Modül 11 – Temel Finansal Araçlar - · PDF fileBir işletme finansal araçlarını, ... Modül 11 – Temel Finansal Araçlar ... IFRS for SMEs’te Terimler Sözlüğü zorunlu

Modül 11 – Temel Finansal Araçlar

IFRS Vakfı: IFRS® for SMEs Eğitim Materyali

IFRS Foundation: Training Material for the IFRS® for SMEs

including the full text ofSection 11 Basic Financial Instruments

of the International Financial Reporting Standard (IFRS)for Small and Medium-sized Entities (SMEs)

issued by the International Accounting Standards Board on 9 July 2009

with extensive explanations, self-assessment questions and case studies

IFRS Foundation®

30 Cannon StreetLondon EC4M 6XH

United Kingdom

Telephone: +44 (0)20 7246 6410Fax: +44 (0)20 7246 6411

Email:[email protected]

Publications Telephone: +44 (0)20 7332 2730Publications Fax: +44 (0)20 7332 2749

Publications Email: [email protected]: www.ifrs.org

This training material has been prepared by IFRS Foundation education staff. It has not been approved by the International Accounting Standards Board (IASB). The training material is designed to assist those training others to implement and consistently apply the IFRS for SMEs. For more information about the IFRS education initiative visithttp://www.ifrs.org/Use+around+the+world/Education/Education.htm.

IFRS Foundation®

30 Cannon Street | London EC4M 6XH | United KingdomTelephone: +44 (0)20 7246 6410 | Fax: +44 (0)20 7246 6411Email: [email protected] Web: ww.ifrs.org

Copyright © 2010 IFRS Foundation®

Right of use

Although the IFRS Foundation encourages you to use this training material, as a whole or in part, for educational purposes, you must do so in accordance with the copyright terms below.

Please note that the use of this module of training material is not subject to the payment of a fee.

Copyright notice

All rights, including copyright, in the content of this module of training material are owned or controlled by the IFRS Foundation.

Unless you are reproducing the training module in whole or in part to be used in a stand-alone document, you must not use or reproduce, or allow anyone else to use or reproduce, any trade marks that appear on or in the training material. For the avoidance of any doubt, you must not use or reproduce any trade mark that appears on or in the training material if you are using all or part of the training materials to incorporate into your own documentation. These trade marks include, but are not limited to, the IFRS Foundation and IASB names and logos.

When you copy any extract, in whole or in part, from a module of the IFRS Foundation training material, you must ensure that your documentation includes a copyright acknowledgement that the IFRS Foundation is the source of your training material. You must ensure that any extract you are copying from the IFRS Foundation training material is reproduced accurately and is not used in a misleading context. Any other proposed use of the IFRS Foundation training materials will require a licence in writing.

Please address publication and copyright matters to:IFRS Foundation Publications Department30 Cannon Street London EC4M 6XH United KingdomTelephone: +44 (0)20 7332 2730 Fax: +44 (0)20 7332 2749Email: [email protected] Web: www.ifrs.org

The IFRS Foundation, the authors and the publishers do not accept responsibility for loss caused to any person who acts or refrains from acting in reliance on the material in this publication, whether such loss is caused by negligence or otherwise.

The Turkish translation of the Training Material for the IFRS® for SMEs contained in this publication has not been approved by a review committee appointed by the IFRS Foundation. The Turkish translation is copyright of the IFRS Foundation.

The IFRS Foundation logo, the IASB logo, the IFRS for SMEs logo, the ‘Hexagon Device’, ‘IFRS Foundation’, ‘eIFRS’,‘IAS’, ‘IASB’, ‘IASC Foundation’, ‘IASCF’, ‘IFRS for SMEs’, ‘IASs’, ‘IFRS’, ‘IFRSs’, ‘International Accounting Standards’and ‘International Financial Reporting Standards’ are Trade Marks of the IFRS Foundation.

IFRS Vakfı: IFRS® for SME Eğitim Materyali

Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu’nun 9 Temmuz 2009 tarihinde yayımlamış olduğu

Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (SMEs) için Uluslararası Finansal Raporlama Standardı (IFRS)’nın

Bölüm 11 Temel finansal Araçlar’ın tam metni ile

genişletilmiş açıklamalar, değerlendirme soruları ve vaka çalışmaları içermektedir.

IFRS Foundation®

30 Cannon StreetLondon EC4M 6XH

İngiltere

Telefon: +44 (0)20 7246 6410Fax: +44 (0)20 7246 6411

E-posta:[email protected]

Yayınlar Dept. Telefon: +44 (0)20 7332 2730Yayınlar Dept. Fax: +44 (0)20 7332 2749

Yayınlar Dept. E-posta: [email protected]: www.ifrs.org

Bu eğitim materyali IFRS Vakfı eğitim personeli tarafından hazırlanmıştır. Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB) tarafından onaylanmamıştır. Eğitim materyali, IFRS for SMEs’i devamlı olarak uygulayacak kullanıcılara eğitim verelere yardımcı olmak için tasarlanmıştır. IFRS eğitim girişimi hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki web sayfasını ziyaret ediniz:http://www.ifrs.org/Use+around+the+world/Education/Education.htm.

IFRS Foundation®

30 Cannon Street | London EC4M 6XH | İngiltereTelefon: +44 (0)20 7246 6410 | Faks: +44 (0)20 7246 6411E-posta: [email protected] Web: ww.ifrs.org

Telif Hakkı © IFRS Foundation®

Kullanım Hakkı

IFRS Vakfı bu eğitim materyalinin kısmen ya da tamamen kullanımını teşvik etse de, aşağıda verilen telif hakkı koşulları uyarınca kullanılması gerekmektedir.

Bu eğitim materyali modülünün kullanılması herhangi bir ücret ödemesine tabi değildir.

Telif hakkı bildirimi

Telif hakkı da dahil bu eğitim materyali modülü kapsamındaki tüm haklar IFRS Vakfına ait olup, yine IFRS Vakfı tarafından kontrol edilmektedir.

Eğitim modülü bağımsız bir belgede kullanılacak şekilde tamamen veya kısmen çoğaltılmadıkça, kullanılamaz veya çoğaltılamaz, üçüncü kişilerin kullanmasına veya çoğaltmasına, üzerindeki ve eğitim materyalindeki ticari markaların gösterilmesine izin verilemez. Şüpheye mahal vermemek için, eğitim materyallerinin tamamını veya bir kısmını kendi belgelerinizin bir parçası olarak kullanacaksanız üzerinde veya eğitim materyalinde yer alan herhangi bir ticari markayı kullanamaz ve çoğaltamazsınız. Bu ticari markalar IFRS Vakfı ve IASB adları ve logolarını kapsamakta olup bunlarla kısıtlı değildir.

IFRS Vakfı eğitim materyali modülünün tamamı ve bir kısmından alıntı yapmanız durumunda, belgelerinizin eğitim materyali modülünüzün kaynağının IFRS Vakfı olduğuna ilişkin bir telif hakkı onayı içermesini temin etmeniz gerekecektir. IFRS Vakfı eğitim materyalinden kopyalayacağınız herhangi bir alıntının doğru bir şekilde çoğaltıldığından ve yanıltıcı bir bağlamda kullanılmadığından emin olmanız gerekmektedir. IFRS Vakfı eğitim materyalleri için önerilecek herhangi bir diğer kullanım yazılı lisans gerektirmektedir.

Lütfen yayınlar ve telif hakkı ile ilgili konuları aşağıdaki adrese bildiriniz:IFRS Vakfı Yayın Departmanı 30 Cannon Street, Londra, EC4M 6XH, İngiltere Telefon: +44 (0)20 7332 2730 Faks: +44 (0)20 7332 7249E-posta: [email protected] Web: www.ifrs.org

Bu zarar ihmalden veya diğer nedenlerden kaynaklansın veya kaynaklanmasın, IFRS Vakfı, yazarlar ve yayıncılar bu yayında yer alan materyale dayalı olarak hareket eden veya hareket etmekten kaçınan herhangi bir şahsa yönelik zararlardan dolayı sorumluluk kabul etmez.

Bu yayında yer alan KOBİ’ler için IFRS® Eğitim Materyalinin Türkçe tercümesi IFRS Vakfı tarafından atanmış bir inceleme komitesi tarafından onaylanmıştır. Türkçe tercümesinin telif hakları IFRS Vakfına aittir.

IASB logosu/ IFRS Vakfı logosu/’Altıgen Aygıt’, IFRS Vakfı Eğitim logosu, IFRS vakfı, eIFRS, IAS, IASB, IFRS Vakfı Eğitimi, IASs, IFRIC, IFRS, IFRSs, International Accounting Standards- UIuslararası Muhasebe Standartları, International Financial Reporting Standards-UIuslararası Finansal Raporlama Standartları ve SIC IFRS Vakfının ticari markalarıdır.

IASC Foundation: Training Material for the IFRS® for SMEs (version 2010-1) iv

İçindekiler

GİRİŞ Öğrenim çıktıları IFRS for SMEs Hükümlere giriş HÜKÜMLER VE ÖRNEKLER Bölüm 11 ve 12’nin kapsamı Bölüm 11’e giriş Bölüm 11’in kapsamı Temel finansal araçlar Finansal varlık ve borçların ilk muhasebeleştirmesi İlk ölçüm Muhasebeleştirme sonrası ölçüm Finansal varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılması Finansal borcun finansal durum tablosu dışı bırakılması Açıklamalar ÖNEMLİ TAHMİNLER ve DİĞER DEĞERLENDİRMELER İlk ölçüm Muhasebeleştirme sonrası ölçüm Finansal varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılması TAM SET IFRS’LER İLE KARŞILAŞTIRMA BİLGİNİZİ TEST EDİN BİLGİNİZİ UYGULAYIN Vaka çalışması 1 Vaka çalışması 1’in cevabı Vaka çalışması 2 Vaka çalışması 2’nin cevabı

112366816183132468897102111111112112113115121121123127129

1


IASC Foundation: Training Material for the IFRS® for SMEs (version 2010-5)

Bu eğitim materyali, IASC Vakfının eğitim personeli tarafından hazırlanmış olup, Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB) tarafından onaylanmamıştır. Küçük ve orta büyüklükteki işletmelere (KOBİ) uygulanacak muhasebe hükümleri, IASB tarafından Temmuz 2009’da yayımlanan KOBİ’ler için Uluslararası Finansal Raporlama Standardında (IFRS) düzenlenmiştir.

GİRİŞ

Bir işletme finansal araçlarını, Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar ve Bölüm 12 Diğer Finansal Araçlar’da yer alan hükümleri uygulayarak veya IAS 39 Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme Standardında (tam set IFRS’lerde) yer alan hükümler ile 11 ve 12 nci Bölümlerde yer alan açıklama hükümlerini uygulayarak muhasebeleştirir. Bu eğitim materyalinde yalnızca ilk seçeneğe yer verilmiştir (yani IAS 39’un uygulandığı seçenek bu materyalde yer almamaktadır). İşletme söz konusu seçeneklerin hangisi uygularsa uygulansın, Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynaklar’ı da uygular.

Bu modül, IFRS for SMEs’in 11 inci bölümü uyarınca temel finansal araçların muhasebeleştirilmesi konusunu ele almaktadır. Modül 12 ise diğer tüm finansal araç konularına uygulandığı için, söz konusu modülde daha karmaşık finansal araçlar ve riskten korunma muhasebesi de dahil olmak üzere ilgili işlemler yer almaktadır.

Modül 11, öğrencilere temel finansal araçların muhasebeleştirilmesi ve raporlanması konusunu tanıtmakta, Bölüm 11’in yayımlanan resmi metni konusunda rehberlik sağlamakta, örneklerin kullanılması aracılığıyla hükümlerin anlaşılmasını kolaylaştırmakta ve temel finansal araçların muhasebeleştirilmesinde gerekli olan önemli değerlendirmeleri göstermektedir. Ayrıca bu modülde, öğrencinin hükümlere yönelik bilgisini test etmek için hazırlanan sorular ile IFRS for SMEs’in 11 inci Bölümü uyarınca temel finansal araçların muhasebeleştirilmesine yönelik yeteneğini geliştirmek için tasarlanan örnek olaylar yer almaktadır.

Öğrenim çıktıları

Bu modülün başarılı bir şekilde tamamlanması üzerine, temel finansal araçlara ilişkin olarak IFRS for SMEs’te yer alan finansal raporlama hükümleri öğrenilmiş olacaktır. Ayrıca söz konusu hükümlerin uygulamada kullanılışını gösteren örnek olayların tamamlanmasıyla, IFRS for SMEs uyarınca temel finansal araçların muhasebeleştirilmesi konusundaki yeterliliğiniz artacaktır. Bu modül, IFRS for SMEs’in 11 inci Bölümü kapsamında kullanıcılara, özellikle aşağıda yer alan hususlar açısından faydalı olmayı amaçlamaktadır:

Finansal araç, finansal varlık, finansal borç ve özkaynağa dayalı finansal araçların • tanımlanabilmesi,

Bölüm 11 kapsamında yer alan finansal varlık ve borçların tanımlanabilmesi,•

2



Bir finansal aracın ne zaman muhasebeleştirileceğinin açıklanabilmesi ve finansal araçların ilk • muhasebeleştirmesinin nasıl yapılacağının gösterilmesi,

Bölüm 11 kapsamında yer alan bir finansal aracın ilk muhasebeleştirmede ve izleyen dönemlerde • ölçülebilmesi,

Etkin faiz yöntemi kullanılarak bir finansal aracın itfa edilmiş maliyetinin belirlenebilmesi.•

Maliyet bedeli veya itfa edilmiş maliyet bedeliyle elde tutulan finansal araçlara ilişkin olarak bir • değer düşüklüğü zararının ne zaman muhasebeleştirileceğinin (veya bir değer düşüklüğü zararının ne zaman iptal edileceğinin) belirlenebilmesi ve söz konusu değer düşüklüğü zararının (veya değer düşüklüğü zararının iptalinin) nasıl ölçüleceğinin gösterilebilmesi,

İmtiyazlı veya adi paylara yapılan yatırımların gerçeğe uygun değerlerinin tespit edilmesine • yönelik uygun yöntemlerin belirlenebilmesi,

Finansal araçların ve borçların ne zaman finansal durum tablosu dışı bırakılacağının • açıklanabilmesi ve söz konusu finansal durum tablosu bırakma işleminin nasıl muhasebeleştirileceğinin gösterilebilmesi

Bölüm 11’de yer alan açıklama hükümlerini karşılayan finansal araçlar hakkında uygun bilginin • hazırlanabilmesi

Temel finansal araçların muhasebeleştirilmesi açısından gerekli olan değerlendirmelere ilişkin bir • yaklaşımın ortaya konabilmesi.

IFRS for SMEs

IFRS for SMEs’in, kamuya hesap verme yükümlülüğü bulunmayan işletmelerin genel amaçlı finansal tablolarına uygulanması amaçlanmaktadır (bakınız: Bölüm 1 Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler).

IFRS for SMEs, zorunlu hükümler ve söz konusu hükümlerle birlikte yayımlanan (zorunlu olmayan) diğer materyallerden oluşur.

Zorunlu olmayan materyaller aşağıdakilerden oluşmaktadır:

IFRS for SMEs• ’e genel bir giriş yapan ve Standardın amacını, yapısını ve uygulama alanını açıklayan önsöz.

Örnek finansal tablolar ile dipnot kontrol listesini içeren uygulama rehberi.•

IASB’nin • IFRS for SMEs’e ilişkin sonuçlara ulaşırken sergilediği temel yaklaşımı özetleyen Karar Gerekçeleri.

IFRS for SMEs• ’in yayımlanması konusunda muhalif görüş bildiren bir IASB üyesinin muhalif görüşü.

3



IFRS for SMEs’te Terimler Sözlüğü zorunlu hükümlerin bir parçasıdır.

IFRS for SMEs’te Bölüm 21 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar, Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynak ile Bölüm 23 Hasılat’ta ekler yer almaktadır. Söz konusu ekler zorunlu olmayan rehberlerdir.

Hükümlere girişKüçük ve orta büyüklükteki işletmelerin genel amaçlı finansal tablolarının amacı, kendi özel bilgi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak hazırlanmış raporlar talep edebilme imkânı bulunmayan geniş bir kullanıcı kitlesine, genel olarak bir işletmenin finansal durumu, faaliyet sonuçları ve nakit akışları hakkında ekonomik kararlar almalarında faydalı olacak bilgiler sağlamaktır.

Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar ve Bölüm 12 Diğer Finansal Araçlar, finansal araçlara ilişkin finansal raporlama hükümlerini belirlemektedir. Finansal araç, bir işletmenin finansal varlığında; diğer bir işletmenin finansal borcunda ya da özkaynağa dayalı finansal aracında artışa neden olan bir sözleşmedir.

IFRS for SMEs’te finansal araçların muhasebeleştirilmesi açısından iki seçenek yer almaktadır:

Bir bütün olarak Bölüm 11 ve Bölüm 12 hükümlerinin uygulanması veya•

IAS 39• Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme Standardının muhasebeleştirme ve ölçme hükümleri ile Bölüm 11 ve 12’nin açıklama hükümlerinin uygulanması.

İşletme söz konusu seçeneklerin hangisi uygularsa uygulansın, Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynak’ı da uygulamalıdır. Bölüm 22’de finansal araçların borç ya da özkaynak olarak sınıflandırılmasına ilişkin ilkeler ortaya konmakta ve özkaynağa dayalı finansal araç yatırımcısı sıfatı ile (yani ortak sıfatı ile) hareket eden bireylere veya diğer taraflara ihraç edilen özkayanğa dayalı finansal araçların muhasebeleştirilmesini düzenlemektedir.

Kapsam

Bu modülde yalnızca Bölüm 11’de yer alan hükümler yer almaktadır. Bölüm 11 temel finansal araçlara uygulanır ve IFRS for SMEs’le uyumlu olduğunu beyan eden tüm işletmelere uygundur. Bölüm 12 ise diğer daha karmaşık finansal araçlara ve işlemlere uygulanır.

Bölüm 11 kapsamındaki temel finansal araçlar, aşağıdakilerden oluşur:

Nakit;•

Belirli koşulları sağlayan bir borçlanma aracı (örneğin, alacaklı ve borçlu olunan hesaplar, • senetler ve krediler) (söz konusu araçlar sahibine, sabit bir getiri ya da belirtilmiş kotasyonlu veya gözlemlenebilir tek bir faiz oranını esas alan değişken bir getiri sağlar);

4



Net nakit olarak ödenemeyen ve bu bölümde yer alan diğer borçlanma araçlarıyla aynı koşulları • karşılaması beklenen bir kredi almaya ilişkin taahhüt ve

Dönüştürülemeyen imtiyazlı paylar ile satım opsiyonu bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara • yapılan yatırımlar.

Sözleşmeden kaynaklanan bir finansal varlığın ya da borcun Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilen finansal bir borç olduğuna karar verme süreci birkaç aşamadan oluşmaktadır:

Söz konusu sözleşme bir işletmenin finansal varlığında; diğer bir işletmenin finansal borcunda ya 1. da özkaynağa dayalı finansal aracında artışa neden olmalıdır (bakınız: paragraf 11.3)

İşletme finansal aracını bölüm 11 ve 12 uyarınca muhasebeleştirmeyi seçmiş olmalıdır (bakınız: 2. paragraf 11.2)

Finansal araç, Bölüm 11’in kapsamı dışında bırakılmış olmamalıdır (bakınız: paragraf 11.7)3.

Finansal araç, (a) nakit veya (b) dönüştürülemeyen imtiyazlı paylar ile satım opsiyonu 4. bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara yapılan bir yatırım veya (c) paragraf 11.9’daki koşulları sağlayan bir borçlanma aracı (d) net nakit olarak ödenemeyen ve taahhüt yerine getirildiğinde, paragraf 11.9’daki koşulları sağlaması beklenen bir kredi almaya ilişkin taahhüt olmalıdır (bakınız: paragraf 11.8).

Muhasebeleştirme

Bölüm 11, bir finansal varlığın veya finansal borcun sadece, işletmenin bu aracın sözleşmeye dayalı hükümlerine taraf olması halinde muhasebeleştirilmesini gerektirir.

Ölçüm

Yapılan anlaşma esasında bir finansman işlemi niteliği taşımadığı sürece, finansal araçlar ilk muhasebeleştirmede işlem fiyatından ölçülür. Anlaşma bir finansman işlemi niteliğinde ise söz konusu kalem, gelecekte elde edilecek tahsilatların benzer bir borçlanma aracına ilişkin piyasa faiz oranı ile iskonto edilmiş bugünkü değeri üzerinden ölçülür.

Borsada işlem gören veya gerçeğe uygun değerleri aksi belirtilmedikçe güvenilir bir şekilde ölçülebilen dönüştürülemeyen imtiyazlı paylara ve satım opsiyonu bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar dışında tüm temel finansal araçlara, ilk muhasebeleştirmeden sonra itfa edilmiş maliyet yöntemi (veya bazı durumlarda maliyet yöntemi) uygulanır. Söz konusu yatırımlar ise bu bölüm uyarınca ilk muhasebeleştirmeden sonra gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülür ve gerçeğe uygun değerlerinde meydana gelen değişiklikler kâr veya zarara yansıtılır.

Bu bölüm her raporlama dönemi sonunda, maliyet veya itfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülen herhangi bir finansal varlığın değer düşüklüğüne uğradığı yönünde tarafsız bir kanıt olup olmadığının değerlendirilmesini gerektirir.

5



Değer düşüklüğünün olduğu yönünde tarafsız bir kanıtın bulunması halinde, kâr veya zararda anında bir değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirilir. Daha sonraki bir dönemde, değer düşüklüğü zararının azalması ve bu azalışın değer düşüklüğünün ilk olarak muhasebeleştirildiği tarihten sonra meydana gelen bir olay ile tarafsız olarak ilişkilendirilebilmesi durumunda, önceden muhasebeleştirilen değer düşüklüğü zararı iptal edilir. Ancak iptal işlemi, finansal varlığın yeni defter değerinin, söz konusu finansal varlığın değer düşüklüğünün muhasebeleştirilmesinden önceki defter değerini aşması gibi bir sonuca yol açmamalıdır.

6



Bölüm 11 ve Bölüm 12’nin kapsamı

11.1 Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar ve Bölüm 12 Diğer Finansal Araçlar, finansal araçların (finansal varlık ve finansal borçların) muhasebeleştirilmesi, finansal durum tablosu dışı bırakılması, ölçümü ve açıklanması konularını düzenler. Bölüm 11, temel finansal araçlara uygulanır ve tüm işletmeler ile ilgilidir. Bölüm 12, daha karmaşık nitelikteki diğer finansal araçlara ve işlemlere uygulanır. Sadece temel finansal araçlarla ilgili işlemler yapılması durumunda Bölüm 12 uygulanmaz. Ancak, sadece temel finansal araçları bulunan işletmeler de, Bölüm 12’den muaf olduklarından emin olmak amacıyla söz konusu Bölümün kapsamını dikkate alırlar.

Notlar

Finansal araçların yalnızca bankaların ve sigorta şirketlerinin finansal tablolarında bulunduğu yönünde, ki bankaların ve sigorta şirketlerinin finansal tabloları IFRS for SMEs’in kapsamında değildir, doğru olmayan birtakım görüşler mevcuttur (bakınız: 1.2 ve 1.3 paragrafları). Ancak aslında tüm işletmelerin finansal aracı bulunmaktadır çünkü gerçekte tüm işletmelerin finansal durum tablosunda nakit, ticari alacaklar, ticari borçlar, kredili mevduat hesapları ve krediler gibi kalemler yer almaktadır. Örneğin tedarikçilerden kredili olarak mal satın alan (bu durum finansal borçta bir artışa neden olur (ticari borç)) ve söz konusu malı kredili olarak müşterilerine satan (bu durum finansal varlıkta bir artışa neden olur (ticari alacak)) bir işletme düşünelim. Ayrıca bir bankadan kredi alan (bu durum finansal varlıkta bir artışa neden olur (alınan nakit)) ve finansal borcu olan (krediyi geri ödeme yükümlülüğü) bir işletmeyi ele alalım. Söz konusu finansal varlık ve borçlar genellikle Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir.

Diğer bazı işletmeler ise, futures ve opsiyon gibi kalemleri içeren spekülatif işlemler ve riskten korunma işlemleri gibi karmaşık finansal araç işlemlerine girmedikleri sürece, finansal araçların muhasebeleştirilmesine yönelik hükümlerin, kendileri açısından geçerli olmayacağı şeklinde doğru olmayan bir düşünceye sahiptir. Ancak finansal araç tanımı oldukça geniştir, basit alacak, borç ile borç veya özkaynağa dayalı finansal araçlara yapılan yatırımlardan, karmaşık türev işlemlere varıncaya kadar tüm araçları kapsar.

HÜKÜMLER VE ÖRNEKLER

IFRS for SMEs Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar’ın içeriği aşağıda belirtilmiş olup, gri renkle gölgelendirilmiştir. IFRS for SMEs’in Terimler Sözlüğünde tanımlanan terimler de söz konusu hükümlerin parçasıdır. Anılan terimler 11 inci bölüm metninde ilk defa geçtikleri yerde koyu olarak gösterilmiştir. IASC Vakfının eğitim personeli tarafından eklenen notlar ve örnekler gölgelendirilmemiştir. Personel tarafından yapılan eklemeler, IFRS for SMEs’in bir parçasını oluşturmamakta olup, IASB tarafından onaylanmamıştır.

7



Hükümlerin fazlalığı ve daha karmaşık finansal araçların muhasebeleştirilmesi konusundaki açıklayıcı hükümler nedeniyle, finansal araçların muhasebeleştirilmesi konusunun kimi zaman karmaşık olduğu düşünülür. Ancak IFRS for SMEs’in 11 inci Bölümü uyarınca temel finansal araçların muhasebeleştirilmesi konusu görece daha kolaydır ve karmaşık ölçümleri içermez.

Pek çok küçük ve orta büyüklükteki işletmenin karmaşık finansal aracı bulunmayacaktır. Sadece temel finansal araçları bulunan işletmelere, karmaşık finansal araçların muhasebeleştirilmesine ilişkin hükümler uygulanmaz. Bu nedenle finansal araçların muhasebeleştirilmesine ilişkin hükümler iki bölüme ayrılmıştır: Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar ve Bölüm 12 Diğer Finansal Araçlar. Hükümlerin iki bölüme ayrılması, işletmelerin kendilerine uygulanabilecek hükümleri daha kolay belirlemelerini sağlamakta ve özellikle daha basit finansal araçlara ilişkin hükümlerin daha karmaşık muhasebeleştirme hükümlerinden ayrılmasına olanak vermektedir.

Başlığından da anlaşıldığı üzere Bölüm 11, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sıklıkla karşılaştıkları finansal araçları içeren temel işlemleri ve temel finansal araçları ele alır. Buna karşın Bölüm 12’de, birçok işletmenin karşılaşmasının muhtemel olmadığı daha karmaşık finansal araçlar ve işlemler ele alınmaktadır. Ancak tüm işletmeler, Bölüm 12 kapsamında yer alan finansal araç ve işlemlere sahip olmadıklarından emin olmak için, söz konusu bölümün kapsamını gözden geçirmelidir. Normalde yalnızca basit işlemleri bulunan işletmeler bile bazen Bölüm 12 kapsamına giren olağandışı işlemlere girebilirler. 11.11 paragrafında Bölüm 12 kapsamında yer alan finansal araçlara ilişkin örnekler yer almaktadır.

Muhasebe politikası tercihi

11.2 Tüm finansal araçların muhasebeleştirilmesine ilişkin olarak aşağıdakilerden biri uygulanır:

(a) Bir bütün olarak Bölüm 11 ve Bölüm 12’nin hükümleri veya

(b) IAS 39 Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme Standardı’nın muhasebeleştirme ve ölçme hükümleri ve Bölüm 11 ile Bölüm 12’nin açıklama hükümleri.

İşletme tarafından (a) veya (b)’nin seçilmesi, bir muhasebe politikası tercihidir. 10.8-10.14 paragraflarında, muhasebe politikasında değişiklik yapılmasının ne zaman uygun olduğu, bu tür bir değişikliğin nasıl muhasebeleştirilmesi gerektiği ve muhasebe politikasındaki değişikliğe ilişkin olarak hangi bilgilerin açıklanması gerektiği ile ilgili hükümler yer almaktadır.

Notlar

Bir işletme, 11.2(a) veya 11.2(b) paragrafında yer alan seçeneklerden birini (bir muhasebe politikası tercihi olarak) seçmeli ve seçtiği seçeneği tüm finansal araçlarının muhasebeleştirilmesinde uygulamalıdır.

8



Birçok kişi, IAS 39’un Bölüm 11 ve 12’den daha karmaşık ve zor olduğunu düşünmektedir. Ancak tam set IFRS’i kullanan bir grup için konsolide finansal tablo hazırlamayı daha kolay hale getirmek ve diğer bazı nedenlerle işletme, 11.2(b) paragrafında yer alan seçeneği seçebilir. Bir işletme IAS 39’u uygulamayı seçmeden önce, söz konusu standardı uygulamak için kaynağının bulunup bulunmadığını dikkatli bir şekilde değerlendirir.

İşletme, (a) ve (b) seçeneklerinin birini muhasebe politikası olarak seçince, bu seçimi diğeriyle değiştirmesi (yani (a) seçeneğini (b) ile değiştirmesi) 10.8 – 10.14 paragraflarında belirtildiği üzere muhasebe politikasındaki bir değişiklik niteliğindedir. Paragraf 10.8 uyarınca işletme, değişikliğin; işlemlerin, diğer olayların veya koşulların işletmenin finansal durumu, finansal performansı veya nakit akışları üzerindeki etkileri konusunda güvenilir ve ihtiyaca daha uygun bilgi sunan finansal tablolarla sonuçlanması halinde, muhasebe politikasını değiştirebilir. Muhasebe politikasında meydana gelen değişiklik, geriye dönük olarak muhasebeleştirilir (yani sunulan karşılaştırmalı finansal bilgiler yeni muhasebe politikası hep uygulanmış gibi yeniden düzenlenir) ve 10.14 paragrafı tarafından zorunlu kılınan açıklamalar yapılır.

Bölüm 11’e giriş

11.3 Bir finansal araç, bir işletmenin bir finansal varlığa; başka bir işletmenin de bir finansal borç veya özkaynağa dayalı finansal araca sahip olmasına neden olan bir sözleşmedir.

Notlar Özkaynak, işletmeye ait tüm borçların işletme varlıklarından indirilmesi sonucunda geriye

kalan varlıklar üzerindeki paylardır.

Bölüm 11 uyarınca finansal varlık aşağıda yer alan finansal varlıklardan herhangi biri olarak tanımlanabilir:

(a) Nakit;

(b) Başka bir işletmenin özkaynağa dayalı finansal aracı;

(c)

(i) Başka bir işletmeden nakit ya da başka bir finansal varlık almak için ya da

(ii) Potansiyel olarak işletmenin lehine olan koşullarda finansal varlık veya borçların başka bir işletme ile takas edilmesi için düzenlenen sözleşmeden doğan hak veya

(d) İşletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenecek ya da ödenebilecek olan ve işletmenin değişken sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını almak zorunda olduğu ya da olabileceği bir sözleşme.

9



Bölüm 11 uyarınca finansal borç aşağıda yer alan borçlardan herhangi biri olarak tanımlanabilir:

(a)

(i) Başka bir işletmeye nakit ya da başka bir finansal varlık verilmesi için veya

(ii) Potansiyel olarak işletmenin aleyhine olan koşullarda finansal varlık veya borçların başka bir işletme ile takas edilmesi için düzenlenen sözleşmeden doğan yükümlülük veya

(b) İşletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenecek veya ödenebilecek olan ve işletmenin değişken sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını vermek zorunda olduğu ya da olabileceği bir sözleşme.

Kolaylık sağlaması açısından, yukarıda yer alan finansal varlık ve borç tanımları, IFRS for SMEs’te yer alan (bakınız: Terimler Sözlüğü) finansal varlık ve borç tanımlarından biraz farklılaştırılmıştır. Terimler Sözlüğünde yer alan tanımları karşılayan ancak yukarıda yer alan tanımları karşılamayan bir finansal varlık veya finansal borç muhtemelen Bölüm 11 kapsamı dışındadır. Söz konusu finansal varlık veya finansal borç Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilir. Anılan duruma ilişkin olarak Bölüm 12’de daha ayrıntılı açıklamalar yer almaktadır. Bölüm 11’in uygulanması açısından yukarıda yer alan tanımlar kullanılabilir.

Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılabileceği üzere, finansal araçlar sözleşmeler çerçevesindeki hak ve yükümlülüklerden kaynaklanır. ‘Sözleşme’ ve ‘sözleşmeye bağlı’ kavramları, iki veya daha fazla taraf arasında yapılan ve açık ekonomik sonuçları bulunan; yasalar tarafından yürürlüğe konduğu için tarafların ,varsa, sözleşmeyi feshetme konusunda oldukça az takdire sahip olduğu anlaşmalara atıfta bulunur. Sözleşmeler ve dolayısıyla finansal araçlar çeşitli şekillerde olabilir ve yazılı olmaları gerekmez. Bir sözleşmenin geçerli olması için, her iki tarafın da onay vermesi gerekir. Onayın dolaylı olarak verilmesi mümkündür (işletmenin davranışlarıyla, sözleşmeye dahil olan taraflarda sözleşme yapma niyetinin bulunduğu izlenimini oluşturması halinde, dolaylı olarak onay verilmiş sayılır). İşletmenin mal alması veya satması, gayrimenkul alması, bir inşaat işini tamamlaması için bir müteahhitle anlaşması, borç para alması ve bir üreticiye makine veya mal siparişi vermesi halinde, söz konusu işlemlerin her biri bir tür sözleşmedir.

Gelecekte nakit elde etmeye ilişkin sözleşmeye bağlı bir hakkı temsil eden finansal varlıklara ve söz konusu finansal varlıklara karşılık olarak, gelecekte nakit vermeye ilişkin sözleşmeye bağlı bir yükümlülüğü temsil eden finansal borçlara ilişkin yaygın örnekler aşağıdaki gibidir:

Finansal varlık – sözleşmeye bağlı hak Finansal borç – sözleşmeye bağlı yükümlülük

Ticari alacak hesapları Ticari borç hesapları

Alacak senetleri Borç senetleri

Tahvil alacakları Tahvil borçları

10



Her bir durumda, bir tarafın nakit elde etmeye ilişkin sözleşmeye bağlı bir hakkı, diğer tarafın nakit vermeye ilişkin sözleşmeye bağlı yükümlülüğüyle eşleştirilmiştir.

Örnekler – finansal araçlar

Ör 1 Bir banka işletmeye beş yıl vadeli bir kredi vermiştir. Banka ayrıca işletmeye kredili mevduat hesabı açmıştır.

Bu durumda işletmenin iki adet finansal borcu bulunmaktadır – beş yıllık krediyi geri ödeme yükümlülüğü ve kredili mevduat hesabını kullanarak almış olduğu borçlar ölçüsünde yapacağı geri ödeme yükümlülüğü. Hem kredi hem de kredili mevduat hesabı sözleşmeye bağlı yükümlülük doğurmaktadır. Söz konusu yükümlülük, işletmenin bankaya anapara ve katlanılan faiz için nakit olarak ödeme yapmasını gerektirir. (bakınız: Terimler Sözlüğü, finansal borç tanımı (a)(i) bendi).

Kredi ve kredili mevduat hesabı karşılığında işletmeden alınan tutarlar bankanın finansal varlığıdır. Not: Banka IFRS for SMEs’i uygulayamaz (bakınız: 1.2 ve 1.3 paragrafları).

Ör 2 A işletmesi B işletmesinin imtiyazlı paylarına sahiptir. Söz konusu imtiyazlı paylar A işletmesine temettü hakkı vermekte ancak oy hakkı vermemektedir.

A işletmesi açısından: Finansal varlık (B işletmesindeki yatırım) genellikle Bölüm 11 kapsamında yer alacaktır (bakınız: Paragraf 11.8). İmtiyazlı paylar koşul ve durumlarına bağlı olarak, B işletmesinin finansal borcu ya da özkaynağa dayalı finansal araçları olabilir. Her iki durumda da, imtiyazlı payları elinde tutan işletme (yani A işletmesi açısından) açısından B işletmesindeki imtiyazlı paylar bir finansal varlıktır çünkü söz konusu yatırım finansal varlık tanımının (b) veya (c)(i) bentlerinde yer alan koşulları karşılayacaktır.

B işletmesi açısından: İmtiyazlı paylar koşul ve durumlarına bağlı olarak, B işletmesinin (ihraççı) finansal borcu ya da özkaynağa dayalı finansal araçları olabilir (bakınız: Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynak).

Ör 3 İşletme (alıcı), bir tedarikçiden 60 gün vadeli mal almıştır.

Alıcının bir finansal borcu (ticari borç) bulunmaktadır – alıcının vade tarihinde tedarikçiye mal bedelini nakit olarak ödemesini gerektiren sözleşmeye bağlı bir yükümlülüğü vardır (bakınız: Terimler Sözlüğü, finansal borç tanımı (a)(i) bendi).

Tedarikçinin söz konusu finansal borca karşılık gelen bir finansal varlığı (ticari alacak) bulunmaktadır – tedarikçinin nakit bedeli (alıcıdan alınacak tutar) alma konusunda sözleşmeye bağlı bir hakkı bulunmaktadır. (bakınız: Terimler Sözlüğü, finansal varlık tanımı (c)(i) bendi).

Ör 4 A işletmesi, B işletmesinden bir bağlı ortaklık satın almıştır. Yapılan anlaşma uyarınca, A işletmesi satın alma bedelini iki taksitte ödeyecektir – ilk başta 5 milyon PB’lik bir ödeme yapacak, iki yıl sonra 5 milyon PB’lik bir ek ödeme (söz konusu ödeme koşullu bir ödeme değildir) daha yapacaktır.

(1) Bu örnekte ve bu modülde yer alan diğer tüm örneklerdeki parasal tutarlar “para birimi (PB)” cinsinden ifade edilmiştir.

11



İki yıl sonra yapılacak olan 5 milyon PB’lik ödeme, A işletmesinin finansal borcudur – söz konusu borç iki yıl içinde nakit ödeme yapılması yükümlülüğüdür. Söz konusu ödeme B işletmesinin finansal varlığıdır – işletmenin nakit bedeli alma konusunda sözleşmeye bağlı bir hakkı bulunmaktadır (bakınız: Terimler Sözlüğü, finansal varlık tanımı (c)(i) bendi).

Örnekler – finansal olmayan araçlar

Ör 5 İşletmenin önceki döneme ait gelir vergisi açısından mevcut bir yükümlülüğü bulunmaktadır.

Gelir vergisi borcu ilgili devlet otoriteleri tarafından yapılan yasal düzenlemeler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Söz konusu borç sözleşmeye bağlı hükümler neticesinde oluşmadığı için bir finansal borç değildir. Gelir vergilerinin muhasebeleştirilmesi konusu Bölüm 29 Gelir Vergileri’nde ele alınmıştır.

Ör 6 Bir yemek şirketi, faaliyette bulunduğu kasabada düzenlenen karnavalın maliyetleri için geçen yirmi yıl boyunca her yıl 50.000 PB tutarında ödeme yapmıştır. İşletme, bu yıllık etkinliğin ana sponsoru olarak bilinmekte ve yapmış olduğu reklamlarda düzenlenen karnavalın ana sponsoru olduğunu belirtmektedir. Kasabalılar bu yılın karnaval giderlerini karşılamak için işletmenin 50.000 PB tutarında ödeme yapmasını beklemektedir.

50.000 PB tutarında ödeme yapma yükümlülüğü sözleşmeden doğmadığı için bir finansal borç değildir. Söz konusu yükümlülük Bölüm 21 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar kapsamında zımni kabulde doğan yükümlülük olarak muhasebeleştirilme koşullarını karşılayabilir (yani, yapmış olduğu reklamlar ve sponsorluk için her yıl gerçekleştirdiği ödemeler nedeniyle, kasabalılarda ödemeyi yapacağı yönünde geçerli bir beklenti yaratmışsa).

Not: Ancak yemek şirketinin kasabada düzenlenecek karnaval için 50.000 PB ödeme yapmak için bir sözleşme yapması durumunda, işletmenin bir finansal borcu bulunur.

Ör 7 İşletme aleyhine açılan bir davada, davacılar yakınlarındaki arazinin kirlenmesi sonucu yaşadıkları sağlık sorunları nedeniyle işletmeden toplu olarak tazminat almak istemektedir. Davacılar, kirlenmenin işletmenin üretim süreci sonucu oluşan atıklardan kaynaklandığına inanmaktadır. İşletmenin kirlenmenin kaynağı olup olmadığı belli değildir. Çünkü aynı bölgede benzer atıklar üreten pek çok işletme vardır ve kirlenmenin kaynağının kim olduğu net değildir.

Davanın bir ödeme ile sonuçlanabileceği gerçeği işletme açısından bir finansal borç yaratmaz çünkü işletme ve kirlenmeden etkilenen insanlar arasında herhangi bir sözleşme yapılmamıştır. İşletmenin dava sonucunda suçlu bulunmasının muhtemel hale gelmesi halinde, işletme ödemeyi Bölüm 21 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar uyarınca muhasebeleştirecektir.

12



Ör 8 İşletme üç ayrı yasal düzenlemeye aykırı davrandığı için cezalandırılmıştır: (i) gelir vergisini geç ödemesi; (ii) işletme hesaplarını zamanında sunmaması ve (iii) ürünlerine ilişkin reklamlarda yer alan ifadelerin yanlış olması.

Cezalar sözleşmeye bağlı değildir (yani sözleşmeden doğmamaktadır). Söz konusu cezalar, ilgili devlet otoriteleri tarafından yapılan yasal düzenlemeler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle cezalar, işletmenin finansal borcu değildir. İşletme cezaları ödemek zorunda olduğu için Bölüm 2 Kavramlar ve Genel İlkeler uyarınca bir borç muhasebeleştirir. Ödemenin zamanının veya tutarının belirsiz olması halinde ödeme için, Bölüm 21 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar uyarınca bir karşılık muhasebeleştirilir.

Ör 9 Bir işletmenin finansal durum tablosunda stoklar, maddi duran varlıklar, yatırım amaçlı gayrimenkuller, edinilen patent ve lisanslar bulunmaktadır.

Maddi varlıklar (stoklar, yatırım amaçlı gayrimenkuller ve maddi duran varlıklar gibi) ve maddi olmayan varlıklar (edinilen patent ve lisanslar gibi) finansal varlık değildir. Bu tür maddi ve maddi olmayan varlıkların kontrolü, bir nakit girişi üretme veya başka bir finansal varlığı edinme fırsatı yaratabilir ancak bir sözleşme uyarınca nakit alımına veya başka bir finansal varlık edinimine ilişkin mevcut bir hak oluşturmaz. Söz konusu varlıklar finansal varlık değildir.

Ör 10 Raporlama dönemi sonunda işletmenin, peşin ödediği üç aylık ofis binası kirasına ilişkin varlığı bulunmaktadır.

Gelecekte sağlayacağı faydalar, nakit veya diğer bir finansal varlık alma hakkından ziyade, mal veya hizmet alımı şeklinde olan varlıklar (peşin ödenen kira gibi) finansal varlık değildir.

Benzer şekilde, gelecekte meydana getireceği fayda çıkışı, nakit veya diğer bir finansal varlık şeklinde yapılan ödemelerden ziyade, mal veya hizmet teslimi şeklinde olan tahakkuklar finansal borç değildir.

Ör 11 İşletme müşterilerine mal satmakta ve kusurlu çıkan mallar için bir yıllık tamir veya değiştirme garantisi vermektedir.

Garanti yükümlülüğü bir finansal borç değildir çünkü ekonomik fayda çıkışı nakit veya diğer bir finansal varlık şeklinde yapılan ödemeden ziyade, tamir hizmetinin sağlanması veya değiştirilen ürünün temin edilmesi ile ilgilidir.

Ör 12 İşletme, bir müşterisi için bina inşa etmek amacıyla bir inşaat sözleşmesine girmiştir. İşletmenin finansal durum tablosunda, sözleşmede belirtilen iş için müşteriden alınacak brüt tutarı gösteren bir varlık yer almaktadır.

Sözleşmede belirtilen iş için müşteriden alınacak brüt tutar genellikle finansal varlık tanımını karşılamaz. Söz konusu tutar yalnızca, işlemenin müşteriden alacağı ödemeye ilişkin sözleşmeye bağlı bir hakka sahip olduğu durumlarda finansal varlık tanımı karşılar ki bu durum söz konusu iş tamamlanana kadar geçerli olmaz.

Bununla birlikte işletmenin, finansal varlık veya finansal borçların inşaat sözleşmelerinden kaynaklanıp kaynaklanmadığını her zaman göz önünde bulundurması gerekmektedir. Örneğin

13



inşaat sözleşmesi uyarınca sözleşmeye bağlı olarak faturalandırılabilen tutarlar müşteriden alacak olarak muhasebeleştirilir ve finansal varlık niteliğindedir.

Ör 13 İşletme, bir makine üreticisinden beş yıllık faaliyet kiralaması çerçevesinde bir makine kiralamıştır.

Bölüm 20 Kiralamalar’da yer alan hükümler uyarınca, faaliyet kiralaması belirli koşullar altında yürürlüğe girecek bir sözleşme (tarafların hiçbirinin herhangi bir yükümlülüğünü yerine getirmediği veya her iki tarafın da yükümlülüğünü aynı ölçüde kısmen yerine getirdiği sözleşme) olarak ele alınır. Sözleşme uyarınca üretici işletme (kiraya veren), işletmeye (kiracı) sunulan bir hizmete ilişkin olarak alınan ücrete benzer bir ödeme karşılığında işletmeye (kiracı), bir varlığın gelecek dönemlerdeki kullanım hakkını sağlama taahhüdünde bulunmuştur. Kiraya veren işletme sözleşme uyarınca gelecekte elde edeceği herhangi bir tutarı değil, kiralanan varlığın kendisini muhasebeleştirmeye devam eder. Dolayısıyla faaliyet kiralaması, halihazırda vadesi gelen ve ödenebilir olan bireysel ödemeler dışında bir finansal araç olarak nitelendirilmez (yani kiralama dönemi içinde yapılacak ödemenin vadesinin çoktan geçmiş olması).

Ör 14 İşletme, yatırım olarak külçe altın almıştır.

Külçe altın oldukça likit olmasına rağmen, yapısında nakit veya diğer finansal varlığı elde etmeye ilişkin sözleşmeye bağlı bir hak bulunmaz. Külçe altın bir finansal varlık değil emtiadır.

Ör 15 İşletme bir hayat sigortası sözleşmesinde (aynı zamanda hayat sigortası olarak da bilinir) hem poliçe sahibi hem de faydalanıcı konumundadır. Söz konusu sözleşme sigortacının, işletmenin sahibinin-yöneticisinin ölümü veya ölümcül bir hastalığa yakalanması halinde işletmeye toplu para ödemesini gerektirir. Sözleşme uyarınca işletmenin, sigortalanan olay (ölüm veya hastalık) meydana gelene kadar yıllık olarak belirli bir tutarda para ödemesi gerekmektedir.

Poliçe sahibinin nakit elde etmeye ilişkin sözleşmeye bağlı hakkı, finansal varlık tanımını karşılamaktadır. Söz konusu haklar, 11.9 paragrafında yer alan hükümleri karşılamaları halinde Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir.

Söz konusu haklar, 11.9 paragrafında yer alan hükümleri karşılamamaları halinde, Bölüm 11 ve 12.3(d) paragrafında yer alan kapsam muafiyeti nedeniyle Bölüm 12 kapsamı dışındadır. Hakların Bölüm 11 ve Bölüm 12 kapsamı dışında olması halinde aşağıdaki hususlar uygulanır:

Herhangi bir koşullu varlık Bölüm 21 • Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar uyarınca muhasebeleştirilir.

Herhangi bir geri ödeme hakkı (yani bir karşılık ayrılmasını gerektiren tutarların tamamı • veya bazıları için sigortacı tarafından geri ödemenin yapılabildiği durumlarda) da Bölüm 21 uyarınca muhasebeleştirilir.

Söz konusu haklardan kaynaklanan herhangi bir ilave varlık Bölüm 2 • Kavramlar ve Genel İlkeler uyarınca muhasebeleştirilmeli ve ölçülmelidir.

14



11.4 Bölüm 11 uyarınca, halka açık olarak işlem gören veya gerçeğe uygun değerleri aksi belirtilmedikçe güvenilir bir şekilde ölçülebilen, dönüştürülemeyen ve satım opsiyonu bulunmayan imtiyazlı ve adi paylar hariç tüm temel finansal araçlar için itfa edilmiş maliyet yöntemi uygulanır.

Notlar İtfa edilmiş maliyet 11.15-11.20 paragraflarında açıklanmıştır. Aşağıdaki 11.20 paragrafında

itfa edilmiş maliyetin hesaplanmasına ilişkin bir örnek yer almaktadır.

Halka açık olarak işlem gören veya gerçeğe uygun değerleri aksi belirtilmedikçe güvenilir bir şekilde ölçülebilen, dönüştürülemeyen ve satım opsiyonu bulunmayan imtiyazlı ve adi paylara yapılan yatırımlar, ilk muhasebeleştirmeden sonra gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülür ve gerçeğe uygun değerlerinde meydana gelen değişim kâr veya zararda muhasebeleştirilir (bakınız: 11.14(c)(i) paragrafı). Bölüm 11’de yer alan itfa edilmiş maliyet yöntemine ilişkin bu istisna koşullara bağlı olarak geçerli olur – söz konusu istisna yalnızca gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebilen finansal araçlara uygulanır. Dönüştürülemeyen ve satım opsiyonu bulunmayan imtiyazlı ve adi paylara yapılan yatırımların gerçeğe uygun değerlerinin güvenilir olarak belirlenemediği durumlarda, söz konusu finansal araçlar maliyetlerinden değer düşüklüğü tutarı düşülerek ölçülür (bakınız: 11.14(c)(i) paragrafı). Gerçeğe uygun değer ölçümünün çok fazla çaba gerektirmesi beklenmez çünkü 11.4 paragrafı uyarınca söz konusu yöntem yalnızca gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebilen finansal araçlara uygulanır.

11.5 Bölüm 11 kapsamındaki temel finansal araçlar, paragraf 11.8’deki koşulları sağlayan araçlardır. Bu koşulları normalde sağlayan finansal araçlara örnekler aşağıdakileri içerir:

(a) Nakit.

(b) İşletmenin mevduat sahibi olduğu durumlarda, vadesiz ve vadeli mevduatlar, örneğin banka hesapları.

(c) Elde bulundurulan kıymetli evrak ve ticari senetler.

(d) Alacaklı ve borçlu olunan hesaplar, senetler ve krediler.

(e) Tahvil ve benzeri borçlanma araçları.

(f) Dönüştürülemeyen imtiyazlı paylar ile satım opsiyonu bulunmayan adi ve imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar.

(g) Taahhüt net olarak nakitle ödenemeyecekse, kredi alınmasına ilişkin taahhütler.

15



Örnek – finansman bonosu

Ör 16 İşletme büyük bir anonim şirket tarafından ihraç edilen finansman bonosunu (teminatsız, kısa vadeli borçlanma aracı) elinde tutmaktadır.

İşletme söz konusu finansman bonosuna ilişkin olarak bir finansal varlık muhasebeleştirecektir – işletme bononun vadesinde nakit elde etme konusunda sözleşmeye bağlı bir hakka sahiptir.

Not: Finansman bonoları genellikle büyük tutarlarda ihraç edilir. Bu nedenle küçük yatırımcılar finansman bonolarına yalnızca para piyasası fonları/yatırım fonları aracılığıyla dolaylı olarak yatırım yapabilirler. Söz konusu fonlara yapılan yatırımlar finansal araçtır ancak Bölüm 11 kapsamı dışındadır ve bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilirler.

Örnek – tahviller

Ör 17 İşletme büyük bir anonim şirket tarafından ihraç edilen tahvilleri elinde tutmaktadır.

Tahvil, ihraççısının tahvili elinde tutan taraflara borçlandığı, tahvilin koşullarına bağlı olarak faiz (kupon) ve daha sonra vadesinde anapara ödemesi yapmak zorunda olduğu bir borçlanma aracıdır. Tahvil, sabit aralıklarla yapılan faiz ödemeleriyle birlikte borç alınan paranın geri ödendiği resmi bir sözleşmedir.

İşletme tarafından elde tutulan tahviller temel finansal araçlardır – tahvil sahibinin nakit (finansal varlık) elde etme konusundaki sözleşmeye bağlı hakkı, anonim şirketin karşılık gelen ödeme (finansal borç) yükümlülüğü ile eşleşmiştir.

11.6 Paragraf 11.8’deki koşulları normalde sağlamayan ve dolayısıyla Bölüm 12’nin kapsamına giren finansal araçlara örnekler aşağıdakileri içerir:

(a) Teminata bağlanmış ipotek yükümlülükleri, geri satın alım sözleşmeleri ve menkul kıymetleştirilmiş alacak paketleri gibi varlığa dayalı menkul kıymetler.

(b) Ödemesi nakit veya diğer bir finansal araç ile değiştirilerek yapılabilecek opsiyonlar, haklar, garantiler, futures sözleşmeleri, forward sözleşmeleri ve vadeli faiz oranı swapları.

(c) Finansal riskten korunma aracı niteliğinde olan ve Bölüm 12’ye ilişkin hükümler uyarınca bu şekilde belirlenmiş finansal araçlar.

(d) Başka bir işletmeye kredi verme taahhüdü.

(e) Taahhütlerin net olarak nakitle ödenebildiği durumlarda, kredi alınmasına ilişkin taahhütler.

16



Notlar

Varlığa dayalı menkul kıymet (bakınız: Paragraf 11.6(b)), değeri ve getirileri finansal varlıklara dayanak oluşturan belirli bir finansal araç havuzundan kaynaklanan ve söz konusu havuz tarafından teminata alınan (yani desteklenen) bir menkul kıymettir.

11.6(b) paragrafında yer alan kalemler çoğu kez türev ürün olarak adlandırılır çünkü değerleri fiyat, oran veya endeks gibi temel bir bağımsız değişkenden kaynaklanır. Tüm türev ürünler Bölüm 11 kapsamı dışındadır ve Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilir. Türev ürünlere ilişkin diğer örnekler örnek 22‘de sıralanmıştır.

11.6(c) paragrafı, finansal riskten korunma araçlarına atıfta bulunmaktadır. Riskten korunma muhasebesi isteğe bağlıdır ve işletmelerin çoğu, karmaşık olması nedeniyle riskten korunma muhasebesini uygulamayı tercih etmeyebilir. Riskten korunma muhasebesini uygulamayı seçen bir işletmenin, Bölüm 12‘de yer alan koşullara uyması gerekir. Riskten korunma muhasebesi, işletmenin bir işleme uygulamayı seçebileceği bir sunum yöntemidir. Ancak bunun için işletmenin ve söz konusu işlemin ilgili kriteri karşılaması gerekir. İşlemin riskten korunma muhasebesi açısından gerekli koşulları sağlaması ve işletmenin riskten korunma muhasebesini uygulamayı seçmesi halinde, söz konusu finansal araç finansal riskten korunma aracı olarak sınıflandırılır ve Bölüm 12‘nin kapsamı dışındadır.

Bölüm 11’in kapsamı

11.7 Bölüm 11, aşağıdakiler hariç olmak üzere, paragraf 11.8’deki koşulları sağlayan tüm finansal araçlara uygulanır:

(a) Bölüm 9 Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar, Bölüm 14 İştiraklerdeki Yatırımlar ve Bölüm 15 İş Ortaklıklarındaki Paylar uyarınca muhasebeleştirilen, bağlı ortaklıklardaki, iştiraklerdeki ve iş ortaklıklarındaki yatırımlar.

(b) İşletmenin kendi özkaynağı tanımına uyan finansal araçlar (bakınız: Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynaklar ve Bölüm 26 Hisse Bazlı Ödemeler).

(c) Bölüm 20 Kiralamalar’ın uygulandığı, kiralamalar. Ancak, 11.33-11.38 paragraflarındaki finansal durum tablosu dışı bırakmaya ilişkin hükümler, kiralayan tarafından muhasebeleştirilmiş kiralama alacaklarının ve kiracı tarafından muhasebeleştirilmiş kiralama borçlarının finansal durum tablosu dışı bırakılmasında uygulanır. Ayrıca, Bölüm 12, paragraf 12.3(f)’de belirtilen özelliklere sahip kiralamalara uygulanabilir.

(d) Bölüm 28 Çalışanlara Sağlanan Faydalar’ın uygulandığı, çalışanlara sağlanan faydalara ilişkin planlar kapsamında işverenlerin hak ve yükümlülükleri.

17



Notlar

Sırasıyla Bölüm 9, Bölüm 14 veya Bölüm 15 uyarınca muhasebeleştirilen bağlı ortaklıklardaki, iştiraklerdeki ve iş ortaklıklarındaki tüm yatırımlar, söz konusu yatırımları temsil eden özkaynak payları veya diğer araçlar finansal araç niteliğinde olsa da, Bölüm 11’in kapsamı dışındadır. Bununla birlikte söz konusu üç bölümde yer alan gerçeğe uygun değer yöntemi, Bölüm 11’in uygulanabilir bazı paragraflarına atıfta bulunmaktadır. Bölüm 9, 14 veya 15 uyarınca yatırımları için gerçeğe uygun değer yöntemini kullanan işletmeler açısından yalnızca diğer bölümlerde özellikle belirtilen Bölüm 11 paragrafları uygulanabilir nitelikte olup, Bölüm 11’in geri kalan kısmı uygulanamaz.

Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynak, finansal araçların borç ya da özkaynak olarak sınıflandırılmasına ilişkin ilkeleri ortaya koyar. Bu nedenle Bölüm 22 ilk olarak bir finansal aracın; finansal varlık, finansal borç, özkaynak veya hem özkaynak hem de borç bileşeni içeren bir araç olup olmadığı belirlenirken uygulanır. Bölüm 11, finansal varlık veya finansal borç niteliğinde olan araçlara ve hem özkaynak hem de borç bileşeni içeren finansal aracın borç bileşenine uygulanır. Bölüm 11, işletmenin kendi özkaynağına dayalı finansal araç tanımını karşılayan finansal araçlara veya finansal araç bileşenlerine örneğin, bir ihraççının finansal borç tanımını karşılamayan adi veya imtiyazlı paylarına uygulanmaz. Bu muafiyet yalnızca söz konusu özkayanağa dayalı finansal aracın ihraççısı için geçerlidir. Söz konusu finansal aracı elinde tutan taraf, yatırım 11.7(a) paragrafı tarafından kapsam dışı bırakılmadıkça veya 11.8(d) paragrafında yer alan kriteri karşıladıkça Bölüm 11’i uygular.

Finansal kiralama işlemleri, finansal araç meydana getirir. Bir finansal kiralama işlemi, kiraya veren tarafa bir dizi ödeme alma hakkı, kiracıya ise söz konusu ödemeleri yapma yükümlülüğü verir. Söz konusu ödemeler özünde bir kredi anlaşması uyarınca yapılan faiz ve anapara ödemeleriyle aynı niteliktedir. Kiraya veren yatırımını kiralayan varlığın kendisi olarak değil, kira sözleşmesi uyarınca alacağı tutar olarak muhasebeleştirir. Örneğin, iki taraf arasındaki bir finansal kiralama işlemi kiraya veren açısından bir kira alacağı (finansal varlık), kiracı açısından bir kira ödemesi (finansal borç) yaratır. Bölüm 20 Kiralamalar, finansal kiralamalara ilişkin özel hükümler içerdiğinden, finansal kiralamalar Bölüm 11’in kapsamı dışındadır.

Ekonomik açıdan dezavantajlı sözleşmeye ilişkin bir karşılık (örneğin kiralanmış boş bir gayrimenkule ilişkin gelecekteki kira ödemeleri için ayrılan karşılık), söz konusu sözleşme kapsamındaki yükümlülüklerin yerine getirilmesine ilişkin kaçınılamayacak maliyetlerden kaynaklandığından, bir finansal borçtur. Bununla birlikte, ekonomik açıdan dezavantajlı sözleşmeye ilişkin karşılıklar bu bölüm kapsamında değildir ve Bölüm 21 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar uyarınca muhasebeleştirilir.

Çalışanlara sağlanan fayda planları kapsamındaki çalışanların hak ve yükümlülükleri, mevcut veya eski çalışanlara nakit akışına neden olan sözleşmeye bağlı hak veya yükümlülük niteliğinde olduğu için finansal araçtır. Ancak özellikle Bölüm 28 Çalışanlara Sağlanan Faydalar uyarınca muhasebeleştirilmeleri nedeniyle Bölüm 11 kapsamı dışındadırlar.

18



Örnek – bağlı ortaklıklar, iştirakler ve müştereken kontrol edilen işletmeler

Ör 18 Bir holding şirketinin (yatırımcı) birçok işletmede (yatırım yapılan işletmeler) yatırımları bulunmaktadır. Yatırım yapılan işletmelerin tamamı holding şirketinin, bağlı ortaklığı, iştiraki ve müştereken kontrol edilen işletmesi konumundadır.

Yatırımcı açısından – holdingin bağlı ortaklıklardaki, iştiraklerdeki ve müştereken kontrol edilen işletmelerdeki payları, holding işletmesinin finansal varlığıdır.

Yatırım yapılan işletmeler (‘çeşitli bağlı ortaklıklar, iştirakler ve müştereken kontrol edilen işletmeler’) açısından – söz konusu araçlar özkaynağa dayalı finansal araç veya finansal borçtur.

Bununla birlikte bu örnekte yer alan tüm finansal varlık ve özkaynağa dayalı finansal araçlar Bölüm 11 kapsamı dışındadır (bakınız: Paragraf 11.7(a)). Söz konusu araçların yatırım yapılan işletmelerin finansal borcu olduğu durumlarda, finansal borçların 11.8 paragrafında yer alan koşulları karşılaması halinde, yatırım yapılan işletmelerin anılan finansal borçları Bölüm 11 uyarınca kendi bireysel finansal tablolarında muhasebeleştirmesi gerekecektir.

Temel finansal araçlar

11.8 Aşağıdakiler, Bölüm 11 uyarınca, temel finansal araçlar olarak muhasebeleştirilir:

(a) Nakit.

(b) Paragraf 11.9’daki koşulları sağlayan bir borçlanma aracı (örneğin, alacaklı ve borçlu olunan hesaplar, senetler ve krediler).

(c) Aşağıdaki özelliklerde kredi almaya ilişkin taahhüt:

(i) Net nakit olarak ödenemeyen ve

(ii) Taahhüt yerine getirildiğinde, paragraf 11.9’daki koşulları sağlaması beklenen.

(d) Dönüştürülemeyen imtiyazlı paylar ile satım opsiyonu bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar.

Notlar

Borçlanma araçlarının Bölüm 11 kapsamında yer alması için 11.9 paragrafında (bakınız: 11.8(b) paragrafı) yer alan hükümleri karşılaması gerekir. Bir borçlanma aracı, bir borcun geri ödenmesine ilişkin sözleşmeye bağlı veya yazılı bir teminattır. Bölüm 11’de yer alan bir borçlanma aracı finansal bir varlık veya borç olabilir – söz konusu borçlanma aracı borçlu

19



olan işletmenin finansal varlığı; borcu ödemek zorunda olan işletmenin finansal borcudur. Özkaynağa dayalı bir finansal araç veya özkayanağa dayalı bir finansal araca yapılan yatırım bir borçlanma aracı değildir. Borçlanma araçları, diğer bir işletmeye para, mal veya hizmet sağlayan bir işletme tarafından yaratılır. Bankalardaki mevduatlar, ticari alacak ve borçlar, banka kredileri, kredi varlıkları, sendikasyon kredileri ve piyasadan satın alınan diğer borçlar duruma ilişkin örneklerdir.

Genellikle bir bankadan işletmeye belirli şart ve koşullar çerçevesinde kredi sağlaması için alınan taahhütler bağlayıcı taahhütlerdir. Söz konusu taahhütler borç alan tarafa parayı gelecekte alma konusunda bir opsiyon verebilir ya da işletmenin parayı gelecekte almasını gerektirebilir. Borç veren tarafın özünde, borç alan tarafa belirli bir faiz oranı üzerinden kredi almasına imkan tanıyan bir opsiyon verdiği durumlarda, kredi almaya ilişkin taahhüt Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilen bir türev finansal araçtır.

Adi veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımların Bölüm 11 kapsamında yer alması için, satım opsiyonlarının bulunmaması gerekir. Paragraf 22.4 satım opsiyonu bulunan bir finansal aracı, nakit veya diğer bir finansal varlık karşılığında hamiline, opsiyonu veren tarafa söz konusu aracı geri satma hakkı veren bir finansal araç veya gelecekte belirsiz bir olayın meydana gelmesi, finansal araç hamilinin ölmesi ya da emekli olması halinde otomatik olarak opsiyonu veren tarafa iade edilen veya opsiyonu veren tarafça geri satın alınan bir finansal araç olarak açıklamaktadır.

Dolayısıyla aşağıdaki durumlarda işletmenin satım opsiyonu bulunmayan paylarda yatırımı bulunmaktadır:

işletmenin payları, nakit veya diğer bir finansal varlık karşılığında ihraççısına geri satma • opsiyonu bulunmamaktadır ve

gelecekte meydana gelecek bir olay nedeniyle payların otomatik olarak ihraççısına • satılmasına ya da iade edilmesine neden olabilecek herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

İmtiyazlı paylara yapılan yatırımların Bölüm 11 kapsamında yer alması için, söz konusu payların dönüştürülememesi gerekir (yani imtiyazlı paylar adi paylara dönüştürülemez). Bir dönüştürme özelliği imtiyazlı payların değerini dışsal bir değişkenle ilişkilendirecek ve dolayısıyla Bölüm 12’nin kapsamının dışına çıkaracaktır.

Satım opsiyonu bulunan adi veya imtiyazlı paylar ile dönüştürülebilen imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar Bölüm 11’in kapsamı dışındadır. Söz konusu yatırımlar, Bölüm 9, Bölüm 14 veya Bölüm 15 uyarınca muhasebeleştirilen bağlı ortaklıklara, iştiraklere veya iş ortaklıklarına yapılan yatırım olmadıkça, Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilirler (bakınız: Paragraf 11.7).

Örnekler – temel finansal araçlar

Ör 19 İşletmenin nakdi bulunmaktadır.

Nakit, işletmenin finansal varlığıdır (bakınız: Terimler Sözlüğü, finansal varlık tanımı (a) bendi). İşletme nakdi Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirmelidir (bakınız: paragraf 11.8(a))

20



Not – 11.9 paragrafı, 11.8(a) ve (b) paragraflarında belirtilen kalemlere uygulanmaz.

Ör 20 A işletmesi, B işletmesinin hissedarlar genel kurulunda oy hakkı veren satım opsiyonu bulunmayan adi paylarının yüzde 0.5’ine sahiptir.

B işletmesinin adi payları, A işletmesinin finansal varlığıdır – söz konusu finansal varlık diğer bir işletmenin özkaynağa dayalı finansal aracıdır (bakınız: Terimler Sözlüğü, finansal varlık tanımı (b) bendi). A işletmesi, B işletmesinin satım opsiyonu bulunmayan adi paylarındaki yatırımını Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirmelidir (bakınız: Paragraf 11.8(d)).

Not – 11.9 paragrafı, 11.8(a) ve (b) paragraflarında belirtilen kalemlere uygulanmaz.

Örnek – kredi almaya ilişkin taahhüt

Ör 21 İşletme, yeni ofis binasının inşaatını finanse etmek için bir bankadan kredi almıştır. Yapılan kredi anlaşması uyarınca işletmeye, bankadan krediyi birbirini izleyen on iki eşit taksitle alacağı taahhüt edilmiştir. İşletmenin, bankadan son taksiti aldıktan üç yıl sonra krediyi geri ödeme konusunda sözleşmeye bağlı yükümlülüğü bulunmaktadır. Kredi yıllık sabit yüzde 5 oranında faize tabidir. Kredi taahhüdü net nakit olarak ödenemez. Kredi taahhüdü her zaman paragraf 11.9’da yer alan koşulları karşılamıştır.

Bankadan kredi almaya ilişkin taahhüt Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir – söz konusu taahhüt 11.8(c) paragrafında yer alan koşulları karşılar.

Örnek – türev ürünler ve saklı türev ürünler

Ör 22 Aşağıda yer alan finansal araçlar genellikle türev ürün olarak nitelendirilir:

Yabancı para birimi üzerinden forward sözleşmesi•

Ticari mala endekslenmiş forward sözleşmesi•

Özkaynak araçları üzerinden forward sözleşmesi •

Devlet borçlarıyla ilişkilendirilmiş bir faiz oranı forward sözleşmesi (hazine forwardı)•

Yabancı para birimi üzerinden futures sözleşmesi•

Ticari mala endekslenmiş futures sözleşmesi•

Devlet borçlarıyla ilişkilendirilmiş bir faiz oranı futures sözleşmesi •

Faiz oranı swapı•

Yabancı para birimi üzerinden swap (aynı zamanda döviz kuru ya da çapraz kur • swapı olarak da adlandırılır)

21



Ticari mal swapı•

Özkaynak araçları üzerinden swap•

Kredi swapı•

Toplam getiri swapı•

Satın alınan ya da yazılan hazine bonosu opsiyonu (alım veya satım)•

Satın alınan ya da yazılan döviz kuru opsiyonu (alım veya satım)•

Satın alınan ya da yazılan ticari mala endekslenmiş opsiyonu (alım veya satım)•

Satın alınan ya da yazılan hisse opsiyonu (alım veya satım)•

Türev ürünlerin kendisi Bölüm 11’in kapsamı dışındadır – türev ürünler 11.8(b) paragrafında belirtilen borçlanma aracı veya 11.8(d) paragrafında belirtilen paylara yapılan yatırım niteliğinde değildir. Türev ürünler, işletmenin kendi özkaynağı tanımını karşılamadığı sürece (bakınız: Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynak ve Bölüm 26 Hisse Bazlı Ödemeler) Bölüm 12’nin kapsamındadır.

Diğer türev ürünler, faiz ödemeleri bir mal fiyatıyla ilişkili olan bir kredi örneğinde olduğu gibi, finansal olmayan bir kalemin alınması ya da satılması amacıyla yapılan bir sözleşmenin ya da başka bir finansal aracın parçasıdır. Bir türev ürünün diğer bir finansal araç içinde saklı olması ya da söz konusu araçla birleşik olması halinde, paragraf 11.9’da yer alan koşullar, finansal aracın tamamı için göz önünde bulundurulmalıdır. Finansal aracın bütünü için söz konusu koşulların sağlanması durumunda, finansal araç bir bütün olarak bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir. Sözleşmede saklı bir türev ürün, finansal aracın tamamının Bölüm 11’in kapsamı dışında kalmasına neden olacak ve bu nedenle söz konusu finansal araç Bölüm 12 kapsamında yer alacaktır. Ancak çeşitli muafiyetler söz konusudur (paragraf 12.3(b)-(f) uyarınca özel olarak Bölüm 12 kapsamı dışında bırakılan finansal araçlar).

11.9 Aşağıdaki (a)-(d) koşullarının tümünü sağlayan bir borçlanma aracı, Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir:

a) Borçlanma aracının araç sahibine getirileri şunlardır:

(i) Sabit bir tutar;

(ii) Aracın ömrü boyunca sabit bir getiri oranı;

(iii) Aracın ömrü boyunca, belirtilmiş kotasyonlu veya gözlemlenebilir tek bir faiz oranına (LIBOR gibi) eşit olan değişken getiri veya

(iv) Hem sabit oranın hem de değişken oranın pozitif olması koşulu ile (örneğin, pozitif sabit bir oran ile negatif değişken bir oranın dâhil olduğu vadeli faiz oranı swapı bu kriteri sağlamaz), bu sabit oran ve değişken oranların bir bileşimi (LIBOR artı 200 baz puanı gibi). Sabit ve değişken oranlı faiz getirileri için faiz, ilgili dönemdeki oranın henüz ödenmemiş anapara ile dönem boyunca çarpılması ile hesaplanır.

22



(b) Koşulları ile araç sahibinin anapara tutarını ve cari dönem veya önceki dönemlerle ilişkilendirilebilecek faiz tutarını kaybetmesi ile sonuçlanabilecek herhangi bir sözleşme hükmünün bulunmaması. Borçlanma aracının diğer borçlanma araçlarına bağlı olarak ikincil bir yapıya sahip olması, bu tür bir sözleşme hükmüne örnek değildir.

(c) İhraç edenin (borçlanan), borcun önceden ödemesine veya finansal araç sahibinin (borç veren) vadeden önce ihraç edene aracı geri satmasına izin veren sözleşme hükümleri gelecekteki olaylara bağlı değildir.

(d) (a)’da açıklanan değişken getiri oranı ve (c)’de açıklanan peşin ödemeye dair hususlar dışında, herhangi bir koşullu getiri veya geri ödeme koşulu yoktur.

Notlar

Bölüm 11 uyarınca, 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılayan tüm borçlanma araçları ilk muhasebeleştirmeden sonra, itfa edilmiş maliyet yöntemi kullanılarak ölçülür (bakınız: paragraf 11.14(a)). Bir borçlanma aracının 11.9 paragrafında yer alan kritelerleri karşılamaması durumunda, söz konusu araç Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilir ve gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülür.

Bir borçlanma aracının sözleşmeye bağlı nakit akışlarının sadece anapara (yani bazen kredinin nominal bedeli olarak da adlandırılan, borç alınan tutar) ve söz konusu anaparaya ilişkin faizlerden oluşması halinde, borçlanma aracı her zaman Bölüm 11 uyarınca maliyet veya itfa edilmiş maliyet üzerinden ölçülecektir.

Etkin faiz yöntemi, anapara ya da anapara bakiyesine ilişkin faiz şeklindeki nakit akışlarını dağıtmak için uygun bir yöntem değildir. Bu nedenle, bir finansal aracın anapara ya da anapara bakiyesine ilişkin faiz şeklinde olmayan sözleşmeye bağlı nakit akışları içermesi halinde, Bölüm 11 uyarınca itfa edilmiş maliyetin uygun bir ölçüm esası olması muhtemel değildir.

Faiz, paranın zaman değerinin ve finansal araç ile aracı ihraç eden tarafın kredi riskinin karşılığı niteliğinde olduğundan, faiz nakit akışları borçlanana verilen avans tutarıyla (yani anapara tutarıyla) yakından ilişkilidir çünkü.

Kredi riski bir finansal aracın taraflarından birinin yükümlülüğünü yerine getirmemesi (yani anapara ve faizi zamanında ödememesi) nedeniyle diğer tarafın finansal bir kayba uğraması riskidir.

Finansal aracın sahibine getirilerinin yalnızca anaparaya ilişkin faiz şeklinde olmasını sağlamak amacıyla 11.9 paragrafında yer alan kriter, finansal araç sahibinin getirisinin sabit bir getiri ya da belirtilmiş kotasyonlu veya gözlemlenebilir tek bir faiz oranını esas alan değişken bir getiri olmasını gerektirmektedir. Kotasyonlu veya gözlemlenebilir oranda, LİBOR (Londra Bankalar Arası Faiz Oranı) gibi, meydana gelen dalgalanmalar ve kredi riski dışındaki nedenlerle alınacak veya ödenecek nakit akışlarının gerçekleşmesine yönelik

23



önemli belirsizliğin olduğu durumlarda, söz konusu borçlanma aracı 11.9 paragrafında yer alan kriteri karşılamayacak ve dolayısıyla Bölüm 12 uyarınca gerçeğe uygun değeri üzerinden muhasebeleştirilecektir.

Borçlanma araçlarının 11.9(a) paragrafında yer alan koşulları karşılaması için, söz konusu araçların sabit getirisinin, belirtilmiş kotasyonlu veya gözlemlenebilir tek bir faiz oranına eşit olan değişken getirisinin veya bu sabit oran ve değişken oranların bir bileşimi şeklinde bir getirisinin olması gerekir. Bu tür borçlanma araçları için sözleşmeye bağlı düzenleme, faiz ve anapara ödemeleri gibi ödemelerin tutarını ve zamanını belirleyecektir. Borçlanma araçlarının genellikle sabit bir vadesi bulunur. Getirilerin, fiyat endeksi, mal endeksi (petrol fiyatları gibi) veya devlet tarafından yayımlanan enflasyon oranı gibi kotasyonlu veya gözlemlenebilir bir faiz oranını ya da endeksi esas almaması halinde 11.9(a) paragrafında yer alan koşul karşılanmayacak ve dolayısıyla ilgili finansal araç itfa edilmiş maliyeti üzerinden muhasebeleştirilmeyecektir.

Finansal aracın, anapara tutarını ya da vadesi gelmiş faiz ödemelerini kaybetmesine neden olabilecek sözleşmeye bağlı koşullarının bulunması durumunda (bakınız: Paragraf 11.9(b)), finansal araç sahibinin getirilerinin sabit ya da belirtilmiş kotasyonlu veya gözlemlenebilir tek bir faiz oranını esas alan değişken bir getiri şeklinde olması kesin olmadığından, söz konusu finansal aracın itfa edilmiş maliyeti üzerinden ölçülmesi uygun olmayacaktır. Nakit akışları ihraççısının kârıyla ilişkilendirilen bir finansal araç bu duruma örnek olarak verilebilir.

Sözleşmeye bağlı ödemeleri 11.9(a) paragrafında düzenlendiği gibi sabit veya belirtilmiş kotasyonlu veya gözlemlenebilir tek bir faiz oranını esas alan değişken bir getiri oldukça ve 11.9 paragrafında yer alan diğer tüm kriterler karşılandığı sürece, önemli bir ödememe riski bir finansal varlığın 11.9 paragrafında yer alan kriterleri karşılamasını engellemez. Finansal araç sahibinin anapara tutarını ve cari dönem veya önceki dönemlerle ilişkilendirilebilecek faiz tutarını kaybetme ihtimalinin olmasına rağmen, borçlunun finansal zorluklar nedeniyle ödeme yapamaması halinde bu husus sözleşmeye bağlı bir hüküm değildir ve bu nedenle 11.9(b) paragrafını ihlal etmez.

Borç alana bir borçlanma aracını (kredi gibi) erken ödeme seçeneği sağlayan bir opsiyon her zaman finansal aracın 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılamamasına neden olmaz. Söz konusu erken ödeme tutarının önemli ölçüde ödenmemiş anapara ve faiz tutarına eşit olması gerekir. Ancak bu tür peşin ödeme hükümleri, finansal araç sahibinin erken ödeme nedeniyle ihraççının zararını karşılamasını gerektiren koşullar içerebilir. Diğer taraftan erken ödeme opsiyonunun gelecekteki bir koşullu olay (muhtemel ancak kesin olmayan gelecekteki bir olay) nedeniyle meydana gelmesi halinde, söz konusu borçlanma aracı 11.9(c) paragrafında yer alan hükümleri karşılamayacak ve Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilecektir. Sözleşme imzalandığında belirsiz olması (yani planlanmamış olması) kaydıyla gelecekteki koşullu olaylara ilişkin örnekler şunları içerir: Altın fiyatlarında meydana gelen %50 oranında bir düşüş, ihraççının paylarının ilk halka arzı, ihraççının diğer bir tarafla birleşmesi, ihraççının ana ortaklarından birinin beklenmeyen emekliliği ve vergi ve diğer yasal düzenlemelerde meydana gelen değişiklik.

24



11.9(a) paragrafında tanımlanan değişken oranlı bir getiri ile 11.9(c) paragrafında tanımlanan erken ödeme koşulları dışında herhangi bir koşullu getiri ve erken ödeme koşulu, araç sahibinin getirisinin sabit veya belirtilmiş kotasyonlu veya gözlemlenebilir tek bir faiz oranını esas alan değişken bir getiri olmayacağı anlamına gelir. Bu nedenle bu tür koşulların bulunduğu durumlarda söz konusu borçlanma aracı 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılamayacak ve itfa edilmiş maliyet üzerinden ölçülmeyecektir (bakınız: Paragraf 11.9(d)).

Bazen bir finansal aracın sabit faiz getirisiyle değişken faiz getirisini birleştiren bir özelliği bulunur (tavan faiz, faiz aralığı ya da taban faiz şeklinde değişken oranlı borçlanma aracı gibi). Esas faiz tavanı, faiz aralığı ve faiz tabanı, finansal aracın 11.9(a) paragrafında yer alan koşulları ihlal etmesine neden olmaz.

11.10 Normalde paragraf 11.9’daki koşulları sağlayabilecek olan finansal araçlara örnekler aşağıdaki gibidir:

(a) Alacaklı veya borçlu olunan ticari hesaplar ve senetler, banka veya diğer üçüncü taraflardan alınan krediler.

(b) Yabancı para birimi cinsinden ödenecek hesaplar. Ancak, ödenecek hesaptaki, döviz kurunun değişimine bağlı değişiklikler, paragraf 30.10 uyarınca kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

(c) Bağlı ortaklıklar veya iştiraklerden alınan veya bunlara verilen, talep edildiğinde ödenecek krediler.

(d) İhraç edenin faiz veya anapara temerrüdüne düşmesi halinde, derhal alınabilecek borçlanma aracı (bu tür bir hüküm paragraf 11.9’daki koşulları ihlal etmez).

Örnekler – paragraf 11.9’daki koşulları sağlayan finansal araçlar

Ör 23 A işletmesi 30 Aralık 20X0’da B işletmesinden 30 gün vadeli olarak satın aldığı mallar için B işletmesine 10.000 PB borçlanmıştır (yani A işletmesinin ödeme yapma konusunda sözleşmeye bağlı bir yükümlülüğü bulunmaktadır).

Söz konusu borçlanma aracı A işletmesinin ticari borcu (finansal borcu), B işletmesinin ticari alacağı (finansal varlığıdır). Borçlanma aracı 11.9(a)(i) paragrafındaki hükümleri sağlamaktadır ve bu nedenle, 11.9(b)-(d) paragrafında yer alan tüm koşulları sağlaması kaydıyla, söz konusu borçlanma aracı A ve B işletmeleri tarafından Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir.

Ör 24 A işletmesi tanesi 10 PB’den B işletmesinden vadeli olarak aldığı 95 parça mal için B işletmesine 950 PB borçlanmıştır. Yapılan satış işleminde B işletmesinin özel bir teklifi vardır – B işletmesi, A işletmesine teklifin yapıldığı yıl süresince satın alınan tüm

25



mallar için A işletmesine yüzde 10 iskonto yapacaktır ancak iskontonun yapılabilmesi için A işletmesinin söz konusu yıl içinde 99 parçadan daha fazla mal satın alınması gerekmektedir. A işletmesi 5 parça daha mal satın almış ve bu nedenle toplam ödeme tutarı 900 PB olmuştur.

Borçlanma aracı 11.9(a)(i) paragrafındaki koşulları sağlamaktadır çünkü alınacak tutar başlangıçta 950 PB’ye, daha sonra 900 PB’ye sabitlenmiştir. Yapılan iskonto, alınacak tutarın sözleşme uyarınca sabitlendiği gerçeğini etkilemez (yani 100 parçadan daha az mal satılması durumunda parka başı 10 PB, 100 parçadan daha fazla mal satılması durumunda parka başı 9 PB alınacaktır). Bu nedenle 11.9(b)-(d) paragraflarında yer alan tüm koşulların sağlanması kaydıyla, söz konusu borçlanma aracı A ve B işletmeleri tarafından Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir.

Ör 25 İşletme, on yıl vadeli sabit kuponlu (sabit faiz oranlı) hazine bonosunu (devlet tahvilini) elinde tutmaktadır.

Hazine bonosuna yapılan yatırım, işletmenin finansal varlığıdır. Hazine bonoları genellikle aktif bir piyasada işlem görür. Ancak aktif bir piyasada işlem görmek otomatik olarak gerçeğe uygun değer ölçümüne yol açmaz. Sabit kuponlu hazine tahvilleri genellikle 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılayacak ve bu nedenle Bölüm 11 uyarınca itfa edilmiş maliyet üzerinden ölçülecektir.

Ör 26 İşletme, LİBOR artı 150 baz puan üzerinden çeyrek dönemlerde değişken oranda faiz ödemesi yapan altı yıl vadeli bir borçlanma aracını elinde tutmaktadır.

Söz konusu borçlanma aracı, işletmenin finansal varlığıdır. Borçlanma aracı 11.9(a)(iv) paragrafında yer alan koşulları karşılamaktadır. Bu nedenle 11.9(b)-(d) paragrafında yer alan tüm koşulları sağlaması kaydıyla, söz konusu borçlanma aracı Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir.

Ör 27 İşletmenin kredili mevduat hesabı bulunmaktadır. Banka hesap bakiyesini aşan tutarda çekilen tutar için EURIBOR artı 300 baz puan üzerinden faiz uygulamaktadır.

Söz konusu borçlanma aracı, işletmenin finansal borcudur. Borçlanma aracı 11.9(a)(iv) paragrafında yer alan koşulları karşılamaktadır. Bu nedenle 11.9(b)-(d) paragrafında yer alan tüm koşulları sağlaması kaydıyla, söz konusu borçlanma aracı Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir.

Ör 28 A işletmesi, B işletmesine sürekli vadeli borçlanma araçları (sürekli vadeli tahviller) ihraç etmektedir. Söz konusu borçlanma araçları, sahibine (B işletmesine) sürekli olarak 1.000 PB tutarındaki anaparaya uygulanan yıllık yüzde 8 kupon faizine eşit yıllık sabit faiz ödemesi alması konusunda, sözleşmeye bağlı bir hak sağlamaktadır. İşletmenin anaparayı geri alma hakkı bulunmamaktadır. Söz konusu sürekli vadeli borçlanma araçları Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynak uyarınca A işletmesinin finansal borcu olarak sınıflandırılır.

Söz konusu borçlanma aracı A işletmesinin finansal borcu, B işletmesinin finansal varlığıdır. Borçlanma aracı 11.9(a)(i) paragrafındaki hükümleri sağlamaktadır ve bu nedenle, 11.9(b)-(d)

26



paragrafında yer alan tüm koşulları sağlaması kaydıyla, söz konusu borçlanma aracı A ve B işletmeleri tarafından Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilir. Anaparayı geri alma konusunda bir hakkın bulunmaması gerçeği, söz konusu aracın Bölüm 12 kapsamında yer almasına neden olmaz.

Ör 29 A işletmesi, B işletmesine zorunlu olarak itfa edilebilen imtiyazlı paylar ihraç etmektedir. Söz konusu payların yıllık sabit temettü ödemesi bulunmakta olup, sabit bir vadesi vardır. İmtiyazlı paylar, Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynak uyarınca A işletmesinin finansal borcu olarak sınıflandırılır.

Söz konusu imtiyazlı paylar, A işletmesinin finansal borcu, B işletmesinin finansal varlığıdır.

A işletmesi açısından finansal borç (imtiyazlı paylar), 11.9(a)(i) paragrafındaki kriteri sağlamaktadır. Bu nedenle, 11.9(b)-(d) paragrafında yer alan tüm koşulları sağlaması kaydıyla, söz konusu araç Bölüm 11 uyarınca 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılayan bir borçlanma aracı olarak muhasebeleştirilir.

B işletmesi açısından finansal varlık (imtiyazlı paylara yapılan yatırım), payların satım opsiyonu bulunmaması ve dönüştürülememesi kaydıyla, 11.8(d) paragrafında yer alan hükümleri karşılar ve böylece 11.9 paragrafı uygulanmaz.

Ör 30 İşletme bir müşterisinde kalan borcu için posta yoluyla bir çek almıştır.

Çek (bir tür kambiyo senedi), müşteri tarafından bankayı işletmeye ödeme yapmaya yönlendiren yazılı bir emirdir. Uygulamada işletmenin önemli miktarda çeki bulunmadıkça (ileri tarihli çekler), alınan çekleri ayrı bir finansal varlık olarak kaydetmesi olası değildir. İşletme bunun yerine çekin durumu netleşene ve işletmeye ödeme yapılana kadar, söz konusu tutarı ticari alacakları içinde göstermeye devam eder. İşletme çekin durumu netleşince, kasa hesabını borçlandırır ve ticari alacaklar hesabını ilgili tutar kadar alacalandırır.

Alternatif olarak işletme, çekin alınmasıyla birlikte kasa hesabını borçlandırmayı seçebilir. Alınan ancak yılsonu itibariyle nakde dönüşmeyen çekler bankayla yapılan mutabakatta mevcut kalem olarak işlem görecek ve bir alacak olarak yeniden sınıflandırılacaktır.

Ör 31 İşletme ofis binası satın almak için bir bankadan sabit faiz oranlı mortgage kredisi almıştır. İşletmenin krediyi erken ödeme konusunda sözleşmeye bağlı bir hakkı bulunmaktadır. İşletme, piyasa faiz oranlarının önemli ölçüde düşmesi durumunda, daha düşük bir faiz oranı üzerinden yeniden finansman sağlayabileceği için krediyi muhtemelen erken ödeyecektir.

Mortgage kredisi 11.9(a) paragrafında yer alan koşulları sağlamaktadır – işletme krediye ilişkin olarak sabit oranda faiz ödemektedir. İşletmenin krediyi erken ödemesi konusunda sözleşmede hüküm bulunmaktadır ancak gelecekteki olaylara bağlı olmadığından, 11.9(b) paragrafındaki koşullar sağlanmıştır. Yapılacak herhangi bir erken ödeme bankayı anapara veya tahakkuk eden faiz konusunda herhangi bir kayba uğratmayacağı için 11.9(b) paragrafındaki koşullar sağlanmıştır. Herhangi bir koşullu getiri veya geri ödeme koşulu olmadığı (paragraf 11.9(d)) varsayımıyla, mortgage kredisi 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılamaktadır.

27



Ör 32 İşletme, büyük bir anonim şirket tarafından ihraç edilen ve nominal bedelleri üzerinden iskonto edilecek, sıfır kuponlu tahvilleri elinde tutmaktadır (kupon paranın zaman değeri gibi unsurlar açısından finansal araç sahibini tazmin eden faiz oranıdır). Anonim şirket, tahvili önceden belirlenen ve tahvilin sözleşmede yer alan vadesinden daha erken bir tarihte, tahvilin bu tarihteki itfa edilmiş maliyetine eşit bir tutar üzerinden itfa etme hakkına sahiptir.

Söz konusu sıfır kuponlu borç, 11.9(a) paragrafında yer alan koşulları karşılar çünkü işletme sabit bir faiz (faiz sıfıra sabitlenmiştir) ve borcun anapara ödemesini yapmaktadır. Ek iskonto tutarı da sözleşme tarafından ayrıca sabitlenmiştir. Sözleşmede ihraççının kalan bakiyeyi erken ödemesine imkân tanıyan bir hüküm bulunmaktadır ancak bu ödeme gelecekteki bir olaya bağlı olmadığından 11.9(c) paragrafında yer alan hüküm karşılanmıştır. Yapılacak herhangi bir erken ödemenin ilgili tarihteki itfa edilmiş maliyeti kapsaması gerektiğinden, söz konusu erken ödeme anapara veya tahakkuk eden faizler açısından herhangi bir kayba uğramasına neden olmaz (yani paragraf 11.9(c) karşılanmıştır). Herhangi bir ek koşullu getirinin ve geri ödeme koşulunun olmadığı varsayımıyla (paragraf 11.9(d)), sıfır kuponlu tahvil 11.9 paragrafında yer alan koşulları sağlar.

11.11 Paragraf 11.9’daki koşulları sağlamayan (ve dolayısıyla Bölüm 12’nin kapsamına giren) finansal araçlara örnekler aşağıdaki gibidir:

(a) Başka bir işletmenin, dönüştürülemeyen imtiyazlı payları ve satım opsiyonu bulunmayan adi ve imtiyazlı payları hariç, özkaynağa dayalı finansal araçlarına yapılan yatırımlar (bakınız: paragraf 11.8(d)).

(b) Paragraf 11.9(a)’daki koşulu karşılamamaları dolayısıyla, pozitif veya negatif bir nakit akışı olan vadeli faiz oranı swapı veya nakit olarak ödenebilen ve ödemede, pozitif veya negatif nakit akışına yol açabilen bir ticari mal veya finansal araç alınmasına yönelik forward taahhüdü.

(c) Araç sahibine getirilerinin sabit olmaması ve Paragraf 11.9(a)’daki koşulun karşılanmaması sebebiyle, opsiyon ve forward sözleşmeleri.

(d) Araç sahibine getirilerin, sadece piyasa faiz oranlarına göre değil de, borcu çıkaranın özkaynak payı fiyatına göre de değişkenlik gösterebilmesi dolayısıyla, dönüştürülebilir borç üzerine yapılan yatırımlar.

(e) Bu tür krediler paragraf 11.9(c)’deki koşulları sağlamadığından, geçerli vergilendirme veya muhasebeleştirme hükümleri değiştiği takdirde üçüncü tarafa peşin ödeme hakkı veya yükümlülüğü veren üçüncü bir taraftan kredi alacağı.

28



Örnekler - paragraf 11.9’daki koşulları sağlamayan finansal araçlar

Ör 33 Yalnızca küçük tutardaki bir sermayeyle, borç ve özkaynak araçlarından oluşan çeşitlendirilmiş bir portföye yatırım yapmak için işletme, bir yatırım fonuna ilişkin katılma belgesi (bazen pay olarak da adlandırılır) satın almıştır. Yatırım fonunun yöneticisi yatırım fonu izahnamesinde belirlenen esaslar çerçevesinde borç ve özkaynak araçlarının alım satımını yaparak portföyün dengesini sağlamak konusunda yetkilendirilmiştir.

Yatırım fonu, paylar, tahviller ve benzeri varlıklar gibi menkul kıymetlere yatırım yapmak amacıyla yatırımcılardan toplanan fon havuzundan oluşan bir yatırım aracıdır. Yatırım fonları, fonun sermayesini çeşitli yatırımlarda kullanan ve fon yatırımcıları için gelir ve sermaye kazancı yaratmaya çalışan fon yöneticileri tarafından işletilir.

Yatırım fonlarına yapılan yatırım işletmenin finansal varlığıdır (yani nakit almaya ilişkin sözleşmeye bağlı bir haktır). Söz konusu fonda borçlanma araçları olmasına rağmen söz konusu yatırım 11.9(a) paragrafındaki koşulu sağlamamaktadır - A işletmesinin getirisi (dağıtım olarak veya tasfiye halinde yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın) sabit veya tek bir kotasyonlu veya gözlemlenebilir faiz oranını esas alan (paragraf 11.9(a)) bir getiri değildir. Getiriler, fonun performansına bağlı olarak (yani fonda yer alan borç ve özkaynak araçlarının performansına bağlı olarak) değişir. Söz konusu yatırım 11.9 paragrafında yer alan tüm koşulları karşılamadığı (ve 11.8(a) paragrafında sayılan araçlardan biri olmadığı) için, Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilemez. Yatırım fonlarına yapılan yatırım Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilmelidir.

Ör 34 A işletmesi, B işletmesinden bir bağlı ortaklık satın almıştır. A işletmesi 50.000 PB peşin ödeme yapmış ve bağlı ortaklığın belirli performans hedeflerini sağlaması halinde (koşullu bedel) B işletmesine iki yıllık zaman içinde 50.000 PB daha ödemeyi kabul etmiştir. Bağlı ortaklığın söz konusu hedefleri sağlaması beklenmektedir.

Yapılacak/alınacak koşullu ödeme A işletmesi için finansal borç, B işletmesi için finansal varlık tanımını karşılamaktadır (yani söz konusu ödeme nakit verilmesi/alınması konusunda sözleşmeye bağlı bir yükümlülük/haktır). Koşullu ödeme 11.9(a) veya (d) paragraflarında yer alan koşulu karşılamamaktadır – getiri şarta bağlıdır (bu nedenle sabit getiri niteliğinde değildir) ve paragraf 11.9(a)’da tanımlanan değişken oranlı bir getiri değildir. Bu nedenle söz konusu araç Bölüm 11’in kapsamında değildir.

Alınacak koşullu bedel (B işletmesinin finansal varlığı), Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilir.

Ödenecek koşullu bedel (A işletmesinin finansal borcu), Bölüm 12’nin kapsamı dışındadır (bakınız: paragraf 12.3(g)). Söz konusu borç, Bölüm 19 İşletme Birleşmeleri ve Şerefiye uyarınca muhasebeleştirilir.

Ör 35 İşletme, faizsiz bir alacak senedini elinde tutmaktadır. Alacak senedi işletmeye vade tarihinde nakit yerine 1.000 adet devlet tahvili alma konusunda sözleşmeye bağlı bir hak vermekte, aynı şekilde ihraççıya söz konusu devlet tahvillerini verme konusunda sözleşmeye bağlı yükümlülük getirmektedir.

29



Söz konusu alacak senedi işletmenin finansal varlığıdır – işletmenin finansal varlıkları (bu örnekte devlet tahvilleri) alma konusunda sözleşmeye bağlı hakkı bulunmaktadır. Devlet tahvilleri finansal varlıktır – tahvil sahibinin devletten nakit alma konusunda sözleşmeye bağlı hakkı bulunmaktadır. Söz konusu alacak senedi ihraççının finansal borcudur.

Borçlanma aracı 11.9(a) paragrafında yer alan koşulu karşılamamaktadır – çünkü devlet tahvillerinin piyasa değeri zaman içerisinde dalgalanır, alacak senedi sahibinin getirisi sabit veya tek bir kotasyonlu veya gözlemlenebilir faiz oranını esas alan bir getiri değildir. Geri ödenecek tutar 1.000 adet devlet tahvilinin vade tarihindeki piyasa değerine eşit olacaktır. Borçlanma aracı (alacak senedi) 11.9 paragrafındaki koşulların tümünü karşılamadığı için, Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilemez. Söz konusu borçlanma aracı bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilmelidir.

Ör 36 İşletme faiz ödemeleri petrol fiyatlarına endekslenmiş bir borçlanma aracını elinde tutmaktadır. Borçlanma aracının sabit bir vadesi ve vade tarihinde sabit bir ödemesi bulunmaktadır.

İşletmenin getirisi yalnızca piyasa faiz oranlarına bağlı değildir. Söz konusu getiri petrol fiyatlarına bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle borçlanma aracı 11.9(a) paragrafındaki koşulu sağlamaz. Bir borçlanma aracının 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılamaması durumunda, söz konusu araç Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilemez. Borçlanma aracının Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilmesi gerekir.

Ör 37 İşletme iştiraklerinden biri tarafından kullanılan kredinin geri ödenmesi konusunda bankaya teminat vermiştir. Finansal teminat, borç alan taraf (iştirak) ödemeleri yapamadığında borç verenin (bankanın) teminat veren taraftan (işletmeden) ödemeleri almasını sağlayan sözleşmeye bağlı bir haktır. Bunun karşılığında teminat veren tarafın, borç veren tarafa ödeme yapma konusunda sözleşmeye bağlı bir yükümlülüğü bulunmaktadır.

Teminat bankaya ödemeleri tahsil etme konusunda koşullu bir hak sağlar. Söz konusu hak gelecekteki bilinmeyen bir olaya bağlı olduğundan 11.9(d) paragrafında yer alan koşul karşılanmamaktadır. Ayrıca teminat çerçevesinde yapılacak ödeme tutarı, sabit ya da tek bir kotasyonlu veya gözlemlenebilir faiz oranını esas alan değişken bir tutar olmadığından, 11.9(a) paragrafında yer alan koşullar da karşılanmamaktadır. Bu nedenle işletme teminatı, Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştiremez – işletmenin finansal borcu 11.9 paragrafında yer alan tüm koşulları karşılamamaktadır. İşletme teminatı Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirmelidir.

Ör 38 Bir müşteri, ürünlerinden birinin müşteri pozisyonuna zarar verdiği gerekçesiyle işletmeye karşı dava açmıştır. İşletme davaya ilişkin yasal ücretleri finanse etmek amacıyla bir bankadan üç yıllık kredi almıştır. Kredi sözleşmesinde, işletmenin davayı kazanması durumunda krediyi erken ödeyebileceği konusunda bir hüküm bulunmaktadır. İşletme davayı kazanamazsa, erken ödeme yapamayacaktır.

Söz konusu kredi 11.9(c) paragrafında yer alan koşulları karşılamamaktadır – sözleşmede gelecekte meydana gelecek bir olaya (yani dava sonucuna) bağlı olarak işletmenin vadesinden

30



önce krediyi ödemesine izin veren hüküm bulunmaktadır. Bu nedenle borçlanma aracı (kredi) 11.9 paragrafında yer alan tüm koşulları karşılamamaktadır ve sonuç olarak Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilemez. Söz konusu kredi Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilmelidir.

Ör 39 İşletme, sadece sabit oranlı faiz takası (interest-only strip) bulunan bir tahvili (yani sabit faiz oranlı bir tahvilin sadece gelecekteki faiz ödemelerini) satın almıştır. Söz konusu takas bir menkul kıymetleştirme işleminde meydana getirilmiş olup, peşin ödeme riski bulunmaktadır. Bu nedenle işletmenin faiz nakit akışlarını elde etme hakkı bulunmakta ancak borçlanma aracına ilişkin anapara nakit akışlarını elde etme hakkı bulunmamaktadır.

Bir borçlanma aracının 11.9(b) paragrafında yer alan koşulu sağlaması için, koşulları ile araç sahibinin anapara tutarını kaybetmesi ile sonuçlanabilecek herhangi bir sözleşme hükmünün bulunmaması gerekir. Bu durumda anapara tutarı, işletme tarafından yapılan orijinal yatırım tutarıdır. Tahvil ihraççısının erken ödeme yapmayı tercih etmesi halinde, anapara ödendikten sonra herhangi bir faiz ödemesi olmayacağından işletme yatırım tutarını geri kazanamayabilir. İşletme orijinal yatırımının bir kısmını veya tamamını kaybedebileceğinden (faiz ödemelerini almayacağı için) sadece sabit oranlı faiz takası 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılamaz bu nedenle borçlanma aracı Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilemez. Söz konusu borçlanma aracının Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilmesi gerekir.

Ör 40 Bir işletme teminata bağlı borçlanma yükümlülüğünün (bir tür krediye bağlı tahvil) üst düzey ve alt düzey kredi derecesine sahip olan kredi dilimlerini elinde tutmaktadır. Kupon (faiz) ödemeleri ve anapara geri ödemesi yalnızca, ihraççı tarafından elde tutulabilen veya tutulamayan belirli borç portföyünde ödemelerin zamanında yapılması halinde, kredi dilimlerini elinde tutan işletme tarafından elde edilir.

Teminata bağlı borçlanma yükümlülükleri (TBBY) değeri ve ödemeleri sabit gelirli finansal varlıklara dayanak oluşturan bir portföyden kaynaklanan bir tür yapılandırılmış varlığa dayalı menkul kıymettir. TBBY’lerin farklı risk sınıfları veya kredi dilimleri bulunur. Üst düzey kredi derecesine sahip olan kredi dilimleri en güvenli menkul kıymetlerdir. Faiz ve anapara ödemeleri kredi dilimlerini elinde tutanlara kredi dilimlerinin derecesine göre yapılır. Bu nedenle alt düzey kredi derecesine sahip kredi dilimleri ek ödememe riskini telafi etmek için daha yüksek kupon ödemeleri (ve faiz oranları) veya daha düşük fiyatlar sunar.

Hem üst düzey hem de alt düzey kredi derecesine sahip TBBY’ler 11.9(b) paragrafında yer alan koşulu sağlamaz – söz konusu yükümlülükler, araç sahibinin anapara tutarını ve cari dönem veya önceki dönemlerle ilişkilendirilebilecek faiz tutarını kaybetmesi ile sonuçlanabilecek sözleşme hükümleri içermektedir. Sözleşme hükümleri, kupon ödemeleri ile anapara geri ödemesinin yalnızca ihraççı tarafından elde tutulan veya tutulamayan borç portföyünde herhangi biri temerrüdün meydana gelmemesi halinde yapılacağını belirtmektedir. TBBY’ler 11.9 paragrafında yer alan tüm koşulları karşılamadığı ve 11.8(a), (c) veya (d) paragrafında sıralanan finansal araçlardan biri olmadığından söz konusu finansal araç Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilemez. Söz konusu yatırım Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilmelidir.

31



Kredi veren tarafın kendisinin, sözleşmede özellikle belirtilmediği için (yani varlıklardan nakit sağlanmaması halinde, sözleşmeye bağlı olarak TBBY’lere ilişkin kredi dilimlerini ellerinde tutan taraflara ödeme yapılması istenemez) krediyi veya faizi ödeyememesi halinde TBBY’lere ilişkin kredi riski anapara veya faiz kaybından farklı bir niteliktedir. İhraççının faiz ve anapara ödemelerini yapamaması durumu, söz konusu araçta yer alan bir sözleşme koşuludur.

Ör 41 A işletmesi B işletmesinin paylarına yatırım yapmıştır. Söz konusu paylarda saklı bir satım opsiyonu bulunmaktadır. Söz konusu satım opsiyonu A işletmesine, payların piyasa değeri ile A işletmesi tarafından başlangıçta yapılan yatırım tutarı ile piyasa oranlarını esas alan bileşik faizin toplamına eşit olan tutardan yüksek olanı üzerinden payları B işletmesine satmasına izin vermektedir. Dolayısıyla A işletmesi asgari olarak bir borçlanma aracının getirisine eşit tutarda bir getiri elde edecektir. Söz konusu opsiyon A işletmesinin payları elde etmesinden üç yıl sonra kullanılabilir.

A işletmesi açısından: B işletmesinin paylarına yapılan yatırım (finansal varlık) 11.8(d) paragrafında yer alan koşulu karşılamaz – söz konusu payların satım opsiyonu bulunmaktadır.

Söz konusu finansal aracın özünde borçlanma aracı tanımını karşıladığının düşünüldüğü ve bir borçlanma aracınınkine eşit tutarda asgari bir getirisinin bulunduğu durumlarda, finansal araç 11.9 paragrafında yer alan koşulları karşılamaz çünkü getiriler söz konusu payların piyasa değerine eşit olabilir ve bu nedenle sabit ya da kotasyonlu veya gözlemlenebilir tek bir faiz oranını esas alan değişken getiri niteliğinde değildir.

Bu nedenle A işletmesinin paylardaki yatırımı Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilemez. Söz konusu yatırımın Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.

B işletmesi açısından: B işletmesi kendi paylarının Bölüm 11 veya Bölüm 12 kapsamında yer alan özkaynak, bileşik bir araç ya da finansal borç olarak sınıflandırılıp sınıflandırılamayacağını belirlemek için Bölüm 22 Borçlar ve Özkaynak’ı uygular.

Finansal varlık ve borçların ilk muhasebeleştirmesi

11.12 Bir işletme bir finansal varlığı veya finansal borcu, sadece, kendisi bu aracın sözleşmeye dayalı hükümlerine taraf olduğu zaman muhasebeleştirir.

Notlar Koşulsuz alacak ve borçlar, işletmenin sözleşme hükümlerine taraf olduğu ve sonuç olarak

işletmenin nakit alma ya da ödeme konusunda yasal bir hakkının ve yükümlülüğünün bulunduğu durumlarda, varlık veya borç olarak muhasebeleştirilir.

Aşağıda yer alan düzenlemeler finansal varlık veya borç olarak muhasebeleştirilmez:

32



Planlanan gelecek işlemler, ne kadar olası olursa olsun, varlık ve borç olarak muhasebeleştirilmez çünkü işletme sözleşmeye taraf haline gelmemiştir.

Mal veya hizmet alımı ya da satımına ilişkin bağlayıcı taahhütler sonucunda elde edilecek varlıklar ve katlanılacak borçlar genellikle, asgari olarak taraflardan biri anlaşma uyarınca faaliyette bulunana kadar muhasebeleştirilmez. Örneğin, bağlayıcı bir sipariş alan bir işletme genellikle ilgili taahhüt tarihinde bir varlık muhasebeleştirmek yerine (ve sipariş veren işletme bir borç muhasebeleştirmez) sipariş edilen mal veya hizmetler gönderilene, teslim edilene veya sunulana kadar muhasebeleştirmeyi erteler.

İlk ölçüm

11.13 Bir finansal varlık veya finansal borç ilk muhasebeleştirildiğinde, anlaşmada gerçekte bir finansman işlemi söz konusu olmadığı sürece, söz konusu finansal varlık veya finansal borç, işlem fiyatından ölçülür (gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen finansal varlık ve borçların ilk ölçümü esnasındakiler hariç, işlem maliyetleri dâhil olmak üzere). Bir finansman işleminde örneğin, ödeme normal iş koşullarının ötesine ertelenmişse veya piyasa oranı olmayan bir faiz oranı ile finanse edilmişse, söz konusu işlem, mal veya hizmet satışıyla ilişkili olarak meydana gelebilir. Anlaşma bir finansman işlemi ise, finansal varlık veya finansal borç, gelecekteki ödemelerin benzer bir borçlanma aracı için var olan piyasa faiz oranı ile indirgenmiş bugünkü değeri üzerinden ölçülür.

Örnekler - Finansal varlıklar

1 Başka bir işletmeye verilen uzun vadeli kredi için, bu işletmeden alınacak olan nakdin (faiz ödemeleri ve anaparanın geri ödemesi dâhil) bugünkü değeri, alacak olarak muhasebeleştirilir.

2 Kısa vadeli kredi ile müşteriye satılan mallar için, müşteri işletmeden alınacak olan nakdin indirgenmemiş tutarı ki bu normalde fatura fiyatıdır, alacak olarak muhasebeleştirilir.

3 İki yıllık faizsiz kredi ile bir müşteriye satılan mallar için, kalemin cari nakit satış fiyatı alacak olarak muhasebeleştirilir. Eğer cari nakit satış fiyatı bilinmiyorsa, söz konusu nakit satış fiyatı, alınacak nakdin benzer bir alacak için geçerli olan piyasa oranı (oranları) kullanılarak indirgenmiş bugünkü tutarı olarak tahmin edilebilir.

4 Başka bir işletmenin adi paylarının nakit olarak satın alımı için, yatırım, payları edinmek için ödenen tutar kadar muhasebeleştirilir.

33



Notlar

Bugünkü değerin ne zaman kullanılması gerekir?

Birçok durumda finansal araçlar ilk muhasebeleştirmede işlem fiyatları üzerinden muhasebeleştirilir. Bu kurala istisna olarak bugünkü değerin hesaplanması gereken durumlar aşağıda yer almaktadır.

Satış ve alış işlemleri

Hemen hemen tüm durumlarda finansal araçlar ilk muhasebeleştirmede işlem fiyatları üzerinden muhasebeleştirilir. Ancak, bir alış veya satış anlaşmasının gizli bir finansman işlemi içermesi halinde (yani ‘faizsiz’ ertelenmiş ödemelere izin veren anlaşmalar) işletme, söz konusu finansal varlık veya borcu başlangıçta, gelecekteki ödemelerin benzer bir borçlanma aracına ilişkin piyasa faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş bugünkü değeriyle ölçer (yani işlem fiyatının bugünkü değeriyle). Benzer borçlanma aracı, işlemin para birimi, finansman işleminin süresi, borç alan tarafın kredi derecesi, bu tür bir finansman işleminde borç alan normal koşullarda ödenecek faiz oranı ve diğer faktörler açısından benzer niteliktedir.

Satış veya alış işlemlerindeki gizli birçok finansman işleminin, özellikle her bir tarafın kendi menfaatleri çerçevesinde hareket eden, birbiriyle ilişkisi olmayan taraflar arasında yapılması halinde, söz konusu piyasa faiz oranı üzerinden yapılacaktır (yani işlemin piyasa koşullarına uygun olarak gerçekleştiği söylenebilir). Bu durumda nakit satış fiyatı normal olarak, uygun bir piyasa fiyatı üzerinden iskonto edilen gelecekteki ödemelerin bugünkü değerine yakın olacaktır (bakınız: Örnek 47). Nakit satış fiyatı, paranın peşin olarak ödendiği durumlarda alış/satış tarihinde bir varlığı almak/satmak için ödenmesi gereken nakit tutardır.

Satış veya alışa ilişkin ödemelerin normal faaliyet koşulları çerçevesinde gerçekleştirildiği durumlarda Bölüm 11 pratik bir basitleştirme olarak işlem fiyatının (genellikle fatura tutarıyla aynı olan tutarın) kullanılmasına izin vermektedir çünkü iskonto işleminin etkisinin önemli olması muhtemel değildir. Bu durum, genellikle kısa vadeli ticari borçlar ve alacaklar için geçerlidir.

Örnekler - Finansal borçlar

1 Bir bankadan alınan kredi için, ilk muhasebeleştirmede, bankaya ödenecek olan nakdin bugünkü değeri (faiz ödemeleri ve anapara geri ödemesi dâhil) borç olarak muhasebeleştirilir.

2 Bir tedarikçiden kısa vadeli kredi ile alınan mallar için, tedarikçiye olan borcun indirgenmemiş tutarı ki bu normalde fatura fiyatıdır, borç olarak muhasebeleştirilir.

34



Diğer borçlanma araçları

Bir borcun, benzer bir borca ilişkin piyasa faiz oranı üzerinden verildiği durumlarda, işletme söz konusu borçlanma aracını başlangıçta işlem fiyatı (genellikle başlangıçta ödenen tutara eşit olan tutar) üzerinden ölçer. Ana ortaklık konumundaki bir işletmenin bir bağlı ortaklığına, aynı kredi için ilişkili olmayan bir tarafın katlanacağı faiz oranından daha düşük bir oran üzerinden kredi vermesi, piyasa faiz oranı dışındaki bir oran üzerinden finanse edilebilen bir işleme ilişkin örnektir. Ana ortaklık bağlı ortaklığına daha düşük bir oran üzerinden kredi vererek, bağlı ortaklığına ana borca ek olarak gizli bir finansman sağlamaktadır. Bu nedenle söz konusu durumda, işlem fiyatı uygun bir piyasa fiyatı üzerinden iskonto edilen gelecekteki ödemelerin bugünkü değerine yakın olmaz. Borcun, benzer bir borca ilişkin piyasa faiz oranı üzerinden verilmediği durumlarda işletme söz konusu krediyi, gelecekteki ödemelerin benzer bir borçlanma aracına ilişkin piyasa faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş bugünkü değeriyle ölçer.

Bir finansal borcun talep üzerine tamamen ödendiği durumlarda (bu durum herhangi bir geri ödeme tarihinin belirlenmemesi halinde meydana gelebilir) iskonto edilmesi gerekmez (yani söz konusu borç herhangi bir iskonto işlemi yapılmadan talep üzerine ödenecek tutarın tamamı üzerinden muhasebeleştirilir) (bakınız: Örnek 54)). Daha sonraki ölçümlerde söz konusu finansal borç iskonto edilmeden kalan tutarın tamamı üzerinden muhasebeleştirilir.

İşlem maliyetleri

İşlem maliyetleri nelerdir?

İşlem maliyetleri bir finansal varlığın ya da borcun edinimiyle, ihracıyla ya da elden çıkarılmasıyla doğrudan ilişkilendirilebilen ek maliyetlerdir. Ek maliyetler, işletme bir finansal aracı edinmemiş, ihraç etmemiş ya da elden çıkarmamış olsaydı ortaya çıkmayacak olan maliyetlerdir. İşlem maliyetleri aracılara (bu tür maliyetlerin ek maliyet niteliği olması halinde satışa aracılık eden çalışanlar dahil olmak üzere), danışmanlara, brokerlara veya dealerlara ödenen komisyon ve ücretler; düzenleyici kurumlar ve borsa tarafından alınan harçlar ile transfer vergileri ve gümrük vergilerinden oluşur. İşlem maliyetlerine dahil edilen ödemeler finansal araçla bir ilişki kurulmasının ayrılmaz parçası niteliğinde olan maliyetleri içerir (finansal aracın müzakere edilmesi ve düzenlenmesi ile doğrudan ilişkilendirilebilen ek maliyetler).

İşlem maliyetleri, borçlanma primlerini veya iskontolarını, finansman maliyetlerini ya da işletme içi yönetim maliyetlerini içermez.

İşlem maliyetleri nasıl muhasebeleştirilir?

İlk muhasebeleştirmeden sonraki dönemlerde itfa edilmiş maliyet bedeli veya maliyet bedeli üzerinden ölçülecek olan (bakınız: Paragraf 11.14(a), (b) ve (c)(ii)) bir finansal aracın edinimiyle ilişkilendirilebilen işlem maliyetleri, finansal araç ilk kez finansal tablolara

35



yansıtılırken muhasebeleştirilen tutara dahil edilir. Finansal varlıklar açısından, söz konusu varlığın edinimiyle doğrudan ilişkilendirilebilen ek maliyetler, finansal varlık ilk kez finansal tablolara yansıtılırken muhasebeleştirilecek olan tutara dahil edilir. Finansal borçlar açısından, borcun ihracıyla doğrudan ilişkilendirilebilen maliyetler, finansal borç ilk kez finansal tablolara yansıtılırken muhasebeleştirilecek olan tutardan indirilir. Dolayısıyla işlem maliyetleri etkin faiz yöntemi kullanılarak hesaplanan itfa edilmiş maliyete dahil edilecek sonuç olarak söz konusu aracın ömrü boyunca kâr veya zararda muhasebeleştirilecektir.

İtfa edilmiş maliyet üzerinden ölçülen finansal araçlarla ilişkili olan ve nakit olarak ödenen işlem maliyetlerine ilişkin günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir:

Finansal varlık/finansal borç

Nakit

İlk muhasebeleştirmeden sonra gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülen finansal araçlar (bakınız: Paragraf 11.14(c)(i)) açısından işlem maliyetleri katlanıldıkları zaman gider olarak muhasebeleştirilir. Başka bir ifadeyle, işlem maliyetleri başlangıçta muhasebeleştirilecek tutar belirlenirken dikkate alınmaz. İlk muhasebeleştirmeden sonra gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülen finansal araçlarla ilişkili olan ve nakit olarak ödenen işlem maliyetlerine ilişkin günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir:

Kâr veya zarar

Nakit

Bir finansal aracın devrinde ya da elden çıkarılmasında katlanılması beklenen işlem maliyetleri, söz konusu finansal araçların başlangıçta veya izleyen dönemlerdeki ölçümüne dahil edilmez.

Bir finansal varlığın ya da finansal borcun ediniminden, ihracından ya da elden çıkarılmasından vazgeçilmesi halinde, söz konusu işlemle ilişkili olarak katlanılan herhangi bir işlem maliyeti gider olarak muhasebeleştirilir.

Örnekler – finansal varlıklar

Ör 42 İşletme, 500 PB nakit karşılığında borsada işlem gören bir şirketin satım opsiyonu bulunmayan adi paylarından 50 adet almak için 10 PB aracılık ücreti ödemiştir.

İşletme başlangıçta özkaynağa dayalı finansal araçlarda ödenen fiyat üzerinden (500 PB) bir yatırım muhasebeleştirir. Söz konusu finansal araçlar ilk muhasebeleştirmeden sonra gerçeğe uygun değer üzerinden ölçüleceği için (bakınız: Paragraf 11.14(c)(ii)) işlem maliyetleri ilk ölçüme dahil edilmez.

İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

36



Özkaynağa dayalı finansal araçlardaki yatırım (finansal varlık) 500 PB

Kâr veya zarar (işlem maliyetleri) 10 PB

Nakit (finansal varlık) 510 PB

Borsada işlem gören bir şirketin satım opsiyonu bulunmayan adi paylarının ediniminin ve ilgili işlem maliyetlerinin muhasebeleştirilmesi.

Ör 43 İşletme, 500 PB nakit karşılığında borsada işlem görmeyen bir şirketin satım opsiyonu bulunmayan adi paylarından 50 adet almak için 10 PB aracılık ücreti ödemiştir. Söz konusu payların gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak sürekli şekilde ölçülememekte ve bu nedenle yatırım 11.14(c) paragrafı uyarınca maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülür.

İşletme başlangıçta özkaynağa dayalı finansal araçlarda 510 PB üzerinden bir yatırım muhasebeleştirir. Söz konusu finansal araçlar ilk muhasebeleştirmeden sonra maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçüleceği için, işlem maliyetleri ilk ölçüme dahil edilir.


Özkaynağa dayalı finansal araçlardaki yatırım (finansal varlık) 510 PB


Borsada işlem görmeyen bir şirketin, gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülemeyen, satım opsiyonu bulunmayan adi paylarının ediniminin muhasebeleştirilmesi.

Ör 44 İşletme bir müşterisine hizmet sunmakta ve müşterinin hizmet bedeli olarak 200 PB’yi 60 gün içinde ödemesi gerekmektedir. 30-90 günlük ödeme süresi sektör açısından normal niteliktedir.

İşletme başlangıçta 200 PB tutarında ticari alacak muhasebeleştirir (nakit alacağın iskonto edilmemiş tutarı) – işlem, normal iş koşulları çerçevesinde gerçekleştiği ve gizli bir finansman işlemi içermediği için iskonto işlemine gerek yoktur. İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

Ticari alacak (finansal varlık) 200 PB

Kâr veya zarar – hasılat 200 PB

Vadeli hizmet sunumuna ilişkin hasılatın muhasebeleştirilmesi

Ör 45 İşletme 120 günlük vadeli mevduat hesabına 20.000 PB yatırmıştır. İşletme 120 günlük dönem için vade dönemi sonunda 1,644 oranında sabit faiz alacaktır (yani bu oran bileşik faiz hesaplaması ihmal edildiğinde yıllık %5’e denk gelmektedir). Bu tür mevduat hesaplarına ilişkin olarak her 120 günlük dönem için piyasadaki faiz oranı 1,644’tür.

37



Bankaya yatırılan mevduat için benzer kredilere ilişkin piyasa faiz oranına eşit oranda faiz yürütüldüğü için, söz konusu mevduat 20.000 PB’lik işlem fiyatı üzerinden muhasebeleştirilmelidir (hesaplama aşağıda yer almaktadır). İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

Banka mevduatı (finansal varlık) 20.000 PB

Nakit (finansal varlık) 20.000 PB

Banka mevduatının muhasebeleştirilmesi

20.000 PB’lik işlem fiyatının neden gelecekteki ödemelerin bugünkü değerine yaklaştığını gösteren bugünkü değer hesaplaması aşağıdaki gibidir:

120 günde 20.000 PB, 329 PB artarak (20.000 PB x %1.644) 20.329 PB olacaktır.

120 günlük sure içinde ödenecek 2.329 PB’nin %1.644’lük piyasa faiz oranı kullanılarak hesaplanan bugünkü değeri işlem fiyatına eşit olan 20.000 PB’dir (20.329 PB÷ 1,01644).

Ör 46 Koşullar örnek 45’tekilerle aynıdır. Ancak bu örnekte, işletme bankaya 50 PB tutarında dosya masrafı ödemek zorundadır.

Bankaya yatırılan mevduat 20.000 PB ile işlem maliyetinin toplam tutarı olan 20.050 PB üzerinden muhasebeleştirilir. İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

Banka mevduatı (finansal varlık) 20.000 PB


Banka mevduatının muhasebeleştirilmesi

Banka mevduatı (finansal varlık) 50 PB


İşlem ücretinin muhasebeleştirilmesi

Ör 47 1 Ocak 20X2 tarihinde makine üreten bir işletme bir müşterisine 2.000 PB’ye iki yıl vadeli olarak bir makine satmıştır. Bu satış işlemi gizli bir finansman işlemi içermektedir (iki yıllık kredi). Müşterilerin teslim anında ödeme yapması halinde söz konusu makinenin mevcut peşin satış fiyatı 1.650 PB’dir.

Makinenin mevcut nakit satış fiyatı üzerinden bir alacak muhasebeleştirilir (bakınız: 11.13 paragrafındaki finansal varlıklara ilişkin üçüncü örnek). İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

Ticari alacaklar (finansal varlık) 1.650 PB

Kâr veya zarar (hasılat) 1.650 PB

Kredili mal satışına (gizli bir finansman işlemi içeren) ilişkin hasılatın muhasebeleştirilmesi

38



Mevcut satış fiyatı (1.650 PB) ile alınacak tutar (2.000 PB) arasındaki fark, etkin faiz yöntemi kullanılarak hesaplanan faiz hasılatı olarak muhasebeleştirilecektir – söz konusu işlem bir finansman işlemi niteliğindedir (bakınız: Örnek 71).

Ör 48 Koşullar örnek 47’dekilerle aynıdır. Ancak bu örnekte, makinenin mevcut peşin satış fiyatı bilinmemektedir. Müşteri için iki yıllık bir krediye ilişkin piyasadaki faiz oranı yıllık %10’dur.

Alacak, 2.000 PB ÷ (1.1) 2 = CU1.652,89 PB tutarındaki bugünkü değeri üzerinden muhasebeleştirilir.

Mevcut nakit satış fiyatının bilinmemesi halinde, alınacak nakit tutarın benzer bir borçlanma aracına ilişkin piyasa faiz oranları üzerinden iskonto edilmesiyle hesaplanan bugünkü değeri nakit satış fiyatı olarak kabul edilebilir (bakınız: 11.13 paragrafındaki finansal varlıklara ilişkin üçüncü örnek).

Ör 49 İşletme bir çalışanına 500 PB tutarında üç yıl vadeli faizsiz bir kredi vermiştir. Benzer kredilere ilişkin yıllık faiz oranı %5’tir (yani söz konusu çalışan için üç yıllık bir kredinin piyasa faiz oranı).

Söz konusu kredi benzer kredilere ilişkin faiz oranı üzerinden verilmediği için 500 PB’lik işlem fiyatı üzerinden kaydedilmez. Bunun yerine işletme söz konusu krediyi, gelecekteki nakit akışlarının benzer bir krediye ilişkin piyasa faiz oranı ile iskonto edilmiş bugünkü değeri üzerinden ölçer.

Kredi alacağının (finansal varlık) %5 faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş bugünkü değeri: 500 PB ÷ (1.05)3 = 431,92 PB’dir. Bu nedenle kredi alacağı ilk ölçümde 431,92 PB üzerinden kaydedilir. Bu tutar etkin faiz yöntemi kullanılarak üç yıl boyunca 500 PB’ye tamamlanacaktır (bakınız: Örnek 67)

500 PB ile 431,92 PB arasındaki fark (68,08 PB) Bölüm 28 Çalışanlara Sağlanan Faydalar uyarınca çalışanlara verilen ücret olarak muhasebeleştirilir. Bölüm 28 uyarınca 68,08 PB hemen veya ek hizmet koşullarının bulunup bulunmadığına bağlı olarak ertelenerek muhasebeleştirilir. Örneğin işletmenin söz konusu krediyi ek bir ücret olması amacıyla verdiği durumlarda ve çalışanın üç yıldan önce işten ayrılması halinde krediyi geri ödemek zorunda olması halinde, 68,08 PB etkin faiz yöntemi kullanılarak ek ücret olarak muhasebeleştirilecektir.


Kredi alacağı (finansal varlık) 431,92 PB

Kâr veya zarar (çalışanlara sağlanan fayda gideri) veya 68,08 PB

avans olarak ödenen çalışanlara sağlanan faydalar (varlık)


Çalışana verilen kredinin muhasebeleştirilmesi

39



Ör 50 Koşullar örnek 49’dakilerle aynıdır. Ancak bu örnekte, işletme 500 PB tutarında üç yıl vadeli faizsiz krediyi çalışanlarından birine değil, önemli bir müşterisine vermiştir. Söz konusu müşteri için benzer bir kredinin yıllık piyasa faiz oranının da %5 olduğunu varsayalım. A işletmesi verdiği kredi sayesinde, müşteri bağlılığı ve ürünlerinin müşterinin mağazasında öncelikli raflarda yer alması gibi gizli faydalar elde etmeyi beklemektedir. Ancak kredinin koşulları müşteriye özel bir yükümlülük getirmemektedir.

Kredi alacağının (finansal varlık) %5 faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş bugünkü değeri: 500 PB ÷ (1.05)3 = 431,92 PB’dir. Bu nedenle kredi alacağı ilk ölçümde 431,92 PB üzerinden kaydedilir. Bu tutar etkin faiz yöntemi kullanılarak üç yıl boyunca 500 PB’ye tamamlanacaktır (bakınız: Örnek 67)

500 PB ile 431,92 PB arasındaki farkın (68,08 PB), Bölüm 18 Şerefiye Dışındaki Maddi Olmayan Duran Varlıklar uyarınca maddi olmayan duran varlık tanımını karşılamadığı sürece muhtemelen hemen bir gider olarak muhasebeleştirilmesi gerekecektir. Söz konusu tutar kesin olmayan faydalarla ilişkili olduğundan, diğer herhangi bir bölüm uyarınca varlık olarak muhasebeleştirme kriterini karşılaması muhtemel değildir. Nakit veya diğer bir finansal varlık elde etme konusunda sözleşmeye bağlı bir hak bulunmadığından, bu tutar finansal varlık tanımını karşılamaz. Müşteri işletmeye ek ödeme yapma niyetinde olsa bile bu durum geçerlidir (müşteri bunu kârından işletmeye pay vererek yapabilir ama bunun için sözleşmede bir hüküm yer almamaktadır).



Kâr veya zarar – müşteriye yapılan iskonto (gider veya maddi 68,08 PB

olmayan duran varlık)


Müşteriye verilen kredinin muhasebeleştirilmesi

Ör 51 1 Ocak 20X0 tarihinde işletme bilgili ve istekli taraflar arasında karşılıklı pazarlık ortamında gerçekleşen bir işlemle 98 PB’ye sıfır kuponlu bir tahvil almıştır. İşletme 2 PB tutarında işlem giderine katlanmıştır. Söz konusu tahvil 31 Aralık 20X4 tarihinde 126 PB üzerinden itfa edilecektir.

Sıfır kuponlu tahvil alma işlemi bilgili ve istekli taraflar arasında karşılıklı pazarlık ortamında gerçekleştiği açık olduğu için, tahvilin ihraççısı tarafından piyasa faiz oranı üzerinden bir faiz ödenecektir (tahvil sıfır kuponlu olmasına rağmen tahvil bedeli 98 PB’den 126 PB’ye artırılmasıyla faiz ödenecektir). Bu nedenle tahvilin işlem fiyatı üzerinde kaydedilmesi gerekir. Tahvil itfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçüleceği için, işlem maliyetleri tahvilin başlangıçtaki ölçümüne dahil edilir.


40



Tahvil (finansal varlık) 100 PB


Tahvile yapılan yatırımın muhasebeleştirilmesi

100 PB dört yıl boyunca 126 PB’ye tamamlanacaktır (bakınız: Örnek 72)

Örnekler – finansal borçlar

Ör 52 İşletme bir üreticiden 400 PB’lik malı 120 gün vadeli olarak faizsiz almıştır. Bu işlem sektördeki normal faaliyet koşullarıyla uyumludur.

İşletme başlangıçta 400 PB tutarında bir ticari borç muhasebeleştirir (yani nakit ödemelerin iskonto edilmemiş tutarı). Söz konusu işlem normal faaliyet koşulları çerçevesinde gerçekleştirildiği ve gizli bir finansman işlemi içermediği için, iskonto işlemine gerek yoktur. İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

Stoklar (varlık) 400 PB

Ticari borçlar (finansal borç) 400 PB

Vadeli stok alımının muhasebeleştirilmesi

Ör 53 İşletme 1 Kasım 20X1 tarihinde aylık 1.000 PB’ye bir ofis binası kiralamıştır. Yılsonunda (31 Aralık 20X1) işletme henüz herhangi bir kira ödemesi yapmamıştır. Yakın çevredeki mal sahipleri kiracıların kiraları toplu olarak üçer aylık dönemlerde ödemesine imkân tanımaktadır.

Kasım ve Aralık aylarında gayrimenkulü kullandığı için işletmenin 2.000 PB tutarında borcu bulunmaktadır. Mal sahibi tarafından sağlanan kısa vadeli kredi sektör açısından normaldir ve gizli bir finansman işlemi içermemektedir. İlk iki aylık kiranın muhasebeleştirilmesine ilişkin günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

Kâr veya zarar (kira gideri) 2.000 PB

Kira ödemesi (finansal borç) 2.000 PB

Tahakkuk eden kira giderinin muhasebeleştirilmesi.

Ödeme işlemi normal faaliyet koşullarının ötesinde ertelense ve dolayısıyla gizli bir finansman işlemi içerseydi, bu durumda söz konusu tutar iskonto edilecekti.

Ör 54 İşletme bir satıcıya olan borcunu ödemek için bankada bulunan faizsiz kredili mevduat hesabından 1.500 PB kullanmıştır. Söz konusu kredili mevduatın talep üzerine ödenmesi gerekmektedir. Bankanın yakın tarihte geri ödemeyi talep edeceği yönünde bir gösterge bulunmamaktadır. İşletme söz konusu tutarı yıl boyunca ödemeyi beklememektedir.

41



İşletme, kullanılan kredili mevduat tutarı olan 1.500 PB değerinde bir finansal borç muhasebeleştirecektir. Söz konusu tutar talep üzerine ödenebilir nitelikte olduğundan piyasa faiz oranı üzerinden iskonto edilmesine gerek yoktur ve nominal değeri üzerinden muhasebeleştirilmesi gerekir.

İlk muhasebeleştirmeye ilişkin günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

Ticari borç (finansal borç) 1.500 PB

Kredili mevduat 1.500 PB

Ticari borcun muhasebeleştirilmesi

Ör 55 Bir banka işletmeye normal piyasa koşullarında, yıllık %8 faiz oranı üzerinden 5.000 PB tutarında dört yıl vadeli kredi vermiştir. Faiz her yılsonunda ödenecektir. %8’lik faiz oranı, faiz ödemeleri yıllık olarak yapılan sabit faizli dört yıl vadeli benzer kredilere ilişkin piyasa faiz oranı olarak düşünülmektedir.

Faiz ödemeleri benzer türdeki kredilere ilişkin piyasa faiz oranları üzerinden yapılacağı için, bankaya ödenecek nakit tutarın bugünkü değeri 5.000 PB’lik işlem fiyatına eşit olacaktır (hesaplama aşağıda yer almaktadır).

Yıl Ödemeler (a) İskonto oranı (8%) (b) Bugünkü değer (a) x (b)

Yıl 1 400 0,9259 370,37

Yıl 2 400 0,8573 342,94

Yıl 3 400 0,7938 317,53

Yıl 4 400 0,7350 294,01

Yıl 4 5.000 0,7350 3.675,15

5.000

Ör 56 Örnek 69’daki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme, bir brokerdan kullanılabilecek kredilere yönelik öneriler aldıktan sonra bu krediyi kullanmıştır. İşletme aldığı hizmet karşılığında brokera 100 PB ödeme yapmıştır.

Kredi ilk muhasebeleştirme sırasında işlem fiyatından brokera ödenen ücret indirilerek bulunan değer (yani 4.900 PB) üzerinden kayıtlara alınır:

42



Kredi:

Borç Kasa (finansal varlık) 5.000 PB

Alacak Kredi Finansal borç 5.000 PB

Kredinin muhasebeleştirilmesi.

İşlem ücretleri

Borç Kredi (finansal borç) 100 PB

Alacak Kasa (finansal varlık) 100 PB

Borçlanma maliyetlerinin muhasebeleştirilmesi.

Not: İlk muhasebeleştirme sırasında kayıtlara yansıtılan değer (4.900 PB), etkin faiz oranı kullanılmak suretiyle iki yıllık dönemde 5.000 PB’lik değere getirilmelidir. Bu durumda, Örnek 55’te muhasebeleştirilen faiz giderlerinin yanı sıra, kredi dönemi süresince toplam değerleri 100 PB olan ek faiz giderleri muhasebeleştirilmiş olacaktır.

Ör 57 İşletme, bir bankadan 5.000 PB tutarında 4 yıllık bir kredi almıştır. Krediye uygulanacak faiz oranı LIBOR artı 250 baz puan olarak her yıl belirlenecektir. Alınan kredinin koşulları bu tür kredilere ilişkin piyasa koşullarıyla aynıdır. Faiz ödemeleri yıllık olarak vade sonlarında yapılacaktır.

Faiz oranı, bu tür kredilere uygulanan piyasa faiz oranını yansıttığından, kredi işletme tarafından 5.000 PB olan işlem fiyatı üzerinden kayıtlara alınacaktır. Yapılacak yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir:

Kasa (finansal varlık) 5.000 PB

Kredi (finansal borç) 5.000 PB

Banka kredisinin muhasebeleştirilmesi.

Not: Kredi alınırken 50 PB işlem maliyetine katlanılmış olsaydı, kredi 4.950 PB üzerinden kayıtlara alınırdı. Böyle bir durumda, katlanılan işlem maliyeti için aşağıdaki yevmiye kaydının da yapılması gerekir:

İşlem ücretleri

Borç Kredi (finansal borç) 50 PB

Alacak Kasa (finansal varlık) 50 PB

Borçlanma maliyetlerinin muhasebeleştirilmesi.

43



Not: Ayrıca 50 PB tutarındaki işlem ücretleri etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak kredi süresince itfa edilir.

Ör 58 İşletme, bir bankadan 5.000 PB tutarında 5 yıllık bir kredi almıştır. Kredinin faiz oranı %10’dur. Faiz ödemeleri yılsonlarında yapılacaktır. Benzer özelliklere sahip ve faiz ödemeleri yıllık vadelerle vade sonlarında yapılan kredilere uygulanan piyasa faiz oranı %8’dir. Banka, uygulanan yüksek faiz oranı nedeniyle işletmeye krediyi verirken 400 PB tutarında bir ek ödeme yapmıştır.

Bankaca yapılan 400 PB tutarındaki ek ödemenin piyasa faiz oranını aşan faiz ödemelerini dengelediği göz önünde bulundurulduğunda, işletmenin aldığı 5.400 PB tutarındaki borç için yaptığı faiz ödemeleri piyasa faiz oranını yansıtmaktadır. Bu nedenle kredi, kredinin nominal değeri ile banka tarafından kredi verilirken yapılan ek ödemenin toplamından oluşan işlem tutarı üzerinden (başka bir ifadeyle, 5.400 PB olarak) kaydedilmemelidir. Bu kapsamda ilk muhasebeleştirme sırasında aşağıdaki yevmiye kayıtlarının yapılması gereklidir:

Kredi

Borç Kasa (finansal varlık) 5.000 PB

Alacak Kredi (finansal borç) 5.000 PB

Banka kredisinin muhasebeleştirilmesi.

Ek ödeme

Borç Kasa (finansal varlık) 400 PB

Alacak Kredi (finansal borç) 400 PB

Bankaca yapılan ve piyasa faiz oranını aşan faiz ödemelerini dengeleyen ek ödemelerin muhasebeleştirilmesi.

İlk muhasebeleştirme tarihinden sonra yapılacak yevmiye kayıtlarına Örnek 76’da değinilmiştir. 5.400 PB’lik tutar kredinin bugünkü değerine eşittir (bu eşitliğin elde edilişi aşağıda gösterilmiştir).

Yıl Ödemeler (a)

İskonto oranı (%8) (b)

Bugünkü değer (a)x(b)

Yıl 1 500 0,9259 462,96

Yıl 2 500 0,8573 428,67Yıl 3 500 0,7938 396,92Yıl 4 500 0,7350 367,51Yıl 5 500 0,6806 340,29Yıl 5 5.000 0,6806 3402,92

5.399,27

44



5.399,27 PB (yukarıdaki tabloda yer alan tutar) ile 5.400 PB arasındaki önemsiz olarak nitelendirilebilecek fark yapılan yuvarlamadan kaynaklanmaktadır.

Ör 59 1 Ocak 20X0 tarihinde A işletmesi 1.250 PB fiyat üzerinden bir borçlanma aracı ihraç etmiştir. Anapara tutarı 1.250 PB’dir ve geri ödeme tarihi 31 Aralık 20X4 olarak belirlenmiştir. Faiz oranı, söz konusu borç anlaşmasında anaparanın bir yüzdesi olarak şu şekilde belirlenmiştir: 20X0 yılı için %6 (75 PB), 20X1 yılı için %8 (100 PB), 20X2 yılı için %10 (125 PB), 20X3 yılı için %12 (150 PB) ve 20X4 yılı için %16,4 (205 PB). İşletme nakit akışlarını yönetmek için ödemeleri bu şekilde yapılandırmıştır. Benzer kredilere ilişkin piyasa faiz oranı yıllık %10’dur.

Söz konusu borçlanma aracının faiz oranının benzer bir borçlanma aracına ilişkin piyasa faiz oranı üzerinden belirlenip belirlenmediği açık değildir. Gelecekteki ödemelerin piyasa faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş bugünkü değeri 1.250,62 PB’dir. Bu tutar, birbiriyle ilişkisi olmayan taraflar arasında (piyasa şartlarında) yapılan bir kredi anlaşmasında olması beklendiği gibi, işlem fiyatına hemen hemen eşittir. Bu nedenle ilk muhasebeleştirmede söz konusu kredi 1.20 PB üzerinden ölçülür.

Günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

İlk muhasebeleştirme



İlk muhasebeleştirme tarihinden sonra yapılacak yevmiye kayıtlarına Örnek 77’de değinilmiştir. %10 oranındaki piyasa faiz oranı üzerinden bugünkü değerin hesaplanması aşağıdaki gibidir:

Yıl Ödemeler (a)

İskonto oranı (10%) (b)

Bugünkü değer (a)x(b)

20X0 75 0,9091 68,18

20X1 100 0,8264 82,6420X2 125 0,7513 93,9120X3 150 0,6830 102,4520X4 1.455 (yani 205+1.250) 0,6209

Toplam903,44

1.250,62

1.250,62 PB (yukarıdaki tabloda yer alan tutar) ile 1.250 PB arasındaki önemsiz olarak nitelendirilebilecek fark yapılan yuvarlamadan kaynaklanmaktadır.

45



Muhasebeleştirme sonrası ölçüm

11.14 Her bir raporlama tarihinin sonunda, finansal araçlar, satışta veya elden çıkarmada karşılaşılacak işlem maliyetleri için herhangi bir indirim yapılmaksızın, aşağıda belirtilen şekilde ölçülür:

(a) Paragraf 11.8(b)’deki koşulları karşılayan borçlanma araçları, etkin faiz yöntemi kullanılarak hesaplanan itfa edilmiş maliyetleri üzerinden ölçülür. 11.15-11.20 paragrafları, etkin faiz yöntemi uygulanarak itfa edilmiş maliyetin nasıl bulunacağına dair yol gösterir. Dönen varlık veya kısa vadeli borç olarak sınıflandırılmış borçlanma araçları, anlaşma gerçekte bir finansman işlemi olmadığı sürece (bakınız: paragraf 11.13) ödenmesi veya alınması beklenen nakit veya diğer bedelin (değer düşüklüğünden arındırılmış – bakınız: 11.21-11.26 paragrafları) indirgenmemiş tutarı ile ölçülür. Anlaşma bir finansman işlemi ise, borçlanma aracı benzer bir borçlanma aracı için kullanılan piyasa faiz oranı ile indirgenmiş gelecekteki ödemelerin bugünkü değeri ile ölçülür.

(b) Paragraf 11.8(c)’deki özelliklere sahip bir kredinin alınmasına dair taahhüt maliyet değerinden (ki bu değer bazen sıfır olabilmektedir) değer düşüklüğü tutarı düşülerek ölçülür.

(c) Paragraf 11.8(d)’deki koşulları sağlayan, dönüştürülemeyen imtiyazlı paylara ve satım opsiyonu bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar aşağıdaki şekilde ölçülür (11.27 - 11.33 paragrafları, gerçeğe uygun değer hakkında yol gösterir):

(i) Paylar halka açık olarak işlem görüyorsa veya payların gerçeğe uygun değerleri aksi belirtilmedikçe güvenilir bir şekilde ölçülebiliyorsa yatırım, gerçeğe uygun değer ile ölçülür ve gerçeğe uygun değerdeki farklar kâr veya zarara yansıtılır.

(ii) Diğer tüm bu tür yatırımlar, maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülür.

Değer düşüklüğü ve tahsil edilemezlik, yukarıdaki (a), (b) ve (c)(ii) hükümlerindeki finansal araçlar için değerlendirilmelidir. 11.21-11.26 paragraflarındaki hükümler bu konuda yol göstermektedir.

Örnekler – finansal varlıklar

Ör 60 İşletme borsada işlem gören bir şirketin satım opsiyonu bulunmayan 50 adet adi payını yıl içinde 500 PB nakit bedelle satın almış ve 10 PB aracılık ücreti ödemiştir. Yılsonunda söz konusu paylar borsada 11 PB üzerinden işlem görmektedir.

46



İşletme özkaynağa dayalı finansal araçlara yaptığı yatırımını başlangıçta 500 PB üzerinden muhasebeleştirir (bakınız: Örnek 42). Paylar borsada işlem gördüğü için işletme ilk muhasebeleştirmeden sonra yatırımını gerçeğe uygun değer üzerinden ölçmeli ve gerçeğe uygun değerde meydana gelen değişiklikleri kâr veya zararda muhasebeleştirmelidir (bakınız: paragraf 11.14(c)).

Dolayısıyla günlük defter kayıtları aşağıdaki şekilde olacaktır:


Özkayanağa dayalı finansal araçlara yapılan yatırım (finansal varlık) 50 PB

Kâr veya zarar – özkaynağa dayalı finansal araçlara 50 PB

yapılan yatırım kazancı

Yatırımın gerçeğe uygun değerinde meydana gelen değişikliğin, meydana geldiği dönemde muhasebeleştirilmesi

Ör 61 İşletme borsada işlem görmeyen bir şirketin satım opsiyonu bulunmayan 50 adet adi payını yıl içinde 500 PB nakit bedelle satın almış ve 10 PB aracılık ücreti ödemiştir. Paylar borsada işlem görmemekte ve aksi belirtilmedikçe gerçeğe uygun değerleri güvenilir olarak ölçülememektedir.

İşletme özkaynağa dayalı finansal araçlara yaptığı yatırımını başlangıçta 510 PB üzerinden muhasebeleştirir (bakınız: Örnek 43).

Yılsonunda yapılan muhasebeleştirme sonrası ölçümde, gerçeğe uygun değer güvenilir olarak belirlenemediği için işletme, yatırımını maliyetten birikmiş değer düşüklüğü tutarını düşerek ölçmelidir (bakınız: Paragraf 11.14(c)). Yatırımın değer düşüklüğüne uğradığı yönünde hiçbir göstergenin bulunmadığı varsayımıyla, söz konusu yatırım 510 PB üzerinden ölçülecektir (yani ilk muhasebeleştirmede ölçülen tutar üzerinden, 500 PB paylar için ödenen bedel + 10 PB işlem maliyeti).

Ör 62 15 Aralık 20X1 tarihinde işletme bir müşterisine 200 PB değerinde, vadesi 60 gün içinde dolan bir hizmet sunmuştur. İşletmenin finansal yılsonunda (31 Aralık 20X1) müşteri, vadesi gelen ödemeyi henüz yapmamıştır.

İşletme başlangıçta 200 PB tutarında bir ticari alacak muhasebeleştirir (bakınız: Örnek 44).

Söz konusu ticari alacak dönen bir varlıktır ve gizli bir finansman işlemi içermez. Bu nedenle müşterinin borcunun tamamını yılsonundan kısa bir sure içinde ödemeyi düşündüğü (dolayısıyla değer düşüklüğünün bulunmadığı) varsayımıyla, 31 Aralık 20X1 tarihinde yapılan muhasebeleştirme sonrası ölçümde, ticari alacak alınması beklenen nakdin iskonto edilmemiş tutarı üzerinden ölçülmeye devam edecektir (yani 200 PB üzerinden).

47




Ör 63 İşletme bir üreticiden 1 Kasım 20X2 tarihinde 400 PB’lik malı 120 gün vadeli olarak faizsiz satın almıştır. Bu işlem sektördeki normal faaliyet koşullarıyla uyumludur. İşletme finansal yılsonunda (31 Aralık 20X2) üreticiye henüz ödeme yapmamıştır.

İşletme 1 Kasım 20X2 tarihinde başlangıçta 400 PB tutarında bir ticari alacak muhasebeleştirir (bakınız: Örnek 52).

Söz konusu ticari borç kısa vadeli bir borçtur ve normal faaliyet koşulları çerçevesinde gerçekleşmiş olup, gizli bir finansman işlemi içermez. Bu nedenle 31 Aralık 20X1 tarihinde yapılan muhasebeleştirme sonrası ölçümde, ticari borç ödenmesi beklenen nakdin iskonto edilmemiş tutarı üzerinden ölçülmeye devam edecektir (yani 400 PB üzerinden).

Ör 64 İşletmenin bir bankada faizsiz kredili mevduat hesabı bulunmaktadır. Söz konusu kredili mevduatın talep üzerine ödenmesi gerekmektedir. Bankanın yakın tarihte geri ödemeyi talep edeceği yönünde bir gösterge bulunmamaktadır. İşletme finansal yılsonu itibarıyla kredili mevduat hesabından 2.000 PB kullanmış durumdadır. İşletme söz konusu tutarı yıl boyunca ödemeyi beklememektedir.

İşletme finansal durum tablosunda, kullanılan kredili mevduat tutarı olan 2000 PB değerinde bir finansal borç muhasebeleştirecektir. Söz konusu tutar talep üzerine ödenebilir nitelikte olduğundan piyasa faiz oranı üzerinden iskonto edilmesine gerek yoktur.

İtfa edilmiş maliyet ve etkin faiz yöntemi

11.15 Her bir raporlama tarihinde finansal bir varlığın veya finansal bir borcun itfa edilmiş maliyeti aşağıdaki kalemlerin net tutarıdır:

(a) Finansal varlık veya finansal borcun ilk muhasebeleştirmede ölçüldüğü tutar,

(b) Eksi anaparanın geri ödemeleri,

(c) Artı veya eksi ilk muhasebeleştirmedeki tutar ile vade tutarı arasındaki farkın etkin faiz yöntemi kullanılarak gerçekleştirilen itfasının birikmiş tutarı,

(d) Eksi, finansal varlıklar için, değer düşüklüğü veya tahsil edilemezlikten kaynaklanan tüm indirimler (doğrudan veya bir karşılık hesabının kullanımı ile).

Belirlenmiş bir faiz oranı bulunmayan ve dönen varlık veya kısa vadeli borç olarak sınıflandırılan finansal varlıklar ve finansal borçlar ilk muhasebeleştirmede 11.14(a) paragrafı uyarınca indirgenmemiş tutar ile ölçülür. Dolayısıyla bunlara yukarıdaki (c) hükmü uygulanmaz.

48



11.16 Etkin faiz yöntemi bir finansal varlık veya finansal borcun (veya finansal varlıklar veya finansal borçlar grubunun) itfa edilmiş maliyetini ölçmede ve ilgili dönem boyunca faiz geliri veya faiz giderinin dağıtılmasında kullanılan bir yöntemdir. Etkin faiz oranı finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi içerisinde yapılacak gelecekteki tahmini nakit ödeme ve tahsilatları, tam olarak ilgili finansal varlık veya borcun net defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı, finansal varlık veya borcun ilk muhasebeleştirmedeki defter değeri esas alınarak belirlenir. Etkin faiz oranı yönteminde:

(a) Finansal varlığın (finansal borcun) itfa edilmiş maliyeti, gelecekteki nakit girişlerinin (nakit ödemelerinin) etkin faiz oranı ile indirgenmiş bugünkü değeridir ve

(b) Bir dönemin faiz gideri (geliri) finansal borcun (varlığın) dönem başındaki defter değeri ile dönemin etkin faiz oranının çarpımına eşittir.

Notlar

İşlemlerin karşılıklı pazarlık ortamında piyasa faiz oranından finanse edildiği durumlarda, işlem fiyatı genellikle gelecekteki ödemelerin piyasa faiz oranı ile indirgenmiş bugünkü değerine yaklaşmaktadır. Piyasa faizi oranı üzerinden finanse edilen ve bu nedenle işlem fiyatı üzerinden muhasebeleştirilen finansal araçlar için, ilk muhasebeleştirme sırasındaki etkin faiz oranı genellikle piyasa faiz oranıdır (bakınız: Örnek 67 ve Örnek 73). Ancak, işlem maliyetlerinin, diğer primlerin veya iskontoların varlığı, etkin faiz oranının, genellikle, işlem maliyetlerinin, primlerin ve iskontoların söz konusu olmadığı bir finansal aracın piyasa oranına eşit olmamasına neden olur (bakınız: Örnek 74).

Finansal borçlar açısından; kredi verenin belirli bir tarihte geri ödeme talep etme imkanının olduğu durumlarda, bu tarihe kadar olan süreden daha uzun bir süre dikkate alınamaz. Örneğin, bir borcun talep üzerine veya gelecekteki belirli bir tarihte geri ödenebilecek olmasının söz konusu olduğu durumlarda, itfa edilmiş maliyetin hesaplanması sırasında geri ödemenin bu tarihlerde gerçekleşeceği varsayılmalıdır.

11.17 Etkin faiz oranı hesaplanırken, nakit akışları, finansal araçların tüm sözleşmeye dayalı şartları (örneğin, peşin ödeme, geri çağırma ve benzeri opsiyonlar) ve bilinen gerçekleşmiş kredi zararları göz önünde bulundurmak suretiyle ancak henüz gerçekleşmemiş gelecekteki olası kredi zararları dikkate alınmaksızın tahmin edilir.

Örnek – itfa dönemi

Ör 65 İşletme iştirakine % 5 faiz oranından beş yıllığına borç vermiştir. Faiz birer yıllık vadelerle vade sonlarında ödenecektir. Yapılan sözleşmeye göre iştirakin borcu erken

49



ödeme hakkı bulunmaktadır ve bu hakkın kullanımının herhangi bir yaptırımı bulunmamaktadır. Erken ödeme opsiyonunun kullanımı gelecekteki bir olaya bağlı değildir.

Borcun verildiği tarihte işletme, iştirakinin sözleşmeyle sağlanan erken ödeme opsiyonunu kullanmayacağını bekliyorsa, itfa dönemi beş yıldır.

Ancak işletme borcun verildiği tarihte, iştirakinin sözleşmeyle sağlanan erken ödeme opsiyonunu iki yıl sonra kullanacağını bekliyorsa, itfa dönemi iki yıldır. Diğer bir ifadeyle, etkin faiz oranı hesaplanırken borç sanki vadesi iki yıl olan bir borçmuş gibi dikkate alınacaktır (yani %5 faiz oranı üzerinden iki yıllık faiz ödemesi ve ikinci yılın sonunda anaparanın erken ödemesi dikkate alınarak hesaplama yapılacaktır).

11.18 Etkin faiz oranını hesaplarken ilgili ücretler, ödenen veya alınan finansman ücretleri (“puanlar” gibi), işlem maliyetleri ve aracın beklenen ömrü üzerindeki diğer primler veya iskontolar aşağıdaki durumlar hariç olmak üzere, itfa edilir. Ücretler, ödenen veya alınan finansman ücretleri, işlem maliyetleri, prim ve iskontolar daha kısa bir döneme ilişkinse, söz konusu kısa dönem kullanılır. Bu durum, ücretler, ödenen veya alınan finansman ücretlerinin, işlem maliyetlerinin, prim veya iskontoların bağlı olduğu değişkenin, aracın beklenen vadesinden önce piyasa oranlarına göre yeniden fiyatlanması söz konusu olduğunda geçerlidir. Bu tür bir durumda uygun itfa dönemi, bir sonraki böyle bir yeniden fiyatlandırma tarihine kadar olan dönemdir.

Notlar

Değişken oranlı araçlara (örneğin 11.9(a)(ii) veya (11.9(a)(iv) paragraflarında yer verilen koşulları karşılayan araçlara) ilişkin primlerin veya iskontoların, faiz ödendiği için araca tahakkuk ettirilen faizi yansıttığı veya değişken faiz oranları piyasa faiz oranlarına göre belirlendiği için piyasa faiz oranlarında meydana gelen değişiklikleri yansıttığı durumlarda, finansal araç, değişken faiz oranının tekrar piyasa faiz oranlarına ayarlanacağı bir sonraki tarihe kadar geçen süre dikkate alınarak itfa edilir. Çünkü prim veya iskonto, faizin piyasa faiz oranına göre ayarlanacağı tarihe kadar geçen döneme ilişkindir. Söz konusu tarihte prim veya iskontoların ilgili olduğu değişken (yani faiz oranları), piyasa oranlarına göre ayarlanacaktır. Ancak, prim veya iskontonun, ilgili araçta belirlenmiş değişken oranlar üzerindeki kredi marjında meydana gelen değişikliklerden kaynaklandığı durumlarda veya piyasa oranlarına göre ayarlanmayan diğer değişkenlerden kaynaklandığı durumlarda, finansal araç, beklenen ömrü dikkate alınarak itfa edilir.

Değişken oranlı bir finansal aracı çıkarırken veya edinirken katlanılan işlem maliyetlerinin işletmenin beklenen ömrü dikkate alınarak itfa edilmesi genellikle uygundur. Çünkü bu tür maliyetlerin yeniden belirlenmezler ve borcun belirli bir dönemiyle ilişkili değildirler.

50



Örnek – itfa dönemi

Ör 66 Bir banka işletmeye beş yıl vadeli 1.000 PB kredi vermiştir. Borcun ilk iki yılında faiz ödemesi yapılmayacaktır. Faiz ödemeleri ikinci yıldan sonra aylık vadelerle vade sonlarında yapılacaktır. Faiz oranı o bölgede her ayın başında belirlenen kotasyonlu piyasa faiz oranına göre değişkenlik gösterecektir. İşletme faiz ödemesi yapmayacağı iki yıl için krediyi alırken 70PB ücret ödemesi yapmıştır.

70 PB’lik ücret, ilk iki yıl faiz ödemesi yapılmayacağı için ödendiğinden iki yıllık sürede itfa edilmelidir.

Kredinin iki yıl için sabit oranlı olduğu dikkate alınabilir ve bu doğrultuda 70PB’lik faiz etkin faiz yöntemi kullanılarak dağıtılabilir. Bu şekilde bir dağıtımın yapılma yollarından biri şu şekildedir:

Dönem başı defter değeri

%3,695(a) faiz oranı üzerinden hesaplanan faiz

geliri

Dönem sonu defter değeri

1. Yıl 930,00 34,37 964,372.Yıl 964,37 35,63 1.000,00

(a) 3,695 oranındaki etkin faiz oranı iki yıllık sürede 930 PB’yi 1.000 PB’ye getiren orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneğiyle hesaplanabilir (bakınız 11.20 paragrafından sonra gelen açıklamalar)

Not: Kredinin ilk muhasebeleştirme sırasındaki defter değeri 930 PB’dir (1.000 PB eksi yapılan 70 PB faiz ödemesi). Faiz gideri, iki yıllık dönemde 930 PB’yi 1.000 PB’ye ulaştırmak amacıyla muhasebeleştirilmelidir.

11.19 Değişken oranlı finansal varlıklar ve değişken oranlı finansal borçlar için piyasa faiz oranlarındaki değişimi yansıtmak amacıyla nakit akışlarının dönemsel olarak yeniden tahmin edilmesi, etkin faiz oranının değişmesine neden olur. Değişken oranlı bir finansal varlık veya değişken oranlı bir finansal borç ilk muhasebeleştirmede vadede tahsil edilecek ya da ödenecek anaparaya eşit bir tutar üzerinden muhasebeleştiriliyorsa, gelecekteki faiz ödemelerinin yeniden tahmin edilmesi, normalde ilgili varlığın ya da borcun defter değerinde önemli bir etkiye neden olmaz.

11.20 Ödemelere veya tahsilatlara ilişkin tahminler yeniden gözden geçirilirse, finansal varlık veya finansal borca ilişkin (veya finansal araçlar grubunun) defter değeri, gerçek ve gözden geçirilmiş tahmini nakit akışlarını yansıtacak şekilde düzeltilir. Finansal aracın orijinal etkin faiz oranı ile gelecekteki tahmini nakit akışlarının bugünkü değeri bulunmak suretiyle defter değeri yeniden hesaplanır. Düzeltme, gözden geçirmenin yapıldığı tarihte, kâr veya zararda gelir veya gider olarak muhasebeleştirilir.

51



Notlar

Etkin faiz oranının hesaplanmasında bugünkü değere indirgenen nakit akışları, işletme yönetiminin finansal aracın beklenen ömrü boyunca gerçekleşmesini beklediği sözleşmeye bağlı nakit akışlarıdır. Gerçekleşen nakit akışlarının beklenen nakit akışlarından farklı olduğu durumlarda, itfa edilmiş maliyetin hesaplanmasında revizyon yapılması gerekir. Revizyon yapılmadığı takdirde, alacak veya borç tutarı en son nakit akışı gerçekleştikten sonra dahi bir kalan verecektir veya alacak veya borç tutarı, nakit akışlarının tamamı gerçekleşmemiş olsa dahi sıfır kalan verebilecektir.

Sabit faizli finansal araçlar (örneğin 11.9(a)(i) ve 11.9(a)(ii) paragraflarında yer verilen koşulları karşılayan araçlar) açısından, nakit akışlarına ilişkin yeni tahminler yapıldığında, etkin faiz oranı genellikle finansal aracın vadesi boyunca sabit kalır. Bu nedenle bu araçlara ilişkin etkin faiz oranında değişiklik yapılmaz. Bununla birlikte, değişken oranlı finansal varlıklar ve finansal borçlar (örneğin 11.9(a)(i) ve 11.9(a)(ii) paragraflarında yer verilen koşulları karşılayan araçlar) açısından, piyasa faiz oranındaki hareketleri yansıtmak amacıyla nakit akışlarına ilişkin olarak yeni tahminler yapıldığında, etkin faiz oranı da güncellenir. Çünkü değişken oranlı finansal araçlar açısından, değişen faiz alacakları veya ödemeleri değişken oranlı aracın sözleşmeye bağlı koşulu olduğundan, tahmin edilen nakit akışlarını bugünkü değerine getirmek amacıyla başlangıçta sabit bir oranın belirlenmesi uygun olmayacaktır.

Değişken oranlı bir finansal varlık veya değişken oranlı bir finansal borcun, başlangıçta, vadede tahsil edilecek ya da ödenecek anaparaya eşit bir tutar üzerinden muhasebeleştirildiği durumlarda, gelecekteki faiz ödemelerine ilişkin yeni tahminlerin, ilgili varlığın veya borcun defter değeri üzerinde önemli bir etkisi, genellikle, olmayacaktır. Çünkü herhangi bir tarihteki etkin faiz oranı, normalde, aynı tarihteki piyasa oranına yaklaşacaktır (bakınız Örnek 78 ve Örnek 79).

Piyasa oranındaki değişiklik dışında bir nedenden ötürü gelecekteki nakit akışlarının yeniden tahmin edildiği durumlarda veya finansal araçlar değişken oranlı araçlar olmadığında, genellikle, finansal aracın defter değerinde değişimler meydana gelecektir. Çünkü revize edilen tahmini nakit akışları finansal aracın orijinal etkin faiz oranı kullanılarak indirgenecektir. Defter değerinde yapılan düzeltme kâr veya zararda gelir veya gider olarak muhasebeleştirilecektir.

52



Notlar

Etkin faiz oranı finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi içerisinde yapılacak gelecekteki tahmini nakit ödeme ve tahsilatları, tam olarak ilgili finansal varlık veya borcun net defter değerine indirgeyen orandır (bakınız paragraf 11.16). Diğer bir ifadeyle, ilk muhasebeleştirmedeki defter değeri eksi finansal aracın beklenen ömrü boyunca yapılacak gelecekteki tahmini nakit ödemelerin veya tahsilatların etkin faiz oranı kullanılarak indirgenmiş değeri = 0.

Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneğiyle hesaplanabilir. Yukarıda yer alan örnekteki beş yıllık tahvile ait etkin faiz oranının Excel programı kullanılarak hesaplanışı aşağıda gösterilmiştir. Ayrıca Excel programının yardım seçeneğini kullanarak “Hedef Ara” seçeneğinin kullanılışına ilişkin daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

Beş yıllık bir kredinin itfa edilmiş maliyetinin etkin faiz oranı kullanılarak belirlenmesine ilişkin örnek

1 Ocak 20X0’de bir işletme 900 TL karşılığında bir tahvil edinmiş, bu sırada da 50 TL’lik işlem maliyeti gerçekleşmiştir. Yıllık 40 TL tutarındaki faiz, gelecekteki beş yıl boyunca dönem sonlarında alınacaktır (31 Aralık 20X0–31 Aralık 20X4). Tahvilin 31 Aralık 20X4’te 1,100 TL tutarında zorunlu ödemesi bulunmaktadır.

Yıl

20X0 950,00 66,10 (40,00) 976,11

20X1 976,11 67,92 (40,00) 1.004,03

20X2 1.004,03 69,86 (40,00) 1.033,89

20X3 1.033,89 71,94 (40,00) 1.065,83

20X4 1.065, 83 74,16 (40,00) 1.100,00

(1.100,00) 0

* Yüzde 6.9583’lük etkin faiz oranı, tahvilin beklenen nakit akışlarını ilk defter değerine indirgeyen orandır:

40/(1.069583)1 + 40/(1.069583)2 + 40/(1.069583)3 + 40/(1.069583)4 + 1,140/(1.069583)5 = 950

Dönem başı defter değeri

(TL)

% 6.9583 üzerinden

hesaplanan faiz geliri*

(TL)

Nakit girişi

(TL)

Dönem sonu defter değeri

(TL)

53



“Hedef Ara” seçeneği etkin faiz oranının hesaplanmasında nasıl kullanılır?

Aşağıda yer alan tabloyu Excel programında hazırlayınız. Gölgelendirilmiş hücrelerde yer alanlar o hücrede yer alacak tutarın hesaplanmasında kullanılacak formüllerdir. Bu formüllerin Excel programında ilgili hücrelerde oluşturulması gerekmektedir. Diğer hücrelerde yer alan tutarlar IFRS for SMEs’te yer alan örnekte verilen bilgilerdir.

A B C D E1 Etkin faiz

oranı%Z

2

3 Yıl (α)Dönem

başı defter değeri

(β)%Z

(β = α x %Z) üzerinden

hesaplanan faiz geliri

(γ)Nakit girişi

(δ)Dönem sonu defter

değeri(δ = a+p+Y)

4 PB PB PB PB

5 20X0 950 =B5*C1 -40 =B5+C5+D56 20X1 =E5 =B6*C1 -40 =B6+C6+D67 20X2 =E6 =B7*C1 -40 =B7+C7+D78 20X3 =E7 =B8*C1 -40 =B8+C8+D89 20X4 =E8 =B9*C1 -1140 =B9+C9+D9

Amaç, C1 hücresindeki değeri değiştirerek 31 Aralık 20X4 tarihindeki defter değerini (E9 hücresini) sıfıra eşitlemektir. Bu Excel’de “Hedef Ara” seçeneğiyle yapılmaktadır. C1 hücresindeki değer etkin faiz oranı olduğunda E9 hücresi sıfıra eşit olacaktır. Başka bir ifadeyle:

İlk muhasebeleştirmedeki defter değeri eksi finansal aracın beklenen ömrü boyunca yapılacak gelecekteki tahmini nakit tahsilatların etkin faiz oranı kullanılarak indirgenmiş değeri = 0 olmalıdır.

Not: Hedef ara seçeneğini kullanmadan önce C1 hücresinin boş olduğundan emin olunuz. Aksi takdirde bu fonksiyon çalışmayacaktır. Yukarıdaki tabloda C1 hücresinde yazılı olan %Z, o hücrede etkin faiz oranının bulunacağını göstermek amaçlıdır.

Hedef ara seçeneği uygulanırken izlenecek adımlar şunlardır:

Araçlar menüsünden “Hedef Ara” seçeneği tıklatılır. Ekranda üç hücrenin tanımlanmasını • isteyen Hedef Ara başlıklı küçük bir kutu çıkacaktır. Bunlar “Ayarlanacak Hücre”, “Sonuç Hücre” ve “Değişecek Hücre”dir.

54



“Ayarlanacak Hücre” kutucuğuna, 20X4 yılı sonu defter değerini içeren hücre girilir • (örnekte E9 hücresi)

“Sonuç Hücresi” kutucuğuna “0” yazılır•

“Değişecek Hücre” kutucuğuna etkin faiz oranının yer alacağı hücre girilir (örnekte C1 • hücresi)

“Tamam”a basılır•

C1 hücresindeki değer 0,0695845 olacaktır. Bu etkin faiz oranıdır.•

Etkin faiz oranı 0,0695845

Yıl (α)Dönem başı

defter değeri

(β)%Z

(β = α x %Z) üzerinden


(γ)Nakit girişi

(δ)Dönem sonu defter değeri(δ = a+p+Y)

PB PB PB PB20X0 950 66.11 -40 976.1120X1 976.11 67.92 -40 1004.0320X2 1004.03 69.86 -40 1033.8920X3 1033.89 71.94 -40 1065.8320X4 1065.83 74.17 -1140 0

Ayrıca, etkin faiz oranı Excel programında “İç Verim Oranı” formülü kullanılarak da hesaplanabilir. Formül aşağıda gri olarak gölgelendirilmiş hücrede gösterilmektedir.

A B1 Nakit akışları2 9503 -404 -405 -406 -407 -114089 Effective rate =İÇ_VERİM_ORANI

R(B2:B7;)

B9 hücresindeki “B2:B7”, B2 – B7 hücrelerinde yer alan nakit akış değerlerini tanımlamaktadır. Noktalı virgül bizim iç verim oranına yönelik bir tahminimizin bulunmadığını gösterir.

55



Örnek – finansal varlıklar

Ör 67 1 Ocak 20X1 tarihinde işletme, çalışanlarından birine 500 PB tutarında üç yıl vadeli faizsiz bir kredi vermiştir. Benzer bir kredinin piyasa faiz oranı %5’tir (başka bir ifadeyle bu kişinin alacağı bu tutardaki bir krediye uygulanacak piyasa faiz oranı yüzde 5’tir). İşletmenin raporlama dönemi sonu 31 Aralık’tır.

İlk muhasebeleştirme sırasında kredi alacağı 431,92 PB tutarından raporlanmalıdır (bakınız: Örnek 49).

İlk muhasebeleştirme sırasında yapılan yevmiye kaydı dışında 20X1 yılında yapılacak yevmiye kaydı şu şekildedir:


Kâr veya zarar—faiz geliri 21,59 PB

Çalışana verilen krediye ilişkin faiz gelirinin muhasebeleştirilmesi.

Etkin faiz oranı yıllık %5’tir. Etkin faiz oranının hesaplanışı şu şekildedir:

Yıl 1 Ocak tarihindeki

defter değeri

%5 (a) üzerinden hesaplanan faiz

geliri

Nakit girişleri 31 Aralık tarihindeki defter

değeri

20X1 431,92 21,59 - 453,51

20X2 453,51 22,68 - 476,19

20X3 476,19 23,81 (500) -

(a) Yüzde 5’lik etkin faiz oranı, kredi alacağının beklenen nakit akışlarını 431,92 PB tutarındaki ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama). Ancak, bu örnekte sadece tek bir ödeme yapıldığından etkin faiz oranı 341,92 PB = 500 PB ÷ (1 + X)3 denklemi çözülerek bulunabilir. Denklemdeki “X” değeri tespit edilecek etkin faiz oranını göstermektedir.

Dolayısıyla (1 + X)3 = 500 PB ÷ 431.92 PB’dir, X eşitliğin bir yanında yalnız bırakıldığında; X = (500 PB ÷ 431.92 PB)⅓ - 1’dir. İşlemlerin yapılmasının ardından bulunacak değer 0,05’tir (yani yüzde 5’dir).

Ör 68 Örnek 67’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. Kredi, çalışana 1 Mayıs 20X1 tarihinde verilmiştir. Örnekte bileşik faizin etkisini dikkate almayınız ve bir yılın 365 gün olduğunu varsayınız.

31 Aralık 20X1 tarihinde tahakkuk eden faiz 14,49 PB’dir (hesaplanışı: 21,59 × 245 ÷ 365).

56



İlk muhasebeleştirme sırasında yapılan yevmiye kaydı dışında 20X1 yılında yapılacak yevmiye kaydı şu şekildedir:



Döneme ilişkin faiz gelirinin muhasebeleştirilmesi.

Dolayısıyla kredinin 31 Aralık 20X1 tarihindeki defter değeri 446,41 PB’dir (hesaplanışı: 431,92 PB + 14,49 PB).

Not: kredinin 31 Aralık 20X2 tarihindeki defter değeri ise 468,73 PB’dir (hesaplanışı: 453,51 PB + (22,68 × 245 ÷ 365).

Ör 69 1 Aralık 20X1 tarihinde işletme bir bankaya 20.000 PB yatırarak 120 günlük mevduat hesabı açtırmıştır. İşletme 120 günlük dönemde yüzde 1,644 üzerinden sabit bir faiz elde edecektir (bileşik faiz hesaplaması yapılmadan, alınacak faiz yıllık yüzde 5’e eşittir). Faiz 120 günlük dönemin sonunda ödenebilir hale gelmektedir. Bu tür bir mevduat hesabının piyasa faiz oranı 120 günlük bir dönem için yüzde 1,644’tür.

İlk muhasebeleştirme sırasında işletme, mevduat hesabının değerini 20.000 PB olarak gösterecektir (bakınız: Örnek 45).

Mevduat hesabının 120 günlük vade sonundaki defter değeri 329 PB artırılarak (hesaplanışı: 20.000 PB × %1.64420.000) 20.329 PB olarak gösterilecektir.

Vade 1 Aralık 20X1 tarihindeki

defter değeri

%1,644 (a) üzerinden


30 Mart 20X2 tarihinde

yapılacak ödeme tutarı

30 Mart 20X2 tarihindeki defter

değeri

120 gün 20.000 329 (20.329) -

(a) Yüzde 1,644’lük etkin faiz oranı, mevduatın beklenen nakit akışlarını ilk defter değerine indirgeyen orandır: 20.329 ÷ 1.01644 = 20.000 PB. Etkin faiz oranı 20.000 PB = 20.329 PB ÷ (1+X) denklemi çözülerek bulunabilir. Denklemdeki “X” değeri tespit edilecek etkin faiz oranını göstermektedir. Bu denklemde X yalnız bırakıldığında; X = 20.329 PB ÷ 20.000 PB – 1 = 0,01644’tür.

İşletmenin dönem sonu olan 31 Aralık 20X1 tarihinde 120 günlük sürenin 31 günü geçmiştir. Faizin tamamı vade sonunda ödenebilir olduğundan (120 günlük sürede bileşik faiz hesaplaması dikkate alınmadan), 329 PB’lik toplam faiz 120 günlük süreye doğrusal olarak dağıtılabilir.

31 Aralık 20X1 tarihinde, mevduat, 20.085 PB’lik (hesaplanışı 329 PB × 31 ÷ 120) değeri üzerinden finansal tablolara yansıtılacaktır.

57



Ör 70 Örnek 69’daki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme hesap açtırırken bankaya 50 PB dosya ücreti ödemiştir.

İlk muhasebeleştirme sırasında, işletme, mevduat hesabının değerinin 20.050 PB olarak gösterecektir (bakınız: Örnek 46).

Mevduat hesabının 120 günlük vade sonundaki defter değeri ise 20.329 PB’dir (20.000 PB tutarındaki anaparanın ve 329 PB tutarındaki faizin toplamı). Defter değerindeki artış tutarı 279 PB’dir (20.329 PB – 20.050 PB).

Vade 1 Aralık 20X1 tarihindeki

defter değeri



30 Mart 20X2 tarihinde

yapılacak ödeme tutarı

30 Mart 20X2 tarihindeki defter

değeri

120 gün 20.050 279 (20.329) -

(a) Yüzde 1,392’lik etkin faiz oranı, mevduatın beklenen nakit akışlarını 20.050 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı 20.050 PB = 20.329 PB ÷ (1+X) denklemi çözülerek bulunabilir. Denklemdeki “X” değeri tespit edilecek etkin faiz oranını göstermektedir. Bu denklemde X yalnız bırakıldığında; X = 20.329 PB ÷ 20.050 PB – 1 = 0,0139’dur.

31 Aralık 20X1 tarihinde, mevduat, 20.122 PB’lik değeri (hesaplanışı: 20.050 PB + (279 PB × 31 ÷ 120) üzerinden finansal tablolarda raporlanacaktır.

Ör 71 1 Ocak 20X2 tarihinde, işletme üretimini kendi yaptığı bir makineyi müşterisine 2.000 PB’ye satmıştır. Müşteri ödemeyi iki yıl sonra yapacaktır. Müşteri ödemeyi malın teslimi anında yapmış olsaydı, makinenin mevcut satış fiyatı olan 1.650 PB’yi ödeyecekti.

İlk muhasebeleştirme sırasında işletme tarafından muhasebeleştirilecek ticari alacaklar tutarı 1.650 PB’dir.


defter değeri



Nakit girişi 31 Aralık tarihindeki defter

değeri

20X1 1.650 166,59 1.816,59

20X2 1.816,59 183,41 (2.000)

Müşteri tarafından 2 yıl içerisinde ödenecek tutarların toplam nominal değerleri ile makinenin mevcut satış fiyatı arasındaki fark, bir finansman işlemine ait olduğundan, faiz hasılatı olarak muhasebeleştirilir.

58



(a) Yüzde 10,096’lık etkin faiz oranı, ticari alacağın beklenen nakit akışlarını 1.650 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama). Ancak, bu örnekte sadece tek bir ödeme yapıldığından etkin faiz oranı 1.650 PB = 2.000 PB ÷ (1 + X)2 denklemi çözülerek bulunabilir. Denklemdeki “X” değeri tespit edilecek etkin faiz oranını göstermektedir.

Dolayısıyla (1 + X)2 = 2.000 PB ÷ 1.650 PB’dir, X eşitliğin bir yanında yalnız bırakıldığında; (2.000 PB ÷ 1.650 PB)½ - 1’dir. İşlemlerin yapılmasının ardından bulunacak değer 0,10096’dır.

İlk muhasebeleştirme sırasında yapılan yevmiye kaydı dışında, 20X1 yılında yapılacak yevmiye kaydı şu şekildedir:

Ticari Alacaklar (finansal varlık) 166,59 PB



Ör72 1 Ocak 20X0 tarihinde işletme aktif bir piyasadan 98 PB’ye sıfır kuponlu bir tahvil satın almış ve satın alım sırasında 2 PB işlem maliyetine katlanmıştır. Tahvil 31 Aralık 20X4 tarihinde 126 PB üzerinden itfa edilecektir.

Tahvil ilk muhasebeleştirmede 100 PB üzerinden kaydedilecektir (bakınız: Örnek 51)


defter değeri



Nakit girişi 31 Aralık tarihindeki defter

değeri

20X0 100.00 4.73 - 104.73

20X1 104.73 4.96 - 109.69

20X2 109.69 5.19 - 114.88

20X3 114.88 5.43 - 120.31

20X4 120.31 5.69 (126.00) -

(a) Yüzde 4,73’lük etkin faiz oranı, tahvil alacağının beklenen nakit akışlarını 100 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama). Ancak, bu örnekte sadece tek bir ödeme yapıldığından etkin faiz oranı 100 PB = 126 PB ÷ (1+X)5

denklemi çözülerek bulunabilir. Denklemdeki “X” değeri tespit edilecek etkin faiz oranını göstermektedir.

Dolayısıyla (1 + X)5 = 126 PB ÷ 100 PB’dir, X eşitliğin bir yanında yalnız bırakıldığında; X = (126 PB ÷ 100 PB)0.2 - 1’dir. İşlemlerin yapılmasının ardından bulunacak değer 0,0473’tür.

59



İlk muhasebeleştirme sırasında yapılan yevmiye kaydı dışında, 20X1 yılında yapılacak yevmiye kaydı şu şekildedir:

Tahvil (finansal varlık) 4,73 PB




Ör73 1 Ocak 20X1 tarihinde işletme, bir bankadan 5.000 PB tutarında 5 yıllık bir kredi almıştır. İlk iki yılda krediye %8 sabit faiz oranı uygulanacaktır. Geri kalan üç yılda ise faiz oranı o anki mevcut piyasa faiz oranını yansıtacak şekilde değiştirilecektir. Banka işletmeye kredi sözleşmesinde erken ödeme opsiyonu tanımıştır. Bu çerçevede işletmenin ikinci yılın sonunda kredi borcunu tamamen ödeme seçeneği bulunmaktadır. Tanınan erken ödeme opsiyonunun kullanımı gelecekteki olaylara bağlı değildir. Faiz ödemeleri yılsonlarında yapılacaktır. İlk iki yıl uygulanacak olan %8’lik faiz oranı benzer özelliklere sahip ve faiz ödemeleri yıllık vadelerle vade sonlarında yapılan kredilere uygulanan piyasa faiz oranını yansıtmaktadır.

İşletme krediyi kullandığında, erken ödeme hakkını kullanarak kredi borcunu ikinci yılın sonunda bitirmeyi düşünmektedir. Bu nedenle etkin faiz oranı belirlenirken, kredi sanki iki yıllığına alınmış bir krediymiş gibi dikkate alınacaktır (başka bir ifadeyle etkin faiz oranı hesaplamasında; %8 faiz oranı üzerinden yapılacak faiz ödemeleri ve ikinci yılın sonunda ödenecek anapara tutarı dikkate alınacaktır).

%8’lik faiz oranı iki yıllık benzer kredilere ilişkin piyasa faiz oranını yansıttığından, ilk muhasebeleştirmede kredi, işlem fiyatı olan 5.000 PB üzerinden ölçülecektir.

Örnekte herhangi bir işlem maliyeti söz konusu olmadığından, etkin faiz oranı %8’dir. Etkin faiz oranının hesaplanışı şu şekildedir:


defter değeri


Nakit çıkışları 31 Aralık tarihindeki defter

değeri20X1 5.000 400 (400) 5.000

20X2 5.000 400 (5.400) -

(a) Yüzde 8’lik etkin faiz oranı, kredinin beklenen nakit akışlarını ilk defter değerine indirgeyen orandır: 400 PB ÷ 1.08 + 5.400 PB ÷ (1.08)2 = 5.000 PB. . Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).

60



İlk muhasebeleştirme sırasında yapılan yevmiye kaydı dışında, 20X1 yılında yapılacak yevmiye kayıtları şu şekildedir:

Faiz

Kâr veya zarar—faiz gideri 400 PB

Kredi (finansal borç) 400 PB

Döneme ilişkin faiz giderinin muhasebeleştirilmesi.

Nakit ödemeler


Kasa (finansal varlık) 400 PB

Dönemde yapılan kredi ödemesinin muhasebeleştirilmesi.

Kredinin 31 Aralık 20X1 tarihindeki defter değeri 5.000 PB’dir.

Ör 74 Örnek 73’teki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme, bir brokerdan kullanılabilecek kredilere yönelik öneriler aldıktan sonra bu krediyi kullanmıştır. İşletme aldığı hizmet karşılığında brokera 100 PB ödeme yapmıştır.

İlk muhasebeleştirme sırasında, kredi borcunun değeri, işlem fiyatından brokera yapılan ödeme indirilerek bulunmalıdır (başka bir ifadeyle kredi borcu 4.900 PB olarak gösterilmelidir).

4.900 PB değerindeki ilk defteri, etkin faiz oranı kullanılmak suretiyle iki yıllık dönemde 5.000 PB’lik değere getirilmelidir.


defter değeri


hesaplanan faiz

Nakit çıkışları 31 Aralık tarihindeki defter

değeri

20X1 4.900 447,82 (400) 4.947,82

20X2 4.947,82 452,18 (5.400) -

(a) Yüzde 9,139’luk etkin faiz oranı, kredinin beklenen nakit akışlarını ilk defter değerine indirgeyen orandır: 400 PB ÷ 1.09139 + 5.400 PB ÷ (1.09139)2 = 4.900 PB. . Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).

Ör 75 Örnek 73’teki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletmenin geçerli para birimi PB değil FPB’dir. Borcun süresi boyunca aşağıda yer alan döviz kurlarının oluşacağını varsayınız.

1 Ocak 20X1: 1 GPB = 5 PB•

61



20X1 yılındaki ortalama döviz kuru: 1 GPB = 5,5 PB•

31 Aralık 20X1: 1 GPB = 5,1 PB•

20X2 yılındaki ortalama döviz kuru: 1 GPB = 4,5 PB•

31 Aralık 20X2: 1 GPB = 4 PB•

Yıl sonundaki anapara bakiyeleri (parasal kalemler olan) dönem sonu kuru kullanılarak hesaplanmalıdır. Faiz giderleri ise döneme ilişkin ortalama kur kullanılarak hesaplanmalıdır.

Yapılacak yevmiye kayıtları aşağıdaki gibidir:


Kasa (finansal varlık) 1.000 GPB(a)

Kredi (finansal borç) 1.000 GPB

Nakit para elde edilmesinin ve doğan kredi geri ödeme yükümlülüğünün muhasebeleştirilmesi.

20X1

Faiz

Kâr veya zarar—faiz gideri 72,73 GPB(b)

Kredi (finansal borç) 72,73 GPB


Kasa

Kredi (finansal borç) 78,43 GPB(c)

Kasa (finansal varlık) 78,43 GPB


(a) 5.000 PB ÷ 5 = 1.000 GPB.

(b) 400 PB ÷ 5,5 = 72,73 GPB.

(c) 400 PB ÷ 5,1 = 48,43 GPB.

62



31 Aralık 20X1 tarihinde kredi, 980,39 GPB üzerinden muhasebeleştirilecektir (hesaplanışı: 5.000 ÷ 5,1).

13,91 GPB’lik kurlardan kaynaklanan kazanç; kredinin 31 Aralık 20X1 tarihindeki değeri (980,39 GPB) ile kredinin dönemdeki açılış bakiyesinin dönemde tahakkuk eden faiz ve yapılan ödemelere göre düzeltilmesinden sonra bulunan değer (994,30 GPB) arasındaki fark kadardır (994,30 GPB’lik değerin hesaplanışı şu şekildedir: 1.000 GPB + 72,73 GPB – 78,43 GPB).

Bu çerçevede 20X1 yılında aşağıdaki yevmiye kaydının da yapılması gereklidir:

20X1

Kurlardan kaynaklanan kazanç

Kredi (finansal borç) 13,91 GPB(d)

Kâr veya zarar—kurlardan kaynaklanan kazanç 13,91 GPB

Yabancı para cinsinden alınan kredi dolayısıyla ortaya çıkan kur kazancının muhasebeleştirilmesi.

20X2

Faiz

Kâr veya zarar—faiz gideri 88,89 GPB(e)



Kasa

Kredi (finansal borç) 1.350 GPB(e)

Kasa (finansal varlık) 1.350 GPB

Dönemde yapılan kredi ödemesinin muhasebeleştirilmesi.(d) 994,30 GPB – 980,39 GPB = 13,91 GPB.(e) 400 GPB ÷ 4,5 = 88,89 GPB.(f) 5.400 GPB ÷ 4 = 1.350 GPB.

31 Aralık 20X2 tarihinde yapılan ödemeyle kredi borcu (en son faiz giderine ve anaparaya ilişkin ödeme yapılarak) sonlandırılmıştır.

63



280,72 GPB’lik kurlardan kaynaklanan kayıp; 31 Aralık 20X2 tarihinde ödenen 1.350 GPB’lik tutar ile kredinin dönemdeki açılış bakiyesinin dönemde tahakkuk eden faize göre düzeltilmesinden sonra bulunan değer (1.069,28 GPB (980,39 GPB + 88,89 GPB)) arasındaki farktır.

Bu çerçevede 20X1 yılında aşağıdaki yevmiye kaydının da yapılması gereklidir:

Kurlardan kaynaklanan kayıp

Kâr veya zarar—kurlardan kaynaklanan kayıp 280,72 GPB(g)


Yabancı para cinsinden alınan kredi dolayısıyla ortaya çıkan kurlardan doğan kaybın muhasebeleştirilmesi.

(g) 1.350 GPB – 1.069,28 GPB = 280,72 GPB

Ör76 1 Ocak 20X1 tarihinde işletme, bir bankadan 5.000 PB tutarında 5 yıllık bir kredi almıştır. Kredinin faiz oranı %10’dur. Faiz ödemeleri yılsonlarında yapılacaktır. Benzer özelliklere sahip ve faiz ödemeleri yıllık vadelerle vade sonlarında yapılan kredilere uygulanan piyasa faiz oranı %8’dir. Banka, uygulanan yüksek faiz oranı nedeniyle işletmeye krediyi verirken 400 PB tutarında bir ek ödeme yapmıştır.

Kredinin nominal değeri ile banka tarafından kredi verilirken yapılan ek ödemenin toplamından oluşan işlem tutarı 5.400 PB’dir (bakınız: Örnek 58).

20X0 yılının sonunda aşağıda yer alan yevmiye kayıtları yapılmalıdır (yevmiye kayıtlarında yer alan tutarların nasıl elde edildiğini aşağıda yer alan tablodan izleyebilirsiniz).

Faiz

Kâr veya zarar—faiz gideri 431,81 PB

Kredi (finansal borç) 431,81 PB


Nakit ödemeler




31 Aralık 20X0 tarihinde kredi 5.331,81 PB üzerinden muhasebeleştirilecektir.

64



Etkin faiz oranı %8’dir (başka bir ifadeyle piyasa faiz oranıdır). Yevmiye kayıtlarında yer alan tutarların hesaplanışları aşağıdaki gibidir:

Yıl 1 Ocak tarihindeki defter değeri


Nakit çıkışları 31 Aralık tarihindeki

defter değeri20X0 5.400,00 431,81 (500,00) 5.331,81

20X1 5.331,81 426,36 (500,00) 5.258,17

20X2 5.258,17 420,47 (500,00) 5.178,64

20X3 5.178,64 414,11 (500,00) 5.092,76

20X4 5.092,76 407,24 (5.500,00) (0,00)

(a) Yüzde 8’lik (yaklaşık olarak) etkin faiz oranı, kredinin beklenen nakit akışlarını 5.400 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).

Ör 77 1 Ocak 20X0 tarihinde işletme, 1.250 PB karşılığında bir borçlanma aracı ihraç etmiştir. Borçlanma aracının yazılı değeri 1.250 PB’dir ve bu tutar 31 Aralık 20X4 olan vade sonunda geri ödenecektir. Faiz oranı yapılan sözleşmede her yıl için ayrı olarak belirlenmiştir. Yapılacak faiz ödemeleri belirlenen faiz oranlarının yazılı değere uygulanmasıyla hesaplanacaktır. Yıllar itibariyle belirlenen faiz oranları: 20X0 yılında %6 (yapılacak faiz ödemesi 75 PB), 20X1 yılında %8 (yapılacak faiz ödemesi 100 PB), 20X2 yılında %10 (yapılacak faiz ödemesi 125 PB), 20X3 yılında %12 (yapılacak faiz ödemesi 205 PB) ve 20X4 yılında %16,4’tür (yapılacak faiz ödemesi 205 PB). İşletme, nakit akışlarının yönetimi nedeniyle faiz ödemelerini bu şekilde belirlemiştir. İşletme beş yıllık sabit faiz oranlı bir borçlanma aracı ihraç etmiş olsaydı, borçlanma aracına ilişkin piyasa faiz oranı %10 olacaktı.

İlk muhasebeleştirme sırasında işletme aldığı borcun değerini 1.250 PB olarak gösterecektir (bakınız: Örnek 59).

20X0 yılının sonunda aşağıda yer alan yevmiye kayıtları yapılmalıdır (yevmiye kayıtlarında yer alan tutarların nasıl elde edildiğini aşağıda yer alan tablodan izleyebilirsiniz).

Faiz




Nakit ödemeler




65



31 Aralık 20X tarihinde alınan kredi 1.300,16 PB üzerinden raporlanacaktır.

Etkin faiz oranı %10,013’tür (aşağıdaki tabloyu inceleyiniz).

Aşağıdaki tabloda alınan borcun yıllar itibariyle itfa edilmiş maliyetleri gösterilmektedir.


defter değeri

%10.013 (a)

üzerinden hesaplanan

faiz

Nakit çıkışları 31 Aralık tarihindeki

defter değeri

20X0 1,250.00 125.16 (75) 1,300.16

20X1 1,300.16 130.19 (100) 1,330.35

20X2 1,330.35 133.21 (125) 1,338.56

20X3 1,338.56 134.03 (150) 1,322.59

20X4 1,322.59 132.45 (1,455) = 205 + 1,250 -

(a) Yüzde 10,013’lük etkin faiz oranı, borçlanma aracının beklenen nakit akışlarını 1.250 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).

Ör 78 1 Nisan 20X1 tarihinde işletme, bir bankadan 5.000 PB tutarında 4 yıllık bir kredi almıştır. Krediye uygulanacak faiz oranı LIBOR artı 250 baz puan (1 baz puan %1’in 1/100’üdür) olarak her yıl belirlenecektir. Alınan kredinin koşulları bu tür kredilere ilişkin piyasa koşullarıyla aynıdır. Faiz ödemeleri yıllık olarak vade sonlarında yapılacaktır. 1 Nisan 20X1 ve 31 Aralık 20X1 tarihlerinde LIBOR sırasıyla %2 ve %2,5’tir.

Faiz oranı, bu tür kredilere uygulanan piyasa faiz oranını yansıttığından, kredi işletme tarafından 5.000 PB olan işlem fiyatı üzerinden kayıtlara alınacaktır. Çünkü işlem fiyatı gelecekteki ödemelerin piyasa oranıyla iskonto edilmiş bugünkü değerine (hemen hemen) eşittir.

Örnekte herhangi bir işlem maliyeti söz konusu olmadığından, kredi işlem fiyatı üzerinden muhasebeleştirilir. 1 Nisan 20X1 tarihindeki etkin faiz oranı %4,5’tir (%2 + 250 baz puan).

İşlem fiyatı vade sonunda ödenecek anapara tutarına eşittir. Bu nedenle, gelecekteki faiz ödemelerine yönelik yeni tahminlerin kredinin defter değeri üzerinde önemli etkileri olmayacaktır (bakınız: Paragraf 11.19). Kredinin süresi boyunca, LIBOR değiştikçe nakit akışları da sürekli olarak değişecektir. Ancak, faiz oranı bu tür kredilere yönelik piyasa faiz oranını yansıttığından, gelecekteki tahmini nakit ödemelerinin kredinin geriye kalan süresi boyunca LIBOR artı 250 baz olan etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş değeri her zaman 5.000 PB olacaktır. Dolayısıyla, kredinin defter değeri 4 yıllık süre boyunca her zaman 5.000 PB’dir.

66



Ör 79 Örnek 78’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme krediyi alırken 50 PB işlem maliyetine katlanmıştır.

Kolaylık olması açısından, değişken oranlı finansal borçlar için etkin faiz oranı hesaplanırken işlem maliyetlerinin borçtan ayrı ele alınması daha uygun olacaktır. Bu şekilde bir uygulama piyasa faiz oranından farklı bir etkin faiz oranının bulunmasını önleyecektir (çünkü etkin faiz oranının 4.950 PB’yi (kredinin 50 PB tutarındaki işlem maliyetleri düşülmüş işlem fiyatını) 5.000 PB’ye getiren oran olması gereklidir). Sabit oranlı finansal borçlar için işlem maliyetlerinin etkin faiz oranı hesaplamasına dahil edilmesi kolaydır. Çünkü bu tür borçlar açısından borcun süresi boyunca oluşacak nakit akışları bilinmektedir.

50 PB’lik işlem maliyeti etkin faiz oranı kullanılarak dört yıllık süre boyunca aşağıdaki şekilde itfa edilmelidir:

Yıl Dönem başındaki defter

değeri

% 0,252(a) üzerinden hesaplanan ve kâr veya zarara yansıtılan işlem

ücretleri

Dönem sonundaki defter değeri

1. Yıl 4.950,00 12,45 4.962,45

2. Yıl 4.962,45 12,48 4.974,93

3. Yıl 4.974,93 12,52 4.987,45

4. Yıl 4.987,45 12,55 5.000,00

50,00

(a) Yüzde 0,252’lik etkin faiz oranı, dört yıllık dönem içerisinde 4.950 PB’yi 5.000 PB’ye getiren orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).

Not: Her bir dönemde, 50 PB tutarındaki işlem maliyetinin itfa edilmemiş kısımları, finansal durum tablosunda yer alan kredi tutarından indirilmelidir.

Etkin faiz oranının hesaplanışı iki ayrı bölümden oluşmaktadır.

Örnek – tahmini nakit akışlarındaki değişiklikler

Ör 80 1 Ocak 20X1 tarihinde işletme, bir bankadan 5.000 PB tutarında 4 yıllık bir kredi almıştır. Alınan kredinin koşulları bu tür kredilere ilişkin piyasa koşullarıyla aynıdır. Kredi faiz oranı yıllar itibariyle sabit olup %8’dir. Faiz ödemeleri yılsonlarında yapılacaktır. %8’lik faiz oranı benzer özelliklere sahip ve faiz ödemeleri her yılın sonunda (başka bir ifadeyle, yıllık vadelerle vade sonlarında) yapılan kredilere uygulanan piyasa faiz oranını yansıtmaktadır. İşletme krediyi alırken 50 PB işlem maliyetine katlanmıştır.

67



31 Aralık 20X1 tarihinde işletme kredi borcunun tamamını 31 Aralık 20X4 tarihinde ödemek yerine, yarısını 31 Aralık 20X2 tarihinde diğer yarısını da 31 Aralık 20X3 tarihinde ödemeye karar vermiştir. Bu durumda 20X3 yılında ödenecek faiz tutarı 200 PB azalacak, 20X4 yılında ise hiç faiz ödemesi yapılmayacaktır. Yapılan kredi sözleşmesi uyarınca işletmenin borcu erken ödeme hakkı bulunmaktadır. Bu nedenle ödemelerin bu şekilde yapılması kredi sözleşmesinde değişiklik yapılması anlamına gelmemektedir.

Faiz oranı bu tür kredilere uygulanan piyasa faiz oranını yansıttığından, 1 Ocak 20X1 tarihinde (ilk muhasebeleştirme sırasında) işletme krediyi işlem fiyatından işlem maliyetleri düşülmüş değerle (4.900 PB olarak) kayıtlarına almalıdır.

Aşağıda yer alan tablo itfa edilmiş maliyet tutarlarının, ödemelerin kredinin normal süresinde yapıldığı durumda (başka bir ifadeyle orijinal itfa edilmiş maliyet tutarlarının) nasıl hesaplanacağını göstermektedir:


% 8,612(a)

üzerinden hesaplanan faiz

Nakit çıkışları 31 Aralık tarihindeki defter değeri

20X1 4.900 421,99 (400) 4.921,99

20X2 4.921,99 423,89 (400) 4.945,88

20X3 4.945,88 425,94 (400) 4.971,82

20X4 4.971,82 428,18 (5.400) -

(a) Yüzde 8,612’lik etkin faiz oranı, ödemelerin kredinin normal süresinde yapıldığı durumda beklenen nakit akışlarını (orijinal beklenen nakit akışlarını) 4.900 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).

Bu durumda etkin faiz oranı (orijinal etkin faiz oranı) yıllık %8,612’dir. Bu nedenle, 31 Aralık 20X1 tarihinde revize edilen hesaplamalara göre, revize edilen tahmini nakit akışlarının orijinal etkin faiz oranı (%8,612) kullanılarak indirgenmiş değerleri 4.958,85 PB’dir (bu tutarın hesaplanışı aşağıdaki tabloda yer almaktadır).

İlk başta yapılan (orijinal) hesaplamaya göre kredinin 31 Aralık 20X1 tarihindeki itfa edilmiş maliyeti 4.921,99 PB’dir. 36,86 PB’lik fark (4.958,85 PB – 4.921,99 PB) 20X1 yılı kâr veya zararına yansıtılmalıdır.

Bu nedenle ortaya çıkan farkın muhasebeleştirilmesi amacıyla 31 Aralık 20X1 tarihinde aşağıdaki yevmiye kaydı yapılmalıdır:

Kâr veya zarar—gider 36,86 PB


Tahmini nakit akışlarındaki değişiklikler nedeniyle finansal borcun defter değerinde yapılması gerekli düzeltmenin muhasebeleştirilmesi.

68



Not: 20X1 yılına ait faiz gideri ve bu yılda yapılan ödemeler revize edilen ödeme şeklinden etkilenmemiştir. Bu tutarların 20X1 yılında kayıtlara alınması gereklidir. Bu doğrultuda, 20X1 yılında aşağıdaki yevmiye kayıtlarının yapılması gerekir.

Katlanılan faiz




Nakit ödemeler


Kasa 400 PB


Revize edilen nakit akışlarının 31 Aralık 20X1 tarihli orijinal etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş değerlerinin hesaplanışı şu şekildedir:

Tarih Nakit çıkışları % 8,612 üzerinden iskonto edilmiş nakit akışlarının bugünkü değerleri

31 Aralık 20X2 2.900 2.900 ÷ 1,08612 = 2.670,05

(400 + 2.500)

31 Aralık 20X3 2.700 2.700 ÷ 1,086122 = 2.288,80

(200 + 2.500)

Toplam bugünkü değer = 4.958,85

Revize edilen nakit akış tutarları dikkate alınarak 1 Ocak 20X1 tarihinde yapılan itfa edilmiş maliyet hesaplamaları aşağıdaki gibidir:


defter değeri

% 8,612(a)

üzerinden hesaplanan faiz

Nakit çıkışları

31 Aralık tarihindeki defter

değeri

20X2 4.958,85 427,06 (2.900) 2.485,91

20X3 2.485,91 214,09 (2.700) -

69



Maliyet veya itfa edilmiş maliyet ile ölçülen finansal araçlarda değer düşüklüğü

Muhasebeleştirme

11.21 Her bir raporlama dönemi sonunda, maliyet bedeli veya itfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülmüş tüm finansal varlıklar, değer düşüklüğüne ilişkin tarafsız bir kanıt olup olmadığı yönünde değerlendirilir. Eğer değer düşüklüğüne dair tarafsız bir kanıt varsa, değer düşüklüğü zararı, anında kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

Notlar

11.21–11.26 Paragrafları sadece maliyet değeriyle ya da itfa edilmiş maliyet değeriyle ölçülen finansal araçlara uygulanır. Bu paragraflarda yer alan hükümler finansal borçlar ile değer değişiklikleri kâr veya zarara yansıtılmak suretiyle gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülen finansal varlıklara uygulanmaz. Gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülen finansal varlıkların değerlerinde meydana gelen azalışlar (veya artışlar) değer değişikliğinin olduğu dönemin kâr veya zararına yansıtılır.

11.22 Bir finansal varlık veya varlık grubunda değer düşüklüğü oluştuğuna dair tarafsız deliller, aşağıdaki zarar olayları hakkında varlık sahibinin dikkatine sunulan gözlemlenebilir verileri de içermektedir:

(a) İhraç edenin veya borçlunun önemli ölçüdeki finansal sıkıntısı.

(b) Faiz veya anapara ödemelerinde bir temerrüt veya ihmal olması durumu gibi, sözleşmenin ihlali durumu.

(c) Borç verenin borçluya, borçlunun ekonomik veya yasal nedenler sebebiyle yaşadığı finansal sıkıntıdan ötürü aksi halde düşünmeyeceği bir imtiyaz sağlaması.

(d) Borçlunun iflas etmesinin veya finansal açıdan başka bir yeniden teşkilatlanma durumunun olası hale gelmesi.

(e) Grup içerisindeki münferit finansal varlıklara göre henüz tespit edilemese bile, ulusal veya yerel ekonomideki olumsuz koşullar veya sektör koşullarındaki olumsuz değişiklikler gibi, ilgili varlıkların ilk muhasebeleştirilmelerinden itibaren bir grup finansal varlıktan elde edilmesi beklenen nakit akışlarında ölçülebilen bir azalma olduğuna işaret eden gözlemlenebilir veriler.

70



Notlar

Bir finansal varlığın veya bir finansal varlık grubunun değer düşüklüğüne uğradığını söyleyebilmek ve bu doğrultuda değer düşüklüğü zararları muhasebeleştirilebilmek için muhakkak şu iki durumun gerçekleşmesi gerekir: (a) ilk muhasebeleştirmeden sonra meydana gelen bir veya daha fazla olay (“zarar olayı”) sonucunda finansal varlıkların değer düşüklüğüne uğramış olduğunu gösteren tarafsız bir kanıtın oluşması ve (b) bu zarar olayının (veya olaylarının) finansal varlığın veya finansal varlık grubunun güvenilir bir şekilde tahmin edilebilen gelecekteki nakit akışlarını etkilemesi. Meydana gelen birden çok olayın yaratacakları toplam etki değer düşüklüğüne neden olabilir.

Gelecekteki olaylara bağlı olarak değer düşüklüğü zararları oluşacağı beklentisi, gerçekleşme olasılığı ne olursa olsun, olduğu durumlarda (örneğin piyasanın kötüye gideceği beklentisinin olduğu bir durumda), herhangi bir değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirilmez.

11.22(e) Paragrafında değinilen ulusal ve yerel ekonomilerdeki olumsuz koşullara örnek olarak, kredi verenin coğrafi bölgesindeki işsizlik oranlarındaki artışlar, mortgage kredileri açısından ilgili bölgede mal fiyatlarında meydana gelen düşüşleri veya petrol üreticilerine kredi verenler açısından petrol fiyatlarındaki düşüşler gösterilebilir.

Örnek – değer düşüklüğü zararlarının muhasebeleştirilmesi

Ör 81 A İşletmesi çalışanlarından birine %8 faiz oranından bir yıl vadeli 500 PB tutarında borç vermiştir. İşletme normalde çalışanlarına borç vermemektedir, bir defaya mahsus olmak üzere böyle bir borç verme işlemi gerçekleştirilmiştir. Borç alan çalışanın, vadesi geldiğinde borcun faizini veya anapara tutarını ödemeyeceğini gösteren bir durum söz konusu değildir. Benzer bir kredinin piyasa faiz oranı %8’dir (başka bir ifadeyle bu kişinin alacağı bu tutardaki bir krediye uygulanacak piyasa faiz oranı yüzde 8’dir). A İşletmesi verdiği borca ilişkin olarak 10 PB tutarında değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirmeyi düşünmektedir. Çünkü işletme, ticari alacaklarının (müşterilerinden olan alacaklarının) ödenmesini gösteren geçmiş verilerine baktığında, ortalama olarak bunların %10’unun geri dönmediğini görmektedir.

A İşletmesi, müşterilerinden olan şüpheli alacaklarının toplam alacaklarına olan oranını göz önünde bulundurarak, çalışanına verdiği borç için 10 PB tutarında değer düşüklüğü zararı muhasebeleştiremez. Çünkü ilk muhasebeleştirmeden sonra meydana gelen herhangi bir geçmiş olay, çalışana verilen borcun değer düşüklüğüne uğradığına dair tarafsız bir kanıt sunmamaktadır (bakınız paragraf 11.24).

Ancak ve ancak, çalışana verilen kredinin değer düşüklüğüne uğradığına dair tarafsız bir kanıtın söz konusu olduğu durumlarda, değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirilebilir. Örneğin, borç verilen çalışanın, borcunu zamanında ödeyemeyebileceği yargısına varılacak şekilde finansal açıdan zorluklar yaşadığını gösteren bir durumun varlığı, muhtemel bir değer düşüklüğünü gösteren tarafsız bir kanıt oluşturur.

71



11.23 İhraç edenin faaliyet gösterdiği teknoloji, piyasa, ekonomi ortamını veya yasal ortamı olumsuz etkileyen önemli olaylar da dâhil olmak üzere başka faktörler de değer düşüklüğünün bir kanıtı olabilir.

Notlar Finansal araç(lar)ı ihraç edeni olumsuz bir şekilde etkileyen değişiklikler ihraç edenin hamile

geri ödeme yapma gücünü etkilemiş olabilir ve bu nedenle bu değişiklikler hamilin ilgili finansal varlıklarının değer düşüklüğüne uğradığına dair bir kanıt oluşturabilir. Paragraf 11.23’te değinilen bu tür değişikliklere örnek olarak, ihraç edenin mallarına olan talebin azalması, işlerini etkileyecek şekilde mevzuatta meydana gelen değişiklikler, çok sayıda değişken oranlı borçlanma araçları ihraç ettiği bir durumda faiz oranlarında meydana gelen artışlar gösterilebilir.

Göz önünde bulundurulması gerekli diğer unsurlar arasında şunlar sayılabilir; borçluların veya ihraççıların uzun veya kısa dönemdeki likidite durumları, maruz kaldıkları ticari ve finansal riskler, benzer finansal varlıklara ilişkin ödemelerde yaşanan sıkıntılar, ulusal ve yerel ekonomideki genel durum ve yaşanan gelişmeler ile verilen teminatların ve garantilerin gerçeğe uygun değerleri.

11.24 Aşağıdaki varlıklar değer düşüklüğü açısından ayrı ayrı değerlendirilir:

(a) Önemliliğe bakılmaksızın tüm özkaynağa dayalı finansal araçlar ve

(b) Tek başına öneme sahip olan diğer finansal varlıklar.

Diğer finansal varlıklar değer düşüklüğü açısından bireysel olarak veya kredi riskine ilişkin benzer özellikleri dikkate alınmak suretiyle gruplanarak değerlendirilebilirler.

Notlar Bölüm 11’in kapsamındaki finansal araçlardan sadece gerçeğe uygun değerleri güvenilir

bir şekilde belirlenemeyen dönüştürülemeyen imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar ve satım opsiyonu bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar, 11.24(a) paragrafı uyarınca değer düşüklüğü açısından ayrı olarak değerlendirebilecek finansal araçlardandır.

Değer düşüklüğünün toplu bir şekilde değerlendirilebilmesi için finansal varlıkların kredi riskine ilişkin benzer özellikleri dikkate alınarak gruplandırılması gerekmektedir. Kredi riskine ilişkin özellikler, borçluların, yapılan sözleşme hükümlerine uygun bir şekilde tüm ödemeleri yapabilip yapamayacaklarının göstergesidir. Kredi riskine ilişkin özellikler, varlığın türüne, sektöre, coğrafi bölgeye, teminatın türüne, vade sonrası duruma ve diğer ilgili faktörlere ilişkin özellikler dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Ancak, bir grup içerisindeki tek başına ayrı bir öneme sahip olmayan finansal varlıkların değer düşüklüğüne uğradığını gösteren bilgilerin

72



mevcut olduğu durumlarda, bu tür finansal varlıklar, toplu olarak önemsiz olmadıkları sürece, değer düşüklüğü açısından, grubun bir parçası olarak değil, ayrı olarak değerlendirilirler.

İlk muhasebeleştirmeden sonra tek başına öneme sahip olmayan finansal varlıklar ile özkaynağa dayalı finansal araç niteliğinde olmayan finansal araçlar, benzer özelliklerine göre gruplandırılarak değer düşüklüğü testine tabi tutulurlar (bakınız paragraf 11.24). Benzer varlıklardan oluşan grubun değer düşüklüğüne uğramış olabileceğine dair bir gösterge bulunduğunda ve değer düşüklüğü grup içerisinde yer alan bir varlıkla ilişkilendirilemediğinde, finansal varlık grubuna ilişkin gelecekteki nakit akışları değer düşüklüğünün tespiti amacıyla toplu bir şekilde değerlendirilir. Değer düşüklüğü zararlarının tespiti geçmişte oluşan zarar tutarları esas alınarak yapıldığında, geçmiş dönemdeki zarar tutarları, geçmiş dönemdeki koşullardan farklı mevcut koşulların etkilerini yansıtmak ve mevcut dönemdeki koşullardan farklı geçmiş dönem koşullarının etkilerini elimine etmek amacıyla gözlemlenebilir mevcut bilgiler çerçevesinde düzeltilir.

Bölüm 11, değer düşüklüğünün varlığını gösteren tarafsız kanıtlar göz önünde bulundurulmak suretiyle, tek bir finansal varlık için veya kredi risklerine ilişkin benzer özellikleri dikkate alınarak gruplandırılmış finansal varlıklar açısından bu grup için muhasebeleştirdiği değer düşüklüğü zararlarından başka değer düşüklüğü zararlarının veya şüpheli alacaklara ilişkin zararların muhasebeleştirilmesine izin vermez. Finansal varlıklarda yaşanacak muhtemel değer düşüklükleri için ayrılması düşünülen tutarlar, değer düşüklüğüne dair tarafsız bir kanıtın bulunmadığı bir durumda muhtemel değer düşüklüğü tutarlarının aktarıldığı yedekler gibi, değer düşüklüğü zararı olarak finansal tablolara yansıtılamazlar.

Örnekler – Değer düşüklüğü testine tabi tutulacak finansal varlık veya finansal varlık grubu

Ör82 İşletme mallarının satışını taksitli olarak gerçekleştirmektedir. İşletmenin mevcut dönemin sonunda 10.000 PB tutarında ticari alacağı vardır. Geçen dönem sonundaki ticari alacaklarının %2’sinin ödemesi yapılmamıştır. Bu nedenle işletme bu yılsonunda, 10.000 PB değerindeki ticari alacaklarının %2’si kadar şüpheli ticari alacak karşılığı ayırmak (başka bir ifadeyle bir değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirmek) istemektedir (bu şekilde şüpheli ticari alacaklar karşılığı ayırdığında ticari alacaklarının finansal durum tablosundaki net defter değeri 9.800 PB olacaktır).

İşletme, 500 PB ticari alacağı bulunduğu bir müşterisinin tasfiye sürecine girdiğini bilmektedir.

İşletme tüm ticari alacaklarının %2’si oranında genel bir şüpheli ticari alacaklar karşılığı muhasebeleştiremeyebilir. Bölüm 11 tek başına öneme sahip ticari alacakların değer düşüklüğü açısından ayrı olarak değerlendirilmesini gerektirmektedir. Tek başına öneme sahip ticari alacaklar dışında kalan ticari alacakların ise bireysel olarak veya kredi riskine ilişkin benzer özellikleri dikkate alınmak suretiyle gruplandırılarak değer düşüklüğü açısından değerlendirilmelerine izin vermektedir.

73



500 PB tutarındaki ticari alacak, toplam değeri 10.000 PB olan ticari alacaklar arasında önemli bir yere sahiptir. Paragraf 11.24 tek başına öneme sahip finansal varlıkların değer düşüklüğü açısından ayrı olarak değerlendirilmesini gerektirmektedir. Dolayıyla bu ticari alacak ve diğer önemli ticari alacaklar değer düşüklüğü açısından ayrı olarak değerlendirilmelidir.

500 PB tutarındaki ticari alacak tek başına önemli bir ticari alacak olarak değerlendirilmese bile, bu alacak ayrı olarak değer düşüklüğü testine tabi tutulmalıdır. Değer düşüklüğünün bir finansal varlık grubu bazında yapılabilmesi için; oluşturulacak grubun içerisindeki tek bir finansal varlık için ayrı olarak değer düşüklüğü zararının tespit edilememesi ve oluşturulacak grubun değer düşüklüğüne uğradığına dair göstergelerin bulunması gerekir. Bu durumların varlığında, kredi riskine ilişkin benzer özelliklere sahip ve tutarları düşük olan kalemlerden oluşan finansal varlık grupları oluşturularak değer düşüklüğü ölçümleri yapılabilir.

Bu örnekte işletme tasfiye sürecine giren müşterisinden olan 500 PB tutarındaki ticari alacağı için bir şüpheli ticari alacaklar karşılığı ayırmalıdır (başka bir ifadeyle değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirmelidir). İşletme ayıracağı karşılık tutarını belirlerken 500 PB tutarındaki alacağın ne kadarının ödenmeyeceğine dair değerlendirmelerde bulunmalıdır. İşletme diğer ticari alacaklarını ise ayrı ayrı olarak veya kredi riskine ilişkin benzer özellikleri dikkate alınmak suretiyle gruplandırarak değer düşüklüğü açısından test edebilir ve başka karşılıklar ayırabilir. Ancak bu tür karşılıkların ayrılabilmesi için değerlendirmenin ayrı olarak yapıldığı ticari alacaklar açısından her bir ticari alacağın, değerlendirmenin oluşturulan gruplar için yapıldığı durumda ise bir ticari alacaklar grubunun değer düşüklüğüne uğradığına dair tarafsız kanıtların bulunması gereklidir.

Ör 83 İşletme bir ticari alacağına ilişkin muhasebeleştireceği değer düşüklüğü zararını hesaplarken bu ticari alacağını, vadelerden geçen sürelere bağlı olarak oluşturduğu gruplardan birine dahil etmekte ve bu grup için belirlediği sabit karşılık oranına göre ticari alacağa ilişkin değer düşüklüğü karşılığını hesaplamaktadır (işletmenin oluşturduğu gruplar ve belirlediği karşılık oranları şu şekildedir: vadelerinden 90 günden az geçen alacaklar için %0, vadelerinden 90-180 gün arasında geçen alacaklar için %20, vadelerinden 181-365 gün arasında geçen alacaklar için %50, vadelerinden 365 günden fazla geçen alacaklar için ise %100’dür).

Değer düşüklüğü karşılıklarının hesaplanması açısından işletme tarafından kullanılan bu yöntemin uygunluğu tartışmalıdır. Bu yöntem değer düşüklüklerinin hesaplanması açısından ancak şu durumların varlığında uygun bir yöntem olabilir: (a) aynı gruba düşen ticari alacaklar açısından borçlular benzer risk özelliklerine sahiptir, (b) belirlenen oranlar ödemelerde yaşanan sıkıntılara ilişkin geçmiş verileri yansıtmaktadır ve (c) bu oranlar gelecekteki ödememe oranları için de geçerlidir.

Uygulanan yöntemin uygun olduğu çok nadir durumlarda bile, yöntemin işleyişi düzenli aralıklarla test edilmelidir. Özellikle, işletmenin müşteri kitlesinin önemli ölçüde değiştiği durumlarda, uygulanan yöntem yeni müşteri kitlesinin risk özellikleri göz önünde bulundurularak gözden geçirilmelidir. Ticari alacaklara ilişkin değer düşüklüğü zararlarının belirlenmesinde kullanılan yöntemlerle elde edilecek zarar tutarlarının, 11.24 ve 11.25 Paragraflarının çok sıkı bir şekilde uygulandığı bir durumda elde edilebilecek tutarlardan önemli ölçüde farklı olmamalıdır.

74



Ör 84 İşletme geçmiş tecrübelerine dayanarak ticari alacaklarını tahsil edememesinin ana sebeplerinden birisini borçlunun ölümü olarak saptamıştır. İşletme yıllar itibariyle ölüm oranlarının fazla değişmediğini gözlemlemiştir. İşletme özel olarak herhangi bir müşterisinin ölüp ölmediğini bilmemektedir. Ancak bu yıl içerisinde işletmenin bazı müşterilerinin ölmüş olması ihtimali yüksektir. Böyle bir durumda da değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirilmesi gerekebilir.

“Maruz kalınan ancak raporlanmayan bu zararlara” yönelik olarak değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirmek uygundur (muhasebeleştirilecek zarar tutarı dönem içerisinde gerçekleşmesi beklenen ölüm oranları dikkate alınarak (dönem sonundan önce) muhasebeleştirilebilir).

Ancak gelecek dönemlerde gerçekleşmesi beklenen ölümlerin dikkate alınması suretiyle değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirmek uygun değildir. Çünkü değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirilmesini gerektiren “zarar olay”ı henüz gerçekleşmemiştir.

Ölçüm

11.25 Değer düşüklüğü zararı tutarı, maliyet veya itfa edilmiş maliyet ile ölçülen aşağıdaki araçlar için aşağıdaki şekilde ölçülür:

(a) 11.14(a) paragrafı uyarınca itfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülen bir araç için değer düşüklüğü zararı, varlığın defter değeri ile varlığın orijinal etkin faiz oranı ile iskonto edilmiş tahmini nakit akışlarının bugünkü değeri arasındaki farktır. Eğer bu tür bir finansal aracın değişken bir faiz oranı varsa değer düşüklüğü zararını ölçmek için kullanılan iskonto oranı, sözleşmeye göre belirlenen güncel etkin faiz oranıdır.

(b) 11.14(b) ve (c)(ii) paragrafları uyarınca maliyet bedelinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülen araçlar için değer düşüklüğü zararı, varlığın defter değeri ile işletmenin varlığı raporlama tarihinde satmış olması durumunda alacağı tutarın (ki bu tutar sıfır da olabilir) en gerçekçi tahmini (ki bu tahmin zorunlu olarak yaklaşık bir değer olacaktır) arasındaki farktır.

Notlar

Varlığın defter değeri, direkt olarak veya bir karşılık (örneğin, ticari alacaklar için genellikle “şüpheli alacaklar karşılığı” hesabı – bakınız: Örnek 82) hesabı kullanılmak suretiyle azaltılır. Karşılık hesabının kullanıldığı durumlarda, ilgili varlığın finansal durum tablosundaki defter değeri karşılık tutarının indirilmesinden sonra kalan net tutar olarak ifade edilir. Hangi sunum şekli kullanılırsa kullanılsın, değer düşüklüğü zararı kâr veya zarara yansıtılır.

75



11.25(a) paragrafı uyarınca muhasebeleştirilen finansal araçlar açısından şu hususlar geçerlidir;

Sabit faiz oranına sahip veya sabit faiz ödemelerine sahip finansal araçlarda iskonto • oranı olarak orijinal etkin faiz oranı kullanılır. Bu nedenle, değer düşüklükleri sadece, beklenen nakit akışı tutarlarındaki azalmalardan kaynaklanır. Faiz oranlarındaki değişikliklerden kaynaklanmaz. Bir finansal aracın koşullarının, borçlunun veya ihraççının ekonomik sıkıntılar yaşaması nedeniyle, yeniden müzakere edildiği veya başka bir şekilde değiştirildiği durumlarda, değer düşüklüğü etkin faiz oranı kullanılmak suretiyle muhasebeleştirilir.

Değişken faiz oranlarına sahip finansal araçlarda iskonto oranı olarak güncel etkin faiz • oranı (bakınız: Paragraf 11.19) kullanılır.

Kısa vadeli alacaklara ilişkin nakit akışları, etkisi önemli olmadığı sürece iskonto • edilmez.

Teminata bağlanmış finansal araçlara ilişkin gelecekteki tahmini nakit akışlarının • bugünkü değerinin hesaplanışı, teminatın elden çıkarılması muhtemel olsun veya olmasın, teminatın elde edilmesi ve satılması için katlanılan maliyetler düşüldükten sonra teminatın paraya çevrilmesinden elde edilebilecek nakit akışlarını yansıtmalıdır. Teminatın paraya çevrilmesi, ipotekli kredilerde borçlu yükümlülüğünü yerine getiremediğinde hamilin malı geri kazanması amacıyla işleme konulur.

Sabit bir faiz oranına sahip bir finansal varlık (veya bezer finansal varlıklardan oluşan • bir finansal varlık grubu) değer düşüklüğüne uğradıktan sonra (başka bir ifadeyle değeri değer düşüklüğü zararı kadar azaltıldıktan sonra), faiz geliri değer düşüklüğü zararını ölçmek amacıyla gelecekteki nakit akışlarının iskonto edilmesinde kullanılan faiz oranı kullanılarak tespit edilir.

11.25(b) paragrafı uyarınca muhasebeleştirilen finansal araçlar açısından şu hususlar geçerlidir;

11.14(c)(ii) Paragrafı uyarınca maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek • ölçülen finansal araçlar, gerçeğe uygun değerleri güvenilir bir şekilde ölçülemeyen dönüştürülemeyen imtiyazlı paylara ve satım opsiyonu bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımlardır. Gerçeğe uygun değerleri güvenilir bir şekilde tespit edilemediğinden, işletmenin bu tür finansal varlıkların raporlama tarihinde satılması durumunda elde edeceği tutara ilişkin en uygun tahminin de güvenilir bir şekilde yapılması imkânsızdır. Ancak, bu tür bir finansal varlığın değerinin defter değerinin (yani maliyet değerinden önceki değer düşüklükleri tutarlarının indirilmesiyle bulunan değerin) altına düştüğüne dair tarafız kanıt bulunduğu durumlarda, varlığın finansal durum tablosundaki değerini değiştirmemek yanıltıcı olur ve aynı zamanda varlığın olduğundan fazla bir değerle gösterilmesi sonucunu doğurur. Bu nedenle işletme değer düşüklüğü tutarını, en azından yaklaşık bir tutar olarak, tahmin etmeye çalışmalıdır. Bu tür bir yaklaşık değerle gösterim, değer düşüklüğüne ilişkin hiçbir muhasebeleştirme yapılmamasından daha iyidir.

76



11.27–11.32 paragrafları, gerçeğe uygun değer ölçümünün nasıl yapılacağına dair • hükümlere yer vermektedir. İşletmeler 11.25(b) paragrafının uygulanmasında bu hükümlerden yararlanmalıdır (başka bir ifadeyle söz konusu hükümlerin ele aldığı, gerçeğe uygun değer tespit edilirken kullanılacak sıralama ve değerleme teknikleri, varlığın raporlama tarihinde satılması durumunda elde edilecek tutara ilişkin tahminler oluşturulurken kullanılabilir).

Örnekler – değer düşüklüğü zararlarının ölçümü

Ör85 İşletmenin dönem sonunda bir müşterisinden 1.000 PB tutarında ticari alacağı vardır. Yapılan işlem normal iş koşullarında gerçekleştirildiğinden (başka bir ifadeyle borcun vadesi kısa olduğundan) ve içerisinde herhangi bir finansman işlemi barındırmadığından, 1.000 PB tutarındaki alacak iskontoya tabi tutulmamıştır. Müşteri finansal açıdan zorluklar yaşamaktadır. İşletme bu nedenle 1.000 PB tutarındaki alacağın ödemesinin yapılamayacağını düşünmektedir.

İşletme söz konusu ticari alacağın tamamı için değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirmelidir.

Ticari alacağın defter değeri direkt olarak azaltılabilir. Bu durumda aşağıdaki yevmiye kaydı yapılır:

Kâr veya zarar—değer düşüklüğü zararı 1.000 PB

Ticari Alacaklar (finansal varlık) 1.000 PB

Değer düşüklüğü zararının muhasebeleştirilmesi.

Ticari alacağın defter değeri “karşılık hesabı” (örneğin şüpheli ticari alacaklar karşılığı hesabı) kullanılmak suretiyle azaltılabilir. Bu durumda yapılacak yevmiye kaydı ise aşağıdaki gibidir:

Kâr veya zarar—değer düşüklüğü zararı 1.000 PB

Şüpheli ticari alacaklar karşılığı 1.000 PB

(finansal varlığın değerinden düşülecektir)

Değer düşüklüğü zararının muhasebeleştirilmesi

Değer düşüklüğü zararının karşılık hesabı kullanılmak suretiyle muhasebeleştirildiği durumda, ticari alacağın defter değeri finansal durum tablosunda, karşılık tutarının indirilmesinden sonra kalan net tutar üzerinden sunulur.

Ör 86 Örnek 85’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme müşterisine borcunu ödemesi için zaman tanımıştır. İşletme raporlama tarihinden sonraki bir yıl içerisinde müşterinin borcunu ödeyeceğini beklemektedir.

77



Müşteri tarafından ödenecek tutar böyle bir durumda iskonto edilmelidir. Çünkü yapılan işlem artık normal iş koşullarında gerçekleştirilmemektedir ve içerisinde bir finansman işlemi barındırmaktadır (bir yıllık faizsiz kredi).

Ticari alacak başlangıçta iskonto edilmediğinden, etkin faiz oranı hesaplaması yapılmamıştır. Bu nedenle işletme, bu müşteriye verilecek bir yıl vadeli benzer bir krediye ilişkin piyasa faiz oranını kullanarak borcun bugünkü değerini hesaplamalıdır. Bu örnekte söz konusu piyasa faiz oranının %5 olduğu varsayılmıştır.

Ticari alacak finansal tablolarda 852,38 PB olarak gösterilmelidir.

Kâr veya zarar—değer düşüklüğü zararı 47,62 PB

Ticari Alacaklar (finansal varlık) 47,62 PB


Ticari alacağın defter değeri “karşılık hesabı” (örneğin şüpheli ticari alacaklar karşılığı hesabı) kullanılmak suretiyle azaltılabilir. Bu durumda yapılacak yevmiye kaydı ise aşağıdaki gibidir:


Şüpheli ticari alacaklar karşılığı 47,62 PB

(finansal varlığın değerinden düşülecektir) Değer düşüklüğü zararının muhasebeleştirilmesi

Ör 87 İşletme, finansal açıdan güç durumdaki bir müşterisinden olan alacağına ilişkin anapara ve faiz tutarlarının vadesi geldiğinde ödenmeyeceğini düşünmektedir. Bu nedenle müşteriyle anlaşmaya varılarak borç yeniden yapılandırılmıştır. İşletme müşterisinin yeni koşullar altında yükümlüklerini yerine getirebileceğini düşünmektedir.

Aşağıda birbirinden farklı yeniden yapılandırma koşulları sıralandırılmıştır. Bu durumların hangisinde veya hangilerinde işletme değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirmelidir?

(a) Müşteri B, başlangıçtaki borcun anapara tutarını ilk koşullara göre belirlenmiş olan vadesinden beş yıl sonra ödeyecektir. Ancak başlangıçtaki koşullara göre belirlenen faizler tahsil edilmeyecektir.

(b) Müşteri B başlangıçtaki borcun ana para tutarının tamamını başlangıçta belirlenen vadesinde ödeyecektir. Ancak başlangıçtaki koşullara göre belirlenen faizler tahsil edilmeyecektir.

(c) Müşteri B başlangıçtaki borcun anapara tutarının tamamını başlangıçta belirlenen vadesinde ödeyecektir. Faiz ödemeleri ise başlangıçtaki koşullara göre belirlenen faiz oranından daha düşük bir oranla hesaplanacaktır.

78



(d) Müşteri B, başlangıçtaki borcun anapara tutarını ilk koşullara göre belirlenmiş olan vadesinden beş yıl sonra ödeyecektir. Başlangıçtaki kredi süresi boyunca tahakkuk eden faizler tahsil edilecek ancak uzatılan süreye ilişkin olarak faiz tahakkuk ettirilmeyecektir.

(e) Müşteri B, başlangıçtaki borcun anapara tutarını ilk koşullara göre belirlenmiş olan vadesinden beş yıl sonra ödeyecektir. Ayrıca hem başlangıçtaki kredi süresi boyunca hem de uzatılan süre boyunca faiz tahakkuk ettirilecektir.

Borcun (a)-(d)’de yer alan koşullar çerçevesinde yeniden yapılandırıldığı durumların hepsinde değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirilecektir. Çünkü bu durumlarda, gelecekteki anapara ve faiz ödemelerinin borcun orijinal etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş bugünkü değerlerinin toplamı borcun defter değerinden daha az olacaktır.

Borcun (e)’de yer alan koşullar çerçevesinde yeniden yapılandırıldığı durumda ise değer düşüklüğü zararı muhasebeleştirilmeyecektir. Söz konusu durumda ödemelerin zamanlamasına bir değişiklik yapılmış olsa da, işletme, faiz üzerinden faiz alacaktır ve gelecekteki anapara ve faiz ödemelerinin borcun orijinal faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş bugünkü değerlerinin toplamı borcun defter değerine eşit olacaktır. Bu nedenle, böyle bir durumda herhangi bir değer düşüklüğü zararı söz konusu değildir. Ancak (e)’de yer alan koşullar çerçevesinde yapılan yeniden yapılandırma, Müşteri B’nin finansal açıdan zorluk yaşadığı bir durumda pek de gerçekçi bir yeniden yapılandırma değildir.

Ör 88 1 Ocak 20X1 tarihinde işletme, çalışanlarından birine 500 PB tutarında üç yıl vadeli faizsiz bir kredi vermiştir. Benzer bir kredinin piyasa faiz oranı %5’tir (başka bir ifadeyle bu kişinin alacağı bu tutardaki bir krediye uygulanacak piyasa faiz oranı yüzde 5’tir). İşletmenin raporlama dönemi sonu 31 Aralık’tır.

31 Aralık 20X2 tarihinde kredi kullandırılan çalışan, yaşadığı finansal sıkıntılar nedeniyle borcun vadesinin üç yıl daha uzatılmasını talep etmiştir. İşletme bu talebi uygun görerek vadeyi uzatmıştır. Bu çerçevede çalışan, 500 PB tutarındaki ödemesini 31 Aralık 20X6 tarihinde yapacaktır.

İlk muhasebeleştirme sırasında kredi, 431,92 PB olarak kaydedilmiştir (bakınız: Örnek 49).

1 Ocak 20X1 tarihinde kredinin dönemler itibariyle itfa edilmiş maliyet tutarlarının hesaplanışı aşağıdaki gibidir:


defter değeri

% 5 üzerinden hesaplanan faiz


değeri

20X1 431,92 21,59 - 453,51

20X2 453,51 22,68 - 476,19

20X3 476,19 23,81 (500) -

79



31 Aralık 20X2 tarihinde kredinin defter değeri 476,19 PB’dir.

Yeniden yapılandırma sonrasında, 31 Aralık 20X2 tarihinde, tahmini nakit akışlarının varlığın %5 oranındaki orijinal etkin faiz oranı kullanılmak suretiyle iskonto edilmiş bugünkü değeri 411,35 PB’dir (500 PB ÷ (1.05)4).

Bu durumda kâr veya zarara yansıtılacak değer düşüklüğü zararı tutarı 64,84 PB’dir (476,19 PB – 411,35 PB).

Yapılacak yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir:


Kredi Alacağı 64,84 PB


Kredi alacağının, 31 Aralık 20X2 tarihindeki değeri 411,35 PB’dir.

Yeniden yapılandırmanın ardından 1 Ocak 20X3 tarihinde kredinin dönemler itibariyle revize edilmiş itfa edilmiş maliyet tutarlarının hesaplanışı aşağıdaki gibidir:


defter değeri

% 5 üzerinden (orijinal faiz oranından)

hesaplanan faiz

Nakit girişleri 31 Aralık tarihindeki defter değeri

20X3 411.35 20.57 - 431.92

20X4 431.92 21.60 – 453.51

20X5 453.51 22.68 – 476.19

20X6 476.19 23.81 (500.00) –

Ör 89 1 Ocak 20X1 tarihinde işletme, çalışanlarından birine %8 faiz oranından 5.000 PB tutarında 4 yıllık bir kredi vermiştir. Faiz ödemeleri birer yıllık vadelerle vade sonlarında yapılacaktır. Benzer bir kredinin piyasa faiz oranı %8’dir (başka bir ifadeyle bu kişinin alacağı bu tutardaki bir krediye uygulanacak piyasa faiz oranı %5’tir). İşletmenin raporlama dönemi sonu 31 Aralık’tır.

31 Aralık 20X1 tarihinde, çalışan, işletmeye finansal açıdan zorluklar yaşadığını belirtmiştir. Bu nedenle ödemeler yeniden yapılandırılmıştır. Yeni koşullara göre 20X1 ve 20X2 yıllarında faiz ödemesi yapılmayacaktır (başka bir ifadeyle işletme bu dönemlere ilişkin olarak faiz talep etmeyecektir). Ancak 20X3 ve 20X4 yıllarındaki faiz ödemeleri başlangıçta belirlenen şekilde yapılacaktır. Ayrıca anapara tutarının geri ödemesi de başlangıçta belirlendiği gibi 31 Aralık 20X4 tarihinde yapılacaktır.

80



İlk muhasebeleştirme sırasında işletme, kredi faiz oranı piyasa faiz oranını yansıttığından, krediyi işlem fiyatı üzerinden kaydeder.

1 Ocak 20X1 tarihinde kredinin dönemler itibariyle itfa edilmiş maliyet tutarlarının hesaplanışı aşağıdaki gibidir:


defter değeri


hesaplanan faiz


değeri

20X1 5,000 400 (400) 5,000

20X2 5,000 400 (400) 5,000

20X3 5,000 400 (400) 5,000

20X4 5,000 400 (5,400) -

31 Aralık 20X1 tarihinde kredinin defter değeri 5.400 PB’dir (hesaplanışı: yukarıdaki tabloda yer alan ve kredinin bu tarihli defter değerini gösteren tutar 5.000 PB + beklendiği gibi ödemesi yapılmayan 20X1 yılına ilişkin faiz tutarı 400 PB).

Yeniden yapılandırma sonrasında, 31 Aralık 20X1 tarihinde, tahmini nakit akışlarının varlığın %8 oranındaki orijinal etkin faiz oranı kullanılmak suretiyle iskonto edilmiş bugünkü değeri 4.629,83 PB’dir (bu örneğin sonunda bu tutarın hesaplanışı yer almaktadır).

Bu durumda, 20X2 yılına ilişkin olarak kâr veya zarara yansıtılacak değer düşüklüğü zararı tutarı 770,37 PB (5.400 PB – 4.629,63 PB).


Kredi Alacağı 770,37 PB


Kredi alacağının 31 Aralık 20X2 tarihindeki değeri 4.629,63 PB’dir.

Yeniden yapılandırmanın ardından 1 Ocak 20X2 tarihinde kredinin dönemler itibariyle revize edilmiş itfa edilmiş maliyet tutarlarının hesaplanışı aşağıdaki gibidir:



hesaplanan faiz

Nakit girişleri 31 Aralık tarihindeki

defter değeri

20X2 4,629.63 370.37 - 5,000

20X3 5,000 400 (400) 5,000

20X4 5,000 400 (5,400) -

81



31 Aralık 20X1 tarihli iskonto edilmiş bugünkü değerin hesaplanışı aşağıdaki gibidir:

Tarih Nakit ödemeler Nakit girişlerinin %8 faiz oranından iskonto edilmiş bugünkü değerleri

31 Aralık 20X3 400 400 ÷ 1,082 = 342,94

31 Aralık 20X4 5.400 5.400 ÷ 1,083 = 4,286,69


İptal etme

11.26 Daha sonraki bir dönemde, finansal varlığa ilişkin değer düşüklüğü zararının azalması ve bu azalışın değer düşüklüğünün ilk olarak muhasebeleştirildiği tarihten sonra meydana gelen bir olay ile (borçlunun kredi notunda iyileşme olması gibi) tarafsız olarak ilişkilendirilebilmesi durumunda, daha önceden muhasebeleştirilmiş değer düşüklüğü zararı doğrudan veya bir karşılık hesabı ile düzeltilerek iptal edilir. İptal işlemi, finansal varlığın defter değerinin (karşılık hesabı ile netleştirilmiş olarak), söz konusu finansal varlığın değer düşüklüğünün muhasebeleştirilmesinden önceki defter değerini aşması gibi bir sonuca yol açmaz. İptal tutarı anında kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

Örnekler – geçmiş dönem(ler)de muhasebeleştirilen değer düşüklüğü zararlarının iptal edilmesi

Ör 90 Örnek 85’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. Geçmiş dönem finansal tablolarının yayımı için onaylanmasının ardından müşteri borcunun 200 PB’lik kısmını ödemiştir. İşletme borcun geriye kalan 800 PB tutarındaki kısmını tahsil edemeyeceğini düşünmektedir.

İşletme cari dönemde, önceki dönemde muhasebeleştirdiği değer düşüklüğü zararının 200 PB’lik kısmını iptal etmelidir.

Ticari alacağın defter değerinin direkt olarak azaltıldığı durumda, işletme, alınan bedelin tahsilatın yapıldığı dönemdeki finansal tablolara olan etkisini yansıtabilmek amacıyla aşağıdaki yevmiye kaydını yapar:


Kâr veya zarar—değer düşüklüğü zararının iptali 200 PB

Değer düşüklüğü iptalinin muhasebeleştirilmesi

82



Ticari alacağın defter değerinin “karşılık hesabı” (örneğin şüpheli ticari alacaklar karşılığı hesabı) kullanılmak suretiyle azaltılması durumunda, alınan bedelin tahsilatın yapıldığı dönemdeki finansal tablolara olan etkisini yansıtabilmek amacıyla aşağıdaki yevmiye kaydını yapar:


Ticari alacak (finansal varlık) 200 PB

Tahsil edilen bedelin muhasebeleştirilmesi.

Şüpheli ticari alacaklar karşılığı 200 PB (finansal varlığın değerinden düşülecektir)

Kâr veya zarar–değer düşüklüğü zararının iptali 200 PB

Değer düşüklüğü iptalinin muhasebeleştirilmesi.

Ör 91 Örnek 88’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. 14 Aralık 20X4 tarihinde çalışan piyangodan para kazanmış ve işletmeye borcunun tamamını Ocak 20X5’te ödeyeceğini bildirmiştir.

Çalışan ödemeyi yapacağını bildirmeden önce, kredi alacağının 31 Aralık 20X4 tarihindeki defter değeri 453,51 PB idi (bakınız: Örnek 88’de yer alan ikinci tablo).

Çalışan borcunun tamamını bir sonraki dönemin başında ödeyeceğini dönem sonu gelmeden önce bildirdiğinden, kredinin defter değeri 500 PB’dir. Tutar bir sonraki dönemin hemen başında tahsil edileceğinden, alınacak tutarı iskontoya tabi tutmaya gerek yoktur.

Dolayısıyla, 31 Aralık 20X4 tarihinde sona eren dönemde kâr veya zarara yansıtılacak değer düşüklüğü zararı iptali tutarı 46,49 PB’dir (500 PB – 453,51 PB).

Yapılacak yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir:

Kredi varlığı (finansal varlık) 46,49 PB

Kâr veya zarar―değer düşüklüğü zararının iptali 46,49 PB

Geçmiş dönem finansal tablolarına yansıtılan değer düşüklüğü zararının iptalinin muhasebeleştirilmesi.

Kredi alacağı (finansal varlık) 31 Aralık 20X4 tarihinde 500 PB olarak ölçülecektir.

Gerçeğe uygun değer

11.27 Paragraf 11.14(c)(i) uyarınca adi paylara veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımdaki payların gerçeğe uygun değeri güvenilir bir şekilde ölçülebiliyorsa söz konusu paylar gerçeğe uygun değer ile ölçülür. Payların gerçeğe uygun değerinin belirlenmesinde aşağıdaki sıralama kullanılır:

83



(a) Gerçeğe uygun değerin en gerçekçi kanıtı, benzer bir varlığın aktif bir piyasadaki kotasyonlu fiyatıdır. Bu genellikle cari alış fiyatıdır.

(b) Kotasyonlu fiyatlar bulunmadığında, benzer bir varlık için gerçekleşmiş yakın tarihli bir işlemin fiyatı, işlemin gerçekleşmesinden bu yana ekonomik koşullarda önemli bir değişiklik olmadığı veya önemli miktarda zaman geçişi olmadığı sürece gerçeğe uygun değere ilişkin kanıt sağlar. Son işlem fiyatının gerçeğe uygun değerin gerçekçi bir tahmini olmadığı kanıtlanırsa bu fiyat düzeltilir (örneğin, işletmenin yapmakla zorunlu tutulduğu bir işlemde, zorunlu tasfiye veya zorunlu satışta elde edeceği veya ödeyeceği bir tutarı yansıttığı için).

(c) Varlığın aktif bir piyasasının bulunmaması ve benzer bir varlığın güncel işlemlerinin kendi başlarına gerçeğe uygun değerin iyi bir tahmini olmaması durumunda gerçeğe uygun değer, bir değerleme tekniği kullanılarak tahmin edilir. Değerleme tekniği kullanılmasının amacı, normal iş koşulları çerçevesinde karşılıklı pazarlık ortamında ölçüm tarihinde gerçekleşen bir işlemde işlem fiyatının ne olabileceğini tahmin etmektir.

Bölüm 12, Bölüm 14, Bölüm 15 ve Bölüm 16 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller de dâhil olmak üzere bu Standardın diğer bölümleri, 11.27-11.32 paragraflarındaki gerçeğe uygun değere ilişkin hükümlere atıfta bulunur. Bu bölümlerin kapsamında yer alan varlıklara bahsedilen hükümler uygulanırken; adi paylara ve imtiyazlı paylara bu paragrafta yapılan atıflar, anılan bölümlerin kapsamında yer alan varlık türlerini de içerecek şekilde değerlendirilmelidir.

Notlar

Bölüm 11 kapsamındaki finansal araçlardan sadece dönüştürülemeyen imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar ve satım opsiyonu bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülürler. Bu araçların gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülebilmesi için de halka açık bir piyasada işlem görüyor olmaları veya başka bir şekilde gerçeğe uygun değerlerinin güvenilir bir şekilde belirlenebiliyor olması gerekir. Bu nedenle gerçeğe uygun değere ilişkin hükümlere yer veren bu bölümdeki ilgili paragraflar sadece bu araçlara ilişkindir. Kapsamındaki finansal araçlara yönelik olarak Bölüm 12, gerçeğe uygun değer konusunda daha fazla hükme yer vermektedir.

Başka bir işletmenin (Y İşletmesinin) adi paylarını veya imtiyazlı paylarını elinde bulunduran bir işletme (X İşletmesi) açısından, elinde bulundurduğu paylara “özdeş bir varlık” (11.27(a) paragrafında benzer varlık şeklinde ifade edilen), Y İşletmesindeki, aynı koşul ve şartlara sahip bir pay olmalıdır. Bir işletmenin adi payları, her biri kısmen farklı haklar sağlayan, pay sınıflarına ayrılmış olabilir (örneğin “A” payları veya “B” payları şeklinde). Böyle bir durumda, genellikle, A payları ile B Paylarının özdeş varlıklar oldukları söylenemez. Dolayısıyla, A paylarının gerçeğe uygun değerleri tespit edilebiliyorsa(örneğin A payları için gerçekleşmiş yakın tarihli bir işlemin bulunması dolayısıyla), tespit edilen bu gerçeğe

84



uygun değerin B paylarının da gerçeğe uygun değerini yansıttığı sonucuna varılamaz. Ancak, A paylarının fiyatı B paylarının gerçeğe uygun değerinin belirlenmesinde bir başlangıç noktası oluşturabilir. Böyle bir durumda da A payları ile B paylarının koşul ve şartlarındaki farklılıkları yansıtmak amacıyla A paylarının fiyatında gerekli düzeltmelerin yapılması gerekir.

Aktif piyasa (paragraf 11.27(a)

Özdeş bir varlık için aktif bir piyasada, örneğin bir sermaye piyasasında, yayımlanmış fiyat kotasyonlarının varlığı gerçeğe uygun değerin en iyi göstergesidir ve bu fiyat finansal varlığın veya borcun gerçeğe uygun değerinin ölçülmesi amacıyla kullanılmalıdır. Bir finansal araca ilişkin fiyatın, istenildiğinde ve düzenli olarak borsadan, satıcıdan, simsardan, sanayi grubundan, fiyatlama hizmeti yapan veya düzenleyici bir kuruluştan elde edilmesinin mümkün olması ve anılan fiyatların, karşılıklı pazarlık ortamında gerçekleştirilen fiili ve düzenli piyasa işlemlerini temsil etmesi durumunda ilgili finansal aracın aktif bir piyasada kayıtlı olduğu kabul edilir. Gerçeğe uygun değer, istekli bir alıcı ve satıcı arasında karşılıklı pazarlık ortamında gerçekleştirilen bir işlemde üzerinde anlaşılan fiyattır. Aktif bir piyasada işlem gören bir finansal aracın gerçeğe uygun değerinin belirlenmesindeki amaç, işletmenin anında erişim imkanına sahip olduğu en avantajlı aktif piyasada, anılan araca (diğer bir ifadeyle, finansal aracı değiştirmeden veya farklı bir şekilde sunmadan) ilişkin olarak raporlama dönemi sonu itibariyle yapılacak bir işlemin fiyatına ulaşmaktır.

İşlemler, fiyatlar hakkında sürekli olarak güvenilir bilgi oluşturacak şekilde yeterli sıklıkta gerçekleşiyorsa, piyasanın aktif bir piyasa olduğu kabul edilir. Ancak gözlemlenebilir işlemlerin belirli bir süreden sonra düzenli bir şekilde gerçekleşmediği (böyle bir durumda piyasada oluşmuş fiyatlar olsa bile) veya gerçekleşen işlemlerin zorunlu olarak yapılan işlemler olduğu durumlarda, piyasa artık aktif bir piyasa değildir. Piyasanın aktif olup olmadığının belirlenebilmesi için muhakeme yapılması gerekli olabilir. İşletmeler, mevcut bilgiler çerçevesinde, bir piyasanın aktif olup olmadığını belirlemek amacıyla ilgili tüm faktörlerin önemliliğini ve ihtiyaca uygunluğunu değerlendirmelidir. Piyasanın aktif olmadığı sonucuna varılırsa, bu piyasada gerçekleşen işlemler ve bu piyasadaki kotasyonlu fiyatlar gerçeğe uygun değerin belirleyicisi olmayabilirler.

İşletmelerin gerçeğe uygun değerin tespitinde aktif piyasadaki kotasyonlu fiyatları kullanabilmeleri için ölçüm tarihinde piyasaya girişlerinin mümkün olması gerekir. Bununla birlikte işletmelerin ölçüm tarihinde belirli bir varlığı satma veya belirli bir borcu devretme konusunda engellerinin bulunması (örneğin bir varlığın satışında sınırlamalar getirilmiş olabilir) bu fiyatların kullanılmasını engellemez. Ancak, sınırlamalar ortadan kalktığında, işletmelerin piyasaya ulaşabilmesi gereklidir. Bir piyasa katılımcısı bir varlığın piyasa fiyatını belirlerken varlığın satışına ilişkin sınırlamaların olduğunu göz önünde bulundurduğunda, işletmeler bu sınırlamaların etkisini yansıtmak amacıyla kotasyonlu fiyatta gerekli düzeltmeleri yapmalıdırlar.

Ender de olsa bazı durumlarda, kotasyonlu fiyat, ölçüm tarihindeki gerçeğe uygun değeri yansıtmayabilir. Bu durum, örneğin, piyasanın kapanmasından sonra ancak ölçüm tarihinden önce önemli olayların (örneğin kişilerin birbirleri arsında yaptıkları özel işlemler, brokerlar arasında gerçekleşen alım satımlar veya yapılan duyurular gibi) meydana gelmesinden

85



kaynaklanabilir. İşletmeler gerçeğe uygun değer ölçümlerini etkileyebilecek nitelikteki bu tür olayları saptamak amacıyla bir politika oluşturmalı ve bu politikayı tutarlı bir şekilde uygulamalıdırlar.

Yakın tarihli işlemler (paragraph 11.27(b))

Kotasyonlu fiyatların bulunmadığı durumlarda, en yakın tarihli işlemin fiyatı, işlemin gerçekleştiği tarihten sonra ekonomik koşullarda önemli bir değişiklik olmadığı sürece gerçeğe uygun değere kanıt sağlar. İşlemin gerçekleştiği tarihten sonra koşullarda değişiklik olması durumunda (örneğin işletmede önemli bir yangın olması paylarının fiyatlarını önemli ölçüde etkilemiş olabilir), gerçeğe uygun değer, koşullarda meydana gelen değişiklikleri yansıtacak şekilde tespit edilmelidir. Benzer şekilde, son gerçekleşen işlemde oluşan fiyatın gerçeğe uygun değeri yansıtmadığı kanıtlanırsa (örneğin, işletmenin yapmakla zorunlu tutulduğu bir işlemde, zorunlu tasfiye veya zorunlu satışta elde edeceği veya ödeyeceği bir tutarı yansıttığı için), fiyatta gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.

Hesaplama birimi

Finansal araç portföyünün gerçeğe uygun değeri, portföydeki her bir araç çeşidinin sayısı ile kotasyonlu piyasa fiyatının çarpımlarının toplamıdır.

Değerleme tekniği

11.28 Değerleme yöntemleri, benzer bir varlık için karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve istekli taraflar arasında son dönemlerde gerçekleştirilen piyasa işlemlerinin eğer varsa kullanılmasını, ilgili araçla büyük ölçüde benzer olan başka bir aracın cari gerçeğe uygun değerinin referans alınmasını, iskonto edilmiş nakit akış analizlerini ve opsiyon fiyatlama modellerini içerir. Finansal aracın fiyatlandırılmasında piyasa katılımcıları tarafından yaygın olarak kullanılmakta olan bir değerleme yönteminin bulunması ve anılan yöntemin güncel piyasa işlemlerinde oluşan fiyatların güvenilir bir tahminini sağladığının kanıtlanması durumunda, söz konusu yöntem kullanılır.

11.29 Değerleme tekniği kullanılmasının amacı, normal iş koşulları çerçevesinde karşılıklı pazarlık ortamında ölçüm tarihinde gerçekleşen bir işlemde işlem fiyatının ne olabileceğini tespit etmektir. Gerçeğe uygun değer, piyasa girdilerini olabildiğince fazla, işletmeye özgü girdileri ise olabildiğince az kullanan bir değerleme yönteminin sonuçlarına dayanarak tahmin edilir. Sözü edilen değerleme yönteminin, aşağıdaki hususlar çerçevesinde güvenilir bir gerçeğe uygun değer tahminiyle sonuçlanması beklenir:

(a) Değerleme yönteminin ilgili aracın piyasa tarafından nasıl fiyatlandırılacağını makul ölçüde yansıtması ve

(b) Söz konusu yöntemin kullandığı girdilerin, piyasa beklentileri ile araçta bulunan risk-getiri faktörlerinin düzeyini makul ölçüde içermesi.

86



Notlar Bir değerleme yönteminin fiyatın oluşumu sırasında piyasa katılımcılarının göz önünde

bulunduracakları unsurları içermesi ve finansal araçların fiyatlandırılması konusunda genel kabul gören ekonomik yöntemlerle tutarlılık arz etmesi gerekir. Değerleme yöntemlerinin seçimi ve uygulanması çoğu kez önemli muhakemelerin yapılmasını gerektirir. Seçilen yöntemin, değerlemesi yapılan araç için uygun olması ve yöntemde kullanılacak verilerin, özellikle piyasa girdilerinin (başka bir ifadeyle mevcut piyasa verilerine dayanılarak geliştirilen girdilerin) kullanımını artıran verilerin, elde edilebiliyor olması gerekir. Değerlemesi yapılan paylara özgü faktörlere (örneğin payların satış ve alışlarındaki işlem hacmi ve düzeyi gibi) bağlı olarak piyasa girdilerine yönelik düzeltmelerin yapılması gerekli olabilir. Seçilen değerleme yönteminin tutarlı bir şekilde uygulanması gerekir. Ancak farklı bir değerleme yöntemi gerçeğe uygun değerin tahmininde daha güvenilir sonuçlar sağlayacaksa (örneğin yeni bir değerleme yönteminin geliştirildiği veya daha fazla bilgiye ulaşılabildiği durumlarda farklı değerleme yöntemi daha güvenilir sonuçlar sağlayabilir), yöntemde değişikliğe gidilmelidir.

İşletmeye özgü girdiler gözlemlenebilir piyasa verilerine dayandırılamayan girdilerdir. Ancak, bu girdiler piyasa katılımcılarının payları fiyatlandırırken kullandıkları varsayımları, riske ilişkin varsayımlar da dahil olmak üzere, yansıtır. Bu girdilerin oluşturulmasına bir işletme, kendi verileriyle başlayabilir. Mevcut bilgilerin (a) diğer piyasa katılımcılarının farklı veriler kullandıklarını veya (b) diğer piyasa katılımcıları için mevcut olmayan, sadece işletmeye özgü durumların olduğunu (örneğin işletmeye özgü sinerji) gösterdiği durumlarda, bu verilerde gerekli düzeltmeler yapılır. İşletmenin piyasa katılımcılarının varsayımlarını hakkında bilgi edinmek amacıyla kapsamlı bir çaba harcamasına gerek yoktur. Ancak işletmenin piyasa katılımcılarının varsayımları hakkındaki mevcut bilgileri göz ardı etmemesi gerekir.

İşletme değerleme yöntemlerini önemli ölçüde kullanıyorsa, yöntemlerin geçerliliğini, aynı araçla ilgili mevcut gözlemlenebilir işlemlerden elde edilen fiyatları kullanarak (değiştirilmeksizin ya da farklılaştırılmaksızın) veya gözlemlenebilir mevcut piyasa verilerini dikkate alarak belirli ararlıkla test etmelidir.

Örnekler – değerleme yöntemleri

Ör 92 A İşletmesi XYZ İşletmesinin adi paylarının 250’sine sahiptir. XYZ İşletmesi borsaya kote olan bir işletme değildir.

XYZ İşletmesinin sermayesi 5.000 paya bölünmüştür ve bir payın nominal değeri 10 PB’dir. İşletmenin sürdürülebilir vergi sonrası yıllık kârının 70.000 PB olacağı tahmin edilmektedir. Yayımlanmış sektör verilerine göre uygun fiyat/kazanç oranı (pazarlanılabilirlik ile ilgili düzeltmelerin yapılmasından önce) 15’tir. A İşletmesi yönetimi, XYZ İşletmesinin paylarının pazarlanabilirliğinin olmaması ve devrine ilişkin sınırlamaların bulunması dolayısıyla yapılması gerekli iskonto oranının %20 olduğunu tahmin etmektedir. A İşletmesi elinde bulundurduğu XYZ İşletmesinin paylarını, işletmenin kazançlarını esas alarak değerlemeye tabi tutmaktadır.

87



A İşletmesinin XYZ İşletmesindeki paylarının, kazançlar dikkate alınarak değerlemeye tabi tutulması aşağıdaki şekilde yapılmalıdır:

XYZ İşletmesinin değeri = 70.000 PB × 15 × 0.8 = 840.000 PB.

Hisse fiyatı = 840.000 PB ÷ 5.000 hisse = hisse başına 168 PB

A İşletmesinin XYZ İşletmesindeki yatırımının gerçeğe uygun değeri 42.000 PB (yani 250 hisse × 168 PB) olarak tahmin edilmiştir.

Ör 93 Örnek 93’teki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. A İşletmesi XYZ İşletmesindeki paylarının gerçeğe uygun değerini işletmenin maddi ve maddi olmayan varlıklarının gerçeğe uygun değerini esas alarak tahmin etmektedir. XYZ İşletmesinin hem finansal durum tablosunda yer alan hem de yer almayan net varlıklarının gerçeğe uygun değeri 850.000 PB’dir.

Hisse fiyatı = 850.000 PB ÷ 5.000 hisse = hisse başına 170 PB

A İşletmesinin XYZ İşletmesindeki yatırımının gerçeğe uygun değeri 42.500 PB (yani 250 hisse × 170 PB) olarak tahmin edilmiştir

Aktif piyasanın olmaması: özkaynağa dayalı finansal araçlar

11.30 Aktif bir piyasada kayıtlı bir piyasa fiyatı bulunmayan varlıklara yapılan yatırımların gerçeğe uygun değeri, aşağıdaki hususlardan birinin gerçekleşmesi durumunda güvenilir bir şekilde ölçülür:

(a) Söz konusu varlıkların gerçeğe uygun değerine ilişkin makul tahminleri kapsayan değer aralığındaki değişkenliğin önemli olmaması ya da

(b) Anılan aralık içinde yer alan farklı tahminlerin gerçekleşme olasılıklarının gerçeğe uygun değerin tahmininde makul bir biçimde değerlendirilebilir ve kullanılabilir olmaları.

11.31 Kayıtlı bir piyasa fiyatı bulunmayan varlıklara yapılan yatırımlara ilişkin gerçeğe uygun değerin makul tahminlerini içeren değer aralığındaki değişkenliğin önemli olmayabileceği birçok durum vardır. Normalde, üçüncü bir taraftan edinilen bir varlığın gerçeğe uygun değerini tahmin etmek mümkündür. Ancak, gerçeğe uygun değerin makul tahminlerini kapsayan aralığın geniş olması ve söz konusu farklı tahminlerin gerçekleşme olasılıklarının makul olarak değerlendirilememesi durumunda, anılan varlığın gerçeğe uygun değer ile ölçülmesi mümkün değildir.

11.32 Gerçeğe uygun değerle ölçülen bir varlık için (örneğin, gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan bir özkaynağa dayalı finansal araç) gerçeğe uygun değerin güvenilir ölçümü artık mevcut değilse, bu varlığın güvenilir olarak ölçülebildiği en son tarihteki defter değeri, söz konusu varlığın yeni maliyeti olur. Gerçeğe uygun değer güvenilir olarak ölçülünceye kadar, varlık, maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülür.

88



Bir finansal varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılması

11.33 Bir finansal varlık, sadece aşağıdaki durumlarda finansal durum tablosu dışı bırakılır:

(a) Bir finansal varlıktan gelen nakit akışıyla ilgili sözleşme kapsamındaki haklar, zaman aşımına uğradığında ya da söz konusu haklar elde edildiğinde,

(b) Finansal varlığın sahipliğine ilişkin risk ve getiriler önemli ölçüde karşı tarafa devredildiğinde veya

(c) İşletmenin finansal varlığın sahipliğine ilişkin bazı önemli risk ve getirileri elinde tutmasına rağmen, varlığın kontrolünü diğer bir tarafa devrettiğinde ve diğer tarafın varlığı ilişkili olmayan üçüncü bir tarafa satma konusunda icra kabiliyeti bulunduğunda ve bu devri tek taraflı olarak ve devir konusunda ek kısıtlamalar getirmeye ihtiyaç duymaksızın gerçekleştirebildiğinde. Bu durumda, aşağıdakiler yapılır:

(i) Varlık finansal durum tablosu dışı bırakılır ve

(ii) Devir sırasında ortaya çıkan veya tutulan herhangi bir hak ve yükümlülük ayrı olarak muhasebeleştirilir.

Devredilen varlıkların defter değeri, elde tutulan ve devredilen hak ve yükümlülükler arasında, söz konusu hak ve yükümlülüklerin devir tarihindeki göreceli gerçeğe uy-gun değerleri esas alınarak dağıtılır. Yeni oluşturulan hak ve yükümlülükler, bu tarihteki gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülür. Alınan karşılık ile bu paragraf uyarınca muhasebeleştirilen ve finansal durum tablosu dışı bırakılan tutarlar arasındaki fark, devrin gerçekleştiği dönemin kâr veya zararına dâhil edilir.

Notlar

Nakit akışlarıyla ilgili sözleşme kapsamındaki haklar (paragraf 11.3(a))

Nakit akışlarına ilişkin haklar, örneğin, bir finansal varlığın vadesi geldiğinde ve bu varlıktan açık bir şekilde başka nakit akışlarının elde edilmeyeceği söz konusu olduğunda sona erer. Nakit akışlarına ilişkin haklar, örneğin, işletmenin ticari alacağı bulunduğu müşterisi borcunun tamamını ödediğinde veya işletmenin borç verdiği taraf tahakkuk eden faiz ve anapara tutarının tamamını geri ödediğinde elde edilmiş olur.

Risk ve getirilerin devri (paragraf 11.33 (b))

Paragraf 11.33 (b), bir finansal varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılıp bırakılmayacağı kararı verilirken, sahipliğe ilişkin risk ve getirilerin önemli ölçüde karşı tarafa devredilip devredilmediğinin belirlenmesini gerektirmektedir. Ancak IFRS for SMEs bu değerlendirmenin nasıl yapılacağına dair hükümler içermemektedir. Bu tür bir değerlendirme yapılırken tam

89



set IFRS’lerde yer alan hükümler dikkate alınabilir (ancak işletmelerin tam set IFRS’lerde yer alan hükümleri dikkate alması zorunlu değildir). IAS 39 paragraf 21’de şu hüküm yer almaktadır - risklerin ve getirilerin devri, devredilen varlığın net nakit akışlarının tutarındaki ve zamanlamasındaki değişikliklerin devir işlemi öncesi ve sonrasında işletme üzerindeki etkileri karşılaştırılarak değerlendirilir. Risk ve getirilerin karşı tarafa devredilip devredilmediği kararı yönetimin önemli değerlendirmeler yapmasını gerektiren bir karardır.

İşletmenin finansal varlığın sahipliğe ilişkin risk ve getirileri önemli ölçüde elinde tutmaya devam ettiği durumlarda, finansal varlığın muhasebeleştirilmesine devam edilir. İşletmenin sahipliğe ilişkin risk ve getirilerin bazılarını elinde tutmaya devam ettiği durumlarda ise paragraf 11.33 (c) uygulanır.

Bir finansal varlıktan kaynaklanan gelecekteki net nakit akışlarının bugünkü değerinde meydana gelen değişikliğin işletme üzerinde yarattığı etkinin devir işlemi sonucunda önemli ölçüde değişmediği durumlarda (örneğin, işletmenin bir finansal varlığı yapılan bir anlaşma gereği sabit bir fiyattan ya da satış fiyatının üzerine borç verenin getirisinin eklenmesinin ardından ulaşılan fiyattan geri almak üzere satmış olması veya işletmenin devralan tarafa belirli bir getiriyi garanti etmesi), işletme finansal varlığın sahipliğine ilişkin risk ve getirileri önemli ölçüde elinde bulundurmaya devam etmektedir.

Söz konusu değişikliğin işletme üzerindeki etkilerinin, finansal varlığa ilişkin gelecekteki net nakit akışlarının bugünkü değerindeki toplam değişikliğe kıyasla önemsiz olduğu durumlarda (örneğin, işletmenin bir finansal varlığı düzenlenen bir opsiyon sözleşmesi gereğince vadesinde gerçeğe uygun değerinden geri satın almak amacıyla satmış olması), işletme finansal varlığın sahipliğine ilişkin risk ve getirileri önemli ölçüde devretmiştir.

Kontrolün devri (bakınız: paragraf 11.33(c))

Bir işletmenin devredilen varlık üzerinde kontrol sahibi olmaya devam edip etmediği (bakınız: paragraf 11.33(c)), devralan tarafın anılan varlığı satma imkânına bağlıdır. Devralan tarafın, varlığın tamamını, ilişkili olmayan üçüncü bir tarafa satma konusunda icra kabiliyetinin bulunması ve bu satışı bağımsız olarak serbestçe gerçekleştirebilmesi, işletmenin artık söz konusu varlık üzerinde kontrol sahibi olmadığı anlamına gelir. Diğer bütün durumlarda işletme kontrol sahibi olmaya devam eder. Devralan tarafın satışı bağımsız olarak serbestçe gerçekleştirebilmesi için, satışı tek taraflı olarak (başka bir ifadeyle, devralan tarafın devredilen varlığı elinden çıkarma imkânının başkalarının eylemlerinden bağımsız olması gerekir) ve satış konusunda ek kısıtlamalar (devralana varlığı geri alma hakkı veren bir opsiyon gibi) getirmeye ihtiyaç duymaksızın gerçekleştirebilmelidir.

Devralanın, ilgili varlığın aktif bir piyasada alım satımının yapılması halinde devredilen varlığı satma imkânı vardır; çünkü devralanın, anılan varlığı işletmeye geri vermesinin gerekmesi durumunda, söz konusu varlığı piyasadan yeniden satın alma imkânı vardır. Örneğin, devredilen varlığın işletmenin onu yeniden satın almasına olanak veren bir opsiyonunun bulunması durumunda, devralanın söz konusu varlığı satma imkânı olabilir; nitekim devralan, söz konusu varlığı, ilgili opsiyonun kullanılmış olması durumunda piyasadan edinebilir. Öte yandan, işletmenin yine aynı türden bir opsiyonunun bulunduğu ancak anılan opsiyonun

90



kullanılması durumunda, devralanın, ilgili varlığı piyasadan edinme imkânının bulunmadığı durumda, devralanın devredilen varlığı satma imkânı yoktur.

Buradaki asıl soru, devralanın, devredilen varlıkla ilgili ne yapıp ne yapamayacağına ilişkin sözleşmeye bağlı hak veya yükümlülükleri değil, uygulamada ne yapabilme imkânının bulunduğudur. Özellikle:

devredilen varlığa ilişkin bir piyasanın bulunmaması durumunda, devralanın, devredilen ••varlığı satma konusunda sözleşmeden doğan hakkının bulunması, uygulamada herhangi bir anlam ifade etmez ve

devredilen varlığı elden çıkarma imkânı, söz konusu işlemin serbestçe yapılamaması ••durumunda uygulamada herhangi bir anlam ifade etmez. Dolayısıyla:

devralanın devredilen varlığı elinden çıkarma imkânının başkalarının eylemlerinden ••bağımsız olması gerekir (diğer bir ifadeyle, bu imkân tek taraflı olmalıdır) ve

devralan herhangi bir kısıtlayıcı koşul veya “engel” koymaksızın (devralana varlığı ••geri alma hakkı veren bir opsiyon gibi) devredilen varlığı elden çıkarabilmelidir.

Devralanın devredilen varlığı satma ihtimalinin düşük olması, tek başına, devredenin devredilen varlık üzerindeki kontrolünü sürdürdüğü anlamına gelmez. Ancak bir satım opsiyonu ya da teminatın, devralanı devredilen varlığı satmaktan alıkoyması durumunda, devreden, devredilen varlık üzerinde kontrolünü sürdürmektedir.

Bir finansal varlık tamamen finansal durum tablosu dışı bırakıldığında, varlığın defter değeri ile elde edilen tutar (elde edilen yeni varlıklardan, üstlenilen yeni borçların çıkarılması sonucunda bulunan tutar dahil) arasındaki fark, kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

Örnekler – finansal varlıkların finansal durum tablosu dışı bırakılması

Ör 94 Aşağıda, finansal varlığın sahipliğine ilişkin risk ve getiriler önemli ölçüde karşı tarafa devredildiği için ilgili finansal varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılması gereken dört duruma yer verilmiştir:

Bir finansal varlığın koşulsuz satışı;•

Bir finansal varlığın, geri alım tarihindeki gerçeğe uygun değerinden finansal varlığı • geri alma hakkı veren bir opsiyonla birlikte satışı (risk ve getiri açısından, bu durum, bir finansal varlığın koşulsuz satışı ve daha sonraki bir tarihte bu varlığın piyasadan geri alınması ile aynıdır).

Devralanın işletmeden aldığı finansal varlığı daha sonra satması durumunda işletmenin • o tarihteki gerçeğe uygun değeri üzerinden finansal varlığı öncelikli olarak alma hakkını elinde bulunduracak şekilde finansal varlığı satması.

91



100 adet payın, tanesi 30 PB’den, alıcıya payların kotasyonlu piyasa fiyatının bir ay • içerisinde 10 PB’nin altına düşmesi durumunda payları işletmeye (satıcıya) 30 PB’den geri satma imkanı veren bir opsiyonla birlikte satışı. Piyasa koşulları gayet iyi olduğu için, finansal varlığın fiyatının 10 PB’nin altına düşmesi beklenmemektedir (başka bir ifadeyle işletmenin payları geri alması büyük bir ihtimalle söz konusu olmayacaktır). Bu nedenle bu satış koşulsuz bir satıştır.

Ör 95 Aşağıda, finansal varlığın sahipliğine ilişkin risk ve getirilerin büyük ölçüde elde bulundurulmaya devam edildiği ve bu nedenle ilgili varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılmaması gereken beş duruma yer verilmiştir:

Geri alım fiyatının sabit bir tutar veya satış fiyatı artı borç verenin getirisini içeren bir tutar • olduğu satış ve geri alım işlemi;

Geri alım fiyatının sabit bir tutar veya satış fiyatı artı borç verenin getirisini içeren bir tutar • olduğu ve devralanın transfer edilen varlıkla benzer ve geri alım tarihinde eşit gerçeğe uygun değere sahip olan varlıkları teslim etme hakkının bulunduğu satış ve geri alım işlemi;

Sabit bir fiyattan ya da satış fiyatı artı borç verenin getirisini içeren bir tutar üzerinden • satılan varlıkla büyük ölçüde benzerlik gösteren bir varlığın geri alımını öngören bir sözleşmeyle bir finansal varlığın satışı.

Kısa vadeli alacaklarıyla ilgili oluşabilecek kredi zararlarını devralan adına tazmin etmeyi • garanti eden bir işletmenin, bu alacaklarını devralana satışı

Kotasyonlu piyasa fiyatının bir ay içerisinde 60 PB ve üzerine çıkmaması halinde 31 • PB üzerinden işletme tarafından geri alınmasını öngören bir sözleşmeyle, 100 adet payın, tanesi 30 PB’den, satışı. Piyasa koşulları fazla değişkenlik göstermediğinden, piyasa fiyatının bir ay içerisinde iki katına çıkması pek olası değildir (başka bir ifadeyle işletme büyük bir ihtimalle payları geri alacaktır). Satıcı (işletme) fiyat riskini elinde bulundurmakta ve borç verenin getirisini ödemektedir. Bir finansal varlığın satılmasından kısa bir süre sonra geri satın alınması genellikle fiktif satış veya gerçek olmayan satış olarak adlandırılır.

Ör96 Bir işletme borsada işlem görmeyen paylardaki yatırımlarını bir bankaya 1.000 PB’ye satmıştır. İşletme, bir yıl sonra bu payları 1.200 PB karşılığında bankadan geri satın almıştır.

Başlangıçtaki satış işleminin finansal durum tablosu dışı bırakma hükümlerini karşılaması koşuluyla, yatırımın geri satın alınmış olması, tek başına, yatırımın finansal durum tablosu dışı bırakılmasını engellemez. Ancak, paylardaki yatırımın satışına ilişkin sözleşme ile payların sabit bir fiyattan ya da satış fiyatı artı borç verenin getirisini içeren bir tutar üzerinden geri alınmasını öngören sözleşmenin aynı zamanda yapılmış olması durumunda, söz konusu finansal varlık finansal durum tablosu dışı bırakılamaz. Böyle bir durumda, örnekteki 200 PB’lik tutar borç verenin getirisini oluşturmaktadır.

92



11.34 İşletmenin devredilen varlığın sahipliğinden kaynaklanan önemli risk ve getirileri elinde bulundurmaya devam etmesi nedeniyle, yapılan devir işleminin finansal durum tablosu dışı bırakmaya neden olmaması durumunda, devredilen varlığın tamamının muhasebeleştirilmesine devam edilir ve elde edilen karşılık tutarı bir finansal borç olarak muhasebeleştirilir. Varlık ve borç, netleştirilmez. Daha sonraki dönemlerde, devredilen varlıktan sağlanan her türlü gelirin ve finansal borçtan kaynaklanan her türlü giderin muhasebeleştirilmesine devam edilir.

11.35 Devreden tarafın devralan tarafa nakit dışı teminat (borçlanma aracı veya özkaynağa dayalı finansal araç gibi) sağlaması durumunda, anılan teminatın devralan ve devreden tarafından muhasebeleştirilmesi, devralanın teminatı satma veya yeniden teminat olarak gösterme hakkına sahip olup olmadığına ve devredenin ödemelerinde temerrüde düşüp düşmemesine bağlıdır. Sözü edilen teminat, devreden ve devralan tarafından aşağıdaki şekilde muhasebeleştirilir:

(a) Devralan tarafın sözleşme veya teamül gereğince ilgili teminatı satma veya yeniden teminat gösterme imkânına sahip olması durumunda, devreden taraf, teminata verdiği varlığı finansal durum tablosunda diğer varlıklardan ayrı olarak yeniden sınıflandırır (örneğin ödünç verilmiş bir varlık, teminata verilmiş özkaynağa dayalı finansal araç veya geri satın alma alacağı şeklinde).

(b) Devralan tarafın kendisine bırakılan teminatı satması durumunda, devralan taraf satıştan elde ettiği tutarları muhasebeleştirir ve ilgili teminatı, geri verme yükümlülüğünü gerçeğe uygun değerden ölçmek suretiyle borç olarak muhasebeleştirir.

(c) Devreden taraf, sözleşme koşullarını yerine getirememesi ve bu nedenle teminatı geri alma hakkını kaybetmesi durumunda, ilgili teminatı finansal durum tablosu dışı bırakır. Devralan taraf ise, ilgili teminatı başlangıçta gerçeğe uygun değer ile ölçülen bir varlık olarak muhasebeleştirir veya teminatı halihazırda satmış ise ilgili teminatı geri verme yükümlülüğünü finansal durum tablosu dışı bırakır.

(d) Yukarıda (c) hükmünde belirtilen durumlar dışında, devreden taraf, ilgili teminatı varlık olarak muhasebeleştirmeye devam eder; devralan taraf ise teminatı varlık olarak muhasebeleştirmez.

Notlar

Aralarındaki devir sözleşmesinde, devreden tarafın devralan tarafa nakit dışı teminat sağlaması öngörülmüş olabilir. Teminat devreden tarafın yükümlülüklerini yerine getirememesi durumunda devralana (bir banka veya işletme gibi) garanti sağlamak amacıyla verilmiş veya verilecek olan varlıktır.

Devralanın (örneğin bankanın), sağlanan teminat konusu varlığa hak kazanabilmesi için devreden tarafın (örneğin bankadan kredi alan işletmenin) yükümlülüğünü yerine getirememiş

93



olması gerekir. Yapılan sözleşme çerçevesinde yükümlülüklerini yerine getirmesi şartıyla, devreden taraf, teminatın risk ve getirilerini elinde bulundurmaya devam eder. Aralarındaki sözleşme çerçevesinde devreden taraf yükümlülüklerini yerine getirdiği sürece, devralanın teminatı finansal tablolarına almaması, devreden tarafın da finansal durum tablosu dışı bırakmaması gerekir.

Örnek - Finansal durum tablosu dışı bırakma koşullarını yerine getiren bir devir işlemi

Bir işletme bir grup alacağını bir bankaya nominal değerlerinden daha düşük bir bedelle satmıştır. Söz konusu işletme banka adına borçlulardan tahsile, aylık bildirgeler göndermek dâhil, devam eder ve banka, işletmeye, alacaklarına ilişkin hizmet adına piyasadaki oranlar üzerinden bir ücret öder. İşletme, tahsil edilen tüm tutarları derhal ve tamamen bankaya havale etmekle yükümlüdür ancak borçluların yavaş ödemeleri veya ödememelerine ilişkin olarak bankaya karşı herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Bu durumda, bankaya alacakların sahipliğine ilişkin getiri ve risklerin neredeyse tümü devredilmiştir. Dolayısıyla, alacaklar finansal durum tablosundan çıkarılır (finansal durum tablosu dışı bırakılır) ve bankadan alınanlara karşılık herhangi bir borç gösterilmez. Alacakların satış anındaki defter değerleri ile bankadan alınanlar arasındaki farka ilişkin tutar, zarar olarak muhasebeleştirilir. Borçlulardan tahsil edilen ancak henüz bankaya havale edilmeyen fonların tutarı borç olarak muhasebeleştirilir.

Örnek - Finansal durum tablosu dışı bırakma koşullarını yerine getirmeyen bir devir işlemi

Koşullar bir önceki örnekle aynıdır sadece söz konusu işletme, vadesi üzerinden 120 günden fazla geçmiş bulunan borçluların ödemedikleri anapara veya faize ilişkin alacakları bankadan geri almak konusunda anlaşmıştır. Bu durumda, alacaklara ilişkin önemli bir risk olan borçluların yavaş ödemesi veya ödememesi riski, işletme üzerinde bulunmaya devam eder. Dolayısıyla, alacaklara bankaya satılmış gibi işlem yapılmaz ve bunlar finansal durum tablosu dışı bırakılmaz. Bunun yerine, bankadan alınanlara, alacaklar tarafından teminat altına alınmış kredi muamelesi yapılır. Alacaklar tahsil edilinceye veya tahsil edilemediğinden iptal edilinceye kadar varlık olarak muhasebeleştirilmeye devam edilir.

Örnekler – faktöring işlemine konu olan ticari alacaklar

Ör 97 İşletme, yapılan bir anlaşma çerçevesinde 19.000 PB defter değerine sahip (20.000 PB toplam tutar eksi 1.000 PB “şüpheli ticari alacaklar karşılığı”) ticari alacaklarını üçüncü bir tarafa satmıştır. Üçüncü taraf ticari alacakların karşılığında işletmeye 18.000 PB ödeme yapmıştır. İşletme ve üçüncü taraf, işletmenin tecrübesine dayanarak, 20.000 PB tutarındaki alacakların 19.000 PB’lik kısmının ödeneceğini tahmin etmektedirler (başka

94



bir ifadeyle şüpheli ticari alacaklardan dolayı 1.000 PB tutarında zarara uğranılacağını beklemektedirler). Ancak, işletme üçüncü tarafa belirli bir alacak tutarının tahsili konusunda herhangi bir garanti vermemiştir. Borçlular ödemeyi işletmeye yapacak ve işletmede tahsil edilen tutarları üçüncü tarafın hesabına aktaracaktır.

İşletmenin bir müşterisinin tasfiye sürecine girmesinden dolayı, ticari alacakların nihai olarak sadece 17.000 PB’lik kısmı tahsil edilebilmiştir. Bu doğrultuda işletmede tahsil edilen 17.000 PB’li tutarı üçüncü tarafın hesabına aktarmıştır.

Örnekteki durumda işletme, alacakların sahipliğine ilişkin risk ve getirileri önemli ölçüde karşı tarafa devretmiştir. Karşı taraf, özelikle, en önemli risk olan kredi riskine maruz kalmaktadır. Üçüncü taraf ayrıca beklenen tahsilat tutarından daha fazla gerçekleşecek tahsilatları da elde edecektir (başka bir ifadeyle, 20.000 PB’lik tutarın tamamının ödenmesi durumunda, üçüncü taraf 20.000 PB’lik tutarın tamamını alacaktır).

Bu çerçevede, işletme, 19.000 PB defter değerine sahip alacaklarını finansal durum tablosundan çıkarmalıdır (başka bir ifadeyle finansal durum tablosu dışı bırakmalıdır) ve üçüncü taraftan alınan 18.000 PB’lik tutar karşılığında herhangi bir borç muhasebeleştirmemelidir.

İşletme 1.000 PB tutarında zarar muhasebeleştirmelidir. Bu tutar, alacakların satış anındaki defter değeri (19.000 PB) ile üçüncü taraftan alınan 18.000 PB’lik tutar arasındaki farkı yansıtmaktadır.

Alacağın devri sırasında aşağıdaki yevmiye kayıtlarının yapılması gerekir:


Kâr veya zarar—ticari alacakların satışında ortaya çıkan zarar 1.000 PB

Ticari alacaklar (finansal varlık) 19.000 PB

Faktöring işlemine konu finansal araçların finansal durum tablosu dışı bırakılması.

İşletme borçlulardan tahsil edilen ve henüz üçüncü tarafın hesabına aktarılmamış olan nakit tutarlar karşılığında finansal borç muhasebeleştirir.

Borçlulardan tahsilat yapıldığında aşağıdaki yevmiye kaydının yapılması gerekir:

Kasa (finansal varlık) X PB

Üçüncü kişi adına tahsil edilen tutarlar (finansal borç) X PB

Üçüncü kişi adına tahsil edilen tutarların muhasebeleştirilmesi.

İşletme tahsilatları; borçlunun ödemeyi yapmasının hemen ardından, belirli zaman aralıklarıyla ya da alacakların tümü ödendikten sonra üçüncü tarafın hesabına aktarıyor olabilir. Yapılan tahsilatların, örneğin, alacakların tümü ödendikten sonra üçüncü tarafın hesabına aktarıldığı

95



durumlarda, işletmenin ilgili finansal borçlarının nihai değeri 17.000 PB olacaktır. Böyle bir durumda, üçüncü tarafa ödeme yapıldığında, aşağıdaki yevmiye kaydının yapılması gerekir:

Üçüncü kişi adına tahsil edilen tutarlar (finansal borç) 17.000 PB


Üçüncü kişi adına tahsil edilen tutarların karşı tarafın hesabına aktarılması.

Ör 98 Örnek 97’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme tahsilatı yapılacak alacakların en fazla 19.000 PB’lik kısmını üçüncü tarafın hesabına aktaracaktır. Ayrıca alacakların 19.000 PB’den daha az bir kısmı tahsil edilirse, üçüncü tarafa olan toplam ödeme 19.000 PB olacak şekilde geriye kalan kısım işletme tarafından tamamlanacaktır (başka bir ifadeyle her türlü durumda üçüncü taraf 19.000 PB almış olacaktır).

Ticari alacakların sadece 17.000 PB’lik kısmı ödendiğinden, işletme geriye kalan 2.000 PB’lik farkı kendisi tamamlayarak üçüncü tarafın hesabına aktarmıştır.

Bu örnekte alacakların sahipliliğine ilişkin risk ve getiriler önemli ölçüde karşı tarafa devredilmemiştir. İşletme en önemli risk olan kredi riskini (borcun ödenmeme riskini) elinde bulundurmaktadır. İşletme ayrıca beklenenden fazla gerçekleşen ödemelerden kendisi yararlanacaktır (başka bir deyişle, toplam tutarı 20.000 PB olan alacakların tamamının ödenmesi durumunda, işletme üçüncü tarafın hesabına yine 19.000 PB aktaracaktır).

Bu doğrultuda işletme, alacaklarını üçüncü tarafa satmış gibi bir muhasebeleştirme yapamaz (başka bir ifadeyle işletme alacaklarını finansal durum tablosu dışı bırakamaz). Dolayısıyla işletme ticari alacaklarını, tahsil edene veya tahsil edilemez hale gelmesi dolayısıyla iptal edene kadar varlık olarak muhasebeleştirmeye devam eder.

Üçüncü tarafla yapılan işlem, özünde, işletme tarafından alınan bir teminatlı kredinin varlığını göstermektedir (yani işletme tarafından üçüncü taraftan alınan kredi ticari alacaklarla teminat altına alınmıştır). Örnekte işletme 18.000 PB kredi almıştır ve bu kredinin geri ödemesini 19.000 PB olarak yapmaktadır. Aradaki 1.000 PB’lik fark işletmenin finansman (faiz) maliyetidir. Başka bir ifadeyle 1.000 PB’lik fark borç verenin (faiz) getirisidir.

Bu doğrultuda aşağıdaki yevmiye kayıtlarının yapılması gerekir:




Alınan kredinin muhasebeleştirilmesi.

96



Kredi döneminde

Kâr veya zarar―faiz gideri 1.000 PB


Kredi dönemine ilişkin faiz giderinin muhasebeleştirilmesi.

Ör 99 Örnek 97’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme tahsilatı yapılacak alacakların en fazla 19.500 PB’lik kısmını üçüncü tarafın hesabına aktaracaktır. Ayrıca alacakların 17.200 PB’den daha az bir kısmı tahsil edilirse, üçüncü tarafa olan toplam ödeme 17.200 PB olacak şekilde geriye kalan kısım işletme tarafından tamamlanacaktır. Üçüncü tarafla işletme arasında yapılan sözleşme uyarınca üçüncü tarafın alacakları başka taraflara satması yasaktır.

Ticari alacakların sadece 17.000 PB’lik kısmı ödendiğinden, işletme geriye kalan 200 PB’lik farkı kendisi tamamlayarak üçüncü tarafın hesabına aktarmıştır.

Bu durumda işletme sahipliğe ilişkin bazı önemli risk ve getirileri elinde tutmaya devam etmektedir. İşletme ve üçüncü taraf birlikte kredi riskini (borcun ödenmeme riskini) paylaşmaktadırlar. Ayrıca yine her iki taraf beklenenden fazla gerçekleşen ödemelerden yararlanmaktadırlar.

Üçüncü tarafın alacakları başka taraflara satması yasaklandığından, işletme ticari alacakların kontrolünü elinde bulundurmaya devam etmektedir. Dolayısıyla işletme, alacaklarını üçüncü tarafa satmış gibi bir muhasebeleştirme yapamaz ve alacaklarını finansal durum tablosu dışı bırakamaz. İşletme ticari alacaklarını, tahsil edene veya tahsil edilemez hale gelmesi dolayısıyla iptal edene kadar varlık olarak muhasebeleştirmeye devam eder.

Ayrıca işletme üçüncü taraftan aldığı 18.000 PB tutarındaki bedeli finansal borç olarak muhasebeleştirir.

Ör 100 Örnek 97’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme tahsilatı yapılacak alacakların en fazla 19.500 PB’lik kısmını üçüncü tarafın hesabına aktaracaktır. Ayrıca alacakların 17.200 PB’den daha az bir kısmı tahsil edilirse, üçüncü tarafa olan toplam ödeme 17.200 PB olacak şekilde geriye kalan kısım işletme tarafından tamamlanacaktır. Üçüncü tarafla işletme arasında yapılan sözleşme uyarınca üçüncü tarafın alacakları diğer taraflara satma konusunda icra kabiliyeti vardır ve bu satışı tek taraflı olarak ve ek kısıtlamalar getirmeye ihtiyaç duymaksızın gerçekleştirebilmektedir.

Ticari alacakların sadece 17.000 PB’lik kısmı ödendiğinden, işletme geriye kalan 200 PB’lik farkı kendisi tamamlayarak üçüncü tarafın hesabına aktarmıştır.

Bu durumda işletme sahipliğe ilişkin bazı önemli risk ve getirileri elinde tutmaya devam etmektedir. İşletme ve üçüncü taraf birlikte kredi riskini (borcun ödenmeme riskini) paylaşmaktadırlar. Ayrıca yine her iki taraf beklenenden fazla gerçekleşen ödemelerden yararlanmaktadırlar.

97



Üçüncü taraf alacakları bağımsız olarak serbestçe satabildiğinden, alacaklar üzerindeki kontrole üçüncü tarafın sahip olduğu söylenebilir. Bu nedenle, işletmenin ticari alacakları finansal durum tablosu dışı bırakması gerekir. Ayrıca işletmenin, üçüncü tarafa ödenecek ilave koşullu tutarlardan (tahsilatların 17.200 PB’den daha az olması durumunda) ya da en fazla 500 PB tutarındaki üçüncü taraftan alacağı ek ödemelerden (tahsilatların 19.500 PB’den daha fazla olması durumunda) dolayı ortaya çıkan finansal aracı ayrı olarak muhasebeleştirmesi gerekir. Bu finansal araç paragraf 11.9’da yer alan koşulları karşılamamaktadır. Dolayısıyla Bölüm 11’in kapsamına girmemektedir. Bu nedenle bu finansal aracın Bölüm 12 uyarınca muhasebeleştirilmesi gerektiğinden burada daha fazla bilgi verilmemiştir. Ancak konu Modül 12’de ele alınmıştır.

Finansal borcun finansal durum tablosu dışı bırakılması

11.36 Bir finansal borç (veya finansal borcun bir bölümü), sadece ilgili borç ortadan kalktığı zaman (diğer bir ifadeyle, sözleşmede belirlenen yükümlülük yerine getirildiğinde, iptal edildiğinde veya zaman aşımına uğradığında), finansal durum tablosu dışı bırakılır.

Notlar

Finansal bir borç; işletmenin (borçlananın) borç verene nakit olarak veya diğer finansal varlıklar ile borcunu ödemesi veya borç veren tarafından söz konusu borcun talep edilmemesi hallerinde ortadan kalkar.

Ayrıca bir finansal borç, hukuk kuralları gereğince işletmenin söz konusu borçtan muaf tutulması halinde de ortadan kalkmış olacaktır. Bazen, belirli bir olaya bağlı olarak yasal sürecin başlatılması için olayın meydana gelmesinden sonra geçecek olan azami süreyi belirleyen zaman aşımı hükümleri bulunur. Örneğin, bu tür bir süre beş yıldan oluşuyorsa ve bir tedarikçi, müşterisine malları temin ettiği tarihten itibaren beş yıl içerisinde ödeme talebinde bulunmamış ise, artık müşterisini ödeme yapması konusunda yasal yollardan zorlama hakkı bulunmamaktadır. Müşteri, beş yıl geçene kadar tedarikçinin talep etmesi halinde yasal olarak ödeme yapmak zorundadır ve müşterinin ilgili herhangi bir borcu finansal durum tablosu dışı bırakması uygun olmayacaktır.

Tröst de dahil olmak üzere üçüncü bir şahsa yapılan yalnızca borcun anapara taksitinin ve faizinin takvime bağlanmış ödemeleri (bazen ‘özünde kendiliğinden iptal’ olarak da adlandırılır), kanunen mümkün olmadıkça, tek başına, borçluyu alacaklıya ilişkin asli yükümlülüğünden kurtarmaz.

İşletme, üçüncü tarafa yükümlülüğü vermek üzere ödeme yapar ve borç vereni de üçüncü kişinin borç yükümlülüğünü üstlendiği konusunda haberdar eder ise, borçla ilgili temel sorunluluğundan yasal olarak serbest kalana kadar söz konusu borç yükümlülüğünü finansal durum tablosu dışı bırakmaz.

98



Bazı durumlarda borç veren borçlananı ödeme yapmaya ilişkin cari yükümlülüğünden azat eder, ancak borçlanan, temel sorumluluğu üstlenen üçüncü kişinin yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda ödeme yapmaya dair bir garanti yükümlülüğü üstlenir. Bu tür durumlarda borçlanan;

garanti yükümlülüğüne ilişkin yeni bir finansal borç muhasebeleştirir (not, söz konusu •garanti Bölüm 12’nin kapsamı dahilindedir), ve

(i) ödenen tutarlar ile (ii) yeni finansal borcun gerçeğe uygun değer düşülmüş ••orijinal finansal borcun defter değeri arasındaki farka ilişkin kazanç veya kaybı muhasebeleştirir.

11.37 Finansal araçların mevcut bir borçlu ile alacaklı arasında önemli ölçüde farklı koşullar çerçevesinde takas edilmesi söz konusu ise, bu durum, orijinal finansal borcun ortadan kalktığını gösterir. Bunun yerine yeni bir finansal borç muhasebeleştirilir. Benzer şekilde, mevcut bir finansal borcun koşullarının tamamında veya bir bölümünde önemli bir değişiklik yapılması (borçlunun yaşadığı finansal güçlükle ilişkili olsun ya da olmasın), orijinal finansal borcun ortadan kalktığını gösterir ve bunun yerine yeni bir finansal borç muhasebeleştirilir.

11.38 Ortadan kalkan veya diğer bir tarafa devredilen finansal borcun (veya finansal borcun bir bölümünün) defter değeri ile devredilen her türlü nakit dışı varlık veya üstlenilen her türlü borç da dâhil olmak üzere anılan borca ilişkin olarak ödenen tutar arasındaki fark, kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

Notlar

Finansal araçların takasının, bir ortadan kalkma olarak muhasebeleştirilmesi gerektiği düşünülür ise, işletme, takas edilen araçların koşullarının (örneğin vade tarihi, faiz oranı, nominal değeri, teminatı, kredi taahhütleri, para birimi vs.) önemli derecede farklı olup olmadığına karar vermelidir (bakınız paragraf 11.37). Ancak, IFRS for SMEs söz konusu kararın nasıl verileceğine ilişkin rehberlik sağlamamaktadır. Bu şartlar altında işletme, rehberlik için tam set IFRS’ye bakabilir (zorunda değildir) (bakınız paragraf 10.6). IAS 39’un UR62 paragrafı şu şekilde bir rehberlik sunmaktadır: elde edilecek her türlü ücretin düşülmesinden sonra geriye kalan ödenecek ücret tutarı da dahil olmak üzere yeni koşullar çerçevesinde oluşacak nakit akışlarının orijinal etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilen bugünkü değerinin orijinal finansal borcun geriye kalan nakit akışlarının iskonto edilmiş bugünkü değerinden en az %10 farklı olması durumunda, koşulların önemli ölçüde farklılaştığı kabul edilir.

Borçlanma araçlarının takasının veya koşulların değiştirilmesinin ortadan kalkma olarak muhasebeleştirilmesi durumunda gerçekleşen her türlü maliyet veya ücretler, ortadan kalkmadan doğan kazanç veya kaybın bir parçası olarak muhasebeleştirilir.

99



Borçlanma araçlarının takası veya değiştirilmesi borcun ortadan kalkması olarak muhasebeleştirilmediğinde, tahmini nakit akışlarındaki bir değişiklik olarak muhasebeleştirilir (bakınız: Paragraf 11.20). Gerçekleşen her türlü maliyet veya ücretlere göre borcun defter değeri düzeltilir ve söz konusu maliyet veya ücretler yeni borcun kalan ömrü boyunca itfa edilir.

Örnekler- finansal borçların finansal durum tablosu dışı bırakılması

Ör 101 1 Ocak 20X1 tarihinde bir banka, işletmeye 4 yıl vadeli, normal piyasa koşullarında, yıllık yüzde 8 sabit oranlı faiz koşulunu içeren, 5.000 PB’lik bir kredi vermiştir. Faiz, her yılın sonunda ödenecektir. Yüzde 8’lik oran, benzer şekildeki dört yıllık sabit faiz oranlı ve yıllık faiz ödemeli kredilere uygulanan piyasa faiz oranıdır. 100 PB’lik işlem maliyeti, kredinin alınması esnasında gerçekleşmektedir.

20X1 yılında işletme finansal sıkıntılar yaşamıştır. 31 Aralık 20X1 tarihinde banka ile, kredinin koşullarının değiştirilmesi konusunda uzlaşmaya varılmıştır. Yeni koşullar çerçevesinde, 20X2’den 20X4’e kadar yapılacak olan faiz ödemelerinde oran yüzde 8’den yüzde 5’e düşürülecektir. İşletme, koşulların değiştirilmesi ile ilgili evrak masrafı olarak 50 PB’lik bir ücret ödemiştir.

Faiz oranının başlangıçta piyasa oranı üzerinden ayarlanmış olması nedeniyle, 1 Ocak 20X1 tarihinde işletme, ilk muhasebeleştirme olarak krediyi, işlem maliyeti düşülmüş işlem fiyatı üzerinden (diğer bir ifadeyle 4.900 PB olarak) ölçmelidir.

Aşağıdaki hesaplamalar, 1 Ocak 20X1 tarihindeki orijinal itfa edilmiş maliyet hesaplamalarıdır.

Zaman 1 Ocak’taki 8,612%(a)’ lik Faiz Nakit Çıkışı 31 Aralık’taki Defter Değeri Defter Değeri

20X1 4.900 421,99 (400) 4.921,99

20X2 4.921,99 423,89 (400) 4.945,88

20X3 4.945,88 425,94 (400) 4.971,82

20X4 4.971,82 428,18 (5.400) -

Yıllık yüzde 8,612’lik etkin faiz oranı, krediye ilişkin beklenen orijinal nakit akışlarını, (a) başlangıçtaki defter değeri olan 4.900 PB’ye indirgeyen faiz oranıdır.

31 Aralık 20X1 tarihinde:

Yüzde 8.612’lik orijinal etkin faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş olan orijinal finansal • borcun geriye kalan nakit akışlarının bugünkü değeri 4.921,99 PB’dir.

100



yeni koşullar çerçevesinde orijinal etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş olan nakit • akışlarının bugünkü değeri 4.539,67 PB’dir (aşağıda yer alan tabloya bakınız). 50 PB’lik ücreti de içeren toplam nakit akışlarının bugünkü değeri 4.589,67 PB’dir.

4.921,99 PB ile 4.589,67 PB arasındaki fark olan 332,32 PB, orijinal finansal borcun • geriye kalan nakit akışlarının gerçeğe uygun değerinin yüzde 6,8’idir (şöyle ki; 332,32 PB ÷ 4.921,99 PB).

Söz konusu farkın, orijinal finansal borcun geriye kalan nakit akışlarının gerçeğe uygun değerinin yüzde 10’undan az olmasından ötürü işletme, bu değişikliğin mevcut kredinin koşullarında yapılan önemli bir değişiklik olarak düşünülmemesi gerektiği sonucuna varmıştır(2). Bu nedenle söz konusu değişiklik, orijinal finansal borcun ortadan kalkması şeklinde muhasebeleştirilmeyecektir.

Söz konusu ücretlerin, muhasebeleştirilmeye devam edilen finansal borçtan indirilmesine ilişkin defter kayıtları aşağıdaki şekilde olacaktır:



Finansal borca ilişkin ücretlerin kaydı.

Dolayısıyla kredinin 31 Aralık 20X1 tarihindeki yeni defter değeri 4.871,99 PB’dir (şöyle ki; 4.921,99 PB eksi 50 PB).

Yeni koşullar çerçevesinde, değiştirilen etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş olan nakit akışlarının bugünkü değerinin hesaplanması şu şekildedir:

Tarih Nakit çıkışı 31 Aralık 20X1 tarihinde % 5.957’den iskonto edilmiş bugünkü değer

31 Aralık 20X2 250 250 ÷ 1,0597 = 235,94

31 Aralık 20X3 250 250 ÷ 1,059572 = 222,68

31 Aralık 20X4 5.250 5.250 ÷ 1,059573 = 4.413,37


Yeni itfa edilmiş maliyetlere ilişkin 1 Ocak 20X2 tarihindeki hesaplama şu şekildedir:

Tarih 1 Ocak’taki Nakit Çıkışı 31 Aralık’taki Defter Değeri Defter Değeri

20X2 4.871,99 290,23 (250) 4.912,22

20X3 4.912,22 292,62 (250) 4.954,84

20X4 4.954,84 295,16 (5,250) -

% 5.957 üzerinden faiz(etkin faiz üzerinden) oranı

üzerinden

(2) Finansal araçların takasının, bir ortadan kalkma olarak muhasebeleştirilmesinin gerektiği düşünülür ise, işletme, takas edilen araçların koşullarının (örneğin vade tarihi, faiz oranı, nominal değeri, teminatı, kredi taahhütleri, para birimi vs.) önemli derecede farklı olup olmadığına karar vermelidir (bakınız paragraf 11.37). Ancak, IFRS for SMEs söz konusu kararın nasıl verileceğine ilişkin rehberlik sağlamamaktadır. Bu şartlar altında işletme, rehberlik için tam set IFRS’ye bakabilir (zorunda değildir) (bakınız paragraf 10.6). IAS 39’un UR62 paragrafı şu şekilde bir rehberlik sunmaktadır: elde edilecek her türlü ücretin düşülmesinden sonra geriye kalan ödenecek ücret tutarı da dahil olmak üzere yeni koşullar çerçevesinde oluşacak nakit akışlarının orijinal etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilen bugünkü değerinin orijinal finansal borcun geriye kalan nakit akışlarının iskonto edilmiş bugünkü değerinden en az %10 farklı olması durumunda, koşulların önemli ölçüde farklılaştığı kabul edilir.

101



Ör 102 Olaylar örnek 101’deki ile aynıdır. Ancak bu örnekte işletmenin, kredinin revize edilen koşullarına göre herhangi bir faiz ödemesine gerek yoktur. İşletmenin yalnızca anaparayı ödemesi gerekmektedir ve bu ödeme orijinal koşullardakinden bir yıl sonra gerçekleşecektir (yani 31 Aralık 20X5 tarihinde).

31 Aralık 20X1 tarihinde:

yüzde 8,612’lik orijinal etkin faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş olan orijinal finansal • borcun geriye kalan nakit akışlarının bugünkü değeri 4.921,99 PB’dir.

yeni koşullar çerçevesinde orijinal etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş olan nakit • akışlarının bugünkü değeri 3.593,01 PB’dir (şöyle ki; 5.000 PB ÷ (1,08612) 4). 50 PB’lik ücreti de içeren toplam nakit akışlarının bugünkü değeri 3.643,01 PB’dir.

4.921,99 PB ile 3.643,01 PB arasındaki fark olan 1.278,98 PB, orijinal finansal borcun • geriye kalan nakit akışlarının gerçeğe uygun değerinin yüzde 26’sıdır (şöyle ki; PB 1.278,98 ÷ PB 4.921,99).

Söz konusu farkın, orijinal finansal borcun geriye kalan nakit akışlarının gerçeğe uygun değerinin yüzde 10’undan fazladır.

İşletme, bu değişikliğin mevcut kredinin koşullarında yapılan önemli bir değişiklik olduğu sonucuna varmıştır(3). Bu nedenle söz konusu borç yapılandırması, orijinal finansal borcun ortadan kalkması şeklinde muhasebeleştirilecek ve yeni bir borç kaydı yapılacaktır.

Mevcut borcun ortadan kalkmasına ilişkin günlük defter kaydı şu şekildedir:

Kredi (finansal borç) 4.921,99 PB

Kredinin finansal durum tablosu dışı bırakılmasından doğan kâr 1.196,84 PB

(4.921,99 PB eksi 3.675,15 PB eksi 50 PB)

Yeni kredi (finansal borç) (aşağıya bakınız) 3.675,15 PB


Kredinin ortadan kalkmasına ilişkin kayıt.

Yeni finansal borç, dört yıl süreli ve faizsiz 5.000 PB’dir. Yüzde 8’lik oranın hala benzer şekildeki dört yıllık sabit faiz oranlı ve yıllık faiz ödemeli kredilere uygulanan piyasa faiz oranı olduğu varsayılmıştır. İşletme yeni krediyi; benzer bir kredinin, piyasa faiz oranından iskonto edilmiş gelecekteki ödemelerinin bugünkü değeri olarak ölçer (şöyle ki; 5.000 PB ÷ (1,08)4).

(3) Finansal araçların takasının, bir ortadan kalkma olarak muhasebeleştirilmesinin gerektiği düşünülür ise, işletme, takas edilen araçların koşullarının (örneğin vade tarihi, faiz oranı, nominal değeri, teminatı, kredi taahhütleri, para birimi vs.) önemli derecede farklı olup olmadığına karar vermelidir (bakınız paragraf 11.37). Ancak, IFRS for SMEs söz konusu kararın nasıl verileceğine ilişkin rehberlik sağlamamaktadır. Bu şartlar altında işletme, rehberlik için tam set IFRS’ye bakabilir (zorunda değildir) (bakınız paragraf 10.6). IAS 39’un UR62 paragrafı şu şekilde bir rehberlik sunmaktadır: elde edilecek her türlü ücretin düşülmesinden sonra geriye kalan ödenecek ücret tutarı da dahil olmak üzere yeni koşullar çerçevesinde oluşacak nakit akışlarının orijinal etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilen bugünkü değerinin orijinal finansal borcun geriye kalan nakit akışlarının iskonto edilmiş bugünkü değerinden en az %10 farklı olması durumunda, koşulların önemli ölçüde farklılaştığı kabul edilir.

102



İtfa edilmiş maliyetlere ilişkin 1 Ocak 20X2 tarihindeki hesaplama şu şekildedir:

Tarih 1 Ocak’taki Nakit Çıkışı 31 Aralık’taki Defter Değeri Defter Değeri

20X2 3.675,15 294,01 - 3.969,16

20X3 3.969,16 317,53 - 4.286,69

20X4 4.286,69 342,94 - 4.629,63

20X5 4.629,63 370,37 (5.000) -

Açıklamalar

11.39 Aşağıdaki açıklamalar gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak muhasebeleştirilen finansal borçların açıklamalarına atıfta bulunur. Sadece temel finansal araçları olan işletmelerin gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen finansal borçları yoktur (ve dolayısıyla Bölüm 12’yi uygulamazlar) ve bu yüzden bu tür finansal borçlara ilişkin açıklamalar yapmazlar.

Finansal araçlara ilişkin muhasebe politikalarının açıklanması

11.40 Paragraf 8.5 uyarınca önemli muhasebe politikalarının özeti kısmında, finansal araçlar için kullanılan ölçüm esası (veya esasları) ve finansal araçlarda kullanılan, finansal tabloların anlaşılmasına ilişkin diğer muhasebe politikaları açıklanır.

Örnek- finansal araçlara ilişkin muhasebe politikalarının açıklanması

Ör 103 A işletmesinin 31 Aralık 20X2 tarihli finansal tablolarına ilişkin dipnotlardan alınmıştır:

Not 2 Muhasebe politikaları

Satım opsiyonu bulunmayan adi paylara yapılan yatırımlar

İştirak, iş ortaklığı veya bağlı ortaklık olmayan işletmelerdeki satım opsiyonu bulunmayan adi paylara yapılan yatırımlar ilk olarak, herhangi bir işlem maliyeti dışındaki işlem fiyatı üzerinden ölçülür. Daha sonra bu tür yatırımlar, kâr veya zararda kaydedilen gerçeğe uygun değerdeki değişikliklerle birlikte gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülür. Gerçeğe uygun değerin güvenilir bir biçimde ölçülememesi durumunda yatırımlar, değer düşüklüğü indirilmiş maliyet üzerinden ölçülür. Temettüler, diğer gelirler içerisine dahil edilir.

% 8’lik faiz

103



Kredi alacakları

A işletmesi, iştiraklerine veya çalışanlarına zaman zaman kredi temin etmektedir. Kredi alacakları, değer düşüklüğü indirilmiş etkin faiz yöntemi kullanılarak, itfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülmektedir. Faiz geliri, diğer gelirler içerisine dahil edilir.

Ticari alacaklar

Satışların birçoğu, normal kısa vadeli kredi koşulları üzerinden yapılmaktadır. Söz konusu satışlara ilişkin ticari alacaklar, herhangi bir değer düşüklüğü indirilmiş elde edilmesi beklenen nakdin iskonto edilmemiş tutarı üzerinden ölçülür. Normal kredi koşullarını aşan koşullar üzerinden yapılan satışlar için alacaklar, ilk olarak piyasa faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş gelecekte elde edilecek tahsilâtların bugünkü değeri üzerinden; daha sonra ise etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülür.

Varlıklarda değer düşüklüğü

Her bir raporlama döneminin sonunda gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülmeyen finansal varlıkların defter değerleri, değer düşüklüğüne ilişkin objektif bir delil olup olmadığının belirlenmesi amacıyla gözden geçirilir. Belirlenmesi durumunda, kâr veya zarar içerisinde derhal bir değer düşüklüğü kaydedilir ve benzer şekilde ticari alacakların defter değeri azaltılır.

Ticari borçlar

Ticari borçlar, normal kısa vadeli kredi koşullarında mal veya hizmet satın alınmasından doğan yükümlülüklerdir. Ticari borçlar ödenecek nakdin iskonto edilmemiş tutarı üzerinden ölçülür. A işletmesi yurtdışındaki tedarikçilerden bazı mallar satın almıştır. Yabancı para cinsinden ifade edilmiş olan ticari borçlar, raporlama tarihindeki döviz kuru kullanılarak PB’ye çevrilmiştir. Kur farkı kazancı veya zararı diğer gelirlere veya diğer giderlere dahil edilir.

Banka kredileri ve kredili mevduat hesabı

Krediler etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülürler. Faiz gideri ise etkin faiz yöntemi esasına göre kaydedilir ve finansman maliyetlerine kaydedilir. Kredili mevduat hesaplarındaki eksi bakiyeler, talep üzerine tamamen ödenebilir ve ilk muhasebeleştirmede ve sonraki ölçümlerde nominal değerleri (kredinin tutarı) üzerinden gösterilirler.

104



Finansal durum tablosu – finansal varlık ve finansal borç kategorileri

11.41 Aşağıdaki finansal varlık ve finansal borç kategorilerinin her birinin raporlama tarihindeki defter değeri, toplam olarak, finansal durum tablosunda ya da dipnotlarda açıklanır:

(a) Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen finansal varlıklar (paragraf 11.14(c)(i) ve paragraf 12.8 ve 12.9).

(b) İtfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülen borçlanma aracı niteliğindeki finansal varlıklar (paragraf 11.14(a)).

(c) Maliyet bedelinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülen özkaynağa dayalı finansal araçlar niteliğindeki finansal varlıklar (paragraf 11.14(c)(ii) ve paragraf 12.8 ve 12.9).

(d) Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen finansal borçlar (paragraf 12.8 ve 12.9).

(e) İtfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülen finansal borçlar (paragraf 11.14(a)).

(f) Maliyet bedelinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülen kredi taahhütleri (paragraf 11.14(b)).

Notlar

İşletmeler; özellikle çok çeşitli finansal araca sahip olanlar, paragraf 11.41 uyarınca yapılması gereken açıklamaları ayrı bir tabloda (bakınız: örnek 104) sunmayı seçebilirler. Ancak, işletmenin görece olarak az sayıda finansal aracı bulunuyorsa ve paragraf 11.41’de zorunlu kılınan bilgiler zaten finansal tablolarında doğrudan gösterilmiş ise, işletmenin söz konusu bilgi için ayrı bir açıklama kalemi sunmasına gerek yoktur.

Örnek finansal varlık ve finansal borç kategorilerinin ayrıca açıklanması


105



Not 14 Finansal varlıkların ve finansal borçların defter değerleri

Gerçeğe uygun İtfa edilmiş maliyet Toplamdeğeri kâr veya

Zarara yansıtılan

20X2 20X1 20X2 20X1 20X2 20X1PB PB PB PB PB PB

Finansal varlıklarÖzkaynağa dayalı finansal araçlardaki yatırımlar 10.140 11.810 - - 10.140 11.810Kredi alacakları - - 4.000 2.000 4.000 2.000Ticari alacaklar - - 585.548 487.678 585.548 487.678Toplam 10.140 11.810 589.548 489.678 599.688 501.488Finansal borçlarTicari ve diğer borçlar - - 412.127 389.666 412.127 389.666Kredili mevduat hesabı - - 33.600 15.508 33.600 15.508Banka kredileri - - 390.000 150.000 390.000 150.000Toplam - - 835.727 555.174 835.727 555.174

11.42 Finansal tablo kullanıcılarının, işletmenin finansal durumu ve performansı için finansal araçların önemini değerlendirmelerini sağlayan bilgiler açıklanır. Örneğin, uzun vadeli bir borç için bu bilgiler, normalde, borçlanma aracının koşul ve şartlarını içerir (faiz oranı, vade, geri ödeme takvimi ve borçlanma aracının işletme üzerine getirdiği kısıtlamalar gibi).

Örnek - işletmenin finansal durumu ve performansı açısından finansal araçların önemini değerlendirmeye ilişkin açıklamalar

Ör 105 A işletmesinin 31 Aralık 20X2 tarihli finansal tablolarına ilişkin dipnotlardan alınmıştır: Not 25 Banka kredileri ve kredili mevduat hesabı 20X2 20X1

PB PB

Kredili mevduat 33.600 15.508

Sabit oranlı banka kredisi 105.000 150.000

Değişken oranlı banka kredisi 285.000 –

Toplam 423.600 165.508

106



Kredili mevduat hesaplarındaki eksi bakiyeler talep üzerine ödenebilir. Kredili mevduat hesabına ilişkin faiz oranı LIBOR artı yüzde 2’dir.

Yedi yıllık banka kredisine ilişkin faiz oranı anapara üzerinden yıllık sabit %5’tir.

Banka kredisi 20X6 yılında tamamen geri ödenecektir. Erken ödemeye, herhangi bir ceza olmaksızın izin verilmiştir.

Kredili mevduat hesabı ve sabit oranlı banka kredisi, işletmenin 31 Aralık 20X2 tarihinde defter değeri 266.000 PB olan (31 Aralık 20X1’de 312.000 PB’dir) arazi ve binalarının üzerine dalgalı haciz konmak suretiyle güvence altına alınmıştır (bakınız not 12)

Faiz, LIBOR artı yüzde 1’lik değişken oranlı kredi üzerinden ödenir. Değişken oranlı banka kredisi 16 Ocak 20X3 tarihinde tamamen geri ödenecektir. Erken ödemeye izin verilmemektedir. Değişken oranlı kredi, 300.000 PB’lik ticari alacaklar ile güvence altına alınmıştır (bakınız: not 16).

11.43 Gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülen tüm finansal varlık ve finansal borçlar için, gerçeğe uygun değerin belirlenmesinde kullanılan esas, örneğin; aktif bir piyasadaki kotasyonlu piyasa fiyatı veya değerleme tekniği, açıklanır. Bir değerleme tekniği kullanıldığında, finansal varlık veya finansal borç sınıfının her biri için gerçeğe uygun değerin belirlenmesinde uygulanan varsayımlar açıklanır. Örneğin; uygulanabilir olduğu durumlarda, peşin ödeme oranlarına, tahmini kredi zararlarına ilişkin oranlara ve faiz ya da iskonto oranlarına ilişkin varsayımlar hakkındaki bilgiler açıklanır.

Notlar

Hisselere yapılan herhangi bir yatırımın ölçülmesi amacıyla değerleme tekniğinin kullanılması durumunda, hangi değerleme tekniğinin kullanıldığının ve hangi önemli varsayımların uygulandığının açıklanması çok önemlidir. Bu tür açıklamalar işletmelere ve değerlenen hisselerin türüne özgü olacaktır. Açıklamaların, değerleme sırasında yapılan muhakemeler hakkında işletmenin finansal tablo kullanıcılarını bilgilendirmesi önemlidir. Açıklamalar, dahil edilen sübjektiflik seviyesinin değerlendirilmesinde ve varsayımların uygun şekilde kullanılmasının değerlendirilmesinde kullanıcılara yardımcı olmalıdır.

Örnek 106’daki açıklamalar, yalnızca atıfta bulunmak amacıyla gösterilmiştir. İşletmeler, kendi özel olaylarını ve durumlarını açıklamalı ve açıklamaların kalitesini artırmak amacıyla, kullanıcılarla ilişkili durumlarda, ilave bilgi vermelidir.

Örnek - Finansal varlıkların ve finansal borçların gerçeğe uygun değerlerinin belirlenmesinde kullanılan esasa ilişkin açıklama

Ör 106 A işletmesinin 31 Aralık 20X2 tarihli finansal tablolarına ilişkin dipnotlardan alınmıştır

107



Not 14 Hisse yatırımları

20X2 20X1

PB PB

Kote edilmiş satım opsiyonu bulunmayan adi paylar 8.440 10.200

Kote edilmiş satım opsiyonu bulunmayan adi paylar 1.700 1.610

Toplam 10.140 11.810

İşletmenin kote edilmiş hisse yatırımlarının gerçeğe uygun değeri, raporlama tarihinde borsadaki kayıtlı piyasa fiyatıdır. Kayıtlı piyasa fiyatı, cari alış fiyatıdır. İşletmenin kote edilmemiş hisse yatırımlarının gerçeğe uygun değeri uygun olduğu durumda gözlemlenen piyasa verisi tarafından desteklenen varsayımlar temeline dayanan bir iskonto edilmiş nakit akışı analizi kullanılarak belirlenir. İskonto edilmiş nakit akışı analizi için, endüstri ortalamasına eşit olan yüzde 4’lük bir kazanç büyüme faktörü kullanılır. Tahmini nakit akışlarının riske göre düzeltilmesi için, nakit akışlarını iskonto edilmesinde yüzde 6’lık risksiz faiz oranı kullanılır.

11.44 Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen özkaynağa dayalı bir finansal araç için gerçeğe uygun değerin güvenilir bir şekilde ölçümü artık mevcut değilse, bu durum açıklanır.

Finansal durum tablosu dışı bırakma

11.45 Finansal varlıklar, finansal durum tablosu dışı bırakma hükümlerini (bakınız: 11.33-11.35 paragrafları) karşılamayan bir işlemle başka bir tarafa devredilmiş olabilir. Bu türden her bir finansal varlık sınıfı için aşağıdakiler hakkında kamuoyuna açıklamada bulunulur:

(a) Varlıkların niteliği,

(b) Sahiplikten kaynaklanan risk ve getirilerden işletmenin elinde bulundurmaya devam ettiklerinin niteliği,

(c) İşletmenin finansal tablolarına yansıtmaya devam ettiği varlıkların ve bunlarla ilişkili borçların defter değeri.

108



Örnek – finansal varlıkların finansal durum tablosu dışı bırakılmasının açıklanması


Not 16 Ticari ve diğer alacaklar

20X2 20X1

PB PB

Ticari alacaklar 585.548 487.678

Peşin ödemeler 1.700 1.610

Toplam 587.248 489.288

20X2 yılında işletme, 300.000 PB tutarındaki ticari alacaklarını bir bankaya 280.000 PB’ye satmıştır. İşletme, banka adına borçlulardan tahsile devam etmektedir. İşletme, vadesi üzerinden 120 günden fazla geçmiş bulunan borçluların ödemedikleri anapara veya faize ilişkin alacakları bankadan geri alacaktır. İşletme, satılan alacakların (300.000 PB) tüm defter değerini muhasebeleştirmeye devam etmektedir ve devirden alınan nakit tutarını 280.000 PB’lik teminatlı bir kredi gibi muhasebeleştirmiştir. 31 Aralık 20X2 tarihinde kredinin defter değeri, etkin faiz yöntemi çerçevesinde tahakkuk etmiş faiz olan 5,000 PB’yi de içerecek şekilde 285.000 PB’dir (bakınız: not 25). Bankanın ticari alacakları satmaya veya kendi borçlanmaları için ipotek şeklinde kullanmaya izni yoktur.

Teminat

11.46 Borçlara veya koşullu borçlara karşılık olarak finansal varlıklar teminat verildiyse, aşağıda belirtilen hususlarda kamuoyuna açıklamada bulunulur:

(a) İşletmenin teminat olarak verdiği finansal varlıkların defter değeri ve

(b) Verilen teminata ilişkin kural ve koşullar.

Örnek - teminat olarak verilen finansal varlıkların açıklanması


Not 25 Banka kredileri ve kredili mevduat hesabı

Kredili mevduat hesabı ve sabit oranlı kredi, gruba ait ve 31 Aralık 20X2’deki defter değeri 266.000 PB olan (31 Aralık 20X1’de 312.000 PB’dir) arazi ve binaların üzerine dalgalı haciz konulmak suretiyle teminat altına alınmıştır. Teminatlı kredi, 300.000 PB tutarındaki ticari alacaklar için teminat gösterilmiştir (bakınız: not 16)

109



Ödenecek kredilerde temerrüt ve ihlaller

11.47 Raporlama tarihi itibarıyla muhasebeleştirilmiş olan; koşullarında ihlaller veya anapara, faiz, borç itfa fonu veya geri ödeme vadelerinde temerrütler ortaya çıkan ve koşullarında ihlaller meydana gelmiş olan ve söz konusu ihlal ve temerrütlerin raporlama tarihi itibarıyla giderilmediği kredi borçları için aşağıdaki açıklamalarda bulunulur:

(a) Temerrütler veya ihlallerin ayrıntıları,

(b) Raporlama tarihi itibarıyla ilgili kredi borçlarının defter değeri ve

(c) Finansal tabloların yayımlanmak üzere onaylanmasından önce söz konusu ihlal veya temerrüdün giderilip giderilmediği veya anılan kredi borçlarına ilişkin şartların yeniden görüşülüp görüşülmediği.

Örnek- ödenecek kredilerdeki temerrüt ve ihlallerin açıklanması


Not 25 Banka kredileri ve kredili mevduat hesabı

31 Aralık 20X2 tarihinde A işletmesi 100.000 PB’lik sabit faizli kredinin faiz ödemesini yapmakta gecikmiş, bundan dolayı da 5.000 PB’lik ödenmemiş faiz yılsonunda tahakkuk etmiştir. Faiz Ocak 20X3’te ödenmiştir. İşletmenin herhangi bir geç ödeme durumunda gecikme cezasına maruz kalacak olmasına rağmen, banka bu olayda cezayı uygulamayacağını yazılı olarak bildirmiştir.

Gelir, gider, kazanç veya kayıp kalemleri

11.48 Aşağıda yer alan gelir, gider, kazanç veya kayıp kalemleri açıklanır:

(a) Aşağıdakilerde muhasebeleştirilmiş, gerçeğe uygun değerdeki değişiklikler de dahil olmak üzere, gelir, gider, kazanç veya kayıplar:

(i) Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen finansal varlıklar.

(i) Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen finansal borçlar.

(iii) İtfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülen finansal varlıklar.

(iv) İtfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülen finansal borçlar.

110



(b) Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak ölçülmeyen finansal varlıklar veya finansal borçlar için toplam faiz geliri ve toplam faiz gideri (etkin faiz yöntemi kullanılarak hesaplanan).

(c) Her bir finansal varlık sınıfı için değer düşüklüğü zararı tutarı.

Örnek- gelir, gider, kazanç veya kayıp kalemlerinin açıklanması


Dipnot 8 Diğer gelir (alıntı)

20X2 20X1

PB PB

Temettüler 460 430

Faiz geliri 300 290

Dipnot 9 Finansman maliyetleri (alıntı)

20X2 20X1

PB PB

Banka kredilerine ve kredili mevduat hesabına ilişkin faiz 13.450 9.110

Dipnot 10 Dönem kârı (alıntı)

20X2 20X1

PB PB

Sonraki ölçümlerde muhasebeleştirilen gerçeğe 569 (123) uygun değerdeki değişikliklerden veya hisse senetlerindeki yatırımların elden çıkarılmasından kaynaklanan kazançlar (kayıplar)

Ticari alacaklara ilişkin şüpheli alacaklar gideri (32.300) (24.240)

Ticari borçlara ilişkin kur kazançları (kayıpları) (149) 123

111



ÖNEMLİ TAHMİNLER VE DİĞER DEĞERLENDİRMELER

IFRS for SMEs hükümlerinin işlem ve olaylar üzerinde uygulanması, çoğu kez değerlendirme yapılmasını gerektirmektedir. Önemli değerlendirmelere ilişkin bilgiler ile tahmin belirsizliğinin anahtar kaynakları, işletmenin finansal durumunun, performansının ve nakit akışlarının değerlendirilmesinde faydalı olmaktadır. Bu nedenle, 8.6 ncı paragraf çerçevesince bir işletme, muhasebe politikalarının uygulanmasında işletme yönetimince yapılan ve finansal tablolara yansıtılan tutarlar üzerinde en çok etkiye sahip olan değerlendirmeleri açıklamalıdır. Dahası, 8.7 nci Paragraf uyarınca bir işletme izleyen hesap dönemi içerisinde varlık ve borçların defter değerlerinde önemli düzeltmeler yapılmasını gerektirme riski yüksek olan geleceğe yönelik temel varsayımlara ve raporlama tarihi itibarıyla tahminlerde mevcut olan belirsizliğin diğer temel kaynaklarına yönelik açıklama yapmalıdır.

IFRS for SMEs’in diğer bölümleri, belli değerlendirmeler ve tahmin belirsizliklerine ilişkin bilginin açıklanmasını gerektirmektedir. Bölüm 11 uyarınca finansal araçların muhasebeleştirilmesine ilişkin önemli tahminlerin ve diğer değerlendirmelerin bazıları aşağıda düzenlenmiştir.

İlk ölçüm

Özellikle sektörün/işletmenin normal kredi koşulları düzgün bir şekilde tanımlanmamış ve işletme kredi kullanmak suretiyle benzer işlemlerde bulunmamışsa, bir işlemin saklı bir finansal işlem içerip içermediğinin değerlendirilmesi yargı gerektirir. Alacak veya borç tutarı, bir kalemin nakit değerinden yüksek ise veya ödeme birkaç aydan fazla bir süre ertelenmişse, bu durum, işlemin finansman öğesi taşıdığı fikrini verir.

İlişkili iki taraf arasındaki gibi, bir işlemin karşılıklı pazarlık ortamında meydana gelmemesi halinde iskonto oranı olarak kullanılmak üzere benzer bir borç için piyasa faiz oranının belirlenmesinde değerlendirme gerekebilir. Böyle bir durum özellikle, benzer borçlar için açıklanan bilgiye erişilebilir olmadığı durumlarda ortaya çıkar, örneğin borcun, çok uzun bir dönem gibi veya işletmelerin kredi derecelerinin bilinmiyor olması gibi alışılmamış özellikleri mevcuttur. Genellikle ilişkili olmayan iki taraf arasındaki işlemlerin finansmanı, karşılıklı pazarlık ortamı esasına göre yapılacak böylelikle de piyasa faiz oranından finanse edileceklerdir.

Bir finansal aracın ilk muhasebeleştirilmesi esnasında hangi maliyetlerin işlem maliyeti olarak ele alınacağının belirlenmesi de uygulamada değerlendirme gerektirebilmektedir. İşlem maliyetleri, yalnızca bir finansal aracın ihracı veya edinimiyle doğrudan bağlantılı olan ek maliyetlerdir. Uygulamada bu tür maliyetleri ilk muhasebeleştirmeden doğan borç primleri veya iskontoları, finansman maliyetleri veya iç hizmet maliyetleri gibi diğer maliyetlerden ayırmak için değerlendirme yapılmasına ihtiyaç duyulabilir.

112




Belirli bir yatırımın gerçeğe uygun değerinin değerleme yöntemi kullanılarak güvenilir şekilde ölçülüp ölçülemeyeceğinin belirlenmesi de genellikle değerlendirme içerir.

Aktif bir piyasanın olmadığı durumlarda, adi paylardaki ve imtiyazlı paylardaki yatırımların gerçeğe uygun değerinin tahmini yargı gerektirir. Özellikle değerleme tekniklerinin seçimi ve uygulaması önemli ölçüde yargı içermektedir. Çoğu kez değerleme yönteminin girdileri ve yöntemin uygulanması esnasında kullanılan diğer varsayımlar özneldir.

İşlemler sıklıkla ortaya çıkmıyorsa ve ortaya çıkan işlemler zorunlu işlemler ise, piyasanın aktif bir piyasa olup olmadığının değerlendirilmesinde de yargı gerekebilir.

Bir finansal aracın itfa edilmiş maliyetinin belirlenmesi esnasında nakit akışlarının tahmini yargı gerektirir. Örneğin, bazı araçlar, ihraççı (borçlu) tarafından erken peşin ödemeye izin vermektedir. Bu durumda hamilin ve ihraççının, itfa edilmiş maliyet hesaplamasında kullanılan gelecekteki nakit akışlarının belirlenmesi esnasında kredinin ne zaman geri ödeneceğini tahmin etmeleri gerekir.

Maliyet veya itfa edilmiş maliyet değeri üzerinden ölçülen finansal varlıkların değer düşüklüğüne uğramış olup olmadıklarının değerlendirilmesinde genellikle yargı gerekir ve bu nedenle değer düşüklüğü testi uygulanmalıdır. Özellikle Bölüm 11, bireysel olarak önemli olan finansal varlıkların değer düşüklüğü açısından ayrı olarak değerlenmesini zorunlu kılmaktadır. Hangi varlıkların “bireysel olarak önemli” olduklarının tespitinde yargı gerekmektedir.

Gerçeğe uygu değeri güvenilir bir biçimde ölçülemeyen adi paylar ve imtiyazlı paylardaki yatırımlar için değer düşüklüğü testinin uygulanması, önemli yargı gerektirir. Gerçeğe uygun değer güvenilir bir biçimde ölçülemediğinden çoğu durumda işletmenin raporlama döneminde satılmış olsaydı varlık için alacağı tutarın en iyi tahmininin yapılması gerekecektir. Bu nedenle işletme, bazı durumlarda takriben kabaca tahmin etme şeklinde olabilse de, değer düşüklüğünü tahmin edebilmek için yargı kullanmalıdır.

Finansal durum tablosu dışı bırakma

Bir finansal varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılıp bırakılmayacağının belirlenmesinde, tüm risk ve getirilerin büyük ölçüde diğer tarafa transfer edilip edilmeyeceği değerlendirilirken bazen yargı gerekmektedir.

113



TAM SET IFRS İLE KARŞILAŞTIRMA

Tam set IFSR (bakınız: IAS 39 Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme ve IFRS 7 Finansal Araçlar: Açıklamalar) ve IFRS for SMEs (bakınız: Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar ve Bölüm 12 Diğer Finansal Araçlar) finansal araçların muhasebeleştirilmesi, ölçümü ve açıklamalarına ilişkin bazı benzer ilkeleri paylaşmaktadır. Ancak birtakım önemli farklar mevcuttur.

IFRS for SMEs’de temel finansal araçların muhasebeleştirilmesi, daha karmaşık finansal araç işlemlerinin muhasebeleştirilmesinden ayrı olarak gösterilmiş ve hükümler basitleştirilmiş bir dilde yazılmıştır. Buna ek olarak ayrıntılarda bir takım değişiklikler mevcuttur (aşağıda özetlenmiştir).

IFRS for SMEs çerçevesinde bir işletme, tüm finansal araçlarının muhasebeleştirilmesinde aşağıdakilerden herhangi birini seçer:

Bölüm 11 ve Bölüm 12’nin tüm hükümlerini uygular veya(a)

IAS 39 (b) Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme’nin muhasebeleştirme ve ölçme hükümleri ile Bölüm 11 ve Bölüm 12’nin açıklama hükümlerini uygular.

İşletmenin (b) şıkkını seçmesi durumu

(b) şıkkını uygulamak ile tam set IFRS’i uygulamak arasındaki temel fark açıklama hükümlerine ilişkindir. Bölüm 11, IFRS 7’de yer alan “önemlilik” açıklamalarının büyük çoğunluğunu içermektedir. Ancak IFRS for SMEs, IFRS 7’de yer alan “risk” açıklamalarının yalnızca bir kısmını içermektedir. IFRS for SMEs’de açık bir şekilde yer almayan riske ilişkin açıklamalar aşağıdakileri içermektedir:

Finansal kurumlar (• IFRS for SMEs’i kullanması uygun olmayan) için uygun olan açıklamaları,

Hisse senetleri halka açık sermaye piyasalarında işlem gören (yine • IFRS for SMEs’i kullanması uygun olmayan) şirketler için uygun olan açıklamaları veya

İtfa edilmiş maliyet değeri üzerinden ölçülen tüm finansal araçlar için gerçeğe uygun değerlerinin • açıklanması durumunda, bu tür açıklamaların zorunlu kılınması küçük ve orta ölçekli işletmeler için külfetli olacak ve temel finansal araçlar için itfa edilmiş maliyeti öngören Bölüm 11’in amacına ters düşecektir.

İşletmenin (a) şıkkını seçmesi durumu

Bölüm 11 ve tam set IFRS arasında yukarıdaki (b) şıkkında da bahsi geçen açıklama farkları da dahil olmak üzere birçok farklar mevcuttur. 9 Temmuz 2009’daki diğer temel farklar şöyledir:

Finansal araçların sınıflandırılması:• Bölüm 11 çerçevesinde, belirli kriterleri karşılayan finansal araçlar maliyet veya itfa edilmiş maliyet değeri üzerinden ölçülür, tek istisnası bir kaç araç gerçeğe

114



uygun değeri kâr veya zarara yansıtılan olarak ölçülmektedir. Gerçeğe uygun değer seçeneği ve IAS 39’da yer alan “satılmaya hazır” ile “vadeye kadar elde tutulan” sınıflandırmaları mevcut değildir. Bu durum yönetimin finansal araçlara ilişkin hedeflerinin değerlendirilmesi zorunluluğunu ortadan kaldırmaktadır ve Bölüm 11’de yer alan “cezalar”ın muhasebeleştirilmesi ihtiyacından sakındırmaktadır.

İlk muhasebeleştirme: • Bölüm 11, anlaşmanın finansal bir işlem teşkil etmemesi durumunda, araçların işlem fiyatı üzerinden ölçülmesini zorunlu kılar, bu durumda araçlardan elde edilen nakit akışları iskonto edilir. Uygulamada, farklı terminolojinin, ilk muhasebeleştirme esnasında değerde önemli bir fark ile sonuçlanması olası değildir.

Finansal durum tablosu dışı bırakma• : Bölüm 11, finansal durum tablosu dışı bırakmaya ilişkin basit bir ilke düzenlemiştir. Bu ilke, IAS 39 çerçevesinde finansal durum tablosu dışı bırakmada uygulanan “devir” ve “devam eden ilgi” hükümlerine dayanmamaktadır. IFRS for SMEs’in finansal durum tablosu dışı bırakma hükümleri, küçük ve orta ölçekli işletmelerin katıldığı bazı faktöring işlemlerinin finansal durum tablosu dışı bırakılmasında sonuç doğurmayacaktır; IAS 39 söz konusu işlemlerin finansal durum tablosu dışı bırakılmasında sonuç doğuracaktır.

Ayrıca Bölüm 12 ile 9 Temmuz 2009 tarihli tam set IFRS arasında da birtakım farklar mevcuttur. Söz konusu farklar bu modül çerçevesinde ele alınmamıştır.

115



BİLGİNİZİ TEST EDİN

Aşağıdaki soruları cevaplayarak IFRS for SMEs uyarınca temel finansal araçların muhasebesi ve raporlaması ile ilgili hükümler hakkındaki bilginizi test edin.

Testi tamamladıktan sonra cevaplarınızı testin altında yer alan cevaplarla karşılaştırınız.

Tüm tutarların önemli olduğunu varsayınız.

En doğru olan cümlenin yanındaki kutucuğu işaretleyiniz.

Soru 1

IFRS for SMEs çerçevesinde bir işletme, Bölüm 11 ve Bölüm 12’nin hükümlerinin tamamını uygulamayı veya alternatif olarak aşağıdakilerden hangisini uygulamayı seçebilir?

Finansal araçlar için tam set IFRS (yani IAS 39 (a) Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme’nin muhasebeleştirme ve ölçme hükümleri, IAS 32 Finansal Araçlar: Sunum’un sunum ve açıklama hükümleri ve IFRS 7 Finansal Araçlar: Açıklamalar).

Bölüm 11 ve Bölüm 12’nin muhasebeleştirme ve ölçme hükümleri ve IFRS 7 (b) Finansal Araçlar: Açıklamalar’ın açıklama hükümleri.

IAS 39 (c) Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme’nin muhasebeleştirme ve ölçme hükümleri ve Bölüm 11 ve Bölüm 12’nin açıklama hükümleri.

IAS 39 (d) Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme’nin muhasebeleştirme ve ölçme hükümleri IFRS 7 Finansal Araçlar: Açıklamalar’ın açıklama hükümleri.

Soru 2

Bir işletmenin finansal durum tablosunda yer alan aşağıdaki kalemlerden hangisi Bölüm 11 kapsamındaki bir finansal varlık veya finansal borçtur?

Geçmişteki mal alımlarına için tedarikçiye ödenecek tutarlara ilişkin borç.(a)

Bir makinenin iki aylığına kiralanması için tedarikçiye yapılan ön ödemeye ilişkin varlık(b)

Gelir vergisinin geç ödenmesi dolayısıyla ortaya çıkan bir cezaya ilişkin borç(c)

Yukarıdakilerin hepsi.(d)

116



Soru 3

Aşağıdaki finansal varlıklardan hangisi Bölüm 11’in kapsamında değildir?

Nakit.(a)

Ticari alacaklar.(b)

Diğer bir işletmenin (yatırım yapılan) satım opsiyonu bulunmayan adi paylarının yüzde (c) 5’lik hissesi.

Yatırım yapılanın, işletmenin bir iştiraki olarak sınıflandırıldığı durumda, diğer işletmenin (d) (yatırım yapılan) satım opsiyonu bulunmayan adi paylarının yüzde 30’luk hissesi.

Soru 4

Aşağıdaki finansal araçlardan hangisi Bölüm 11’in kapsamında değildir?

Dönüştürülemeyen, satım opsiyonu bulunmayan imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar.(a)

İşletmenin kendi özkaynağı tanımına uyan finansal araçlar.(b)

Bir bankadan alınan sabit faizli sabit koşullu kredi.(c)

Ana ortaklıktan alınan faizsiz üç yıllık kredi.(d)

Soru 5

Bir işletme, piyasaya kote edilmiş bir şirketin 100 adet satım opsiyonu bulunmayan adi paylarından her bir pay 20 PB nakit olmak üzere satın almıştır. İşletme ayrıca, borsa aracısına 100 PB ücret ödemiştir.

İşletme, ilk muhasebeleştirme esnasında paylara ilişkin yatırımları hangi tutardan ölçecektir?

1.900 PB.(a)

2.000 PB.(b)

2.100 PB.(c)

117



Soru 6

Bir banka işletmeye, beş yıllığına 10.000 PB’lik sabit faiz oranlı ve yıllık yüzde 6 faiz ödemeli bir kredi temin etmiştir. Yüzde altı, benzer bir beş yıllık ve yıllık faiz ödemeli kredi için piyasa faiz oranı olarak dikkate alınmıştır. Banka, evrak işlemleri için işletmeden 50 PB’lik ücret tahsil etmiştir.

İşletme, ilk muhasebeleştirme esnasında krediyi hangi tutardan ölçecektir?

9.384 PB.(a)

9.484 PB.(b)

9.950 PB.(c)

10.000 PB.(d)

10.050 PB.(e)

Soru 7

Her bir raporlama dönemi sonu itibariyle, dönüştürülemeyen imtiyazlı paylara ve satım opsiyonu bulunmayan adi ve imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar aşağıdaki şekilde ölçülmelidir:

Bu tür tüm yatırımlar gerçeğe uygun değer ile ölçülür ve gerçeğe uygun değerdeki farklar (a) kâr veya zarara yansıtılır.

Bu tür tüm yatırımlar etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet değeri ile ölçülür. (b)

Bu tür tüm yatırımlar değer düşüklüğü indirilmiş maliyet ile ölçülür.(c)

Paylar halka açık olarak işlem görüyorsa yatırım, gerçeğe uygun değer ile ölçülür ve gerçeğe (d) uygun değerdeki farklar kâr veya zarara yansıtılır. Diğer tüm bu tür yatırımlar değer düşüklüğü indirilmiş maliyet ile ölçülür.

Paylar halka açık olarak işlem görüyorsa veya payların gerçeğe uygun değeri aksi (e) belirtilmedikçe güvenilir bir şekilde ölçülebiliyorsa yatırım, gerçeğe uygun değer ile ölçülür ve gerçeğe uygun değerdeki farklar kâr veya zarara yansıtılır. Diğer tüm bu tür yatırımlar değer düşüklüğü indirilmiş maliyet ile ölçülür.

118



Soru 8

1 Ocak 20X1 tarihinde bir işletme personeline 4 yıllık faizsiz 1000 PB’lik kredi sağlamıştır. Söz konusu bireye verilecek kredinin piyasa faiz oranı yıllık yüzde 8’dir. İlk muhasebeleştirme esnasında kredinin ölçüleceği tutar nedir ve 31 Aralık 20X1 tarihinde sona eren yıla ilişkin kaydedilecek faiz geliri ne kadardır?

1 Ocak 20X1 tarihinde kredi 735,03 PB’den ölçülür. 31 Aralık 20X1 tarihinde sona eren (a) yıla ilişkin faiz geliri 20X1 yılında 0 PB’dir.

1 Ocak 20X1 tarihinde kredi 735,03 PB’den ölçülür. 31 Aralık 20X1 tarihinde sona eren (b) yıla ilişkin faiz geliri 20X1 yılında 58,80 PB’dir.

1 Ocak 20X1 tarihinde kredi 1.000 PB’den ölçülür. 31 Aralık 20X1 tarihinde sona eren yıla (c) ilişkin faiz geliri 20X1 yılında 0 PB’dir.

1 Ocak 20X1 tarihinde kredi 1.000 PB’den ölçülür. 31 Aralık 20X1 tarihinde sona eren yıla (d) ilişkin faiz geliri 20X1 yılında 80 PB’dir.

Soru 9

İtfa edilmiş maliyeti veya maliyeti üzerinden ölçülen finansal varlıklardan hangisi veya hangileri değer düşüklüğü açısından ayrı olarak değerlendirilir?

Yalnızca tek başına öneme sahip olan finansal varlıklar.(a)

Yalnızca tek başına öneme sahip olan özkaynağa dayalı araçlar.(b)

Yalnızca özkaynağa dayalı araçlar.(c)

Özkaynağa dayalı araçlar hariç tüm finansal varlıklar.(d)

Tek başına öneme sahip olan tüm özkaynağa dayalı araçlar ve diğer finansal varlıklar.(e)

119



Soru 10

Bir işletme bir grup alacağını bir bankaya nominal değerlerinden daha düşük bir bedelle satmıştır. Söz konusu işletme banka adına borçlulardan tahsile devam eder ve banka, işletmeye, alacaklarına ilişkin hizmet adına piyasadaki oranlar üzerinden bir ücret öder. İşletme, tahsil edilen tüm tutarları derhal ve tamamen bankaya havale etmekle yükümlüdür ancak borçluların yavaş ödemeleri veya ödememelerine ilişkin olarak bankaya karşı herhangi bir yükümlülüğü yoktur.

Söz konusu işlem için doğru muhasebeleştirme işlemi nedir?

İşletme alacakları finansal durum tablosundan çıkarır (finansal durum tablosu dışı bırakır) (a) ve bankadan alınanlara karşılık herhangi bir borç göstermez.

İşletme alacakları finansal durum tablosunda muhasebeleştirmeye devam eder ve bankadan (b) alınanlara karşılık bir borç gösterir.

İşletme alacakları finansal durum tablosunda muhasebeleştirmeye devam eder ve bankadan (c) alınanlara karşılık herhangi bir borç göstermez.

İşletme alacakları finansal durum tablosundan çıkarır (finansal durum tablosu dışı bırakır) (d) ve bankadan alınanlara karşılık bir borç gösterir.

120



CevaplarS1 (c) bakınız: paragraf 11.2S2 (a) bakınız: paragraf 11.3 (finansal varlıkların ve finansal borçların tanımları)S3 (d) bakınız: paragraf 11.7S4 (b) bakınız: paragraf 11.7S5 (b) bakınız: paragraf 11.13S6 (c) bakınız: paragraf 11.13S7 (e bakınız: paragraf 11.14S8 (b) bakınız: paragraf 11.16S9 (e) bakınız: paragraf 11.24S10 (a) bakınız: paragraf 11.33–11.35

121



BİLGİNİZİ UYGULAYIN

IFRS for SMEs uyarınca temel finansal araçların muhasebesi ve raporlaması hakkındaki hükümler üzerine bilginizi aşağıdaki olay çalışmaları çözerek uygulayabilirsiniz.

Olay çalışmaları tamamladıktan sonra cevaplarınızı testin altında belirtilmiş olan cevaplarla karşılaştırınız.

Vaka çalışması 1

İşletmenin 31 Aralık 20X2 tarihinde sona eren yıla ilişkin mizanı aşağıda yer almaktadır.

–

Bölüm 11 uyarınca izleyen

dönemlerde yapılan ölçüm i!lemi

Finansal durum tablosu kalemleri 20X2 PB

Bölüm 11

kapsamında

mı?

Gerçe"e

uygun

de"er

#tfa

edilmi!

maliyet

Maliyet eksi

de"er

dü!üklü"ü

Da!ıtılmamı" kârlara ili"kin açılı"

bakiyesi (1961.353)

Sermaye (Nominal de!eri 1 PB olan

40.000 adet adi paydan

olu"maktadır) (40.000)

Maddi duran varlıklar 2.349.945

Maddi olmayan duran varlıklar 850

#"tiraklerdeki yatırımlar 107.500

Ertelenmi" vergi varlı!ı 4.309

Stoklar 57.381

Ticari alacaklar 565.548

Elde tutulan nakit 13.980 Evet

Ölçümü her zaman geçerli para birimi

cinsinden yapılır.

Borsada i"lem gören bir i"letmenin

satım opsiyonu bulunmayan ad

paylarına yapılan yatırım 4.740

Borsada i"lem görmeyen bir

i"letmenin satım opsiyonu

bulunmayan ve dönü"türülemeyen

imtiyazlı paylarına yapılan yatırım 3.210

Sabit faiz oranlı ve sabit vadeli

tahvillere yapılan yatırım 5.180

Yatırım fonlarına yapılan yatırım

(özkaynak ve borç senetlerinden

olu"an portföy) 4.100

Bankadaki mevduat (Sabit vadeli,

sabit faiz oranlı) 10.000

Çalı"anlardan kredi alaca!ı (sabit

vadeli, sabit faiz oranlı) 1.000

122



Sağ tarafta yer alan sütunları kullanarak, hangi kalemlerin Bölüm 11 kapsamında olduğunu gösteriniz ve Bölüm 11 kapsamında yer alan kalemlerin ilk muhasebeleştirmeden sonra gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılarak mı yoksa itfa edilmiş maliyet üzerinden veya maliyetten değer düşüklüğü tutarı düşülerek mi ölçüleceğini belirtiniz.

Mizanın kapsamlı gelir tablosuyla ilgili olan kısmını ihmal ediniz. Nakit, üç ölçüm kategorisine de tam olarak uymayan özel bir duruma sahip olduğu için bu kaleme ilişkin cevap ilgili sütunda verilmiştir.

123



Vaka çalışması 1’in cevabı

124



125



126



127



Vaka Çalışması 2

1 Ocak 20X1 tarihinde A işletmesinin diğer taraflara aşağıdaki kredileri sağlamıştır:

Personele kredi: Bir personele 500 PB tutarında beş yıllık kredi sağlanmıştır. Ancak, kredi erken • ödemeye izin vermektedir ve personel ve A işletmesi, personelin 31 Aralık 20X2 tarihinde kredinin tamamını geri ödeyeceğini beklemektedir. Faiz, her yıl için yüzde 4’lük sabit faiz şeklindedir. İşletmeye faiz ödemesi yıllık ödeme şeklindedir. Söz konusu birey için benzer beş yıllık kredinin piyasa faiz oranı yüzde 7’dir.

İştirake kredi: Bir iştirake 5.000 PB tutarında dört yıllık kredi sağlanmıştır. Faiz, her yıl için yüzde • 5’lik sabit faiz şeklindedir. İşletmeye faiz ödemesi yıllık ödeme şeklindedir. Söz konusu iştirak için benzer dört yıllık kredinin piyasa faiz oranı yüzde 5’tir.

1 Ocak 20X1 tarihinde bir banka A işletmesine aşağıdaki kredileri temin etmiştir:

Üç yıllık sabit oranlı banka kredisi: 10.000 PB’lik üç yıllığına kredi sağlamıştır. Faiz, yüzde 6’lık • sabit faiz şeklindedir. Faiz ödemesi yıllık ödeme şeklindedir. Benzer üç yıllık kredinin piyasa faiz oranı yüzde 6’dır. Banka, yönetim maliyeti olarak işletmeden 100 PB tahsil etmiştir.

Kredili mevduat hesabı: 6 yıllığına 2.000 PB’ye kadar kredili mevduat hesabını kullanma imkânı • verilmiştir. Faiz, EURIBOR artı 250 puan olarak saptanmıştır. Faiz, yıllık olarak kredili mevduat hesabına eklenecektir ancak ödeme kredili mevduat hesabının kapatılmasına kadar ertelenmiştir. Benzer kredili mevduatlar için piyasa faiz oranı EURIBOR artı 250 puandır. Kredili mevduat, talep edildiğinde geri ödenebilir. 1 Ocak 20X1 tarihinde hammadde satın almak üzere 500 PB çekilmiş ve söz konusu tutar için kredili mevduat hesabı oluşturulmuştur.

Kredili mevduat hesabı ve sabit oranlı banka kredisi, 31 Aralık 20X2 tarihindeki defter değeri • 56.000 PB olan (31 Aralık 20X1’deki defter değeri 42.000 PB’dir) işletmeye ait arazi ve binaların üzerine dalgalı haciz konmak suretiyle teminat altına alınmıştır.

1 Ocak 20X1 tarihinde A işletmesi diğer bir bankadan beş yıllığına 5.000 PB’lik bir kredi almış durumdadır. Faiz, EURIBOR artı 200 puandır. Benzer krediler için piyasa faiz oranı EURIBOR artı 200 puandır. Faiz ödemeleri yıllık olarak vade sonlarında yapılmaktadır ve işletme bu ödemeleri vadesi geldiği anda nakit olarak yapacaktır. Kredi 1 Ocak 20X0 tarihinde alınmıştır.

20X1 yılında iştirak, başlıca ürünlerinden birine ilişkin bir sağlık sorunu nedeniyle beklenmedik bir şekilde finansal zorluklar yaşamıştır. A işletmesi ve iştirak, 31 Aralık 20X1 tarihinde kredi koşullarında yeniden yapılandırmaya gidilmesi hususunda anlaşmışlardır. 20X1 yılı için tahakkuk eden faiz ödenmeyecektir. 20X2 ve 20X3 yıllarında faiz işlemeyecek ve kredinin süresi 20X7 yılına kadar uzatılacaktır. Bundan ötürü tüm anapara 31 Aralık 20X7 tarihinde ödenebilir hale gelecektir. Yıllık yüzde 5’ten hesaplanan faiz 20X4-20X7 yılları boyunca ödenebilir olacaktır.

20X1 yılında işletme, hammadde satın almak amacıyla kredili mevduat hesabından başka bir 400 PB daha çekmiş ve yılsonunda bakiyeyi 944 PB’ye getiren 44 PB faiz ortaya çıkmıştır.

128



20X2 yılında işletme hammadde satın almak amacıyla kredili mevduat hesabından başka bir 300 PB çekmiştir. 20X2 yılında kredili mevduat hesabında 55 PB’lik faiz ortaya çıkmıştır.

EURIBOR, 20X1 yılındaki ağırlıklı ortalaması % 3, 20X2 yılındaki ağırlıklı ortalaması % 2,5’tir.

Bölüm A

1 Ocak 20X1 tarihindeki (ilk muhasebeleştirme) iki kredi alacağını ve iki kredi borcunu kaydetmek amacıyla günlük defter kaydını hazırlayınız.

Bölüm B

20X1 ve 20X2 yılları boyunca yukarıda sözü geçen tüm kredi alacaklarının ve borçlarının muhasebeleştirilmesi amacıyla günlük defter kaydını hazırlayıp 31 Aralık 20X1 ve 31 Aralık 20X2 tarihlerindeki defter değerlerini belirleyiniz.

Bölüm C

Tüm kredi alacakları ve borçları için, 31 Aralık 20X2 tarihli finansal tablolarda sunulabileceklermiş gibi (gerektiğinde 20X1 yılı ile karşılaştırmalar da dahil), Bölüm 11’de yer alan açıklama hükümlerini yerine getirmek amacıyla, dipnotları hazırlayınız.

129



Vaka Çalışması 2’nin cevabı – Bölüm A

(1) Personele kredi (finansal varlık)

Kredi, yüzde 7’lik piyasa faiz oranı kullanılıp iskonto edilerek bulunmuş bugünkü değeri olan 472,88 PB(a)’den kayıtlara alınmıştır. Sözleşmeye bağlı nakit akışları (tüm beş yıllık dönemdeki) yerine beklenen nakit akışları (iki yıllık bir sure zarfındaki) kullanılmıştır.

Personele sağlanan nakit tutarı (500 PB) ile kredinin ilk muhasebeleştirilmesi esnasında ölçülen ilk tutar (472,88 PB) arasındaki fark 27,12 PB’dir. Söz konusu 27,12 PB’lik fark, Bölüm 28 Çalışanlara Sağlanan Faydalar çerçevesinde personel ücreti olarak muhasebeleştirilmiştir. Bu fark ya derhal kâr veya zarara kaydedilecek ya da personelin krediye ilişkin olarak yerine getirmesi gereken ek hizmet koşullarının olup olmamasına bağlı olarak ertelenecektir.

1 Ocak 20X1 tarihindeki (ilk muhasebeleştirme) günlük defter kaydı şu şekildedir:


Çalışanlara sağlanan fayda giderleri (kâr veya zarar) veya

Önceden ödenen çalışanlara sağlanan faydalar (varlık) 27,12 PB


Personele sağlanan kredinin kaydı.(a) Personele yüzde 7’lik piyasa faiz oranından sağlanan kredinin bugünkü değerinin hesaplanması

Nakit alacağı İskonto faktörü Bugünkü değer Tarih (a) (7%) (b) (a)x(b)

20X1 20 0,9346 18,69

20X2 520 0,8734 454,19

Toplam 472,88

(2) İştirake kredi (finansal varlık)

Faizin yüzde %2’lik piyasa faiz oranından alınacak olmasından dolayı işletme, başlangıçta kredi alacağını işlem fiyatı üzerinden (5.000 PB(b)) kaydeder.


Kredi alacağı (finansal varlık) 5.000 PB


İştirake sağlalan kredinin kaydı.

130



Kredi faizinin piyasa faiz oranından hesaplanacak olmasından dolayı, iştirakten nakit alacağının bugünkü değeri 5.000 PB’lik işlem fiyatına eşit olacaktır.

(b) İştirakten nakit alacağının yüzde 5’lik piyasa faiz oranından bugünkü değerinin hesaplanması:

Nakit alacağı İskonto faktörü Bugünkü değerTarih (a) (5%) (b) (a)x(b)

20X1 250 0,9524 238,0920X2 250 0,9070 226,7620X3 250 0,8638 215,9620X4 5.250 0,8227 4.319,19

Toplam 5.000,00

(3) Üç yıllık sabit oranlı banka kredisi (finansal borç)

Faizin yüzde %6’lık piyasa faiz oranından ödenecek olmasından dolayı işletme, başlangıçta kredi alacağını işlem fiyatı (10.000 PB(c)) eksi 100 PB’lik işlem ücretleri şeklinde kaydeder. Bu nedenle 1 Ocak 20X1 tarihinde kredi 9.900 PB olarak kaydedilecektir.


Kredi



Alınan nakit tutarın ve ortaya çıkan kredi borcunun kaydı.

İşlem ücretleri



Borçlanma maliyetlerinin kaydı.

Kredi faizinin piyasa faiz oranından hesaplanacak olmasından dolayı, bankaya ödenecek nakdin bugünkü değeri 10.000 PB’lik işlem fiyatına eşit olacaktır

(c) Bankaya ödenecek nakdin yüzde 6’lık piyasa faiz oranından bugünkü değerinin hesaplanması

Ödenecek nakit İskonto faktörü Bugünkü değerTarih (a) (6%) (b) (a)x(b)20X1 600 0,9434 566,0420X2 600 0,8900 534,0020X3 10.600 0,8396 8.899,96

Toplam 10.000,00

131



(4) Kredili mevduat hesabı (finansal borç)

Kredili mevduat hesabı, talep edildiğinde geri ödenebilir olduğundan işletme, 500 PB’lik geri ödenebilir tutarın iskonto edilmemiş değerini kaydedecektir.


Stoklar (varlık) 500 PB

Kredili mevduat (finansal borç) 500 PB

Stokların ediniminin kaydı.

132



Vaka çalışması 2’nin cevabı – Bölüm B

(1) Personele kredi

İlk muhasebeleştirmedekiler hariç 20X1 yılındaki günlük defter kaydı şöyledir:

Faiz alacağı

Kredi (finansal varlık) 33,10 PB(d)


Dönemin faiz gelirinin kaydı.

Alınan nakit

Nakit (finansal varlık) 20 PB(d)

Kredi alacağı (finansal varlık) 20 PB

Finansal varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılması.

31 Aralık 20X1 tarihinde personelden kredi alacağının defter değeri 485.98 PB(d) ‘dir. Personelin

beklendiği üzere 31 Aralık 20X2 tarihinde krediyi geri ödediği varsayıldığında, 20X2 yılının günlük defter kayıtları şu şekildedir:

Faiz alacağı

Kredi alacağı (finansal varlık) 34,02 PB(d)


Dönemin faiz gelirinin kaydı.

Alınan nakit Nakit (finansal varlık) 520 PB (d) Kredi alacağı (finansal varlık) 520 PBFinansal varlığın finansal durum tablosu dışı bırakılması.

31 Aralık 20X2 tarihinde personelden kredi alacağının defter değeri 0 PB(d)’dir (kredi alacağı, bu krediden doğan nakit akışlarına ilişkin sözleşmeye bağlı haklar 31 Aralık 20X2 tarihinde personel tarafından yerine getirildiği için finansal tablo dışı bırakılmıştır) (d)İtfa edilmiş maliyetin hesaplanması şu şekildedir:

31 Aralık’taki1 Ocak’taki defter Nakit defter

değeri 7%*lik faiz girişi değeriTarih (A) (B) (C) (A)+(B)+(C)20X1 472,88 33,10 (20) 485,9820X2 485,98 34,02 (520) -

* Yüzde 7’lik etkin faiz oranı; kredi alacağından beklenen nakit akışlarını başlangıçtaki defter değeri olan 472,88 PB’ye indirgeyen orandır.

133



(2) İştirake kredi

İştirakin finansal zorluk yaşaması ve buna bağlı yeniden yapılanma, kredi alacağının değer düşüklüğüne uğramış olduğunun göstergeleridir. Değer düşüklüğü zararı, kredi alacağının defter değeri ile 31 Aralık 20X1 tarihinde hesaplanan ve varlığın yüzde 5’lik(e) orijinal etkin faiz oranından iskonto edilmiş tahmini nakit akışları arasındaki farktır.

31 Aralık 20X1 tarihinde kredi alacağının defter değeri 5.250 PB’dir (5.000 PB(e) artı 20X1 yılında beklendiği üzere ödenmeyen 250 PB’lik faiz).

Yeniden yapılandırmadan ötürü, 31 Aralık 20X1 tarihinde varlığın yüzde 5’lik(e) orijinal etkin faiz oranından iskonto edilmiş gözden geçirilmiş tahmini nakit akışlarının bugünkü değeri 4.535,15 PB(f).’dir.

Bu nedenle 714,85 PB’lik (5.250 PB eksi 4.535,15 PB) değer düşüklüğü zararı 20X1 yılı için kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

İlk muhasebeleştirmedekiler hariç 20X1 yılındaki günlük defter kaydı şöyledir:

Kredi alacağı (finansal varlık) 250 PB

Kâr veya zarar—faiz geliri 250 PB

20X1 yılında kazanılan faizin kaydı.

20X2 yılındaki günlük defter kaydı şöyledir:

Kredi alacağı (finansal varlık) 226,76 PB(g)


20X2 yılında kazanılan faizin kaydı.

20X2 yılında nakit ödenmemiştir. 31 Aralık 20X2 tarihinde iştirakten kredi alacağının defter değeri 4.761,91(g) PB’dir.

(e)1 Ocak 20X1 tarihindeki orijinal itfa edilmiş maliyet hesaplaması şu şekildedir:

Tarih 1 Ocak’taki Yüzde 5’lik faiz Nakit girişi 31 Aralık’taki defter değeri defter değeri

20X1 5.000 250 (250) 5.00020X2 5.000 250 (250) 5.00020X3 5.000 250 (250) 5.00020X4 5.000 250 (5.250) -

* Yüzde 5’lik etkin faiz oranı; kredi alacağından beklenen nakit akışlarını başlangıçtaki defter değeri olan 5.000 PB’ye indirgeyen orandır.

134



(f)Varlığın orijinal etkin faiz oranı olan yüzde 5’ten iskonto edilmiş tahmini nakit akışlarının bugünkü değeri 4.535,15 PB’dir (aşağıdaki hesaplamaya bakınız):

Tarih Nakit alacağı Orijinal iskonto faktörü (5%)

Bugünkü değer

20X2 - 0,9524 -

20X3 - 0,9070 -20X4 250.,00 0,8638 215,9620X5 250,00 0,8227 205,6820X6 250,00 0,7835 195,8820X7 5.250,00 0,7462

Toplam3.917,63 4.535,15

(g) 1 Ocak 20X2 tarihindeki gözden geçirilmiş itfa edilmiş maliyet hesaplaması şu şekildedir:

Tarih 1 Ocak’taki defter değeri

5%*’lik faiz Nakit girişi

31 Aralık’taki defter değeri

20X2 4.535,15 226,76 - 4.761,9120X3 4.761,91 238,09 - 5.000,0020X4 5.000,00 250,00 (250) 5.000,0020X5 5.000,00 250,00 (250) 5.000,0020X6 5.000,00 250,00 (250) 5.000,0020X7 5.000,00 250,00 (5.250) -

* Yüzde 5’lik etkin faiz oranı; kredi alacağından beklenen nakit akışlarını başlangıçtaki defter değeri olan 4.535,15 PB’ye indirgeyen orandır.

(3) Üç yıllık sabit oranlı banka kredisi

İlk muhasebeleştirmedekiler hariç 20X1 yılındaki günlük defter kayıtları şöyledir:

Faiz gideri Kâr veya zarar—faiz gideri 631,30 PB(h)


20X1 yılında tahakkuk eden faiz giderinin kaydı.

Nakit borcu

Kredi (finansal borç) 600 PB( h)


Finansal bir borcun ödenmesinin kaydı.

135



31 Aralık 20X1 tarihinde kredinin defter değeri 9.931,30 PB’dir(h).

20X2 yılındaki günlük defter kayıtları:

Faiz gideri 633,29 PB(h)

Kâr veya zarar—faiz gideri



Nakit borcu

Kredi (finansal borç) 600 PB(h)


Finansal bir borcun ödenmesinin kaydı.

31 Aralık 20X1 tarihinde kreidnin defter değeri 9.964,59 PB’dir(h).

(h)İtfa edilmiş maliyet hesaplaması şu şekildedir:

1 Ocak’taki defter 6.377%*’lik Nakit 31 Aralık’takiTarih değeri faiz çıkışı defter değeri20X1 9.900,00 631,30 (600) 9.931,3020X2 9.931,30 633,29 (600) 9.964,5920X3 9.964,59 635,41 (10.600) -

* Yüzde 6.377’lik (yuvarlatılmış) etkin faiz oranı; kredi alacağından beklenen nakit akışlarını başlangıçtaki defter değeri olan 9.900 PB’ye indirgeyen orandır.

(4) Kredili mevduat hesabı


Satın almalar Stoklar (varlık) 400 PB


Stokların satın alınmasının kaydı.

136



Faiz gideri




31 Aralık 20X1 tarihinde kredili mevduat hesabının defter değeri 944 PB’dir (500 PB + 400 PB + 44 PB). Kredili mevduat hesabı, talep üzerine geri ödenebilir olduğundan, iskonto edilmemiştir.


Satın almalar 300 PB

Stoklar (varlık)

Kredili mevduat hesabı (finansal borç) 300 PB

Stokların satın alınmasının kaydı.

Faiz gideri


Kredili mevduat hesabı (finansal borç) 55 PB


31 Aralık 20X2 tarihinde kredili mevduat hesabının defter değeri 1.299 PB’dir (944 PB + 300 PB + 55 PB). Kredili mevduat hesabı, talep üzerine geri ödenebilir olduğundan, iskonto edilmemiştir.

(5) Değişken oranlı banka kredisi

Bu tür krediler için faiz piyasa oranından ödenebilir olduğu için, 1 Ocak 20X0 tarihinde kredi, işletme tarafından işlem fiyatı olan 5.000 PB üzerinden kaydedilmiştir; çünkü işlem fiyatı, piyasa faiz oranından iskonto edilmiş gelecekteki ödemelerin bugünkü değerine yaklaşık olacaktır.




20X1 yılında tahakkuk eden faiz giderinin kaydı (5.000 PB × 5%(i)).

31 Aralık 20X1 tarihinde kredinin defter değeri 5.000 PB’dir. Kredi başlangıçta, vade tarihinde ödenecek anapara tutarına eşit olan 5.000 PB’den muhasebeleştirilmiştir. Bu nedenle gelecekteki faiz ödemelerinin yeniden tahmin edilmesinin, kredinin defter değeri üzerinde önemli bir etkisi olmayacaktır (bakınız:

137



paragraf 11.19). Kredinin ömrü boyunca ortaya çıkacak nakit akışları, EURIBOR’un değişmesine bağlı olarak sürekli değişecektir. Ancak, bu tür krediler için piyasa faiz oranı kullanıldığından, etkin faiz oranının EURIBOR artı 200 baz puan olarak ayarlanması durumunda, kalan kredi dönemi boyunca tahmini gelecekteki nakit ödemelerini her zaman ve her an tümüyle 5.000 PB’ye iskonto edecektir.




20X2 yılında tahakkuk eden faiz giderinin kaydı (5.000 PB × 4.5%(j)).

31 Aralık 20X1 tarihinde kredili mevduat hesabının defter değeri 5,000 PB’dir.

(i) EURIBOR’un, 20X1 yılındaki ağırlıklı ortalaması yüzde 3’tür. Bu nedenle kredinin ağırlıklı ortalama faiz oranı yüzde 5’tir (yüzde 3 artı 200 baz puan)

(j) EURIBOR’un, 20X1 yılındaki ağırlıklı ortalaması yüzde 2,5’tir. Bu nedenle kredinin ağırlıklı ortalama faiz oranı yüzde 4,5’tir(yüzde 2.5 artı 200 baz puan)

138



Vaka çalışması 2’nin cevabı – Bölüm C

KOBİ B grubunun 31 Aralık 20X2 tarihinde sona eren yıla ilişkin dipnotlarından alınmıştır

Dipnote 1 Muhasebe politikaları

Finasal araçlar

A işletmesi, finansal araçlarını IFRS for SMEs’in Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar ve Bölüm 12 Diğer Finansal Araçlar’ın hükümleri uyarınca muhasebeleştirmekte ve raporlamaktadır. Cari raporlama döneminde ve sunulan karşılaştırmalı dönem için, işletmenin tüm finansal varlıkları ve finansal borçları Bölüm 11 uyarınca muhasebeleştirilme kriterlerini karşılamaktadır.

Kredi alacakları

A işletmesi ara sıra iştiraklerine ve personeline kredi sağlamaktadır. Kredi alacakları, faizin piyasa oranından hesaplanması durumunda, başlangıçta işlem fiyatı artı işlem maliyetleri üzerinden ölçülmektedir. Ancak, iştirakin veya personelin faizi piyasa oranından ödemesi gerekmiyorsa kredi, başlangıçta piyasa faiz oranından iskonto edilmiş gelecekteki ödemelerin bugünkü değeri üzerinden ölçülür. Daha sonra bu tür borçlanmalar, etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet değeri üzerinden ölçülür. Faiz geliri, diğer gelirin içerisine dahil edilir.

Her bir raporlama döneminin sonunda, kredi alacaklarının defter değerleri, değer düşüklüğüne ilişkin objektif bir kanıt olup olmadığının belirlenmesi amacıyla gözden geçirilir. Değer düşüklüğüne ilşikin objektif bir kanıt bulunursa değer düşüklüğü testi uygulanır ve eğer değer düşüklüğü kanıtlanırsa, değer düşüklüğü zararı, kredi alacaklarının defter değerindeki azalmayla uygun şekilde derhal kâr veya zarar içerisinde muhasebeleştirilir.

Banka kredileri

Borçlanmalar başlangıçta işlem maliyetleri düşülmüş işlem fiyatı üzerinden ölçülür. Daha sonra bu tür borçlanmalar etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet değeri üzerinden ölçülür. Faiz gideri etkin faiz yöntemi temeline göre muhasebeleştirilir ve finansman maliyetleri içerisine dahil edilir.

Kredili mevduat hesapları

Kredili mevduat hesapları, talep üzerine tamamen geri ödenebilirler ve başlangıçta ve daha sonra nominal değerleri (yani raporlama döneminin sonundaki kredi anapara tutarı) üzerinden ölçülürler.

Dipnot 8 Diğer gelir

Faiz geliri(q)

20X2 20X1PB PB

261 283

139



Dipnot 9 Finansman maliyeti

Banka kredileri ve kredili mevduat hesabına ilişkin faiz(r)

Dipnot 10 Dönem kârı

İştirake verilen kredideki değer düşüklüğü

Dipnot 14 A işletmesinin 31 Aralık 20X2 tarihli finansal durum tablosunda yer alan finansal varlıkların ve finansal borçların defter değerleri

Finansal varlıklar

Özkaynağa dayalı finansal araçlara yapılan yatırımlar - X

Kredi alacakları 25 4.762 5.021

Ticari alacaklar X X

Toplam X X

Finansal borçlar

Ticari ve diğer borçlar X X

Kredili mevduat hesabı 26 1.299 944

Banka kredileri 26 14.965 14.931

Toplam X X

20X2 20X1PB PB

913 925

20X2 20X1PB PB

715

20X1 Toplam

PB

Not 20X2İtfa edilmiş maliyet

PB

140



Dipnot 25 Kredi alacakları

20X2 20X1

PB PB

Personele kredi 486

İştirake kredi 4.762 4.535

Toplam 4.762 5.021

İştirake verilen kredi 20X7 yılında tamamen geri ödenebilir haldedir. Faiz, 20X4’ten 20X7’ye kadar anapara tutarının yüzde 5’inden hesaplanmıştır. İşletme, iştirake 20X4 yılına kadar faizsiz bir dönem sağlamıştır. 31 Aralık 20X1 tarihinde, iştirakin beklenmedik finansal zorluklar yaşaması nedeniyle kredinin koşulları yeniden yapılandırılmıştır. Yeniden yapılandırmadan önce; faiz yıllık yüzde 5’tir ve kredinin tamamı 31 Aralık 20X4 tarihinde ödenebilir hale gelmektedir.

Dipnot 26 Banka kredileri ve kredili mevduat hesapları

20X2 20X1

PB PB Sabit oranlı banka kredisi 1.299 944

Değişken oranlı banka kredisi 9.965 9.931

Kredili mevduat hesabı 5.000 5.000

Toplam 16.264 15.875

Kredili mevduat hesapları, talep üzerine geri ödenebilir. Kredili mevduat hesabına ilişkin faiz EURIBOR artı 250 puandır. Kredili mevduat hesabının limiti 2.000 PB’dir ve ödenmemiş herhangi borç 31 Aralık 20X6 tarihinde tamamen geri ödenmiş olmalıdır.

Sabit oranlı banka kredisi 31 Aralık 20X3 tarihinde tamamen geri ödenebilir haldedir. Faiz, anapara tutarının yüzde 6’sından (20X1: yüzde 6) yıllık ödemeler şeklindedir.

Kredili mevduat hesabı ve sabit oranlı banka kredisi, 31 Aralık 20X2 tarihindeki defter değeri 56.000 PB olan (31 Aralık 20X1’deki defter değeri 42.000 PB’dir) işletmeye ait arazi ve binaların üzerine dalgalı haciz konmak suretiyle teminat altına alınmıştır.

Değişken oranlı kredi 31 Aralık 20X4 tarihinde tamamen geri ödenebilir haldedir. Faiz EURIBOR artı 200 puandan (20X1: EURIBOR artı 200 puan) ödenecektir.

141



Aşağıda yer alan hesaplamalar ve açıklayıcı notlar bu olay çalışmaya ilişkin cevabın bir bölümünü oluşturmamaktadır:(q) Personele krediden ve iştirake krediden doğan faiz geliri:

20X1: 33,10 PB+ 250 PB= 283,10 PB

20X2: 34,02 PB+ 226,76 PB = 260,78 PB(r) Finansman maliyetleri:

20X1: 631,30 PB + 44 PB + 250 PB = 925,30 PB

20X2: 633,29 PB + 55 PB+ 225 PB= 913,29 PB

Documents

Modül 11 – Temel Finansal Araçlar - · PDF fileBir işletme finansal araçlarını, ... Modül 11 – Temel Finansal Araçlar ... IFRS for SMEs’te Terimler Sözlüğü zorunlu