Mesleki Gelişim Kuramı

(Donald E. Super)

ÜMİT AKTEPE

Super’a göre bir kimse meslek seçmekle o ana

kadar geliştirmiş olduğu “ben” kavramını, kendini algılama biçimini uygulamaya koymuş

olmaktadır. Meslek bireyin özüne ilişkin algıların bir ifadesidir.

Benlik tasarımı bir kimsenin kendini nasıl

gördüğüdür. Benlik tasarımı bireyin kendisi hakkında, doğrudan edindiği algıların

birbirleriyle anlamlı bütünler oluşturması ile meydana gelir. İnsanlar hem benlik kavramları

yönünden hem de bunu mesleki terimlerle ifade etme yönünden birbirlerinden farklılık gösterirler. Örneğin fiziken güçlü ve atletik

yapılı bir kişi olduğunun farkına varan bireyin mesleki kararı, müzik yeteneğini fark eden kişinin mesleki kararından farklı olacaktır.

Super, meslek gelişimini bir meslekte karar

kılıp o alanda iş bulma aşamasından ileri götürmüş, hayatına sonuna kadar devam eden

gelişim evrelerini de incelemiştir. Super meslek gelişimini şu basamaklara ayırarak

incelemiştir:

Bilincin oluşmaya başladığı 4. yaştan itibaren

başlayan ve çocukluk adı verilen bu dönem fiziksel, psikolojik ve sosyal gelişim dönemidir. Çocuk yalnızca bedensel yönden değil, bilişsel, duygusal yönlerden ve sosyal beceriler yönünden de gelişir. Okula başlayınca

çalışmayı öğrenir, yeteneklerini geliştirir, değişik bireylerle etkileşimlerde bulunur, ne olmak istediğini düşünür. Mesleki bakımdan birçok meslek hakkında

kavramlar kazanır. Çocuk çevre ile etkileşimde bulundukça kendisi hakkında da kavram lar geliştirir, benlik kavramı ile meslek kavramları arasında ilişki

kurmaya başlar.

a) Büyüme Dönemi:

Hayal basamağında çocuğun davranışlarında

heves, arzu ve anlık gereksinimlerin etkisi yoğundur, hayal kurma ve rol denemeleri

egemen etkinliklerdir.

İlgi basamağı; hoşlanma ve beğenmenin,

etkinliklerin ve meslek emellerinin belirlenmesinde en önemli rolü olduğu basamaktır.

Yetenek basamağında yeteneklere büyük önem verilir. İşin gerektirdiği nitelikler daha

yoğun bir biçimde dikkate alınır.

Bu dönemin ilk basamağı ergenlik dönemine rastlar. Bu

diğer dönemlerde olduğundan daha yoğun bir araştırma ve inceleme dönemidir. Bu dönemde ergen kendisi hakkında daha da bilinç kazanır. Hangi etkinliklerin ilgisini çektiği ve

bunlarda ne ölçüde başarılı olduğu konusunda daha çok düşünmeye başlar, toplumun önem verdiği değerler

konusunda fikir edinir. Bu dönemin başlangıcında bir iş bulma veya evlenme uzak bir gelecekte yapılacak işler

olarak görülür. Fakat 18 yaşından itibaren geleceğe ilişkin konular, olaylar, daha gerçek olarak görülmeye başlar. Birey bu dönemde ilgi, yetenek ve değerlerinin yeterli

olmadığını anlar, iyi bir eğitim görme ya da sermaye sahibi olma gibi olanakların da çok önemli olduğunu fark eder.

b) Araştırma Dönemi:

Meslek seçimi kararları verilirken kişisel ve

sosyal yönlere ağırlık verilir. Bununla birlikte verilen kararlar iğretidir. Eğer olumsuz bir

yaşantı olmazsa bu kararlara bağlanma artar. Genel olarak bu dönem kendini tanıma, rol

denemeleri, meslek incelemeleri gibi faaliyetlerin sürdürüldüğü bir dönemdir.

Deneme basamağı ilgiler, gereksinimler,

yetenekler, değerler ve fırsatların dikkate alındığı, iğreti seçimlerin yapıldığı ve yarım

zamanlı iş yaşantılarında bu seçimlerin geçerliliğinin denendiği dönemdir.

Geçiş basamağı bireyin çalışma dünyasına

girdiği ve gerçeği daha çok göz önüne aldığı bir dönemdir. Artık “ben” kavramını bir işte

uygulamaya koymaya başlamıştır.

Sınama basamağında birey kendisine uygun

bir çalışma alam bulmuştur, başlangıç olarak işe girer ve bu işi hayatı kazanma yolu olarak

sınamaya başlar.

Araştırma davranışı 25 yaşlarına kadar devam

eder. Ancak bundan sonra sınama çalışmaları giderek azalmaya başlar, bir işe bağlanma

daha da kesinleşir. Birey, hakkında daha doğru ve ayrıntılı bilgiler edindiği çalışma hayatında ilgileri için uygun doyum yolları bulabilir. Bu arada amaçlarının bazılarından vazgeçebilir, bazılarını değiştirebilir. Bu dönemde bir işe girme, bir yuva kurma, kararlı ve devamlı

yaşama biçimine karar verme eğilimi sıklıkla görülür.

Bu dönemin Özelliği uygun bir alanın ve o alanda

kararlı bir şekilde işin bulunmasıdır. Dönemin başında sınama ve iş değiştirme görülebilir. Fakat bu

olmadan da yerleşme dönemi tamamlanabilir. Sınama basamağında; başlangıçta uygun görülen bir

çalışma alanı bireye doyum sağlamayabilir ve gerçek meslek hayatı başlamadan birkaç iş

değiştirme görülebilir. Sağlamlaştırma basamağında; birey, meslek

örüntüsü berraklaştıkça, onu sağlamlaştırmaya, çalışma dünyasında güvenli bir yer yapmaya yönelir.

c) Yerleşme Dönemi:

Bu dönem 45-64 yaşları arasını kapsar. Bu

dönemde birey iş dünyasında bir yer edindikten sonra bütün çabalarını onu elde

tutmaya ve geliştirmeye yöneltir. Bu dönemde meslek gelişiminde iniş-çıkışlar, duraklamalar

olabilir.

d) Devam Ettirme Dönemi:

Bu dönem 65 yaş ve sonrasında yaşanan fiziksel ve zihinsel

kapasitenin çöküşü anlamına gelen yaşlılık yıllarına rastlar. Bu yıllarda kişi beden gücünden çok tecrübesinden ve bilgi birikiminden faydalanır ve bunları kullanabileceği alanlara

yönelir. Yavaşlama basamağında kişi iş temposunu yavaşlatır,

zamanını ve görevlerini daha az güç isteyen başka alanlara kaydırır, işin yapısını değiştirir ve azalan kapasite ile görülen

iş arasında bir uyum sağlamaya çalışır. Tam emeklilik basamağı; 71 yaş ve sonrasıdır. Artık bu

yıllarda meslekten ayrılma ve işi tümüyle bırakma gereği hissedilir. Bazıları işi bırakmayı kolay ve hoş karşılayabildiği

halde bu zorunluluk bazılarına ağır gelebilir.

e) Çöküntü Dönemi:

TEŞEKKÜRLER....