Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu 734[02]/ZSZ/MENiS/2002.08.

PROGRAM NAUCZANIA

INTROLIGATOR 734[02]

Zatwierdzam

Minister Edukacji Narodowej i Sportu

Warszawa 2002

Autorzy: dr inż. Janusz Figurski dr inż. Henryk Godlewski inż. Urszula Łobejko mgr inż. Janina Dretkiewicz-Więch mgr inż. Dorota Mazur-Dulęba Recenzent: mgr inż. Marek Jędra Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Dorota Mazur-Dulęba

1

Spis treści I. Plan nauczania 3

II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 4

1. Podstawy techniki 4

2. Podstawy projektowania graficznego 13

3. Materiałoznawstwo 18

4. Technologia 24

5. Maszyny i urządzenia 33

6. Zajęcia praktyczne

39

2

I. PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: Introligator 734 [02]

Szkoła dla młodzieży Szkoła dla dorosłych

Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim

okresie nauczania

Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim

okresie nauczania

Liczba godzin w trzyletnim

okresie nauczania

Semestr I–VI

Lp. Przedmioty nauczania

Klasy I–III Forma stacjonarna

Forma zaoczna

1. Podstawy techniki 3 2 41

2. Podstawy projektowania graficznego 2 1,5 27

3. Materiałoznawstwo 2 1,5 27 4. Technologia 12 9 165 5. Maszyny i urządzenia 6 4,5 82 6. Zajęcia praktyczne 26 20,5 360

Razem 51 39 702

3

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH

PODSTAWY TECHNIKI

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: – wykonać szkice w rzutach aksonometrycznych i prostokątnych, – odczytać i sporządzić proste rysunki wykonawcze, – odczytać i sporządzić dokumentację technologiczną, – wykonać rysunki techniczne prostych elementów maszyn i urządzeń

poligraficznych – rozróżnić rysunki techniczne: wykonawcze, złożeniowe,

zestawieniowe, – zastosować technikę komputerową do tworzenia szkiców i prostych

rysunków technicznych, odtwarzania i powielania technicznej informacji rysunkowej,

– rozróżnić podstawowe wielkości elektryczne i ich jednostki miar, – rozróżnić materiały przewodzące, półprzewodzące (półprzewodniki),

izolacyjne, magnetyczne oraz wskazać ich zastosowanie, – wyjaśnić zjawisko powstawania prądu elektrycznego oraz rozróżnić

jego źródła i rodzaje, – rozróżnić podstawowe elementy obwodu elektrycznego, – rozróżnić typowe rodzaje maszyn elektrycznych, – rozróżnić podstawowe przyrządy pomiarowe, ich symbole i

oznaczenia, – zmierzyć: napięcie, natężenie prądu, moc i rezystancję, – rozróżnić podstawowe elementy elektroniczne i automatyki, – wykazać różnicę między uziemieniem a zerowaniem, – odczytać schematy prostych układów elektrycznych, elektronicznych i automatyki, – rozróżnić rodzaje więzów, wskazać w nich kierunki reakcji oraz

określić warunki równowagi ciała sztywnego, – obliczyć: prędkość obrotową, pracę mechaniczną, moc, energię i sprawność, – rozróżnić rodzaje odkształceń i naprężeń oraz wyjaśnić pojęcie

naprężenia dopuszczalnego, – wyjaśnić pojęcie tarcia tocznego i ślizgowego, – scharakteryzować siłę bezwładności, – rozróżnić wyważanie statyczne i dynamiczne, – obliczyć dla prostych przypadków naprężenia w elementach

ściskanych i rozciąganych,

4

– obliczyć naprężenia gnące i skręcające wału, – scharakteryzować połączenia stosowane w maszynach i urządzeniach, – rozróżnić: osie, wały, łożyska, sprzęgła, hamulce, przekładnie,

mechanizmy oraz wskazać ich zastosowanie, – rozróżnić napędy pneumatyczne i hydrauliczne oraz wskazać ich

zastosowanie, – posłużyć się PN, PN-ISO, – posłużyć się posłużyć się Dokumentacją Techniczno-Ruchową,

dokumentacją konstrukcyjną maszyn i urządzeń, – posłużyć się literaturą techniczną oraz katalogami wyrobów, – współpracować w zespole, – skorzystać z różnych źródeł informacji. Materiał nauczania 1. Dokumentacja techniczna Rola rysunku technicznego w pracy zawodowej. Materiały i przybory rysunkowe. Organizacja stanowiska kreślarskiego. Normalizacja w rysunku technicznym. Znormalizowane arkusze, linie i tabliczki rysunkowe. Wykreślanie podstawowych konstrukcji geometrycznych. Rzutowanie aksonometryczne i prostokątne. Wymiarowanie. Widoki i przekroje. Oznaczanie i kreskowanie przekrojów. Szkicowanie przedmiotów. Uproszczenia rysunkowe połączeń. Tolerancje, pasowania, odchyłki kształtu i położenia. Oznaczanie chropowatości powierzchni i powłok. Rysunek złożeniowy. Rysunki wykonawcze. Rysunki schematyczne. Ćwiczenia: • Wykonywanie szkicu bryły geometrycznej w rzutach prostokątnych. • Wykonywanie szkicu bryły geometrycznej w rzucie aksonometrycz-

nym. • Ustalanie liczby i rodzaju rzutów na arkuszu, wymiarowanie rysunku. • Wykonywanie szkiców prostych elementów maszyn z uwzględnieniem

różnego rodzaju przekrojów, linii przenikania i oznaczeniem wymia-rów tolerancji, pasowania, odchyłek kształtu i położenia, chropowa-tości powierzchni i obróbki powierzchni.

• Wykonywanie rysunku przedmiotu w przekrojach. • Czytanie rysunków technicznych.

5

2. Podstawy elektrotechniki Zjawisko powstawania prądu elektrycznego. Prąd stały. Prąd przemie-nny. Prawo Ohma i prawa Kirchhoffa. Obwody prądu stałego. Łączenie źródeł prądu. Praca i moc prądu elektrycznego. Pole magnetyczne. Indukcja magnetyczna i elektromagnetyczna. Obwody magnetyczne. Prąd przemienny. Elementy obwodu prądu przemiennego. Połączenie odbiorników w gwiazdę i trójkąt. Podział odbiorników energii elektrycznej. Urządzenia grzewcze. Transformatory i ich zastosowanie. Silniki prądu stałego. Silniki indukcyjne. Zabezpieczenie silników elektrycznych przed przeciążeniem i zwarciem. Elementy składowe instalacji. Przewody i kable. Osprzęt elektryczny. Elementy zabezpieczające. Instalacje sygnalizacyjne, alarmowe, sterujące. Bhp podczas eksploatacji odbiorników elektrycznych. Ćwiczenia: • Identyfikowanie materiałów przewodzących i izolacyjnych. • Obliczanie natężenia i napięć prądów w obwodach prądu stałego. • Wykonywanie pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych w obwodach prądu stałego. • Rozróżnianie na schematach elementów obwodów elektrycznych. • Obliczanie mocy i energii w obwodzie prądu. • Obliczanie parametrów obwodów elektrycznych. • Dokonywanie odczytów wskazań przyrządów pomiarowych. • Dokonywanie pomiaru napięcia, natężenia prądu, mocy i rezystancji. • Porównanie źródeł światła pod względem poboru mocy i natężenia

oświetlenia • Odczytywanie parametrów odbiornika z tabliczki znamionowej. • Rozpoznawanie rodzaju silnika indukcyjnego na podstawie danych

tabliczki znamionowej. • Rozpoznawanie gniazdek i wtyczek jednofazowych i trójfazowych. • Rozróżnianie poszczególnych elementów instalacji elektrycznej,

sprzętu izolacyjnego, zabezpieczeń przeciwporażeniowych.

6

3. Podstawy elektroniki i automatyki Zjawisko półprzewodnictwa, półprzewodniki. Prąd elektryczny w półprzewodnikach. Podstawowe elementy elektroniczne, właściwości, budowa, zastosowanie, symbole graficzne. Podstawowe układy prostownicze. Wzmacniacze, zasada działania, wykorzystanie. Układy scalone, rodzaje , zastosowanie. Sterowanie automatyczne. Podział układów sterowania automatycznego. Aparatura sterująca. Układy sterowania stycznikowo-przekaźnikowego. Regulacja automatyczna. Regulatory. Człony układów automatycznej regulacji. Rodzaje układów automatycznej regulacji. Mikroprocesory i sterowniki mikroprocesorowe. Ćwiczenia: • Rozróżnianie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu i symboli graficznych • Odczytywanie parametrów elementów elektronicznych z katalogu. • Określanie funkcji elementów elektronicznych w obwodach

elektrycznych. • Analizowanie schematów blokowych automatycznego sterowania. – Analizowanie schematów blokowych automatycznej regulacji. 4. Podstawy mechaniki i wytrzymałości materiałów. Siła i jej właściwości. Jednostki siły. Rodzaje i układy sił. Moment siły. Para sił i jej właściwości. Warunki równowagi: punkt materialny i ciało sztywne. Praca. Moc. Energia. Sprawność. Rodzaje ruchów. Ruch obrotowy. Naprężenia i odkształcenia. Prawo Hooke'a. Statyczna próba rozciągania metali. Naprężenia dopuszczalne. Podstawowe przypadki obciążeń elementów konstrukcyjnych: rozciąganie i ściskanie, ścinanie, zginanie, skręcanie. Wytrzymałość zmęczeniowa. Ćwiczenia: • Wyznaczanie reakcji podpór. • Wyznaczanie dla prostych przypadków warunków równowagi sił

działających na punkt materialny i ciało sztywne. • Wyznaczanie warunków równowagi sil w układzie przestrzennym. • Obliczanie: mocy, energii kinetycznej. • Obliczanie: prędkości obwodowej, prędkości obrotowej. • Obliczanie: wydłużenia, naprężeń rozciągających, naprężeń

zginających, momentu skręcającego.

7

5. Podstawy konstrukcji elementów mechanicznych Klasyfikacja i cechy użytkowe części maszyn. Normalizacja części maszyn. Materiały konstrukcyjne. Tolerancje, pasowania i chropowatość powierzchni. Połączenia nierozłączne: spawane, zgrzewane, lutowane, klejone, kitowane, połączenie przez odkształcenia trwałe. Połączenia rozłączne: cierne, kołkowe, sworzniowe, gwintowe. Elementy sprężynujące. Połączenia rurowe i zawory. Osie i wały. Ułożyskowania. Przekładnie: cierne, cięgnowe, zębate. Sprzęgła. Hamulce. Mechanizmy funkcjonalne: dźwigniowe, krzywkowe, śrubowe. Układy hydrauliczne i pneumatyczne. Ćwiczenia: • Rozpoznawanie na podstawie oznaczenia: stali, staliwa, żeliwa,

metali nieżelaznych i ich stopów. • Posługiwanie się PN określającymi skład chemiczny, znakowanie i zastosowanie stopów żelaza. • Obliczanie tolerancji, wymiarów granicznych luzów i tolerancji

pasowania dla zadanych pasowań ruchowych, mieszanych i spoczynkowych. • Rozpoznawanie połączeń rozłącznych i nierozłącznych. • Rozpoznawanie części maszyn na rysunkach. • Czytanie rysunków prostych części maszyn w rzutach prostokątnych. • Czytanie przekrojów części maszyn. • Czytanie rysunków wykonawczych wybranych części maszyn. • Czytanie rysunków złożeniowych prostych urządzeń. • Czytanie schematycznych rysunków mechanicznych. Środki dydaktyczne Komplet materiałów rysunkowych. Komplet przyborów kreślarskich. Wzory pisma znormalizowanego. Rysunki: złożeniowe, wykonawcze, montażowe, schematyczne. Zestaw elementów elektrycznych, elektronicznych i automatyki. Mierniki wielkości elektrycznych. Układy elektryczne i elektroniczne. Podstawowe maszyny i urządzenia elektryczne. Materiały dydaktyczne ilustrujące: – szeregowe i równoległe połączenia rezystorów, – łączenie odbiorników w trójkąt i gwiazdę, – budowę maszyn elektrycznych, – przyrządy pomiarowe, – diodę, tranzystor i tyrystor,

8

– układy wzmacniaczy tranzystorowych, – schematy instalacji elektrycznych. Modele i eksponaty: – eksponaty połączeń nierozłącznych, – modele i eksponaty części maszyn z połączeniami kształtowymi, – modele i eksponaty wałów i osi z łożyskami tocznymi i ślizgowymi, – modele i eksponaty sprężyn i innych elementów podatnych. – modele zaworów z przekrojami, – modele sprzęgieł, hamulców, kół zębatych, przekładni

mechanicznych, – modele mechanizmów, maszyn, urządzeń. Schematy maszyn i urządzeń. Instrukcje obsługi maszyn i urządzeń. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa. Foliogramy, fazogramy. Filmy dydaktyczne. Symulacyjne programy komputerowe. PN, PN-ISO. Literatura techniczna. Uwagi o realizacji programu Program nauczania przedmiotu ”Podstawy techniki” obejmuje zintegrowane treści z zakresu: dokumentacji technicznej, elektrotechniki i elektroniki, mechaniki i wytrzymałości oraz podstaw konstrukcji elementów mechanicznych. Celem programu jest przygotowanie ucznia do prawidłowego użytkowania oraz obsługiwania maszyn i urządzeń stosowanych w introligatorstwie. W procesie nauczania-uczenia się należy wiązać teorię z praktyką przez odpowiedni dobór ćwiczeń obliczeniowych, wykorzystywać wiadomości i umiejętności z innych przedmiotów oraz rozwijać u uczniów umiejętności samokształcenia i korzystania spoza podręcznikowych źródeł informacji. Materiał teoretyczny należy wyselekcjonować i ograniczyć do niezbędnego minimum. Ćwiczenia podane w poszczególnych działach tematycznych stanowią propozycję, która może być wykorzystana w czasie zajęć. Nauczyciel powinien przygotować ćwiczenia o różnym stopniu trudności, które może realizować w warunkach swojej szkoły. Program nauczania wskazane jest realizować metodą opisu i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, dyskusji dydaktycznej, ćwiczeń praktycznych oraz metod aktywizujących. Dla lepszego zrozumienia i utrwalenia wiadomości z zakresu podstaw techniki zaleca się przeprowadzanie dużej ilości pokazów oraz ćwiczeń. Właściwe wykorzystanie podczas lekcji odpowiednich filmów i komputerowych programów symulacyjnych wpłynie w dużym stopniu na szybsze

9

przyswajanie nowych informacji przez uczniów oraz rozwój samodzielnego myślenia. Zajęcia należy prowadzić w pracowni wyposażonej w niezbędne środki dydaktyczne. Uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z różnych źródeł informacji (Internet, normy, DTR, rysunki, poradniki). Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się następujący podział godzin. Lp. Działy tematyczne Liczba

godzin 1. Dokumentacja techniczna 35 2. Podstawy elektrotechniki 20 3. Podstawy elektroniki i automatyki 10 4. Podstawy mechaniki i wytrzymałości 14 5. Podstawy konstrukcji elementów mechanicznych 35 Razem 114 Podane w tabeli liczby godzin mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu lepsze dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Dokumentacja techniczna – realizacja treści programowych ma na celu ukształtowanie umiejętności wykonania i czytania rysunków oraz dokumentacji technicznej w stopniu pozwalającym na posługiwanie się nimi w pracy zawodowej. Podstawy elektrotechniki – ważne jest opanowanie przez uczniów umiejętności poprawnego posługiwania się terminologią techniczną, rozróżniania maszyn elektrycznych oraz przyrządów pomiarowych. Należy uświadomić zagrożenia związane z prądem elektrycznym oraz wskazać środki ochrony przeciwporażeniowej. Podstawy elektroniki i automatyki – należy przedstawić typowe układy elektroniczne wskazać na ich zastosowanie oraz demonstrować elementy elektroniczne, elementy automatyki i urządzenia elektroniczne. Podstawy mechaniki i wytrzymałości – podczas procesu nauczania-uczenia należy odwoływać się do wiadomości i umiejętności uczniów nabytych wcześniej na lekcjach fizyki. Szczególnie ważne jest opanowanie przez uczniów umiejętności rozróżniania podstawowych wielkości mechanicznych i ich jednostek oraz obliczania prędkości obrotowej, pracy mechanicznej, mocy, energii, sprawności oraz naprężeń. Podstawy konstrukcji elementów mechanicznych – należy skoncentrować się na budowie, charakterystycznych cechach i zastosowaniu elementów maszyn. Bardzo ważne jest kształtowanie

10

umiejętności rozróżniania materiałów konstrukcyjnych, czytania dokumentacji technicznej oraz identyfikowania rysunku z obiektem rzeczywistym. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji programu na podstawie kryteriów określonych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności, określonych w szczegółowych celach kształcenia. Na podstawie analizy celów kształcenia należy przeprowadzić ich hierarchizację i opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne. Proces oceniania powinien obejmować: − diagnozę poziomu wiadomości i umiejętności uczniów pod kątem

założonych celów kształcenia, − identyfikowanie postępów ucznia w toku realizacji treści kształcenia

oraz wykrywanie trudności w osiąganiu założonych celów kształcenia, − sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia po zrealizowaniu treści

programowych. Podczas realizacji programu należy oceniać uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie: − ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności, − pisemnych sprawdzianów, − obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania zadań. Podczas procesu kształcenia należy sprawdzać na bieżąco postępy uczniów. Ma to na celu monitorowanie stopnia osiągnięcia założonych celów kształcenia oraz daje możliwość dobierania skutecznych metod pracy z uczniem. Dokonując kontroli i oceny w formie ustnej należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne uczniów proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń. Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia.

11

Literatura Bożenko L. : Maszynoznawstwo dla Zasadniczych Szkół Zawodowych. WSiP, Warszawa 1998 Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. Podręcznik dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999. Nowicki J. Podstawy elektrotechniki i elektroniki dla zasadniczych szkół nieelektrycznych. WSiP, Warszawa 1999 Przybyłowska-Łomnicka A.: Pomiary elektryczne. Obwody prądu przemiennego. Wydawnictwa szkolne PWN, Warszawa, Łódź 2000 Kurdziel R.: Podstawy elektrotechniki dla szkoły zasadniczej cz. I i II. WSiP, Warszawa 1999 Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1996 Stattler H. : Elektrotechnika w zarysie. WSiP, Warszawa 1982 Wojtkun F., Bukała W.: Materiałoznawstwo cz. I i 2. WSiP, Warszawa 1999 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

12

PODSTAWY PROJEKTOWANIA GRAFICZNEGO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: – wyjaśnić budowę pisma drukarskiego, – rozpoznać pisma drukarskie, – sklasyfikować pisma drukarskie, – scharakteryzować pisma dwuelementowe, jednoelementowe

i pisanki, – rozróżnić podgrupy i odmiany pism drukarskich, – dokonać analizy obrazu typograficznego, – dokonać analizy kompozycji obrazu, – scharakteryzować reprodukcję oryginałów wielotonalnych, – rozróżnić systemy identyfikacji wizualnej, – zaprojektować małe formy graficzne, – zaprojektować materiały reklamowe, – skonstruować reklamę prasową, – zastosować komputerowe programy graficzne w projektowaniu, – skorzystać z różnych źródeł informacji. Materiał nauczania 1. Budowa pism drukarskich Pismo, jego budowa i pochodzenie. Klasyfikacja i rozpoznawanie pism drukarskich. Pisma dwuelementowe, jednoelementowe, pisanki, inne pisma. Podgrupy i odmiany pism drukarskich. 2. Atrybuty obrazu typograficznego i graficznego Analiza obrazu typograficznego (wyraz, wiersz, kolumna). Zagadnienia kompozycyjne (kontrast, rytm, balans, kolor). Grafika książki. Podstawy reprodukcji oryginałów wielotonalnych. Addytywna i subtraktywna synteza barw. 3. Obsługa komputera Podstawy obsługi programów edytorskich i graficznych. 4. Projektowanie grafiki użytkowej Systemy identyfikacji wizualnej. Logo – znak graficzny jako nośnik informacji. Projektowanie małych form graficznych (bilet wizytowy, papier firmowy). Projektowanie materiałów reklamowych (folder reklamowy, opakowanie). Działanie i konstruowanie reklamy prasowej. Zastosowanie komputerowych programów graficznych w projektowaniu.

13

Ćwiczenia:

Przeglądanie i analizowanie przykładów technik plastycznych na płaszczyźnie: rysunek, malarstwo, grafika, fotografia i inne.

•

• •

• • • • • •

Analizowanie środków wyrazu plastycznego. Analizowanie wpływu narzędzi i materiałów na formy pojedynczych środków wyrazu i formę końcową dzieła plastycznego. Komponowanie formy i treści. Analizowanie budowy liter i „świateł”. Konstruowanie liter. Projektowanie papieru firmowego, wizytówki, folderu, okładki. Projektowanie reklamy prasowej. Wykonywanie prac projektowych z wykorzystaniem komputerowych programów graficznych.

Środki dydaktyczne Katalogi i plansze krojów pism. Plansze poglądowe kompozycji graficznych. Przykłady prac uczniów. Programy edytorskie i graficzne: Quark X Press, Adobe Indesign, Corel Draw, Adobe Ilustrator. Uwagi o realizacji programu Program przedmiotu należy realizować w ścisłym powiązaniu zagadnień teoretycznych z praktycznym wykonywanie zadań. W procesie nauczania-uczenia się wskazane jest stosowanie metody przewodniego tekstu, metody projektów i ćwiczeń praktycznych. Szczególny nacisk należy kłaść na samokształcenie, wyszukiwanie i selekcjonowanie materiałów dla potrzeb projektowania – tworzenie podbudowy warsztatu projektanta. Ćwiczenia powinny mieć charakter sprawdzający, wdrażać do stosowania wiedzy teoretycznej w pracy zawodowej. Materiał nauczania stanowiący informację wykorzystywaną do realizacji szczegółowych celów kształcenia przedmiotu został podzielony na cztery części. Pierwsza to wiadomości z zakresu budowy pisma drukarskiego. Nauczyciel powinien zapoznać uczniów z pochodzeniem pisma, dokonać analizy pism drukarskich, omówić cechy charakterystyczne poszczególnych grup i odmian pisma. Druga część obejmuje wybrane wiadomości o atrybutach obrazu typograficznego i graficznego. Realizując program należy przede wszystkim wytworzyć płaszczyznę porozumienia, wprowadzając w sposób zrozumiały dla ucznia zasób

14

terminów i pojęć związanych z zagadnieniami typograficznymi i kompozycyjnymi. W materiale nauczania uwzględniono także podstawy reprodukcji oraz tematykę syntezy barw. W trzeciej części materiału nauczania zatytułowanej „Obsługa komputera” największy nacisk położono na posługiwanie się programami edytorskimi i graficznymi. Dobra, bezbłędna i sprawna obsługa tych programów wpłynie zdecydowanie na realizację czwartej części materiału nauczania – projektowanie grafiki użytkowej. Realizacji tych treści programowych nie można sobie wyobrazić – w dzisiejszym świecie – bez znajomości obsługi edytorów tekstu i programów graficznych. Próby praktycznego rozwiązania problemów przez uczniów mogą ujawnić wiele aspektów i zagadnień szczegółowych wymagających rozwiązania w korektach indywidualnych. Korekta nie może przekreślać wymogu indywidualnego rozwiązywania problemów przez ucznia, powinna mieć charakter naprowadzający, korygujący kierunek poszukiwań, wskazywać alternatywne możliwości. Ćwiczenia powinny kształtować pomysłowość plastyczną oraz pokazywać możliwości różnorodnych rozwiązań dla tego samego problemu. W procesie projektowania można wyróżnić trzy podstawowe etapy: określenie formy plastycznej wyrobu, dobieranie materiałów i dobieranie technologii wykonania grafiki. Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w pracowni projektowania graficznego i sali komputerowej. Decydujące znaczenie dla jakości kształcenia ma wyposażenie dydaktyczne pracowni. Należy stworzyć uczniom możliwości swobodnego przemieszczania się w pracowni. Zajęcia powinny odbywać się w grupach 16-18 osobowych, z zapewnieniem indywidualnego dostępu ucznia do komputera. Rozwiązaniem optymalnym jest, by proces nauczania był serią ćwiczeń. Projektując ćwiczenia, nauczyciel powinien dokonać analizy treści kształcenia i wybrać jedynie te treści, które są niezbędne do wykonania zaplanowanych ćwiczeń. Zaleca się grupować jednostki lekcyjne w bloki 2–4 godzinne, co umożliwia realizację ćwiczeń projektowych w całości oraz zwiększa efektywność kształcenia. Dobierając tematy poszczególnych zajęć należy wybrać takie zestawy treści, aby uczeń mógł samodzielnie wykonać prosty projekt. Szczególnie istotne jest, by po zakończeniu zadania uczeń mógł na forum klasy zaprezentować swój projekt, uzasadniając zastosowane w nim rozwiązania.

15

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów programu nauczania.

Lp. Działy tematyczne Liczba godzin1. Budowa pism drukarskich 8 2. Atrybuty obrazu typograficznego i graficznego 10 3. Obsługa komputera 20 4. Projektowanie grafiki użytkowej 38

Razem 76 Podane w tabeli godziny mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany mające na celu lepsze dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceniania edukacyjnych osiągnięć uczniów Podczas oceniania wiedzy ucznia należy wziąć pod uwagę umiejętności teoretyczne i praktyczne. Szczególny nacisk należy położyć na twórcze podejście ucznia do danego zagadnienia projektowego. Ocena wiedzy powinna dotyczyć zapamiętania, zrozumienia i zastosowania pojęć, definicji w konkretnych sytuacjach ćwiczeniowych. Sprawdzenie umiejętności praktycznych dotyczy kolejności działań, sposobu używania przyborów, szybkiego i właściwego stosowania narzędzi i programów komputerowych. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny Sprawdzanie osiągnięć i postępów w opanowywaniu wiedzy i umiejętności można przeprowadzić różnymi metodami. Najlepiej ocenianie osiągnięć ucznia można realizować za pomocą sprawdzianów (ustnych, pisemnych i praktycznych), testów osiągnięć szkolnych. Wymaga to od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceniania, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Bezpośrednia rozmowa ucznia z nauczycielem pozwala na precyzyjne ustalenia, czy uczniowie rozumieją i stosują w praktyce zdobytą wiedzę i umiejętności.

16

Literatura Praca zbiorowa: Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1993. Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999. Trzaska F.: Podstawy techniki wydawniczej. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987. Bojko S.: Polska sztuka plakatu. Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Warszawa 1971. Jurkiewicz A.: Podręcznik metod grafiki artystycznej. Arkady, Warszawa 1975. Werner J.: Podstawy techniki malarstwa i grafiki. PWN, Warszawa-Kraków 1989. Praca zbiorowa: Grafika wczoraj i dziś. PWN, Warszawa 1974. Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd papierniczy, Opakowania, Świat druku. Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

17

MATERIAŁOZNAWSTWO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: – określić właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne materiałów stosowanych w poligrafii, – określić przeznaczenie materiałów poligraficznych, – zakwalifikować materiały poligraficzne do produkcji, – określić znaczenie wody w poligrafii, – scharakteryzować materiały smarne, – rozróżnić metale i ich stopy, – określić znaczenie związków wielkocząsteczkowych w poligrafii, – dokonać klasyfikacji klejów, – dokonać klasyfikacji i charakterystyki wyrobów papierowych, – dobrać papier i tekturę do produkcji, – scharakteryzować właściwości drukowe i użytkowe farb, – wyjaśnić mechanizmy utrwalania się farb, – sklasyfikować farby drukarskie i lakiery, – sklasyfikować materiały pokryciowe używane w introligatorstwie, – sklasyfikować materiały do laminowania, impregnowania, gumowania

i brązowania, – dobrać folie do tłoczenia, – sklasyfikować materiały pomocnicze stosowane w introligatorstwie, – wyjaśnić wymagania stawiane formom drukowym, – porównać właściwości form drukowych, – skorzystać z PN i literatury technicznej Materiał nauczania

1. Podstawy materiałoznawstwa Klasyfikacja materiałów używanych w procesach poligraficznych. Podstawowe grupy materiałów. Przykłady zastosowania materiałów. Właściwości materiałów, ogólna budowa i charakterystyka głównych grup materiałów. Elementarne badania wybranych materiałów. Ogólne zasady dobierania materiałów poligraficznych. Ekologia i utylizacja odpadów. 2. Woda w przemyśle poligraficznym Skład, zanieczyszczenia, twardość, uzdatnianie, neutralizacja.

18

3. Materiały introligatorskie Wyroby papierowe. Kleje, farby i lakiery. Folie do laminowania, tłoczenia i brązowania. Materiały pokryciowe, wzmacniające, usztywniające i pomocnicze; właściwości i zakres zastosowania. 4. Materiały stosowane do wykonywania form drukowych Materiały podłożowe metalowe i niemetalowe. Warstwy kopiowe światłoczułe, termoczułe i fotoreliefowe. 5. Materiały stosowane w drukowaniu Papiery, tektury. Folie z tworzyw sztucznych i aluminium. Folie kompleksowe (laminaty). Papiery syntetyczne. Farby maziste i ciekłe, typograficzne, offsetowe, wklęsłodrukowe, fleksodrukowe, sitodrukowe. Charakterystyka podstawowych surowców. Produkcja, sposoby utrwalania farb. Właściwości farb drukowych, stopień utarcia, właściwości reologiczne, barwa, połysk, krycie i intensywność barwy. Materiały pomocnicze. 6. Materiały konstrukcyjne Żeliwa – właściwości i zakres zastosowania. Stale konstrukcyjne – właściwości i zakres zastosowania Stopy metali nieżelaznych – właściwości i zakres zastosowania. Materiały spiekane – właściwości i zakres zastosowania. Tworzywa sztuczne konstrukcyjne – właściwości i zakres zastosowania. 7. Materiały smarne Oleje i smary – klasyfikacja, właściwości, zastosowanie. Ćwiczenia:

Rozpoznawanie próbek materiałów. •

•

•

•

• • •

Ocenianie jakości i przydatności próbek materiałów poligraficznych, zgodnie z wymaganiami technologicznymi. Określanie rodzajów materiałów poligraficznych, ich podstawowych parametrów, cech, zastosowania i warunków przechowywania na podstawie przedstawionych półproduktów i produktów poligraficznych. Dobieranie wyrobów papierowych do wykonania określonego rodzaju produkcji. Dobieranie materiałów okładkowych do wykonania okładek. Identyfikowanie papieru na wkłady i wyklejki, zgodnie z wymaganiami. Dobieranie farby do drukowania na różnych materiałach do wykonania okładek oraz do drukowania na okładkach.

19

Dobieranie klejów do wykonania łączenia kartek we wkład i innych elementów wymagających klejenia.

•

• Dobieranie materiałów pomocniczych do wykonania półproduktów i produktów.

Środki dydaktyczne Próbki: – wytworów papierowych, – materiałów pokryciowych, – klejów, – folii do tłoczenia i laminowania, – farb drukowych, – tworzyw sztucznych, – lakierów, – materiałów pomocniczych. Zestaw materiałów smarnych. Grubościomierz, mikroskop, lupy, pH-metr. Plansze dydaktyczne. Filmy dydaktyczne. Uwagi o realizacji programu Celem nauczana przedmiotu Materiałoznawstwo jest wyposażenie ucznia w wiedzę z zakresu budowy, właściwości oraz wykorzystania w introligatorstwie różnych grup materiałów: papierowych, klejów, farb, lakierów, folii, a także wody i materiałów konstrukcyjnych. Program przedmiotu stanowi podbudowę teoretyczną do realizacji zadań zawodowych w ramach zajęć praktycznych. Proces kształcenia powinien być tak zorganizowany, aby wywołał zainteresowanie uczniów problemami zawodowymi oraz uświadomił potrzebę samokształcenia poprzez korzystanie z norm, poradników, katalogu, Internetu. Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia wymaga stosowania różnych metod i form nauczania oraz właściwego doboru rodzaju i liczby środków dydaktycznych. Szczególną uwagę należy zwrócić na podstawowe dla zawodu materiały poligraficzne. Każdy uczeń powinien mieć możliwość bezpośredniej identyfikacji materiałów. Efektywna realizacja programu nauczania wymaga zastosowania metod podających, problemowych, eksponujących i praktycznych. Przede wszystkim zaleca się metody aktywizujące: przypadków, sytuacyjną oraz metodę projektów. Zastosowanie tych metod w procesie nauczania-uczenia się umożliwi uczniowi pełne i podmiotowe uczestnictwo w zajęciach edukacyjnych.

20

Ze względu na dużą różnorodność materiałów należy kształtować umiejętność trafnego ich doboru z uwzględnieniem: jakości, trwałości, przeznaczenia, ochrony środowiska oraz uwarunkowań ekonomicznych. Wskazane jest korzystanie z Internetu do pozyskiwania informacji dotyczących materiałów poligraficznych, zamieszczanych przez firmy handlowe i producentów. Organizowanie wycieczek do firm produkujących materiały poligraficzne oraz stosujących te materiały w produkcji i usługach znacząco wpłynie na zrozumienie treści przedmiotu i ukształtowanie założonych umiejętności. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów programu nauczania.

Lp. Działy tematyczne Liczba godzin1. Podstawy materiałoznawstwa 8 2. Materiały introligatorskie 44 3. Woda w przemyśle poligraficznym 2 4. Materiały do wykonywania form drukowych 8 5. Materiały stosowane w drukowaniu 8 6. Materiały konstrukcyjne 4 7. Materiały smarne 2

Razem 76 Propozycje metod sprawdzania i oceniania edukacyjnych osiągnięć uczniów Sprawdzanie osiągnięć ucznia powinno odbywać się przez cały czas realizacji programu, na podstawie ustalonych kryteriów. Podczas kontroli i oceny osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na umiejętność operowania zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć technicznych i wnioskowanie. Ocena osiągnięć szkolnych powinna aktywizować i mobilizować do pracy zarówno ucznia, jak i nauczyciela. Proces oceniania powinien obejmować: – diagnozę stanu wiadomości i umiejętności uczniów pod kątem

założonych celów kształcenia, – identyfikowanie postępów uczących się w toku realizacji treści

kształcenia oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych celów kształcenia,

21

– sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia po zrealizowaniu treści kształcenia.

W trakcie realizacji programu nauczania należy dokonywać oceny osiągnięć uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie: ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności, pisemnych sprawdzianów (testów osiągnięć szkolnych), obserwacji ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Obserwując czynności ucznia podczas ćwiczeń i dokonując oceny jego pracy, należy zwrócić uwagę na: – rozpoznawanie próbek materiałów, – rozróżnianie grup materiałów poligraficznych, – określanie przeznaczenia materiałów, – charakteryzowanie właściwości materiałów. W ocenie osiągnięć ucznia należy uwzględnić wyniki sprawdzianów oraz poziom wykonania ćwiczeń. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywane zgodnie z obowiązującą skalą ocen.

22

Literatura Jakucewicz S., Magdzik S.: Materiałoznawstwo dla szkół poligraficznych. WSiP, Warszawa 2001. Jakucewicz S., Magdzik S., Struciński J.: Materiałoznawstwo poligraficzne. WSiP, Warszawa 1990. Magdzik S.: Ćwiczenia laboratoryjne z technologii introligatorstwa przemysłowego. OWPW, Warszawa 2001. Magdzik S.: Introligatorstwo przemysłowe. WSiP, Warszawa 1992. Praca zbiorowa: ABC poligraficzno-komputerowo-wydawnicze. Kraków 1994. Praca zbiorowa: Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Ossolineum, Wrocław 1986. Szczęsny R.: Materiałoznawstwo introligatorskie. WNT, Warszawa 1983. Zadrożny Z.: Wklęsłodruk – fotografie, retusz i reprodukcje. WNT, Warszawa 1980. Praca zbiorowa: Podręcznik fleksografii. Zrzeszenie Polskich Fleksografów, Warszawa 1998. Gruszczyński Cz.: Farby graficzne. WSiP, Warszawa 1995. Jakucewicz S.: Farby drukowe. Michael Huber Polska Sp. z o.o., Wrocław 2001. Jakucewicz S.: Papier w poligrafii. Inicjał, Warszawa 1999. Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999. Praca zbiorowa: Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1993. Czichon M., Magdzik S., Jakucewicz S., Mudrak E.: Formy drukowe. WSiP, Warszawa 1996. Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd papierniczy, Opakowania, Świat druku.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

23

TECHNOLOGIA Szczegółowe celekształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: – zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki

pracownika oraz pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,

– postąpić w przypadku pożaru zgodnie z instrukcją przeciwpożarową, – dobrać środki ochrony osobistej obowiązujące na typowych

stanowiskach pracy, – wskazać sposoby pomocy przedlekarskiej w sytuacjach

powypadkowych. – zastosować nazwy, pojęcia i określenia poligraficzne, – scharakteryzować procesy poligraficzne: przygotowawcze

i drukowania, – scharakteryzować poszczególne etapy procesów introligatorskich, – dobrać proces technologiczny do wykonania określonego produktu, – zaprojektować produkty introligatorskie, – dobrać materiały stosowane w introligatorstwie, – określić zasady kontroli jakości poszczególnych etapów produkcji, – określić warunki realizacji procesów introligatorskich zgodnie

z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoż., ochrony środowiska, ergonomii,

– pracować z wykorzystaniem programów komputerowych wspomagających prace introligatorskie,

– scharakteryzować operacje ręczne i maszynowe, – rozróżnić zasady obróbki wkładów, – określić zasady wykonywania okładek i opraw, – określić parametry produktów galanterii papierniczej i zasady ich

wykonywania, – scharakteryzować zasady wykonywania druków luźnych i łączonych

opakowaniowych, – posłużyć się nowymi metodami uszlachetniania druków, – wskazać metody zabezpieczania półproduktów i produktów

poligraficznych przed wpływem czynników zewnętrznych, – skorzystać z PN, PN-ISO i literatury technicznej.

24

Materiał nauczania 1. Zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska podczas

wykonywania prac introligatorskich Prawna ochrona pracy. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji zagrożenia pożarem. Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy. 2. Operacje jednostkowe w procesach introligatorstwa

przemysłowego Liczenie arkuszy, składek, półproduktów i produktów. Wyrównywanie, krojenie i cięcie. Krojenie na urządzeniach jednonożowych i trójnożowych. Wykrawanie za pomocą wykrojników płytowych, przelotowych, rotacyjnych. Perforowanie, nadkrawanie, wiercenie, złamywanie nożowe, kasetowe, lejowe. Prasowanie. Klejenie, zgrzewanie. Lakierowanie, lakiery. Laminowanie, folie. Impregnowanie, gumowanie, brązowanie. Bhp i ochrona ppoż. podczas wykonywania operacji jednostkowych. 3. Procesy wykonywania wkładów i okładek Projektowanie wkładów. Zasady wykonywania składek podstawowych i skompletowanych. Kompletowanie składek lub kartek we wkład. Zszywanie drutem, zszywanie nićmi. Sposoby łączenia klejowego składek lub kartek we wkład. Łączenie nićmi termoplastycznymi składek. Metody łączeń specjalnych, rodzaje elementów łączących, zaklejanie grzbietu wkładu. Okrawanie wkładów, opraw. Sposoby barwienia boków wkładów i opraw. Rodzaje kształtów grzbietów wkładów, zasady kształtowania, sposoby wzmacniania grzbietu wkładu. Wykonywanie okładek jednolitych i łączonych. Obliczanie zużycia materiału do wykonania wkładu i okładek. Dobieranie materiałów do wykonywania okładek. Sposoby i materiały do zdobienia okładek. Bhp i ochrona ppoż. podczas wykonywania wkładów i okładek. 4. Procesy wykonywania opraw prostych, złożonych, specjalnych Wykonanie opraw prostych zeszytowych, przylegających i zakrywających, łączonych lamówką. Wykonanie opraw jednorodnych, kombinowanych. Wykonanie opraw bibliotecznych, listewkowych, specjalnych. Dobieranie materiałów do opraw. Obliczanie materiałów

25

niezbędnych do wykonania opraw. Bhp i ochrona ppoż. podczas wykonywania opraw. 5. Procesy wytwarzania druków luźnych i łączonych

opakowaniowych Projektowanie druków luźnych i łączonych opakowaniowych. Rodzaje i budowa toreb, materiały stosowane do wykonywania toreb. Klasyfikacja pudełek wykonywanych w introligatorstwie przemysłowym, materiały do wykonywania pudełek. Zdobienie toreb i pudełek. Zasady pakowania i ekspediowania. Bhp i ochrona ppoż. podczas wytwarzania druków luźnych i łączonych. 6. Procesy wytwarzania galanterii papierniczej Projektowanie kopert. Technologia wykonywania kopert oraz urządzenia do produkcji kopert. Technologia wykonywania skoroszytów i segregatorów. Rodzaje teczek i technologiczne podstawy ich wykonywania. Wykonywanie albumów z zastosowaniem różnych technologii i materiałów. Wykonywanie brulionów, zeszytów, bloczków. Wykonywanie futerałów. Materiały do produkcji galanterii papierniczej. Bhp i ochrona ppoż. podczas wytwarzania galanterii papierniczej. 7. Wytwarzanie produktów w introligatorstwie rzemieślniczym Proces technologiczny wykonania opraw jednostkowych. Naklejanie map, obrazków, dużych powierzchni. Projektowanie i wykonywanie galanterii. Proces technologiczny wykonywania opraw wtórnych. Czyszczenie grzbietu wkładu, uzupełnianie ubytków, wzmacnianie składek, wzmacnianie grzbietu wkładu. Wykonywanie okładek i łączenie z wkładem. Kontrola jakości. Proces technologiczny wykonywania pudełek oklejanych i futerałów. Projektowanie pudełek, futerałów. Wykonywanie stelaży, oklejek, wyklejek i wypełnień do pudełek. Dobieranie materiałów do produkcji, dobieranie narzędzi, urządzeń, maszyn do wykonywania produktów. Bhp i ochrona ppoż. podczas wytwarzania produktów w introligatorstwie rzemieślniczym. 8. Technologia procesów poligraficznych Skład tekstu. Obróbka informacji graficznej. Wykonywanie form drukowych. Drukowanie. Bhp i ochrona ppoż. podczas procesów poligraficznych. Ćwiczenia: • Dobieranie parametrów do typowych operacji jednostkowych w

introligatorstwie przemysłowym. • Wykonywanie wyrównania i liczenia.

26

• Dobranie wykrojnika do określonej produkcji. • Wykonywanie wzorów składek i zaproponowanie sposobów złamy- wania. • Wykonywanie elementów dodatkowych składek. • Projektowanie wkładu. • Dobieranie do wkładów różnych sposobów łączenia. • Dobieranie sposobu kształtowania i wzmacniania grzbietów wkładów. • Projektowanie okładek. • Zdobienie okładek według własnego projektu. • Projektowanie opraw prostych, złożonych, specjalnych. • Dobieranie materiałów na oprawy. • Opracowywanie schematów technologicznych opraw. • Obliczanie materiałów do wykonania opraw. • Projektowanie druków luźnych i łączonych opakowaniowych i

dobieranie materiałów. • Projektowanie toreb. • Projektowanie pudełek, dobieranie materiałów. • Opracowywanie schematów wykonania galanterii papierniczej. • Przeprowadzanie kontroli jakości produktów. • Projektowanie procesu wytwarzania produktów w introligatorstwie

rzemieślniczym. • Opracowywanie schematu wykonania opraw wtórnych. Środki dydaktyczne Kodeks Pracy. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Polskie Normy i akty prawne dotyczące ergonomii. Ilustracje i fotografie – zagrożenia na stanowiskach pracy. Wyposażenie do nauki udzielania pomocy przedlekarskiej (fantom, środki metodyczne). Typowy sprzęt gaśniczy, gaśnice. Odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej. Regulaminy i instrukcje dot. obsługi urządzeń stwarzających zagrożenie. Foliogramy i przezrocza: typowe zagrożenia na stanowiskach pracy. Filmy dydaktyczne: procedury postępowania w razie wypadków przy pracy, udzielanie pomocy przedlekarskiej, ochrona środowiska na stanowiskach pracy, zagrożenia pożarowe, zachowanie pracowników w przypadku powstania pożaru i w sytuacjach awarii technologicznych. Wzory półproduktów i produktów. Plansze dydaktyczne, schematy technologiczne maszyn. Filmy dydaktyczne.

27

Dokumentacja technologiczna. Katalogi materiałów. Instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowe. Materiały reklamowe. Zestawy norm branżowych. Czasopisma branżowe. Uwagi o realizacji programu Treści programowe przedmiotu Technologia stanowią podbudowę teoretyczną do realizacji zadań zawodowych w ramach zajęć praktycznych. Program nauczania powinien być realizowany w ścisłym powiązaniu z pozostałymi przedmiotami zawodowymi. Korelacja pozwoli na łączenie teorii z praktyką i dlatego należy ją uwzględnić przy opracowywaniu rocznych planów dydaktyczno-wychowawczych i dobieraniu treści kształcenia. Wspólne planowanie procesu nauczania powinno odbywać się zarówno na początku procesu edukacyjnego, jak również w trakcie jego realizacji. Wskazane jest, aby nauczyciele przedmiotów zawodowych wspólnie opracowywali tematy zintegrowanych ćwiczeń. Łączenie zagadnień teoretycznych z praktyką sprawi, że przekazywane wiadomości staną się pełniejsze, będą łatwiej przyswajane przez uczniów. Stymuluje to także aktywniejszą postawę uczniów w procesie nauczania-uczenia się. Zajęcia powinny być prowadzone w pracowni przedmiotowej, której wyposażenie w odpowiednie środki dydaktyczne powinno umożliwić realizację pokazów i ćwiczeń. Podczas realizacji programu nauczania wskazane jest stosowanie aktywizujących metod nauczania z elementami pokazu i opisu, ze szczególnym uwzględ-nieniem ćwiczeń realizowanych w grupach 2-4 osobowych lub indywidualnie. Należy położyć nacisk na samokształcenie. W czasie nauki uczeń powinien samodzielnie wzbogacać wiedzę o przedmiocie, korzystać z różnych źródeł informacji, wyrabiać nawyki systematycznej pracy, samodzielnie rozwiązywać problemy. Wskazane jest zainteresowanie uczniów postępem technicznym oraz zachęcanie do śledzenia mody panującej poligrafii oraz stosowania nowej wiedzy zawodowej. Zaleca się organizowanie wycieczek na targi specjalistyczne, wystawy oraz pokazy maszyn i urządzeń poligraficznych. Obok celów poznawczych należy kształtować pożądane postawy uczniów, jak: rzetelność, odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej jakość, poszanowanie dla pracy innych, racjonalne stosowanie materiałów. Wskazane jest zwracanie uwagi na zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Uczniowie powinni

28

rozpoznawać nieprawidłowości i zagrożenia, które mogą wystąpić w procesie pracy, oraz określać procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. Treści programowe wspomagane są ćwiczeniami, które poza ilustracją omawianych zagadnień pozwalają na kształtowanie umiejętności łączenia ze sobą wiedzy zdobywanej na innych przedmiotach i dostrzegania zależności między nimi, rozwiązywania problemów, wnioskowania. Ćwiczenia stanowią propozycję, która może być wykorzystana podczas zajęć. Nauczyciel powinien przygotować inne ćwiczenia, które może zrealizować w warunkach swojej szkoły. Podczas realizowania programu nauczania należy zwrócić uwagę na kształtowanie umiejętności ogólnozawodowych, pozwalających na wykorzystanie wiedzy teoretycznej w praktyce, zastosowanie różnych technologii wykonania produktu. W trakcie wykonywania procesów technologicznych należy rozróżniać i uwzględniać niebezpieczeństwa związane z wykonywaną pracą. Program nauczania przedmiotu powinien być realizowany aktywizującymi metodami nauczania, np.: tekstu przewodniego oraz ćwiczeń praktycznych lub metodą projektów. Zajęcia powinny odbywać się w pracowni z wydzielonymi stanowiskami do poszczególnych operacji. Uczniowie powinni pracować samodzielnie lub w grupach liczących od dwóch do sześciu osób. Praca w grupie pozwala uczniom na zdobywanie umiejętności ponadzawodowych, takich jak: komunikowanie się, praca w zespole, prezentowanie wyników własnej pracy. Efektem pracy ucznia (grupy uczniów) powinien być produkt lub półprodukt wykonany według uproszczonego procesu technologicznego. Stanowiska ćwiczeniowe powinny być wyposażone w odpowiedni sprzęt, narzędzia, urządzenia i maszyny oraz materiały i pomoce dydaktyczne. W czasie zajęć uczniowie powinni korzystać z różnych źródeł informacji: czasopism poligraficznych, instrukcji, poradników, Internetu.

29

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów programu nauczania.

Lp. Działy tematyczne Liczba godzin1. Zasady bhp i ochrony ppoż. i ochrony środowiska

podczas wykonywania prac introligatorskich 24

2. Operacje jednostkowe w procesach introligatorstwa przemysłowego 72

3. Procesy wykonywania wkładów i okładek 144 4. Procesy wykonywania opraw 72 5. Procesy wytwarzania druków opakowaniowych 36 6. Procesy wytwarzania galanterii papierniczej 36 7. Wytwarzanie produktów rzemieślniczych 36 8. Technologia procesów poligraficznych 36

Razem 456 Propozycje metod dotyczące sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji programu na podstawie ustalonych kryteriów. Proces oceniania powinien obejmować: – diagnozę stanu wiedzy i umiejętności uczniów pod kątem założonych

celów kształcenia, – identyfikowanie postępów uczących się w toku realizacji treści

kształcenia oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych celów kształcenia,

– sprawdzanie wiedzy i umiejętności po zrealizowaniu treści kształcenia.

W trakcie realizacji programu nauczania należy dokonać oceny osiągnięć uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie: ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności, pisemnych sprawdzianów (testów osiągnięć szkolnych), obserwacji ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Dokonując kontroli i oceny w formie ustnej należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć, poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzić przez obserwację czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń.

30

Dokonując oceny pracy szczególną uwagę należy zwrócić na: – organizowanie stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami

technologicznymi, zasadami bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska,

– dobieranie materiałów, narzędzi i urządzeń do wykonania określonych zadań,

– wykonywanie czynności wymaganych w ćwiczeniach praktycznych z uwzględnieniem kolejności i dokładności wykonania,

– wyszukiwanie w różnych źródłach i gromadzenie materiałów dotyczących introligatorstwa.

Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza oceny. Kontroli według tego samego arkusza powinien dokonać nauczy-ciel oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania zadania. Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania osiągnięć ucznia.

31

Literatura Jakucewicz S., Magdzik S.: Materiałoznawstwo dla szkół poligraficznych. WSiP SA. Warszawa 2001. Jakucewicz S., Magdzik S., Struciński J.: Materiałoznawstwo poligraficzne. WSiP, Warszawa 1990. Magdzik S.: Ćwiczenia laboratoryjne z technologii introligatorstwa przemysłowego. OWPW, Warszawa 2001. Magdzik S.: Introligatorstwo przemysłowe. WSiP, Warszawa 1992. Praca zbiorowa: ABC poligraficzno-komputerowo-wydawnicze. Kraków 1994. Praca zbiorowa: Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Ossolineum, Wrocław 1986. Szczęsny R.: Materiałoznawstwo introligatorskie. WNT, Warszawa 1983. Zadrożny Z.: Wklęsłodruk – fotografie, retusz i reprodukcje. WNT, Warszawa 1980. Praca zbiorowa: Podręcznik fleksografii. Zrzeszenie Polskich Fleksografów, Warszawa 1998. Gruszczyński Cz.: Farby graficzne. WSiP, Warszawa 1995. Jakucewicz S.: Farby drukowe. Michael Huber Polska Sp. z o.o., Wrocław 2001. Jakucewicz S.: Papier w poligrafii. Inicjał, Warszawa 1999. Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999. Praca zbiorowa: Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1993. Czichon M., Magdzik S., Jakucewicz S., Mudrak E.: Formy drukowe. WSiP, Warszawa 1996. Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd papierniczy, Opakowania, Świat druku.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

32

MASZYNY I URZĄDZENIA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: – opisać proces eksploatacji maszyn, – określić przyczyny powodujące zużywanie urządzeń mechanicznych, – wyjaśnić zależności między zużyciem a smarowaniem, – określić na podstawie dokumentacji technicznej elementy składowe

maszyny lub urządzenia poligraficznego – rozróżnić podstawowe typy maszyn introligatorskich, – rozpoznać główne zespoły i mechanizmy maszyn introligatorskich, – określić parametry techniczne i możliwości technologiczne maszyn

introligatorskich, – narysować schemat kinematyczny, strukturalny mechanizmu, – określić cechy klasyfikacyjne maszyn poligraficznych (pozostałych), – rozróżnić i sklasyfikować maszyny poligraficzne, – określić zakres zastosowania i parametry techniczne maszyn

poligraficznych, – dobrać zestaw maszyn introligatorskich do wykonania określonego

wyrobu poligraficznego, – wskazać zagrożenia dla życia i zdrowia oraz dla środowiska podczas

obsługi maszyn, – rozróżnić rodzaj i zasadę działania zabezpieczeń stosowanych w

maszynach poligraficznych, – posłużyć się PN, ISO, – posłużyć się dokumentacją techniczną, DTR, – pozyskać informacje techniczne i handlowe dotyczące maszyn

i urządzeń poligraficznych z Internetu. Materiał nauczania 9. Eksploatacja maszyn Stany i czynności eksploatacyjne. System eksploatacji, trwałość i niezawodność maszyn. Charakterystyka eksploatacyjna, czynniki decydujące o prawidłowej eksploatacji, bezpieczeństwo eksploatacji. Klasyfikacja i charakterystyka czynności obsługowych i logistycznych. Przykłady czynności obsługowych (porządkowe, kontrolne, regulacyjne, smarownicze, konserwacyjne). Przykłady czynności logistycznych (planowanie zapotrzebowania na materiały eksploatacyjne, energię, informacje, zaopatrywanie, gromadzenie i utylizacja). Smarowanie maszyn. Czynności kontrolno-pomiarowe. Bezpieczeństwo techniczne i

33

ekologiczne eksploatacji. Klasyfikacja i charakterystyka zagrożeń. Dokumentacja eksploatacyjna. 10. Budowa maszyn i urządzeń introligatorskich Maszyny i urządzenia do obróbki arkuszy i zwojów: wyrównywarki, liczarki, krajarki, perforowarki, wykrojniki, wykrawarki, złamywarki. Urządzenia do klejarek, wykonywania wkładów i okładek: zbierarki, nakładkowarki, zszywarki, oklejarki. Urządzenia do łączenia specjalnego – zaciskające i wykrawające. Agregaty do kształtowania grzbietów wkładów. Montowarki okładkowe. Prasy do tłoczenia. Barwiarki. Linie potokowe do opraw introligatorskich, opakowań i galanterii papierniczej. 11. Maszyny poligraficzne Terminologia, klasyfikacja, cechy klasyfikacyjne, parametry techniczne i zakres zastosowań technologicznych. Dobór maszyn do realizacji procesu lub produktu poligraficznego. Rodzaje zabezpieczeń stosowanych w maszynach poligraficznych. Ćwiczenia:

Rysowanie i opisywanie schematów maszyn introligatorskich i ich zespołów.

•

•

•

•

• • • • •

Analizowanie dokumentacji techniczno-ruchowej maszyn introligatorskich. Analizowanie budowy i zasady działania mechanizmów do regulacji parametrów technologicznych. Analizowanie zabezpieczeń stosowanych w maszynach introligatorskich. Obsługiwanie eksploatacyjne maszyn i urządzeń introligatorskich. Organizowanie stanowiska pracy introligatora. Rysowanie i odczytywanie schematów maszyn poligraficznych. Projektowanie ciągów technologicznych. Analizowanie budowy i działania podstawowych typów zabezpieczeń stosowanych w maszynach poligraficznych.

Środki dydaktyczne Modele maszyn introligatorskich. Przyrządy, narzędzia: – zestaw przyrządów pomiarowych, – zestawy narzędzi monterskich, – zestaw części maszyn do ćwiczeń, Materiały dydaktyczne – plansze, foliogramy, fazogramy przedstawiające: – system i proces eksploatacji,

34

– rodzaje zużyć, – zabezpieczenia przed tarciem i korozją, – klasyfikację maszyn poligraficznych, – schematy maszyn poligraficznych, – klasyfikację czynności eksploatacyjnych, – klasyfikację zagrożeń. Modele i przedmioty: – zużyte części maszyn, – środki smarujące i konserwacyjne. Źródła informacji: – poradnik mechanika, – Polskie Normy, – dokumentacje konstrukcyjne, – katalogi, – tabele parametrów regulacyjnych, – katalogi handlowe olejów, smarów, materiałów malarskich i innych

materiałów pomocniczych, – dokumentacje techniczne i instrukcje obsługi, – dokumentacja techniczno-ruchowa maszyn, – tabele parametrów regulacyjnych, – katalogi handlowe olejów, smarów, materiałów malarskich i innych

materiałów pomocniczych, – Internet. Uwagi o realizacji programu Głównym celem kształcenia w przedmiocie Maszyny i urządzenia jest wyposażenie uczniów w wiadomości i umiejętności zawodowe w zakresie budowy i eksploatacji maszyn introligatorskich. Utrwalenie umiejętności posługiwania się dokumentacją techniczną, schematami kinematycznymi i technologicznymi maszyn introligatorskich pozwoli w trakcie dalszego kształcenia, a w szczególności w trakcie realizacji zadań zawodowych, na bezpieczną i prawidłową eksploatację maszyn, ułatwi wykonywanie prac regulacyjnych oraz pozwoli skoncentrować się na zagadnieniach technologicznych. W procesie dydaktycznym wskazane jest stosować przede wszystkim metody aktywizujące. Projektując ćwiczenia, nauczyciel powinien dokonać analizy treści kształcenia, wybrać jedynie tę wiedzę, która jest niezbędna do wykonania ćwiczeń. W praktyce poligrafii często używane są określenia żargonowe i zapożyczone (głównie z języka niemieckiego, a także angielskiego). W

35

związku z tym koniecznym jest zwracanie uwagi na posługiwanie się przez uczniów poprawna terminologią. Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w pracowni maszynoznawstwa, w warsztatach szkolnych lub zakładach poligraficznych. Uczniowie powinni mieć możliwość swobodnego przemieszczania się w pracowni. Należy pamiętać o decydującym znaczeniu wyposażenia dydaktycznego dla jakości kształcenia. Zajęcia powinny odbywać się w grupach 3–6 osobowych, z zapewnieniem indywidualnego dostępu ucznia do maszyny. Sala dydaktyczna powinna ponadto pełnić funkcję pomieszczenia, gdzie uczniowie mogą wykonywać projekty – rysunki. Oczekiwane osiągnięcia edukacyjne – uczeń umie: – odczytać oznaczenia i symbole na rysunkach wykonawczych

i schematach maszyn; – narysować schemat maszyny lub mechanizmu; – rozpoznać cechy klasyfikacyjne maszyn poligraficznych; – określić przyczyny występowania procesów zużycia; – przewidzieć skutki zagrożeń wynikających z nieprawidłowej

eksploatacji; – wykorzystać informacje zawarte w dokumentacji eksploatacyjnej. Realizacja treści kształcenia, odzwierciedlających proces eksploatacji maszyn, w szczególności procesy: użytkowania, obsługiwania, logistyczne i diagnostyczne, powinna być serią ćwiczeń przeprowadzonych na jednym typie maszyny. Organizacja zajęć lekcyjnych powinna umożliwiać samodzielne (w małej grupie) wykonanie zaplanowanych ćwiczeń. W przypadku braku możliwości zaprezen-towania procesu eksploatacji w warunkach naturalnych można stosować pokazy, symulacyjne programy komputerowe lub filmy dydaktyczne. Podsumowaniem pracy dydaktycznej może być opracowany przez ucznia projekt eksploatacji wybranego obiektu technicznego. Realizacja materiału nauczania technologii powinna nieznacznie wyprzedzać odpowiadające mu treści maszynoznawstwa w części dotyczącej budowy maszyn poligraficznych. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów programu nauczania.

Lp. Działy tematyczne Liczba

godzin 1. Eksploatacja maszyn 36 2. Budowa maszyn i urządzeń introligatorskich 180 3. Maszyny poligraficzne 36

Razem 252

36

Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie edukacyjnych osiągnięć ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji programu nauczania na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Podczas oceniania należy sprawdzać umiejętności uczniów w operowaniu zdobytą wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć poligraficznych, poprawność wnioskowania. Ocena osiągnięć edukacyjnych powinna aktywizować i mobilizować zarówno ucznia, jak i nauczyciela. Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać uczniów na podstawie: – ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności

(bezpośrednia rozmowa ucznia z nauczycielem pozwala na precyzyjne ustalenia, czy uczniowie rozumieją i stosują w praktyce zdobyte wiadomości i umiejętności)

– sprawdzianów pisemnych, – obserwacji ucznia podczas wykonywania zadań (ćwiczeń). Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza oceny. Następnie, według tego samego arkusza, kontroli dokonuje nauczyciel oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania zadania. Po zakończeniu realizacji programu nauczania proponuje się zastosowanie testu dydaktycznego wielostopniowego. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda- fałsz).

37

Literatura Czichon M., Magdzik S., Jakucewicz S., Mudrak E.: Formy drukowe. WSiP, Warszawa 1996. Druździel M., Fijałkowski T.: Maszyny i urządzenia typograficzne. WSiP, Warszawa 1979. Ciupalski S.: Maszyny drukujące konwencjonalne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001. Ciupalski S.: Maszyny offsetowe zwojowe. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000. Druździel M., Fijałkowski T.: Maszyny introligatorskie. WSiP, Warszawa 1979. Kołak J., Ostrowski J.: Maszyny i urządzenia. Maszynoznawstwo poligraficzne dla introligatorów. WSiP, Warszawa 1990. Pietruczuk I., Godlewski H., Jędrych W.: Technika i technologia introligatorstwa przemysłowego. WNT, Warszawa 1985 Druździel M., Fijałkowski T.: Maszyny i urządzenia typograficzne. WSiP, Warszawa 1979. Ciupalski S.: Maszyny drukujące konwencjonalne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001. Ciupalski S.: Maszyny offsetowe zwojowe. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000. Kwiatkowski M.: Wprowadzenie do eksploatacji urządzeń technicznych. WSiP, Warszawa 1990. Woropay M.: Podstawy racjonalnej eksploatacji maszyn. ITeE, Bydgoszcz-Radom 1996. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1994. Cieślak H.: Testy i sprawdziany z rysunku technicznego. ITeE, Radom 1996. GutowskiA: Zadania z rysunku technicznego. WSiP, Warszawa 1992. Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1993. Praca zbiorowa.: Podręcznik fleksografii. Zrzeszenie Polskich Fleksografów, Warszawa 1998. Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd papierniczy, Opakowania, Świat druku.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

38

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: – zrealizować procesy introligatorskie zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska, ergonomii i przepisami przeciwpożarowymi,

– wykonać obróbkę arkuszy, – wykonać obróbkę wkładów, – wykonać i ozdobić okładki, – wykonać oprawy, – wykonać galanterię papierniczą, – wykonać druki luźne i łączone opakowaniowe, – wykonać uszlachetnianie druków, – wykonać operacje ręcznie i maszynowo, – przeprowadzić kontrolę poszczególnych etapów produkcji, – przygotować produkty do ekspozycji, – przygotować i przeprowadzić prezentację własnych projektów, – wyregulować maszyny i urządzenia introligatorskie, – posłużyć się dokumentacją techniczną maszyn introligatorskich, – skorzystać z programów komputerowych wspomagających prace

introligatorskie, – dobrać środki ochrony osobistej dla charakterystycznych stanowisk

pracy, – skorzystać z PN, PN-ISO i literatury technicznej. Materiał nauczania 1. Operacje jednostkowe w procesach introligatorstwa

przemysłowego Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania operacji jednostkowych. Wykonanie wyrównywania i liczenia półproduktów i produktów. Dobranie rodzaju wykrojnika do określonej produkcji. Wykonanie okrawania na krajarce. Wykonanie wiercenia, nadkrawania, perforowania, przegniatania. Wykonanie złamywania. Przygotowanie złamywarek do wykonania określonego rodzaju produkcji. Analiza, zastosowanie i wykonanie operacji przyklejania, naklejania, oklejania, zaklejania w procesach ręcznych i maszynowych. Dobranie rodzaju lakieru do produkcji i ocena właściwości. Dobranie sposobów laminowania i wykonanie laminowania.

39

Dobranie metod gumowania i brązowania oraz wykonanie gumowania i brązowania. Wykonanie prasownia półproduktów i produktów. 2. Procesy wykonywania wkładów i okładek Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania wkładów i okładek. Wykonanie elementów dodatkowych składek oraz łączenie ze składkami. Projektowanie wkładu. Wykonanie wkładów wieloskładkowych z zastosowaniem różnych metod łączenia i rodzajów wyklejek. Wykonanie wkładów kartkowych z zastosowaniem różnych metod łączenia. Wykonanie wkładów jednoskładkowych. Wykonanie zaokrąglania i oporkowania grzbietów wkładów w zależności od grubości wkładu. Wykonanie wzmacniania grzbietów wkładów w zależności od metody łączenia i grubości wkładu. Wykonanie okładek jednolitych. Wykonanie okładek łączonych. Projektowanie zdobienia i uszlachetniania okładek, Wykonanie tłoczenia na okładkach. 3. Procesy wykonywania opraw prostych, złożonych, specjalnych Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania opraw. Wykonanie oprawy prostej zeszytowej. Wykonanie opraw przylegających i zakrywających. Wykonanie opraw łączonych lamówką. Wykonanie opraw jednorodnych. Wykonanie opraw kombinowanych. Wykonanie opraw bibliotecznych. Wykonanie opraw listewkowych. Wykonanie opraw specjalnych. Dobieranie materiałów do opraw. Obliczanie materiałów do wykonania opraw. 4. Procesy wytwarzania druków luźnych i łączonych

opakowaniowych Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wytwarzania druków luźnych i łączonych. Projektowanie druków luźnych i łączonych opakowaniowych. Dobranie materiałów i sposobów zdobienia do wykonania druków luźnych i łączonych opakowaniowych.

40

Dobranie kształtu opakowań z uwzględnieniem transportu i magazynowania. Wykonanie wzorów toreb. Wykonanie wzorów pudełek. 5. Procesy wytwarzania galanterii papierniczej Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wytwarzania galanterii papierniczej. Projektowanie i wykonanie wzoru koperty. Wykonanie albumu. Wykonanie wzorów teczek. Projektowanie segregatorów i skoroszytów. Projektowanie i wykonanie futerału. 6. Wytwarzanie produktów w introligatorstwie rzemieślniczym Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wytwarzania produktów w introligatorstwie rzemieślniczym. Wykonywanie opraw wtórnych. Wykonywanie opraw jednostkowych. Wykonywanie różnych projektów galanteryjnych. Wykonywanie pudełek oklejanych. Wykonywanie futerałów. Naklejanie dużych powierzchni. Środki dydaktyczne Agregaty, maszyny i urządzenia introligatorskie. Wzory produktów i półproduktów wytwarzanych w poszczególnych procesach. Próbki materiałów introligatorskich. Plansze dydaktyczne. Schematy technologiczne maszyn. Dokumentacje techniczne i instrukcje obsługi maszyn. Materiały produkcyjne i eksploatacyjne. Narzędzia do regulacji maszyn. Uwagi o realizacji programu Zajęcia praktyczne stanowią bardzo ważną część pracy dydaktyczno-wychowawczej w procesie nauczania-uczenia się. Przedmiot ten odgrywa podstawową rolę w procesie kształcenia uczniów i ma ich wyposażyć w odpowiedni zasób umiejętności pozwalających na wykonywanie zadań zawodowych. Podstawowym zadaniem nauczyciela

41

jest kształcenie umiejętności zawodowych określonych w szczegółowych celach kształcenia. Istotne znaczenie w procesie kształcenia praktycznego ma szkolenie w dziedzinie bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska. Przed przystąpieniem do realizacji każdego tematu, niezależnie od wstępnego przeszkolenia w dziedzinie bhp, należy szczegółowo zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa na danym stanowisku pracy (uczniowie z braku odpowiedniego doświadczenia mogą nie przewidzieć występujących zagrożeń). Należy również dokładnie zapoznać uczniów z instrukcją przeciwpożarową, aby wiedzieli jak się mają zachować w razie pożaru. Podczas realizacji programu należy szczególnie starannie dobierać prace i ćwiczenia wykonywane przez uczniów, aby umożliwiły one ukształtowanie umiejętności zawodowych. Zajęcia praktyczne mogą być realizowane w warsztatach szkolnych lub u pracodawcy na wydzielonych i odpowiednio wyposażonych stanowiskach szkoleniowych Stanowiska ćwiczeniowe powinny być wyposażone w niezbędny sprzęt, narzędzia, materiały i pomoce dydaktyczne. Uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z różnych źródeł informacji, takich jak: normy, instrukcje, poradniki, dokumentacja techniczna i technologiczna. Zajęcia powinny być prowadzone w grupach do 10 osób. W zależności od miejsca realizacji zajęć, możliwości organizacyjno-technicznych oraz bazy dydaktycznej zajęcia praktyczne powinny być prowadzone metodą pracy produkcyjnej lub metodą ćwiczeń oraz metodą tekstu przewodniego. Dla osiągnięcia założonych celów dydaktyczno-wychowawczych zajęć praktycznych bardzo istotnym czynnikiem dydaktycznym jest przeprowadzenie przez nauczyciela, odpowiednio zorganizowanego i prawidłowego instruktażu wstępnego, bieżącego i końcowego. Instruktaż wstępny powinien obejmować wszystkie czynności, jakie uczeń będzie wykonywał w czasie samodzielnej pracy. Opis słowny powinien być ograniczony do minimum, natomiast należy demonstrować jak najwięcej przykładów czynności, zwracając uwagę na prawidłowe ich wykonywanie. Warunkiem skutecznego instruktażu bieżącego jest obserwowanie pracy ucznia, wskazywanie na popełnione błędy oraz naprowadzanie na właściwy tok pracy. Nauczyciel powinien sprawdzić, czy wykonywane czynności są zgodne z instruktażem wstępnym i czy uczeń przyswoił sobie udzielane wskazówki. Bardzo ważne jest zwracanie uwagi podczas wykonywania ćwiczeń na staranność i jakość wykonanych prac oraz natychmiastowe korygowanie błędów.

42

Po zakończeniu pracy należy przeprowadzić instruktaż końcowy, którego zadaniem jest analiza wykonywanej pracy. W instruktażu końcowym nauczyciel omawia popełnione błędy wskazując na przyczyny ich powstawania, podaje sposoby zapobiegania im i ocenia wykonaną pracę uczniów. Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu kompetencji zawodowych wymaga ukształtowania umiejętności pracy w zespole, korzystania z różnych źródeł informacji, wdrożenia do doskonalenia umiejętności zawodowych oraz ukształtowania właściwych postaw zawodowych. Należy kształtować takie cechy osobowości, jak rzetelność i odpowiedzialność za powierzoną pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy, poszanowanie dla pracy innych osób, dbałość o racjonalne wykorzystywanie materiałów. Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się następujący podział godzin.

Lp. Działy tematyczne Liczba

godzin 1. Operacje jednostkowe 170 2. Procesy wykonywania wkładów i okładek 170 3. Procesy wykonywania opraw 170 4. Procesy wytwarzania druków opakowaniowych 135 5. Procesy wytwarzania galanterii papierniczej 175 6. Wytwarzanie produktów rzemieślniczych 168

Razem 988 Podane w tabeli godziny na realizację poszczególnych działów tematycznych mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, mające na celu lepsze dostosowanie programu do specyfiki szkoły i potrzeb lokalnego rynku pracy. Podczas zajęć wprowadzających należy omówić regulamin nauki i pracy, wymagania stawiane uczniom oraz przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska wraz z zasadami zachowania się w razie pożaru i porażenia prądem elektrycznym oraz zasadami udzielania pomocy przedlekarskiej w nagłych wypadkach. Należy pamiętać o tym, że kształtowanie umiejętności bezpiecznego wykonywania pracy powinno odbywać się na wszystkich zajęciach.

43

Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie powinno być przeprowadzane systematycznie w trakcie procesu nauczania-uczenia się, co pozwoli na uzyskanie informacji o postępach ucznia w nauce, rozpoznaniu i korygowaniu trudności dydaktycznych w miarę jak się pojawiają. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie mobilizuje ucznia do nauki, motywuje do zdobywania wiedzy, wpływa na kształtowanie świadomej dyscypliny, pracowitości, dokładności i sumienności oraz odpowiedzialności za wyniki pracy. Podczas realizacji programu nauczania osiągnięcia ucznia można sprawdzać na podstawie ustnych sprawdzianów poziomu wiedzy i umiejętności, testów osiągnięć szkolnych oraz obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania zadań. Wiadomości teoretyczne niezbędne do wykonania ćwiczeń mogą być sprawdzane podczas instruktażu wstępnego poprzez dyskusję lub pogadankę. Dokonując kontroli wiedzy w formie ustnej należy zwracać uwagę na umiejętność operowania zdobytą wiedzą, jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć technicznych oraz wnioskowanie. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Kryteria, służące do oceny poziomu opanowania umiejętności praktycznych powinny uwzględniać: – przestrzeganie przepisów bhp i ochrony ppoż. podczas wykonywania

pracy, – zachowanie porządku na stanowisku pracy, – dobór odpowiednich narzędzi, przyrządów, urządzeń i materiałów do

wykonywanej pracy, – użytkowanie materiałów, narzędzi i urządzeń zgodnie z wymaganiami

technologicznymi, przepisami bhp i ochrony ppoż., – poprawne wykonywanie czynności wymaganych w ćwiczeniach ze

szczególnym uwzględnieniem kolejności i dokładności wykonywanych prac,

– posługiwanie się dokumentacją technologiczną, – oszczędność materiałów, – estetykę i jakoś wykonania. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza oceny. Potem kontroli według tego samego arkusza powinien dokonać nauczyciel oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania zadania.

44

Na zakończenie realizacji działu tematycznego proponuje się zastosowanie testu z zadaniami typu próba pracy, który powinien być zaopatrzony w kryteria oceny i schemat punktowania. Pozwoli to sprawdzić rzeczywisty poziom i zakres ukształtowanych umiejętności oraz przybliży uczniom procedury przeprowadzania zewnętrznego egzaminu zawodowego.

Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia. Kryteria do oceny opanowania umiejętności praktycznych powinny obejmować: – postawę zawodową (czystość i estetyka stanowiska pracy,

przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa pracy i higieny osobistej, poszanowanie mienia warsztatowego, stosunek do nauczyciela i kolegów),

– organizację pracy (przygotowanie się ucznia do pracy, zgromadzenie materiałów zgodnie z dokumentacją, dobór narzędzi do wykonania zadania, przygotowanie organizacyjne stanowiska pracy),

– umiejętność korzystania z narzędzi i sprzętu introligatorskiego (poprawność obsługi maszyn i urządzeń, dobór i właściwe korzystanie z narzędzi, konserwacja i zabezpieczenie maszyn, urządzeń i wyposażenia po zakończonej pracy),

– umiejętność wykonywania pracy (sprawdzanie otrzymanych materiałów przed rozpoczęciem pracy, prawidłowość mocowania materiałów i narzędzi, poprawność rozpoczęcia pracy, zachowanie kolejności wykonywania czynności według obowiązującej technologii, poprawne wykonanie, kultura pracy, zachowanie porządku na stanowisku pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu),

– umiejętność ekonomicznego wykonywania pracy (rytm pracy, czas wykonywania zgodnie z normą, oszczędność materiałów, usprawnianie technologii prowadzące do skrócenia czasu, poprawy jakości, bezpieczeństwa pracy itp.),

– standard jakości wykonanej pracy (zgodność wyrobu lub usługi z dokumentacją, estetyka, jakość i rzetelność usługi).

45

Literatura Kołak J., Ostrowski J.: Maszyny i urządzenia. Maszynoznawstwo poligraficzne dla introligatorów. WSiP, Warszawa 1990. Magdzik S.: Ćwiczenia laboratoryjne z technologii introligatorstwa przemysłowego. OWPW, Warszawa 2001. Magdzik S.: Introligatorstwo przemysłowe. WSiP, Warszawa 1992. Pietruczuk I., Godlewski H., Jędrych W.: Technika i technologia introligatorstwa przemysłowego. WNT, Warszawa 1985 Praca zbiorowa: Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Ossolineum, Wrocław 1986. Rydel J., Sobczyk W.: Maszynoznawstwo poligraficzne. WNT, Warszawa 1978. Szczęsny R.: Materiałoznawstwo introligatorskie. WNT, Warszawa 1983. Zjawińska Z.:. WPL, Warszawa 1967. Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd papierniczy, Opakowania, Świat druku. Polskie Normy, Normy Branżowe. Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.

46