I. I. MEŞRUTİYET MEŞRUTİYET

1876-18781876-1878

İLK

PARLAMENTO

1876 başlarında, devletin karşı karşıya 1876 başlarında, devletin karşı karşıya bulunduğu dış ve iç sorunlar, mali sıkıntılar bulunduğu dış ve iç sorunlar, mali sıkıntılar çok büyük boyutlara ulaşmıştı. çok büyük boyutlara ulaşmıştı.

Ayrıca, Ayrıca, “Genç Osmanlılar” “Genç Osmanlılar” denen aydınların denen aydınların bir süredir giriştikleri fikri ve siyasi bir süredir giriştikleri fikri ve siyasi mücadelenin etkileri de yayılmaya başlamıştı.mücadelenin etkileri de yayılmaya başlamıştı.

10 Mayıs 1876’da İstanbul’da medrese 10 Mayıs 1876’da İstanbul’da medrese öğrencileri, iç ve dış olumsuz gelişmelerden öğrencileri, iç ve dış olumsuz gelişmelerden devlet adamlarını sorumlu tutup derslerini devlet adamlarını sorumlu tutup derslerini bıraktılar ve Bab-ı Ali’ye saldırdılar. bıraktılar ve Bab-ı Ali’ye saldırdılar.

Padişah Abdülaziz, Sadrazam Mahmut Nedim Padişah Abdülaziz, Sadrazam Mahmut Nedim Paşa’yı görevden almak zorunda kaldı. Paşa’yı görevden almak zorunda kaldı.

Yeni hükümeti kuranlar, Padişahı da devirmek Yeni hükümeti kuranlar, Padişahı da devirmek istiyorlardı:30 Mayıs 1876’da bunu başardılar ve istiyorlardı:30 Mayıs 1876’da bunu başardılar ve V.Murat’ı tahta çıkardılar. V.Murat’ı tahta çıkardılar.

Ancak o da, akli dengesi yerinde olmadığı Ancak o da, akli dengesi yerinde olmadığı anlaşıldığından, indirilip II.Abdülhamit Padişah anlaşıldığından, indirilip II.Abdülhamit Padişah yapıldı (31 Ağustos 1876). yapıldı (31 Ağustos 1876).

Abdülhamit, Islahhanelerim, Sanayi mekteplerinin Abdülhamit, Islahhanelerim, Sanayi mekteplerinin kurucusu ve başarılı bir vali olan Mithat Paşa’yı kurucusu ve başarılı bir vali olan Mithat Paşa’yı Sadrazam atadı(Aralık 1876) ve hükümdarın mutlak Sadrazam atadı(Aralık 1876) ve hükümdarın mutlak iradesini sınırlayan, Parlamentolu Meşrutiyet iradesini sınırlayan, Parlamentolu Meşrutiyet yönetimini getiren bir yönetimini getiren bir Anayasa’yı(Kanun-i Esasi)Anayasa’yı(Kanun-i Esasi) kabul ve ilan etmiştir (23 Aralık 1876). kabul ve ilan etmiştir (23 Aralık 1876).

Böylece, Böylece, I.Meşrutiyet dönemi I.Meşrutiyet dönemi başladı. başladı.

Bu siyasi gelişmeler, Tanzimatın doğal bir sonucu Bu siyasi gelişmeler, Tanzimatın doğal bir sonucu olarak, olarak, devlet şeklinin de Avrupalı hale sokulması devlet şeklinin de Avrupalı hale sokulması hareketidir, fakat kısmen de, Avrupa devletlerinin hareketidir, fakat kısmen de, Avrupa devletlerinin baskıları ve istekleri doğrultusunda düşünülmüştür.baskıları ve istekleri doğrultusunda düşünülmüştür.

  İlk Osmanlı Parlamentosu 19 Mart 1877’de toplandı. İlk Osmanlı Parlamentosu 19 Mart 1877’de toplandı. Ancak, Rusya, Nisan 1877’de Osmanlı Devleti’ne Ancak, Rusya, Nisan 1877’de Osmanlı Devleti’ne

savaş açtı. savaş açtı. Savaşın acıları, felaketleri, siyaset, eğitim ve öteki Savaşın acıları, felaketleri, siyaset, eğitim ve öteki

alanlardaki gelişmeleri durdurdu. alanlardaki gelişmeleri durdurdu. Abdülhamit Han Abdülhamit Han özellikle savaş bahanesiyle özellikle savaş bahanesiyle

Parlamentoyu süresiz kapatarak, Parlamentoyu süresiz kapatarak, Meşrutiyete son Meşrutiyete son verdiverdi(13 Şubat 1878).(13 Şubat 1878).

Osmanlı Devleti’nin ilk Anayasası olan Kanun-i Esasi’ye eğitimle ilgili önemli maddeler girmiştir.

Savaş nedeniyle eğitime ilişkin çalışmalar yapılamamıştır. 1876 tarihli Kanun-i Esasi’nin üç maddesi eğitimle ilgilidir.

Bunlardan ilk ikisi özel öğretime, üçüncüsü ilköğretimin zorunluluğuna ilişkindir:

15. maddede, “öğretim işini herkes özgürce yapabilir; ilgili kanuna uymak şartıyla her Osmanlı vatandaşı genel ve özel öğretim yapmaya izinlidir.” hükmü yer alır.

16. maddede, “ülkedeki çeşitli dinsel inanışlardaki toplumların din ve inanışlarına ilişkin öğretim yöntemi ve biçimine dokunulmayacağı ve ülkedeki tüm mekteplerin devletin denetiminde olduğu “ belirtilir.

114. madde şöyledir: “Osmanlı bireylerinin tümü için ilköğretim zorunlu olacak ve bunun ayrıntıları ayrı bir düzenleme ile belirlenecektir.”

MUTLAKİYET MUTLAKİYET DÖNEMİDÖNEMİ

Sultan II.

Abdülhamit’in 13

Şubat 1878’de

Parlamentoyu

süresiz tatil

etmesinden 23

Temmuz 1908’e

kadar geçen

döneme

Mutlakiyet

Dönemi denir.

Bir çok Bir çok meslek ve sanat okulu meslek ve sanat okulu açılmıştır. açılmıştır. İlk kez özel eğitim alanında bir girişim İlk kez özel eğitim alanında bir girişim olmuş, olmuş,

sağır, dilsiz ve körler için bir okul açılmıştır. sağır, dilsiz ve körler için bir okul açılmıştır. Yerli ve yabancı özel öğretim Yerli ve yabancı özel öğretim büyük gelişme büyük gelişme

göstermiştir. göstermiştir. Genel eğitimde ve okulların yaygınlaşmasında Genel eğitimde ve okulların yaygınlaşmasında

önemli gelişmeler kaydedilmiştir. önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Rejimin ilk yılları içinde, bu alandaki çabaların Rejimin ilk yılları içinde, bu alandaki çabaların

daha yoğun olduğu görülür. daha yoğun olduğu görülür.

Nicelik bakımından gözlenen başarılar eğitimin niteliğini Nicelik bakımından gözlenen başarılar eğitimin niteliğini yükseltmek gibi bir amaçla beraber yürütülmemiştir. yükseltmek gibi bir amaçla beraber yürütülmemiştir.

Bu dönemde yetiştirilmek istenen insan tipi, Tanzimat’ın Bu dönemde yetiştirilmek istenen insan tipi, Tanzimat’ın “Osmanlılık” idealine bağlı, dindarlık, itaatkarlık, Sultan “Osmanlılık” idealine bağlı, dindarlık, itaatkarlık, Sultan II. Abdülhamit’e sadakat, ... II. Abdülhamit’e sadakat, ... özellikleri güçlendirilmeye özellikleri güçlendirilmeye çalışılan bir insan tipidir. çalışılan bir insan tipidir.

Eğitimin amaçları, ders kitapları, programlarda buna Eğitimin amaçları, ders kitapları, programlarda buna özen gösterilmiştir. özen gösterilmiştir.

Ancak, Ancak, azınlıklar ve yabancılar milli, dini, siyasi, ayrılıkçı azınlıklar ve yabancılar milli, dini, siyasi, ayrılıkçı emellerini emellerini yine de eğitim yoluyla sürdürmektedirler. yine de eğitim yoluyla sürdürmektedirler.

Programlardan hayata dönük ve bazı başka dersler Programlardan hayata dönük ve bazı başka dersler çıkarılmış, çıkarılmış, Din ve Ahlak derslerinin saatleri Din ve Ahlak derslerinin saatleri artırılmıştır. artırılmıştır.

Öğretmenliğin meslekleşmesine ilişkin bazı Öğretmenliğin meslekleşmesine ilişkin bazı önemli hukuki düzenlemelereönemli hukuki düzenlemelere başlandığı görülür. başlandığı görülür.

Maarif Nezareti, 1894 – 1895’ten itibaren, Maarif Nezareti, 1894 – 1895’ten itibaren, ilk kez ilk kez ülke çapında eğitim istatistikleriülke çapında eğitim istatistikleri yayınlamaya yayınlamaya başlamış ve yine ilk kez, 1898 – 1904 yılları içinde başlamış ve yine ilk kez, 1898 – 1904 yılları içinde Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye adıyla, adıyla, ülke çapında önemli ülke çapında önemli eğitim, öğretim yıllıkları eğitim, öğretim yıllıkları yayınlanmıştır. yayınlanmıştır.

Bu belgeler, ülkenin eğitim durumunu rakamsal Bu belgeler, ülkenin eğitim durumunu rakamsal olarak ve topluca gösterdikleri için, eğitim olarak ve topluca gösterdikleri için, eğitim sorunlarının daha iyi anlaşılıp değerlendirilmesine sorunlarının daha iyi anlaşılıp değerlendirilmesine yardımcı olmuştur. yardımcı olmuştur.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında, Osmanlı XIX. yüzyılın ikinci yarısında, Osmanlı İmparatorluğu, içinde barındırdığı farklı etnik İmparatorluğu, içinde barındırdığı farklı etnik grupları, yurttaşları haline getirmek için grupları, yurttaşları haline getirmek için sistemli bir eğitim politikası sistemli bir eğitim politikası uygulamıştır. uygulamıştır.

Eğitim, yüzyılın başındaki Tanzimat Eğitim, yüzyılın başındaki Tanzimat Reformlarından beri Osmanlı devlet adamları Reformlarından beri Osmanlı devlet adamları için önemli bir görev olagelmiştir. için önemli bir görev olagelmiştir.

II. Abdülhamid döneminde (1876 – 1909 ) II. Abdülhamid döneminde (1876 – 1909 ) kitle eğitimi ilköğretim düzeyine kadar kitle eğitimi ilköğretim düzeyine kadar yayılmıştır. yayılmıştır.

İptidai mekteplerde müslüman ve gayri İptidai mekteplerde müslüman ve gayri müslimlerin karma eğitimini savunan müslimlerin karma eğitimini savunan Ahmet Ahmet Şakir Paşa Şakir Paşa gibi bazı devlet adamları, dilsel gibi bazı devlet adamları, dilsel birliğin milli birliğin temeli olduğu görüşünden birliğin milli birliğin temeli olduğu görüşünden hareketle, eğitim dili olarak yalnızca hareketle, eğitim dili olarak yalnızca Türkçe’nin Türkçe’nin kullanılmasını kullanılmasını da savunuyorlardı. da savunuyorlardı.

Osmanlı bağlamında, bu ilke , itaatkar yurttaşları Osmanlı bağlamında, bu ilke , itaatkar yurttaşları oluşturma çabası içinde, oluşturma çabası içinde, dinin eğitim aracılığıyla dinin eğitim aracılığıyla yönetime daha çok girmesi yönetime daha çok girmesi şeklinde kendini şeklinde kendini gösterdi. gösterdi.

Bunun yanında Bunun yanında Hristiyan azınlık okulları ve Hristiyan azınlık okulları ve misyoner okulları gibi rakip eğitim sistemleriyle misyoner okulları gibi rakip eğitim sistemleriyle mücadele mücadele etmeyi de amaçlıyordu. etmeyi de amaçlıyordu.

Din,Din, Osmanlı eğitim politikasının en çok Osmanlı eğitim politikasının en çok kullandığı araçlardan biriydi. kullandığı araçlardan biriydi.

ŞeyhülislamlıkŞeyhülislamlık tarafından 2 Mart 1887’de tarafından 2 Mart 1887’de saraya sunulan Rüştiye ve İdadilerin saraya sunulan Rüştiye ve İdadilerin müfredatını yeniden düzenlemeye yönelik müfredatını yeniden düzenlemeye yönelik tezkerede belirtilen görüş tezkerede belirtilen görüş “din eğitiminin “din eğitiminin iptidaiye ve rüştiyelerde olmadığı” iptidaiye ve rüştiyelerde olmadığı” yönündeydi. yönündeydi.

Orta öğretimin üst aşamasını oluşturan idadiler ve Orta öğretimin üst aşamasını oluşturan idadiler ve Mekteb-i Mülkiye-i Şahane’de, Harbiye, Tıbbıye ve Mekteb-i Mülkiye-i Şahane’de, Harbiye, Tıbbıye ve Mühendishane’de müfredatın gözden geçirilerek Mühendishane’de müfredatın gözden geçirilerek ek ek din bilgisi derslerinin konulmasıdin bilgisi derslerinin konulması gerektiği gerektiği belirtiliyordu. belirtiliyordu.

ŞeyhülislamŞeyhülislam bu okullarda müfredat programlarına bu okullarda müfredat programlarına dinsel nitelikte okuma malzemelerinin eklenmesiyle dinsel nitelikte okuma malzemelerinin eklenmesiyle dinsel inancın güçlendirilebileceğini, öğrencilerin dinsel inancın güçlendirilebileceğini, öğrencilerin devletin çıkarlarına aykırı olan devletin çıkarlarına aykırı olan Batılı kitaplardan Batılı kitaplardan uzak tutulması uzak tutulması gerektiğini ifade ediyordu. gerektiğini ifade ediyordu.

Ayrıca Ayrıca bazı müslüman okullarının yabancı dillerde bazı müslüman okullarının yabancı dillerde eğitim vermeleri kesinlikle yasaklanmalıeğitim vermeleri kesinlikle yasaklanmalı, Avrupalı , Avrupalı düşünürlerin yaşamlarına dair hiçbir şey düşünürlerin yaşamlarına dair hiçbir şey öğretilmemeli, din öğretimi artırılmalı ve öğrenciler öğretilmemeli, din öğretimi artırılmalı ve öğrenciler sadakatlari tartışmasız hocalara teslim edilmeliydi.sadakatlari tartışmasız hocalara teslim edilmeliydi.

Maarif Nezareti’nden tüm liselere gönderilen Maarif Nezareti’nden tüm liselere gönderilen bir genelgede belirtildiği üzere, bu kurumlardan bir genelgede belirtildiği üzere, bu kurumlardan mezun olan öğrencilerin, mezun olan öğrencilerin, “iyi karakterli ve iyi “iyi karakterli ve iyi yetişmiş, devlet ve memleketlerine hiç yetişmiş, devlet ve memleketlerine hiç tereddütsüz hizmete hazır” tereddütsüz hizmete hazır” olmaları bekleniyor olmaları bekleniyor ve hocalardan öğrencilere, devlete hizmetin ve hocalardan öğrencilere, devlete hizmetin kutsallığını aşılamaları bekleniyordu. kutsallığını aşılamaları bekleniyordu.

Din dersleri büyük bir öneme sahipti. Din dersleri büyük bir öneme sahipti. Dinsel olmayan konular katı bir sansüre tabi Dinsel olmayan konular katı bir sansüre tabi

tutuluyor,ders kitapları incelenerek tutuluyor,ders kitapları incelenerek “her türlü “her türlü zararlı bilgi”zararlı bilgi” çıkarılıyordu. çıkarılıyordu.

Çocuklar arasında Çocuklar arasında “zararlı”“zararlı” ideolojilerin yayılmasını önlemenin ideolojilerin yayılmasını önlemenin bir diğer yolu da, onların bir diğer yolu da, onların yurtdışında eğitim görmelerini yurtdışında eğitim görmelerini engellemekti. engellemekti.

Abdülhamit rejiminin son yıllarında bu eğilim çok daha belirgin Abdülhamit rejiminin son yıllarında bu eğilim çok daha belirgin hale geldi. hale geldi.

Özellikle Özellikle gizli-Yahudi seçkinleringizli-Yahudi seçkinlerin hatırı sayılır sermayeye ve hatırı sayılır sermayeye ve çocuklarını eğitim için Avrupa’ya gönderme imkanına sahip çocuklarını eğitim için Avrupa’ya gönderme imkanına sahip olduğu Selanik’te, bu sorun olarak görülüyordu. olduğu Selanik’te, bu sorun olarak görülüyordu.

Rumeli Vilayetleri Müfettişliği şuna dikkat çekmek zorunda Rumeli Vilayetleri Müfettişliği şuna dikkat çekmek zorunda kalmıştı: kalmıştı: “bu gençler öğrenim görmek ve ticaret deneyimi “bu gençler öğrenim görmek ve ticaret deneyimi edinmek üzere İsviçre ve Fransa’ya gidiyorlar. Bunu edinmek üzere İsviçre ve Fransa’ya gidiyorlar. Bunu yapmazlarsa, Selanik’te Fransızlara, İtalyanlara, Rumlara veya yapmazlarsa, Selanik’te Fransızlara, İtalyanlara, Rumlara veya Romenlere ait ticaret okullarına gidiyorlar. Her ikisi de, İslami Romenlere ait ticaret okullarına gidiyorlar. Her ikisi de, İslami ve Osmanlı yetişme tarzına aykırıdır.” ve Osmanlı yetişme tarzına aykırıdır.”

Bunun yerine seçkin ailelerin oğullarının gittiği bazı okulların Bunun yerine seçkin ailelerin oğullarının gittiği bazı okulların müfredatlarına ticaret ve maliye derslerinin eklenmesini müfredatlarına ticaret ve maliye derslerinin eklenmesini öneriyor, bu yolla yurtdışında eğitim görerek sahip oldukları öneriyor, bu yolla yurtdışında eğitim görerek sahip oldukları İslam ahlakı üzerinde yarattığı kirlenmenin önlenebileceği İslam ahlakı üzerinde yarattığı kirlenmenin önlenebileceği belirtiliyordu. belirtiliyordu.

Uzak vilayetlerde bulunan Uzak vilayetlerde bulunan farklı etnik grupların farklı etnik grupların eğitimi içineğitimi için de buralarda okullar açıldı. de buralarda okullar açıldı.

Bunun nedeni, Bunun nedeni, hem buradaki halkların hem buradaki halkların sadakatinden kuşku duyulması hem de sadakatinden kuşku duyulması hem de yetiştirilen öğrencilerin daha sonra bu yetiştirilen öğrencilerin daha sonra bu bölgelerde dini veya siyasi propagandacı bölgelerde dini veya siyasi propagandacı olarak olarak kullanılmak istenmesiydi. kullanılmak istenmesiydi.

Önce buralarda iptidaiyeler açılarak Önce buralarda iptidaiyeler açılarak Türkçe Türkçe öğretimi yaygınlaştırıldı. öğretimi yaygınlaştırıldı.

Daha sonra seçkinlerin çocuklarını eğitmek Daha sonra seçkinlerin çocuklarını eğitmek üzere üzere Aşiret Mektepleri Aşiret Mektepleri kuruldu.kuruldu.

Bu dönemde gayri müslimler potansiyel bir tehlike olarak Bu dönemde gayri müslimler potansiyel bir tehlike olarak görüldükleri için, görüldükleri için, gayri müslim eğitim kurumları sıkı bir gayri müslim eğitim kurumları sıkı bir denetim altındadenetim altında tutuluyordu. tutuluyordu.

Maarif Kanunu altında, Maarif Kanunu altında, tüm gayri müslim okulları izne tabi tüm gayri müslim okulları izne tabi tutulmuştutulmuş ve etkinliklerine ancak Maarif Nezareti’nin ve etkinliklerine ancak Maarif Nezareti’nin kurallarına uymaları durumunda izin verilmeye kurallarına uymaları durumunda izin verilmeye başlanmıştır. başlanmıştır.

  1869 Maarif Kanunu1869 Maarif Kanunu, gayri müslim okulların ders , gayri müslim okulların ders programlarının teftişine programlarının teftişine olanak tanımıştır. olanak tanımıştır.

1880’de, bu daha da genişletildi ve 1880’de, bu daha da genişletildi ve yerel eğitim yerel eğitim komisyonlarına, bu tür kurumlarda kullanılan okul kitapları komisyonlarına, bu tür kurumlarda kullanılan okul kitapları ve müfredatı denetleme görevi ve müfredatı denetleme görevi verildi. verildi.

Gayri müslim okullarında Türkçe öğretimi zorunluGayri müslim okullarında Türkçe öğretimi zorunlu hale hale getirildi, ücretleri Osmanlı Hükümeti tarafından ödenen getirildi, ücretleri Osmanlı Hükümeti tarafından ödenen Türk öğretmenler atandı. Türk öğretmenler atandı.

Gayri müslim eğitimi bu ve buna benzer bazı uygulamalarla Gayri müslim eğitimi bu ve buna benzer bazı uygulamalarla kısıtlandı. kısıtlandı.

Sonuç olarak bu dönemde Sonuç olarak bu dönemde Osmanlı eğitim Osmanlı eğitim politikası, değişen dünya koşullarında gittikçe politikası, değişen dünya koşullarında gittikçe daha fazla tehdit altında hissedilen bir daha fazla tehdit altında hissedilen bir toplumsal düzenin ideolojik meşruiyetini toplumsal düzenin ideolojik meşruiyetini pekiştirmeye yönelikti. pekiştirmeye yönelikti.

Bu da ancak tebaanın eğitimi ile mümkün Bu da ancak tebaanın eğitimi ile mümkün olacaktı. olacaktı.

En temel kısıtlama, paraydı. En temel kısıtlama, paraydı. Tüm yerel yönetimlerin, Tüm yerel yönetimlerin, gelirlerinin bir bölümü ile “eğitim bütçesi” ne katkıda gelirlerinin bir bölümü ile “eğitim bütçesi” ne katkıda bulunmaları gerektiği halde, çoğunlukla bu para bulunmaları gerektiği halde, çoğunlukla bu para gelmediğinden , okullar inşa edilemiyor, öğretmenlerin gelmediğinden , okullar inşa edilemiyor, öğretmenlerin aylıkları ödenemiyordu. aylıkları ödenemiyordu.

Diğer büyük sorun, okur-yazarlık oranının çok düşük düzeyde Diğer büyük sorun, okur-yazarlık oranının çok düşük düzeyde olmasıydı. Carter Findley, okur-yazarlığın olmasıydı. Carter Findley, okur-yazarlığın “tüm imparatorlukta “tüm imparatorlukta 1800’de belki %1 ‘den , 1900’de %5-10’a yükseldiğini”1800’de belki %1 ‘den , 1900’de %5-10’a yükseldiğini” tahmin tahmin etmektedir. Eğitim reformları çok düşük bir temelden yola etmektedir. Eğitim reformları çok düşük bir temelden yola çıkmıştır. çıkmıştır.

Ancak Jön Türk dönemine gelindiğinde imparatorluğun her Ancak Jön Türk dönemine gelindiğinde imparatorluğun her yerinde rüştiye mektepleri kurulmuş durumdaydı. yerinde rüştiye mektepleri kurulmuş durumdaydı.

İmparatorluğun sonuna gelindiğinde, bugün Suriye ve Irak’ta İmparatorluğun sonuna gelindiğinde, bugün Suriye ve Irak’ta yer alan bölgelerde yer alan bölgelerde “ilköğretim düzeyinde 28400, orta “ilköğretim düzeyinde 28400, orta öğretim düzeyinde 2100 kişinin öğrenim gördüğü 570 Osmanlı öğretim düzeyinde 2100 kişinin öğrenim gördüğü 570 Osmanlı Devlet Okulu” Devlet Okulu” bulunuyor ve bu öğrencilerin bir çoğu daha üst bulunuyor ve bu öğrencilerin bir çoğu daha üst düzey öğrenim görmek için İstanbul’a gidiyorlardı. düzey öğrenim görmek için İstanbul’a gidiyorlardı.

Köy okullarında yavaş yavaş kız öğrenciler de görülüyordu. Köy okullarında yavaş yavaş kız öğrenciler de görülüyordu.

Tüm imparatorlukların eğitim sistemlerinde olduğu Tüm imparatorlukların eğitim sistemlerinde olduğu gibi Osmanlı Eğitim Sisteminde de temel sorun, gibi Osmanlı Eğitim Sisteminde de temel sorun, kendi halkları arasında kendi halkları arasında aidiyet duygusunu aidiyet duygusunu güçlendirmekti. güçlendirmekti.

Toprakların muazzam genişliği ve halkların Toprakların muazzam genişliği ve halkların çeşitliliği, Fransız Devrimi ile yükselen milli çeşitliliği, Fransız Devrimi ile yükselen milli kimliğe ilişkin değerler sorun yaratmaktaydı. kimliğe ilişkin değerler sorun yaratmaktaydı.

Bu nedenle ortaya çıkan boşluk, dinin yeni bir Bu nedenle ortaya çıkan boşluk, dinin yeni bir içerikle kavramsallaştırılması ve padişahın yarı-içerikle kavramsallaştırılması ve padişahın yarı-kutsal kişiliğine dolaysız bağlanma ile dolduruldu.kutsal kişiliğine dolaysız bağlanma ile dolduruldu.

Bu, Bu, kitle eğitimiyle kitle eğitimiyle aşılanacaktı. aşılanacaktı. Din eğitimi Din eğitimi merkezi bir role sahipti. merkezi bir role sahipti.   Okul çocuklarına ortak bir kimlik aşılamak üzere Okul çocuklarına ortak bir kimlik aşılamak üzere

tarihten alınan tarihten alınan kahramanlık figürleri ve şanlı bir kahramanlık figürleri ve şanlı bir geçmişin imgesi geçmişin imgesi kullanılıyordu. kullanılıyordu.

Türk olmayan unsurlara, Türk olmayan unsurlara, merkezin değer sistemini merkezin değer sistemini özümsetme özümsetme çabası vardı. Örneğin; Aşiret Mektepleri bu çabası vardı. Örneğin; Aşiret Mektepleri bu amaçla kurulmuştur. amaçla kurulmuştur.

  Osmanlı Eğitim Politikasının temeli, çağdaş dünya Osmanlı Eğitim Politikasının temeli, çağdaş dünya eğilimleriyle uyum halinde, eğilimleriyle uyum halinde, merkezin değer sistemini merkezin değer sistemini destekleyerek uyruk halkları tedricen “uygarlaştırma” ya destekleyerek uyruk halkları tedricen “uygarlaştırma” ya yönelik yönelik bir çabaydı. bir çabaydı.

Din ve milliyet birbiri yerine geçebilecek şekilde Din ve milliyet birbiri yerine geçebilecek şekilde kullanılmıştır. kullanılmıştır.

Abdülhamid rejiminin aşılamaya çalıştığı Abdülhamid rejiminin aşılamaya çalıştığı “Hamiyet-i “Hamiyet-i Milliye”, Milliye”, bu rejimin en büyük muhalifi olan bu rejimin en büyük muhalifi olan İttihat ve Terakki İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Cemiyeti’nin şiarı oldu. şiarı oldu.

Osmanlı İmparatorluğu’nun sonuna damgasını vuracak olan Osmanlı İmparatorluğu’nun sonuna damgasını vuracak olan cemiyet, cemiyet, 1889’da Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane’de bir öğrenci 1889’da Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane’de bir öğrenci hareketi hareketi olarak kuruldu. olarak kuruldu.

İttihat ve Terakki üyeliği seçkin okullarda hızla yayıldı. İttihat ve Terakki üyeliği seçkin okullarda hızla yayıldı.

Osmanlı yöneticileri Osmanlı yöneticileri bir yandan kendi bir yandan kendi değerlerini aşılamak kavgası verirken diğer değerlerini aşılamak kavgası verirken diğer yandan da yandan da İttihat ve Terakki Cemiyeti ve İttihat ve Terakki Cemiyeti ve yabancı misyonerlerin muhalefetlerine yabancı misyonerlerin muhalefetlerine karşı karşı savaş vermek zorunda kaldı.savaş vermek zorunda kaldı.

II. II. MEŞRUTİYETMEŞRUTİYET1908-19181908-1918

24 Temmuz 1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından 24 Temmuz 1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından Kanun-i Esasiye II.Abdülhamid’e Kanun-i Esasiye II.Abdülhamid’e kabul ettirilerek siyasi kabul ettirilerek siyasi anlamda günümüz Türkiye’sini yaratan ideolojik, siyasi ve anlamda günümüz Türkiye’sini yaratan ideolojik, siyasi ve ekonomik düşünce sistemi ortaya konmuştur. ekonomik düşünce sistemi ortaya konmuştur.

İttihat ve Terakki’İttihat ve Terakki’nin Osmanlı siyasi sisteminin güçleri; nin Osmanlı siyasi sisteminin güçleri; ideolojik olarak ideolojik olarak “İslamcı-Türkçülük”, “İslamcı-Türkçülük”, siyasi olarak siyasi olarak “yarı “yarı monarşi” monarşi” ve ekonomik olarak da ve ekonomik olarak da “milli ekonomi“milli ekonomi” şeklinde ” şeklinde yeniden tanımlayan bir burjuva hareketi olarak yeniden tanımlayan bir burjuva hareketi olarak değerlendirilebilir. değerlendirilebilir.

Bu siyasi gelişmeler ışığında, Anadolu’da neredeyse Bu siyasi gelişmeler ışığında, Anadolu’da neredeyse tamamı Türk olmayanlar tarafından yapılan ticarette; tamamı Türk olmayanlar tarafından yapılan ticarette; Türk Türk olanların rekabetinin yaratılmasıolanların rekabetinin yaratılması, siyasi anlamda , siyasi anlamda devletin devletin bürokratik yapılanma sürecinebürokratik yapılanma sürecine alınması, alınması, ideolojik olarak ideolojik olarak İslama dayalı “Türkçülük”ü güçlendirme çabaları İslama dayalı “Türkçülük”ü güçlendirme çabaları yeni yeni Osmanlı siyasal sistemini oluşturma girişimlerine örnek Osmanlı siyasal sistemini oluşturma girişimlerine örnek verilebilir. verilebilir.

Eğitimde düzenleme ve geliştirme Eğitimde düzenleme ve geliştirme çalışmaları açısından bakılırsa, Meşrutiyet çalışmaları açısından bakılırsa, Meşrutiyet döneminin, kısa bir dönem olmasına rağmen, döneminin, kısa bir dönem olmasına rağmen, özellikle ortaya atılan fikirler bakımından özellikle ortaya atılan fikirler bakımından çok çok verimli ve yenilikçi bir dönem verimli ve yenilikçi bir dönem olduğu olduğu görülür. görülür.

Bu dönem esas olarak, Bu dönem esas olarak, Cumhuriyet dönemi Cumhuriyet dönemi eğitimindeki düzenleme ve geliştirmelerin bir eğitimindeki düzenleme ve geliştirmelerin bir çeşit hazırlık safhasını çeşit hazırlık safhasını teşkil etmiştir. teşkil etmiştir.

Siyasi hayat ve fikir hareketleri birden canlanmış, yayın özgürlüğüne Siyasi hayat ve fikir hareketleri birden canlanmış, yayın özgürlüğüne kavuşma yanında, özellikle Balkan Savaşları, aydınları toplumsal kavuşma yanında, özellikle Balkan Savaşları, aydınları toplumsal sorunları ve dertleri acımasız bir dille ortaya koymaya itmiştir. sorunları ve dertleri acımasız bir dille ortaya koymaya itmiştir. Eğitim Eğitim sorunları da, üzerinde önemle durulan bir alansorunları da, üzerinde önemle durulan bir alan olmuştur. olmuştur.

Dönemin başında, Meşrutiyetin ilanı ile beraber aşırı hürriyetçi bir Dönemin başında, Meşrutiyetin ilanı ile beraber aşırı hürriyetçi bir hava ortaya çıkmış, bu okullara da yansımıştır. Bu nedenle, önceleri hava ortaya çıkmış, bu okullara da yansımıştır. Bu nedenle, önceleri okullara okullara “hürriyetçi mektepler” “hürriyetçi mektepler” dendiği olmuştur. Fakat bu terimle dendiği olmuştur. Fakat bu terimle aslında okulların içinde bulunduğu aslında okulların içinde bulunduğu disiplinsizlik ve başıboşluk disiplinsizlik ve başıboşluk anlatılmak istenmiştir. 31 Mart olayı bastırıldıktan sonra, okullarda anlatılmak istenmiştir. 31 Mart olayı bastırıldıktan sonra, okullarda da disiplin sağlanmıştır. da disiplin sağlanmıştır.

Özellikle Özellikle Balkan Savaşlarından sonra, toplumda eğitim konularına ilgi Balkan Savaşlarından sonra, toplumda eğitim konularına ilgi artmıştır. artmıştır. Ancak Balkan Savaşları felaketlerinden çıkarılan “toplum Ancak Balkan Savaşları felaketlerinden çıkarılan “toplum olarak uyuşukluktan silkinip, çalışıp çaba harcayarak toparlanma olarak uyuşukluktan silkinip, çalışıp çaba harcayarak toparlanma gerektiği, yoksa devletin daha büyük felaketlerle karşılaşacağı” gibi gerektiği, yoksa devletin daha büyük felaketlerle karşılaşacağı” gibi dersler, düşünceler ve özeleştiriler ne yazık ki çabuk unutulmuştur. dersler, düşünceler ve özeleştiriler ne yazık ki çabuk unutulmuştur.

Balkan Savaşları ve felaketlerinden sonra toplumda, Balkan Savaşları ve felaketlerinden sonra toplumda, “çökmekte olan devleti eğitim ve öğretmenler “çökmekte olan devleti eğitim ve öğretmenler kurtaracaktır” kurtaracaktır” şeklinde bir görüş benimsenmiştir. şeklinde bir görüş benimsenmiştir. Fakat bu genellikle bir slogan görünümünden öteye Fakat bu genellikle bir slogan görünümünden öteye gitmemiştir. gitmemiştir.

Özellikle Balkan Savaşlarına kadar taassup nedeniyle Özellikle Balkan Savaşlarına kadar taassup nedeniyle kızların eğitimi konusunda verimli çalışılamamış, kızların eğitimi konusunda verimli çalışılamamış, fakat Balkan felaketlerinden sonra taassup azalmış, fakat Balkan felaketlerinden sonra taassup azalmış, daha cesurca ve etkili çalışmalar yapılabilmiştir. daha cesurca ve etkili çalışmalar yapılabilmiştir.

Kızlar için ilk kez bir yüksek öğretim kurumu Kızlar için ilk kez bir yüksek öğretim kurumu açılmıştır. açılmıştır.

Dönemin sonuna doğru Dönemin sonuna doğru geleneksel sıbyan geleneksel sıbyan mekteplerinin çoğumekteplerinin çoğu kapatılmıştır. kapatılmıştır.

Okul öncesi eğitimde ilk ciddi adımlar Okul öncesi eğitimde ilk ciddi adımlar atılmıştır. atılmıştır.

Medreselerin ıslahı için fikirler ve teşebbüsler Medreselerin ıslahı için fikirler ve teşebbüsler yaygınlaşmıştır. yaygınlaşmıştır.

Öğretmen yetiştirilmesinde yenilikler yapılmış, önemli Öğretmen yetiştirilmesinde yenilikler yapılmış, önemli adımlar atılmıştır. adımlar atılmıştır.

Öğretmenler ilk kez bu dönemde mesleki örgütler Öğretmenler ilk kez bu dönemde mesleki örgütler kurmuşlardır. kurmuşlardır.

Eğitimde niceliğe, yani okul, öğrenci ve öğretmenleri Eğitimde niceliğe, yani okul, öğrenci ve öğretmenleri sayıca artırmaya öncelik verilmiş, niteliğin önemi sayıca artırmaya öncelik verilmiş, niteliğin önemi konusunda bazı görüşler ve uygulamalar görülse bile, konusunda bazı görüşler ve uygulamalar görülse bile, nitelik hemen her zaman ikinci planda kalmıştır. nitelik hemen her zaman ikinci planda kalmıştır.

Programlara Programlara sosyal, siyasal muhtevalı, hayata dönük bazı sosyal, siyasal muhtevalı, hayata dönük bazı dersler dersler girmiştir. girmiştir.

Eğitimin bilim olarak işlenmesinde ciddi gelişmeler Eğitimin bilim olarak işlenmesinde ciddi gelişmeler sağlanmış, Batının önemli eğitimcilerinin fikir ve sağlanmış, Batının önemli eğitimcilerinin fikir ve yöntemleri çok daha iyi tanınmaya başlanmıştır. yöntemleri çok daha iyi tanınmaya başlanmıştır.

Pedagoji ve eğitimPedagoji ve eğitim, eğitimcilerde ve toplumda gittikçe saygı , eğitimcilerde ve toplumda gittikçe saygı ve ilgi uyandıran bilimler olarak görülmüştür. ve ilgi uyandıran bilimler olarak görülmüştür.

Daha önce öğretimde Daha önce öğretimde öğretmen, kitap, hafıza öğretmen, kitap, hafıza çok çok önemli idi. Meşrutiyet Döneminde bunların yerine önemli idi. Meşrutiyet Döneminde bunların yerine tabiat, eşya, olay, deney tabiat, eşya, olay, deney getirildi. getirildi.

Bu, o dönem için Bu, o dönem için “ihtilalci bir pedagoji” “ihtilalci bir pedagoji” demekti. demekti. Başka deyişle, eğitim ve öğretim yöntemlerinde Başka deyişle, eğitim ve öğretim yöntemlerinde kitap ve öğretmenden eşyaya yönelen, gözleme ve kitap ve öğretmenden eşyaya yönelen, gözleme ve öğrencinin kendisinin araştırıp bulmasına öğrencinin kendisinin araştırıp bulmasına dayanan bir yola gidilmeye başlandı. dayanan bir yola gidilmeye başlandı.

Bu şekilde, okullarda, öğrencilerin fiziki ve sosyal Bu şekilde, okullarda, öğrencilerin fiziki ve sosyal çevrelerini tanımaları için gözlem ve inceleme çevrelerini tanımaları için gözlem ve inceleme gezileri düzenlendi. Fakat bu yeni yöntemler pek gezileri düzenlendi. Fakat bu yeni yöntemler pek yaygınlaşamadı. yaygınlaşamadı.

Eğitim Bakanlığı Eğitim Bakanlığı ilk kez ülkenin renkli eğitim ilk kez ülkenin renkli eğitim haritalarını haritalarını yayınlamıştır. yayınlamıştır.

Meşrutiyet Dönemi eğitiminde özellikle yöntem ve tekniklere Meşrutiyet Dönemi eğitiminde özellikle yöntem ve tekniklere ilişkin yenilikler görülmekle beraber, ilişkin yenilikler görülmekle beraber, Baltacıoğlu’na göre, Baltacıoğlu’na göre, eğitime ortak ve kesin bir amaç gösterilmemiştir. eğitime ortak ve kesin bir amaç gösterilmemiştir.

Her alanda ortaya çıkan düşünce ve davranış çeşitliliği ve Her alanda ortaya çıkan düşünce ve davranış çeşitliliği ve farklılığı, eğitim için böyle ortak ve kesin bir amaç farklılığı, eğitim için böyle ortak ve kesin bir amaç belirlenmesini engellemiştir. belirlenmesini engellemiştir.

Ancak yine de eğitimin amacına ilişkin genel bir eğilimden Ancak yine de eğitimin amacına ilişkin genel bir eğilimden söz edilmesi bize mümkün görünüyor. söz edilmesi bize mümkün görünüyor.

Öyle ki; dönemin başından Balkan Savaşlarına kadar, Öyle ki; dönemin başından Balkan Savaşlarına kadar, Tanzimatın “Osmanlılık” ideali Tanzimatın “Osmanlılık” ideali ve Osmanlı insanı tipi ülke ve Osmanlı insanı tipi ülke insanlarını bir arada tutacak, siyasi birliği sürdürebilecek bir insanlarını bir arada tutacak, siyasi birliği sürdürebilecek bir unsur olarak görülmüş, bu düşünce eğitimde de geçerliliğini unsur olarak görülmüş, bu düşünce eğitimde de geçerliliğini korumuştur. korumuştur.

Ancak bu insan tipi Meşrutiyet yanlısıdır ve II.Abdülhamid’e Ancak bu insan tipi Meşrutiyet yanlısıdır ve II.Abdülhamid’e karşıdır.karşıdır.

Fakat Balkan Savaşları ve felaketleri ile beraber Fakat Balkan Savaşları ve felaketleri ile beraber “Osmanlılık” tan vazgeçilerek “Türkçülük” idealine“Osmanlılık” tan vazgeçilerek “Türkçülük” idealine yönelinmiştir. yönelinmiştir.

Meşrutiyet dönemi, eğitimde büyük girişimler dönemi Meşrutiyet dönemi, eğitimde büyük girişimler dönemi olamamıştır. olamamıştır. Baltacıoğlu’na göre, “Mutlakiyet döneminde Baltacıoğlu’na göre, “Mutlakiyet döneminde esaslı yeniliklere engel olan Sultanın istibdadı esaslı yeniliklere engel olan Sultanın istibdadı idi. idi.

Meşrutiyet döneminde yeniliklere engel ise Meşrutiyet döneminde yeniliklere engel ise bir çok ferdin bir çok ferdin kararsızlığı idi. kararsızlığı idi.

Sanki sosyal hayat bütün gücüyle ortaya çıkacağı tek bir Sanki sosyal hayat bütün gücüyle ortaya çıkacağı tek bir vücut bulamayıp, parça parça kanaatler taşıyan zayıf vücut bulamayıp, parça parça kanaatler taşıyan zayıf bireyler arasında dağılıp kalmıştı.bireyler arasında dağılıp kalmıştı.

Eğitimde yeterli girişim ve atılımlar yapılamamışsa da, Eğitimde yeterli girişim ve atılımlar yapılamamışsa da, eğitim ve öğretmen sorunları mesleki dergiler ve genel eğitim ve öğretmen sorunları mesleki dergiler ve genel basında ilk kez geniş ölçüde tartışılmış, yeni ve orjinal basında ilk kez geniş ölçüde tartışılmış, yeni ve orjinal görüşler ortaya çıkmıştır.görüşler ortaya çıkmıştır. Bunlardan bazıları, Cumhuriyet Bunlardan bazıları, Cumhuriyet dönemindeki uygulamaların tohumunu teşkil etmiştir (Köy dönemindeki uygulamaların tohumunu teşkil etmiştir (Köy Enstitüleri, vs.).Enstitüleri, vs.).

Balkan ve I.Dünya Savaşları ve bunların yol açtığı Balkan ve I.Dünya Savaşları ve bunların yol açtığı felaketler, Meşrutiyet dönemi eğitiminin gelişmesini felaketler, Meşrutiyet dönemi eğitiminin gelişmesini önleyici temel nedenler arasında yer almıştır.önleyici temel nedenler arasında yer almıştır.

Batılı değerlere dayalı yaşam biçimi hayata geçirilirken Batılı değerlere dayalı yaşam biçimi hayata geçirilirken İslama dayalı yaşam biçimine dokunulmamıştır. İslama dayalı yaşam biçimine dokunulmamıştır.

Bunun sonucunda özellikle kırsal kesim dışında kalan Bunun sonucunda özellikle kırsal kesim dışında kalan toplumsal kurumlarda toplumsal kurumlarda ikili bir durum ikili bir durum ortaya çıkmıştır. ortaya çıkmıştır.

Bu durumdan en çok eğitim kurumları etkilenmiştir. Bu durumdan en çok eğitim kurumları etkilenmiştir. Bir yanda çoğunu azınlıkların oluşturduğu Batı değerlerine Bir yanda çoğunu azınlıkların oluşturduğu Batı değerlerine

göre yapılandırılmış ve “Osmanlılık” idealini göre yapılandırılmış ve “Osmanlılık” idealini gerçekleştirmeye yönelen gerçekleştirmeye yönelen laik eğitim kurumları laik eğitim kurumları ile öte ile öte yanda yanda medrese gibi İslami değerlere dayalı medrese gibi İslami değerlere dayalı programların programların uygulandığı eğitim kurumları, Osmanlı’nın bu dönemdeki uygulandığı eğitim kurumları, Osmanlı’nın bu dönemdeki eğitim çıkmazının ana çelişkisi olarak değerlendirilebilir.eğitim çıkmazının ana çelişkisi olarak değerlendirilebilir.

  Bu dönemde Bu dönemde dinsel ve laik olmak üzere ikili dinsel ve laik olmak üzere ikili bir yapıya bir yapıya sahip olan yeni eğitimle amaçlanan, halkı tebaa olmaktan sahip olan yeni eğitimle amaçlanan, halkı tebaa olmaktan çıkarıp vatandaş konumuna getirmektir. çıkarıp vatandaş konumuna getirmektir.

Bununla birlikte yeni siyasi oluşumda Bununla birlikte yeni siyasi oluşumda ümmet olmaktan çok ümmet olmaktan çok ulusal devletin vatandaşı olmakulusal devletin vatandaşı olmak, önemle vurgulanmıştır. , önemle vurgulanmıştır.