Milica Vesković Anđelković Uloga visokokvalifikovanih povratnika u prosperitetu Srbije – mogućnosti i prepreke

Istraživačka radionica:

Migracije u funkciji razvoja

Sarajevo, 17-18.10.2014.

Motiv i predmet istraživanja

Motiv – raskorak između svesti i prakse vladajućih elita i čitavog srpskog društva u pogledu uključivanja dijaspore i povratnika u celokupni društveni razvoj

- dobre volje dijaspore i povratnika za ulaganje sopstvenih resursa i nedostatak konkretnih razvojnih projekata neophodnih za njihovu efektivnu primenu

Predmet – stavovi povratnika u pogledu spremnosti usmeravanja sopstvenih resursa i resursa visokoobrazovane dijaspore u razvoj Srbije

- njihova trenutna uloga u razvoju - problemi uključivanja u razvojne projekte matice - konkretne preporuke za donosioce odluka

Osnovna ideja i cilj istraživanja Ideja - ukazati na neophodne promene i inicijative unutar

državnih institucija i javnih politika koje bi trebalo sprovesti kako bi povratnicima bilo omogućeno i olakšano da ulažu sopstveno znanje i profesionalne kontakte u razvoj Srbije, ali i kako bi ova populacija bila mobilisana kao ključni faktor efikasnog i efektivnog partnerstva sa ekspertskom dijasporom.

Cilj - pronalazak najpogodnijeg modela uključivanja

povratnika u stvaranje efektivnog partnerstva matice i dijaspore

Metodologija i karakteristike istraživanja

Kvalitativno istraživanje Stavovi su prikupljani pomoću strukturisanog intervjua N=50 Ispitanici su birani na snowball metodom Uzorak (koji nije reprezentativan) su činili samo povratnici

(visokoobrazovani) Istraživanje je sprovedeno sredinom 2014. godine Sprovedeno je u svrhu izrade disertacije autora

Kontekstualni okvir Period nakon postsocijalističke transformacije u Srbiji i

uspostavljanja kapitalističkog poretka Preovladavanje ekonomije zasnovane na znanju u odnosu na

druge oblike “Borba za talente” na globalnom nivou Mobilnost umesto migracija Alternative pojmu “brain drain” tradicionalno korišćenom

za iseljavanje visokoobrazovanog stanovništva

Konceptualni okvir – visokoobrazovani povratnici

Pojedinci koji u pogledu stepena obrazovanja imaju najmanje završen fakultet;

- neki od stepena obrazovanja stekli su u inostranstvu, ili su imaju radno iskustvo stečeno radom u inostranstvu u oblasti kojom se bave

- proveli su najmanje godinu dana u inostranstvu - nalaze se u Srbiji najmanje godinu dana od perioda

boravka u inostranstvu

Konceptualni okvir – dijaspora “Formira se od transnacionalnih zajednica spajajući državu

porekla i prijema, ali i od realne ili zamišljene veze između migranata iz određene zemlje porekla koji su rasuti po celom svetu” (Levitt, 2001)

Transnacionalne zajednice – povezanost migranata sa sunarodnicima u drugim krajevima sveta i sa nemigratornim stanovništvom u zemlji porekla

Suštinske karakteristike – međusobna povezanost i materijalna i mentalna usmerenost na zemlju porekla

- ako nema ovih elemenata nije reč o dijaspori već o rasejanju (Ma Mung, 2004)

Konceptualni okvir –intelektualna dijaspora

“samoorganizovana zajednica iseljenih naučnika, inženjera i profesionalaca koji žive u razvijenim zemljama i rade na poboljšanju razvoja zemlje porekla, ali i regiona, naročito u nauci, tehnologiji i obrazovanju” (Barre et al. 2005)

Osnovna hipoteza visokokvalifikovani pojedinci koji se trenutno nalaze u Srbiji

i tako su dobro upoznati sa društvenim kontekstom i realnim potrebama naše države pokazuju veliku spremnost i dobru volju za ulaganje resursa stečenih u inostranstvu (prvenstveno znanja i sposobnosti, kao i socijalnog kapitala u smislu umreženosti sa članovima ekspertske dijaspore i učešće u profesionalnim mrežama) u razvoj srpskog društva, ali da se na strani nadležnih institucija, političke elite i čitavog društva uočavaju prepreke za njihovo angažovanje u budući ekonomski, politički, naučni i sveopšti prosperitet i nedostatak interesa za njihovu mobilizaciju u okviru partnerstva matice i intelektualne dijaspore.

Ko čini srpsku dijasporu?

1. Oni koji su emigrirali sa teritorije Republike Srbije ma koje da su nacionalnosti (tzv. “endo dijaspora” koja je napustila matičnu državu) u druge zemlje (najviše zapadne razvijene)

2. Migriranje Srba iz drugih zemalja regiona gde su Srbi autohtono stanovništvo u druge, najviše zapadne zemlje – “egzo dijaspora”: emigranti koji nikada nisu živeli u matičnoj zemlji

3. Tzv. “dijaspora afiniteta” (Filipović, 2012) – stranci koji su živeli u Srbiji ili su preko brakova i drugih veza ostali vezani za Srbiju i prirodne i kulturne potencijale

Srpska intelektualna dijaspora prema mestu stanovanja

1. SAD – 39%, око 2400

2. Кanada – 15%, око 1000 3. Velika Britanija, око 600

Srpska intelektualna dijaspora prema mestu zaposlenja

Dijaspora i odnos prema matici (srpska)dijaspora = svet – zemlja porekla (Srbija)

Srbija

Potencijalna uloga povratnika u partnerstvu matice i dijaspore

Pros-peritet Srbije

Osnovni nalazi istraživanja

Izražena nostalgija tokom boravka u inostranstvu Iskazana velika spremnost za ulaganje stečenih resursa u

prosperitet Srbije (49 od 50 ispitanika) Stečeni kapital: - ljudski: kvalifikacije, iskustvo i sposobnosto - socijalni: ističu poznanstva sa vodećim svetskim

ekspertima u oblasti kojom se bave; ne prepoznaju poznanstva sa našom naučnom dijasporom kao resurs.

Osnovni nalazi istraživanja Učešće u razvoju: - zaposleni u multinacionalnim kompanijama (14%) –

predstavljaju čak konkurenciju domaćim firmama - zaposleni na fakultetima i institutima (30%) – nema

prostora za inovacije i povezivanje sa stručnjacima iz inostranstva

- povezivanje sa srpskom naučnom dijasporom – promašen cilj saradnje: neiskorišćen njihov ljudski i socijalni kapital; preusmerena materijalna sredstva pristigla iz inostranstva

- 36% ispitanika je imalo inicijativu za realizaciju projekata sa dijasporom – samo trećina implementirana

- nisu navedeni projekti nastali na inicijativu države

Osnovni nalazi istraživanja Problemi učešća u razvoju: I Institucionalne prepreke: 1. neefikasna i komplikovana administracija 2. neregulisan pravni okvir II Neprepoznavanje značaja resursa dijaspore i povratnika

za razvoj 1. nedostatak inicijative za saradnju 2. korupcija i nepotizam prilikom finansiranja

projekata 3. veliki porez na devizne doznake namenjene

realizaciji projekata 4. nepostojanje baze podatatka o srpskoj naučnoj

dijaspori i povratnicima

Osnovni nalazi istraživanja Predlozi ispitanika za bolje korišćenje kapaciteta naučne dijaspore i povratnika: - neophodna inicijativa države za partnerstvo - skraćivanje procedura za realizaciju projekata - jasni kriterijumi za ocenu projekata prilikom odluke o

njihovom finansiranju - stvaranje jedinstvene baze podataka o mobilnom

visokoobrazovanom stanovništvu - podsticanje razmene ideja

Zaključak

Neophodne transformacije politika prema dijaspori i povratnicima:

- transformacija administrativnog i pravnog sistema - preoblikovanje medijskog i javnog diskursa - veća vidljivost naučne dijaspore i povratnika - prepoznavanje povratnika kao “provodnika” inicijativa u

okviru partnerstva Srbije i njene dijaspore

Hvala na pažnji!