Minor Kunst en Context - WordPress.com · En wat niet al. Het galmt uit alle hoeken en gaten, de lome schoonheid zelve. Noem dat maar gewoon. Welke soorten kunst onderscheiden we?

Minor Kunst en Context The Grand Tour – Rob Berkel

Naam: Maria Vitters Opleiding: Docent Beeldende Vorming Studentnummer: 2161038

Maria Vitters Minor Kunst en Context - The Grand Tour

2

Inhoudsopgave Inhoudsopgave Blz. 2 Uitgewerkte lessen Blz. 3 Les 1 Blz. 4 Les 2 Blz. 10 Les 3 Blz. 14 Les 4 Blz. 19 Les 5 Blz. 22 Les 6 Blz. 26 Les 7 Blz. 29 Samenvattingen Blz. 32 Samenvatting ‘De labyrinten van het geloof’ Blz. 33 Samenvatting ‘Een ogenblik de Boeddha op de rug zien’ Blz. 34 Samenvatting ‘Zo gekopieerd is het geen kopie meer’ Blz. 35 Samenvatting ‘Van Citaat tot Plagiaat’ Blz. 36 Samenvatting ‘A is een koetje, dat staat op zijn kop’ Blz. 37 Samenvatting ‘De wereld van het landschap’ Blz. 38 Samenvatting ‘Doolhof’ Blz. 40 Samenvatting ‘The message is the medium’ Blz. 41 Opdrachten Blz. 42 Opdracht Reproductie Blz. 43 Opdracht Beeldrijm Blz. 44 Opdracht Nazca-lijnen Blz. 45 Opdracht De Mythe van de Berg Blz. 52 Opdracht Visueel Gedicht Blz. 54 Verzameling Blz. 55 Werkstuk Blz. 60 Bronnen Blz. 64


3

Uitgewerkte lessen


4

Minor Kunst en Context The Grand Tour Les 1 12-09-2012

Rob Berkel Wat is kunst? - Iedereen heft wel een soort (vaag) idee over wat kunst is. Dat is voor iedereen verschillend. Wanneer spreken wij van kunst? - Als het als dergelijk gepresenteerd wordt. Iemand heeft gezegd “Dit is kunst”. Dan moet dat geaccepteerd worden dat het kunst is. Kunst is per definitie associatie.

Marcel Duchamp - Fountain, 1917 Marcel Duchamp was de eerste kunstenaar die een ‘ordinair’ voorwerp gesigneerd en als kunst gepresenteerd heeft. Ook werd voor het eerst conceptuele kunst gemaakt. Roberto Lorenzetti heeft gezegd: “Kunst is alleen kunst als er Kunst op staat”. Om kunst te kunnen begrijpen moet je er veel mee bezig zijn. Je moet veel

horen, zien, luisteren, etc. Armando: “Kunst is moeilijk. Altijd geweest.” Rond het jaar 1500 ontdekt men het perspectief tekenen en schilderen. Roberto Lorenzetti: “Kunst is niet echt. Daarom heet het kunst.” Kunst gaat altijd over iets anders, je kan de werkelijkheid laten zien, maar het is nooit de werkelijkheid. Armando: “Kunst is niet gewoon. Al is kunst niet meer dan één oogopslag, een zucht, een wenk, soms niet meer dan gestamel of tumult, dat kan ook. En wat niet al. Het galmt uit alle hoeken en gaten, de lome schoonheid zelve. Noem dat maar gewoon. Welke soorten kunst onderscheiden we? • Figuratieve kunst • Abstracte kunst • Non-figuratieve kunst • Conceptuele kunst - Figuratieve kunst: Er zijn figuren op te zien, heel herkenbaar. Het is duidelijk waar het om gaat.

Bijvoorbeeld als je een schilderij ziet waarop een vrouw met een stralenkrans is afgebeeld. Als de brouw een blauwe jurk of mantel draagt, is het Maria, moeder van Jezus. Jan van Eyck- Annunciatie, 1434


5

Renoir - Vrouw met boek Figuratief betekent niet dat het conform de werkelijkheid is. Figuratieve kunst: Min of meer realistische afbeelding van de werkelijkheid. - Abstracte kunst:

Henry Moore – Liggende moeder met kind Het is niet helemaal herkenbaar meer, maar nog wel te herkennen. Abstracte kunst: Vervorming van de werkelijkheid. Compositie, uitsnede De kunstenaar heeft de vrijheid om de werkelijkheid naar zijn hand

te zetten. Manipulatie. Edward Hopper - Compartment C, 1938 Jaren dertig bevindt zich tussen abstracte en figuratieve kunst in. Het is nog wel figuratief, maar geabstraheerd. Het is een heel zorgvuldige compositie van vlakken. Bij abstracte kunst is de compositie belangrijker dan het onderwerp. Bij figuratieve schilderijen is het onderwerp belangrijker dan de compositie.

Piet Mondriaan - Boom, 1909-1912 Ontwikkeling van realistisch tot de vorm de overhand krijgt, en uiteindelijk is het bijna geen boom meer. Je moet hierop studeren, zodat je weet wat het is. Abstracte kunst: Abstractie is een aftreksel van de werkelijkheid. - Non-figuratieve kunst Kandinsky was met een schilderij bezig, en op een gegeven moment stond het schilderij op zijn kop, en hij merkte het niet eens in het begin. Hij vond het zo ook ‘mooi’. Hij ging daarna meer letten op de compositie. Zo ontstond (misschien) de non-figuratieve kunst.

Piet Mondriaan - Composition With Yellow, Red, Black, Blue and Grey, 1920 Het stelt niets meer voor, maar het ging Mondriaan om de compositie. Het is dus non-figuratief. Net als bij Jackson Pollock.


6

Jackson Pollock - Number 1 (Lavender Mist), 1950

Dripping, allemaal druppels op een doek. Ook dit stelt niets voor. Kasimir Malevich - Black Square, 1915 Het zwarte vierkant is het kruissymbool van de kunst. Suprematisme. Het stelt niets voor. Malevich: “Ik zie dingen als schilder, die jullie gewone stervelinen niet zien. En dat schilder ik. (Het vliegt door de kosmos heen)”. Dan is het figuratief, maar voor ons is het non-figuratief.

Non figuratieve kunst: Geen relatie met de zichtbare werkelijkheid. - Conceptuele kunst

Marcel Duchamp - Fountain, 1917 Je moest er bij nadenken. Alles wat je neerzet, kan kunst zijn. Eerst de gedachte en dan komt het idee.

Bruce Nauman - My Name As If It Was Written On The Surface Of The Moon, 1968 Het is handig date r in een museum een kaartje hangt met een titel, dan weet je waar het over gaat. Je hebt een idee over de uitvoering, maar het beeld is ook heel belangrijk. Het beeld is net zo belangrijk als de uitvoering. Een pakkend beeld is een vereiste.

René Magritte - Ceci n’est pas une pipe René Magritte is de vader van de conceptuele kunst, samen met Marcel Duchamp. Zij hebben de ideeën van de conceptuele kunst vorm gegeven. Dit is een afbeelding van een pijp, een idee van een pijp. Eerst nadenken, dan schilderen.

Conceptuele kunst hoeft geen tastbare kunst te zijn. Het gaat om het idee.

Beginpunt van een door Stanley Brouwn op 20 december 1984 gelopen afstand van 7 stappen - is de tekst die er op staat, en wat het kunstwerk is. Jij gaat nadenken en er iets mee associëren. Je ziet iets ‘geprojecteerd’ gebeuren, je bedenkt hoe het eruit gezien zou kunnen hebben. Conceptuele kunst: Het idee is belangrijk. Misschien wel belangrijker dan de uitvoering.


7

Wat gebeurt er als wij een kunstwerk bekijken? Wat komt er bij kijken?

- kunstenaar - kunstwerk - kijker Kunstwerk: • formele aspecten vorm • visuele aspecten inhoud Wij dragen een hele rugzak aan ervaringen mee, als we naar een kunstwerk kijken. Bewust: opleiding, ervaring, interesse, omgeving Onbewust: ervaringen, emoties, jeugd Kunstbeschouwing Kunstenaar: Bij muziek is er een-op-een contact. Je ziet de uitvoerder, en maakt soms contact met die persoon. Een kunstenaar is een onbekende en er is weinig contact met hem. Ook de kunstenaar heeft een rugzak. Bewust: techniek, opleiding, ideeën, collega’s, historie Onbewust: jeugd, emoties Kunstgeschiedenis Naam, voornaam, geslacht, geboortejaar, nationaliteit; alles heeft te maken met het kunstwerk. Zo ook de titel, de datum, plaats van ontstaan en de presentatie van een kunstwerk. De techniek, de voorstelling, de beeldende aspecten, de stijlmiddelen, iconografie en metaforen zijn ook belangrijk voor het bekijken van een kunstwerk.


8

Van citaat tot plagiaat

Verwijzing: Zou je ook wel een citaat kunnen noemen delen van een bekend kunstwerk gebruiken in je eigen afbeelding, maar zo dat het duidelijk blijft waar het vandaan komt.

film still Casablanca

Beeldrijm: Twee beelden naast elkaar die op elkaar lijken, maar niets met lekaar te maken hebben. Wordt in reclame heel veel gebruikt: - lampenkap en rok - stroomdraad en panty Overeenkomst zit in de vorm, maar ze hebben een verschillende betekenis.

Citaat: Het lijkt op het origineel. Vaak wordt in de reclamewereld ook gebruik gemaakt van kunst. Er worden elementen van het voorbeeld overgenomen. En er wordt verondersteld dat het voorbeeld bekend is bij veel mensen. Een reclame die een citaat gebruikt valt of staat met de bekendheid van het origineel. Interpretatie: Een eigen verwerking van een eerder gebruikt onderwerp. Altijd serieus, als het grappig is, is het geen interpretatie. Er is niet één voorbeeld, maar is een heel thema. Er is niet er niet één om op te verwijzen, het zijn er meerdere.

Botticelli - La Primavera (detail), 1477 Rafaël - De drie Gratiën Anja Page - ‘De drie Gratien' naar Rubens


9

Parodie: Een grappige/lachwekkende vertaling van een origineel Hommage: Eerbetoon aan een collega-kunstenaar. Plagiaat: Iets voor eigen werk uitgeven vwat van iemand anders is, en dan hoop je dat niemand het (her)kent. Eerder voorbeeld dat gebruikt is, en je eigen werk als origineel presenteren. Imitatie: Kirk Douglas speelt de rol van Vincent van Gogh; een imitatie. Vaak worden bij films mensen geïmiteerd. Persoon: in de huid kruipen van beroemde voorgangers. Voorwerp: kunst (-bont, -leer, -gras). Kopie: Naast een schilderij gaan staan en het schilderij kopiëren Wassen beelden zijn ook kopieën. Nabootsing van het oorspronkelijke werk. Wordt niet als origineel gepresenteerd! Replica: Een kunstvoorwerp die de plaats inneemt van het origineel. Nabootsing van het oorspronkelijke werk. Vervanging van het origineel. Vervalsing: Nabootsing van werk of stijl. Gepresenteerd als het oorspronkelijke werk. Nabootsing

Édouard Manet - Olympia,1863 Titiaan - Venus of Urbino, 1538-39 Rob Scholte - Utopia, 1986


10

Minor Kunst en Context The Grand Tour Les 2 19-09-2012 Rob Berkel Een metafoor is een vervanging van een term in overdrachtelijke zin. Je roept een ander beeld op dat vaak beter de term verklaart dan de term zelf. Ook wel een poëtische omschrijving van een term. Reproductie:

Als de kunstenaar het zelf maakt heet het een multiple. Als een fabrik het namaakt is het een reproducite. Bijvoorbeeld de Rietveld stoel Rietveld heeft zelf verschillende stoelen gemaakt → multiple Een Italiaans bedrijf heeft rechten opgekocht en maakt nu Rietveldstoelen → reproductie

Reproducties zijn vaak van kunstwerken (een poster van Rembrandt is een reproductie). De kunstenaar Ingres wordt veel geciteerd. Dat is dus niet namaken, maar er worden elementen van het voorbeeld overgenomen. Als er beeldrijm ontstaat, is dat toevallig. Het moet toevallig zo zijn.

Richard Long - A Line in the Himalaya’s, 1975 De foto lijkt gemanipuleerd, maar is met een oranje filter gemaakt als een zwart-wit foto. Daardoor is de lucht ook zwart. Richard Long is een Engelsman. Engelsmannen houden van wandelen. Hij is door heel de wereld gaan wandelen en foto’s gaan maken.

Landschappen zijn heel vrouwelijk.

Richard Long - Walking the line, 1967 Wij volgen Richard Long door de wereld. Walking the Line is gemaakt tijdens zijn studie. De lijn is ontstaan door het heel veel heen en weer lopen over het gras, waardoor er een plat-gedrukte lijn ontstaat. Richard Long: “Ik maak als artiest een ingreep in het landschap”.

Hamish Fulton: “De foto’s die ik van de reportage maak, zijn het kunstwerk”. Richard Long maakt gebruik van: - Geometrische vormen(lijnen, cirkels, vierkant, schijf, kruis, spiraal) - Materialen (water, hout, aarde, ijs, zeewier, steen, klei, modder)


11

• Binnen versus buiten onherbergzame stenen binnen brengen in een museum • Natuur versus cultuur de Pont: hoe berg je zoiets op? Het wordt in kisten opgeborgen,

genummerd, en de kunstenaar maakt een lijstje met hoe de stenen, of hoe het werk, ongeveer moet liggen als je het opnieuw wilt tentoonstellen

• Ver weg Hij maakt foto’s op plekken waar de meeste mensen niet komen. Dat wordt tegenwoordig ook gedaan, nu iedereen een camera bezit

Tekst Soms heb je een titel wat het hele kunstwerk voorstelt conceptuele kunst

In ons hoofd moeten wij bedenken dat de kunstenaar het echt heeft gedaan: Dry Walk. A walk between one shower of rain and the other Het is een beschrijving van een handeling, welke het kunstwerk voorstelt.

Visuele poëzie

Il pleut, een soort gedicht. De tekst is zo neergezet dat het net een regenbui lijkt. Hier gaat de tekst ook over, het is visuele poëzie. Conceptuele kunst is waarbij een handeling het kunstwerk is.

Spiraal – labyrint Iets wat veel mensen doen, maken, volgen, etc. Long heeft er kunstwerken over gemaakt.

Richard Long - Celtic Sign, 1971 Er zijn verschillende kunstenaars die daar mee gewerkt hebben. Robert Smithson - Spiral Jetty, 1970 Robert Morris - Observatorium, 1997 Op de langste dag zie je de zon opkomen door de gleuven heen. Stonehenge

Kunstenaars grijpen terug op een soort prehistorische gewoonte. Het herhalen van handelingen. Bijna rituele voorstellingen. Tekens Richard Long maakte tekens in het landschap. Zoiets doen nu nog veel mensen, bijvoorbeeld door het kerven van je initialen in een boomstam


12

De spiraal

Richard Long - Slate Spiral, 1981 In de natuur komt het ook voor. Als enige duidelijke vorm; bloemen, orkanen, sterrenstelsel. Kerktorens. Bij een kerk kun je dichter bij God komen, en via een spiraal kom je nog hoger, dus dichter bij God.

Ook zie je dit bij Islamitische gebouwen, in de minaretten. Ook bij musea, bijvoorbeeld bij het Guggenheimmuseum in New York, het Van Goghmuseum in Amsterdam. Ook bij boeddhistische tempels, bijvoorbeeld in Indonesië; de borobudur Je loopt er langs omhoog en daarboven bereik je een soort hoogste punt, het punt dat het dichtst bij God is. Een spiraal is een tocht door het leven.

De dubbelspiraal Parkeergarage, ene kant omhoog, ander omlaag.

Dit gebeurde ook al in de Griekse cultuur. Daar begint het idee van de spiraal. Het zou ook kunnen dat het uit het dansen voortkomt, want je dans naar binnen en daarna weer naar buiten. In Peru heb je lijnen in het landschap, niemand weet door wie en waarom. Soms ook figuren erin. Richard Long heeft zo’n figuur

gelopen.

Het Klassieke labyrint is in feite een dubbelspiraal. Ook al in de prehistorie. Er is nog maar een weg, je kunt geen eigen weg kiezen. Het is of linksom, of rechtsom. Bij de Romeinen en Grieken zijn veel vormen van labyrinten en spiralen. Het Christelijk geloof heeft dit overgenomen. Sommige kerken zijn op de plekken van

heidense heiligdommen gebouwd, en de spiraal is er in opgenomen. Eenmaal in het hart van de spiraal aangekomen ben je wijzer en meer geworden. Het doolhof Het is een redelijk recente uitvinding, maar de kiemen ervan liggen in de Griekse cultuur. Koning Minos Koning Minos wilde een paleis hebben waar invallende volken de weg zouden kwijtraken, waarin ze zouden verdwalen. Het is gebouwd door Daedalus. Alleen hij en zijn zoon Icarus wisten de weg door het doolhof. Minos was een machtig man en had oorlog gevoerd tegen Athene. De Atheners verloren, en moesten daarom elk jaar 7 vrouwen en 7 mannen sturen naar koning Minos. Zij werden het labyrint, dat gebouwd was in het paleis, ingestuurd. In het hart van het labyrint zat de minotaurus (half mens, half stier). De mensen werden zijn voer. De zoon van de koning van Athene, Theseus, heeft aangeboden om het monster te verslaan. Hij voer weg met zwarte zeilen, en wanneer hij had gewonnen zou hij terugkomen met witte zeilen.


13

Theseus ontmoet Ariadne (dochter van koning Minos) wanneer hij aankomt. Zij wilt hem helpen en maakt een gouden lint die hij het hele labyrint door moet vasthouden. Zo kan hij de terugweg terug vinden. Hij verslaat de minotaurus, en vindt inderdaad de weg terug naar de uitgang. Ariadne en Theseus vluchten samen weg. Zij was stapelverliefd op hem (de reden waarom ze hem had geholpen). Hij was niet zo verliefd. ’s Avonds vlucht hij weg van haar, maar vergeet in de haast de witte zeilen. Zijn vader ziet de zwarte zeilen, en stort zich in zee, omdat zijn zoon dood is… Daedalus en zoon hadden tegen Ariadne vertelt hoe Theseus het labyrint kon uitkomen. Daarom werden zij verbannen naar het labyrint. Maar ze willen vluchten, en Daedalus maakt vleugels van veren en was, en zo vliegen ze weg. Maar zoon Icarus is overmoedig en vliegt naar de zon. De was smelt en hij stort in de zee. Dood. Het doolhof (dwaaltuin) Het eerste is te vinden op Kreta, maar dat is niet het symbool geworden. Zo’n labyrint kan alle vormen aannemen. Al de tijd is er geen labyrint geweest, geen vertakt labyrint. Vanaf de Grieken niet meer. Tot ineens in de zeventiende eeuw, maar het labyrint wordt dan vermaak. In het midden is altijd iets, wat een betekenis heeft. Vaak een torentje met een spiraaltrap. Verheven. Dat is altijd de bedoeling geweest. Het kan ook zijn dat je iets moet overwinnen in het midden van het labyrint, of een spiegel. Je krijgt er een beloning, en dan wordt je een ander mens. Labyrintsteden Het paleis van Knossos stond niet op zichzelf. - Mykonos (vroeger overvallen door zeerovers de bewoners weten de weg, maar de rovers raken verdwaald) Dit was dus alleen aan de kust. Op het vasteland had je megaron-steden (overzichtelijk) - Venetië (natuurlijke structuur, door de natuur aangelegd) Het doolhof in schrift

Bijvoorbeeld de eerste letters voor de computer of de 99 namen van Allah.

Andere voorbeelden zijn:

• Mens-erger-je-niet labyrintspel • Ganzebord labyrintspel, spiraal • Escher


14

Minor Kunst en Context The Grand Tour Les 3 26-09-2012 Rob Berkel Europa aan de hand van het landschap in de kunst Je kunt op twee manieren beelden tot je krijgen: - live (op dit moment) - tweedimensionaal (krant, foto’s, het bord) maar wij vertalen dit tot iets wat driedimensionaal is. Driedimensionaal is nog heel jong, ongeveer vanaf 1500 na Christus. Daarvoor was alles plat, tweedimensionaal. Surrealisme boven de werkelijkheid, de werkelijkheid van binnen. Dromen, het onderbewuste; Jung, Freud.

- Een kind tekent een huisje midden op een vel. Er is geen onder- of achtergrond. - Bij de volgende stap zet het kind het huisje op de onderkant, want dan staat het op de grond. - Daarna krijgen ze het besef dat er een horizon is, maar ze hebben nog geen idee van diepte. Alle huisjes worden even groot afgebeeld, maar wel op een horizon Middeleeuwen.

- Uiteindelijk komt er diepte in een suggestie van diepte. Dit ontstaat in de Renaissance. - Het kan ook andersom gedaan worden, anti-perspectivisch

Bijvoorbeeld David Hockney Het beeld van landschap in de niet-westerse kunst Veel 20ste eeuwse kunstenaars gingen kijken naar de niet-westerse kunst.

- Grotschildering in Afrika. Geen achtergrond, wel verschillende grootte van objecten, maar het zweeft in de ruimte. Waarschijnlijk zijn de grotere belangrijker, of later getekend. Redenen om dingen niet af te beelden: - Het is zo duidelijk, dat het niet afbeelden vanzelfsprekend is - Onkunde

Bijvoorbeeld: - Gras niet weergeven of de grond niet (bij oude tekeningen) - Maria Magdalena en Jezus Christus zijn getrouwd; het staat niet in de Bijbel, maar misschien was het zo duidelijk, dat er niet over gesproken werd. Namelijk, iedere man van 30 jaar moest getrouwd zijn, anders was er iets mis met je.

1492: Columbus ontdekt Amerika

Ze kenden Japan al wel, maar ze voeren altijd via Zuid-Afrika, eromheen, naar India.


15

Columbus zocht een andere route naar India, en vond zo Amerika. Hij dacht dus dat hij in India was aanbeland vandaar de namen Indianen. Colombia is naar Columbus vernoemd. De kunst van vóór Columbus heet precolombiaans.

De Maya’s beeldden af op een logische manier. Handen en voeten van opzij, het lichaam van voren. Ze staan al wel op een ondergrond. Nazca is een dorpje in Peru. Het ligt in een berggebied. Van bovenaf zijn er kaarsrechte lijnen te zien. Op de grond zie je niet wat het voorstelt. Hoe hebben ze dit gemaakt? De lijnen zelf zijn het landschap.

Perzië Tegenwoordig Iran, aan de Perzische golf. Het is altijd een koninkrijk geweest met een rijke cultuur. Ze waren dol op beeld in combinatie met tekst. Taal: Gesproken, spraak Tekst: Gesproken of geschreven taal, samenhangend Schrift: Grafische weerslag van de tekst Grafein (Grieks) = schrijven/krassen Het Arabische schrift is van rechts naar links. In West-Europa is men ook begonnen met het schrijven

van rechts naar links. Men had dezelfde bron voor het alfabet, maar uiteindelijk is het anders uitgewerkt. Het Perzische schrift is erg hangend, daaraan kun je herkennen dat het Perzisch is.

De Perzische cultuur heeft zich uitgebreid naar het noorden van India. Koepeltjes en minaretten zijn typisch Turks. Er zit diepte in. Er was verschillend perspectief. In Perzië was het afbeelden van mensen nooit een probleem, ook als waren ze islamitisch (geen mensen of dieren afbeelden!) Noord-India De Perzische cultuur heeft zich uitgebreid, helemaal naar India. Daar is de Moghul-cultuur (Moghul betekend vorst). De afbeeldingen horen bij India en bij Perzië. Ongeveer van 1550-1900: veel verschuillende perspectieven. Er was veel invloed uit Europa door reizen van Europeanen. Ook waren er Hindoe-invloeden vanuit Zuid-India. China

De manier waarop Chinezen de wereld afbeelden is anders dan bij ons. Wij kijken horizontaal. De Chinezen zien het verticaal. Van rechtsonder naar linksboven, zo is hoe de Chinezen naar een landschap kijken. De Chinezen vinden dat de mens onderdeel is van de natuur. Je moet je plaats weten in de natuur. De oude technieken uit China worden nog steeds zo verbeeld. Japan. Japan is heel anders dan China. Japan is altijd (tot 1850) afgesloten geweest van de buitenwereld.

onafhankelijk van China, behalve:


16

- Het geloof (Chinese boeddhisten gevlucht naar Japan en namen het geloof mee) - Het schrift (ze gebruiken voor een deel het Chinese schrift)

De natuur wordt in Japan niet echt weergegeven in schilderijen, maar meer in Japanse tuinen. Je hebt er stenen, water, een brug, bomen. Het bruggetje is om naar te kijken. Als je er op gaat staan, ben jij deel van het landschap. Een Japanse tuin is horizontaal georiënteerd. Je kijkt ook wel

zwervend, maar dan van links naar rechts, de Chinezen keken van beneden naar boven. In de Japanse tuinen had je vaak grind. Dit was voor zen rust. In het grind had je een soort eilandjes. West-Europa Prehistorie: voor de geschiedenis (dat wat er is opgeschreven) Met de grottekeningen uit de prehistorie kun je beginnen met de westerse kunst. Dit gaat eigenlijk verder in de Middeleeuwen. Bijna altijd christelijk. Als er een landschap op te zien was, was dat landschap altijd bedacht, nooit zo uit de werkelijkheid. 14de eeuw – Italië (Siëna-Florence) Landschap is ondergeschikt aan de vertelling (decor)

Ambrogio Lorenzetti - Het Goede bestuur, 1338-40 Eerste zelfstandige landschap. Realistisch. Rond 1350. Het is in vogelvluchtperspectief.

14de eeuw, Florence Giotto – architect Landschap heeft dezelfde funcite als architectuur. Achtergrond met blauwe lucht, diepte, gebouwen. Franciscus staat tussen de kerk en de stad (wereld) in. Het landschap wordt wel van belang. Giotto is een van de eersten die geen gouden achtergrond meer schildert.

15de eeuw – Renaissance Eerst achtergrond van de voorstelling, daarna zelfstandig element. Het landschap is geen religieus beeld. Ook kwam het portret ook geen religieus beeld. Het perspectief is al ontwikkel. Ontwikkeld om de buitenwereld ovrm te geven. De mens gaat de wereld bezetten. Leonardeo Gabriël en Maria, buiten, Gabriël wijst naar de schepen voor de ontdekkingsreizen. Een van de laatste christelijke schilderijen. 17de eeuw

Het landschap is een zelfstandig onderwerp. Realisme.


17

Mens maakt deel uit van de natuur. De mens wordt ook onderdeel van de natuur. Veel lucht bij Nederlandse schilders. Cornelis Springer - Gezicht op Den Haag

18de eeuw - Frankrijk Classicisme Ideale landschappen. Griekse en Romeinse invloeden in ideale landschappen. Een Arcadisch landschap is een landschap die heel paradijselijk is. Bijna altijd Griekse thema’s.

Nicolas Poussin - Midas en Bacchus Vanaf de 18de eeuw Men kon gaan schilderen in de natuur. Ze hadden de waterverf uitgevonden. 18de en 19de eeuw De mens is eenzaam en onderworpen aan de natuur. Het landschap is de spiegel van het gemoed. Men gaat nadenken over wetenschap versus gevoel. Vooral in Duitsland dat wordt ook het centrum van de wetenschap. Vanaf de 19de eeuw gaat men in de natuur schilderen met olieverf. Dit kon door de uitvinding van de tube. Dit gebeurt vooral bij de School van Barbizon, in Frankrijk. 19de eeuw - Frankrijk

School van Barbizon ‘Pittoreske’ landschappen het lijkt wel een plaatje. Het is heel realistisch geschilderd. Het landschap is het onderwerp geworden dat een op een wordt overgenomen.

Pierre Rousseau 19de eeuw - Frankrijk

Impressionisme alles kan geschilderd worden. Men gaat ook gebruik maken van de fotografie, maar ze schilderen niet meer zo precies. Ze gebruiken de fotografie voor de uitsnedes. En ze geven een indruk hoe het is. Claude Monet Sunrise

19de eeuw - Engeland

Bijna wetenschappelijk onderzoek voeren ze uit. De Engelsen waren meer met de studie van de natuur bezig, dan met gevoel. William Turner - Flint Castle, 1838

1900 - Frankrijk Er is veel onderzoek, in de wetenschap en dergelijke. Zo ook in de kleurenleer.


18

Cézanne Vader van de moderne kunst Cézanne ziet de Mont St. Victoire als een object. Paul Cézanne - Mont St. Victoire, 1885-1895 20ste eeuw

Surrealisme: het onderbewuste weergeven. Je krijgt onbewoonbare landschappen, landschappen van de geest. Salvador Dalí - Persistance of Memory, 1931

20ste eeuw - Land Art

Het landschap zelf is kunst geworden. Marinus Boezem - De Groene Kathedraal, 1978-1996 20ste eeuw - Conceptuele kunst Richard Long - Wind Line, 1989

Waarom heet een schilderij ‘Zonder Titel’? - Men kan niks verzinnen - Men heeft niks te melden - Men is het vergeten Dit is allemaal niet juist. Mensen zijn gewend een titel te lezen, en dan weet je waar het over gaat. Een schilderij krijgt de titel ‘Zonder Titel’, omdat de kunstenaar niet wil laten weten waar het kunstwerk over gaat. Daar moet je zelf over nadenken. Het is dus een heel bewuste keuze.


19

Minor Kunst en Context The Grand Tour Les 4 03-10-2012 Rob Berkel Een berg is een metafoor. Richard Long hield van bergen: - waar je als normaal mens niets te zoeken hebt - hoge top of dal Mensen willen naar boven, boven op de berg. Mensen willen graag macht, de baas van de wereld zijn. Dat ben je een beetje als je bovenop de berg staat.

Caspar David Friedrich - Der Wanderer über das Nebelmehr, 1818 Hij gaat helemaal bovenaan de top staan. Bergbeklimmers doen dat ook. Zij gaan helemaal naar de top. Men wilt altijd de top bereiken (ook bijvoorbeeld in een onderneming). Je hebt in een bedrijf vaak 1 baas (de top) en de ondergeschikten, vaak weergegeven als driehoek.

Ferdinand Hodler - Berglandschap, 1880 Hij beeldt de berg af; vreemd iets waar je niet bij komt, een machtig iets. Paul Cézanne: Mont Ste. Victoire, 1898 De berg is een object voor hem om te onderzoeken.

Enzo Cucchi – Montagne Miraccolata, 1981 De Bergen zijn een metafoor (een berg als een idee, en in die bergen gebeurt wat, de berg is een decor). Marius Boender - Golven aan de zoom, 2006-07 Kunstenaars kunnen ook bergen maken!

Heilige bergen Door omringende bewoners worden er eigenschappen toegekend aan de bergen.

- Mount Kailash (India) goden op de berg, boeddhisten

Men gaat daar niet de berg op! Er moet iets met je zijn als je dat doet. - Olympus (Griekenland)

de goden woonden op de berg. - Fuji (Japan), (heer Fuji, Fuji San)

vulkaan respect voor de berg Veel afgebeeld door Japanse kunstenaars.

- Hokusai, houtsnede, voor elke kleur is een apart blok gesneden. In Japan hadden ze een typische techniek, met verloop in kleur.

De houtsnede wordt nog steeds beoefend, hoewel het uitsterft.


20

Bergtorens Pieter Brueghel – De toren van Babel,1563 Boven zit God, dus als wij dichter bij God willen zijn, kun je de berg opklimmen, of zelf een berg maken. Spiraalvormige berg. Samarra (Irak) Spiraaltoren bij een moskee. Torens van kerken zijn verbindingen met God.

Verschillende stammen hebben dit ook gebruikt, zoals de Inca-stammen, en de Aztekencultuur in Mexico. Ze gingen op bergen wonen om beschermd te zijn tegen invallen, maar ook om dichterbij God te komen.

De Maya’s hadden ook bergjes gemaakt, met tempels erop. De tempel heeft twee soorten trappen, kleine treden en grote treden. De kleine trap gaat omhoog, en is bedoeld voor de mens. De grote treden gaan omlaag, en is bedoeld voor de goden. Ook de piramides in Egypte zijn voor een godheid

gemaakt. In de piramiden werden farao’s begraven, en de piramiden diende om de farao met de rest van de goden te verenigen. Als je wilt, zou je erop kunnen klimmen, maar daar waren ze niet voor gemaakt. De punt van de piramide was waarschijnlijk met goud bedekt. Borobudur (Java) Een van de beroemdste plekken waar je tot verlichting kan komen. Piramidevormige berg met allemaal terrassen met bovenop een tempel, een boeddhistische tempel. In India is het boeddhisme ontstaan, maar is er bijna verdwenen. Daarna is het boeddhisme naar Indonesië gegaan, maar ook hier is het grotendeels verdwenen. Borobudur is tegenwoordig geen boeddhistische tempel meer. Als je naar boven gaat, maak je een bijna spiraalvormige omgang. Aan de bergwand van de tempel zijn afbeeldingen van het leven van Boeddha. Gebeeldhouwd. Jij probeert in zijn voetsporen te treden hierdoor. De pelgrims lopen iedere omgang 7x met de klok mee. Hoe hoger je komt, hoe leger je hoofd moet worden. Dante (eind 13de - begin 14de eeuw) Divina Comedia (goddelijk schouwspel) Renaissance: wedergeboorte van de Klassieken (de Grieken en de Romeinen) Begonnen in de 14de eeuw met het zoeken naar de Klassieken. Dante ging de hel in met Vergilius (Romeinse dichter). Hij zag het als een trap met onderaan de zwaarste misdadigers, bovenaan de trap lichte misdadigers. De overwinning van de hel heeft Dante in drie boeken geschreven, als een soort dagboek. Bij Dante ging het niet om aparte goden, de Grieken en het Christendom gingen samen. Francesco Petrarca, dichter (1304 - 1374) Hij schreef in sonnetten: abba cddc efg efg Er waren twee pausen in die tijd; een in Rome en een in Avignon. Die in Avignon was de belangrijkst.


21

De broer van Petrarca werkte bij de paus in Avignon. Petrarca ging op bezoek bij zijn broer, en hij zag de Mont Ventoux. Hij wilde naar die top. Je voet je de baas van de hele wereld. Dus eigenlijk is het de plaats van God. Vandaag de dag willen mensen nog steeds de Mont Ventouw beklimmen, het idee van de baas willen zijn is niet meer veranderd sindsdien.


22

Minor Kunst en Context The Grand Tour Les 5 10-10-2012

Rob Berkel Deze les was ik er zelf niet bij, ik zat in Rome. Maar ik heb aantekeningen gekregen van Maartje Tegelaar. Long’s werk is vooral conceptueel. Hij werkt ook veel met de typografie, zijn typografie is altijd op een bepaalde manier, alsof het een gedicht is. Het is visuele poëzie: Teksten, gedichten die je zichtbaar heb gemaakt. In de vorm van het gedicht kun je al een beetje zien waar de tekst/het gedicht over gaat. Bijvoorbeeld bij Il pleut. Dit is een van de beroemdste voorbeelden van visuele poëzie. Het Westers schrift Waar komt het Westers schrift vandaan? De schriftelijke communicatie is begonnen met afbeeldingen. Dit is zo in ieder schrift. Beeldschrift Beeldschrift is het schrijven, communiceren met plaatjes. Zo begint dus alle schriftelijke communicatie. Niet voor ieder woord heb je een afbeelding; bijvoorbeeld voor het begrip denken. Hoe beeldt je dat dan uit? Dit kan bijvoorbeeld met een soort rebussen; ideogrammen. Hiermee kun je hele ingewikkelde verhalen vertellen en boodschappen maken. Het Westers schrift is begonnen in Mesopotamië, met het Spijkerschrift. Dit was rond het jaar 500-300 v.Chr.

In Mesopotamië wilde men bijhouden wat ze aan het verhandelen waren. De afbeeldingen van hun handelswaar werd op klei gemaakt. Ze stopten de afbeeldingen in een envelop van klei. Ze krasten met een stokje in de klei. Er was veel ontwikkeling in het schrift. Men maakte voor dezelfde klanken dezelfde tekens. Dus de plaatjes werden klanken. Het werd steeds meer

vereenvoudigd. Zo kon je met een beperkt aantal tekens zinnen maken. Het werden lettergrepen. De naam spijkerschrift komt niet van spijkers af. De tekst werd met hout of riet in de klei geschreven. Het wordt spijkerschrift genoemd, omdat wij vinden dat het op spijkers lijken.

Naast het spijkerschrift was er al een veel ouder schrift, de Hiërogliefen, van de Egyptenaren. Zij hadden om een heel andere reden, namelijk om religieuze redenen. Ze schreven om contact te maken met de goden. De letters waren een geschenk van de Maangod Thot. Hij was onder andere belangrijk voor de wetenschap. De Egyptenaren zelf noemden hun schrift ook wel Godenwoorden. Voornamelijk de priesters kunnen deze letters

schrijven. Het heeft zich onafhankelijk ontwikkeld van het spijkerschrift.


23

Het heeft een lange tijd geduurd voordat de Hiërogliefen ontcijferd konden worden. Men wist niet wat het betekende. Totdat in 1822 de Steen van Rosetta is gevonden. Hierop stonden Hiërogliefen, maar ook twee andere talen, die men al wel had kunnen vertalen; het Griekse en het Demotische schrift. Aan de hand van het Griekse schrift heeft kapitein Champolion, de man die de steen gevonden had, de Hiërogliefen kunnen ontcijferen. Het Hiëratisch schrift is de makkelijkere versie van de Hiëroglyfen. Hiëroglyfen zijn niet heel makkelijk om op te schrijven. Het schrift veranderde. Ze wilden sneller opschrijven en maakte de tekens daarom makkelijker. Dit is dus het Hiëratisch schrift. Hierna kwam er een nog makkelijker schrift om te schrijven, het Demotisch schrift. Het gewone volk was in staat om dit te lezen en te schrijven. Dit schrift werd geschreven op papyrusbladeren. Egypte - 1000 v.C. De mensen in Egypte spraken allemaal verschillende talen. Om de taalbarrière te doorbreken hebben ze tekentjes gemaakt die alleen als klankteken werden gebruikt. Zo is er een nieuw systeem ontwikkelt van tekentjes die alleen maar klanken voorstellen. Het begint nu dus te lijken op wat wij kennen als het alfabet. Fenicië, het eerste alfabet, 1000 v.C.

In Fenicië waren veel handelaren. Ze gebruikten het schrift voor de handel. Iedereen kon met deze alfabetletters zijn eigen taal spreken. Er zijn twintig tekens ontwikkeld die samen een systeem van klanken voorstelt. Ze worden van links naar rechts geschreven. Het Arabisch schrift is hiervan afgeleid, net als het Hebreeuws en ons alfabet.

Er zijn veel schriften gevonden, maar veel zijn er nog niet ontcijferd. Een voorbeeld is de schijf van Festos. Niemand weet wat er op staat. Het is een soort van beeldschrift.

Het Griekse Schrift 800-200 v.C. De Grieken gebruikten het schrift voor verhalen en sagen. De Grieken veranderden de leesrichting van links naar rechts, uiteindelijk. De Arabieren hebben nooit de Griekse fase doorlopen en schrijven dus nog steeds van links naar rechts. Dit geldt ook voor het Hebreeuws. Het Latijn neemt wel de Griekse veranderingen over. Ze nemen hun taal en cultuur over. Romeinen

De Romeinen gebruikten het schrift voor de wetten. Iedereen kreeg schrijfles. De letters van hun alfabet kennen wij nog steeds. Deze letters zijn namelijk de basis van onze letters. Deze letters zijn te zien op de Zuil van Trajanus. De letters zijn in kapitaalletters geschreven en vormen de basis van onze hoofdletters. De eerste zin: SENATVS·POPVLVSQVE·ROMANVS - Senaat en volk van Rome De Romeinen spraken Latijn. Ze kwamen uit de buurt van Latium. Men sprak daar Latijn. Zo is het Latijn de voertaal geworden.

Door kloosters werd het alfabet verspreidt.


24

De Middeleeuwen In de Middeleeuwen schreven alleen monniken. Vandaar de term monnikenwerk. De monniken werkten in kloosters. Elk gebied had zijn eigen varianten van de miniaturen. De miniaturen zijn de eerste letters van een hoofdstuk. De letters zijn een soort kunstwerkjes, mooi versierd. Dus alleen de monniken konden lezen en schrijven, en niet meer zoals bij de Romeinen, waar iedereen kon lezen en schrijven. De eerste standaardletter is de Karolingische minuskel. Het alfabet wordt steeds verder ontwikkeld.

De uitvinding van de boekdrukkunst 1452 Johannes Gutenberg heeft de boekdrukkunst uitgevonden. Door het drukken van boeken werd het overschrijven overbodig. Vanaf toen kon iedereen teksten reproduceren, niet alleen meer de monniken. Johannes Gutenberg maakte een systeem van losse letters die je aan elkaar kon schuiven, zodat je er regels van kon maken. Het lettertype dat hij gebruikte was gotisch. Hiervoor kon dus alleen de kerk lezen, de monniken. Nu dus niet meer. Terug naar de plaatjes

Tegenwoordig gaat men weer terug naar plaatjesschrift: pictogrammen, icoontjes, etc. Het is een hedendaagse vorm van beeldschrift. Dus ook al zijn we zo geëvalueerd, we hebben de hoogste technologie etcetera, we gebruiken de laagste vorm van schrift. Tegenwoordig wordt er niet meer veel geschreven. Alles wordt gedigitaliseerd. Het schrift verdwijnt niet, maar krijgt dus een andere rol. Berichten versturen we tegenwoordig digitaal. Het is de vraag of het handschrift het gaat overleven.

Je hebt drie soort schriften: • Beeldschrift (pictogrammen) • Lettergreepschrift (syllabisch) • Alfabetschrift (letters)

- Het beeldschrift heeft te maken met de zichtbare werkelijkheid. Het Chinees is hier een voorbeeld van. - Het lettergreepschrift is syllabisch. Dat betekent dat het tekens heeft per lettergreep, zoals het Japans. - Het alfabetschrift bestaat uit letters. Dit is het Westers schrift.

Het apenstaartje

Waar het @ precies vandaan komt, is niet helemaal bekend. Tegenwoordig wordt het gebruikt voor e-mailadressen, maar dat is nog relatief jong, nog geen twintig jaar. Het is gebruikt voor e-mailadressen door Ray Tomlinson, die een teken zocht om de naam van de gebruiker te onderscheiden van de machine die de e-mail verzond. Hij wilde er een apart teken voor gebruiken, een teken dat niet in gewone namen voorkomt. Maar het apenstaartje bestaat al langer, het is niet voor het internet

gemaakt.


25

Amerikaanse boekhouders gebruikten het al in de negentiende eeuw in de betekenis ‘at the cost of’: 30 flessen @ 14,95 betekende dan 30 flessen à 14,95. Het is een versmelting van twee letters, waarschijnlijk van de a en de c1.

1 http://www.onzetaal.nl/taaladvies/advies/apenstaart

http://www.onzetaal.nl/taaladvies/advies/apenstaart


26

Minor Kunst en Context The Grand Tour Les 6 24-10-2012 Rob Berkel Ritueel en Handeling, Verzamelen, Observatorium Ritueel: Herhaalde handeling met extra betekenis. Traditie: grote groep die een handeling voert ook met extra betekenis. Richard Long: cirkel in bergen .

Herhalen van rondjes lopen. Zou een ritueel kunnen zijn. Dat is het als de kunstenaar het zelf doet. Als anderen het dus overnemen, dan is het een handeling geworden, geen ritueel meer. Handeling Throwing a Stone (3628 throws) Elke keer opnieuw de steen gooien handeling

Als je dat elke keer weer opnieuw doet, wordt het een soort ritueel.

De handeling van het maken maakt het kunstwerk. Cirkel van modder op een muur schilderen/wrijven. Jackson Pollock - Augus Rhythm

Hij spatte met tubes verf op het doek. Het is controversieel (iedereen kan dit!) Punt is, een iemand doet het en verklaart het tot kunst. Het is Action Painting. De voorstelling kan vanalles zijn. Je kunt er allerlei associaties op loslaten. Het is een handeling die hij doet.

Veel mensen laten tekens achter (in bomen, of met graffiti). Richard Long heeft een route gelopen rondom een figuur in de grond, een soort earth graffiti. Net zoals de nazca-lijnen, ook een soort earth graffiti. Observatorium Wat observeer je in het observatorium?

Het is een plaats waaruit je dingen kunt observeren; sterren, maan, ruimte, etc. - plaats - handeling - apparaat Sterren observatoria staan boven op een berg, want daar is minder atmosfeer en een helderdere lucht.


27

Zonnewijzers De zon verschijnt altijd op dezelfde plek in 24 uur. De schaduw van de staaf wordt langer en korter naarmate het jaar vorder en het uur van de dag veranderd. Ook de wind kun je meten met een wijzer, of aan de stand van de vlaggen. De zonnewijzer van Nebra

Zon, maan en sterren staan erop afgebeeld, een van de oudste, Europese observatoria. Richard Long gaat ook boven in de dampkring zitten en maakt daar cirkels. De cirkels waar Engeland befaamd om is. Long is namelijk Brits. Stonehenge

Een henge is een cirkel. De stenen zijn van heel ver daar naartoe gesleept. Heel veel stenen zijn ook al weer weg, gebruikt voor huizen en gebouwen. Het is gebouwd op een gemarkeerde plek. Men gaat er vanuit dat het was voor de zon, de opkomst en ondergang van de zon. Midzomernacht; om op de langste dag de zon onder zien gaan, misschien wel. Er waren waarschijnlijk rituele handelingen.

Henges is Groot-Brittanië

- Woodhenge, waarschijnlijk is het overkapt geweest, maar nu is er bijna niets meer over - Avebury - Stanton Drew, enorme stenen cirkel, 100 meters lang. Eigenlijk stonden er negen cirkels in met pilaren, en een ditch rondom. Misschien was het wel een hunting ground, waar jagers dieren loslaten en op jagen als een spel. We kunnen bij alles alleen maar gissen wat het is geweest, waar het allemaal toe heeft gediend.

1066 Noormannen van Bretagne naar Engeland, vandaar de naam Groot-Brittanië. In Bretagne, zuidkust Carnac, hier liggen ook stenen, maar hier niet in cirkels, maar in lijnen. Het zijn zo’n 5 à 6 rijen van stenen, bijna 2000 meter lang. Waarom ze er liggen weten we niet. Het beroemdste observatorium ligt in India. Het is gebouwd door Moghul vorsten. .

Jantar Mantar 1730 Jaipur, Noord-India (Jai Singh II) Jaipur is een grote stad. Het heeft een grote observatorium. Het zijn scheve bouwwerkjes die metingen doen bij de zon en de

sterren.


28

Het is een zonnewijzer. Het is de grote driehoek. Het rekent op de minuut precies de tijd, de tijd is af te lezen op de cirkel. Er is er ook een in Delhi. Ook die is helemaal rood. En ook daar zijn het allerlei zonnewijzers.

In Flevoland heeft Robert Morris een observatorium gemaakt. Het lijkt op de steencirkels uit Engeland. Het is een observatorium om de langste en de kortste dag te beleven. Dit doe je door de gleuven en openingen. Het is een kunstwerk met een functie.

Een verzameling begint pas bij 3, als het een bepaalde waarde heeft. Een Picasso is geen verzameling. Twee ook nog niet, dat zijn twee Picasso’s. Als je er drie hebt, kun je wel zeggen dat het een verzameling is, of beter gezegd word. Verzamelen en kunst De Kunsthal is geen museum, wan zij lenen alleen collecties en hebben geen eigen depot. Richard Long gebruikt een verzameling stenen of haardhout kunst Een verzameling wordt pas een verzameling als je het mooi etaleert.

Een verzameling wordt kunst als je het zo presenteert dat het een kunstwerk wordt. Rob Berkel – Goethe auf Padmos Verfroerstokjes, gevonden in Griekenland (op de achtergrond)

Anish Kapoor De grote van deze tijd: - Ai Weiwei - Anish Kapoor - Anselm Kiefer - Damian Hirst Allemaal internationale kunstenaars. De kunstenaar bedenkt het en het wordt uitgevoerd door medewerkers. De meeste kunstenaars van deze tijd maken het zelf niet meer. Anish Kapoor komt uit India, maar is toen hij ongeveer 10 jaar was naar Engeland verhuisd. Daar is hij naar de kunstacademie gegaan. In zijn vroegere werk heeft hij veel Indiase invloeden gebruikt.


29

Minor Kunst en Context The Grand Tour Les 7 31-10-2012 Rob Berkel Japan In Japan is een zusterstad van Tilburg (Mina Ashikanu?) Fuji staat in Tilburg, wan daar is het zuiverste water van Nederland. Fuji maakte films, waar ze zuiver water voor nodig hadden. Een kalligraaf is een schoonschrijver. Japan is een eilandenrijk. Het grote eiland is Jong-Shu. Aan de bovenkant van Japan is het koud, meer naar onderen is het warmer.

Het beroemdste beeld van Japan is de berg Fuji. Men heeft respect voor de berg, Fuji San, heer Fuji. Het is een landschappelijk belangrijk element. Als je in Japan komt merk je dat nog niet alles even modern is als in het westen. De elektriciteitsdraden zijn nog bovengronds, dus niet

ondergronds zoals bij ons. In die zin is het dus een ouderwets eiland. Japan is oosters maar ook westers. Osaka is de modernste stad van Japan. Kyoto is de meest culturele stad van Japan. Nagasaki is de universiteitsstad van Japan. Tokyo is de grootste stad van Japan. De 16de en de 17de eeuw waren de Gouden Eeuwen van Japan. In die tijd zijn veel kastelen gebouwd. Er waren veel losse veldheren met kleine staatjes. De staatjes waren bijna onmisbaar, er waren muren omheen gebouwd. De vorsten van dat gebied beschermden hun staten goed. Kersenbloesem bloeit overal in Japan. Veel van die kastelen zijn opgetrokken uit brokken steen, het is niet gemetseld, maar zo gebeiteld dat de losse stenen perfect in elkaar passen. De paleizen waren opgetrokken uit hout met pleisterwerk. Kyoto was eerst de hoofdstad. Voor de Westerlingen kwamen kenden Japanners geen glas. Ze gebruikten dun Japans papier, Dat was natuurlijk koud, dus men droeg vele lagen kleding. De muzikan was belangrijker dan de Samoerai, daaronder stonden de schoonmakers. Boeddhisme is de belangrijkste godsdienst van Japan. Een Japanner gaat zorgvuldig met spullen om uit eerbied voor de spullen, want spullen hebben een “ziel” Shintoh. Vaak was men eerst Shintoh in Japan, en uiteindelijk word je Boeddhist.


30

Boeddha komt uit India, oorspronkelijk, daarna is het naar Indonesië gegaan, naar China, Korea en uiteindelijk naar Japan. Men gaat alleen naar een tempel toe om iets te offeren of iets dergelijks. Ze kennen geen bijeenkomsten zoals wij dat hier in de kerk kennen. Om de tempel binnen te gaan, bij het Shintoïsme, draagt men geta’s, houten klompen/slippers. Om de tempelroute te doen, moet je een route doen waarin je vijftig tempels aandoet. In elke tempel is een klaligraaf ide stempelt of kalligrafeert dat je er bent geweest. Zo’n stempel is heel erg Japans, je krijgt ze bijvoorbeeld ook bij attracties.

Bij veel tempels kom je stenenstapeltjes tegen. Grafstenen, aarde, water, vuur, wind en hemel, daar staan de stenen van onder naar boven toe. Poppenspel, Bunraku, grote poppen, door een of twee spelers gespeeld, in het zwart gekleed.

High-culture Low-culture Dit is in Nederland gescheiden, maar in Japan niet. Bijvoorbeeld: Het Nôh-theater (high-culture) en het Kabuki-theater (volkstheater) wordt door iedereen bezocht in Japan. Nara, oude religiezue hoofdstad. Op zondagochtend kleden de vrouwen zich nog in kimono. Het wordt echter een zeldzaam iets. Thuis worden ook nog wel kimono’s gedragen. Japan en het Westen Er was contact met Portugal. Japan en Korea hadden ruzie met elkaar. Tijd van de ontdekkingsreizen. Vasco da Gama, om Zuid-Amerika heen varen, en je komt vanzelf weer terug. Dachten ze. De Portugezen komen in Japan. Het waren handelaren, maar het ging ze vooral om het verspreiden van het Katholieke geloof. Men moest bekeerd worden. Het katholicisme wordt belangrijk in Japan. Maar er komt onenigheid tussen de geloven (het katholicisme en het shintoïsme en boeddhisme). Rond 1600 spoelt een Nederlands scheepje aan in Japan, De Liefde. Nederlanders waren echte handelaren. Zij willen alleen maar handelen, het ging hen niet om het geloof te verspreiden. De Shogun (leider) was het zat en blokkeerde alles. Het land werd afgesloten. Niemand mocht er meer in of uit. Portugezen werden het land uitgestuurd. Nederlanders mochten wel contact houden, voor de handel. Ze werden op een klein eilandje gezet, net voor Nagasaki. Alle westerse kennis verkreeg Japan via Nederland. Kennis over wetenschap, zorg, etc. Rond die tijd had de Shogun het land verenigd. Daarvoor waren het allemaal losse eilandjes. Von Siebolt, VOC-arts, uit Duitsland. In Japan beroemd. Hij had veel interesse in Japan, hij mocht als enige ‘Nederlander’ Japan in. In Japan wilde men Nederlands leren lezen. Japanners wilden alles weten, andersom was dat niet zo. Totdat, rond 1850, de Verenigde Staten een belangrijk land werd. Ze wisten dat Japan daar lag, en wilden Japan als afzetmarkt hebben. Dat kon niet, Japan was afgesloten van de buitenwereld. Dus ze sturen een oorlogsschip. In 1852 hebben de Amerikanen de Japanners gedwongen de grenzen open te zetten, anders zou er oorlog komen. De Japanners besloten de havens ook te openen voor andere landen. Er kwam een enorme internationale gemeenschap in Japan.


31

De rol van Nederland was uitgespeeld. Maar er zijn nog wel Nederlandse woorden in Japan, daaruit blijkt onze invloed op Japan: En ook Amerikaanse woorden: - Kokku (kok) - bata (boter) - Poruda (polder) - orugan (orgel) - Koffie (koffie) - supa (supermarkt) - Beru (bier) - wanpiso (jurk, one-piece) Door Portugal waren er wapens, geweren, het land binnengebracht. Daarmee werd de Shogun neergeschoten. Maar zij vonden dat oorlog ‘leuk’ moest blijven, en alle wapens werden afgeschaft en omgesmolten. Het ABC van Japan

Het Japans is het meest ingewikkelde schrift ter wereld. Je hebt drie schriftsystemen in Japan. Tot ongeveer 600 na Christus was er geen schrift in Japan. In 600 komen de boeddhistische monniken naar China, Korea en uiteindelijk in Japan. Het boeddhisme berust veel op schrift, het schrift van China. Gebaseerd o p de taal van China. De Chinese taal bestaat echter uit eenlettergrepige woorden. De tekens zijn pictogrammen en elk pictogram staat voor een woord.

De Japanse taal bestaat uit meerdere lettergrepen, dat wil zeggen, de woorden in de Japanse taal bestaan uit meerdere lettergrepen. Ze hebben de Chinese tekens afgebroken en die losse stukken van de Chinese pictogrammen werden de lettergrepen in het Japans. Zo verzonnen ze hun eigen schrift. Maar dat waren alleen nog maar de Japanse woorden. Dit zijn er 50. Wat met buitenlandse woorden? Ze hebben er nog een 50 bij verzonnen. Dit was het lelijke schrift, de letters zijn inderdaad ook minder mooi. Deze lettergrepen zijn dus speciaal voor buitenlandse woorden. Ook het Westerse schrift gebruiken ze vanaf 1600, toen de Nederlanders kwamen. Ze gebruiken alles door elkaar. Het Chinees karakter is opgebouwd uit verschillende delen hond-man (reu) is één karakter. 1942 Chinese tekens zijn er die Chinezen en Japanners ook moet kennen. In China was het schrift eerst gekrast in botten. Dit is het Orakelbeenderschrift, en het waren primitieve tekens. Het gaat zich steeds meer ontwikkelen, maar het blijft gekrast. Op een gegeven moment ontstaat het penseel, en gaan ze ermee schrijven, het klerkenschrift. Dit klerkenschrift is formeel. Het schrift wordt steeds minder formeel, het tegenwoordige schrift, het loopschrift, voor als je snel schrijf. En dan heb je nog het snelschrift, het is bijna onleesbaar, poëtischer. Een Chinees karakter is opgebouwd uit zeven streken. In het teken voor eeuwigheid zitten alle zeven streken.


32

Samenvattingen


33

Samenvatting “De labyrinten van het geloof” – Craig Wright (Kees Fens)

Al in de Griekse mythologie kende men labyrinten. Wie er een binnen ging, kon alle hoop laten varen: er was alleen de dood en geen terugkeer. Maar toen Theseus de Minotaurus doodde en zijn weg terugvond door de draad van Ariadne, verloor het labyrint zijn onderwereld- en doodkarakter. De Romeinen namen het labyrint over, en legden ze aan voor de ingang van het huis. Ze diende als bescherming tegen boze geesten of andere indringers. Ook graven werden door labyrinten beschermd. De bekoring en dreiging van het labyrint is ook zijn onneembaarheid. Het kan ten goede en ten kwade worden geïnterpreteerd. Met die dubbelzinnigheid zal het zijn plaats krijgen in de christelijke cultuur.

Een kerk hoor je in het westen te betreden. Het westen is het gebied van de dood en van het kwaad, het oosten van leven en zondeloosheid. De kerkas leidt van de zondige wereld naar God en de hemel. De kerkgang is de levensgang. Het labyrint hoort in het westen, het is een beeld van het leven in de wereld, de plaats van doling. In het hart heb je het kwaad overwonnen en God gevonden. Je wordt herboren. Dood en wedergeboorte vallen samen, het einde en het nieuwe begin, in het leven van Christus en van de christenen, zoals de ingang en de uitgang van het labyrint samenvallen. Met de Reformatie krijgt het labyrint een privékarakter. Ook werd het symbool van de kern van het geloof entertainment (men danste op het doolhof). Maar tegenwoordig heeft het labyrint een therapeutisch karakter gekregen, de cirkelgang geeft rust.


34

Samenvatting “Een ogenblik de Boeddha op de rug zien” – Kees Fens

In het Christendom is in het Oosten de aanschouwing via het beeld, in het Westen de dadendrang om Gods grootheid overal zichtbaar te maken en dat vooral in de vestiging van Zijn rijk. Altijd moet Gods plan gerealiseerd worden. In de beeldende kunst is God altijd boven ons, de hel beneden ons. Het goddelijke is in de hoogte, vergeestelijking is los worden van de aarde en dus een proces van opstijging. De berg werd de woonplaats van God of van de goden. De berg werd ook het symbool van het vergeestelijkingproces, van de geleidelijke opklimming naar een hogere staat.

De Borobudur is ene berg van het geestelijk leven. Het mag een kleine afstand zijn van de aarde naar de top , de weg naar de totale vrijheid, die van volkomen onthechting, is lang. Wie de lange weg over de verschillende etages gaat, krijgt van de natuur het gelijk dat aan zijn geestelijke groei wordt gedacht: de ruimte neemt toe, het licht wordt helderder – het is onvermijdelijk niet aan het begrip ‘Verlichting’ te denken. Onderweg wordt e bezoeker voortdurend aan het eindpunt en het

voorbeeld herinnerd. Op de hogere terrassen, als de aarde zich onder je zichtbaar maakt als een verlaten land, zitten tweeënzeventig Bodhisattva’s, heiligen, mediteren, zich voorbereidend op het nirwana. De meesten kijken over de wereld uit, die in haar geheel wordt beschouwd. Plaats en leegheid lijken de onbereikbaarheid van het hoogste te suggereren. Je bent gevormd naar de volheid toe en niet naar die vervulling die de ontlediging is.


35

Samenvatting ”Zo gekopieerd is het geen kopie meer - Van kopie tot

interpretatie” - Marjan van Heteren In 1889 heet Van Gogh zich vrijwillig laten opnemen in een inrichting. Door zijn afzondering en het gebrek aan modellen vervaardigde Van Gogh in deze periode naast vrij werk ook een aantal kopieën naar Millet. Onder andere een zwart-wit reproductie van Millet heeft Van Gogh vertaald naar een kleurengamma van paarsen, citroengelen en oranjes. Deze eigen interpretatie van de voorstelling was ongekend in de traditionele praktijk van het kopiëren. Het doel van kopiëren was niet een nieuw kunstwerk te maken, maar het herscheppen van het kunstwerk, tot dan toe. In het atelier leerde je al eeuwenlang door het proces van voor- en nadoen. De leerling werd eerst onderwezen en daarna ging je hele tekeningen en schilderijen kopiëren. Pas als hij de meester kon evenaren was de leerling klaar om zelfstandig te werken. Zelfs met het ontstaan van de tekenacademies veranderde dit nauwelijks. Met de opkomst van musea aan het eind van de achttiende eeuw kwamen er nieuwe mogelijkheden. De leerlingen hoefden niet alleen maar hun meester te kopiëren, maar konen alle roemrijke voorgangers kopiëren om schilderstijlen en –technieken te doorgronden. Met de Prix de Rome kon men reizen naar Italië en daar de bakermat van de kunsten kopiëren en bestuderen. Dit was in de 19de eeuw. De kopie ten behoeve van vraag en aanbod Het kopiëren van kunst had echter niet alleen de training van oog en hand tot doel. Ten behoeven van vraag en aanbod op de kunstmarkt werden zowel door leerlingen als door gevestigde meesters kopieën gemaakt Voor de opkomst van de fotografie was de kopie ook een belangrijk reproductiemiddel. De verandering in de praktijk van het kopiëren

Toen Van Gogh Millets Avondstond ‘vertaalde’ in kleur, volgde hij nog de originele compositie. Maar Van Gogh ging steeds vrijer werken met het kopiëren. Van Gogh behoorde tot de eerste kunstenaars die het kopiëren opvatte als interpreteren. De kopiist ging in toenemende mate de confrontatie aan met het origineel omwille van de innovatie. Het was een gevolg van de in de negentiende eeuw ontstane individualiteit en originaliteit als principes in de kunst. De oude meesters dienden nog wel als bronnen en de interpretatie dienden gezien te worden als een ode aan de

kunstenaar.


36

Samenvatting ‘Citaat of plagiaat’ Beeldrijm: Voorbeeld en citaat staan naast elkaar. Er is een overeenkomst in vorm, maar een

verschil in inhoud of idee. Van een citaat spreken we als er elementen van vorm of idee van een ander werkstuk worden overgenomen, met de kennelijke bedoeling dat de kijker deze herkend. Als een kunstenaar een onderwerp of thema verwekt dat al eerder door een collega is gebruikt, Wildt de kunstenaar een eigen interpretatie aan het onderwerp geven. Bij een parodie wordt gebruik gemaakt van een zeer bekend origineel de vorm wordt overgenomen, maar de inhoud wordt op humoristische wijze veranderd. Heeft het citaat het karakter van een eerbetoon aan een bewonderd collega-kunstenaar, dan spreken we van een hommage. Bij een plagiaat put men uit het vorm- of ideeënrepertoire van een voorganger zonder deze als bekend te veronderstellen, of als zodanig te vermelden. Gat de interpretatie zover dat hij of zijn in de huid kruipt van de beroemde voorganger, dan is er sprake van imitatie. Een kopie is een nabootsing van het oorspronkelijke werk, waarbij vorm, idee en uitvoering van het origineel wordt overgenomen. De kopie wordt niet als origineel gepresenteerd. Moet de kopie in bepaalde omstandigheden het origineel vervangen, dan maakt men een replica. Als het goed is, zijn replica’s niet van het origineel te onderscheiden. Wordt de replica of kopie gepresenteerd als ene oorspronkelijk werkstuk, dan spreekt men van een vervalsing.


37

Samenvatting ‘A is een koetje, dat staat op zijn kop’ – Rob Berkel Schrijven begint met tekenen. Het gaf de relatie weer die de mens met zijn omgeving had. De Sumeriërs gebruiken tekens, gegrift in kleisteentjes. Ze gebruikten het als administratief systeem voor de handel. Hierna komt het Spijkerschrift. Het is met en spitse griffel in de klei gegrift. De vormen van de tekens lijken op spijkers, vandaar dat het Spijkerschrift heet. Het verbeeld een klank of lettergreep, zo’n tekentje. In Egypte begint men met het schrijven van Hiëroglyfen. Ze worden gehakt in tempelmuren of geschilderd op de koningsgraven. Er ontstaat ook een geschreven versie die met rietpen werd geschreven. Dit Hiëratische Schrift wordt door priesters en hofschrijvers gebruikt. De gewone man gebruikte het Demotische schrift, een shorthandversie. De Feniciërs ontwikkelden rond 1000 v.Chr. het eerste alfabet, alleen maar klanktekens werden gebruikt. Het werd van rechts naar links geschreven. De Grieken namen het schrift over, maar draaiden de schrijfrichting om. Zij gaven dit door aan de Romeinen, die de letters ronder maakten. Zij schreven met perkament en vogelveer. Het meest bekend zijn de Kapitalen, deze vormen nog steeds de basis voor onze hedendaagse hoofdletters. Alle Romeinen konden schrijven, met cursief schrift. Als het christendom rond 400 n.Chr. de culturele fakkel overneemt, wordt het anders. Nu mag alleen nog de religieuze stand schrijven en lezen. De kloosters worden centra van kennis, en dus van macht. In de negende eeuw n.Chr. introduceert Karel de Grote in zijn streven naar eenheid, de Karolingische minuskel, met een puntige pen geschreven. Rond 1200 komt het gotische schrift op, een met platte pen geschreven, gebroken schrift, dat verwant is met het omhoogstrevende spitse karkater van de architectuur van die tijd. Aan het einde van de Middeleeuwen gaat ook de burgerij weer schrijven. Johannes Gutenberg vervolmaakt het systeem van drukken met losse, in lood gegoten letters. Teksten kunnen voortaan in grote oplagen worden vervaardigd. Hierdoor verliezen geestelijkheid en adel hun alleenrecht op kennis. Aanvankelijk had de drukletter der vorm van zijn handgeschreven vervanger, want dat werd mooier gevonden. Daarom lijken de lay-out, de lettervorm en de decoratie van de eerste boeken nog op de dure prestigieuze handgeschreven exemplaren. De schriftelijke wereldwijde communicatie wordt in de loop van de eeuwen achtereenvolgens verzorgd door de drukpers, de typemachine en de computer. In de jaren ’90 van de vorige eeuw zien we het verschijnsel dat handgeschreven letters digitaal worden nagemaakt. Nu worden bijna alle letters in zijn geheel door de computer verwerkt.


38

Samenvatting ‘De wereld van het landschap’ – Bart Vershaffel Landschapshistoricus Alain Corbin heeft gezegd: “Wanneer we kijken naar een landschap voelen we ons tegelijk voor en buiten een ruimte geplaatst. Voor de beschouwer wordt deze ruimte een voorstelling – dus iets wat buiten hemzelf staat”. Het landschapsbeeld wordt gestructureerd, daarvoor geld: Door het stilleggen en transformeren van het handelingsperspectief (rusten) en het laten verschijnen van de Wereld, en ten tweede, complementair, door het structureren van die wereld als verte. Het landschap is niet een ongereflecteerde afbeelding van een ‘omgeving’ waarin mensen zijn, maar een zeer gecodeerd beeldtype met een specifiek structuur, dat iets zichtbaar maakt of een betekenis voorstelt die niet afbeeldbaar is: de Wereld. Het landschapsbeeld toont daarom een Wereld die alleen maar op beelden te zien zijn, en lijkt op wat ‘in werkelijkheid’ te zien valt. De fotografie laat de echter werkelijkheid zien het komt het dichtst bij de werkelijkheid. Het nabije, wat het meest bekommert, lijkt het meest werkelijk en belangrijk. Rusten betekent: niet handelen. Het beeld waar je dan naar kijkt, transformeert zo de perceptie; alle zintuigen die de ruimte als omgeving structureren worden stilgelegd. Elk beeld opent vanzelf een ruimte die men niet kan betreden en waarbinnen men niet kan handelen. Elk beeld sluit de kijker sowieso uit en maakt hem/haar ‘beschouwer’, maar het landschapsbeeld nodigt hem bovendien uit om als beschouwer in het beeld zijn plaats in te nemen. De eerste beslissing in de constructie van het landschapsbeeld betreft de voorgrond. Om de beschouwer geen deel meer uit te laten maken van het landschap is de optie om het perspectief hoog te plaatsen, en de voorgrond helemaal weg te laten. De omgeving van de beschouwer krimpt tot een kijkpost: de beschouwer die het beeld ‘binnengaat’, komt terecht op een plek waar men niet veel meer kan doen dan kijken. Belangrijk is dat de voorgrond niet meer aan de middengrond zit vastgekoppeld. De tweede beslissing is de wijze waarop de ruimte voorbij de voorrond gearticuleerd wordt. De elementen zijn: middengrond verte, horizon en lucht. Voor elk beeld dient het respectievelijk aandeel van middengrond, verte, lucht bepaalt, en moet gekozen worden hoe ze zich verhouden. Het landschap stelt niet de cultuur tegenover de natuur, maar toont het handelingsbereik van e mens als kleiner of ondergeschikt aan de Wereld. In het landschapsbeeld verschijnt de wereld zonder ‘argument’ of handeling. Als de beeldruimte gestructureerd en de Wereld gevisualiseerd is, moet het landschap bevolkt worden. Het zijn weloverwogen keuzes die gemaakt moeten worden. Er zijn drie categorieën: - figuren die verwikkeld zijn in een Bijbel, mythologisch, of historisch verhaal, dat vertellenswaard is - figuren die handelen, maar niet echt vertellenswaardig is - figuren die, in het beeld, naar het landschap kijken en dus rusten. Het tweede basiselement van het landschap is de verte. De voorgrond is losgesneden van de middengrond. Een manier om verte te krijgen is herhaling, die het beeld van voorgrond tot diepte geheel vult met hetzelfde, en zo een eindeloosheid suggereert. In de verte lossen de dingen én de horizon en de lucht in elkaar op, de verte is slechts vaag zichtbaar en daardoor eindeloos. Het landschapsbeeld toont geen omgevingen waarachter steeds andere omgevingen schuilgaan en plaats is voor andere verhalen en levens, maar installeert een blik waarbinnen die Wereld, die in het


39

handelen alleen maar voorondersteld wordt en onzichtbaar is, getoond wordt als gebonden aan ‘verte’. “Wat de allereerste aanblik van een dorp of een stad in het landschap zo onvergelijkbaar en onherhaalbaar maakt, is dat in die blik de verte, strikt met de nabijheid verbonden meekomt”. Wat maakt het landschap – hoe wijd het zich ook opent- tegelijk tot een intiem beeld? Een beslissende stap in de ontwikkeling van de landschapsschilderkunst is het ontwikkelen van het atmosferisch perspectief. We zien of begrijpen de dingen soms vaag of onduidelijk, maar ze zijn niet vaag: vaagheid wijst op een kennisgebrek. Het vage verschijnt in de kunst in het landschapsbeeld en gaandeweg wordt het een apart en belangrijk ingrediënt van het beeldtype. Door tegenlicht, nevel en mist, etc. wordt het omtrekverlies en de vaagheid van de horizon naar voor gehaald, en tegelijk wordt daardoor de verte naar voor gehaald. Wanneer de kunst besef dat niet enkel de verte de dingen vaag maakt, maar dat omgekeerd e vaagheid de dingen ‘ver’ maakt, en wanneer ze tegelijk met de fotografie de mogelijkheid ontdekt om aan het beeld onscherpte toe te voegen, heeft ze een formule in een techniek gevonden voor ‘sterke beelden’ of voor ‘beelden die werken’.


40

Samenvatting ‘Doolhof’ – Ed Schilders Verdwalen wordt steeds moeilijker. Stadsplattegronden, bewegwijzering, stratenboeken, etc. Waar de wereld niet meer in één oogopslag te overzien is, is er altijd wel een “U bevindt zich hier”-pijl in de buurt. De weg kwijt raken kost tijd, brengt ergernis, ongeduld, en staat een beetje dom. De paradox van het verdwalen is deze: verdwalen is alleen maar leuk binnen het concept van de doolhof. Doolhoven zijn gestileerde angst, in tegenstelling tot echte labyrinten. Doolhoven zijn voor mensen, labyrinten voor helden. Doolhoven hebben een uitgang, labyrinten een monster. De meest indrukwekkende voorbeelden zijn te vinden in Japan, waar doolhofbezoek een dagje uit is voor het hele gezin. De Japanse ontwerpen kenmerken zich door niveauverschillen, bruggen en tunnels. Misschien is het zo aangenaam even in een doolhof te verdwijnen doordat in het wezen ervan zulke geheimen schuilen. Die dubbelfunctie van spanning en ontspanning lijken ze te hebben gekregen nadat ontwerpers ze ontdeden van de mythologie en tastbare paden en kruisingen hadden aangelegd.


41

Samenvatting ‘The message is the medium’ – Rob Berkel Het Spijkerschrift was een uitvloeisel van het administratief ‘boekhoudsysteem’ dat de Sumeriërs gebruikten voor het administreren van hun handel. Dit is de eerste communicatierevolutie. Uiteindelijk evalueerde het Spijkerschrift in alfabetletters. In China hebben ze al eeuwenlang schrifttekens; karakters. Ze hebben dit geëxporteerd naar onder ander Korea en Japan. Zij maken hier nog steeds gebruik van dit schrift. Al gebruikt Japan nog 3 andere schriften. Tot de 15de eeuw werden alle teksten met de hand geschreven en overgeschreven, vaak in kostbare perkamenten boeken. Tot in 1452 Johannes Gutenberg het systeem vervolmaakte van het drukken met losse letterstaafjes de boekdrukkunst. Dit is de tweede communicatierevolutie. Op dit moment zijn wij getuige van de derde communicatierevolutie. Internet maakt het de individuele mens mogelijk – zonder tussenkomst van een drukker of uitgever – zijn ideeën aan de gehele mensheid door te geven.


42

Opdrachten


43

Opdracht Reproductie Wat is een reproductie? Een reproductie is het maken van een zo getrouw mogelijke weergaven van het origineel in een andere gedaante of op een andere drager. Het doel van een reproductie is de vermenigvuldiging van het beeld.


44

Opdracht Beeldrijm

Ik heb hier gekozen voor een beeldrijm op vorm. Ik heb een waterflesje, de dopper (links), en er wordt nog wel eens gevraagd of dit een oogdouche is (rechts).


45

En dan heb ik nog een beeldrijm gevonden. Ik was bij mijn ouders in het dorp aan het lopen, toen ik een boom tegenkwam, die wel wat weg had van een ananas.


46

Opdracht Nazca-lijnen

Wat zijn de Nazca lijnen? Dat zijn duizenden lijnen en figuren getekend in de bodem van de Peruaanse en Chileense woestijn. Vanwege haar dimensies zijn deze figuren alleen vanuit de lucht te zien. Deze mysterieuze en tevens spectaculaire Nazca-lijnen zijn honderden jaren geleden door nog onbekenden ‘getekend’. De 'Nasca-lijnen' zijn in drie soorten te onderscheiden: 1. Geometrische figuren, 227 lijnen. 2. Gewone lijnen, aantal onbekend. Er zijn er duizenden en ze zijn nooit geteld. 3. Figuren die dieren of mensen afbeelden, 32 in totaal. Deze drie soorten lijnen vormen tevens de drie mysteries van Nasca: De geometrische figuren zijn o.a. hoeken, driehoeken, spiralen, rechthoeken, golvende lijnen enzovoort. Sommige lijnen vormen concentrische cirkels die van de hooggelegen gebieden recht naar de zee gaan… of komen?. De rechte lijnen, vele kilometers lang, kruisen vele sectoren van de woestijn in alle richtingen. Veel van de lijnen schijnen willekeurig te zijn en geen patroon te hebben. De dierlijke en menselijke vormen zijn sfinxen van oude dierlijke goden die ook patronen van constellaties kunnen zijn. De afmetingen van de figuren zijn verschillend: de Aap bijvoorbeeld is 95 meter groot, de Feniks is 388 meter, de spin 32 meter en de Kolibrie is 198 meter groot . Bovendien zijn er ook vier figuren die op een afstand van precies 17 kilometer van elkaar liggen en elk heeft een diameter van iets meer dan 38 meter. http://chiliberichten.hekman.org/artikelen/nasca/nasca.htm

http://chiliberichten.hekman.org/artikelen/nasca/nasca.htm


47

Theorie 1 Waarom zijn ze gemaakt? Wat zijn ze?

María Reiche: 'Ze zijn het grootste boek over astronomie dat bestaat. Je kan daarin het begin van de zomer en het begin van de winter lezen'. Een van de figuren, een vogel, wordt de boodschapper van 'Inti Raymi' genoemd. Dat is het Inca feest van de zon. Als u in de ochtenden van 20 tot 23 juni op de kop van de vogel gaat staan, dan zult u zien dat precies daar waar de snavel eindigt de zon opkomt. Hieruit blijkt dat de bewoners van de woestijn precieze kennis hadden over de verschillende periodes van

het jaar: zomer, winter, lente en herfst. Maria Reiche schreef: 'wij kunnen in deze gigantische kalender op elke lijn iets ontdekken: het pad van de zon in het verleden, of het voorbij gaan van een verre ster, het verschijnen van een of andere constellatie of simpelweg de wandeling van de maan in de pampa'. 'Ongeveer tweeduizend jaar geleden hebben de oude bewoners van nasca hier een 'ruimte station' gemaakt om de kosmos te bestuderen'. Indien u dit verbijstert moet u weten dat in de pre-Columbiaanse (voor de komst van Columbus) volkeren van Zuid-Amerika niet alleen mistiek waren maar ook zeer goede astronomen. Niet verwonderlijk als u weet dat het noorden van Chile dé zone op aarde is waar de hemel het best waar te nemen is. Laten wij niet vergeten dat ook de Mayas (volk dat leefde in Mexico van 300 V.C. tot 1204 N.C.) astronomen waren. Zij hebben alle zonverduisteringen nauwkeurig voorspelt. Even terzijde, de Mayas hebben ook het einde van ons tijdperk voorspeld: zaterdag 22 december 2012. Hoe zijn de lijnen gemaakt? De grond waarin de lijnen zijn gemaakt is een van de droogste ter wereld (het regen niet meer dan 15 minuten per jaar) is oker kleurig en onder de eerste laag is de aarde geel. Daardoor, als de toplaag weg is gehaald de markering altijd zichtbaar zal blijven. Deze woestijngrond bevat kalk dat in combinatie met de dauw maakt dat de steentjes zacht aan elkaar plakken. Een derde element dat het voortbestaan van deze lijnen door de jaren heen heeft geholpen is dat de typisch woestijnwind een paar centimeter boven de grond haar snelheid verliest. Dat komt doordat de donkergroene steentjes veel zonnewarmte opnemen en een soort warme kussentjes vormen waardoor de wind de grond niet raakt. Konden de makers van de lijnen vliegen? Er zijn overtuigende proeven gedaan met authentieke materialen die aantonen dat het mogelijk was. Er zijn overblijfselen die in de richting wijzen van het gebruik van heteluchtballonnen. Een van de beroemdste beelden van de beroemde en tevens controversiële 'stenen van Ica' is die van twee mensen die op een soort vogel vliegen terwijl ze met een verrekijker de hemel bestuderen.


48

Wie heeft de lijnen van Nasca gemaakt? De officiële archeologen beweren dat deze lijnen zijn gemaakt door het “Nasca –volk”. Dit volk was heel goed op drie gebieden: aanleg irrigatie systemen, stoffen maken (weven) en het beschilderen van zelfgemaakte potten. De stoffen die ze maakten bleken zo sterk te zijn dat ze makkelijk voor (hete lucht) vliegballonnen gebruikt konden worden! Maar heeft het Nasca-volk de 'lijnen van Nasca' gemaakt? U zal in elk boek of op elke website een volmondig ja op deze vraag vinden. Echter was dat ook het geval? De lijnen bevinden zich in een volledig onbewoond gebied. Er zijn in de buurt van de tekeningen geen sporen gevonden van enige constructie of bouwsel van het Nasca volk. Behalve de archeologische resten van een centrum voor ceremonieën, de 'Cahuachi', lag de vermoedelijke hoofdstad van het Nasca-volk ver van de Geogliefen van Nasca. Wetenschappers hebben kunnen vaststellen, door middel van de C-14 methode - dat het Nasca volk moet hebben geleefd tussen het jaar 200 en 600 na Christus. De ouderdom van de woestijnstenen waarop de lijnen zijn gemaakt zijn tot nu toe niet serieus onderzocht op ouderdom. Wel wordt beweerd dat de lijnen meer dan 2000 jaar oud zijn. Archeologen zeggen dat één bewijs dat het Nasca volk de lijnen heeft gemaakt, is het feit dat de figuren van de lijnen ook op de Nasca potten te vinden zijn. Maar dit kan natuurlijk ook andersom zijn. De lijnen zouden de oorspronkelijke woestijnbewoners in staat hebben gesteld om te berekenen wanneer de rivieren buiten hun beddingen traden, zodat de spaarbekkens opnieuw gevuld werden en het sein tot zaaien gegeven kon worden. (Kosok) http://chiliberichten.hekman.org/artikelen/nasca/nasca.htm http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/43545-het-nazca-volk-en-de-geogliefen-in-de-pampa.html

http://chiliberichten.hekman.org/artikelen/nasca/nasca.htm

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/43545-het-nazca-volk-en-de-geogliefen-in-de-pampa.html



49

Theorie 2 Geografie In Peru in het gebied tussen de Nazca- en de Ingenio-valleien ligt een gebied van 220 km². Dit gebied wordt ‘de Pampa’ (een droge woestijnvlakte) genoemd. Nazca ligt ruim 400 km van de stad Lima. Op de Pampa zijn de Nazca-lijnen te vinden. Deze lijnen worden technisch aangeduid als geogliefen. Er zijn bewijzen gevonden dat de mensen van het Nazca-volk de makers zijn van de geogliefen. Het Nazca-volk

Nazca was de naam van een volk dat in de Vroege Tussenperiode leefde, die duurde van 350 voor Chr. tot 650 na Chr. De Nazca-beschaving volgde de Paracas-beschaving zeer geleidelijk op. De hoofdstad van de Nazca-beschaving was waarschijnlijk Cahuachi tussen 100 en 500 na Chr., hoewel archeologisch onderzoek geen echte stadsindeling heeft opgeleverd. Daarom kan niet met zekerheid gezegd worden dat het daadwerkelijk een stad is geweest. Het lijkt een belangrijk ceremonieel centrum geweest te zijn. Er was een trappiramide aanwezig, die 20 meter hoog was. De Nazca-samenleving was zeer gespecialiseerd. De voornaamste economische middelen van deze samenleving waren landbouw en visserij. Voor het telen van gewassen kende het Nazca-volk een zeer ingenieus en complex irrigatiesysteem. Hierdoor kon men gewassen verbouwen op de dorre, woestijnachtige grond. Verder waren er de Nazca-handelswerklieden, die uitblonken in textielkunst. Keramiek werd langzamerhand steeds belangrijker, waarin men uiteindelijk een zeer hoog niveau bereikte als het gaat om de techniek en kleurgebruik. De beschilderde kruiken worden beschouwd als een soort ‘beeldwoordenboek’ van het religieuze pantheon van het Nazca-volk, omdat er vaak monsterachtige en hybridische figuren (een hybridisch figuur is een kruising van meerdere diersoorten) op werden afgebeeld. Vervaardiging van de Nazca-geogliefen De meeste geogliefen zijn gemaakt via de subtractieve techniek. Dit houdt in dat de donkergekleurde grond aan de oppervlakte werd verwijderd, waardoor de lichtergekleurde, zuurstofarme ondergrond zichtbaar werd. De verwijderde grond werd aan de zijkanten van de lijnen opgestapeld, waardoor er een soort bermen ontstonden. De oppervlaktegrond is zo donker gekleurd, omdat de zand- en kleilaag bedekt is met een laagje vulkanisch gesteente en kiezels. Dit laagje is zwart geworden door langdurige blootstelling aan de lucht. De Nazca-woestijn is een van de droogste gebieden op aarde. Hier komt erosie door wind nauwelijks voor, omdat er een permanente hete luchtlaag aanwezig is op bodemniveau. Deze hete luchtlaag ontstaat, doordat de donkere oppervlaktegrond zonne-energie opneemt en daarna deze energie weer afgeeft in de vorm van warme lucht. Doordat er dus nauwelijks erosie plaatsvond en plaatsvindt, zijn de geogliefen mooi bewaard gebleven.


50

Voordat het Nazca-volk de grote figuren op de woestijngrond maakte, voerde ze de ontwerpen eerst op kleine schaal uit. Daarna werden ze in het groot gemaakt. Om te zorgen dat de lijnen recht werden, spanden ze waarschijnlijk een touw tussen palen en deze constructie werd als oriëntatiepunt gebruikt. Men hield altijd drie palen in het zicht. Als de lijnen moesten krommen, bijvoorbeeld als er een spiraal gemaakt moest worden, gebruikten de mensen van het Nazca-volk waarschijnlijk een serie onderling verbonden bogen en draaiden ze een touw in het rond (een soort passerconstructie). http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/43545-het-nazca-volk-en-de-geogliefen-in-de-pampa.html




51

Mijn theorie Sommige volken waren erg bedreven in de astronomie. Ik denk dat het hiermee best te maken kan hebben. Het klinkt ook heel logisch dat men hier mee kon berekenen wanneer de rivieren buiten hun beddingen traden. Zo wist men wanneer er gezaaid kon worden. Dit heeft beide met elkaar te maken. Hoe ze het precies gemaakt hebben weet ik niet, maar de tweede theorie die ik er over heb opgezocht klinkt logischer dan aliens of vliegen. Al is dat zo gek nog niet. Dat pas in 1783 de luchtballon werd ontdekt in het Westen wil niet zeggen dat ze er niet mee bezig zijn geweest in andere landen. Toch vind ik het aannemelijker dat ze werkten met wiskunde. Dat ze palen in de grond zette, en daar lijnen om heen spande om zo de lijnen te maken. Ik denk niet dat het heel moeilijk was om de lijnen te maken. Wat ik ervan heb gelezen, regent het heel weinig, en hoef je eigenlijk alleen maar de bovenlaag weg te halen, en heb je al een zichtbare lijn. Of dit ook zo is, weet ik niet, want ik ben er nog n ooit geweest. Maar het klinkt wel logisch. En als je dus eenmaal die lijnen hebt, kun je dieper gaan.


52

De mythe van de Berg Mont Ventoux – Jan Kal Dichten is fietsen op de Mont Ventoux0, Waar Tommy Simpson1 toen is overleden. Onder zo tragische omstandigheden2, Werd hier de wereldkampioen doodmoe. Op deze col zijn velen losgereden, Eerste categorie, sindsdien tabu3. Het ruikt naar dennengeur4, Sunsilk Shampoo, Die je wel nodig hebt, eenmaal beneden. Alles is ontuitsprekelijk vermoeiend5; De Mont Ventoux opfietsen wel heel erg, Waarvoor ook geldt: bezint eer gij begint6. Toch haal ik, ook al is de hitte schroeiend, De top van deze kaalgeslagen7 berg: IJdelheid en het najagen van wind8. 0. De Mont Ventoux is een berg in Frankrijk. 1. Simpson is een wielrenner die is overleden op de Mont Ventoux 2. Simpson had op de dag van zijn dood doping gebruikt, alcohol gedronken, en het was ontzettend warm 3. Sinds het ongeluk is die route niet meer gereden op de Mont Ventoux 4. 5. Simpson was dodelijk vermoeid 6. Weet waar je aan begint 7. Op de berg is geen begroeiing 8. Het woord ‘vent’ betekend in het Nederlands ‘wind’


53

Canzone 1 – Francesco Petrarca De dag11 waarop de zon uit mededogn Met Hem die haar geschapen had ontkleurde12, Werd ik, o liefste, ofschoon ik niets bespeurde, Gevangen door de schoonheid van jouw ogen. Omdat mijn blikken in jouw richting vlogen Juist op de dag dat heel de wereld treurde En rouwde om wat eens God’s zoon gebeurde13, Werd ik verrast en weerloos meegezogen. En hete tranen moet ik nu vergieten Door ’t schrijnen van de wonden die de schichten Diep in mijn broze binnenste achterlieten. En ach, hoe kon zich Liefde ertoe verplichten Op mij arglistig pijlen14 af te schieten Zonder op jou zelfs maar de boog te richten? 11. 12. De zon ontwaakt 13. Goede Vrijdag, de dag dat Jezus gekruisigd werd 14. Cupido, God van de liefde, schiet pijlen, waardoor je verliefd word


54

Visueel gedicht

Het gedicht is van Ida Vos, het heet Ziekenhuisgang. Ik heb geprobeerd er een gang van te maken, met deuren. Het komt uit het dichtenbundel Schiereiland. Ziekenhuisgang Lang! Aan beide zijden Deuren Aan beide zijden Geuren Aan beide zijden Bang!


55

Verzameling


56

Verzameling

Dit is mijn verzameling van 36 platgereden blikjes.


57


58


59


60

Werkstuk


61

Werkstuk

Voor het werkstuk ben ik bergen gaan schilderen. Het moest geïnspireerd zijn op wat er in de les is verteld, en ik vind het wel toepasselijk. Ik heb dit besloten nadat ik tijdens de reis naar Rome hele mooie bergen heb gezien, en daar iets mee wilde doen.


62


63


64

Bronnenlijst

Bronnen afbeeldingen les 1: • http://fr.wikipedia.org/wiki/Fichier:Marcel_Duchamp.jpg • http://www.blogonlyapartments.com/jan-van-eyck-exhibition-in-madrid/ • http://linux1.daxis.nl/~ksm/beeldmateriaal.html • http://www.artupdate.nl/kunst-en-crisis-iii/ • http://www.the-artfile.nl/ArtFile/artiesten/mondriaan/boom1.shtml • http://www.dekunsten.net/dk-neus-jacobavanheemskerk.html • http://www.dipity.com/tickr/Flickr_compositie/ • http://en.wikipedia.org/wiki/Kazimir_Malevich • http://www.de-versnelling.nl/fotografie/anders-kijken-1 • http://www.chargedaudio.com/ • http://www.merijnvrij.nl/beeldrijm1.html • http://nl.wikipedia.org/wiki/Chariten • http://www.chrisdenengelsman.nl/Reprocitaat/engelsman-rubens.htm • http://www.gva.be/nieuws/media-en-cultuur/wilders-showt-h-m-en-rita-verdonck-zeeman.aspx • http://employees.oneonta.edu/farberas/arth/arth200/women/olympia.html • http://www.jssgallery.org/other_artists/manet/Olympia_in_Juxtaposition.htm Bronnen afbeeldingen les 2: • http://www.drenthmaquette.nl/Rietveld.htm • http://www.guardian.co.uk/artanddesign/2009/jun/03/richard-long-exhibition-tate • http://summerfridays.tumblr.com/post/25110406360/a-line-made-by-walking-by-richard-long-1967 • http://christiefinn.com/passion-flowers/il-pleut • http://members.home.nl/kunstna1945/belangrijke%20tentoonstellingen.htm • http://www.herrekijker.nl/blog/2009/12/robert-smithson/ • http://www.pylgeralmanak.nl/?pagina_id=258 • http://crystalhatchlings.com/EasterEggs/Stonehenge.htm • http://edufrac.chez.com/noyal_limoges/smithson.htm • http://nl.wikipedia.org/wiki/Gedraaide_torenspits • http://muslimheritage.com/topics/default.cfm?ArticleID=647 • http://www.guggenheim.org/guggenheim-foundation/architecture/new-york • http://www.bodhitv.nl/menu/show-news/2010-11-04/borobudur-bedreigd-door-as/

• http://www.joostdevree.nl/shtmls/griekse_bouwkunst.shtml • https://www.nationalebeeldbank.nl/shop/products/218564-europarking_parkeergarage • http://en.wikipedia.org/wiki/Nazca_Lines • http://www.willibrorduskerk-heiloo.nl/welkom/labyrint/index.html • http://www.goeievraag.nl/vraag/maatschappij/religie/islam-99-namen-god.186595 • http://xfataldesignx.blogspot.nl/2010/09/mc-escher.html Bronnen afbeeldingen les 3: • http://www.fackeldeyfinds.com/werken-leven-leren-en-beter-worden-waarom-moet-dat-in-grote-grijze-en-geestdodende-gebouwen/ • http://www.anjameulenbelt.nl/weblog/2005/07/19/zomerdag/ • http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/project/2293561/kunst-is-mensenwerk-renaissance/2157317/ckv/item/2372952/schilderkunst-in-de-renaissance-1450-1600/ • http://dajimer-visualcosmos.blogspot.nl/2012/06/david-hockney.html#!/2012/06/david-hockney.html •http://www.parool.nl/parool/nl/225/BUITENLAND/article/detail/2938842/2011/09/30/Grottekeningen-van-prehistorische-kleuters.dhtml • http://www.grenswetenschap.nl/permalink.asp?grens=2253 • http://www.laudius.nl/taal/overige-taalcursussen/singleview/cursussen/perzisch-farsi-voor-beginners.html • http://www.academie-bord.nl/academiebordbijlage-chinesekunst.htm • http://nl.wikipedia.org/wiki/Japanse_tuin • http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/l/lorenzet/ambrogio/governme/ • http://nl.wikipedia.org/wiki/Vijfde_Kruistocht • http://visualelsewhere.wordpress.com/category/rijksmuseum/ • http://www.artunframed.com/poussin.htm • https://www.rijksmuseum.nl/nl/ontdek-de-collectie/kunstwerken/landschappen • http://cairo.cs.uiuc.edu/ • http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:William_Turner_-_Flint_Castle.jpg • http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Paul_Cezanne_La_Montagne_Saint_Victoire_Barnes.jpg • http://www.dali-salvador.nl/page2.htm • http://www.depaviljoens.nl/page/286

http://fr.wikipedia.org/wiki/Fichier:Marcel_Duchamp.jpg

http://fr.wikipedia.org/wiki/Fichier:Marcel_Duchamp.jpg

http://www.blogonlyapartments.com/jan-van-eyck-exhibition-in-madrid/

http://www.blogonlyapartments.com/jan-van-eyck-exhibition-in-madrid/

http://linux1.daxis.nl/~ksm/beeldmateriaal.html

http://www.artupdate.nl/kunst-en-crisis-iii/

http://www.the-artfile.nl/ArtFile/artiesten/mondriaan/boom1.shtml

http://www.the-artfile.nl/ArtFile/artiesten/mondriaan/boom1.shtml

http://www.dekunsten.net/dk-neus-jacobavanheemskerk.html

http://www.dekunsten.net/dk-neus-jacobavanheemskerk.html

http://www.dipity.com/tickr/Flickr_compositie/

http://en.wikipedia.org/wiki/Kazimir_Malevich

http://www.de-versnelling.nl/fotografie/anders-kijken-1

http://www.de-versnelling.nl/fotografie/anders-kijken-1

http://www.chargedaudio.com/

http://www.merijnvrij.nl/beeldrijm1.html

http://nl.wikipedia.org/wiki/Chariten

http://www.chrisdenengelsman.nl/Reprocitaat/engelsman-rubens.htm

http://www.chrisdenengelsman.nl/Reprocitaat/engelsman-rubens.htm

http://www.gva.be/nieuws/media-en-cultuur/wilders-showt-h-m-en-rita-verdonck-zeeman.aspx

http://www.gva.be/nieuws/media-en-cultuur/wilders-showt-h-m-en-rita-verdonck-zeeman.aspx

http://employees.oneonta.edu/farberas/arth/arth200/women/olympia.html

http://employees.oneonta.edu/farberas/arth/arth200/women/olympia.html

http://www.jssgallery.org/other_artists/manet/Olympia_in_Juxtaposition.htm

http://www.jssgallery.org/other_artists/manet/Olympia_in_Juxtaposition.htm

http://www.drenthmaquette.nl/Rietveld.htm

http://www.guardian.co.uk/artanddesign/2009/jun/03/richard-long-exhibition-tate

http://www.guardian.co.uk/artanddesign/2009/jun/03/richard-long-exhibition-tate

http://summerfridays.tumblr.com/post/25110406360/a-line-made-by-walking-by-richard-long-1967

http://summerfridays.tumblr.com/post/25110406360/a-line-made-by-walking-by-richard-long-1967

http://christiefinn.com/passion-flowers/il-pleut

http://members.home.nl/kunstna1945/belangrijke%20tentoonstellingen.htm

http://members.home.nl/kunstna1945/belangrijke%20tentoonstellingen.htm

http://www.herrekijker.nl/blog/2009/12/robert-smithson/

http://www.herrekijker.nl/blog/2009/12/robert-smithson/

http://www.pylgeralmanak.nl/?pagina_id=258

http://crystalhatchlings.com/EasterEggs/Stonehenge.htm

http://crystalhatchlings.com/EasterEggs/Stonehenge.htm

http://edufrac.chez.com/noyal_limoges/smithson.htm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Gedraaide_torenspits

http://muslimheritage.com/topics/default.cfm?ArticleID=647

http://muslimheritage.com/topics/default.cfm?ArticleID=647

http://www.guggenheim.org/guggenheim-foundation/architecture/new-york

http://www.guggenheim.org/guggenheim-foundation/architecture/new-york

http://www.bodhitv.nl/menu/show-news/2010-11-04/borobudur-bedreigd-door-as/


http://www.joostdevree.nl/shtmls/griekse_bouwkunst.shtml

http://www.joostdevree.nl/shtmls/griekse_bouwkunst.shtml

https://www.nationalebeeldbank.nl/shop/products/218564-europarking_parkeergarage

https://www.nationalebeeldbank.nl/shop/products/218564-europarking_parkeergarage

http://en.wikipedia.org/wiki/Nazca_Lines

http://www.willibrorduskerk-heiloo.nl/welkom/labyrint/index.html

http://www.willibrorduskerk-heiloo.nl/welkom/labyrint/index.html

http://www.goeievraag.nl/vraag/maatschappij/religie/islam-99-namen-god.186595

http://www.goeievraag.nl/vraag/maatschappij/religie/islam-99-namen-god.186595

http://xfataldesignx.blogspot.nl/2010/09/mc-escher.html

http://xfataldesignx.blogspot.nl/2010/09/mc-escher.html

http://www.fackeldeyfinds.com/werken-leven-leren-en-beter-worden-waarom-moet-dat-in-grote-grijze-en-geestdodende-gebouwen/



http://www.anjameulenbelt.nl/weblog/2005/07/19/zomerdag/

http://www.anjameulenbelt.nl/weblog/2005/07/19/zomerdag/

http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/project/2293561/kunst-is-mensenwerk-renaissance/2157317/ckv/item/2372952/schilderkunst-in-de-renaissance-1450-1600/




http://dajimer-visualcosmos.blogspot.nl/2012/06/david-hockney.html#!/2012/06/david-hockney.html



http://www.parool.nl/parool/nl/225/BUITENLAND/article/detail/2938842/2011/09/30/Grottekeningen-van-prehistorische-kleuters.dhtml



http://www.grenswetenschap.nl/permalink.asp?grens=2253

http://www.grenswetenschap.nl/permalink.asp?grens=2253

http://www.laudius.nl/taal/overige-taalcursussen/singleview/cursussen/perzisch-farsi-voor-beginners.html



http://www.academie-bord.nl/academiebordbijlage-chinesekunst.htm

http://www.academie-bord.nl/academiebordbijlage-chinesekunst.htm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Japanse_tuin

http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/l/lorenzet/ambrogio/governme/

http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/l/lorenzet/ambrogio/governme/

http://nl.wikipedia.org/wiki/Vijfde_Kruistocht

http://visualelsewhere.wordpress.com/category/rijksmuseum/

http://visualelsewhere.wordpress.com/category/rijksmuseum/

http://www.artunframed.com/poussin.htm

https://www.rijksmuseum.nl/nl/ontdek-de-collectie/kunstwerken/landschappen

https://www.rijksmuseum.nl/nl/ontdek-de-collectie/kunstwerken/landschappen

http://cairo.cs.uiuc.edu/

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:William_Turner_-_Flint_Castle.jpg

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:William_Turner_-_Flint_Castle.jpg

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Paul_Cezanne_La_Montagne_Saint_Victoire_Barnes.jpg


http://www.dali-salvador.nl/page2.htm

http://www.depaviljoens.nl/page/286


65

• http://stephan.barron.free.fr/technoromantisme/long.html Bronnen afbeeldingen les 4: • http://de.wikipedia.org/wiki/Der_Wanderer_%C3%BCber_dem_Nebelmeer • http://www.friendsofart.net/en/art/ferdinand-hodler/landscape-on-lake-geneva • http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Paul_Cezanne_La_Montagne_Saint_Victoire_Barnes.jpg • http://members.home.nl/kunstna1945/jonge%20italianen.htm • http://www.mariusboender.nl/http___www.mariusboender.nl_/Golven_aan_de_Zoom.html • http://sacredsites.com/asia/tibet/mt_kailash.html • http://www.krachtplaatsen.nl/wereld-krachtplaatsen/169_mount-fuji-japan.html • http://andreas.com/hokusai.html • http://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/122.html • http://www.freewebs.com/marinus1984/apps/photos/photo?photoid=4649888 • http://members.chello.nl/~p-stortelder/oldciv's/Maya/indexmaya.htm • http://egypte-info-site.nl/piramide.html Bronnen les 5: • http://www.histotheek.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=624&Itemid=66 • http://egypte-info-site.nl/hierogliefen.html • http://users.telenet.be/LienFourneau/het%20ontstaan%20van%20het%20schrift.htm • http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuil_van_Trajanus#Opschrift • http://www.onzetaal.nl/taaladvies/advies/apenstaart Bronnen afbeeldingen les 5: • http://www.eternalgloriouslight.com/Nederlands/datering.php • http://www.egyptologica-vlaanderen.be/educatief/hierolessen/hiero%20les%201.htm • http://nl.wikipedia.org/wiki/Steen_van_Rosetta • http://nl.wikipedia.org/wiki/Fenicisch_alfabet • http://nl.wikipedia.org/wiki/Schijf_van_Phaistos • http://nl.wikipedia.org/wiki/Karolingische_minuskel • http://nl.wikipedia.org/wiki/Pictogram • http://cms.qlictonline.nl/users/waterink_05xa/?pid=60 Bronnen afbeeldingen les 6: • http://culturedart.blogspot.nl/2010/11/ocean-stone-circle-and-line-in-scotland.html

• http://suitesculturelles.wordpress.com/2011/04/14/richard-long-berlin-circle/ • http://slowmuse.wordpress.com/tag/jackson-pollock/ • http://www.pelgrimspad.nl/?page_id=1301 • http://www.de-zonnewijzerkring.nl/adv/home-adv-001.htm • http://www.english-heritage.org.uk/daysout/properties/stonehenge/ • http://www.geograph.org.uk/photo/83122 • http://vimeo.com/21436545 • http://www.bretagne-vakantie.com/ontdek-bretagne/bezienswaardigheden/carnac • http://www.theworldreporter.com/2011/04/day-in-my-life-at-jantar-mantar.html • http://nl.wikipedia.org/wiki/Observatorium_Robert_Morris • http://www.brabantsdagblad.nl/multimedia/archive/01699/BD_13465851_134658_1699925a.JPG Bronnen afbeeldingen les 7: • http://bestplacevacation.com/mount-fuji-japan-travel-sites-housing-god.html • http://bestplacevacation.com/mount-fuji-japan-travel-sites-housing-god.html • http://nl.123rf.com/photo_3242852_zen-als-stenen-stapel-op-de-grote-steen.html • http://www.koieagle.nl/e107_plugins/content/content.php?content.840 Bron afbeelding ‘De labyrinten van het geloof’: • http://beleving.wordpress.com/2011/05/03/labyrint/ Bron afbeelding ‘Een ogenblik de Boeddha op de rug zien’: • http://www.bodhitv.nl/menu/show-news/2010-11-04/borobudur-bedreigd-door-as/ Bron afbeelding ‘Zo gekopieerd is het geen kopie meer’: • http://www.vangoghmuseum.nl/vgm/index.jsp?lang=en&page=4584

http://stephan.barron.free.fr/technoromantisme/long.html

http://stephan.barron.free.fr/technoromantisme/long.html

http://de.wikipedia.org/wiki/Der_Wanderer_%C3%BCber_dem_Nebelmeer

http://de.wikipedia.org/wiki/Der_Wanderer_%C3%BCber_dem_Nebelmeer

http://www.friendsofart.net/en/art/ferdinand-hodler/landscape-on-lake-geneva

http://www.friendsofart.net/en/art/ferdinand-hodler/landscape-on-lake-geneva



http://members.home.nl/kunstna1945/jonge%20italianen.htm

http://members.home.nl/kunstna1945/jonge%20italianen.htm

http://www.mariusboender.nl/http___www.mariusboender.nl_/Golven_aan_de_Zoom.html

http://www.mariusboender.nl/http___www.mariusboender.nl_/Golven_aan_de_Zoom.html

http://sacredsites.com/asia/tibet/mt_kailash.html

http://www.krachtplaatsen.nl/wereld-krachtplaatsen/169_mount-fuji-japan.html

http://www.krachtplaatsen.nl/wereld-krachtplaatsen/169_mount-fuji-japan.html

http://andreas.com/hokusai.html

http://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/122.html

http://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/122.html

http://www.freewebs.com/marinus1984/apps/photos/photo?photoid=4649888

http://www.freewebs.com/marinus1984/apps/photos/photo?photoid=4649888

http://members.chello.nl/~p-stortelder/oldciv's/Maya/indexmaya.htm

http://members.chello.nl/~p-stortelder/oldciv's/Maya/indexmaya.htm

http://egypte-info-site.nl/piramide.html

http://www.histotheek.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=624&Itemid=66

http://www.histotheek.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=624&Itemid=66

http://egypte-info-site.nl/hierogliefen.html

http://users.telenet.be/LienFourneau/het%20ontstaan%20van%20het%20schrift.htm

http://users.telenet.be/LienFourneau/het%20ontstaan%20van%20het%20schrift.htm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuil_van_Trajanus#Opschrift

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuil_van_Trajanus#Opschrift

http://www.onzetaal.nl/taaladvies/advies/apenstaart

http://www.eternalgloriouslight.com/Nederlands/datering.php

http://www.eternalgloriouslight.com/Nederlands/datering.php

http://www.egyptologica-vlaanderen.be/educatief/hierolessen/hiero%20les%201.htm



http://nl.wikipedia.org/wiki/Steen_van_Rosetta

http://nl.wikipedia.org/wiki/Fenicisch_alfabet

http://nl.wikipedia.org/wiki/Schijf_van_Phaistos

http://nl.wikipedia.org/wiki/Karolingische_minuskel

http://nl.wikipedia.org/wiki/Pictogram

http://cms.qlictonline.nl/users/waterink_05xa/?pid=60

http://culturedart.blogspot.nl/2010/11/ocean-stone-circle-and-line-in-scotland.html

http://culturedart.blogspot.nl/2010/11/ocean-stone-circle-and-line-in-scotland.html

http://suitesculturelles.wordpress.com/2011/04/14/richard-long-berlin-circle/

http://suitesculturelles.wordpress.com/2011/04/14/richard-long-berlin-circle/

http://slowmuse.wordpress.com/tag/jackson-pollock/

http://www.pelgrimspad.nl/?page_id=1301

http://www.de-zonnewijzerkring.nl/adv/home-adv-001.htm

http://www.de-zonnewijzerkring.nl/adv/home-adv-001.htm

http://www.english-heritage.org.uk/daysout/properties/stonehenge/

http://www.english-heritage.org.uk/daysout/properties/stonehenge/

http://www.geograph.org.uk/photo/83122

http://vimeo.com/21436545

http://www.bretagne-vakantie.com/ontdek-bretagne/bezienswaardigheden/carnac

http://www.bretagne-vakantie.com/ontdek-bretagne/bezienswaardigheden/carnac

http://www.theworldreporter.com/2011/04/day-in-my-life-at-jantar-mantar.html

http://www.theworldreporter.com/2011/04/day-in-my-life-at-jantar-mantar.html

http://nl.wikipedia.org/wiki/Observatorium_Robert_Morris

http://nl.wikipedia.org/wiki/Observatorium_Robert_Morris

http://www.brabantsdagblad.nl/multimedia/archive/01699/BD_13465851_134658_1699925a.JPG

http://www.brabantsdagblad.nl/multimedia/archive/01699/BD_13465851_134658_1699925a.JPG

http://bestplacevacation.com/mount-fuji-japan-travel-sites-housing-god.html




http://nl.123rf.com/photo_3242852_zen-als-stenen-stapel-op-de-grote-steen.html

http://nl.123rf.com/photo_3242852_zen-als-stenen-stapel-op-de-grote-steen.html

http://www.koieagle.nl/e107_plugins/content/content.php?content.840

http://www.koieagle.nl/e107_plugins/content/content.php?content.840

http://beleving.wordpress.com/2011/05/03/labyrint/



http://www.vangoghmuseum.nl/vgm/index.jsp?lang=en&page=4584

http://www.vangoghmuseum.nl/vgm/index.jsp?lang=en&page=4584

Documents

Minor Kunst en Context - WordPress.com · En wat niet al. Het galmt uit alle hoeken en gaten, de lome schoonheid zelve. Noem dat maar gewoon. Welke soorten kunst onderscheiden we?