jep ne një hapësirë për të marrë frymë lirisht”, tha një zyrtar i lartë gjerman.Në tregjet financiare europiane, ob-ligacionet qeveritare greke, portugeze, irlandeze dhe italiane ranë ndjeshëm, ndërsa indeksi Eurofi rst 300 fi toi 0.6%, i kryesuar nga kompanitë greke, spanjolle dhe italiane. Euro u rrit kundrejt pjesës më të madhe të monedhave dhe arriti nivelin më të lartë njëjavor kundrejt dollarit. “Deutsche Bank” e përmirësoi edhe më shumë besimin në treg, pasi u bë banka e parë europiane që emetoi borxh të pasiguruar për afërsisht tre muaj, duke treguar se stresi në tregjet e fi nancimit mund të lehtësohet.Zyrtarët në Berlin thanë se vota në Bundestag – me 523 vota ndaj 85, dhe 3 abstenime – do të mund të fuqizonte krahun e qeverisë dhe do të ringjallte be-simin në koalicionin e qendrës së djathtë të kryesuar nga Angela Merkel. Ata thanë se kjo do të dërgonte gjithashtu një sinjal të fortë te partnerët e Eurozo-nës se Gjermania ishte “gati të merrte përsipër përgjegjësitë e saj” në krizën

e Eurozonës. Kancelarja gjermane arriti të ruante shumicën e saj absolute në Bundestag, megjithëse 15 nga mbështetësit e saj u rebeluan, duke votuar kundër paketës. “Brenda koalicionit, ky është një sinjal shumë i fortë dhe lehtësues”, tha një këshillues i nivelit të lartë. “Por ne nuk kemi iluzione se hapat e mëtejshëm janë tek dera dhe se do të jetë shumë e vështirë”.Masat për të rritur kapacitetin e hua-marrjes të Mekanizimit Europian të Stabilitetit Financiar (EFSF) dhe për t’i dhënë atij fuqi të reja, duke përfshirë dhënien e huave të likuiditetit për vendet në vështirësi, do të testohen në çështje javësh, në rast se spekulimet e tregut për një dështim të aftësisë paguese të Greqisë do të rezultojnë të vërteta.E ashtuquajtura trojka, me zyrtarë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, Komisioni Europian dhe Banka Qendrore Europi-ane, rihapën bisedimet në Athinë javën e kaluar, lidhur me progresin e Greqisë për të përmbushur objektivat e buxhetit, me synim lëvrimin e transhit të radhës, në kuadër të paketës shpëtuese prej 110 miliardë eurosh.Në rast se ata nuk do të arrijnë dot një marrëveshje, jo vetëm do të shtyhet pagesa, duke e lënë Athinën pa para në tetor për të paguar pensionet, punonjësit civilë dhe interesat e borxhit, por do të çonte në negociata të reja lidhur me paketën e dytë shpëtuese prej 109 mili-ardë eurosh, për të cilët u ra dakord nga liderët e Eurozonës në korrik të këtij viti.Zyrtarët në Berlin janë të paepur, se në rast se do të ketë një hendek më të madh

fi nancimi për Greqinë, ai nuk mund të mbushet me më shumë para publike, duke e vendosur barrën te kreditorët privatë për të ndërmarrë një rishikim të madh në ulje në vlerën e obligacioneve të tyre.Në Athinë, vendimi i qeverisë për të reduktuar 30,000 vende publike brenda dy muajsh, në mënyrë që kjo të ndih-mojë në reduktimin e defi citit, u has me kundërshtime në një takim të qeverisë, duke iu shtuar më tepër presioneve ndaj ministrit të Financave, Evangelos Venizelo.Disa anëtarë të Eurozonës janë të prirur të rishikojnë kushtet e skemave të riin-vestimit të obligacioneve dhe të blerjes së tyre mbrapsht, për të cilat është rënë dakord me bankat ndërkombëtare si pjesë e paketës së korrikut.Në rast se ka ndonjë rrezik që Greqia të detyrohet të shpallë paaftësinë paguese, ose të riskedulojë borxhet e saj, qeveritë e Eurozonës janë të ndërgjegjshme se EFSF duhet të jetë tërësisht operacionale, me fi nancimet e shtuara dhe fuqitë eks-tra, në mënyrë që të merret me rrezikun e infektimit.Shumë analistë dyshojnë se edhe me një kapacitet më të lartë se 440 miliardë euro, EFSF – një institucion ndërqeveri-tar që mund të marrë vendimet vetëm në unanimitet – do të jetë mjaftueshëm i madh apo fl eksibël; për të përballuar një goditje të re të spekulimeve në treg.

498 - Monitor • 43

BQE, presion Berluskonit

“Ne besojmë se qeveria do të ndërmarrë të gjitha veprimet e nevojshme” – Jean-Claude Trichet, Mario Draghi. Me këtë nënshkrim të paepur të një letre konfi den-ciale dërguar Silvio Berlusconi-t në mes të krizës së borxheve në muajin gusht, kreu aktual dhe ai i ardhshëm i Bankës Qendrore Europiane i diktoi një axhendë të detajuar të politikave ekonomike Kry-eministrit italian, me pozita të lëkundura.Teksti i plotë i dërguar më 5 gusht u bë publik javën e kaluar nga “Corriere della Sera”, gazeta kryesore e Italisë.Toni i ashpër refl ekton se si BQE-ja ka reaguar ndaj krizës së borxheve të Eu-rozonës, duke zgjeruar ndikimin përtej

politikës monetare dhe gjithashtu duke zbuluar kufi zimet e bankës dhe rrezikun që është ndërmarrë në blerjen e borxhit italian. Letra vendoste afat 30 shtatorin që legjislacioni të përshtatej, që qeveria e qendrës së djathtë e ka plotësuar vetëm pjesërisht. BQE-ja nuk dha komente lid-hur me publikimin e letrës.BQE është përpjekur të tregojë se nuk ka lidhje mekanike midis blerjeve të bonove nga ana e saj dhe veprimeve të qeverisë.Letra u dërgua një ditë pasi yield–et (inte-resat) e bonove 10-vjeçare italiane arritën një rekord prej 6.2 përqindësh. Yield-et ranë më shumë se një pikë përqindjeje javën që pasoi, ndërsa z. Berlusconi u angazhua për masa urgjente dhe banka bleu obligacione. Por, që atëherë yield-et

janë rritur sërish, duke arritur 5.86% në ankandin e organizuar nga Thesari për shitjen e obligacioneve 10-vjeçare, javën e kaluar. Z. Trichet dhe z. Draghi kërkuan një kurs veprimi shumë preciz, të foku-suar në masa konkrete për të promovuar rritjen, dhe legjislacion të posaçëm për të balancuar buxhetin deri në vitin 2013 – një vit më parë nga sa kishin planifi kuar z. Berlusconi dhe Giulio Tremonti, minis-tri i Financave. Buxheti i emergjencës më në fund kaloi, pas një muaji zvarritjesh, edhe pse kërkesat e BQE për ndryshimet në pensione u plotësuan në kufi j mini-malë. Megjithatë, qeveria është mbrapa afatit në zbatimin e kërkesave të tjera të BQE-së. Këto përfshinin “një strategji re-formash, largpamëse dhe të besueshme” për liberalizimin e profesioneve dhe privatizimin e shërbimeve publike lokale; reforma në sistemin e marrëveshjeve për pagat kolektive me qëllim që të mundësohen më shumë marrëveshje në nivel lokal; dhe një rishikim rrënjësor i rregulloreve të rekrutimit dhe largimit nga puna, si dhe vendosjen e një sistemi sigurimesh për të papunët. Z. Tremonti tha se legjislacioni për këto çështje mund të vihej në zbatim deri nga fundi i vitit. Duke pasur parasysh marrëdhëniet e tij të lëkundura me z. Berlusconi – çka për më tepër ka shkaktuar vonesën e emërimit të guvernatorit të ardhshëm të Bankës së Italisë – kritikët janë skeptikë për de-votshmërinë e qeverisë në ndërmarrjen e reformave të rëndësishme. “Dita e sotme shënon fi llimin e një reforme madhore strukturore për reduktimin e borxhit dhe për të ndihmuar rritjen dhe mod-ernizimin e vendit”, tha z. Tremonti në një deklaratë pas konferencës mbi asetet publike ditën e enjte. Ai tha se zyrtarët “për të parën herë” kanë klasifi kuar dhe vlerësuar pasuritë e shtetit, edhe pse të dhënat e vëna në dispozicion nga website i ministrisë dukej se ishin me disa vite vjetërsi, në vlerësimin e pasurive totale të shtetit me 1,810 miliardë euro. Një zyrtar vlerësoi se 5-10% e pronave publike – të paluajtshme u vlerësuan në total me 425 miliardë euro – mund të shiteshin brenda tre ose katër vitesh. Z. Trichet është për-pjekur të zvogëlojë rëndësinë e letrave që ai dërgoi në Spanjë dhe Itali në fi llim të gushtit. BQE u kishte dërguar rregullisht “mesazhe” nëpër qeveritë e Eurozonës, u shpreh ai për “Corriere della Sera”, duke vazhduar se letra drejtuar Romës “nuk ishte ndonjë gjë e jashtëzakonshme”.Megjithatë, toni i tij i ashpër nënvizoi situatën politike të tensionuar nëpër Eu-rozonë. Që nga riaktivizimi i programit të blerjeve në fi llim të gushtit, BQE ka shpenzuar më shumë se 80 miliardë euro në obligacionet e Eurozonës. Ajo ka paralajmëruar se programi është i përkohshëm, dhe blerjet ranë javën e kaluar në 4 miliardë euro, shuma më e ulët në shtatë javët e fundit. Edhe pse BQE është përpjekur të kalojë raportin e borxheve mbi qeveritë e Eurozonës, ky institucion do të vazhdojë të ketë shqetësimin se politizimi mund të mi-nojë kredibilitetin dhe përkrahjen pub-like të tij– të dyja këto elementë kyçë për bankat qendrore.

44 • Monitor - 498

kriza Ndikimi

Nga Laura ÇELA

Sinjalet negative që mbërrijnë nga tregjet europiane kanë shtuar shqetësimet te kompanitë eks-

portuese shqiptare. Sipas të dhënave nga Eurostat, porositë industriale në Eurozonë kanë rënë dy muajt e fundit në të gjithë sektorët.Kjo ka ulur besueshmërinë e indus-trialistëve europianë dhe e ka pasuar “frikën” edhe te menaxherët shqiptarë.Kryetari i Dhomës së Prodhuesve të Veshjeve, Flamur Hoxha, i cili për-faqëson sektorin kryesor në eksporte (fasonin), thotë për “Monitor” se sinjalet që mbërrijnë nga porositësit europianë, kryesisht ata italianë, nuk janë pozitive. “Duket që te kompanitë italiane që punojnë me ne ka një lloj trembjeje, si pasojë e rënies së porosive dhe të shitjeve në tregun e atjeshëm”, thotë Flamur Hoxha. Sipas tij, fenomeni Itali ndihet dhe do të vijojë të japë efekte negative në fason, sepse 80-90% e kompanive janë të lidhura vetëm me markat italiane. “Italia është partneri ynë kryesor dhe prej 2-3 muajsh vihet re frenim i indus-trialistëve. Çdo përkeqësim i atjeshëm do të thotë përkeqësim edhe për ne”, shpjegon kreu i Dhomës së Prodhuesve të Veshjeve, njëherësh drejtues i kom-panisë tekstile “Kler”, një nga më të mëdhatë në vend.Të njëjtin fakt e konfirmon edhe Lindita Legisi, drejtuese e kompanisë “Omega”, e cila punon për markat “fi rmë” italiane.“Ne jemi ende duke mbyllur sezonin vjeshtë-dimër dhe nuk mund të fl as me shifra për ndonjë ecuri negative.

FRIKA E EKSPORTUUlja e porosive dhe shitjeve në tregjet e Eurozonës ka rritur “frikën” e eksportuesve shqiptarë. Fasonistët konfi rmojnë se kompanitë partnere duken “të trembura” dhe pritet të ketë rënie të porosive. Ndërkohë, rritet eksporti i karburanteve dhe mineraleve

BANKERS PETROLEUM (000/USD)

2011 2010 Ndryshimi 2011 2010 Ndryshimi

3-mujori II 6-mujori

Të ardhurat 85,184 42,147 102% 157,920 77,296 104%

Burimi: “Bankers Petroleum”

BU

RIM

I: IN

STAT

498 - Monitor • 45

Presim se ç’do të ndodhë në muajin tetor, kur ne marrim porositë e reja të pranverë-verës. Por ajo që na kanë thënë partnerët e huaj, është se ka një lloj frenimi”, thotë Legisi.Në fakt, viti 2011 duket se ka qenë deri më sot një nga periudhat më të mira për industrinë e fasonit në vend, e cila duket se rigjeti partnerët e humbur dhe rriti volumin e punës, në një kohë kur ekonomia dhe tregjet europiane e lanë pas krizën fi nanciare që nisi në 2009-n.

Shanse në sfond....

Kryetari i Shoqatës së Eksportuesve, Al-ban Zusi, ndan një mendim tjetër. Sipas tij, me gjithë luhatjet që mund të pësojë tregu italian apo ai europian, eksportet shqiptare do të vijojnë të rriten.“Sinjalet që ne kemi, janë se rritja do të vijojë të jetë e qëndrueshme gjatë gjithë vitit. Është normale që në korrik-gusht të ketë rënie të porosive dhe shitjeve, sidomos në Itali, sepse është periudhë pushimesh për konsumatorët, por edhe për vetë bizneset”, thotë Zusi.Ndonëse z. Hoxha i “trembet” një përkeqësimi të mundshëm në tregun italian, z. Zusi ndan një mendim krejt tjetër.“Ajo që po ndodh në Itali mund të kthe-het padyshim në një avantazh të mirë për kompanitë eksportuese shqiptare. Shumë ndërmarrje italiane janë duke transferuar apo do të transferojnë prod-himin në vende të tjera me kosto më të lirë. Padyshim që kjo do të sjellë shtim të kërkesave dhe të punës për fi rmat

ESVEvendase, prandaj gjykoj se ne mund të dalim të fi tuar nga kriza në Itali”, thotë kreu i Shoqatës së Eksportuesve. Sipas tij, edhe në muajt në vazhdim, eksportet shqiptare do të rriten dhe do të vazhdojnë të jenë larg rreziqeve të ndonjë krize tjetër, si ajo e vitit 2009.

Karburantet, eksportet pozitive

Ndërkohë që eksportuesit drejt Europës duken të shqetësuar për muajt në vazh-dim, krejt ndryshe duken kompanitë që eksportojnë në tregjet e tjera, si Kinë, SHBA etj.Të dhënat zyrtare të INSTAT-it konfi r-mojnë se në tetë muajt e këtij viti janë eksportuar 37.8 miliardë lekë minerale, lëndë djegëse dhe energji elektrike nga 31.2 që ishte në të njëjtën periudhë të një viti më parë.Edhe kompania e prodhimit dhe eksportimit të naftës, “Bankers Petro-leum”, konfi rmon shifrat e saj zyrtare në rritje prej 24% të prodhimit në tremujorin e dytë të 2011-s krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Në po të njëjtën periudhë, kompania rezulton të ketë rritur me 102% të ardhurat e saj krahasuar me 2010-n, duke arritur në një total prej 85 milionë dollarësh.Edhe në muajt në vazhdim, treguesit e kompanisë pritet të jenë pozitivë, me gjithë rënien e çmimit të naftës në bursat ndërkombëtare.

BU

RIM

I: IN

STAT

BU

RIM

I: IN

STAT

Alban Zusi:Kriza në Itali mund të kthehet padyshim në një avantazh

të mirë për kompanitë eksportuese shqiptare. Shumë ndërmarrje italiane janë duke transferuar apo do të

transferojnë prodhimin në vende të tjera me kosto më të lirë. Kjo do të sjellë shtim të kërkesave dhe të punës për fi rmat

shqiptare, që mund të dalin të fi tuara nga kriza në Itali

46 • Monitor - 498

kriza Ndikimi

Tregtia me pakicë, pak shitje

Nga ana tjetër, edhe në vend situata nuk duket fort “entuziaste”. Shqiptarët vijojnë të jenë të rezervuar në shpenz-ime, me tendencën në rritje të kursimit. Julian Mane, administrator i rrjetit më të madh në vend të pajisjeve elek-troshtëpiake, konfi rmon për “Monitor” se edhe në muajin shtator, tendenca e blerjeve ka qenë në ritme të ulëta, megjithëse në rritje të lehtë krahasuar me një vit më parë.“Ne kemi shënuar rritje, por nuk jemi në nivelet që kishim parashikuar. Duket se konsumatorët po hezitojnë të shpenzojnë, me gjithë ofertat që bëjmë. Muaji shtator solli gjallërim të shitjeve të produkteve të IT, sepse përkoi me kërkesën e nxënësve apo studentëve që nisin vitin e ri shkollor”, thotë Mane.Sipas tij, vihet re se ka shtim të krediti-mit gjatë këtyre muajve dhe është më se e dukshme se ka mungesë të “cash”-it në qarkullim. “Ne jemi duke i dhënë shumë rëndësi shitjeve me kredi, sepse e shohim që klientët e kanë të vështirë të blejnë me

para në dorë. Produktet që shiten më shumë janë padyshim ato të nevojës së parë për çdo familje, si frigoriferë dhe lavatriçe. Shitja e produkteve ‘të qejfi t’ është më e limituar”, shpjegon administratori i “Neptun”.Edhe operatorët e qendrave tregtare në vend konfi rmojnë se tashmë po duket një tendencë e konsumimit vetëm për produktet më të nevojshme, siç janë ushqimet dhe shumë pak blihen veshje, këpucë apo artikuj të tjerë.Ulja e konsumit është konfi rmuar edhe nga guvernatori i Bankës së Shqipërisë dhe kjo situatë pritet ta përkeqësojë edhe më shumë atë. Sipas Ardian Ful-lanit, shqiptarët nuk po shpenzojnë si

Flamur Hoxha: Kompanitë italiane që punojnë me fasonin shqiptar kanë

shfaqur “trembje”, si pasojë e rënies së porosive dhe të shitjeve në tregun atjeshëm. Kriza italiane ndihet dhe do të vijojë të

japë efekte negative në fason, sepse 80-90% e kompanive janë të lidhura vetëm me markat italiane

dikur, dhe kjo nuk lidhet me mundësinë apo me faktin se kursejnë, por me ndjenjën pesimiste për një ekonomi që po ecën jo si duhet. Deklaratat e tij pas mbledhjes së Këshillit Mbikëqyrës konstatonin se e ardhmja e Shqipërisë, në aspektin ekonomik mbetet ende e pasigurt, ndikuar kryesisht nga faktorë të jashtëm.Sipas Bankës së Shqipërisë, ecuria e konsumit dhe e investimeve private mbetet e ngadaltë, me gjithë për-mirësimin e kushteve të fi nancimit të aktivitetit të tyre. Pavarësisht situatës më stabilizuese në ekonomi, shqiptarët po sillen të matur dhe me drojë.

Europë, industria dy muaj në rënie

Porositë industriale të Eurozonës ranë më shumë se parashikimi në korrik, duke shënuar rënien e dytë mujore radhazi. Kjo ka rritur sërish frikën në ndërmarrjet europiane. Porositë e reja në 17 vendet që përdorin euro ranë 2.1% në korrik krahasuar me muajin qershor, më shumë se parashikimi prej 1.1% i bërë nga analistë të ekonomisë. Ndërkohë, porositë patën rritje 8.4% krahasuar me një vit më parë, por ekonomistët u zhgënjyen sërish, sepse prisnin rritje prej 10.6%. Industria franceze pësoi rënie në fortë në muajin korrik, ku porositë e reja ranë 11.2% krahasuar me qershorin, ndërkohë që në ekonominë kryesuese europiane, Gjermani, porositë ranë 3% krahasuar me një muaj më parë. Ndarja politike mbi krizën e borxhit në Eurozonë, që ka ulur besimin e investitorëve, shkur-timet e shpenzimeve të qeverisë dhe ngadalësimi i ekonomisë amerikane janë duke dhënë efektin në Europë. Udhëheqësit europianë mohojnë se rajoni është drejt një tjetër recesioni pas krizës globale fi nanciare të 2008-s, por Banka Qendrore Europiane duket se është nën presion për të rikthyer politikën shtrënguese monetare dhe të ulë interesat. Urdhrat kontraktuese sinjalizojnë rënie, ndërkohë që kërkesa për mallra kapitale në Zonën e Euros ra 2.5 për qind në muajin korrik krahasuar me qershorin, pas tre muajsh me fi time të kënaqshme. Megjithatë, porositë për anije, hekurudha dhe pajisje të hapë-sirës ajrore, u rritën 1.4 për qind në Eurozonë në muajin korrik.

Julian Mane:Ne jemi duke i dhënë shumë rëndësi shitjeve me kredi, sepse

e shohim që klientët e kanë të vështirë të blejnë me para në dorë. Produktet që shiten më shumë janë ato të nevojës

së parë për çdo familje, si frigoriferë dhe lavatriçe. Shitja e produkteve “të qejfi t” është më e limituar

498 - Monitor • 47

Nga Laura ÇELA

Mjaftuan tri ditë që në Tiranë të mblidheshin kompani shq-iptare të agrobiznesit, për të

konfi rmuar interesin e konsumatorëve për produktet vendase. Interesi dhe shitjet e shumta në këtë panair duket se janë sinjali më i qartë për hartuesit e politikave bujqësore. Konsumatorët shqiptarë i duan prodhimet vendase dhe u besojnë atyre, por i gjejnë shumë pak në treg.Më shumë se 90 kompani ishin pjesë e panairit “Agrobiznes 2011”, në të cilin vihej re rritje e ndjeshme e fi rmave të përpunimit të qumështit dhe të mishit. Panairi ndërkombëtar u zhvillua për të nëntin vit radhazi, duke synuar nxitjen e biznesit vendës për promovimin e produkteve shqiptare të sektorit bujqë-sor, blegtoral dhe agropërpunimit Ajo që binte në sy ishte padyshim numri i vizitorëve, të cilët nxituan të blinin ushqime vendase.“Brenda dy ditëve, arrita të shes të gjithë sasinë e djathit që prodhoj. Ka pasur interes shumë të madh nga konsuma-torët e kryeqytetit”, thotë Selman Voka, i cili ka një ndërmarrje të përpunimit të qumështit në zonën e Peshkopisë. Prej vitesh, Voka prodhon djathë tipik dhie, që ka një shije të veçantë të zonës.Prodhuesi verior nuk ishte i vetmi që doli “i kënaqur” nga pjesëmarrja në panair. Edhe përpunuesi i thanës, Mark Gjoni, i cili tregton një produkt më të veçantë (lëngun e thanës) thotë se shitjet ishin shumë të mëdha.Interes të veçantë pati për produktet “Pro Përmeti”, veçanërisht glikotë, tipike të zonës së Përmetit, të cilat tregtoheshin me një çmim 200-250 lekë/kavanozi.

Dyqan “lëvizës” për produktet tipike

Të konsumosh produkte të shëndetshme vendase është tashmë kërkesë e shumë qytetarëve të Tiranës. Projekti SASA prezantoi pikërisht në “Agrobiznes 2011” - Dyqani Ushqimor Lëvizës, që i mundëson qytetarëve të Tiranës të konsumojnë ushqime të shën-detshme, të freskëta dhe tipike shqiptare. Produktet janë të gjitha shqiptare nga zona të ndryshme të Shqipërisë dhe të certifi kuara bio ose sipas standardit “Garancia Shqiptare”. Dyqani është brenda në një “furgon”, i cili lëviz në të gjitha zonat e populluara të Tiranës dhe qëndron 3-4 orë në një zonë. Ai do të ofrojë për konsumatorët produkte tipike shqiptare, që nuk kanë

kimikate dhe ruajnë vlerat e zonave nga vijnë. “Nëpërmjet këtij projekti, synojnë të përmirësojmë mënyrën e të ushqyerit të qytetarëve të Tiranës dhe në të njëjtën kohë të krijojnë një profi l të mirë lokal, që do të rrisë imazhin dhe besueshmërinë e konsumatorëve për produkte shqiptare. Nëse ne i realizojmë të gjitha këto, përveç të tjerave do të mundësojmë rritjen e të ardhurave në zonat rurale, të cilat janë prodhuesit kryesorë të këtyre produkteve”, shpjegon Iris Kazazi drej-tore e projektit për Shqipërinë.Disa nga produktet që konsumatorët do të mund të konsumojnë përmes Dyqanit Lëvizës Ushqimor janë mjalti nga zona e Kukësit, Tropojës dhe Pukës, djathi dhe jufkat nga Peshkopia, gliko, verë dhe raki nga Përmeti, djathë nga Karaburuni, vaj ulliri nga Dushku, Vlora etj.

agro Biznes

SHQIPTARËT KËRKOJNË PRODUKTET VENDASE

Interesi dhe shitjet

e shumta në panairin

“Agrobiznes 2011” ishin sinjali

më i qartë për hartuesit

e politikave bujqësore.

Konsumatorët shqiptarë i

duan prodhimet vendase dhe

u besojnë atyre, por i gjejnë

shumë pak në treg

48 • Monitor - 498

krahasim Rajoni

Në vitin 2010, tregu i teknologjisë së informacionit (IT) në Shqipëri ra me 10% me bazë vjetore e shpre-

hur në dollarë, në 85.57 milionë dollarë. I matur në monedhën lokale, tregu ra 1.4% në krahasim me vitin e mëparshëm, sipas kompanisë së kërkimeve të tregut IDC. “Pavarësisht zhvillimeve pozitive në eko-nomi, tregu i IT-së ra vitin e kaluar. Kjo mund t’i atribuohet gjerësisht një baze të lartë gjatë 2009-s, që lidhet me projektin e madh qeveritar të kartave të identitetit dhe prokurimet e kompjuterëve personalë për sektorin e edukimit”, thotë analisti i lartë i kërkimeve Dalibor Suboticanec, “IDC Adriatics”. “Biznesi në të gjithë segmentet u ngadalësua në vitin 2010, me kompanitë që reduktuan kërkesën dhe shtynë ose madje dhe fshinë projektet që nuk kishin të bënin me reduktim të menjëhershëm të kostove ose rritje të konkurrueshmërisë”.Të gjithë segmentet teknologjikë të tregut IT ranë për të dytin vit radhazi. Sektori i pajisjeve u tkurr me 11.7%; shërbimet e IT ranë me 5.3%; dhe përgatitja e pro-grameve ra me një normë më të ulët prej 3.1%. Si rrjedhojë, pjesa e pajisjeve në të gjithë tregun ra në 76.6% në 2010-n. Në të njëjtën kohë, pjesa e shërbimeve të IT-së dhe përgatitjes së programeve u rrit në 13.3% dhe 10.1%, përkatësisht.Shpenzimet e IT-së për frymë në Shq-ipëri ishin 29 dollarë, niveli më i ulët në rajonin e Adriatikut dhe një peshë mjaft e ulët prej 3.3% e mesatares europiane. Sllovenia kryeson shpenzimet e IT-së për frymë në rajonin Adriatikut në 2010-n, me një mesatare prej 430 dollarësh, e ndjekur nga Kroacia me 235 dollarë dhe Serbia me 95 dollarë. IDC pret që tregu shqiptar i IT-së të zgjerohet me një normë të përbërë prej 11.1% midis vitit 2011 dhe 2015, duke arritur 144.55 milionë euro në 2015-n.

Edhe tregu maqedonas tkurret Tregu i IT-së në Maqedoni ra 12.9% me bazë vjetore i matur në dollarë, duke ar-ritur në total 143.20 milionë dollarë. Sipas kompanisë së kërkimit të tregut IDC, eko-nomia e vendit ka nisur të rimëkëmbet nga kriza ekonomike, me Prodhimin e Brendshëm Bruto (PBB), eksportet dhe investimet e huaja direkte, që u rritën të gjitha në vitin 2010. Tendenca pritet që të vazhdojë në vitin 2011, duke e rikthyer tregun e IT-së në rritje.“Tregu maqedonas i IT-së ndjeu efektet e recesionit global në 2010-n, pasi ia hodhi pa dëme 2009-s, por masat antirecesion të qeverisë dhe nismat dhe projektet e IT-së do të ndihmojë që tregu lokal të rritet në 2011 dhe të rimëkëmbet tërësisht në vitin 2012”, thotë analisti Dalibor Suboti-

canec, “IDC Adriatics”. Tregu maqedonas i IT-së ka pasur një tendencë divergjente të teknologjisë gjatë viteve të fundit. Shpenzimet për pajisje ranë në vitin 2010 për të tretin vit radhazi, ndërsa investimet për programe u rritën për të katërtin vit rresht dhe shërbimet e IT-së shënuan rënie për herë të parë, që kur IDC fi lloi që të masë tregun maqedonas. Porsa i përket shitjeve, dërgesat e pajisjeve në vend ranë më shumë se 20% me bazë vjetore në 2010, ndërsa dërgesat e kompjuterëve personalë u tkurrën me 40.8%. Në të njëjtën kohë, prokurimi i shërbimeve IT ra me 5.2% me bazë vjetore.Ndryshe nga viti 2009, kur sektori qe-veritar shpenzoi shumë më tepër për IT se mesatarja e tregut (për shkak të prokurimeve të mëdha të kompjuterëve personalë), shpenzimet IT në këtë sektor u tkurrën në mënyrë të konsiderueshme më me shpejtësi se mesatarja e tregut në 2010. Në kontrast, sektori i telekomuni-kacioneve dhe segmenti i shtëpive shënoi rritje me bazë vjetore të shpenzimeve për IT në 2010-n. Shpenzimet e IT-së për frymë në Maqedoni janë 70 dollarë, duke zënë vendin e katërt në rajon, por vetëm 8.1% e mesatares së BE-së. IDC beson se shpenzimet e IT-së në Maqedoni do të rriten 7.6% në 2011-n. Totali i shpenzimeve IT në vend parashi-kohet të rritet me një normë të përbërë prej 9.7% për të arritur një volum prej 227.53 milionë dollarësh në 2015-n. Në termat e të ardhurave për frymë, kjo do të

përfaqësojë 65.4% të mesatares rajonale, ose 110 dollarë.

Kosovë, IT e nxitur nga telekomunikacioni e bankat

Në vitin 2010, tregu i IT-së në Kosovë arriti në total 83.75 milionë dollarë, në rënie prej 3.1% me bazë vjetore. E matur në euro, e cila është monedha lokale, tregu u zgjerua 1.7% në krahasim me vitin e mëparshëm, sipas të dhënave të IDC. Seg-mentet e bankave dhe telekomunikacionit nxitën tregun IT-së në Kosovë gjatë vitit të kaluar, ndërsa pjesa tjetër e sektorit të ndërmarrjeve dhe familjarëve shënuan rënie dyshifrore në shpenzimet e IT-së.“Recesioni në Europë ka pasur vetëm ndikim të lehtë në ekonominë e Kosovës, duke qenë se PBB-ja e vendit u zgjerua në 2010-n dhe investimet e huaja direkte u rritën me bazë vjetore”, thotë Dalibor Suboticanec, analist në “IDC Adriatics”. “Gjithsesi, norma tepër e lartë e papu-nësisë, korrupsioni, niveli i lartë i eko-nomisë informale dhe ekzistenca në një masë të madhe e piraterisë së programeve vazhdojnë të pengojnë si ekonominë lokale ashtu dhe tregun e IT-së”.Tregu i IT-së ka pasur tendenca të ndry-shme gjatë viteve të fundit. Në 2010-n, shitjet e pajisjeve në vend ranë me ritme më të larta se mesatarja e tregut. Në të njëjtën kohë, shërbimet e IT-së u rritën me 6.8%. Me shpenzime për IT në niv-

SA PAK TEKNOLOGJI INFORMACIONI“IDC Adriatics” publikon ecurinë e sektorit të teknologjisë së informacionit. Pritet rimëkëmbje modeste në 2011-n. Shqipëria me të ardhurat më të ulëta për frymë të teknologjisë në rajon dhe vetëm 3.3% të mesatares europiane

Tregu i IT në Shqipëri bie në 2010-n

BU

RIM

I: ID

C A

DRI

ATIC

S

498 - Monitor • 49

RRETH IDC“International Data Corporation” (IDC) është një ofrues global tregu për shërbimet, kër-kimet dhe eventet në teknologjinë e informacionit, telekomunikacionet dhe tregun e teknologjisë konsumatore. “IDC Adriatics” e ka qendrën në Zagreb me zyra në Lubjanë dhe Beograd dhe me analistë të kontraktuar në Sarajevë, Shkup dhe Tiranë. “IDC Adriatics” ndjek, analizon dhe parashikon tregun e IT-së në Kroaci, Slloveni, Serbi, Bosnjë dhe Hercegovinë, Maqedoni, Mal të Zi, Shqipëri dhe Kosovë.

9494949494449494949999994999994949999494999999999499494999944949944949999999944449994444944944 888888888888888888888888888888888888888888888888888888 - M- M- MMM- MMM- MMM- M- MMM-- M- M- M- M- M --- - M- MM M M ooooononnnnnnininiiiititittttttn tto toonnitniiitninn tttinnnn tttn to tttor •or oror or oororoor ••••••oroor orororororor ••or •or orororor •••oror ••or ororor •ooor ooooroorooo 4449494949499494949944944499949494499999

ETH IDCrnational Data Corporation” (IDC) është një ofrues global tregu për shërbimet, kër-t dhe eventet në teknologjinë e informacionit, telekomunikacionet dhe tregun eologjisë konsumatore. “IDC Adriatics” e ka qendrën në Zagreb me zyra në LubjanëBeograd dhe me analistë të kontraktuar në Sarajevë, Shkup dhe Tiranë. “IDC Adriatics” k, analizon dhe parashikon tregun e IT-së në Kroaci, Slloveni, Serbi, Bosnjë Hercegovinë, Maqedoni, Mal të Zi, Shqipëri dhe Kosovë.

jekteve të mëdha në sektorin qeveritar. “Në afatin e shkurtër (2011–2012), ekono-mia e Malit të Zi pritet që të rimëkëmbet me ngadalë”, thotë Madai. “Kjo nuk do të krijojë hapësirë të mjaftueshme për projekte të mëdha IT, vetëm në rast se ato fi nancohen nga investimet e huaja ose fondet e BE-së. Gjithsesi, papunësia do të qëndrojë e lartë dhe IHD-të pritet që të jenë të ulëta. Priten projekte të IT-së në sektorët qeveritarë dhe bankarë, të fi nancuar nga BE dhe Banka Botërore dhe që janë të lidhura me projekte të tjera e-qeveritare dhe rregullimeve të industrisë.” IDC pret që shpenzimet e IT-së në Mal të Zi të rriten me një normë të përbërë prej 4.4% gjatë pesë viteve të ardhshme, për të arritur 50.17 milionë dollarë në 2015-n.

elin e 46 dollarëve për frymë në 2010-n, Kosova zë 5.4% të mesatares së 27 vendeve të BE-së. IDC pret që tregu i IT-së në Kosovë të zgjerohet me një normë të përbërë prej 10.0% për të arritur 135.11 milionë dollarë deri në 2015-n.

Mali i Zi, IT vuan rënien e kërkesës

Tregu i IT-së i Malit të Zi u tkurr me 14.8% me bazë vjetore në 2010-n, në 40.38 milionë dollarë. I matur në moned-hën lokale, tregu u tkurr me 10.6% krahasuar me vitin e mëparshëm, për shkak të vlerësimit të dollarit. Sipas IDC-së tkurrja e tregut të IT-së refl ekton zvogëlimin e kërkesës, veçanërisht nga sektori i telekomunika-cioneve dhe fi nanciar dhe në një masë më të vogël, nga sektori i qeverisë dhe ai i konsumatorëve familjarë. Pasi Prodhimi i Brendshëm Bruto (PBB) u tkurr në vitin 2009, si rrjed-hojë e presionit të krizës eko-nomike globale, rimëkëmbja në vitin 2010 ishte vetëm modeste. Rikthimi te rritja erdhi nga ring-jallja e eksport-eve dhe ecuria elastike e sektorit të shërbimeve. Gjith-sesi, papunësia u tkurr në vitin 2010, pavarësisht zgjerimit ekonomik dhe pritet të qëndrojë e lartë, çka mund të shkaktojë trazira sociale. “Rimëkëmbja modeste ekonomike e Malit të Zi nga kriza fi nan-ciare nuk ishte aq e fortë sa të kthente tregun e IT-së në një rrugë pozitive”, thotë Atila Madai, menaxhere e IDC-së në Serbi. “Gjatë dy viteve të ardhshme, deri sa ekonomia lokale të rimëkëmbet plotësisht, tregu i IT-së i Malit të Zi do të duhet të mbështetet në fi nancimet nga BE dhe investimet e huaja direkte”. Shër-bimet e IT-së dhe dorëzimi i programeve ranë me 1.2% dhe 2.6%, përkatësisht, ndërsa dërgesat e kompjuterëve personalë ranë 1.0% 1.1%. Dërgesat e sistemeve të serverëve u rritën me 35.7%, megjithëse nga një bazë e ulët, si rrjedhojë e pro-

50 • Monitor - 498

renditja TMT

Teknologjia, media dhe teleko-munikacioni (TMT) mbulon tre segmente që ndajnë shumë pika

ndërveprimi, por kanë fusha të qarta spe-cializimi. Duke refl ektuar tendencat glo-bale, kompanitë e telekomunikacioneve në Europën Qendrore (EQ) po shkojnë drejt një faze konsolidimi, me operatorët më të vegjël që po shkrihen, në mënyrë që të formojnë kompani më konkurruese.Potenciali në rritje me shpejtësi i zhvil-limit të programeve në EQ është i madh për sektorin rajonal të teknologjisë, ndërsa tranzicioni në televizionin dixhital po ndryshon tablonë e medias, sipas raportit “500 kom-panitë më të mëdha në Europën Qendrore”, botuar së fundmi nga “Deloitte Central Europe”.

Telekomunikacionet

Të përballur me limitet e zgjer-imit të bazës konsumatore në një treg që është tepër i saturuar, operatorët e telekomunikacionit në Europën Qendrore po përbal-len me procesin e konsolidimit të industrisë që mund të rivizatojë hartën e sektorit. Momenti më i madh për konsolidim po vjen nga lojtarët e tregut, që janë shumë të vegjël për të konkurruar vetë me operatorët dominues. Shkrirja me kompani të tjera telekomuni-kacioni përmirëson pozicionin e tregut të një kompanie dhe e lejon atë të ofrojë një varietet më të gjerë shërbimesh dhe të zgjerojë bazën konsumatore.Por kjo tendencë nuk po u pëlqen auto-riteteve antimonopol, të cilat e shohin këtë si reduktim të konkurrencës. Dikush mund të argumentojë, gjithsesi, se kon-solidimi i lojtarëve më të dobët aktualisht fuqizon nivelin e konkurrencës në treg.Risitë në sektor kanë ndryshuar në mënyrë domethënëse që nga rritja e përdorimit të telefonisë së lëvizshme në vitet ‘90, me shërbimet e posaçme që tashmë i ofrohen pothuajse tërësisht nga kompanitë e vogla. Lojtarët e mëdhenj, të ardhurat e të cilëve vijnë nga produktet tradicionale, rrallë eksperimentojnë me shërbimet e posaçme dhe nuk i përdorin ato deri sa të bëhen popullore, duke lënë kështu lojtarët e vegjël që të testo-jnë ujërat të parët. Përjashtim përbëjnë shërbimet që nuk mund të prezantohen pa pasur fi llimisht një bazë të gjerë kon-sumatorësh.

Media

Tabloja e medias në EQ po kalon tashmë një transformim të gjerë, që vjen nga rritja e depërtimit të televizionit dixhital nëpër shtëpi në të gjithë rajonin. Rritja e përdorimit të televizionit dixhital për-faqëson një kërcënim për operatorët kabllorë, veçanërisht midis bazës kon-sumatore me të ardhura të ulëta, që do të fi llojë të ketë akses falas në kanale për të cilët operatorët kabllorë kërkojnë pagesë.

Operatorët kabllorë do të duhet të ofrojnë edhe më shumë kanale Premium, për të diferencuar vetveten nga ofertat falas dixhitale.Kalimi drejt dixhitalit dhe rritja e tele-vizionit me definicion të lartë hap gjithashtu mundësi fi nanciare.“Në Rumani, një nga sfi dat kyçe ka të ngjarë të jetë se si të rriten të ardhurat. Gjatë dy viteve të fundit, televizionet janë ndikuar nga tendenca rënëse e buxheteve nga reklamuesit. Kalimi i qëndrueshëm drejt defi nicionit të lartë duhet të ofrojë mundësi domethënëse për shitje tek abonentët televizivë Premium”, thotë Ahmed Hassan, drejtues i sektorit të TMT-ve për Ballkanin në “Deloitte”.

Teknologjia

Kalimi i hartimit të programeve nga shtetet e zhvilluara drejt atyre më pak

të zhvilluara përfaqëson një mundësi të madhe për sektorin e teknologjisë në EQ. Megjithëse zhvillimi i programeve nuk është aspak i panjohur në EQ, ka një potencial në rritje për të ecur në programimet e cilësisë së lartë. Kjo tendencë është përshpejtuar gjerësisht nga disponueshmëria e transmetimit të të dhënave me shpejtësi të lartë dhe shërbimeve kompjuterike, duke u lejuar skuadrave të zhvillimit të bashkëpu-nojnë nga vende të ndryshme përreth

globit.Një metodologji, si p.sh., zh-villimi i programeve Agile, që kërkon bashkëpunim hap pas hapi midis zhvilluesve të programeve dhe përdoruesve, kërkon ndërveprim konstant dhe i vendos vendet e EQ-së në një avantazh të dallueshëm në raport me vende të tjera në Azi, për shkak të faktit se ka orar të njëjtë ose të ng-jashëm me kompanitë euro-piane mëmë. Kësaj i shtohen ngjashmëritë kulturore, që janë kaq ndihmuese në një proces të suksesshëm bashkëpunues dhe disponueshmërisë së një force pune të specializuar në teknologjinë e informacionit. Vendimi i kohëve të fundit i prodhuesit të çokollatave “Cadbury” për të deleguar te të tretët platformën e tij dix-hitale, që mbështet aktivitetet konsumatore, te kompani me bazë në Moldavi dhe Rumani,

mund të rezultojë të jetë gjithnjë e më i zakonshëm.

Çfarë pritet të ndodhë

- Gjatë 12 muajve të ardhshëm do të ketë rritje të kërkesës për komunikim të dhënash, në kuptimin e këmbimit dhe ndarjes së të dhënave. Do të ndërtohen kanale të reja komunikimi, po ashtu do të krijohen aplikime të reja që do të lejo-jnë lidhjen në burimin e të dhënave pa u shqetësuar se ku ndodhen të dhënat ose përmes cilës pajisje (kompjuter, telefon, TV, kompjuter makine) dhe gjithashtu për t’u lidhur atje ku jemi. - Risitë e telekomunikacionit mund të përhapen në një mjedis ku ka më shumë kompani hyrëse, por kërkesa për ide të reja do të gjenerojë një mo-ment domethënës për të ecur përpara. Kompanitë e reja do të shtohen. Ka një

DREJT KONSOLIDIMIT“Deloitte Central Europe” publikon renditjen e kompanive më të mëdha të Europës Qendrore në fushën e teknologjisë, medias dhe telekomunikacionit

498 - Monitor • 51

Renditja e kompanive

Sektori i telekomunikacioneve, i për-faqësuar në Top500, me përjashtim të pak lojtarëve, ka përjetuar tkurrje të të ardhurave, pjesërisht për shkak të konkurrencës intensive në tregjet e satu-ruara të rajonit dhe pjesërisht për shkak të sjelljes së klientëve të tyre, rrjedhojë e krizës globale. Kjo është veçanërisht e dukshme në rastin e liderëve të indus-trisë TMT në Europën Qendrore, që kanë kompani të mëdha e të mirëpozicionuara në sektorin e telefonisë fi kse e celulare, si TPSA në Poloni, “Magyar Telekom” në Hungari, “Telefónica” në Republikën Çeke dhe operatorë të shumtë të tele-fonisë celularë që i përkasin “T-Mobile”, “Orange”, “Vodafone” dhe të tjerë. 16 operatorët e telekomunikacionit, të renditur në gjysmën e parë të listës së 500 kompanive janë klasifi kuar më ulët se vitin e kaluar me një mesatare prej 23 pozicionesh, që tregon dobësinë relative të industrisë TMT në raport me industritë e tjera.

Duhet theksuar se, edhe në rast se disa nga operatorët treguan rritje të të ard-hurave në euro në 2010-n në krahasim me vitin 2009 (p.sh. operatorët polakë), ky është një efekt i normave më të fa-vorshme të kursit të këmbimit, pasi të ardhurat e tyre të shprehura në moned-hën lokale ranë për pjesën më të madhe.“Polish Telecom” (TPSA) mbetet kom-pania me xhiron më të lartë në sektorin e TMT edhe për këtë vit, pavarësisht se ka rënë nga vendi i 17 në atë të 22-të në listën e 500 kompanive më të mëdha. Kompanitë e telekomunikacionit në Po-loni përbëjnë katër nga shtatë kompanitë më të mëdha të TMT-së në listë. Ecuria e lojtarëve më të vegjël ishte në mënyrë të qartë më e mirë, të paktën duke marrë në konsideratë shifrat kryesore, që mund të shpjegohet ose nga strategjitë e tyre agresive të rritjes, që rezultojnë nga hy-rja më e vonë në treg (“Play” në Poloni, “Cosmote” në Rumani), ose procesi i konsolidimit që u lejoi operatorëve më të vegjël të arrinin një shkallë të mjaf-tueshme operacionesh.

kuadër të gjerë nismash të reja.- Celulari me bandë të gjerë do të vërtitet gjithnjë e më shumë drejt përdorimit dhe përdoruesve specifi kë dhe përqendrimi në këtë drejtim do të mund të ndihmonte të rriteshin normat e fi timit dhe të reduk-tohej diferenca midis volumeve të kryera dhe të ardhurave të gjeneruara.- Apeli i të dhënave përmes celularit ndaj bandës me rrjetë të gjerë të rrjetit fi ks mund të bjerë, në rast se oferta ekuivalente e bandës së gjerë është më e lirë dhe /ose ofron rezultat më të lartë. Numri i familjarëve që kanë prerë kordonin e lidhjes fi kse mund të reduk-tohet teksa disa përdorues, dikur vetëm të telefonisë celulare, mund t’u kthehen linjave fi kse për bandë të gjerë dhe akses përmes zërit.- Teknologjia e televizionit tregon përmirësim të vazhdueshëm. Rritja e penetrimit të televizioneve me ekran të sheshtë mund të zgjerojë ndikimin virtual të programeve dhe reklamave. Gjithashtu, teknologjia 3D mund të ofrojë një rrjedhë shtesë të ardhurash në afatin e mesëm dhe të gjatë.

Renditja Renditja Emri i kompanisë Shteti Industria Të ardhurat Ndryshimi i Të ardhurat Ndryshimi i të TOP 500 nga shitja të ardhurave % neto ardhurave neto % 2010 (2010-2009) 2010 (2010-2009)1 22 TPSA Poloni Telekomunikacione 3,934.1 2.8% 20.3 -93.3%2 26 Nokia Komárom Hungari Telekomunikacione 3,649.9 -8.1% 111.2 -28.2%3 56 Telefónica Republika Çeke Republika Çeke Telekomunikacione 2,202.6 -2.8% 485.5 10.0%4 57 Magyar Telekom Hungari Telekomunikacione 2,202.3 -4.1% 279.5 1.0%5 69 Centertel Poloni Telekomunikacione 1,930.4 7.9% N/A N/A6 70 Polkomtel Poloni Telekomunikacione 1,920.8 6.9% 277.6 23.0%7 73 PTC Poloni Telekomunikacione 1,838.7 4.3% 355.5 9.7%8 93 Nokia Rumania Rumania Telekomunikacione 1,606.3 56.4% N/A N/A9 104 Panasonic AVC Networks Czech Republika Çeke Teknologji 1,522.4 4.5% N/A N/A10 135 Siemens Group R Republika Çeke Teknologji 1,180.7 4.1% 123.7 N/A11 140 T-HT Group Croatia Telekomunikacione 1,148.5 -1.0% 251.0 -9.2%12 142 T-Mobile Republika Çeke Republika Çeke Telekomunikacione 1,133.2 -0.4% 337.4 -2.0%13 153 Telekom Srbija Serbia Telekomunikacione 1,095.3 -6.0% 164.9 16.4%14 154 Kyivstar GSM Ukraine Telekomunikacione 1,091.4 2.4% 369.5 10.6%15 174 Orange Rumania Rumania Telekomunikacione 974.6 -7.5% 235.8 -13.1%16 185 Slovak Telekom Sllovaki Telekomunikacione 934.3 -4.1% 120.9 -16.9%17 210 Vodafone Rumania Rumania Telekomunikacione 854.9 -11.6% 115.7 -52.7%18 218 Telekom Slovenije Group Slovenia Telekomunikacione 839.3 -1.0% -174.8 N/A19 230 Asseco Poloni Teknologji 810.5 15.0% 119.1 26.7%20 231 MTS Ukraine Ukraine Telekomunikacione 806.1 7.5% 71.2 21.2%21 249 Vodafone Republika Çeke Republika Çeke Telekomunikacione 773.7 -2.4% 97.1 -0.8%22 257 Orange Slovensko Sllovaki Telekomunikacione 764.1 -6.0% 186.2 -6.8%23 269 Romtelecom Rumania Telekomunikacione 719.2 -10.9% N/A N/A24 279 Grupa ITI Poloni Media 696.7 31.1% N/A N/A25 293 Inventec (Czech) Republika Çeke Teknologji 665.6 54.9% 0.9 132.1%26 303 Ukrtelecom Ukraine Telekomunikacione 639.3 1.5% -24.5 42.1%27 313 P4 (Play) Poloni Telekomunikacione 625.8 99.6% N/A N/A28 315 TVN Poloni Media 623.5 27.6% 11.6 -85.4%29 327 Telenor Magyarország Hungari Telekomunikacione 598.8 -5.3% 103.1 -29.0%30 350 Mobiltel EAD Bullgari Telekomunikacione 560.3 -16.0% 112.6 N/A31 397 TCF Hungari Hungari Media 503.3 58.6% 176.7 126.3%32 399 Nokia Poloni Poloni Telekomunikacione 499.7 8.3% N/A N/A33 426 Cosmote Rumania Telekomunikacione 469.6 52.7% N/A N/A34 430 Vodafone Magyarország Hungari Telekomunikacione 464.3 -9.5% 26.6 N/A35 439 BTC (VIVACOM) Bullgari Telekomunikacione 458.3 -3.7% 59.2 44.5%36 451 Vipnet Croatia Telekomunikacione 448.5 -5.4% 68.7 -17.5%37 482 RCS & RDS Rumania Telekomunikacione 418.2 6.8% N/A N/A38 493 Cosmo Bullgari Bullgari Telekomunikacione 407.8 -9.0% 47.4 -29.9%39 500 Telewizja Polska Poloni Media 404.6 5.6% 5.2 111.0%Burimi: Deloitte Central Europe

KOMPANITË MË TË MËDHA NË EUROPËN QENDRORE NË FUSHËN E TEKNOLOGJISË, MEDIAS DHE TELEKOMUNIKACIONIT

52 • Monitor - 498

“Nokia” do të shkurtojë 3500 vende pune dhe do të mbyllë një fabrikë në Rumani, teksa prodhuesi fi nlandez i telefonave të dorës vazhdon evoluciononin për të përballuar ndikimin në rritje të telefo-nave të zgjuar në tregjet e tij. “Nokia”, prodhuesi më i madh në botë i telefonave të lëvizshëm, në bazë të volumit, tha se mbyllja e fabrikës në Cluj do të rezultonte me 2,200 humbje të vendeve të punës, me 1,300 që do të shkurtoheshin në Divizio-nin e Tregtisë dhe Lokalizimit, që përfshin Navteq, grupin e hartave dixhitale.Fabrika, për të cilën u deshën shtatë muaj që të ndërtohet me një kosto prej 88 milionë eurosh, u hap në 2008-n, si zëvendësuese për fabrikën në Bochum,

arrijmë një ekonomi më të lartë shkalle dhe përfi time nga afërsia me tregjet, duke përdorur fabrikat tona në Kinë dhe Kore”, tha “Nokia”. Kompania është përpjekur të prodhojë telefona të zgjuar që të jetë në një linjë me “iPhone” të “Apple” dhe pa-jisjeve që përdorin programin “Android” të “Google”, dhe prodhuesi fi nlandez po përpiqet aktualisht të përmirësojë të ardhurat, duke përdorur sistemin opera-tiv “Microsoft’s Windows Phone”, sesa sistemin e vet “Symbian”. Gjithsesi, do të duhen më shumë se 18 muaj përpara se telefonat “Nokia Microsoft” të jenë të disponueshëm dhe ekspertët e industrisë kanë frikë se kompania mund të humbë pjesë tregu gjatë kësaj periudhe. Analistët e shohin hedhjen në treg të tij si thelbësor për të marrë sërish pjesë tregu, që po pushto-hen nga sistemet operative “Android” dhe “Apple”, të cilat e kanë konkurruar fort “Nokia”-n në tregun e telefonave të zgjuar, ndonëse ai është ende një konkur-rent i fortë në tregun e ulët dhe të mesëm të pajisjeve të dorës.

REVISTAT E JAVËS

“NOKIA” MBYLL NJË FABRIKË, SHKURTON 3500 VENDE PUNE

Bota Tregje

Gjermani. “Ne duhet të marrim hapa të dhimbshëm por të domosdoshëm për të përshtatur forcën tonë të punës dhe aktivitetin me rrugën tonë përpara”, tha Stephen Elop, president dhe shef ekze-kutiv i “Nokia”-s. “Me këto ndryshime, ne do të rezultojnë më dinamikë dhe më efi cientë”.Operacionet e prodhimit në fabrikën Cluj të “Nokia”-s, e cila prodhon më shumë telefona të zakonshëm, sesa telefona të zgjuar, do të zhvendosen në Azi, atje ku përdoren dhe më shumë këto lloje telefonash. “Tregu europian është zhvendosur drejt telefonave të zgjuar, ndërsa tregu i telefonave të zakonshëm është dominues në Azi dhe ne mund të

“Hennes & Mauritz” ka pohuar se do të vazhdojë zgjerimin agresiv pavarësisht se fi timi i saj ka shënuar rënie për katër tremujorë rresht, teksa shitjet u ndrysh-uan si rrjedhojë e çmimeve të larta të pambukut, monedhës së fortë suedeze dhe motit të lagësht të verës në disa tregje kyçe. Tregtuesi suedez me pakicë përsh-pejtoi planet për hapjen e dyqaneve për vitin fi nanciar 2010-2011 në 265 dyqane të reja nga objektivi i mëparshëm prej 250 dyqanesh. Kina, Britania e Madhe, SHBA-ja dhe Gjermania do të jenë tregjet ku kompania do të ketë zgjerimin më të madh për vitin 2011.Zgjerimi erdhi pavarësisht se shitjet nuk kanë shënuar rritje dhe niveli i përfi tuesh-mërisë po tkurret. Shitjet neto për tremu-jorin e tretë qëndruan të pandryshuara në 26.9 miliardë korona suedeze, ndërsa

fi timi neto ra me 15.4% në 3.6 miliardë korona. Gjithsesi, ka shenja se fokusimi i “H&M” në veshjet e lira po gjen gjithnjë e më shumë preferencë midis konsuma-torëve që janë ngushtë me para. Rritje e shpejtë e të ardhurave u konstatua në ekonomitë më problematike të Europës, veçanërisht në Greqi, ku u shënua rritje në shitjet tremujore prej 46%. Shitjet në Portugali u rritën me 8%, në Irlandë me 7%, ndërsa në Britaninë e Madhe ato u zgjeruan me 21%. Shitjet në ekonomi më të forta si në Skandinavi dhe Zvicër ishin të sheshta ose më të ulëta.Karl-Johan Persson, shef ekzekutiv i “H&M”, tha se ai ishte në dijeni për konkurrencën e ashpër për shpenzimet konsumatore në biznesin e modës. “Ne kemi respekt të madh për klimën ekonomike. Në këtë situatë është tepër

e rëndësishme që të ketë një perspektivë afatgjatë dhe të sigurohemi gjithnjë se u japim konsumatorëve kombinimin më të mirë të modës dhe cilësisë për paratë e tyre në çdo treg”, tha ai. Strategjia afat-gjatë e z. Persson përfshin hyrje të reja në tregjet aziatike, ku ofertat e shumta të markës suedeze po priten mirë nga kon-sumatorët. Kohët e fundit, “H&M” hapi degën e saj të parë në Singapor në rrugën prestigjioze “Orchard” dhe tha se atje shitjet i kishin tejkaluar dhe pritshmëritë më të larta të kompanisë. Dyqane ose franshiza të reja janë planifi kuar të hapen së shpejti në Marok, Jordani, Bullgari, Indonezi dhe Tajlandë. Gjithsesi, kompa-nia tha se po e shtynte fi llimin e shitjeve online në SHBA (tregu më i madh online në botë) me disa muaj për të “siguruar pritjen më të mirë të mundshme”.

“H&M” DO TË VAZHDOJË ZGJERIMIN AGRESIV

498 - Monitor • 53

Klasa e mesme: Një dhembje koke e mundshme për Putinin“Vedomosti”, një gazetë ruse pjesërisht në pronësi të “Financial Times”, zhvilloi kohët e fundit një sondazh online, i cili u kthye në një hit të momentit. Sondazhi titullohej “A jeni klasë e mesme?” Të anketuarit u vlerësuan mbi bazën e aftësisë së tyre për të identifi kuar pjesët e mobilieve të “Ikeas”, stampën e një vize “Schengen” të përdorur në vende të Bashkimit Europian, një “iPhone” dhe lloje të ndryshme sushi – të gjitha këto shenja të pagabueshme të përkatësisë së një shtrese me stil jetese të klasës së mesme moskovite.Në një mënyrë a një tjetër, ky elektorat është më i rëndësishmi për Vladimir Pu-tin, nëse ai dëshiron të ketë një mandat të tretë apo të katërt si President. Por besnikëria politike e këtij grupi njihet si e vështirë për t’u lexuar – dhe e paqën-drueshme.Klasa e mesme është një fenomen relativ-isht i ri në Rusinë postkomuniste, e kri-juar gjatë Presidencës së parë të z. Putin (2000-‘08) ndërsa rritja ekonomike kapi majat dhe të ardhurat reale u dyfi shuan.Por ndërsa mirëqenia rritet, ata kërkojnë më shumë se një zë në politikë – dhe kanë fi lluar përplasjet me kulturën au-toritare të Kremlinit që i përjashton ata nga politika. Ata mund të rezultojnë një dhembje koke e madhe për z. Putin, nëse ai dëshiron të qeverisë edhe një herë si një autokrat i pasfi dueshëm. Kohët e fundit, Kremlini ka shfaqur etje për të ngritur ura. Ai mbështeti Çështjen e Dre-jtë, një parti me orientim liberal, me anë të miliarderit Mikhail Prokhorov, i cili u përpoq të mobilizonte 15 përqindëshin e votuesve që cilësohen si klasa e mesme. Kjo sipërmarrje dështoi, duke u shpërbërë në muajin shtator.Për Mikhail Dmitriev-in e Qendrës për Kërkime Strategjike, një qendër-studi-more nga Moska, klasa e mesme përfshin 40 për qind të popullsisë së Moskës dhe 20-30 për qind të qendrave të tjera ur-bane. Ai thotë se ajo përbën bërthamën e një opozite potenciale ndaj Kremlinit, i cili sipas tij, shumë shpejt do ta gjejë veten në një “krizë legjitimiteti” nëse nuk bën reforma.Sociologë të tjerë janë më pak alarmues, duke thënë se të profetizosh një klasë të mesme koherente është praktikisht e pa-mundur. Disa punojnë për shtetin, të tjerë janë në sektorin privat; shumë janë na-cionalistë të thekur, të tjerë, demokratë.“Ka shumë pak për të thënë për këtë grup si një i tërë”, thotë Larisa Kosova, e Shkollës së Lartë Ekonomike të Moskës, që beson se edhe vetë termi është një përcaktim i gabuar. Ajo thotë se titulli i referohet kryesisht kategorisë së njerëzve, stili i jetesës të të cilëve i ngjan më tepër atij që pasqyron më shumë klasën e mesme perëndimore. “Ai përfshin vetëm dy të dhjetat e shoqërisë ruse”, shprehet ajo. “Pra, si mundet të jetë kjo klasë një ‘e mesme’?”.

Supozohej të ishte plani që do t’i jepte fund të gjithë planeve. Pak ditë më parë, Vladimir Putin, Kryeministri

rus, dhe Dmitry Medvedev, President që nga 2008-a, shpallën përpara një audience që brohoriste për Partinë qeverisëse Rusia e Bashkuar, se të dy do të këmbejnë postet edhe një herë vitin e ardhshëm.Ishte mishërimi i politikës komplotiste që z. Putin e zhvilloi deri në përsosmëri gjatë më shumë se një dekade qëndrimi në pushtet, që kishte si qëllim t’i jepte fund një periudhe më se 3-vjeçare intrigash që kishte kapluar Rusinë, në lidhje me planet politike të z. Putin dhe të tregonte se makina politike e gjithëpushtetshme e Kremlinit ishte e pandjeshme ndaj rivalitetit, xhelozisë, konkurrencës dhe skandalit. Por ajo që ndodhi më pas vërtetoi të kundërtën: që prej deklarimit të fundit, Rusia është mbërthyer nga një krizë politike, pasi një numër zyrtarësh qeveritarë, në fakt ngritën krye, duke re-fuzuar t’i përmbahen skenarit që u ishte prezantuar si një fakt i kryer. Ajo që ata nuhasin ishte një ndjenjë tradhtie, nga një marrëveshje e fshehtë, për të cilën ata nuk ishin informuar. I gjithë mandati presi-dencial i z. Medvedev (z. Putin e kishte një mandat të tretë të njëpasnjëshëm të ndaluar me Kushtetutë), tani duket se ka qenë një skenar teatër i përgatitur me mjeshtëri, akti i fundit i të cilit ishte kthimi i ish-kolonelit të KGB-së në karrige në marsin e ardhshëm.Por në refuzimin për të gëlltitur një tjetër fakt të kryer, aristokracia politike e Rusisë po tregon se durimi për regjim paternal-ist po mbaron – dhe, në të njëjtën kohë, Kremlini duket se po humbet efektin e vet.U duk qartë se shpallja nuk u prit mirë, përveçse në mesin e militantëve të par-tisë. As pakënaqësia që shkaktoi kjo në skuadrat politike të Medvedevit dhe

Putinit. “Moskovsky Komsomolets”, një tabloid popullor dhe apolitik i Moskës, e trajtonte këtë “tandem” në një editorial. “Rusia nuk përbëhet vetëm nga burokratë qeveritarë, jo vetëm nga ata që kanë një biletë për në stadiumin e ‘Luzhniki’-t”, shkruante artikulli. “Dhe çdokush me një ndërgjegje që nuk është shkatërruar nga dalldisja (mbi kthimin e z. Putin) ka kuptuar se ju keni qenë duke na gënjyer për vite me radhë”. “Rusia, - vazhdonte artikulli, - sapo ka marrë një leksion në nota cinizmi të pakufi ”.Në një vend ku dorëheqjet dhe riorga-nizimet zakonisht koreografohen me mjeshtëri, largimi i befasishëm i ministrit të Financave, z. Kudrin ishte skandali i dytë politik brenda një muaji. Më 15 shtator, Çështja e Drejtë – një parti pro-Kremlin me liberalë ekonomikë dhe demokratë që synon votuesit e klasës së mesme, që po zhvillohet e zgjerohet – u vetëshkatërrua, pasi Mikhail Prokhorov, njeriu i tretë më i pasur në Rusi dhe lideri i partisë, u përjashtua në shfaqje të furishme publike. I sjellë në skenë për të drejtuar atë që konsiderohej masivisht si një projekt i Kremlinit, z. Prokhorov fajësoi për përjashtimin e tij Vladislav Surkov, shefi n e operacioneve të brend-shme politike të Kremlinit, duke e cilësuar si “mjeshtër të kukullave”.Megjithatë, skandali që pasoi e bëri të qartë se durimit, me një lloj demokracie të menaxhuar në këtë formë, po i vjen fundi. Vetë z. Prokhorov shprehej në blogun e tij, duke komentuar ngjarjet e rrëmujshme të javës: “Mendoj se jemi në prag të një zhvendosjeje tejet të rëndësishme – madje do të thoja tektonike – në ndërgjegjen e elitës, përfshirë elitën qeverisëse. Ka një polarizim. Ky do të sjellë pashmangsh-mërisht ideologji të reja, konceptime të reja të zhvillimit, dhe të fi gurave të reja”.

JASHTË HIJESKthimi i planifi kuar i Putinit si President shkakton rebelim të hapur brenda Kremlinit

54 • Monitor - 498

Presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Barack Obama, ka sulmuar Bashkimin Europian, duke e cilë-suar fajtore në mosreagimin e shpejtë për të përballuar

problemin e borxhit. Ky reagim ndodhi në një konferencë, ku Obama iu përgjigjej pyetjeve të bëra nga publiku nëpërmjet “Linkedin”, rrjetit social të profesionistëve.Sipas Presidentit Obama, kriza fi nanciare që ka përfshirë Eu-ropën, po “frikëson” gjithë botën, edhe për faktin që hapat e marrë nga Europa nuk kanë qenë në lartësinë e situatës, duke theksuar këtu faktin që Kontinenti i Vjetër nuk e ka marrë veten asnjëherë nga kriza e vitit 2007.Presidenti theksoi se qeveritë europiane nuk janë përballur në mënyrën e duhur me “sfi dat dhe vështirësitë që ka paraqitur sistemi i tyre bankar. E gjithë kjo, tha Obama, është rënduar nga ngjarjet që kanë përfshirë Greqinë. Por, ka edhe më. Problemet e zgjidhura keq nga Bashkimi Europian kanë kapërcyer kufi jtë e kontinentit, duke prekur edhe ekonominë amerikane. Barack Obama, në nisjen e fushatës elektorale, shkarkoi mbi Europën të gjitha përgjegjësitë për problemet që ka ekonomia amerikane, duke nisur që nga papunësia. Ndërhyrja e Obama-s ndiqet nga deklarimet e bëra nga sekretari i Thesarit, Timothy Geitner, që pak kohë i kërkoi qeverive të BE-së t’i bashkoheshin përpjekjeve të Bankës Qendrore Europiane në përballimin e rreziqeve.

Bota Tregje

OBAMA SULMON BE-në

Një shoqëri e re ajrore, me kosto të ulët, do të fl uturojë së shpejti në qiejt e Europës. Do të jetë

pikërisht themeluesi i një prej linjave ajrore më të suksesshme, me kosto të ulët, që do ta prezantojë. Bëhet fjalë për Sër Stelios Haji-Ioannou, anglezin me origjinë greke, njeriun që ka krijuar “Easyjet” e që së bashku me “Ryan Air”, revolucionarizoi transportin ajror në të gjithë kontinentin. Tani, Ioannou është i gatshëm të bëjë konkurrencë, jo të drejtë, thonë kritikët e tij, me shoqërinë që ai vetë ka krijuar. Për të mbajtur 38% të aksioneve të “Easyjet”, vitin e kaluar, themeluesi braktisi këshillin administrativ të kom-panisë dhe nisi të kundërshtonte zgjed-hjet e bëra nga drejtuesi aktual i këshillit administrativ, veçanërisht ato që kishin të bënin me planet për zgjerimin e aktivitetit që, sipas tij, ishin shumë të kushtueshme, duke bërë që aksionerët mazhoritarë të paguanin më shumë dividentë. Mosmarrëveshjet nuk janë zbehur në këtë pikë dhe sipas raportimeve të rrjetit prestigjioz BBC, Ioannou ka vendosur të kalojë në sulm me një nismë të madhe. Të krijojë një shoqëri të re ajrore, po me kosto të ulët e që do të mbajë emrin “Fastjet”, me të cilën do të konkurrojë

me “Easyjet”, pra edhe me vetveten. Vetëm nëse kjo nuk është një lëvizje e cila lajmëron shitjen e aksioneve (do të ishte një lajm akoma më i bujshëm) që janë ende në duart e familjes. Sido që të jetë, drejtuesit e kompanisë nuk do të qëndrojnë pasivë. Ata thonë se ka ende një sërë marrëveshjesh që funksionojnë mes tyre dhe Sër Stelios.

“E nëse krijimi i ‘Fastjet’ do të kufi zonte këto të drejta, do të detyrohemi të mar-rim masat e nevojshme për t’u mbroj-tur”, tha një burim anonim i kompanisë. Ioannou ka rënë dakord se nuk do të konkurrojë direkt me kompaninë që ka themeluar. Nëse kjo do të ndodhte, atëherë ka shumë gjasa që çështja të përfundojë në gjyq.

“FASTJET” KUNDËR “EASYJET”, DILEMA E HAJI IOANNOU

498 - Monitor • 55

British Petroleum është e gatshme të kthehet në Gjirin e Meksikës. Kompania e naftës po përgatit platformat e saj e po riorganizon punëtorët.

Objektivi? Të rrisë aktivitetin e shpimit në zemër të Gjirit të Meksikës, dy vjet pas daljes së sasive të mëdha të naftës në ujërat e SHBA-së. Shoqëria po punon për aktivizimin e dy impianteve të reja për shpimet në thellësi. Tre të tjera do të jenë aktive deri në fund të vitit. Administratori i deleguar, Bob Dudley, tha se prodhimi në këtë Gji ka rëndësi jetike për kompaninë, duke qenë se shifrat janë në rënie që prej 17 muajve. Pas ngjarjes, “British Petroleum”, tha numri një i kompa-nisë, ka humbur terren në krahasim me konkurrentët. “Goldman Sachs” ka pësuar rënie të titujve vetëm si pasojë e mungesës së projektit në Gjirin e Meksikës. Me strategjinë e sapodeklaruar, “British Petroleum” synon të korrigjojë gabimet. Asnjë projekt tjetër në të cilën është përfshirë kompania nuk ofron një mundësi të tillë zhvillimi, të krahasueshme me atë të Gjirit të Meksikës.

“BRITISH PETROLEUM” I KTHEHET GJIRIT TË MEKSIKËS

Roma, “qyteti i hajdutëve”, i përbuzur nga kryelartët e Ligës së Veriut. Z. Bossi, i cili është i afërt me z. Trem-onti, nuk e fsheh përçmimin e tij as për kryeqytetin italian dhe as për Brukselin. Javën e kaluar ai deklaroi se “nuk do t’ia dijë për Europën” dhe do të vazhdonte të kundërshtonte përpjekjet e BE-së për të bindur Italinë të rrisë moshën e pensionit.Marrëdhëniet midis Kryeministrit dhe ministrit të tij të Financave janë përkeqë-suar kohët e fundit deri në gradën që “Il Giornale”, një gazetë milaneze në pronësi të familjes së Berlusconi-t, javën e kaluar i kërkoi z. Tremonti të japë dorëheqjen. Megjithatë, mediat lokale raportuan pasiv-isht lajmin mbi një “armëpushim” midis të dyve pas bisedimeve të ditëve të fundit.Sipas ligjit italian, Kryeministri propozon guvernatorin e Bankës Qendrore, bordi i Bankës së Italisë shpreh opinionin tij dhe fjala e fundit i takon kreut të shtetit.

Si Giorgio Napolitano, Presidenti, ashtu edhe banka, besohet se konsiderojnë z. Saccomanni si kandidatin më të mirë për të ruajtur qëndrueshmërinë e bankës dhe pavarësinë e saj. Qasja e z. Berlusconi është se BQE-ja ka të ngjarë të vazhdojë të bëjë blerje jetike të bonove italiane në treg, nëse respektohet zgjedhja e z. Draghi për kandidaturën e z. Saccomanni. Ndërsa partitë e opozitës thonë se imazhi i Italisë rrezikon të dëmtohet edhe më shumë.“Banka e Italisë ka shpëtuar kredibilitetin e qeverisë në Europë dhe rang global nga rënia e lirë”, komentoi Stefano Fassina i Partisë Demokratike të qendrës së majtë. “Tani rrezikon të dobësohet për shkak të shtyrjes së vazhdueshme të zgjedhjes së kandidaturës dhe politizimit të kësaj mospërputhjeje përplasjeje. “Është e papranueshme të ngarkosh dobësitë, konfuzionin dhe mosmarrëvesh-jet e qeverisë mbi këtë kandidaturë”.

ROMA, NË RRËMUJË PËR SHKAK TË PASUESIT TË DRAGHIT

Mosmarrëveshje të ashpra brenda qeverisë së përçarë të qendrës së djathtë po vonojnë emërimin e

një guvernatori të ri të Bankës së Italisë, çka evidenton edhe më shumë paralizën që ka mbërthyer vendimmarrjen në Romë.Mario Draghit i mbeten vetëm pak më shumë se katër javë si guvernator, përpara se ai të shpërngulet në Frankfurt, për të drejtuar Bankën Qendrore Europiane. Ky është një tregues tjetër i dobësisë së Silvio Berlusconi-t, Kryeministrit, që ai nuk ka qenë i aftë të kapërcejë kundërshtimet me Giulio Tremonti-n, ministrin e Financave, lidhur me zgjedhjen e një pasuesi të bankës, komentojnë opinionistët.Z. Tremonti këmbëngul për kandidaturën e Vittorio Grilli - kreu i Thesarit italian dhe Komitetit Ekonomik dhe Financiar të BE-së - por disa burime politike thonë z. Draghi ka bindur z. Berlusconi për meritat e Fabrizio Saccomanni, numrin dy të Bankës së Italisë. Të dy kandidatët janë shumë të respe-ktueshëm. Megjithatë, në këtë çështje vihet në diskutim pavarësia e Bankës Qendrore, e konsideruar si një nga insti-tucionet më funksionale të Italisë – dhe mesazhi i dilemës së pasigurisë që po i komunikohet tregjeve në ankth mbi aftësinë e Italisë për të kapërcyer krizën e saj fi nanciare. Të dy z. Draghi dhe z. Tremonti mbajtën takime individuale me z. Berlusconi javën e kaluar, edhe pse detajet e takimeve nuk u bënë publike. Procesi pati edhe një tjetër kthesë kur Umberto Bossi, një euroskeptik ekstrem-ist dhe kreu i Ligës së Veriut, partner kyç i koalicionit që kërkon më tepër pushtet për Italinë e Veriut – favorizoi hapur pub-likisht z. Grilli “sepse ai është milanez”. Z. Saccomanni, nga ana tjetër, është nga

Qeveria franceze do të rrisë taksat mbi të pasurit, si pjesë e një buxheti rigoroz të 2012-s, çka synon të bindë tregjet fi nanciare nervoze për vendosmërinë e qeverisë, që të vërë nën kontroll fi nancat publike. Presidenti Nicolas Sarkozy i

tha kabinetit të tij se targeti i reduktimit të defi citit të buxhetit në 3 për qind të PBB-së në vitin 2013 ishte “i paprekshëm” dhe do të arrihet “deri në euron e fundit”. Një 3 përqindësh taksë suplementare e përkohshme mbi të ardhurat që tejkalojnë kufi rin e 500,000 euro, që përfshihet në faturën fi nanciare, i bërë publik javën e kaluar, ishte përmendur muajin e kaluar bashkë me masa të tjera, për të siguruar që ngecja e rritjes dhe mbështetja për programet e shpëtimit të Eurozonës nuk kërcënonin objektivat e reduktimit të defi citit. Valérie Pécresse, ministrja e Buxhetit, tha se ishte e hapur ndaj kërkesave në Parlament nga anëtarët e partisë qeverisëse UMP, për të reduktuar tavanin e të ardhurave për taksën e re – e cila parashikohet të zgjasë dy vjet – në 250,000 euro, duke e afruar atë me nivelin e masave të ngjashme në vendet fqinjë.

FRANCA RRIT TAKSAT MBI TË PASURIT

MA

RIO

DRA

GH

I

56 • Monitor - 498

Menaxhim Këshilla

Në një mjedis të përbashkët pune ka raste kur individë të caktuar nuk bien dakord dhe kështu lindin kon-fl iktet, armiqësitë e problemet që prishin ekuilibrat e

marrëdhënieve në vendin e punës. Ju si menaxher mund të bëni shumë që punonjësit tuaj të trajtojnë mosmarrëveshjet, në mënyrë proaktive dhe produktive, duke ditur se kur dhe si të ndërhyni. Më poshtë jepet një orientim hap pas hapi për trajtimin e konfl ikteve në vendin e punës.

Identifi koni problemin

Sigurohuni që personat e përfshirë e dinë saktësisht se cila është çështja dhe pse po argumentojnë.

Sqaroni situatën

Lejoni që të gjithë personat e përfshirë në këtë situatë të sqarojnë perspektivën e tyre rreth problemit. Sigurohuni që gjithsecili të shprehë një opinion. Nëse është e nevojshme, caktoni një kohë të kufi zuar për secilin (p.sh. 5 minuta për person). Është përgjegjësia juaj që t’i bëni pjesëmarrësit të ndihen të mbrojtur dhe të mbështetur.

Dëgjoni

Dëgjoni pa gjykuar, dëgjoni dhe palën tjetër për të kuptuar të gjithë historinë. Fokuso-huni tek zgjidhja e problemit, jo tek gjetja e fajtorit.

Kontrolloni emocionet

Ruani gjakftohtësinë, pavarësisht sa të provokuar ndiheni. Emocionet e pakontrol-luara mund të dëmtojnë imazhin tuaj dhe t’ju pengojnë arsyetimin mbi ngjarjen.

Identifi koni

Identifi koni rezultatin nga këndvështrimi i secilës palë. Pjesëmarrësit ndoshta mund të habiten në fund që vizioni i tyre nuk është dhe aq i ndryshëm nga ai i palës tjetër.

Të arrihet rezultati

Mundohuni të kuptoni se çfarë mund të bëhet realisht për të arritur qëllimet e çdo individi. Nëse masa është marrë, si do të ndikojë kjo te projektet e tjera dhe objektivat? Rezultati i nxjerrë e justifi kon zemërimin dhe energjinë e shpenzuar? Nëse përpjekja dështon, cila është më e keqja që mund të ndodhë?

Të biesh dakord

Gjeni mundësi kompromisi. A ka ndonjë pjesë të çështjes ku të gjithë janë dakord? Nëse jo, identifi koni qëllimet afat-gjata që kanë kuptim për secilën palë dhe fi llojeni nga aty.

Si mund t’i minimizoni incidentet dhe konfl iktet në vendin e punës? Nëse do t’i kushtoni qoftë edhe pak kohë planifi -kimit paraprak, do ta keni shumë më të lehtë të përballeni me situata të tilla. Si mund t’ia arrini? Jepini zë çështjeve delikate përpara se të shndërrohen në problem.Jini vigjilent ndaj shpërthimeve apo acarimeve të momentit

dhe përgjigjuni atyre sapo i vini re.Zhvilloni një proces për zgjidhjen e konfl ikteve – hapeni si temë gjatë mbledhjeve dhe arrini një marrëveshje se çfarë duhet të bëjnë punonjësit kur këndvështrimet e tyre janë të ndryshme.Sigurohuni që çdo punonjës i kupton qëllimet dhe pritsh-mërinë e kompanisë. Përpiquni të jeni sa më të qartë për sa i përket punës, përgjegjësive dhe limiteve të gjithsecilit.Nëse mundeni ofroni trajnime për të gjithë punonjësit, me tema mbi zgjidhjen e konfl ikteve dhe mësojini si t’i vënë në zbatim.Vlerësoni dhe shpërbleni arritjet e punonjësve. Nëse punonjësit ndihen të vlerësuar për punën që bëjnë, ka më pak mundësi që të përfshihen në konfl ikte apo zënka për pozicione.Injoroni thashethemet dhe mos i vendosni njerëzit në pozita për të spiunuar apo raportuar për njëri-tjetrin.Ofroni procedura të qëndrueshme të vlerësimit të performancës dhe trajtim të barabartë për punonjësit. Sigurohuni që pritshmëritë të jenë

reale dhe në përputhje me përshkri-met e punëve.Po të fl asim në mënyrë të përgjith-shme, menaxherët të cilët arrijnë të trajtojnë me sukses konflik-tet brenda organizatës së tyre, regjistrojnë më pak ankesa se sa menaxherët që dështojnë në këtë drejtim. Për më tepër, zgjidhja joformale e konfl ik-teve, shpëton përshkallëzimin administrativ (në rast se konflikti do të kalojë më tej në rrugëzgjidhje admin-istrative) si dhe kostot e lidhura me të. Së fundmi, stili i vjetër i zgjidhjes së konfl ikteve me edukatë e qytetari sjell më shumë paqe e harmoni në vendin e punës.Një mjedis pune sa më civil, do të thotë cilësi më e mirë, jetë për punonjësit dhe re-fl ektim direkt në cilësinë e punës dhe kulturën e kom-panisë.

SI TË RUHET EKUILIBRI NË PUNË

498 - Monitor • 57

PERFEKSION APO OBSESION. LINJA QË NUK DONI TË KALONI NË PUNË

për një personazh, mund të ketë vle-jtur në shkollë, por tashmë nuk jeni në shkollë. Puna kërkon të jeni të zellshëm, e të pranishëm. Për shem-bull, një gazetar jo gjithnjë ka luksin e gjetjes së të gjitha fakteve deri sa të jetë 100% i sigurt për saktësinë e çdo shprehje në çdo artikull.Ndonjëherë, të jeni efektiv do të thotë ta çoni artikullin në print në kohë, më shumë se sa të shkoni pas çdo detaji të historisë së artikullit. 3. Përqendrohuni tek arritjet tuaja. Ka shanse që të humbisni shumë kohë në përpjekjen për të perfeksionuar gjëra të cilat nuk është e nevojshme të jenë të përsosura. Kur të bëni një hap pas, kuptoni menjëherë se përpjekja për të bërë gjithçka mirë dhe të shpenzoni për detajet të njëjtin nivel energjish e përpjekjesh, ju streson e rraskapit gjatë gjithë kohës. Koha dhe burimet e kufi zuara e bën më të rëndësishme faktin e të qenit strategjik për atë se ku duhet të japim 100% se sa të hum-basim energji në aktivitete më pak të rëndësishme.Të zhvilloni ide krijuese, është më e rëndësishme se sa të bëni një pre-zantim çfarëdo. Duke e vënë këtë lloj perfeksionizmi në përparësitë tuaja kryesore, do të gjeni kohë të lirë, të eliminoni stresin dhe të bëheni më efektivë.

4. Të mos bëni gabime të mëdha. Ka një ndryshim nëse ndiheni të zhgën-jyer nga puna juaj dhe nëse e urreni veten për shkak të saj. Perfeksion-izmi i shëndetshëm është i lidhur me vetëkorrigjimin e vetëkritikën (Unë nuk e si doli kështu, çfarë mund të bëj ndryshe herën tjetër?). Perfeksionizmi i pashëndetshëm ka të bëjë me ndjen-jat kronike të paaftësisë, zhgënjimit, mosdashjes së vetvetes dhe depresion-it. Kështu, kur bëni gabime, përpiquni t’i shikoni ato si një mundësi për të mësuar se sa si një dështim.

5. Kuptoni që perfeksionizmi nuk është gjithnjë zgjidhja më e mirë. Në punë jini të kujdesshëm ndaj prirjes për të pasur gjithçka (për shembull tavolinën) të shndërritshme, të lëmuar apo të pastër. Ndonjëherë mund të rezultojë diçka sipërfaqësore dhe jokreative. Duhet të kini parasysh, se shpesh rrëmuja dhe objektet mbi tav-olinë mund të përmirësojnë rezultatet tuaja.

Ka dy lloje perfeksionimi: i shën-detshëm dhe jo i shëndetshëm. Perfeksionizmi i shëndetshëm

zakonisht është forca udhëheqëse për objektivat e mëdha dhe punë të madhe. Shpeshherë, aktorët e suk-sesshëm, atletët dhe politikanët ua atribuojnë arritjet nevojës natyrore për perfeksion. Zakonisht njerëzit e vlerë-sojnë perfeksionimin e shëndetshëm (mund të merret si shembull një kirurg i përpiktë, një pilot etj.).Ndërkohë që lloji tjetër i perfeksionim-it, ai i pashëndetshmi, është vetësh-katërrues. Është ai lloj perfeksionimi që e kalon kufi rin e produktivitetit dhe e kalon në obsesion. (Ka kontroll cilësie, por nuk ka kontroll fanatik. Ky do të ishte fundi).Nëse e quani veten një perfeksion-ist, ka shanse të identifi koheni me të dyja llojet e sjelljeve, të shëndetshme e të pashëndetshme. Në punë, e njëjta vëmendje ndaj detajeve, që ju lejon të bëni një punë të plotë një ditë, mund të jetë shkak që të humbni një afat të rëndësishëm një ditë tjetër. Ja disa pika të rëndësishme që të mësoni të përdorni llojin pozitiv të perfeksion-imit që do t’ju ndihmojë në karrierë, marrë nga “Manuali perfeksionit”, një giudë e profesorit psikolog të Harvar-dit, dr. Jeff Szymanski.

1. Ndaloni, mos u shqetësoni për gabimet e mundshme: nuk po them që nuk duhet të vrisni mendjen për gabimet. Thjesht duhet të vlerë-soni rëndësinë e këtyre gabimeve, bazuar në atë çfarë keni në dorë dhe çfarë prisni të siguroni. Dy gabime shqiptimi në një raport prej 100 faqesh mund të anashkalohen, por një gabim i vetëm në rezy-menë njëfaqësh do të tërheqë menjëherë vëmendjen e dikujt. Gjithsesi, nëse shqetësoheni për çdo gabim të imagjinueshëm, për shembull në raportin 100-faqësh, mund të gjendeni para faktit që të rishikoni e riv-lerësoni materialin në atë pikë

sa të humbisni afatin e dorëzimit dhe të stresoheni në mënyrë të panevojshme.

2. Gjeni një ekuilibër. Në punë, cilësia është aq e rëndësishme sa efi cienca. Të shpenzoni orë të tëra në librari, duke kërkuar gjithçka që mund të gjeni

58 • Monitor - 498

Dizajni dhe kabina

Në Sallonin e Automobilit në Gjenevë kompania suedeze prezantoi thuajse pa u vënë re modelin e ri S80, i cili pësoi një restyling estetik të lehtë që gjithsesi arriti ti dhuronte një imazh të përmirësuar dhe modernizuar makinës. Përmirësi-met kanë përfshirë pjesërisht pamjen e jashtme por edhe kabinën. Tashmë S80 ka një pamje më elegante falë rishikimit të pjesës ballore ku janë rrumbullakosur

disi cepat e karrocerisë dhe është ngritur paksa kofano. Ngjashmëria me modelet e tjera të markës evidentohet sidomos tek grupet optike: ato fundoret në veçanti janë ridizenjuar që të lidhen më mirë me pjesën anësore të karrocerisë, ndaj dhe duken më të përshtatshme në aspektin estetik. Edhe pse përmasat kanë mbetur thuajse të pandryshuara (gjatësia 4,85 metra; gjerësia 1,86 metra; lartësia 1,48 metra), proporcionet e makinës janë të ndryshme dhe i japin S80-ës një

PËRMIRËSIME LUKSOZEAsnjë lloj mjeti nuk arrin të për-

faqësojë më denjësisht statusin dhe shkallën shoqërore të një

personi më shumë se autovetura. Madje as fuoristradat më moderne të kohëve të fundit apo makinat më të shtrenjta sportive nuk arrijnë të krahasohen me veturat klasike, sidomos nëse bëhet fjalë për një model sipëror i cili zakon-isht shfaqet në shkallën më të lartë hi-erarkike të kompanive të automobilave. Këto vetura i drejtohen një klientele më kërkuese dhe për pasojë, më të vështirë për tu tërhequr pasi zakonisht nuk janë të gatshëm të ndërrojnë zakone dhe as markë makine. Në këtë kontekst, nëse fl itet për kom-paninë Volvo, duhet thënë se ajo ka kro-mozomet e duhura “fi snike”: gjithnjë në evolucion por pa ekzagjeruar, cilësia e perceptuar në makinat e saj mbetet në nivelet më të larta të kategorisë. Mod-eli S80 ofrohet në tregun evropian me çmime të përfshira nga 41 deri në 60 mijë euro në varësi të versionit dhe të llojit të traksionit, ndërkohë që paketa Sport kushton rreth 1.600 – 1.800 euro më shumë.

Volvo S80 D5

bota e makinave

498 - Monitor • 59

Në rrugë

Risia e vërtetë e Volvo-s së re është lehtësia e drejtimit. Si pasojë e kon-fi gurimit të ri të amortizatorëve janë përmirësuar përgjigjet e timonit duke rritur kështu kontrollin mbi makinën. S80 ka një sjellje brilante në rrugë e cila është ndjeshëm më sportive se në modelin paraardhës. Sipas teknikëve suedezë kjo ishte një kërkesë specifi ke e klientëve të cilët donin një veturë me sjellje më sportive. Pavarësisht kësaj, komoditeti nuk mungon kurrë. Rezultati është një veturë fl uide, argëtuese, me performanca të shkëlqyera: 230 km/h shpejtësi maksimale dhe 8 sekonda për të kaluar nga 0-100 km/h. Por mbi të gjitha përshpejtimet në çdo lloj regjimi dhe me çdo marsh janë të pëlqyeshme ndërsa konsumi dhe shkarkimi i CO2 janë tepër të ulëta për një makinë me këto përmasa: 6,2 litra/100 kilometra që përkthehen në 16 kilometra të përsh-kuara me një litër dhe 164 g/km CO2 i shkarkuar.

pamje më kompakte. Karrexhatat më të gjera dhe lartësia nga toka e reduktuar japin ndjesinë se makina është e kapur mirë me asfaltin. Kabina është mishërimi i asaj që mund të përkufi zohet si “luks skandinav”: stili i kthjellët dhe tradi-cional bashkohet me materialet mjaft cilësore dhe përbërës teknikë tepër modernë. E gjitha pasurohet nga detajet me alumin në pjesën e kroskotës dhe të dyerve.

Teknikë

S80 e re ofrohet në versionin me traksion në rrotat e para ose me traksion integral. Lartësia e veturës nga toka është reduk-tuar me 20 mm në pjesën ballore dhe me 15 mm në pjesën e pasme. Sustat dhe shufrat kundër rrokullisjes janë ngurtësuar dhe për pasojë amortiza-

Të dhëna teknike Volvo S80 D5Motori 2.400 cc, naftëMotori 5 cilindra në linjëTraksioni IntegralKutia e shpejtësisë Automatike 6 marsheFuqia max. 205 kf në 4.000 rpmMomenti motorik 420 Nm në 1.500 rpmShpejtësia max. 230 km/h0-100 km/h 8,0 sekondaKonsumi mesatar 6,2 l/100 kmGjatësia 4,850 metraGjerësia 1,860 metraLartësia 1,480 metraPesha 1.520 kgÇmimi fi llon 39.900 Euro

torët përfi tojnë një forcë më të madhe përthithëse. Interesante është mundësia e përzgjedhjes ndërmjet dy llojeve të konfi gurimit të makinës. Në njërën anë ofrohet versioni me shasi klasike i cili i jep makinës një sjellje më “qytetare” falë amortizatorëve të butë që kanë veti përthithëse të mira. Si alternativë ofrohet versioni me shasi sportive më të ngurtë që është pajisur me sistem vetë-nivelues që e mban makinën më të ngjitur me rrugën. Për më tepër, përveç motorit klasik V6 3.0 litra me benzinë që çliron 285 kf, ofrohen dy njësi turbodiesel me pesë cilindra që ndryshojnë për shkak të nivelit të fuqisë: njëri çliron 205 kf dhe tjetri 175 kf. Versioni më i fuqishëm është një evolucion i motorit aktual bi-turbo: përveç fuqisë maksimale prej 205 kf, momenti përdredhës arrin në 42,8 kgm. Dy turbo-t kanë madhësi të ndry-shme dhe punojnë në seri për të ofruar fuqi shtesë në çdo regjim pune të moto-rit. Për sa i përket transmisionit, ofrohet një kambio manuale me gjashtë marshe ose një automatik me gjashtë raporte.

60 • Monitor - 498

Tendencë Sfidë

NNjerëzit janë mahnitur gjithnjë me gjërat e ndaluara dhe veçanërisht me destinacionet e ndaluara.

Fushat që po përmendim më poshtë, që ndodhen diku në Amerikën Jugore, janë të ndaluara, për shkak të bimëve që rriten aty. Ndërkohë, në disa vende, zotërimi, përdorimi apo shitja e produk-teve që derivojnë nga bima kanabis sa-tiva, kanë pikëpamje më tolerante rreth kësaj çështjeje. Diku në Marok, kanabisi mund të rritet pa kufi zim, sipas një ligji antik. Sipas rregullave vendase, Mbreti nuk mund të anulojë ligjet e vjetra

FUSHAT E NDALUARAFUSHAT E NDALUARAtë Mesdheut. Kjo industri po lulëzon në Marok, për shkak të konsumit në rritje nga popujt europianë – fermerët kanë dhjetëfi shuar të korrat në dy dekadat e fundit, dhe kjo industri prodhon më shumë se 2 miliardë dollarë në vit.

antike të caktuara nga mbretër antikë. Zakonisht kjo bimë korret në verë dhe aroma e saj gjatë kësaj kohe mund të ndihet kilometra larg. Ka pasur raste kur një rrymë e polenit të marijuanës është ndjerë nga Maroku në brigjet spanjolle

498 - Monitor • 61

Hotel Pacha” spikat si një nga vendet më luksoze. Për dëfrim të paharrueshëm në qytetin e shkëlqyer maroken, kënaqni veten në restorantin e mrekullueshëm të hotelit, klubin e natës dhe sigurisht pishinën me bar brenda.

Warwick Fiji Resort & Spa, Viti Levu, FijiWarwick Fiji Resort & Spa, Viti Levu, Fiji

Do ishte vërtet krim të injorohej Paqësori i Jugut për sa i përket bareve drejt të cilëve shkohet duke notuar. Në fakt, mund të fokusohemi vetëm te Mikronesia, Melanezia dhe Polinezia, ku mund të gjenden mbi 10 të tillë. Për një përvojë unike, mos humbisni rastin të vizitoni rezortin e shkëlqyeshëm Warwick Fiji Resort & Spa, ku edhe vetë restoranti ndodhet në ujë.

Sheraton Mirage Resort & Spa, Gold CoastSheraton Mirage Resort & Spa, Gold Coast

Hoteli më luksoz në Bregun Gold të Queensland ka gjithashtu pishinën më të bukur, me një bar joshës në pishinë ku mund të shkohet duke notuar për të marrë pijet e preferuara.

Kivotos Club Hotel, MykonosKivotos Club Hotel, Mykonos

Mykonos i zjarrtë ka jetën më të mirë të natës jo vetëm në Cyclades, por edhe në gjithë Greqinë. Bari në pishinë “Del Mar Cocktail” në “Kivotos Club Hotel” është pikërisht vendi për t’u relaksuar në diell.

KKaraibet kanë një ansambël të vërtetë baresh në pishinë, që nga Anguilla, Xhamajka, Shën Vinsenti dhe Grena-dines, deri te Tobago. Nëse do t’ju duhet gjithsesi të

zgjidhni njërin prej tyre, do t’ju sugjeronim barin elegant “Regent Palms” në hotelin e mrekullueshëm “Turks & Caicos”. Një godinë klas, tërësisht me 5 yje në çdo aspekt të tij, ky hotel ofron një pishinë të mahnitshme me bar.

Encore në Wynn, Las VegasEncore në Wynn, Las Vegas

Me baret në pishina, të cilat janë të kudondodhura njësoj si makinetat me xhetona në Qytetin e Mëkatit, konkurrenca në Las Vegas është po aq e fortë sa edhe pijet që shërbehen aty. Pamjet më të bukura të pishinave me bar mund të gjenden në vende si “Bare” në Mirage, “Liquid” në Aria, “The Cos-mopolitan” dhe “Tao Beach” në Venetian, megjithatë ai që ju sugjerojmë më shumë është “Encore”. Përveç një bari në mes të pishinës në formë yjore, Klubi i Plazhit Encore ofron një atmosferë të këndshme mbrëmje, 26 kabana luksoze, 8 vila private, në një sipërfaqe prej më shumë se 5,500 m2.

Room Mate Grace, Nju Jork Room Mate Grace, Nju Jork

Tanimë nuk është më sekret në Manhatan: Room Mate Grace qetëson njujorkezët e lodhur nga dimri me një bar plot stil në pishinë. Këtu vijnë DJ në 5 ditë të javës në Bryant Park dhe të ftuarit mund të kridhen në pishinë vetëm për 10 USD.

Le Méridien Mina Seyahi Beach Resort, DubaiLe Méridien Mina Seyahi Beach Resort, Dubai

Është thuajse e pamundur të përpilohet një listë hotelesh cilësore nëpër botë në ditët e sotme pa përfshirë një apo dy hotele nga Dubai. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për baret në pishinë, me pamjet fantastike në Le Méridien Mina Seyahi Beach Resort. Me pesë pishina nga ku mund të zgjidhni, nuk do të dëshironi kurrë të largoheni nga këtu, pasi të jeni rifreskuar dhe pasi të keni shijuar pijet fantastike.

Crystal Hotel Pacha MarrakechCrystal Hotel Pacha Marrakech

Bëni një udhëtim kulturor në Marrakech, një nga Vendet e Trashëgimisë Botërore të deklaruar nga UNESCO, ku “Crystal

10 BARET MË TË MIRA 10 BARET MË TË MIRA TË PISHINAVE NË BOTËTË PISHINAVE NË BOTË

62 • Monitor - 498

Tendencë Sfidë

Ka kaq shumë plazhe të bukur që mund të zgjidhni për të kaluar pushimet, nëse dëshironi të përjetoni diçka të veçantë, por përvojën unike mund ta kaloni në një prej këtyre plazheve ranore:

Plazhi Pfeiffer, SHBAPlazhi Pfeiffer, SHBA

Mund të mendoni se një plazh me rërë ngjyrë vjollcë është një atraksion tërheqës, veçanërisht nëse ndodhet në shtetin plot diell të Kalifornisë. Por, përveç disa vendasve në Big Sur, jo shumë njerëz kanë dijeni për ekzistencën e këtij plazhi.

Rëra e pazakontë në ngjyrë vjollcë e plazhit Pfeiffer vjen nga grimcat e manganit që zbresin nga kodra në oqean. Është si një parajsë e vogël dhe sekrete, të cilën mund të mos e dalloni nëse nuk ndiqni shenjat rrugore. Megjithatë, nëse gjendeni këtu, do të relaksoheni e do të thithni rrezet e diellit krejtësisht i pabezdisur nga njerëz të tjerë.

Plazhi me rërë rozë, BahamasPlazhi me rërë rozë, Bahamas

Kur fl asim për plazhet, nuk mund të gjeni kombinim më të bukur ngjyrash se rëra ngjyrë rozë salmoni dhe uji i bruztë,

dhe për këtë arsye, plazhi prej 4,82 kilometrash në Baha-mas konsiderohet si një nga plazhet më marramendëse në botë. Rëra ngjyrë rozë është një përzierje rëre të artë dhe pluhur koralesh dhe guaskash dhe kjo është arsyeja pse shpesh-herë, ky plazh, ka marrë emrin si plazhi më i mirë në botë. Është një destinacion ekskluziv, por nëse nuk mund ta për-balloni ekonomikisht qëndrimin aty, të paktën përpiquni të ndaloni për të shijuar disa çaste.

Plazhi Hyams, AustraliPlazhi Hyams, Australi

Vetëm tri orë larg me makinë në jug të Sidneit, Hyams është një nga plazhet më popullore në Australi dhe sipas Librit të Rekordeve Guinness, ai ka rërën më të bardhë në planetin Tokë.Ndoshta vendi i vetëm në botë ku mund të vëreni kan-gurë që hidhen e kërcejnë mbi rërën e bardhë si fi ldish në mëngjes, plazhi Hyams ofron edhe shumë aktivitete

dëfryese si pamja e balenave dhe delfi nëve, xhet-ski, zhytje në det e shumë aktivitete të tjera.

Plazhi Punalu, HavaiPlazhi Punalu, Havai Në anën lindore të Big Island, në Havai, shtrihet një nga plazhet më unike të botës, Punalu. Ky është një nga disa prej plazheve me rërë të zezë dhe një nga destinacionet më

PLAZHET MË TË PAZAKONTA TË BOTËSPLAZHET MË TË PAZAK

498 - Monitor • 63

PLAZHET MË TË PAZAKONTA TË BOTËSKONTA TË BOTËS

popullore në Havai. Rëra e zezë është gjithçka ka mbetur nga llava e shkrirë që u derdh në oqean dhe u shua men-jëherë.Vendasit janë të vetëdijshëm për bukurinë e plazhit Punalu dhe nxisin turistët të mos marrin me vete rërë të zezë dhe të mos i prekin breshkat që jetojnë në këtë vend, pasi bak-teret në duart tona mund t’i shkaktojnë atyre vdekjen.

Plazhi me rërë të kuqe, MauiPlazhi me rërë të kuqe, Maui

Plazhi Papakolea, HavaiPlazhi Papakolea, Havai

Një tjetër mrekulli relativisht e panjohur e Havait, Papak-olea, ose thjesht plazhi me rërë jeshile, është një nga dy plazhet e botës me rërë ngjyrë ulliri. Kjo ngjyrë e paza-kontë e rërës vjen nga një gur gjysmë i çmuar që quhet ol-ivine. Oqeani ka gërryer konin prej zhiri që rrethon plazhin Papakolea, duke i dhënë rërës ngjyrë jeshile.Njësoj si plazhet e tjera në listën tonë, plazhi me rërë jeshile është i veçuar dhe shumë i vështirë për t’u mbër-ritur. Turistët duhet të ecin 3.21 kilometra për të mbërritur në këtë plazh nga Ka Lae dhe të zbresin konin e thepisur të zhirit në mënyrë që të shkelin në rërën jeshile, por gjithë kjo sakrifi cë ia vlen. Në fund të fundit, jo çdo ditë mund të keni rast të shkelni në rërë jeshile.

64 • Monitor - 498• Monitor - 498

tekno Informacion

HTC RHYME, NË TREG NË TETOR

HTC është pa dyshim një nga prodhuesit e celularëve më të fortë për momentin, duke parë se çdo muaj prezantohet me modele të reja e që kanë sukses te konsumatori. Ky i

fundit është një Android dhe nga karakteristikat mund të thuhet se i adresohet kryesisht femrave, duke qenë se në fillim u mendua që të mbante emrin “Bliss” (lumturi). Peshon 113 gramë dhe ekrani është 3.7 polësh. Bateria mund të durojë deri në 295 orë në gjendje pune dhe rreth 6 orë në bisedim të pandërprerë. Ju mund të shkarkoni nga interneti materialet që dëshironi, pasi memoria mund të zgjerohet deri në 32 GB. Është e mundur që të memorizohen formatet kryesore audio e video. HTC Rhyme operon me sistemin operativ Android OS versioni 2.3.4 Gingerbread, me procesor 1 GHz. Përveç funksioneve bazë, në këtë celular gjendet ndërlidhja me sistemin Wifi, Bluetooth-i, si dhe aplikime të ndryshme që kanë të bëjnë me rrjetet e ndryshme sociale, por edhe me ato që ofron Google Mobile. Kompania ka deklaruar se ky model do të jetë në treg në disa versione ngjyrash. Rrjeti është Quad Band GSM. Në këtë aparat do të gjeni të integruar navigatorin GPS. Ju mund të shikoni e dëgjoni filma e video të ndry-shme. Celulari ka fotokamerë të dyfishtë, që ju mundëson të përftoni foto e video shumë cilësore. Njëra është 5 megapiksel dhe tjetra VGA. Fotot mund të bëhen vërtet perfekte nëse do të përdorni elementë si autofokusi, fleshi Led e zmadhimi dixhital. Të gjitha karakteristikat e këtij celulari të bëjnë të besosh se do të jetë pjesë e asaj që njihet si “fasha” e lartë e tregut smartphone.

TC është pa dyshim një nga prodhuesit e celularëve më të fortë për momentin, duke parë se çdo muaj prezantohet me modele të reja e që kanë sukses te konsumatori. Ky i

fundit është një Android dhe nga karakteristikat mund të thuhet se i adresohet kryesisht femrave, duke qenë se në fillim u mendua që të mbante emrin “Bliss” (lumturi). Peshon 113 gramë dhe ekrani është 3.7 polësh. Bateria mund të durojë deri në 295 orë në gjendje pune dhe rreth 6 orë në bisedim të pandërprerë. Ju mund të shkarkoni ngainterneti materialet që dëshironi, pasi memoria mund të zgjerohet deri në 32 GB. Është e mundur që të memorizohen formatet kryesoreaudio e video. HTC Rhyme operon me sistemin operativ Android OS versioni 2.3.4 Gingerbread, me procesor 1 GHz. Përveç funksioneve bazë, në këtë celular gjendet ndërlidhja me sistemin Wifi, Bluetooth-i, si dhe aplikime të ndryshme që kanë të bëjnë me rrjetet e ndryshme sociale, por edhe me ato që ofron Google Mobile. Kompania ka deklaruar se ky model do të jetë në treg në disa versione ngjyrash. Rrjeti është Quad Band GSM. Në këtë aparat do të gjeni të integruar navigatorin GPS. Ju mund të shikoni e dëgjoni filma e video të ndry-shme. Celulari ka fotokamerë të dyfishtë, që ju mundëson të përftoni foto e video shumë cilësore. Njëra është 5 megapiksel dhe tjetra VGA. Fotot mund të bëhen vërtet perfekte nëse do të përdorni elementë si autofokusi, fleshi Led e zmadhimi dixhital. Të gjitha karakteristikat ekëtij celulari të bëjnë të besosh se do të jetë pjesë e asaj që njihet si “fasha” e lartë e tregut smartphone.

SPECIFIKAT KRYESORE:

Të mirat: Vjen i shoqëruar nga aksesorë

ekskluzivë, si kabëlli Charm cable, mbajtësja

sportive dhe fi sha e Bluetooth-it

Të këqijat: Mungon lidhja Radio FM

Të përgjithshme: Është një smartphone Android,

me procesor 1 GHz dhe kamera 5 megapiksel

Çmimi: 400 euro

498 - Monitor • 65

Prodhuesi i njohur i pajisjeve elektronike, Kyocera, modeli Digno, ka bërë të njohur një model të ri të telefonit të mençur Android, të cilin së shpejti do ta nxjerrë në tregun japonez, ndërsa i njëjti është i pajisur me Android 2.3 Gingerbread dhe mbështet rrjetet WiMax dhe 3G. Kyocer Digno ka ekran të ndjeshëm në prekje me 3.6 inç, rezolucion me 800 x 480 piksel, procesor 1.4 GHz, kamerë të pasme me 8 megapiksel,

SAMSUNG, SË SHPEJTI GALAXY S II HD LTE

KYOCERA, NJË TELEFON KYOCERA, NJË TELEFON REZISTENT EDHE NDAJ UJITREZISTENT EDHE NDAJ UJIT

Kompania Samsung është duke për-gatitur modelin e ri të telefonit, i cili bazohet në teknologjinë HD. Kjo kom-pani ka njoftuar se së shpejti do të jetë gati modeli i ri, Samsung Galaxy S II HD LTE, i cili do të jetë në dispozicion për tregun e Koresë së Jugut.Samsung Galaxy S II HD LTE ka një ekran të ndjeshëm në prekje me 4.65 inç, i cili posedon teknologjinë HD Super AMOLED Display me 1280 x 720 piksel, si dhe procesorin me 1.5 GHz dual-core, dhe versionin e ri të sistemit operativ të Google, Android Gingerbread.Karakteristikat e tjera të Samsung Galaxy S II HD LTE përfshijnë edhe kamerën e pasme me 8MP, LED ndriçues për foto dhe video, kamerën e përparme me 2 MP, baterinë me 1850 mAh dhe 16GB memorie të brendshme dhe mikro SD kartelë për memorie shtesë.Kundrejt të gjithë këtyre specifi kave të avancuara që i posedon ky model, ende nuk dihet asgjë për çmimin e tij, apo edhe kohën se kur i njëjti do të zbarkojë në tregun europian.

LED ndriçues, si dhe kamerë të përparme me 0.3 MP. Modeli i ri i telefonit mobil Digno gjithashtu vjen me mikro SD kartelë me 2 GB, e cila mund të zgjerohet edhe për 30 GB të tjera shtesë, ndërsa nuk ka detaje lidhur me çmimin e mundshëm të tij. Mirëpo, funksioni më i veçantë i këtij telefoni është funksioni i avancuar mbrojtës, i cili e bën këtë model të tele-fonit të mençur rezistent edhe ndaj ujit.

BURIMI: INSTAT

66 • Monitor - 498

Gjatë tremujorit të dytë 2011 forca e punës është

1,071,581 persona, ndërsa shkalla e papunësisë së regjis-

truar është 13.26%*.

Numri mesatar i të punësuarve në sektorin privat bujqë-

sor nga tremujori i tretë 2008 deri në tremujorin e tretë

2009 është vlerësuar sipas Anketës së Forcës së Punës

2007, që nga tremujori i katërt 2009 deri në tremujorin

e dytë 2010 vlerësohet sipas Anketës së Forcës së Punës

2008 dhe që nga tremujori i tretë 2010 është vlerësuar

sipas Anketës së Forcës së Punës 2009. Numri mesatar i

të punësuarve në sektorin privat bujqësor për tremujo-

rin e dytë 2011 është 506,664.

Numri mesatar i të punësuarve në sektorin privat jo

bujqësor është rritur me 6.47 % krahasuar me tremujorin

e dytë të vitit të kaluar.

Numri mesatar i të papunëve të regjistruar gjatë tremu-

jorit të dytë 2011 është 142,068 ndërsa numri mesatar

i të papunëve që përfitojnë pagesë papunësie është

7,979.

Niveli mesatar i ndihmës së pjesshme ekonomike është

3,386 lekë ndërsa niveli i ndihmës ekonomike të plotë

është 4,190 lekë.

Paga minimale me Vendim të Këshillit të Ministrave Nr

566, datë 14/07/2010 “Për përcaktimin e pagës minimale

në shkallë vendi” është 19,000 lekë.

Niveli bazë i pagesës së papunësisë me VKM Nr 697,datë

18/08/2010 është 6,565 lekë.

Statistika Ecuria e forcës së punës, tremujori i dytë 2011

*Numri mesatar i të punësuarve në sektorin privat bujqësor nga tremujori i dytë 2008 deri në tremujorin e tretë 2009 është vlerë-suar sipas Anketës së Forcës së Punës 2007, qe nga tremujori i katërt 2009 deri në tremujorin e dytë 2010 është vlerësuar sipas Anketës së Forcës së Punës 2008 dhe që nga tremujori i tretë 2010 është vlerësuar sipas Anketës së Forcës së Punës 2009.

raym

on

d-w

eil.

co

m |

ma

est

ro c

olle

cti

on

Argjendari “Gjikondi” 1.Bul.Zogu I (përballë maternitetit), T.+355 4 2235349

2.Aeroporti “Nënë Tereza”3. Fa Cadoro Boutique, CityPark

www.argjendari-gjikondi.com