F r 1 d. R i t s ehe I i 0 S U 0

F. G, Sc h ne i cl e wi n.

Dum Tu, mi Rilschcli, Bonnae in cxpolicndo T. l\'Il1ccioTuo, naviler, ut opinor, elalJoras, nuper ego Bonna rcdllx

4lG Sec n a Plall t i 11 a.

umrmlcs mccum optant; ego emu rA1ll0i r(JCoYf1AHJ'lJ oCClIpn-

rim, non impcdio qllorninus ;J07:E(HW n(!(I1:E(lov commisisse :ll'-

guar, 'OfI11(JIY.ro~. Valc, Uilseheli, cl cum valcludincm alquc

PlanLum.Gottingac.

Sccna :I»la.lItiua.

BncChidcs eonsLol. ob iniHo lruncatam esse. In Hs qUllc

inlcrcidcllml, Pisloc!cl'llin imn cum duahus gcrmonis mcrcll'i-

cibus cognominibus dc m!lndato 1\lncsilochi, fllllici sui, cgisse

patct cx his vCl'bis amalac mulierculac ad Pisloclerum, scc-

mlO primac v. 26 sqq.Quia, C1l1n tu adcr'is, liuic mih:lque lu:~ui raclet quisqumn

inilwicun.

Tu prohibebis ct euelem 0lJcret lUG sodaU 0lJcram d(cbis,

Ei llle aclveniens tuam med esse etmicam stlspicabilm·.

Et Pisloclcrus slalim allO({llilur ßacchides ut iam flnten visfts

interrogatque quill in concilio consuluissent. Eae aulem id

agunt, ut adulesccnlulum tandem cuslode l'emolo eel'eum in

vitium fleeti amoribus ineliunt, unde exlor

See na Pla u tin a. 41.7

jwefa feslive ita instiluit, ut adulescentululll exhiberet {lesn~bita ex magislcrio Lydi, scveri hominis ct antiqui, elapsnmiam in omnem luxuriam praeeipitem; Lydum contra {IUodamtantae mutationis et lam improvisac borrore llerculsull1 vix"erbis illius, vix suismet ipsius oculi8 Ihlenlern oslenderctIgilur contractae seria frontis nunquamcxplicans, (Iualll ad idtempus sustinucrat pe1'sonam gravilcr tuetul': ridelur a Pisfo-clem, qui memor dicH Hesiodii all.fp uF ,th/lftl ;ud }'fl/fJl'!sapienter monita magislro remetitur. Vt cum l\lenandro !oquflr,Y.(JLOC; xa 7:(JOqJEt' aniUflJy.E1I. Ha loUus SCC1U6e so,lcs peJ'pc-tua quadam gl'avissima1'tm~ sententiarlm~ TC a (f (11 {j l Cf eontincn-im'. Elenim Pisloclerus quiequid a Lydo litlcrarum didieit ctquaeeunque vHae praeecl}ta beatae aeeepit, in ipsum pel' l'i-diculum retorquet pl'aeceplorem. Sie eUlu senf,enLias mondesversibus memorialibus seile eomprehensas diseipulo ingereresoleret, Lydus, Pistoclerus eas in deterius vorsas iacnlalur inipsnm; idem Lydus emn veteres fablIlas heroieas, historins,mylhologiam deorum, omnia denique antiquitatis deeorn el1ar-I'ando liberaliter il1slituisset Pistoclerum eO(Ine ad humanitatemet morum probilatem conformasset, is iam longe secus vexatoptUlIlum senem monilori asper, eadem l110nela in diver&llmllsum recusa.

Jd fugisse interpl'etes video, Quapropt,er paneis illuslrabo.Idque eo sludiosius faeiam, quia cx bae seena aecuralillS ex-plicala claram quandam luccm alfuudi insl.iLul1onis pnerilis~lpud vetercs Graecos alque nomanos ralioni pUhll'im. Quodlllltcquom aggrediar, removcnda quaedfllll dnbilalio est. Caven-dum ellim, ne qnis nobis obiiciat, pacdagogi fuisse erHes liIiosin ludos litterarios comilari; sie patrelll Horalii lilio iPSUlllenslodem illeorruptissimnm Oll1ncs eil'eum doctores aHhisse:{luare senem scrvom et ad qnem instilutio non perti-IHlisset, vix satis apte ab hnrenc ludos fieri polnisse. NcmpcPlaulnB stli temporis eOllsucludinem SCctllus eUlldem eOmilemin paJaeslram et praeceptorcm domi facH. Sie, In, a, 80.sibi (liscipulmn perisse lamentalur Lydns; ot, 1113 alia COllHlI(l-

27

418 sc (} n a Plall ti n a.

mOl'om, cx II1, 2, 27. apparet, cincliculo praecinctos apudmagistrum in sella asscdisse cl Iibros legissCIJUe,rulos. HaSUD iure vapulare Lydum palet, nequc poetam frustra inge-uiosum ruisse.

Igitur missa versuum septenariorum volubi)italc, qua primasccna deeulTit, pocta Lydi scrmonem ad iambos, sedatiOl'esllumcros, altemperavit. Is Pistoclerum inäepans statim abinilio magislrum redolet muneris sui nuuquam oblitum. Dieitcnim:

N(J[11Ulue ita me di ament, ut LYCU1'gUS mihi quidem,J1idet~tl' 110sse hic cul nequitiam adducier.

Probi enim praeccplorcs et qui caplum iuvenilem bene nos-sent idcm tcnuerunt qnod paLer Horatii, ({ui insuevit filium,ut fugeret exemplis vitiontm quaeque notmulo. Nisi ({uod iIlecx civibus Venusinis pucro notis exempla sumebaL; aliter de-cebat eomiclJll1 pacdagogum. Is ex historia popu!orum sum-mos cIlIosque homines deligit, quos vel imitandos vcl filgien-dos propOllat. NUlle cum vel scverissimum (Iucmque cl rigi-dissimum talibus deliciis ad nequitiam pcrduci posse significarevellet, ccquem apliorcm polerat eligcre Lyeurgo Sparliata?quern aduleseel11ulo lanquam perfeetissimam prisei rigoris clabstinent iac spcciam lllonslrarc consllcvisscl. 1\'llilta saeculapost eadem Lyeurgi memoria similiLer usurpata apud Ammia-nUIll Marccll. XXX, 39.: L!Jc!wyos invenisse se lllYtedicabatct Cassios, Golumina iusUtiae prisccte.

Pistoclerus quaerenti Lydo, quo se nune eapessat cumtanla pompa, iuvenis sulJilo paucorulll verborum, satis superberespondet verbulo Ilue. Lydus coaclus iterum quaerere, Quid!tue, quis istio habet? 'rum vcm Pisloc!erus, quasi iussus amagislt'o recitare nomina smumorum deorllm, simulala magni-licenlia conslipalorum nominum Iudens Lyaum:

Amor, Voluptas, Vemts, Venustas > Gaudium,Ioeus, Ludus, 801'111.0, sUtt1.'is Savicttio.

Quod quam vim habeat nerninem fugiet. Etenim memoriolaeiuvandae caussa pula '~Lydllln discipulo nomina deorum vCJ'sibllS

Scena Plautinll.

iucltlsa decantul'e SOlitlllll, prorsus ut Ennius nomina Xli.deorum in duos versus coartavit hos:

luna, Veste"~ Miner

420 BCOlln Plnutinll.

Sua igHlIr i[lsius villeIn caedit apertus senex. Prorsus IMtlW;ÄnJ'or; )ll'ocllical d/xaUII'.

Respondet PisLoclerus:

An non ,mtasti esse nnquam? 0 L!Jde, es bm'ba1'us,QlLem ego sapen: nimio eenslti plus quam 1'lwlem.

slulliOl' tu es bW'b(L!'o POlieio,Q1I1 lantus natu deOntm nesels nomina.

nm'sus plenn haer iocorum. Primum vil'us habet iUud 0Lyde, es lWl"ba1'1ls; ex ambiguiLaLe. Lydi barbari: paedago-gus l10minis implet omen. DeiiHle discipulus aperte praece-plods obiurgalionem sibi cxosmn trnduciL, eUlu stllltum eumesse, (jui id aelalis deorum nescial nomina, cxprobrat. Nempesimilitcl' slaluarnus 0p0l'tel Lydllm incl'cpuisse discillUlmll incundem inodull1, ({uod tam grandis hoc illudve nesoiret. VInosll'i pacdagogi: li/ein Gott, Junge, was soll aus, dir wel'den!du bist schon so gl'ass und weisst das noch nicht! l)oslremopllicrulll ilIud, quod Pisloc!crus vcl sapienLissimo non dieoaequiperalum a se Lydllll1, sed praclalum Thaleli profitetur.Eius (mim nomen exsupenmliam quundum sapienliae declara-hat. Quare mil'abundus Slrepsiadcs Aristoph. Null. 181:

Tl oi1r' 8Y.ft1JOV ;;ov Ehl-Äijl! f}a/lJfta~oftEI!;)J t" I' ,

, l.WOtr al!1)lJar; 7:0 CjJ(}Ol!7:UJrl]!!LOV,

xal J

See 11 a P Ja 1I t i II a. 421

Feslus p. 137. et 217. l\fueIIer., BuLhnallll. J\lyLhologo II l p.294 sqq. et Harlung. da relig. Romanor. II, p. 29 sW[.

'ram forli discipl1lo iam paene obmulescit Lydlls, eerla-mini impar. In anguslias eompulsus abrmupit superiol'is ser-monis filum ct, nt solent in eiusmodi diserimine homines,oralione callide aliorsum convcrsa:

Non '~ic plaeet mi Ol'natus.Nasutulus adulescens:

Nemo C l' go tibiHape appa1'{(/vit: mihi pamtmnst, quoi IJlacet.

Lydus ira excandescCIIS:Etiam me advG1'sus exonli1'c (wgutias?Qui si decem habeas tinguas, 'Inutum esse adlweet.

Itermu exorsum argutias Pistoclerum Lydus refrenat doete inusum vocato versu J:Iomcrico, quem scholarehali voltu promit,iuvclli probe nolmll:

Ot;(l' fr afJt Jb:a fl-tlJ cpw/Jal, ()'ir.1t Oe anl,ua.' fiE/!.Nempe Lydus quo(Ine doeebat lraius Graiis ql/antmu no-euisset Aehilles.

l'istoclerlls rursns ad senLenLiam eonnmmem delapsus seimn 11011 scholar nit sed vilae scilicet sLndere:

Non omnis aeta.s, Lyde, ludo eonv(mit.lIlagis unum in mentest mihi nll1le, $(ttis ut e011~11W(lePm dignitate o]Jsoni haee eonew'et eoeus.

lIoc vom par est pc[·uecsce[·e. Lydus qnippe frequenter in-stigal1s pnel'um COl'ripucrat trito iIIo: lVas IIänschen nichtlernt eIe. Nww navilcr (lisec , dmn jntel' es. Non OIunisaotas lliseendo C01tvenit. VI Memmder Senlent. singuL 104.TVf.tval:,s nal'Jaf:' uvo-QaG Oll rup rVf.tlJ(X(WI;. Et 111s-It1JJjuO V80g WV ro~ ;IBfjrov i/act no·cs.. I)eniquc 373. Nio~ nli-CPV7.wf: no.Uu X/llla'C« f.Hlvihf,VE.

Acerbius ilIud, (fuod nomen paedagogi Iudo assimilaviI.Vti similiter feeit, sed diversam ob cnussam, in Diris CaLov. 107. (v. 4.) vobis meit Lydi!t ludit, de (IUO ndmonuiL Nac-kius Opnsc. I, p. 321.

422 See n a PI a u Li n a.

Iam Lydns desperalmndus universc ingcmisCCl"c.Imn perdir[isti tc atque 11tC atquc opemm mcam ~QlIi tibi neqlti.qumJt SftCPC monstr'avi bene.

Pislo clerus contra iam aperte:Ibidem ego meam operam pcrclidi ~ ulli tu tuam.Tnft diseiplina nec mild I/rodest neque tibi.

'fllllllcm· Lydus hominis rabiem videns, (lui ad omoia mo-nila obduruissel, cxclamat:

o pmeligalwn pectus !He industria Plaulus tIllnide et ut fere solent virtutis veraecllslodcs veluli facit JOlluenlelll ~ paritenlue v. 41. l\liseraturcllim Lydus quasi vel1cficiis quibusdam [asciualmn Pisloclermncl incanlmnenlis defixum al{Juc constrictum. rrum Pisloclerus:

Odiosus mihi es.Tace atque sequere, Lyde, mc.

Paedagogus quasi ud tertiulll qucndam conversus:Illu() sie vide,

Non I1aedagogum iam me, sed Lydum vocat.Adeo (JiscipulllS rcvercnl.iam deposuerat, ut honorificam l}{te-dagogi uppcllutionclU omitlcret~ sel"vi nominc lIlcretur. Pisto-dorus:

Non pal' Videtltl' nequ13 sit consentancum,Cum ems intus siet cl ltna CWlt amica aecubetClUnque oscl1letl1l' ct COnVil)((e (tlii accubent,Praeseniilms illis IJCwclagogus ut siel.

LydllS ctimntum meliom sperans istas ncquitias vix credulisflUl'ibus accipil:

An lwo ad eas res opsonatttmsl, obsecro?lbi lum IJisloclerus rursus ex penu domestico memorialcmversiculum promil, quo pacdagogum luclificelur:

Spcrat quidcm anim;lls: quo even((t dis in ma,nust.Ecce, nova parodia. Heligione deornm llIcntem PistocleriimbuLurus magister res hOlllinllm in inccrlo esse commone-feceraL PeHltecl vcrsicullls cciebrallls. Compara IJraelerHomcrica fh:wlJ /,v /,oVlJ/Xal )(clWt maxime Pindanun Olymp.

Scena }»)autilll.l. 423

XIII, 104. NiJv J' 8i.nO!tlU ftljJJ, EV [fcrii r8 !tU'P 1:.f}.o;. No-slratium illud: Der lIfensch denl~t, Gott lenl~t.Lydus:

Tu amioam Iwbebis?Pistoclerus :

Cum 'Didebis, tum soies.Iterum gnoma in eam scntcntiam, non esse rumori cl yagaefamae fidem habendam, sed utendum esse oculis. Ha senexpraecepcrat discipulo, ut ipsc rcs explorarc assuesceret. (In-fra ipse Lydus 1II, 3, 65.

Quin ego cum peribat vidi, non ea; atedito at'!Juo.JExacerbatus Lydus:

Immo neque habebis nee sinam: itzwus SUrn dmmern.Pisloclerus :

Omitte , Lyde, ao cave ma1o.Lydus:

QuÜl, cave malo?Simililer pUla Lydum saepe minilatum esse discipulo: Cavomalo ! Nimm elieh in Acht!

Pistoclerus:Iatl~ ea;cessit mi aetas ea; magiste"io luo.

Nune Lydus impotens sui:o bamtlwum, ubinam es? ut ego te usurpem luborts!Video nimio iarn multo plus qua'l~ voluemm.Vixisse nimio satiust ietrn quazn 'Divere.1I1agistron quenqualn discipulum minitm'ier!Nil mor01' discipulos mi esse iam plenos sanguinis.Valens (tfflictat me v(tcivom virium!

Advertas artern poetae, qui Lydum tristissimis cogitafionilJushuc illuc iadatulll dolorelll SUUlll quasi fruslatim pl'odentem

fecerit Ha, ut singulis versibus comprehendat sententias eas-qua coacervundo manifestet, quanta animi l>erturbatione agi....tetur, Et primi quidem versus facHe agnoscitm' color Home-ricus; pvv !tOt lUJIQt fJll(!ci'a X:Trov! Sed doetius baratilrumnominat, in quod Lacones cl Athenienses nmlefieos detru-

424 See n a PI au tin 0.

dere SOIOl'C exposuisse credcl1dlls est discipulo. Praelerea deinduslria Oll tUllIorem exaggerala oratio: nimio multa plus,nimio saliltst, Grmnmalielllll sapit iIIud Vi:cisse quam 'Vi~,ere,Heet id simililer l1surpalulII exlel Capliv, 1II, 3, 17. VltiulUSden:quc verslIs revOCDI in mcmoriam el locull1 ArislophancmuNull. 1104" «hi IJlxauu; ÄO]J(JI; ab (U/X(I! viclus ad speclato-res fllgiens ail: ~rnj,w~r, cJ Y.llJOVIUJlJOt x. 1:. A" cl altenunciusdcm fahulae loculll v. 1323 sqq., ubi Slrepsiudes a filioPhidiplJide male llIUlcatlls ex acdibus prorumpit, auxilium im-ploralul'lls vicinOrllm.

Pergit Pisloc!crus, nihil rcmitlens de irrisiouis acerbitate:

Fia1n, ut ego 0lJilWl', IIercules, tlt ctutem Li11:lJ,s.

Ex schoUs Illylhologis hauslullI cxempillm quod PislocIero inlempoI'e succurrit. Lydus cnim quo debilalll tnagistro obser-vanlimn piefalcmque disciplllo inslillaret ellmquo ab impielaledeneelerel, male grali Herculis cxmuplmu advocabat, qui Li-Hum paedl1gogum lyra nccasscl. Linllm Herculis Il1Hgislrumin cilharizando fecera! Alexis in Lino fabula: rfjd,tl~wr:a n:lv1wiaa rEl!ov'W A/I'UJj 67.0/(r(~~(U nm'rat pocla 'fheocrileusXXIV, 103. Scd is ab HcrclIle, qllem ad miliorem cllHlIllIrcvocare frusll'll conalllS esset, .ri ;(l[fap'!: n},I7I'fÜ; dni:JavEi',ApolIod. n, 4, 9.

'rum Lydus aHud potius excmplu111 sibi cl PistoeIero COI1-vcnicntius esse monet, par pari rellluneralus:

Pol metltO tna[fis, 1ie Phoenix iltis (actis (uam7'eque (tel luurem esse llwl'tuwn l'emmtiem.

Nempe interreclo Achille Phoenix, qni ipsius paedagogus 1he-rat, seni Peleo mmfium ll10rtis tulit. Hoc, quod num a quo-quum praeteren llfllTctllr ignoro, aplissime transfert in Pisto-clerum. Is (IIlOqlle 1l10rluus Lydo videbatul': qui cum iamantea minalus esset se ad pah'em abitllrum, hoc rursus infort.Pisloc!et'uS autem nimis diu retcnlus ct abire cupiens, cmllpungi se isla comparatione sentirei,

SaUs historiewwnst

See n a I?l a u I i na, 425

inquit, b. e. mittamus veteres isLns hisloriae dalicins, Lassentvi'/' den alten Schnicl.sclmuc1•.

Lydus de Pisloclero tanquam dc terlio aliquo:l1ic f>el'ej'i perdidit.

'rum val'ie fluctuando iPSUlll compellans, JUOK ad spcctatoresconversus, denique ad I'isloclcl'um revolutus:

Compenclium edepol haltt actati 01JtabilePacisti, cum istanc nactu's implulenticun. -Occisus hio homost! - in mentem tibist,Patrem tiui esse?

Haee quoque moribus paedagogi convenienlissimc, Ill'imumait llisloclemm ano!..iC)lU '1:0 alrJ~r():tut, Tum ipsum alloquens,profecto ista impudentia assumpla non fecisse lucmm aetatisuae. Deinde occismn esse. Nempe ut ipso infra I1I, 3, 80.

Ncun ego illWJi pCI'isse dico, cui qu,idem 1Jet'iit pltdor,Pos!l'cmo fortissimo emu corripit admonilione patris. WaslOii'd der Vater dazu sagen? lrenn das dein Vatel' lvÜsste!lIast clj[, denn vC1'gessen, dass dn noch einen Vater hast!

Sequenlia ostemlunt Lydum tandem co l1dduclum perti-nacia orBis filii , ut in dispoliabulum Bacehidum abeat una.Sie enim postulabal ratio fabulae, Sed ex Orco ubi cmcrsitsequc continuo contulit pl'otinmn in pedes, patrcm PhiJoxenumflagitia filii edocet, Ibi quoqlle poeta Sarsinas vir-bIlis salellitis pcrsonam sustinuisse ccnsendus est, si-mulque exemplo declaravit iUuslri, quam iiliqua vel a filiiscrilibus vel a patJ'iblls usi sint condicione iam prisci doclores.

Plaulinas faeelias aeeuratius peJ'lustl'anlom aliquoties J..o-rov dOlKOV eUlu dlUu'q} eoncertalio ulll'O in COllll)urationcmAristopll!1nis vocavH, Nequo dubiuni polest esse, quin lllau-tus cum isla scriberet Aristophanieae fabulae speciem ob ocu-los habucril, Lueulentius quidem imilationcm Aristophaneamargullnt ca. {Iuae infra Act. 1II. seen. 1, atl cxemplum NubillHlv. 962 sqq. da divcrsitale vetllsLae inslitutionis ct noviciaeconqueriLllr LydllS. Süd nc iIla quidem sllpel'iora exemplarAtlieum dissinmlanL Plautlls igilur val is poela Gmecus, 'ex

426 See na PIa u tin a.

quo haae derivavit, quae apud Aristophanem eadem scenaconlinenlur, in duas scenas partitus est. Quarunl altern adviclum ab ao/x({J Äor~1 olY.Cuov liberius conformata est, alteraad utriusque Äorov de edueatione iuvelli1i certamen propinsassimilala. . Haec quoque monstrare videntur, Bacehides exfaJndis conlaminalis esse, qno