MEĐUNARODNA EKONOMIJA 08

95

Međunarodna ekonom

ija

8.1. Globalna ekonomska kretanja

Očekivanja MMF-a su da će globalna ekonomija u 2018. i 2019. godine rasti po većim stopama nego u 2017. godini, i to 3,9% za obje godine. Prema procjeni MMF-a, stopa rasta globalne ekonomije je u 2017. iznosila 3,7%. Prognozirane stope rasta za razvijene zemlje iznose 2,5% za 2018. i 2,2% za 2019. godinu. Postepeno ubrzanje ekonomske aktivnosti se očekuje za zemlje u razvoju i usponu, što će u ovoj godini iznositi 4,9%, a u narednoj 5,1%.

Tabela 8.1

Pregled glavnih globalnih indikatora, godina na godinu, %

IndikatorProcjene Projekcije Razlike u odnosu na projekcije

iz januara 2018. p.p.

2017. 2018. 2019. 2018. 2019.

rast BDP-a

svijet 3,8 3,9 3,9 0,0 0,0

napredne ekonomije 2,3 2,5 2,2 0,2 0,0

ekonomije u usponu/razvoju 4,8 4,9 5,1 0,0 0,1

SAD 2,3 2,9 2,7 0,2 0,2

Eurozona 2,3 2,4 2,0 0,2 0,0

Njemačka 2,5 2,5 2,0 0,2 0,0

Francuska 1,8 2,1 2,0 0,2 0,1

Italija 1,5 1,5 1,1 0,1 0,0

Španija 3,1 2,8 2,2 0,4 0,1

Japan 1,7 1,2 0,9 0,0 0,0

UK 1,8 1,6 1,5 0,1 0,0

Kanada 3,0 2,1 2,0 -0,2 0,0

napredne ekonomije van G7 i Eurozone 2,7 2,7 2,6 0,1 0,0

evropske ekonomije u usponu/razvoju 5,8 4,3 3,7 0,3 -0,1

Rusija 1,5 1,7 1,5 0,0 0,0

Kina 6,9 6,6 6,4 0,0 0,0

Indija 6,7 7,4 7,8 0,0 0,0

Latinska Amerika i Karibi 1,3 2,0 2,8 0,1 0,2

Bliski istok i sjeverna Afrika 2,6 3,4 3,7 -0,2 0,2

Subsaharska Afrika 2,8 3,4 3,7 0,1 0,2

obim globalne trgovine (robe i usluge) 4,9 5,1 4,7 0,5 0,3

potrošačke cijene

napredne ekonomije 1,7 2,0 1,9 0,1 -0,2

ekonomije u usponu/razvoju 4,0 4,6 4,3 0,1 0,0

izvor: MMF, april 2018.

96

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018

Prema prognozama MMF-a, grupa evropskih ekonomija u razvoju i usponu, među kojima je i Crna Gora35, će u periodu 2018-2019. ostvariti stope rasta od 4,3% odnosno 3,7%, što predstavlja prilično niže stope rasta u poređenju sa procijenjenom stopom iz 2017. od 5,8%.

Globalna trgovina će, prema MMF-ovim prognozama, u 2018. rasti većom stopom (5,1%) nego u 2017. (4,9%). Imajući u vidu promjene trgovinskih politika u pogledu nametanja tarifa, promjena trgovin-skih ugovora i kontramjera zemalja koje imaju najveće udjele u globalnoj trgovini, to se može očekivati da se stope rasta za ovu i narednu godinu mogu revidirati naniže.

Prema trenutno dostupnim podacima o kretanjima u proteklom dijelu 2018. godine, američka eko-nomija je nastavila snažan rast iz prethodnog perioda, koji je u prvom kvartalu bio iznad tržišnih očekivanja. Na osnovu pozitivnih kretanja na tržištu rada, rast ekonomske aktivnosti, lične potrošnje i investicija, FED je u ovoj godini dva puta povećao referentnu kamatnu stopu. Ekonomija eurozone je zabilježila dosta usporeniji rast u prvom kvartalu, što je bilo evidentno i u najvećim ekonomija euro-zone. Uprkos rezultatima iz ovog kvartala, očekivanja su da će ekonomija eurozone ostvariti solidne stope rasta.

Globalna potrošnja nafte i naftnih prerađevina bilježi višegodišnji uzlazni trend, a prognoze govore da će ostvariti veliki rast do kraja 2018. godine. Cijene nafte su fluktuirale oko 65 dolara po barelu u februaru i martu, s tim da je već početkom drugog kvartala cijena naglo porasla. Na kretanje cijene nafte je tokom proteklog dijela godine uticalo više faktora –pad svjetskih zaliha nafte, geopolitičke tenzije i rast globalne tražnje.

35 Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora, Hrvatska, Kosovo, Mađarska, Makedonija, Poljska, Rumunija, Sr-bija i Turska.

Pokazatelji volatilnosti/stresa na finansijskim tržištima, 2017-2018 q1 MSCI globalni indeksi, 2017-2018 q1

Grafik 8.1 Grafik 8.2

Izvor: Blumberg Izvor: Blumberg

97

Međunarodna ekonom

ija

Nakon deflatornih kretanja, inflacija je u zemljama eurozone stabilizovana, ali ne još u ciljanoj oblasti ECB-a. U SAD-u je, prema posljednjim podacima, inflacija mjerena različitim indeksima veoma blizu ciljane inflacije monetarnih vlasti. S druge strane, u Japanu, uobičajeno, bazična inflacija je bila daleko ispod ciljane.

Vodeći indikatori „stresa“ i rizika na finansijskim tržištima – TED spred, LIBOR-OIS spred i indeks VIX, su početkom godine bili na izuzetno visokim nivoima. Volatilnost mjerena VIX indeksom je u februaru bila na nivou koji je posljednji put zabilježen u 2015. godini u vrijeme krize na kineskom trži-štu kapitala. Rast indeksa razvijenih tržišta kapitala i tržišta u usponu je u ovom periodu zaustavljen. Ostala dva indikatora volatilnosti, TED spred i LIBOR-OIS spred, su posebno porasla u prvom kvarta-lu o.g. koji su na ovim nivoima posljednji put bili u periodu 2008-2009 (TED spred) i 2011. (LIBOR-OIS spred).

8.2. Razvijene zemlje

Ekonomski rast u eurozoni u prvom kvartalu o.g. u odnosu na prethodni iznosio je 0,4%, dok je go-dišnja stopa rasta BDP-a iz prvog kvartala iznosila 2,2%. Stopa rasta od 0,4% predstavlja usporavanje rasta u odnosu na 0,7% koliko je iznosila posljednjih pet kvartala. Po zemljama, rast je bio najizraženiji u Letoniji (1,6%) i Finskoj (1,2%), a najniži u Estoniji (-0,1%) i Francuskoj (0,2%). Stopa rasta u Njemač-koj bila je ispod nivoa rasta u cijeloj Eurozoni i iznosila je 0,3%. Gledano kroz komponente BDP-a, rast je uglavnom bio vođen ličnom potrošnjom, koja je porasla 0,5%, uz doprinos od 0,3 p.p. Izvoz i uvoz su pali za 0,4% odnosno 0,1%.

Industrijska proizvodnja je u prva dva mjeseca ove godine zabilježila negativne mjesečne stope rasta da bi u martu ostvarila rast. Prerađivačka industrija je na kvartalnom nivou pala za 0,7%.

Stopa nezaposlenosti je u martu iznosila 8,6%, što je pad od 0,1 p.p. u odnosu na kraj 2017. odnosno pad od 0,8 p.p. u poređenju sa martom 2017. kada je stopa nezaposlenosti iznosila 9,4%. Time je nastav-ljen pad nezaposlenosti u odnosu na početak 2013. godine, kada je na kraju Evropske dužničke krize stopa nezaposlenosti iznosila 12,1%. Istovremeno, 8,6% je najniža stopa nezaposlenosti još od januara 2009. godine. U apsolutnim pokazateljima, nezaposleno je bilo 13,94 milion građana Eurozone, što je za oko 190 hiljada manje nego na kraju 2017. godine. Stopa nezaposlenosti je bila najniža na Malti (3,3%), u Njemačkoj (3,5%), Holandiji (3,9%) i Austriji (4,9%). S druge strane, stope nezaposlenosti – i pored osjetnog pada u odnosu na prethodne njihove vrijednosti – i dalje su ostale visoke u Grčkoj (20,1%) i Španiji (16,1%). Stopa nezaposlenosti mlađih od 25 godina u martu o.g. je iznosila 17,3%, pri čemu je najniža bila u Njemačkoj (6%), a najviša u Grčkoj, čak 43,2%, i Španiji, 35%. Stopa neza-poslenosti je i dalje i znatno viša u odnosu na američku ekonomiju (4,1%), i sa izuzetkom Njemačke naglašeno je visoka u velikim evropskim ekonomijama – u Francuskoj 9,2% i Italiji 11,1%, gdje je stopa nezaposlenosti porasla za po 0,1 p.p. u odnosu na kraj 2017. godine.

Godišnja stopa inflacije u martu je iznosila 1,3%. Po zemljama, najviša je bila u Estoniji (2,9%) i Li-tvaniji (2,5%), a najniža na Kipru (-0,4%), u Grčkoj (0,2%) i Irskoj (0,5%). Prema glavnim sastavnim komponentama HIPC-a, cijene hrane, alkohola i duvana porasle su 2,1%, energije 2%, industrijskih prozivoda 0,2%, dok su cijene usluga porasle 1,5%, pri čemu su njihovi doprinosi ukupnoj stopi infla-cije iznosili 0,41, 0,20, 0,07 i 0,67 p.p, respektivno.

98

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018

U četvrtom kvartalu 2017. godine budžetski deficit država Eurozone iznosio je 0,6% BDP-a36, što je na nivou trećeg kvartala 2017. godine (0,6% BDP-a). Ukupni budžetski prihodi iznosili su 46,2% BDP-a, a rashodi 47,1% BDP-a. Nekoliko država ostvarilo je suficit, pri čemu su najznačajnije Malta, 4,5%, Luksemburg, 2,3% i Njemačka, 1,3% BDP-a. Među državama sa deficitom, prije svih treba istaći Fran-cusku, sa budžetskim saldom od -2,1% BDP-a. Generalno, državne finansije zemalja eurozone su u znatno boljoj poziciji i bilježe dugogodišnji napredak, a smanjenja budžetskog deficita je započeto još u periodu 2009-2010. godina, kada je deficit prelazio 7% BDP-a.

Javni dug država Eurozone iznosio je 86,7% BDP-a (9,7 hiljada milijardi eura) na kraju četvrtog kvartala 2017. godine37, ili 2,3 p.p manje nego na kraju 2016. godine (89% BDP-a). Najviši nivo duga zabilježen je u Grčkoj, 178,6%, Italiji, 131,8% i Portugalu, 125,7% BDP-a. Pored njih još je dug Belgije bio iznad 100% BDP-a (103,1%). S druge strane, najniži nivo duga zabilježen je u Esto-niji, 9%, i Luksemburgu, 23% BDP-a, dok je pored njih još dug Letonije, Litvanije, Slovačke, Malte i Holandije bio ispod mastrihtskog kriterijuma od 60% BDP-a. Gle-dano prema finansijskim instrumentima, najviše duga se odnosilo na dužničke hartije od vrijednosti, 80,5%, potom na kredite, 16,5% i na kraju na gotovinu i depo-zite, 3%. Dug je i dalje na visokom nivou, posebno kod velikih država juga Eurozone, čija je fiskalna pozicija i dalje nesigurna. O tome najbolje svjedoči njihov kredit-ni rejting – prema Standard end Pursu, na kraju marta 2018. godine Italija, Portugal i Španija imali su investi-cioni rejting slabog kvaliteta, dok Grčka nije imala in-vesticioni rejting.

Prognoze analitičara ECB-a iz marta 2018. ukazuju da će rast u 2018. iznositi 2,4% te 1,9% u 2019. i 1,7% u 2020. godini. Očekuje se da će stopa nezaposlenosti kontinuirano opadati tokom prognostičkog horizonta, pa će u 2020. biti na nivou od 7,2%. HICP će biti u okvi-ru ECB-ovog cilja od ispod ali blizu 2%, i bez deflacio-nih pritisaka. Konačno, sve će biti praćeno i poboljša-njem stanja državnih finansija, pa se očekuje da će u 2020. budžetski deficit opasti na 0,3% BDP-a, a javni dug na 79,7% BDP-a.

MMF očekuje da će stope rasta za period 2018-2019 iznositi 2,4% i 2%, respektivno. Prognoze svjetske banke za isti period su nešto skromnije, 2,1% i 1,7%, respektivno.

36 Posljednji raspoloživi, sezonski prilagođeni podatak.37 Posljednji raspoloživi podatak.

Tabela 8.2

Kreditni rejting država Eurozone, Standard end Purs, kraj marta 2018.

Država Rejting Izgledi (outlook)

Austrija AA+ stabilni

Belgija AA stabilni

Estonija AA- stabilni

Finska AA+ stabilni

Francuska AA stabilni

Grčka B pozitivni

Holandija AAA stabilni

Irska A+ stabilni

Italija BBB stabilni

Kipar BB+ pozitivni

Letonija A- pozitivni

Litvanija A stabilni

Luksemburg AAA stabilni

Malta A- pozitivni

Njemačka AAA stabilni

Portugal BBB- stabilni

Slovačka A+ stabilni

Slovenija A+ stabilni

Španija A- pozitivni

Izvor: Standard end Purs (tradingeconomics.com)

99

Međunarodna ekonom

ija

Tabela 8.3

Makroekonomske prognoze za Eurozonu za period 2017−2020, %

2017. 2018. 2019. 2020.

realni BDP 2,5 2,4 1,9 1,7

privatna potrošnja 1,9 1,7 1,7 1,5

državna potrošnja 1,2 1,2 1,2 1,1

bruto investicije u osnovna sredstva 3,7 4,4 3,4 2,8

izvoz 5,2 5,3 4,1 3,8

uvoz 4,6 5,1 4,5 4,0

zaposlenost 1,7 1,4 1,1 0,8

stopa nezaposlenosti, % radne snage 9,1 8,3 7,7 7,2

HIPC 1,5 1,4 1,4 1,7

HIPC, isključujući energiju 1,2 1,2 1,6 1,9

HIPC, isključujući energiju i hranu 1,0 1,1 1,5 1,8

HIPC, isključujući energiju, hranu i promjene u indirektnim porezima 1,0 1,1 1,5 1,8

jedinični troškovi rada 0,8 1,1 1,2 1,8

zarada po zaposlenom 1,6 2,2 2,0 2,7

produktivnost rada 0,8 1,0 0,8 0,9

saldo državnog budžeta, % BDP-a -1,0 -0,7 -0,6 -0,3

strukturni saldo državnog budžeta, % BDP-a -1,0 -1,0 -0,9 -0,9

javni dug, % BDP-a 86,7 84,4 82,1 79,7

saldo tekućeg računa, % BDP-a 3,7 4,2 4,3 4,5

Izvor: ECB, mart 2018. godine

Ekonomija SAD je u prvom kvartalu 2018. godine rasla po stopi većoj nego što su bila tržišna očekiva-nja, što je iznosilo 2,2%38 u odnosu na prethodni kvartal. U odnosu na prvi kvartal 2017. godine, stopa rasta je iznosila 2,8%.

MMF u svom aprilskom izvještaju o izgledima svjetske ekonomije očekuje da će ekonomija SAD u ovoj i narednoj godini nastaviti da raste prilično visokim stopama, pri čemu je prognoza ekonomskog rasta za 2018. godinu povećana na 2,9% (za 0,2 p.p) i 2019. na 2,7% (za 0,2 p.p.). Prognoze rasta američke ekonomije od strane Svjetske banke39 su nešto niže, i za period 2018-2019. iznose 2,7%, odnosno 2,5%, i obije su povećane za 0,2 odnosno 0,3 p.p. Očekivanja FED-a40 su da će BDP u naredne dvije godine rasti po stopama u intervalu 2,6-3% u 2018. i 2,2-2,6% u 2019. godini.

Rast ekonomije SAD u prvom kvartalu o.g. pretežno se zasnivao na povećanju bruto investicija u os-novna sredstva, koje su u poređenju sa prethodnim kvartalom porasle 7,2%41. Lična potrošnja je ostva-rila najniži rast još od drugog kvartala 2013. godine, iznosivši 1% na kvartalnoj osnovi. Nasuprot tome, rast ličnih dohodaka je bio nastavljen i u ovom kvartalu. Najmanji doprinos kvartalnom rastu eko-nomije dala je vladina potrošnja koja je u odnosu na prethodni kvartal porasla 1%. U prvom kvartalu 2018. su porasli i izvoz (4,2%) i uvoz (2,8%).

38 Stopa izražena na godišnjem nivou, druga procjena.39 Globalni ekonomski prospekti, jun 2018.40 Projekcije članova Komiteta za operacije na otvorenom tržištu, mart 2018.41 Stopa izražena na godišnjem nivou.

100

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018

Industrijska proizvodnja je u prvom kvartalu o.g. u odnosu na prethodni kvartal porasla 2,3%, što je znatno niža stopa rasta nego u posljednjem kvartalu 2017. godine. Djelatnosti koje su na kra-ju četvrtog kvartala42 2017. godine ostvarile naj-veći rast su vađenje ruda i kamena (10%), prera-đivačka industrija, naročito proizvodnja trajnih dobara (7,2%), građevinarstvo (8,5%) i informi-sanje i komunikacije (9%).

Stopa nezaposlenosti je u sva tri mjeseca prvog kvartala o.g. bila na nivou iz posljednjeg kvartala 2017. godine (4,1%). Posljednji podaci ukazuju da je u drugom kvartalu stopa nezaposlenosti ispod 4%. Stopa nezaposlenosti ima tendenciju pada još od kraja 2009. godine. Dinamičnost tržišta rada i ekonomije se može vidjeti i prema broju novih radnih mjesta, kojih je tokom prva tri mjeseca o.g. kreirano 655 hiljada.

Godišnja stopa inflacije, mjerena indeksom cije-na izdataka za ličnu potrošnju43, je u martu izno-sila 2%. Ukoliko se izuzmu kretanja cijena hra-ne i energenata onda je rast indeksa u martu bio 1,8%, što je vrlo blizu ciljane inflacije. Godišnja stopa inflacije, mjerena indeksom potrošačkih ci-jena, je na kraju marta o.g. iznosila 2,4% i tokom sva tri mjeseca prvog kvartala je bila preko 2%.

Ekonomija Japana je nakon osam pozitivnih kvartalnih stopa rasta u prvom kvartalu o.g. za-bilježila pad od 0,2%44 u odnosu na prethodni kvartal. U poređenju sa istim kvartalom pret-hodne godine, ekonomija je porasla 1,1%, što predstavlja nastavak tendencije pozitivnih stopa još od prvog kvartala 2015. godine.

Prema aprilskim prognozama MMF-a, japanska ekonomija će rasti sporijim tempom u periodu 2018–2019. pa se u 2018. očekuje rast od 1,2% od-nosno 0,9% u 2019. godini. Svjetska banka prema posljednim prognozama45 očekuje niže stope ra-sta, 1% za 2018. odnosno 0,8% za 2019. godinu.

42 Posljednji dostupni podaci, kvartalne stope izražene na godišnjem nivou. 43 Personal Consumption Expenditure, lančani indeks cijena, koji FED koristi za ocjenu inflatornih kretanja.44 Druga procjena. 45 Jun 2018.

Kvartalna stopa rasta i doprinosi komponenti BDP-a u SAD, %, 2014-2018 q1

Grafik 8.3

izvor: Nacionalni biro za ekonomsku analizu (BEA)

Godišnja stopa IPC, PCE i bazična inflacija prema PCE, %, 2013-2018 q1

Grafik 8.4

izvor: FRED, Federalne rezerve Sent Luis

101

Međunarodna ekonom

ija

Prognoza rasta od strane Banke Japana za fiskal-nu 2018. godinu je u rasponu od 1,4% do 1,7%. Za 2019. se očekuje manja stopa rasta – u rasponu od 0,7% do 0.9%.

Lična potrošnja je na kvartalnom nivou pala 0,1%. Izvoz je porastao 0,6%, dok je uvoz pora-stao 0,3%. Vladina potrošnja je bila na istom ni-vou kao u prethodnom kvartalu. Privatne (nere-zidencijalne) investicije su porasle 0,3%, dok su rezidencijalne investicije pale 1,8%.

Industrijska proizvodnja je u odnosu na posljed-nji kvartal 2017. pala 1,3%, što je prouzrokovano većim padom proizvodnje u januaru. Na godiš-njem nivou, industrijska proivodnja je veća za 2,3%. Trgovina na malo je u januaru i martu za-bilježila negativne stope.

Indeks poslovnog „sentimenta“ Banke Japana, TANKAN, je bio blago niži od tržišnih očekivanja, ali blizu vrijednosti sa kraja 2017. koje su na nivou iz pretkriznog perioda (2006–2007). Indeks potrošač-kog povjerenja, koji bilježi tendenciju rasta još od 2014., tokom prvog kvartala o.g. je u prosjeku bio niži nego u prethodnom kvartalu. Berzanski indeks Nikkei 225 je na kraju prvog kvartala bio niži nego na kraju 2017. godine.

Stopa nezaposlenosti je u martu o.g. pala na 2,5%. U januaru je bila 2,4%, što je najniža stopa od aprila 1993. godine. Takođe, broj zaposlenih i broj slobodnih radnih mjesta su na rekordnim nivoima.

Godišnja stopa inflacije je tokom sva tri mjeseca prvog kvartala o.g. bila relativno visoka, dostigavši 1,5% u februaru. U martu je pala na 1,1%, a prema posljednjim podacima u aprilu je iznosila 0,6%, što je u rangu prošlogodišnjih stopa. Bazična inflacija46 je na kraju marta iznosila 0,6% na godišnjem nivou, a ukoliko se izuzmu i efekti energenata onda je inflacija na kraju prvog kvartala iznosila 0,4%. Centralna banka je u maju o.g. smanjila srednju prognozu za bazičnu inflaciju za fiskalnu 2018. godi-nu, koja iznosi 1,3%.

8.3. Zemlje u usponu

Ekonomija Kine je u prvom kvartalu 2018. ostvarila rast od 1,4% u odnosu na prethodni kvartal. Eko-nomija je u prvom kvartalu o.g. porasla 6,8% u poređenju sa istim periodom prethodne godine. MMF je u aprilskim prognozama potvrdio januarske stope rasta za kinesku ekonomiju za period 2018–2019, koje iznose 6,6% za 2018. odnosno 6,4% za 2019. godinu. Svjetska banka prema posljednim prognoza-ma47 očekuje nešto niže stope rasta, 6,5% za 2018. odnosno 6,3% za 2019. godinu.

46 U slučaju Japana, indeks potrošačkih cijena umanjen za uticaj cijena svježe hrane.47 Jun 2018.

Kvartalna stopa rasta BDP-a, %, 2014-2018 q1

Grafik 8.5

izvor: Vlada Japana

102

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018

Industrijska proizvodnja je u prvom kvartalu o.g. porasla 6,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Prerađivačka industrija je u istom periodu ostvarila rast od 6,6%. Indeks menadžera nabavke (PMI) je u januaru i martu o.g. bio iznad tržišnih očekivanja. U martu je iznosio 51,6 poena.

Trgovina na malo je u prvom kvartalu 2018. porasla 9,8%. Indeks potrošačkih cijena je u martu po-rastao 2,1% na godišnjem nivou. Bazična inflacija je u martu iznosila 2%. Stopa nezaposlenosti je u martu o.g. iznosila 3,9%.

Investicije u osnovna sredstva su u martu o.g. porasle 7,5% u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Investicije u nepokretnosti su u martu o.g. porasle 10,4%. Investicije usmjerene u rezidencijalne ne-pokretnosti su zabilježile rast tokom sva tri mjeseca prvog kvartala, što je u martu iznosilo 13,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Sa druge strane, investicije u komercijalne nepokretnosti su bilježile negativne stope, što je u martu iznosilo -0,1% na godišnjem nivou.

Ekonomija Kine je u prvom kvartalu o.g. zabilježila 26,2% manji trgovinski suficit nego tokom istog perioda prošle godine, prvenstveno zbog većeg rasta uvoza koji je tokom prva tri mjeseca 2018. pora-stao 18,9%. Izvoz je tokom istog perioda porastao 14,1%. Suficit tekućeg računa je u 2017. iznosio 1,3% BDP-a.

Budžetska potrošnja je u prvom kvartalu o.g. povećana 10,9%, dok su se prihodi povećali 13,6%. Budžetski deficit je u 2017. iznosio 3,5% BDP-a, što je bilo iznad vladinog cilja od 3%. Posljednjih pet godina, zaduženost države je rasla. U 2012. je iznosila 34.4% BDP-a, a u 2017. godini 47,6% BDP-a.

Ekonomija Rusije je u prvom kvartalu 2018. godine porasla 1,3% u odnosu na isti kvartal prethodne godine. Procijenjena stopa rasta BDP-a prema MMF-u za 2018. godinu iznosi 1,7%, prema Svjetskoj banci 1,5% i OECD-u 1,8%. Očekivanje centralne banka oko rasta ekonomije je u rasponu od 1,5% do 2%.

Investicije u osnovna sredstva su rasle u posljednjih šest kvartala, što je u prvom kvartalu o.g. iznosi-lo 3,6% u odnosu na isti period prethodne godine. Izvoz je u prvom kvartalu porastao 22,9%, a uvoz 19,1%. Ekonomija Rusije zabilježila je veći trgovinski suficit (za 22,6%) nego u prvom kvartalu pret-hodne godine, a koji je bio baziran i na rastu izvoza ostalih sektora pored rasta sektora nafte i naftnih prerađevina nošenog većom cijenom nafte. U skladu s tim, ostvaren je i veći suficit tekućeg računa za 29,1%.

Industrijska proizvodnja je u prvom kvartalu porasla 1,9% u odnosu na isti period 2017. godine. Pre-rađivačka industrija je u istom periodu porasla 2%. Indeks menadžera nabavke (PMI) je bio niži nego tokom posljednjeg kvartala 2017. godine.

Trgovina u maloprodaji je nastavila pozitivna kretanje pa je u prvom kvartalu ostvarila rast od 2,2%. Indeks potrošačkog povjerenja je nastavio da se oporavlja i u prvom kvartalu. Realne zarade su ostva-rile snažan rast u prvom kvartalu, a stope rasta su za januar i februar bile dvocifrene. U martu je realni rast zarada iznosio 8,7%.

Stopa nezaposlenosti je u januaru blago porasla na 5,2%, ali je u februaru i martu pala na 5%. Prema prvim podacima, pad stope nezaposlenosti je nastavljen u drugom kvartalu o.g.

Opadajući trend, koji je trajao još od 2015. kada je stopa inflacije bila dvocifrena, je prema najnovijim podacima zaustavljen. Indeks potrošačkih cijena je u januaru o.g. iznosio 2,2% na godišnjem nivou,

103

Međunarodna ekonom

ija

što predstavlja rekordno nisku inflaciju, koja je značajno bila ispod ciljane inflacije centralne banke od 4%. U martu je inflacija iznosila 2,4%, pri čemu je bazična inflacija iznosila 1,8%.

Centralna banka Rusije je u prvom kvartalu 2018. dva puta snizila svoju referentnu kamatnu stopu, koja je na početku godine iznosila 7,75%, a na kraju kvartala 7,25%.

Agencija Standard end Purs je početkom 2018. dodijelila Rusiji investicioni kreditni rejting BBB-, sa stabilnim izgledima. Agencija Fič je potvrdila rejting BBB- sa pozitivnim izgledima. Agencija Mudis je potvrdila rejting Ba1, ali je poboljšala izglede iz stabilnih u pozitivne.

Turska ekonomija je u prvom kvartalu 2018. godine porasla 2% u odnosu na prethodni kvartal, što je šesti „pozitivni“ kvartal zaredom. U odnosu na isti kvartal prethodne godine, povećanje ekonomske aktivnosti je iznosilo 7,4%. Prema prognozama MMF-a, ekonomija Turske će u 2018. godini ostvariti rast od 4,4%48, dok će prema prognozama Svjetske banke rast iznositi 4,5%.

Potrošnja domaćinstava je u prvom kvartalu o.g. porasla 11% u poređenju sa istim kvartalom prethod-ne godine. Izvoz roba i usluga je u istom periodu porastao 0,5%, dok je uvoz porastao 15,6%. Potrošnja države je porasla 3,4%, a bruto investicije u osnovna sredstva su porasle za 9,7% u odnosu na isti period prethodne godine.

Industrijska proizvodnja je tokom prvog kvartala ostvarila visok rast, koji je u martu iznosio 7,6%. Prerađivačka industrija je porasla za 7,9%. Broj turista je u prvom kvartalu bio veći za 26,4% u odnosu na prvi kvartal prošle godine, a prihodi od turizma su porasli 31,3%. Stopa nezaposlenosti je u martu iznosila 10,1%.

Godišnja stopa inflacije mjerena indeksom potrošačkih cijena je u martu iznosila 10,2%, što je i dalje daleko iznad ciljane stope od 5%, a prema posljednjim podacima, u maju je porasla na 12,2%. Bazična inflacija je ostvarila blagi pad u prvom kvartalu da bi u drugom kvartalu bila na rekordnom nivou. U prvom kvartalu, turska lira je dodatno deprecirala u odnosu na dolar i euro, što je nastavljeno i u drugom kvartalu.

Agencija Mudis je snizila kreditni rejtingi Turske sa Ba1 na Ba2, dok su izgledi promijenjeni iz negativ-nih u stabilne49. Agencija Mudis je u obrazloženju svoje odluke navela dva ključna razloga za sniženje rejtinga – dalji gubitak nezavisnosti institucija i povećanje rizika od eksternih šokova, imajući u vidu visok deficit tekućeg računa, koji iznosi preko 5% BDP-a. Ekvivalentan rejting Turskoj dala je agencija Standard end Purs (BB), ali su izgledi negativni.

8.4. Zemlje okruženja

Zemlje okruženja, nakon usporenog rasta u 2017. godini, u prvom kvartalu 2018. godini ostvarile su blagi oporavak privredne aktivnosti. U prvom kvartalu 2018. godine ostvarena su pozitivna kretanja na tržištu rada, ali nezaposlenost je ostala i dalje visoka. Zabilježeno je povećanje realnih zarada. Ostvaren je oporavak kreditne aktivnosti. Inflacija je ostala relativno niska. Zemlje regiona imaju vi-sok nivo javnog duga, a zbog dalje stabilizacije te dinamike, očekuje se nastavak fiskalne konsolidacije i strukturnih reformi.

48 Izgledi globalne ekonomije, april 2018. 49 Mart 2018.

104

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018

Ekonomija Srbije je u prvom kvartalu 2018. godine ostvarila realni godišnji rast od 4,6%. Svi proi-zvodni sektori dali su pozitivan doprinos rastu. Sektor građevinarsta ostvario je realan godišnji rast od 26,4%, dok je je sektor industrije i snabdijevanja vodom i upravljanja otpadnim vodama ostvario realan godišnji rast od 5,3%. Posmatrano prema komponentama BDP-a po potrošnoj metodi, realan godišnji rast ostvaren je kod svih agregata: izdaci za finalnu potrošnju domaćinstava (3%), izdaci za finalnu potrošnju države (2,3%), i izvoz roba i usluga (9,3%).

Od početka 2018. godine, inflacija je u opadanju. U martu 2018. godine iznosila je 1,4%, što je bilo is-pod donje granice ciljanog raspona Narodne banke Srbije od 3±1,5%. U aprilu 2018. godine Narodna banka Srbije je smanjila referentnu kamatnu stopu za 0,25 p.p. na nivo od 3%, usljed i dalje prisutnih niskih inflatornih pritisaka. Stopa nezaposlenosti u prvom kvartalu 2018. iznosila je 14,8%.

Tokom prvog kvartala 2018. godine ostvaren je istovremeno primarni i ukupni fiskalni suficit. Učešće javnog duga centralne države u BDP-u je smanjeno, i na kraju prvog kvartala 2018. godine iznosilo je 59%. Usljed uspješne fiskalne konsolidacije i sprovođenja strukturnih reformi i procjene nastavka ra-sta BDP-a u narednom periodu, u decembru 2017. godine kreditne agencije Standard end Purs i Fič su poboljšale kreditni rejting Srbije na nivo „BB”.

Hrvatska ekonomija, nakon privremene stagnacije krajem prethodne godine, prema preliminarni-mim podacima, u prvom kvartalu 2018. godine, ostvarila je rast od 2,5% u odnosu na isti period pret-hodne godine. Ostvareni rast u prvom kvartalu 2017. godine podstaknut je jačanjem domaće tražnje, pri čemu je potrošnja domaćinstava ostvarila rast od 3,9%. Takođe, povećale su se i državna potrošnja (2,8%) i bruto investicije u fiksni kapital (3,6%). Sa druge strane izvoz roba i usluga se blago smanjio i to za 0,5%.

Godišnja stopa inflacije porasla je sa 0,8% u februaru na 1,1% u martu. Stopa nezaposlenosti na kraju prvog kvartala 2018. godine iznosila je 11,5%. Učešće javnog duga u BDP-u je smanjeno sa 80,6% na kraju 2016. godine na 78% BDP-a na kraju 2017. godine.

Godišnje stope rasta BDP-a zemalja regiona, %, 2015–2018 q1

IPC odabranih zemalja regiona, godišnja stopa, %, 2015–2018 q1

Grafik 8.6 Grafik 8.7

Izvor: Nacionalni statistički zavodi Izvor: Nacionalni statistički zavodi

105

Međunarodna ekonom

ija

Makedonija je, nakon stagnacije privredne aktivnosti u 2017. godini, ostvarila rast od 0,1% u prvom kvartalu 2018. godine. Prema procjeni MMF-a, u 2018. godini očekuje se rast od 2,8%. Nakon niske inflacije u 2017. godini, godišnja stopa inflacije u martu 2018. godine iznosila je 1,6%. Nezaposlenost je u 2017. godini zabilježila opadajući trend, a na kraju prvog kvartala 2018. godine je iznosila 21,6%. Javni dug je na kraju 2017. godine iznosio 39,3% BDP-a, a prema procjeni MMF-a u 2018. godini oče-kuje se povećanje na 41,2% BDP-a.

Tabela 8.4

Javne finansije i salda tekućeg računa u privredama regiona, % BDP-a

zemljasaldo budžeta bruto javni dug saldo tekućeg računa

2017. 2018. 2019. 2017. 2018. 2019. 2017. 2018. 2019.

Albanija -2.0 -2.0 -1.8 70.1 68.5 66.3 -6.9 -7.3 -8.0

Crna Gora -5.4 -3.5 -0.3 65.1 69.9 66.4 -18.9 -17.5 -16.7

Hrvatska 0.8 0.7 0.8 78.0 73.7 69.7 3.6 2.8 2.1

Makedonija -2.7 -2.6 -2.6 39.3 42.0 43.9 -1.3 -1.2 -1.3

Slovenija 0.0 0.5 0.4 73.6 69.3 65.1 6.7 6.6 5.2

Srbija 1.2 0.6 0.5 61.6 58.9 55.9 -6.2 -6.9 -6.9

EU -1.0 -0.8 -0.8 83.1 81.2 79.1 2.2 2.2 2.2

Eurozona -0.9 -0.7 -0.6 88.8 86.5 84.1 3.5 3.4 3.4

izvor: Evropska komisija – Spring 2018 European Economic Forecast

8.5. Kamatne stope centralnih banaka i kretanje deviznih kurseva

Tokom prvog kvartala o.g., ECB nije mijenjala referentne kamatne stope50. Upravni savjet je u januaru odlučio da program kupovine obveznica dodatno smanji sa 60 na 30 mlrd eura, što je bilo unaprijed najavljivano. Odlučeno je da će program trajati do kraja septembra 2018. godine, međutim, program može biti produžen ukoliko Upravni savjet bude smatrao da je to potrebno, odnosno dok rast inflacije ne bude održiv i u skladu sa ciljanom stopom. Na junskoj sjednici, Upravni savjet ECB-a je odlučio da će program kupovine obveznica nakon septembra biti nastavljen do decembra 2018. i to dinamikom od 15 mlrd eura mjesečno. Kamatne stope su zadržane na postojećem nivou, a navedeno je da će ostati nepromijenjene do ljeta 2019. godine.

FED je krajem marta o.g. povećao referentnu kamatnu stopu na raspon od 1,5%-1,75%. U obrazlože-nju Federalnog komiteta za operacije na otvorenom tržištu navodi se nastavak pozitivnih kretanja na tržištu rada, rast ekonomske aktivnosti, lične potrošnje i investicija. Komitet očekuje da će se inflacija stabilizovati oko ciljanog nivoa u srednjem roku. Referentna stopa je na junskoj sjednici povećana na raspon od 1,75-2,0%.

Komitet za monetarnu politiku Banke Engleske u prvom kvartalu 2018. nije mijenjao referentnu ka-matnu stopu (0,5%). Komitet je odlučio da će program kupovine korporativnih obveznica sa investici-onim rejtingom biti nastavljen51, kao i program kupovine vladinih obveznica52.

50 Prekonoćni depoziti -0,4%, glavne operacije refinansiranja 0,0% i prekonoćni krediti 0,25%.51 U svrhu održavanja stanja od 10 mlrd funti.52 U svrhu održavanja stanja od 435 mlrd funti.

106

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018

Banka Japana je, takođe, zadržala kamatnu stopu (-0,1%), ali je smanjila obim kupovine državnih ob-veznica sa dužim rokom dospijeća53.

Šestomjesečni USD LIBOR je nastavio da se kreće uzlaznom putanjom. Na kraju marta je iznosio 2,45%, što je rast od 0,62 p.p. u odnosu na vrijednost sa kraja 2017. godine.

Tromjesečni EURIBOR je ostao na gotovo istom nivou kao na kraju prošle godine i iznosio je -0,328%. EONIA je uglavnom bilježila manje os-cilacije i na kraju marta je iznosila -0,348%.

Euro je tokom prvog kvartala 2018. nominal-no aprecirao u odnosu na dolar (2,7%) i franak (0,4%). Na kraju marta, euro se trgovao za 1,232 dolara, a tokom prvog kvartala trgovao se u opse-gu od 1,194 do 1,125. Ovakvo kretanje kursa je re-zultat nejasnih inputa iz SAD-a vezano za fiskal-nu i spoljnotrgovinsku politiku, kao i pozitivnog investicionog okruženja u eurozoni.

Tokom istog perioda, euro je nominalno depre-cirao u odnosu na jen (3,2%), koji je generalno aprecirao od početka 2018. godine; i neznatno u odnosu na funtu (0,009%).

53 Obveznice sa rokom dospijeća od 10 do 25 godina sa 200 na 190 mlrd jena, te obveznice sa rokom dospijeća od 25 do 40 godina sa 90 na 80 mlrd jena.

Referentne kamatne stope centralnih banaka, %, 2016–2018 q1

Euro prema drugim valutama, 2017–2018 q1, 01. 2017=100

(rast/pad označava jačanje/slabljenje eura)

Referentne tržišne kamatne stope, %, 2016–2018 q1

Grafik 8.8

Grafik 8.10Grafik 8.9

Izvor: Blumberg

Izvor: Blumberg, kalkulacije CBCGIzvor: Blumberg