Merhaba sevgili arkadafllar,

Yaz tatili de bitti. Sıcak yazaylarından sonra renklerin dönüfltü¤üserin sonbahar baflladı. Tatildegönlünüzce oynadınız, dinlendiniz, e¤lendiniz ve yenie¤itim yılı baflladı. Sizlere bafları dolu bir ders yılıdiliyoruz.

Yaz tatilinin baflladı¤ı günlerde Bursa-Cumalıkızık ve‹zmir-Bergama’nın Dünya Miras Alanları Listesi’ne

kabul edildi¤i açıklandı. Sizlere bu sayımızda eflsizBergama kentini tanıtaca¤ız.

‹nsan nüfusu ile birlikte sorunlarımız da artıyor. Bu sorunlardanbirisi de yapılaflma. Tasarımcılar çevreye etkisi en aza indirilmifl,kendi enerjisini üretebilen çevreci, yeflil binaları her günbiraz daha gelifltiriyor. Biz de Türk StandardlarıEnstitüsünün bu konudaki çalıflmalarını anlataca¤ızsizlere.

Çocuk oyunlarından “Saklambaç” oyununu ö¤renece¤iz busayımızda.

Do¤al çevremize yönelik en önemli tehditlerden birisi olanerozyonu ele aldık. ABD ve Rusya’nın önderli¤inde birçok

ülkenin katkısıyla yapılan Uluslararası Uzay ‹stasyonu’nuziyaret edece¤iz.

Arkadafllar, aile hekimi kimdir? Nasıl çalıflır? Merakediyorsanız, dergimizde anlatmaya çalıfltık.

Bizleri güldüren, güldürürken düflündüren NasreddinHoca, bu sayıda konu¤umuz oluyor.

Mangrov a¤açları, sıcak denizlerin kıyılarını koruyan ormanlar oluflturur.Bu bitkinin yararlarını ve nasıl yetiflti¤ini ö¤renmek için yazımızı mutlaka

okuyun.

Dokumacılı¤ın tarih içindeki yolculu¤unu takip ederken,dünyada en çok bulunan sürüngenlerden yılan ve

kaybolmaya yüz tutmufl mesleklerden “Niyetçilik”konularını zevkle okuyaca¤ınıza inanıyoruz.

Hepinizi sevgiyle kucaklıyor; verimli bire¤itim yılı diliyoruz.

Arkadafllar, geçti¤imiz Haziran ayındaülkemizden iki bölge daha Dünya MirasListesi’ne alındı. Antik Ça¤’dan bu yanaönemli bir yerleflim merkezi olan Bergama,bunlardan birisi.

‹zmir’e ba¤lı bir ilçe olan Bergama, ‹zmirkent merkezinin 100 kilometrekuzeyindedir. Çevredeki da¤lardan gelenakarsuların bereketlendirdi¤i BakırçayOvası’nın kenarında kurulan Bergama’nınen önemli gelir kayna¤ı tarım ürünleridir.Ovada pamuk, tütün, üzüm yetifltirilir.Çevresindeki çam ormanlarıyla kaplıda¤larda arıcılık yapılır. Ülkemizde en çokçam fıstı¤ı Bergama’nın Kozak

Yaylası’nda üretilir. Yörede dokunan özgünhalı ve kilimler de çok ünlüdür.

Bergama’nın bilinen kurulufl öyküsü, Egeuygarlı¤ının ilk dönemlerine kadar uzanır.Eski ça¤da Pergamon olarak adlandırılanBergama, Ege kıyılarından yaklaflık 30kilometre içeride, Anadolu’nun bir zamanlarMisya diye adlandırılan bölgesindedir. Kent,Pergamon ya da Pergamos adını birsöylence kahramanı olan Pergamos’tanalır. Pergamos, Teuthrania Kralınıöldürdükten sonra ele geçirdi¤i kente kendiadını vermifl. Baflka bir söylenceye görede Teuthrania Kralı Grynos, komflularıylagiriflti¤i savaflta Pergamos’tan yardımistemifl, Zaferden sonra iki kent kurdurarakbirine dostunun onuruna Pergamon,ötekine de Gryneion adını vermifl.

Bergama’dan söz eden en eski yazılıbelgeler, MÖ 4. Yüzyıla aittir. Kent, dahasonra Büyük ‹skender’in ardından kurulanBergama Krallı¤ı’nın baflkenti ve önemlibir kültür merkezi oldu. Bu dönemde saray,tapınak, tiyatro gibi yapılarla süslenerek,kule ve surlarla çevrildi. Bergama kenti,krallı¤ın Roma’ya ba¤lanmasından sonrada Batı Anadolu’nun sayılı kentlerinden biri

olmayı sürdürdü.

Bergama’da ilkarafltırma ve kazıçalıflmaları1878’de Almanlartarafındanbafllatıldı. Kazı veonarım çalıflmalarıgünümüzde desürüyor.

Çok eski ça¤lardakentler,ço¤unluklasavunulması

kolay olan bir tepenin üzerinde kurulurdu.Zamanla büyüyen kent tepenin eteklerinedo¤ru yayılırdı. Tepenin üstünde kalan ilkyerleflim yerine “kentin yukarı bölümü”anlamında “Akropol” denirdi. AntikBergama kentinin Akropol’ü de Bakırçay’ınsuladı¤ı ovaya egemen olan, 275 metreyükseklikte bir tepenin üzerinde kurulmufl.

Antik kent, yerleflti¤i alana göredüzenlenmifl kentlerin en iyi örneklerindenbirisi. Yapıların bulundu¤u yamaçlar dikoldu¤u için düzlefltirilerek oluflturulanteraslar tek ya da iki katlı sundurmalarlagüçlendirilmifl.

Yukarı kente çıkılırken büyük kale kapısınavarmadan solda 18x21 metre boyutlarında,çevresi sütunlarla çevrili, bir kahraman yada tanrıya adanmıfl yapı bulunur. Bu yapınınkuzey tarafında bir dizi dükkân yer alır.

Kentin koruyucusu sayılan akıl ve savafltanrıçası Athena içininfla edilenAthena Tapına¤ı,Akropol’ün engüzel yerindeyapılmıfl. Tiyatroterasınınüzerinde

Bergama krallarının saraylarındangünümüze yalnızca döfleme ve temellerikalmıfltır. Saraylar, Akropol’ün en yüksekyerinde kurulmufltu. Oldukça sade olan buyapılarda odalar sütunlu bir avlu çevresinesıralanmıfltır.

Sarayların kuzeyindeki kalıntıların,yöneticilerin evleri oldu¤u sanılan yapılaraait oldu¤u tespit edilmifltir. Bunların ardındada kentin kıflla yapıları ve komuta kulesibulunur. Akropol’ün en kuzey ucunda,

birbirineparalel beflyapıdanoluflandepolar yeralır. Tahıl veçeflitliyiyeceklerinsaklandı¤ıdepolardaaskerlerinsilahları da

bulunantapınak ön ve arkada6, yanlarda 10 sütunla çevriliDor düzeninde bir yapı. Kazılarsırasında bulunan parçalar, zamanınOsmanlı padiflahının izniyle Berlin’egötürülmüfl. Orada aslına uygun biçimdeyeniden kurulan tapına¤ın günümüzdeyalnızca temelleri Bergama’da kalmıfltır.

Bergama kentinde dönemin en büyükkitaplıklarından biri bulunuyordu. AthenaTapına¤ı’nın kuzeyinde bulunankütüphanenin dört salonu vardı. Bugünancak alt salonları korunabilmifl olan yapınınahflap damlı okuma salonu, duvarların üstbölümündeki pencerelerden ıflık alıyordu.Kütüphanede “Bergama derisi” anlamınagelen ve hayvan derisinden yapılmaparflömen üstüne yazılmıfl 200 bin yapıtbulunuyordu. Bu kitaplar günümüzdekikitaplar gibi de¤ildi. Üzerine yazı yazılmıflderiler rulo halinde saklanıyordu. Eskibelgelere göre MÖ 41’de Romalı yöneticiAntonius, kitapların tümünü Mısır KraliçesiKleopatra’ya arma¤an etmifl.

saklanıyordu. Depoların diziliflleri aynızamanda bir savunma duvarı daoluflturuyordu.

Athena Tapına¤ı’nın batısındaki dik yamacayaslanmıfl olan tiyatro, 10 bin kifli alabilecekbüyüklüktedir. Tiyatro, benzerleri arasındaen dik olanlarındandır. Yapının uçurumabakan ön tarafına setler yapılmıfltır. 80sıradan oluflan oturma yeri olan tiyatronunahflaptan yapılmıfl bir sahnesi vardı ve busahne sökülüp takılabiliyordu. Akropol’ünöteki yapılarının tiyatronun çevresindeyelpaze gibi düzenlenifli, yapının görkeminidaha da artırmıfltır.

Dionyssos Tapına¤ı, tiyatro terasınınkuzeyinde bütün ören yerine egemen

olacak biçimde yapılmıfl. Yalnızca önyüzünde sütunlar bulunan tapına¤ınbulundu¤u podyuma 25 basamaklaçıkılıyor.

Athena Tapına¤ının güneyinde, ondan 25metre kadar alçaktaki bir terasta ZeusSuna¤ı bulunur. Bu sunak düflmanlarakarflı kazanılan zaferlerin anısına tanrı vetanrıçalara flükran borcunu ödemek üzereyapılmıfl. Döneminin mimarisinin en güzelörne¤i olan suna¤ın günümüze yalnızcatemelleri ulafltı. Zeus Suna¤ı da Berlin’egötürülerek orada oluflturulan BergamaMüzesi’ne yerlefltirilmifltir.

Zeus Suna¤ı, mimarlık ve heykelsanatlarının uyum içinde kaynafltı¤ı biranıttır. Tanrıların devlerle savaflını anlatankabartmalar ola¤anüstü güzelliktedir.

Zeus Suna¤ı’nın güneyinde bulunan YukarıAgora’nın güney ve kuzeydo¤usu Dordüzeninde sütunlu galerilerle çevrilidir.Halkın siyaset ve ticaretle ilgili konularıyönetimle görüflüp konuflmak içintoplandı¤ı alan olan Agora’nınkuzeybatısında Agora Tapına¤ı bulunur.

Yukarı kent daha çok kral ailesi ileyöneticilerin ve komutanların oturdu¤u,gezdi¤i toplandı¤ı merkezdi. Orta kentteise do¤rudan devlet yönetimiyle ilgili

olmayan yapılar, halkın rahatlıkla girip çıktı¤ıtoplantı yerleri, gençlerin spor alanları,halktan insanların tapınakları bulunuyordu.

Demeter Kutsal Alanı, 100x50 metreboyutlarında dikdörtgen bir alana kuruludur.Önce bir çeflme ile kurban çukuru bulunanalana girilir. Buradan befl basamakla çıkılaniki sütunlu anıtsal girifle ulaflılır. Girifltenkutsal alana 10 basamakla inilir. Tapınakalanın solunda, sunak ise tam ortasındadır.

Gençler Gymnasionu’nun hemenkuzeyinde birbirini izleyen iki teras üzerindetanrıça Hera Basileia Kutsal Alanı bulunur.Gymnasion’lara egemen flekildekonumlanmıfl olan kutsal alanın üstterasında tapınak, alttakinde ise sunakvardı. Tapına¤a iki yanı korkuluklu ve 10basamaklı merdivenle çıkılır.

Çeflitli spor dallarında çalıflma veyarıflmaların yapıldı¤ı Gymnasion, kentinen büyük yapı grubudur. Yukarıya do¤rugeniflleyen üç teras üzerine kurulu olanyapıların üst terası yetiflkinlere, orta terasıgençlere, alt terası ise çocuklara ayrılmıfltı.

Yukarı Gymnasion batı galerisininarkasında, yarım daire fleklinde yıkanmayeri olan, sütunlu avlu çevresindekiyapılardan olufluyordu.

Bugün sadece temelleri kalan AsklepiosTapına¤ı, Yukarı Gymnasion’un batısındayer alır. Hekimlik tanrısı Asklepios adınayapılan tapınak, dinsel özelliklerinin yanısıra tıp alanında arafltırma ve deneyleringerçeklefltirildi¤i, ünlü hekimlerin yetiflti¤i

bir okuldu. Hastalar, bitkilerdenelde edilen ilaçlar,

ameliyat, su veçamur

banyolarının yanı sıra spor, müzik, e¤lenceve telkin yoluyla da tedavi edilirdi. Kutsalalanı eski Bergama kentinin güneybatısındaolan tapınak MÖ 4. yüzyılda kurulmufl,Roma döneminde 1 kilometrelik bir yollakente ba¤lanmıfltı. ‹lk kuruluflundan sonrasürekli eklerle geniflletilmifltir. Tapına¤ınçevresinde yer alan, ço¤u Romadöneminden kalma yapıların bafllıcalarıRoma Tiyatrosu, ‹mparator Odası, tedavininyürütüldü¤ü kür evi ya da TelephosTapına¤ı ile çeflme ve havuzlardır.

Kentin afla¤ı bölümünde etrafı iki sütunlugalerilerle çevrili Afla¤ı Agora ile heykelokulu ve evler bulunurdu. Evler içinde,sütunlu galerileri olan iki katlı Attalos Evien dikkat çekenidir. MÖ 2. Yüzyılda surlarlaçevrilen kente güneydeki Eumenes Kapısıyapılmıfl. Kente girmek için kapıdangeçenler karflılarında ince yapılı bir sütunsırası ile karflılaflırlar. Mısır tanrısı Serapis’eadanmıfl tapınak eski Bergama’nın enbüyük yapısıdır. Kırmızı tu¤ladan yapıldı¤ıiçin Kızıl Avlu olarak da adlandırılır.

Bergama kentinin kuzeybatısı ile BergamaÇayı arasında Roma dönemi yerleflmesibulunur. Burada 50 bin kiflilik amfi tiyatroile 30 bin kiflilik tiyatro vardı. GünümüzdeViran Kapı denilen kalıntılar tiyatronunayakta kalan kemeridir.

Kent merkezinden Kozak Yaylası’na gidenyolda sarp kayalıkların üzerinde Kibele

Tapına¤ı bulunur. Kibele, eski ça¤lardaAnadolu’da bolluk ve bereketi temsil edenAna Tanrıça’dır.

Bergama, yapılan kazılarla büyük bölümüortaya çıkarılmıfl bir ‹lk Ça¤ kentidir. Buradakurulan Bergama Müzesi Türkiye’nin ilkarkeoloji müzesidir. Yapılan kazılardaçıkarılan birçok yapıt burada sergilenir.Geçti¤imiz sene Yortanlı Barajı’nın sularıaltında kalan Allianoi’den çıkarılan eflsizeserler de Bergama Müzesi’ndesergileniyor.

Türklerin Anadolu’ya yerleflmesinden sonrada Bergama önemli bir merkez olmufltur.Osmanlılar döneminde yapılmıfl birçokönemli yapı bulunmaktadır.

Bergama ilk kez 1300 senesinde Türklerinyönetimine girdi. 14. ve 15. yüzyılda kentbüyük geliflim gösterdi. 1399 yılında YıldırımBeyazıt tarafından yaptırılan Ulucami,Çukurhan, Taflhan ve hamamlar Osmanlılardöneminde yapılmıfl önemli eserlerdir.

Bergama’nın Dünya Miras Listesi’nealınmasının tarihi, do¤al ve kültürelde¤erlerin korunarak gelecek kuflaklarataflınması için yürütülen çalıflmalara elbettebüyük katkıları olacaktır. Do¤al ve kültürelçevrenin korunmasında çok duyarlı olanBergama’nın güler yüzlü, aydınlık insanlarısizleri bu eflsiz co¤rafyaya bekliyor.

Arkadafllar, yeryüzünü kaplayan toprak vekayalar don, buzlanma, rüzgâr, so¤uk vesıca¤ın etkisiyle aflınıp ufalanarak zamanlabaflka yerlere sürüklenir. Her an her yerdeiflleyen bu aflınma süreci erozyondur.Bazen öyle yavafl geliflir ki etkileri ancakbinlerce yıl sonra görülebilir. Dıfl etkilereaçık ve kolaylıkla aflınabilen yerlerde,erozyonun etkileri birkaç yıl içinde gözlegörülebilir duruma gelir.

Aflınmanın önemli etkenlerinden birisiısı farklılıklarıdır.

Gündüz ve gece arasındaki büyük sıcaklıkfarkı kızgın çöllerdeki kayaları etkiler.Gündüzleri güneflin kavurucu sıca¤ınıemerek genleflen kayalar, geceleri sıcaklıkdüflünce büzülür. Gece ve gündüzarasındaki aflırı ısı farkı kayaları çatlatarakparçalar.

Aflırı so¤uklarda meydana gelen don vebuzlanma, toprak ve kayaları etkiler. Yeryarıklarına sızan sular donarak genleflir vekayaları parçalayarak da¤ılmalarına yol

açar. Bu etki, tebeflir ve kireç tafllarındaaçıkça görülebilir. Buzlanma granit gibi sertkayaları bile zamanla aflındırır.

Kuzey yarı kürenin büyük bölümü BuzulÇa¤ı’nda buzullarla kaplanmıfltı. Buzullar,yeryüzünde çok büyük boyutta aflınmayayol açtı. O zamanlar yavafl yavafl güneyedo¤ru ilerleyen buzullar taflları ve kopankaya parçalarını da birlikte sürüklemifl,bugün bile görebilece¤imiz büyük yarıklaroluflmufltu. Ekvatordan uzak ya da denizseviyesinden çok yüksekte olan so¤ukbölgelerde buzullar bugün bile yeryüzünüaflındırmaya devam ediyor.

Su yeryüzünde çeflitli aflınmalara yolaçar.

Dalgalar halinde sürekli kıyılara çarpandeniz suyu, kıyıları aflındırır.Dalgalar bazı bölgelerde kıyılarıaflındırarak zamanla denizin iç

bölgelere kadar ilerlemesine yol açar. Bazıyerlerde kıyıların ve limanların aflınmasınıönlemek için genellikle ahflap ya da betonengeller ve setler yapılır.

Do¤adaki suların ço¤unda çözünmüfl haldekarbondioksit bulunur. Bu bileflik, suya asitözelli¤i kazandırır. Böylece, su tebeflir vekireç taflını oluflturan kalsiyum karbonatıçözerek, çok büyük kaya kütleleriniparçalayıp aflınmaya yol açar.

Do¤aya hayat veren ya¤mur ve sa¤anakya¤ıfllar da topra¤ı aflındırır. Yılın büyük

bölümünün kurak geçti¤i ve bütün ya¤ıflınbir ya da iki aya toplandı¤ı bölgelerde

aflınma daha fliddetli olur. Düflen iri ya¤murdamlaları korumasız topra¤ı parçalar.Üzerinde bitki örtüsü olmayan kuraktopraklar suyu emmez. Biriken sularço¤aldı¤ında, toprak yüzeyinde derinkanallar açar ve önlerine gelen her fleyisürükleyerek akar. Tarım arazileri, ya¤mursularının bu olumsuz etkisini önlemek içinyüzey sularının akmasını önleyecek flekildedik olarak ekilir. Özellikle yamaçlardakitarlaları topra¤ın e¤imine dik olaraksürmek ve ekmek, ayrıca setler veteraslarla tarlayı su baskınlarındankorumak gerekir.

Tarım arazilerinin çevresindekitepelerin a¤açlandırılması da önemliyarar sa¤lar. A¤açların kökleri ve yeredüflen yaprakları ya¤mur sularınıtutarak yüzey sularının topra¤asızmasını geciktirir. Tarım yapmakiçin a¤açsızlandırılan alanlardaya¤murun gevfletti¤i toprak sularlasürüklenir ve geride çıplak kayalarkalır.

Akarsular, topra¤ı hem aflındıran, hem desürükleyerek baflka yerlere taflıyanetkenlerin baflında gelir. Her senemilyonlarca ton toprak akarsularla denizetaflınır. Bu suların denize döküldükleri yerdebiriken topraklar genifl deltalar oluflturur.Akarsuların aflındırıcı etkisi çok büyüktür.Bazen derinlikleri 1 kilometreyi bulankanyonlar akarsuların gücünü gösteren eniyi örneklerdir.

Do¤al aflındırma etkenlerinden biriside rüzgârdır. Çöllerde esen rüzgârlarınsürükledi¤i kum tanecikleri büyük bir hızlaçarptı¤ı kayalardan sürekli olarak küçükparçacıklar koparır. Sahra Çölü bir zamanlarorman ve verimli topraklarla örtülüydü. Bitkiörtüsünün yok olması ve iklimin etkileriylekuraklaflan bölgede toprak örtüsü rüzgârla

sürüklenerek yok olmufl. Rüzgârın havayakaldıramadı¤ı çok iri toprak ve kum tanelerihavaya kalkmasa bile yerde sürüklenerekbelli noktalarda toplanarak kum tepelerinioluflturur. Ülkemizin Güneydo¤u ve ‹çAnadolu bölgelerinde fazla ya¤ıfl alamayandüzlükler rüzgârın etkisine açık alanlardır.Çevresindeki sulak alanlar ve bitki örtüsüyok olan Konya’nın do¤usundaki Karapınaryöresinde küçük çapta kum çöllerioluflmufltur.

Üstündeki verimli toprak örtüsü kaybolanaraziler, kuraklı¤ın ve iklimin etkisiylezamanla kumla kaplanır. Rüzgârın kolaylıklasürükledi¤i kumlar zamanla çevreyiçöllefltirerek ilerler. Kumların rüzgârlasürüklenmesini önlemek için rüzgârın hızınıkesecek a¤açlar dikilir.

Tarım arazilerini korumak için etkili biryöntem ise tarlalardaki ekin sıralarınınarasına yol yol otsu bitkiler ekmektir. Buotlar rüzgârın savurdu¤u kumları tutaraksürüklenmeyi önler. Toprak, ifllenmedenkaba olarak bırakıldı¤ında sürüklenmeolasılı¤ının çok daha az oldu¤u saptanmıfltır.

Çayırlık alanları kaplayan otsu bitkilerinkökleri ince toprak taneciklerini küçüktopaklar haline getirir. Çürüyen ve topra¤akarıflan bitki yapraklarının oluflturdu¤uyapıflkan maddeler de aynı etkiyi yaratır.Bu topaklar aflınmaya daha dirençlidir.Genifl çayırlık alanların tarıma açılıp derinolarak sürülmesi, küçük parçalara ayrılantopra¤ın güçlü rüzgârlarla sürüklenmeolasılı¤ını artırır. Yeni kıtalarınkeflfedilmesinden sonra, meydana gelengöçlerle bakir düzlükler hızla tarıma açıldı.Kuzey ve Güney Amerika ile Avustralya’yayerleflen ilk çiftçiler ekecekleri topra¤ı çokderin sürdükleri için bu toz fırtınalarısonucunda büyük kayıplara yol açtılar.

Günümüzde nüfus artıflı, hızlı kentleflmeve kontrolsuz tarım alanları açılması do¤alalanları tehdit ediyor. Bundan dolayı toprak,

Buras› Türkiye...Konya/Karap›nar

özel bakım ve koruma gerektiren do¤al birkaynak haline geldi. Bu de¤erli kaynaközenle kullanılmadı¤ında hızla yok oluyor.Söz gelimi tropik ormanların kesilerek yokedilmesi büyük çapta toprak aflınmasınayol açabilir. Bu tropik ya¤mur ormanlarınıntabanındaki toprak çok incedir.Kerestesinden yararlanmak ya da tarımalanı açmak için buradaki a¤açlar kesilecekolursa toprak hızla verimsizleflir ve ekimeelveriflsiz duruma gelir. Sonuçta, ya¤mur,rüzgâr ve güneflin de etkisiyle buormanlardan geriye çöl kalır.

Sı¤ır ve keçi gibi otçul hayvan sürüleri deaflırı kalabalıklafltı¤ında bulunduklarıyöredeki bütün bitki örtüsünü yok edebilir.Böylece çıplak kalan toprak kolayca aflınır.Sı¤ır besicili¤inin yaygın oldu¤u ülkelerdebu önemli bir sorundur. Küçük ve büyükbaflhayvanlar, yürürken bile otlakların zemininigevfleterek topra¤ın kolaycasürüklenmesine yol açarlar.

Erozyonun bireysel çabalarla kontrol alt›naal›nabilmesi çok zordur. Konunun uzmanlarıile bölge halkının ifl birli¤i gerekir. Toprakaflınmasının nedenleri ve karflılaflılansorunlar ço¤u kezbenzer oldu¤undan,birbirine komflu olanülkelerin sorunları iflbirli¤i yaparakçözmesi gerekir.

Arkadafllar,yaflamımızısürdürebilmemiz içingerekli olan her fleyido¤adan karflılıyoruz. Nüfus arttıkçatopra¤ın de¤eri daha çok artıyor.Unutmayal›m, topra¤›n de¤erini bilmez;verimli topraklar›m›z› koruyamazsak, geridönüflü olmayan büyük tehlikelerbekleyecektir bizleri ve gelecek kuflaklar›!

Geç kalmadan üzerimize düfleni yapal›m.

Arkadafllar, insanların uzayın derinliklerinikeflfetme iste¤i, geçti¤imiz yüzyılda atılanilk adımlarla gerçekleflti. fiimdi deneredeyse tüm dünya elele vermifl dahaileri adımlar atabilmekiçin çalıflmalarısürdürüyor. Bu adımlarınen büyü¤ü ise 1998yılında yapımınabafllanan ve 2011 yılındatamamlanan UluslararasıUzay ‹stasyonu. 2020yılına kadar görevinedevam etmesidüflünülen istasyonungörev süresi, flimdilik2024 yılına kadar uzatıldı.

Uluslararası Uzay ‹stasyonu,yeryüzünden yaklaflık olarak 350kilometre yüksekte kuruldu. Dünyamızın

çevresini bir günde 16 kere turluyor. ‹nsaneliyle gökyüzünde yapılmıfl en büyük yapı.‹çinde farklı uluslardan 10 kiflilik bir ekipçalıflıyor. Yaflamın gezegen dıflında nasıl

sürdürülebilece¤iniincelemek için deneyleryapıyorlar. Buçalıflmalardan elde edilendeneyimlerle gününbirinde Ay’da hattaMars’ta bile kolonikurmak olanaklı olabilir.Uluslararası Uzay‹stasyonu’nun baflarısınıntemelinde, daha önce

yapılmıfl 4 uzayistasyonunun birikimi var.

Her yapı mühendislere dahabüyük uzay yapıları infla etme

olana¤ı sa¤layan bir teknolojik çı¤ır açtı.

Uzay çalıflmalarının baflladı¤ı yıllardadünyada iki süper devlet; Sovyet SosyalistCumhuriyetler Birli¤i ve Amerika BirleflikDevletleri her alanda oldu¤u gibi uzaydada yarıfl içindeydiler. Aslında silahkullanılmadan büyük bir savafl yaflanıyordu.Bundan dolayı bu yarıfl “So¤uk Savafl”olarak adlandırılmıfltı.

‹lk uzay istasyonu Salyut, SovyetlerBirli¤i tarafından 1971’de uzaya gönderildi.Ardından ABD 1973 yılında Skylab’ıyörüngeye yerlefltirdi. 1975 yılında ikiülkenin ifl birli¤i ile Apollo-Soyuz Projesigerçekleflti. Sovyetler 1986 yılında MIRUzay ‹stasyonu’nu kurdu.

‹stasyonların herbiri bir öncekinden dahakapsamlı infla edildi. Her adımda daha ilerigiden projeler sonunda, en büyük istasyonkuruldu.

Astronotlar, bu yapıyı dünyadan taflınanmalzemelerle uzayda 13 yılda infla ettiler.Bilim laboratuvarları ve yaflambölmelerinden oluflan 14 modüldenolufluyor. 400 tondan daha a¤ır olan buyapı için 100 milyar dolardan fazla paraharcandı. fiimdiye kadar yapılmıfl en pahalıve en zor inflaat projesi. Bu kadar kapsamlıbir yapı infla etmenin nasıl olanaklı oldu¤unuanlamak için, en bafla gitmemiz gerekiyor.

Yerçekimini Yenmek

Uzay çalıflmaları, So¤uk Savafl’ın en fliddetlidöneminde baflladı. Dünya’nın ilk uzayistasyonu olan Salyut’u infla etmek için,Sovyet mühendislerin ilk olarak yerçekiminiyenmeleri gerekiyordu.

1969 Haziran ayında ABD uzaya insangöndererek Sovyetlerin önüne geçmiflti.Sovyetler, bir kere daha kaybetmemekiçin, uzaya daha önce hiç olmadı¤ı kadaruzun süreli¤ine insan göndermeye kararverdi. Bilim insanları, zaman içinde uzayortamında insan vücudunun nasıl tepkiverece¤ini bilmiyordu. Bunu ö¤renmek için,uzayda bir laboratuvar kurmaya kararverdiler. Salyut’ta üç kozmonottan oluflanbir ekip oluflturulacaktı. Basınçlı bölmelerde,bir kontrol odası ve yaflam alanıbulunacaktı. Kozmonotların orada üç haftageçirmesi planlanmıfltı. Ama, o kadar uzunsüre yörüngede kalmak için Salyut’un görevsüresi boyunca saatte 28 bin kilometrehızla ilerlemesi gerekiyordu. Bu hızınyarattı¤ı güç, tam olarak yer çekimiyledengelenmesini sa¤ladı. Bu kuvvetler denkoldu¤unda, istasyon dünyayla arasındakimesafeyi koruyarak yörüngede kalır.

Saatte 28 bin kilometre olan yörünge hızınaulaflması için Salyut’a bir proton roketi

Bunlar kozmonotlarahızı artırıp aracıyörüngede tutmaküzere, kontrollü birflekilde güç vermeolana¤ı sa¤ladı.Böylece, ekip dünyanınçevresinde 23 günboyunca dönmeyibaflardı.

Uzay istasyonları, güçgerektiren önemli ifllerde

kendisine yanaflan uzay araçlarınınmotorlarını kullanabiliyor. Tüm enerjiihtiyacını günefl panellerinden sa¤layanuzay istasyonlarının panellerini sürekli olarakgünefle dönük tutması gerekiyor. Bununiçin ise devamlı konumunu de¤ifltirmesi

gerekiyor. Astronotlar, bu hassasayarlamaları bir jiroskop aracılı¤ıylayapıyorlar. Uluslararası Uzay ‹stasyonu’nda4 jiroskop bulunuyor. Mühendisler, bujiroskopların açısını ayarlayarak uzayistasyonuna onun dönmesini sa¤layan birkuvvet uyguluyor. Jiroskoplar, aracın güneflpanellerinin hep günefle dönük durmasıve çalıflanlar›n deneylerini yapabilmeleriiçin ihtiyaç duydukları enerjiyi sa¤lamaküzere sürekli küçük ayarlamalar yapıyor.

takılmıfltı. Roketyörüngeyegirdi¤inde veSalyut serbest

bırakıldı¤ında, buhızı korumasını

engelleyen hiç bir fley olmayacak. Çünkü,uzay bir boflluktur ve onu yavafllatacakhava direnci yoktur. Hiç sürtünme yoksa,bir kere yörüngeye oturdu¤unda hepyörüngede kalması gerekir. Ancak ne yazıkki bu boflluk tamamen bofl de¤il.‹stasyonun bulundu¤u yükseklikte bile azdaolsa hava molekülleri bulunur. Salyut’açarpan hava molekülleri, direnç oluflturupuzay aracını yavafllatabilir. E¤er hızı yörüngehızının altına düflerse, yerçekimi aracıdünyaya çekecektir. Bu yüzden uzayistasyonu ya da di¤er uzay araçlarının busürtünme etkisine karflı koymak için belirliaralıklarla roket motorlarını çalıfltırması veyörüngesini yükseltmesi gerekiyordu. AmaSalyut’un hızını artırmak için roketkullanmak riskli bulundu. Çünkü roketlerhızlı yanıp çabuk sönüyor. Kontroledilemeyen bir roket patlaması, Salyut’uuzayın derinliklerine gönderebilirdi.Mühendislerin kontrol edebilecekleri birrokete ihtiyaçları vardı. Sovyetler, uzayistasyonuna kimyasal motorlar yerlefltirdiler.

Uzaydaki çalıflmalarakatılan insanlar, farklıflekilde adlandırılmıfltır.

Uzay insanları; ‹ngilizce“Astronot”, Fransızca“Spasolog”, Rusça“Kozmonot” ve Çince ise“Taykonot” olarakadlandırmıfltır.

Uzayda ‹letiflim

Salyut’un baflarısının önüne geçmekisteyen ABD, uzayda dev bir laboratuvarkurmayı amaçlıyordu. Ama önceliklelaboratuvarların dünyayla sürekli iletiflimdekalmasını sa¤layacak bir yol bulmalarıgerekiyordu.

1960’ların sonlarında ABD’li bilim insanlarıuzayda yapılacak deneylerden oluflan birprogram tasarlamıfltı. Laboratuvarları, “GökLaboratuvarı” (Skylab) adında 100 tonlukbir uzay istasyonuydu. ‹çinde denek olaraküç astronot bulunacaktı. Bilim insanları sıfıryerçekiminde yaflamanın insan vücudu

üzerindeki etkilerini incelemek istiyordu.Onların deneylerini bir ba¤lantıyla dünyadantakip edeceklerdi. Uzayda zamangeçirmek, astronotları dünyayadöndüklerinde ayakta duracak kasgücünden yoksun bırakabiliyordu. Uzay,zorlu bir ortamdır. Ama onu zorlu kılanfleylerden birisi de a¤ırlıksızlıktır. Vücuttanormal bir flekilde çalıflmak için,yerçekimine dayanan bir sistem vardır;kaslar, kemikler aynı zamanda özündekastan oluflan bir pompa olan kalp.Dünyanın yerçekimi gücü, sürekli olarak

kalp gibi kaslara karflı koymadı¤ı zaman,bu kaslar zayıflamaya bafllıyor. ‹nsanvücudu ne kadar uzun süre uzayda kalırsa,kas gücünü o kadar kaybediyor.Yerçekiminin dünyadan az oldu¤u yerlerdeinsanların yaflayabilmesi için, biliminsanlarının bu sorunu çözmesigerekiyordu. Gök Laboratuvarı’nıngörevindeki baflarısı, bilim insanlarınınastronotların hayati belirtilerini dünyadantakip edebilmelerine ba¤lıydı. Ama bir sorunvardı. Gök Laboratuvarı’yla iletiflimegeçmek için, radyo dalgaları kullanılacaktıve bu dalgalar yalnızca düz çizgiler halindeilerleyebiliyordu.

Gök Laboratuvarı’nın dünyanın çevresindetur atması 90 dakika sürüyordu. Bu da yeristasyonunundaki bilim insanlarına, istasyonüzerlerinden geçerken sadece 6 dakikalıkbir süre tanıyordu. Bu süre ihtiyaçduydukları verileri toplamak için yeterlide¤ildi. Kesintisiz iletiflim kurabilmek için,dünya üzerinde 11 yer istasyonu kuruldu.Büyük okyanuslarda ise gemilereyerlefltirilen aktarıcılardan yararlanıldı. Buyöntem de yetersiz kalınca, uçaklarayerlefltirilen alıcılar kullanıldı. Uça¤ın burunkısmında 2 metrelik bir telsiz alıcı çana¤ı

bulunuyordu. Elektrikli motorlar yardımıylaçanak hareket ettiriliyordu. Uzay istasyonutepeden geçerken, uçaktaki bir operatörGök Laboratuvarı’nın telsiz sinyallerinialacak flekilde çana¤ı ayarlayabiliyordu.Gök Laboratuvarı bir uça¤ın menzilindençıktı¤ında baflka bir uçak devreye giriyordu.Laboratuvardaki ekibin iletifliminin hiçkesilmeden sürdürülmesi için 8 uçaklık birfilo görev yapıyordu.

Bilim insanları, astronotlara zayıflayankaslarını güçlendirmek için elastik halatlarındirencine karflı egzersiz yaptırıyor. Ekipüyelerini dünyanın yerçekimi koflullarınıoluflturan bir makineye sokarak az kullanılankalp kaslarını çalıfltırıyorlar. 84 gün boyuncaböyle zorluklara katlanan Gök Laboratuvarıekibi, insan vücudunun artık yerçekimiolmadan hayatta kalma mücadelesi vermeflansı oldu¤unu kanıtlıyor.

Günümüzde Uluslararası Uzay‹stasyonu’nda bilim insanları astronotlarınkas sa¤lı¤ını korumak için, her gün 2,5saat egzersiz yapmaları gerekti¤ini tespitetmifller. Yörüngedeki bu laboratuvardabilimsel deneylerin bafllıca odak noktasıartık astronotlar de¤il. Astronotlar, aynızamanda ekinlerin nasıl büyüdü¤ünü,hayvanların yerçekimsiz ortamda nasılyetifltirilebilece¤ini inceliyor. GökLaboratuvarı’nda oldu¤u gibi burada dadünyadaki uzmanlar astronotlarla sürekliiletiflimdeler. Günümüzde uçaklar yerineuydu aracılı¤ıyla iletiflim kuruyorlar. 9 uydu,uzay istasyonundan binlerce kilometreyüksekte dünyanın çevresinde dönüyor.Dünyanın ekvatorunun çevresinde sabitnoktalar üzerinde yörüngeye kilitlenmifldurumdalar. Uydular, afla¤ıda yörüngedeilerleyen uzay istasyonuyla kontrol merkezi

arasında neredeyse hiç kesilmeyen biriletiflim olana¤ı sa¤lıyor. Uzay istasyonubir sinyal yolladı¤ında, en yakındaki uydubu sinyali alıp dünyaya yolluyor ve bu sinyalkontrol merkezine iletiliyor.

1975 yılında ABD ve Sovyetler, dünyayısarsan bir kararla tek bir uzay istasyonuyapmak için kaynaklarını ve birikimlerinibirlefltireceklerini açıkladılar. Bu ifl birli¤iSo¤uk Savafl’ın buzlarının erimesinin birsembolü oldu ve uzay yarıflındaki gerginli¤idindirdi. Plana göre; Sovyetler ve ABD eflzamanlı olarak birer uzay aracı fırlatacak,iki araç dünyanın 220 kilometreyükse¤indeki yörüngede birleflecekti.Astronot ve kozmonotlarla buluflacak vebirlikte ilk uluslararası uzay görevinigerçeklefltireceklerdi. Aynı zamandamühendislik açısından büyük bir sorun dabafl gösterdi. Sovyet ve ABD uzay araçlarımekanik açıdan birbirine uymuyor, ikisi deSo¤uk Savafl’ın en fliddetli dönemlerindegizlilik perdesi ardında tasarlan›yor ve hayatiönem taflıyan bir konuda birbirlerine uyum

sa¤lamıyorlardı. ‹ki araçtaki hava basıncıtamamen farklıydı. Soyuz aracındaki havadünyadaki havayla aynı basınçtakorunuyordu. Ama ABD’lilerin Apolloaracında astronotlar çok daha düflükbasınçta depolanmıfl saf oksijen soluyordu.ABD’liler kapa¤ı açarsa, hava basıncındakiani de¤iflim Soyuz’daki personel üzerindeöldürücü bir etki yaratabilirdi. Bunu önlemekiçin, Apollo’nun önkısmına basınç düflürmebölmesi eklendi. ‹ki araç birleflti¤inde, ABD’liastronotlar bu bölmede 3 saat boyuncaiçerideki hava basıncı Soyuz’un basıncıylaeflit oluncaya kadar beklediler. Daha sonra,güvenle Sovyet uzay aracına girdiler. Bubuluflma, gelecekte yapılacak uluslararasıuzay istasyonu projeleri için önemli bir iflbirli¤inin bafllangıcı oldu.

Uzay istasyonu, yıllardır uzayda sürekliinsan varlı¤ını koruyor. Bunu büyük ölçüdeinsano¤lunun en kıymetli kayna¤ını geridönüfltürmenin bir yolunu bulanmühendislere borçluyuz. Dünyadaki uzaymerkezinde, bilim insanları en son su geridönüflüm tekniklerini kusursuzlafltırmakiçin uzay istasyonunun bir modelini yaptılar.Tıpkı astronotlar gibi yaflamak üzere sivilgönüllüleri kapalı bölmelere sokuyorlar.Ayrıfltırıcı fanlar, verilen nefesle dolu sıcakhavayı ve ıslak giysilerden buharlaflan teriemiyor. Bilim insanları bu sıvıya“Yo¤unlaflmıfl Nem” adını vermifller. Aynızamanda idrarın içindeki suyu da ayırmayıbaflarmıfllar. Uzay istasyonundaki geridönüflüm sistemi inanılmaz bir flekildeastronotların üretti¤i atık suyun yüzde

94’ünü geri kazanabiliyor. Ekip bu suyuiçmekle kalmıyor, aynı zamanda soluyorda. Uzay istasyonunun yaflam desteksisteminde geri dönüfltürülmüfl sutanklarının içinden elektrik geçiriliyor. Buenerji akımı, suyu kimyasal bileflenlerineyani oksijen ve hidrojene ayırıyor. Pompalararacılı¤ıyla, araç boyunca uzanan borularaoksijen pompalanıyor. Bu teknoloji uzunsüreli uzay uçuflları için hayatiönem taflıyor.

Uzayda ‹nflaat

1975 yılında bafllayan Sovyet-ABD ortaklı¤ı, Sovyetlerin bir üstproje için kendi baflına çalıflmakararı almasıyla son buldu. Dahada büyük bir uzay istasyonu inflaetmek için uzay yürüyüflünde ustalaflmalarıgerekiyordu.

1986 yılında dev bir uzay aracının ilkparçasını taflıyan bir Sovyet roketi fırlatıldı.Tamamlandı¤ında MIR Uzay ‹stasyonuyaklaflık 130 ton a¤ırlı¤ındaydı. Bu yüzdenaltı ayrı bölüm halinde uzaya gönderildi.‹nflaat çalıflması, uzay yürüyüflü yapan birkozmonot ekibi tarafından gerçeklefltirildi.

Bu sıradıflı ifl için ilk zorluk bu kadaracımasız bir ortamda çalıflmaktı. Uzaydasıcaklık Günefl’e dönükken 275 dereceyeyükselip, gölgedeyken -275 dereceyedüflebiliyor. ‹çine so¤uk sıvı pompalananbir uzay giysisi kozmonotları koruyordu.Bütün giysi boyunca dolaflan suyu so¤utanbirkaç yüz metre uzunlu¤unda tüp var. Busuyun ısısı içindeki insan tarafındanayarlanarak vücut ısısı korunuyor.

Eski uzay giysilerinde kozmonotun vesoludu¤u havanın ısısını ayarlayansistemleri çalıfltıran elektrik, uzun birkordonla uzay istasyonundan giysiyegönderiliyordu. Kozmonotların iflinikolaylafltırmak için, Sovyet tasarımcılarkordonu kaldırdı. Onun yerine taflınabilirbir sırt çantası yerlefltirdiler. ‹çinde uzaygiysisini besleyen oksijen tankları, aküler,ısıtıcı ve so¤utucular bulunuyordu.Tasarımcılar biri arıza yaparsa diye hercihazdan iki tane yerlefltirdiler. Kozmonot

gö¤sündeki kontrol panelini görecek kadare¤ilemeyece¤i için, tasarımcılarkozmonotun koluna bir ayna yerlefltirdiler.Bu flekilde kozmonotlar engellenmedenMIR’i infla ettiler. Artan hareketyeteneklerine ra¤men uzay istasyonunuinfla etmeleri 10 yıl sürdü. Yeni uzay giysisi,her türlü flekil ve boyuttaki yapıyı uzaydainfla etmeyi çok daha kolaylafltırdı.

Kanadalı bilim insanları tarafından, 7motorlu eklem yerine sahip özel bir kolgelifltirildi. Bu kol uzay istasyonunungövdesine sıkıca yerlefltirilmifl durumda veiçerideki personel tarafından kolaylıklayönetiliyor. Kol, ucuna takılan sökülüptakılabilir bir el aracılı¤ıyla her türlü iflteinflaata yardımcı oluyor.

Uzayda Güvenlik

Uluslararası Uzay ‹stasyonu’nun büyüklü¤üonu kaza çarpıflmaları için kolay bir hedefhaline getiriyor. ‹stasyon, sürekli olarak

uçan bir cisimden darbe alma tehlikesiylekarflı karflıya. Uzay istasyonunun yolunda100 binden fazla gövdesinden ayrılmıflroket ve uydu parçası bulunuyor. Büyükenkaz parçalarını takip etmek ve istasyonuhareket ettirerek tehlikeden korumak içinradar kullanılıyor. Ama en büyük tehdit

görülemeyecek kadar küçük parçalardangeliyor. Yörünge hızında ilerleyenistasyonun gövdesini, kum parçası kadarküçük bir fley bile delebilir. Bu da basıncındüflmesine yol açarak içeridekileri öldürür.Bunu önlemek için mühendisler uzayistasyonunun tehlikeye açık yerlerini özelkoruyucularla kaplıyorlar.

Uluslararası Uzay ‹stasyonu, insano¤lununbaflka dünyalara ulaflmasının yolunuhazırlıyor.

Arkadafllar, sa¤lık her fleyin baflında gelir.Sa¤lıklı olmanın yolu da do¤ru beslenmekve spor yapmaktır. Bir de düzenli olaraksa¤lık kontrollerini yaptırmak ve doktorlarıntavsiyelerini almak gerekir. Aflılarızamanında yaptırmak da çok önemlidir.Tüm bunlar sa¤lıklı ve kaliteli bir yaflamsürdürebilmemiz için gereklidir.

Modern tıbbın olmadı¤ı zamanlarda,dünyanın bazı bölgelerinde insanların ölümyaflı ortalamasının 35’e düfltü¤ü toplumlar›noldu¤u biliniyor. Modern tıbbın en önemliunsuru da doktorlar arkadafllar.

Savafltan yeni çıkmıfl, yokluk ve yoksunlukiçindeki ülkemizde; Cumhuriyet’inkurulmasıyla birlikte yurdumuzun hertarafına sa¤lık hizmeti götürülmesi vebundan herkesin eflit flekilde yararlanmasıhedeflenmifltir. Bu amaçla birçok çalıflmayapılmıfl ve hızlı nüfus artıflına ra¤menönemli yol alınmıfltır.

Sa¤lık hizmetlerinin yurttafllara en iyi flekildeulafltırılması ve önleyici hekimlik

çalıflmalarının yaygınlafltırılması amacıylaatılan adımlardan birisi de “Aile Hekimli¤i”dir.

2005 yılında bafllatılan ve adım adım tümyurtta yaygınlafltırılan bu uygulamayla,insanlar “Aile Hekimi” hizmetini konutlarınaen yakın sa¤lık kuruluflundan ücretsiz olarakalmaya baflladılar. Aile hekimi, aile üyeleriniher yönüyle tanır, çevre ve ifl iliflkilerinide¤erlendirme olana¤ı bulur. Sa¤lıkdurumlarını ve yaflam koflullarını iyibildi¤inden, koruyucu sa¤lık uygulamalarıve sa¤lık e¤itimi uygulamaları da dahabaflarılı olur. Aile hekimi,sorumluluk bölgesindekibireyleri bütüncül biryaklaflımla izler. Bireyintaflıdı¤ı riskleri, sa¤lıkkoflullarını,sosyalçevresini,psikolojikdurumunu bildi¤iiçin daha objektifde¤erlendirmeolana¤ı bulur.

‹nsan hedefli tümhizmetlerde oldu¤u gibi, sa¤lıkta da bireyinmemnuniyeti ön plandadır.

Yurttaflların ihtiyaç halinde ilk baflvuracaklarıyer olan aile hekimi, sa¤lık hizmetlerindebirinci basamak olarak adlandırılıyor. Birincibasamak sa¤lık hizmetlerinin gelifltirilmesi

ve yaygınlaflması, koruyucu sa¤lıksisteminin yerleflmesi ile birliktehastanelerde meydana gelen yı¤ılmalarınönüne geçilmektedir. Bugün önemli ölçüdeilk teflhis ve tedavi ifllemleri birincibasamakta bitiriliyor. Aile hekimi, sadeceözel uzmanlık gerektiren hastaları ilgilihastanelere sevk ederek tedavi edilmelerinisa¤lıyor. Böylece hastanelerde meydanagelen yı¤ılmaların önüne geçilerek,hastanelerin yükü azaltılıyor.Hastanelerde tedavi edilmesi gerekenhastalara daha fazla zaman ayrılıyor.

Sa¤lık hizmetlerinde kullanılan teçhizatve ilaçların çok büyük bir kısmı yurtdıflından alın›yor ve ekonomiye önemlibir yük getiriyor. Hastalı¤ın ortayaçıkmadan ya da geliflmeden teflhisve tedavi edilmesi, bu yüzden enekonomik tedavi yöntemidir.

Aile hekimi, insanların sa¤lık hizmetleriiçin ilk baflvuracakları, koruyucu sa¤lık

hizmeti alabilecekleri, oturduklarıyere en yakın ve kolaylıklaulaflabilecekleri bir yerde bulunur.Tam gün esasına göre çalıflan

aile hekimli¤i uzmanı veyaöngörülen e¤itimleri almıfldoktor ya da uzmandoktorlar aile hekimli¤i

yapabilirler.

Bu hekimler yafl, cinsiyet ve hastalık ayrımıyapmadan, kapsamlı ve sürekli olarak sa¤lıkhizmeti vermekle yükümlüdür. Gerekti¤izaman gezici sa¤lık hizmeti de verirler.

Aile hekimi, hastalarının farketmedikleri,flikâyet etmedikleri sa¤lık sorunlarından dasorumludur. Hastalarını bilgilendirir, gereklisa¤lık kontrollerini yaparak hastalıkları erken

dönemde yakalamaya çalıflır,hastalıklara karflı alınabilecekönlemleri uygular. Koruyucuhekimlik, aile hekimli¤inde

önemli bir yer tutar.

Sa¤lık Bakanlı¤ı,aile hekimlerininkendisine kayıtlıyurttafllara karflıgörevlerini flöylebelirlemifltir.

• Kifliye yönelikkoruyucu sa¤lıkhizmetleri ile birinci basamak tanı, tedavi,rehabilitasyon ve danıflmanlık hizmetleriniverir.

• Bireylere danıflmanlık yapar, sa¤lı¤ıgelifltirici ve koruyucu hizmetler ile anaçocuk sa¤lı¤ı ve aile planlaması hizmetleriverir.

• Bireylerin ilkde¤erlendirmesiniyaparak, gerekti¤inde evziyaretlerinde bulunarakiletiflime geçer.

• Bölgesinde yafl,cinsiyet ve hastalıkgruplarına yönelikizleme taramalarıyapar. Bukapsamda; kanser,kronik hastalıklar,gebe, lo¤usa, yenido¤an, bebek, çocuksa¤lı¤ı, ergenlik, eriflkin, yafllı sa¤lı¤ı vebenzeri takipleri yapar.

• Belirli aralıklarla sa¤lık muayenesi yapar.

• Teflhis vetedavi içingereklitetkikleri yaparya dayaptırılmasınısa¤lar.

• Bölgesindeki kiflileri yılda en az bir kerede¤erlendirerek, sa¤lık bilgilerini günceller.

• Evde takibi gereken özürlü, yafllı, yatalakve benzeri durumda bulunan kiflilereyerinde sa¤lık hizmeti verir.

• Aile sa¤lı¤ı merkezi koflullarında tanı vetedavisi yapılamayan hastaları ilgili yerleresevk eder. Bu hastaların geri bildirimiyapılan muayene, tetkik, tanı, tedavive yatıfl bilgilerini de¤erlendirir. ‹kincive üçüncü basamak tedavi verehabilitasyon hizmetleri ile evdebakım hizmetlerini koordine eder.

• Gerekti¤inde hastayı gözlemaltına alarak ya da kapsamlı

sa¤lık hizmetinin sunuldu¤umerkezlere yatırarak tetkik

ve tedavisiniyapar.

• Aile Sa¤lı¤ıMerkezini yönetir,

birlikte çalıfltı¤ı ekibidenetler ve e¤itimlerinisa¤lar.

• Hizmet verdi¤i alandakifliye yönelik

düzenlenmesi öngörülen sa¤lık raporu,sevk evrakı, reçete ve di¤er belgeleridüzenler.

Aile hekimi, elbette bu kadar çok hizmetinhepsini tek baflına yapmıyor. Hekimintamamlayıcısı ve en büyük yardımcısı “AileSa¤lı¤ı Elemanı”dır.

Aile sa¤lı¤ı elemanı olarak hemflire, ebe vesa¤lık memurları görev yaparlar.

Arkadafllar, e¤er hâlâ aile hekiminizletanıflmadıysanız, büyüklerinize bunuanımsatın. Hasta olmayı beklemeden, en

kısa zamanda ailehekiminizi ve sa¤lık

görevlilerini ziyaretedip tanıflın.

Arkadafllar, insan nüfusu ile birliktekonut, yol, hastane, okul, altyapı vebenzeri yapı ihtiyacı da hızla artıyor.Hızlı ve kontrolsüz yapılaflma nedeniyle,inflaat sektörü do¤al kaynakları tüketmeyarıflında en önde gidiyor. Tüketilen do¤alkaynakların toplamının üçte biri bu sektörtarafından tüketiliyor. ‹nflaat sektörü,kullanılan taze suyun yüzde 12’sinitüketirken, toplam katı atı¤ın yüzde 40’ınıüretiyor. Böylece karbon ayak izi artıflındada flampiyon oluyor.

Kaynakların bu kadar hızlı tüketilmesi,elbette do¤al çevremize de büyük zararlarveriyor. Özellikle de son yüzyılda bu konugelece¤imizi tehdit eder hale geldi. Do¤alkaynakları korumak ve atıkları en azaindirmek için kamu yöneticileri ve biliminsanları seferber oldu.

Yeni binalar, insan sa¤lı¤ı ve do¤al çevreüzerindeki olumsuz etkileri olabildi¤inceazaltacak flekilde tasarlanıyor. Yapımındankullanım süresine hatta ömrünüdoldurdu¤unda nasıl bertarafedilece¤ine kadar çevreye etkileridüflünülerek projelendiriliyor. Böyleceenerjinin ve do¤al kaynakların etkin kullanımısa¤lanıyor. Kullanıcıların sa¤lı¤ıkorunuyor, çalıflanların verimlili¤iartıyor, atık azaltılarak çevreselbozulmanın önüne geçiliyor. Aynızamanda yapılarda insan veçevre sa¤lı¤ına zararlı radyasyon,elektromanyetik kirlilik veuçucu organikbileflikler titiz birflekilde denetleniyor.Hırsızlık, yangın ve

deprem risklerine karflı önlemler en yüksekdüzeyde tutuluyor. Tüm bu koflullarstandart hale geldi¤inde Güvenli-Yeflil Binakavramı ortaya çıktı. Ülkemizde, Güvenli-Yeflil Bina standartlarını belirleyen vedenetleyen yetkili ulusal kuruluflumuz TürkStandardları Enstitüsüdür.

TSE, evrensel standartlara uygun, bilimselve teknik çalıflmalarıyla üreticinin vetüketicinin hizmete daha kolay ulaflmasınısa¤lıyor. Belgelendirme hizmetinin TSEtarafından yapılması, ülkemiz ekonomisinede önemli bir katkı sa¤lamaktadır.

Güvenli-Yeflil Bina tasarımında, “En ucuzenerji, tasarruf edilen enerjidir.” anlayıflıylahareket edilerek, önemli ölçüde enerjitasarrufu sa¤lanır ve yenilenebilir enerjiteflvik edilir.

Yapılar belgelendirilirken,dikkat edilen kıstaslar

arasında enerji yüzde 40’lıkyer tutar. Bu enerji

tasarrufuna verilen önemiaçıkça gösterir.

Su, sürdürülebilir do¤aiçin en önemli

kaynaklardan birisidir.Güvenli-Yeflil Binaların

tasarımında di¤er binalaragöre, aflamalıolarak yüzde85 sutasarrufuöngörülür.

Ülkemiz deprem kufla¤ında yeralır ve yapıların depremgüvenli¤i çokönemlidir. Yakınzamandameydana gelenbüyük depremlerdeoluflan can ve malkayıplarında enbüyük kusur, yanlıflve kötüyapılaflmadankaynaklanmıfltır.Bundan dolayı ulusalbelgelendirme sistemimize“Deprem” bafllı¤ı daeklenmifltir. Kullanılanmalzemelerin ve ilgili deneyleriyapacak laboratuvarların standartlarauygunlu¤u sıkı bir flekilde denetlenmektedir.Çünkü, güvenli deney sonuçları içinlaboratuvarların yeterlili¤i ve kullanılangereçlerin kalibrasyonu çok önemlidir.Kullanılan betonun basınç dayanımıstandartlarla belirlenir. Güvenli yaflamalanları için, kullanılan tüm yapı unsurlarının,depremin etkilerine karflı dirençli olması dagereklidir.

Binalarda can ve mal güvenli¤i açısındanyangın da önemli bir tehdittir.

Yangını önlemenin en kolayyolu, yanmaya dirençlimalzemeler

kullanmaktır.

Öncelikle tavan, taban veduvarlarda kullanılan

kaplamalar, kapılar vepencerelerde

kullanılanmalzemelerstandartlardabelirtilen özelliklereuygun olmalıdır.

Günümüzdeelektromanyetik kirlilikve radyasyon da

yaflam alanlarındainsan hayatını etkileyecek

ve ileride hastalıklara yolaçabilecek düzeyeulaflabilmektedir. Yapı içerisindeölçümler yapılarak

standartlarda belirtilen aralıklarda uygunlu¤udenetlenir.

Günümüzün büyük bölümü kapalıortamlarda geçiyor. ‹nsan sa¤lı¤ı için yaflamalanlarında solunan hava kalitesi önemlidir.‹ç ortamlarda hava kalitesi, yapı

GÜVENL‹ YEfi‹LB‹NA

malzemelerinden kaynaklananuçucu organik bilefliklerölçülerek saptanır.

Yapılarda, engellilerin yaflamkalitesini artıracak kolaylıklar

sa¤lanır.

Yapıların inflası sırasında çevreye verdi¤igürültü, ölçümlerle belirlenir ve kirlilikoluflturmayacak düzeyde tutulur.

Yapımı tamamlanmıfl binalarda, sesiletkenli¤i ölçümler yapılarak denetlenir.

Binaların yapımı sırasında, taflımadankaynaklanacak çevresel etkileriazaltaca¤ından yerli ürün kullanımı teflvikedilir.

‹nflaatta kullanılacak her türlü malzemenin,yasalarla belirlenmifl sürelerde geçerli olangaranti belgeleri zorunlu olarak istenir.

Binada kullanılacak dıfl kapı ve pencerelerinstandartlara uygun olması, güvenlik içinönemlidir ve iç ısının korunmasını sa¤layarakenerji tasarrufuna katkı verir.

Sürdürülebilirli¤in bir ölçüsü olarak;binaların, yapım ve kullanım sürecindeortaya çıkan karbon ölçülür.

Binadan kaynaklı atıkların, gruplarına göreyerinde ayrıfltırılması ve uygun flekildedepolanması gerekir. Bu alanlarındüzenlenmesine yönelik standartlara uygunproje hazırlanır ve onaylatılır. Atıklar belediyeya da yetkili geri dönüflüm kurulufllarınabelgeli olarak teslim edilir.Atıkların cinsi ve miktarı,dönemsel olarak kayıt altına alınır.Böylece atık miktarları ve türlerinide¤erlendirmek olanaklı olur.

Binaların katı atıklarını yerindede¤erlendirebilecek sistem

kurmaları ve bunu standartlara uygunflekilde belgelemeleri avantaj sa¤lar.

Yapının, yeflil bina koflulları içerisindebulunan esas özellikleri kullanıcı tarafındande¤ifltirilemez. Bakım gerektiren bölümleriçin bakım ve kullanım kılavuzu hazırlanır.Gerekli bakımların zamanında ve koflullarauygun olarak yapılması sa¤lanır.

Güvenli-Yeflil Binaların, mimari ve peyzajplanlarının standartlara uygunlu¤uincelenerek, denetlenir. Ülkemizde, yapıalanının yüzde 5’i kadar a¤açlandırmayapılması teflvik edilmektedir.

Tüm yaflam alanlarında, insanların huzurve güven içerisinde yaflamasını sa¤lamakamacıyla her türlü güvenlik önlemi alınır.

• Yaya yolları aydınlatılır. Yaya yollarınıgösteren plan hazırlanır.

• Her türlü kullanıcı göz önündebulundurularak (Engelli, yafllı, bakıma

muhtaç ve benzeri), acil durum eylemplanları hazırlanır. Bu plan yazılıdoküman haline getirilir.

• Hırsızlık ve yangına karflı, standartlarauygun alarm sistemleri kurulur.

• Birden fazla binanın bir arada oldu¤ualanlarda, yapı blokları birbirinigölgelemeyecek flekilde konumlandırılır.

Günümüzün büyük kısmını kapalı alanlardageçirdi¤imizi düflünürsek, iç ortamlarınsa¤lıklı ve verimli flekilde aydınlatılması daçok önemlidir. Bunun için gün ıflı¤ındanen iyi flekilde yararlanılmalı ve tasarrufluaydınlatma malzemeleri kullanılmalıdır.

Günümüzde, binaların yaflam alanlarındahavalandırma ve iklimlendirme de tasarımaflamasında dikkatle planlanabiliyor. Do¤al,taze hava dolaflımından olabildi¤ince çokyararlanılan, do¤a dostu sistemlerkullanılıyor. Binaların ısı izolasyonu iyiyapılırsa içinde yaflayanlar rahat eder veenerji tüketimi azaltılır.

Arkadafllar, Türk Standardları EnstitüsüGüvenli-Yeflil Bina sertifikası verirken,yukarıda anlattı¤ımız koflulları göz önünealarak de¤erlendirme yapıyor. Bu koflullarınço¤u zorunlu de¤ildir. Binalar aldıkları puanagöre sınıflandırılıyor. En çok puan alan;Altın Sertifika, orta derece puan alan;Gümüfl Sertifika ve düflük puan alan; BronzSertifika sahibi oluyor.

Kullanılan sistemin teknik özelliklerinigösteren belgeler edinilir.

• Bina ya da site girifliyle sesli veyagörüntülü görüflme olana¤ı sa¤lanır.

• Arıtma tesisi, atık depolama alanı vebenzeri donatılara görevli olmayanlarıneriflmesini engelleyecek önlemler alınır. Butür alanlara, özellikle çocukların eriflimiengellenir.

Bina otoparkı, ilgili standartlara uygun veengelliler için özel yer ayrılarak hazırlanır.

Yaflam alanlarımızda, gerek enerji verimlili¤igerekse sa¤lıklı ve konforlu bir yaflam içingün ıflı¤ından yararlanmak çok önemlidir.Güvenli –Yeflil Binalardabunu sa¤lamak için deçalıflmalar yapılır.

• Binaların ana kullanımalanları güneye bakacakflekilde do¤u-batıdo¤rultusundakonumlandırılır.

• Yapıların güney,güneydo¤u ve güneybatıyönlerindeki alanlara kıflınyaprak döken a¤açlar dikilir.

Arkadafllar, dünyada herhalde en çokbilinen ve sevilen oyunlardan birisisaklambaçtır. Evde, okulda, sokakta, kırdaher yerde oynanabilir. Hatta uzunyolculuklarda sıkılan çocukların otobüste,trende bile bu oyunu oynadıklarıgörülmüfl.

Saklambaç, en az 4-5 kifliyleoynanır. Oyun oynamak isteyenkifli “Saklambaç oynayan kaleyemum diksin” diyerek di¤erlerini oyunaça¤ırır. Aynı zamanda avucunun içi yerebakacak flekilde bir elini havaya kaldırır.Oyuna katılmak isteyenler bu “kale”ye iflaretparmaklarını de¤direrek “mum dikerler”.Elini yukarı kaldıran çocuk birden elinikapatarak birisinin parma¤ını yakalar.Parma¤ı yakalanan çocuk “ebe” olur.

Oyuna bafllamak için önce bir kale belirlenir.Bu bir a¤aç ya da duvarolabilir. Ebe gözlerinikapatarak kaleye yaslanır ve1’den bafllayarak 50 ya da100’e kadar sayar. Bu sıradadi¤er oyuncular, ebetarafındanbulunamayacaklarınıdüflündükleri yerleregizlenirler.

Ebe saymayı bitirdi¤indesaklanmayan ya da kaleninyakınlarında duran oyuncularıgörünce “Önüm, arkam,

sa¤ım, solum sobe!” der ve saklananlarıaramaya bafllar. Buldu¤u oyuncunun adınısöyler ve koflarak gelip kaleye dokunur.Böylece gördü¤ü oyuncu sobelenmifl olur.Ebenin buldu¤u oyuncu, ebeden öncegelip kaleye dokunursa sobelenmektenkurtulur. Bütün oyuncular ortaya çıktıktansonra, sobelenen oyuncu yeni ebe olur.Sobelenenler birden çoksa, hepsi bir arayagelerek ebenin duymayaca¤ı flekilde bazı

isimler tutarlar. Bu isimler genellikle meyveya da çiçek adları olur. Söz gelimi elma,armut, papatya gibi. Sonra ebeye bu isimlerisöyler ve hangisini seçti¤ini sorarlar. Ebeninseçti¤i ismin sahibi yeni ebe olur.

Bir oyuncu dıflında bütün oyuncular ortayaçıkmıflsa, son kalana “Elma dersem çık,armut dersem çıkma!” diyerek yardımedebilirsiniz. Ebe kaleden ve di¤eroyuncunun saklandı¤ı yerden uzaktaysa“Elma!” diyerek ona iflaret verilir ve ebedenönce kaleye ulaflması sa¤lanır. “Armut!”dendi¤inde ise saklanan oyuncu, ebeninyakınlarda oldu¤unu anlar ve ortaya çıkmaz.

Saklambaç oyununda ebeyi flaflırtmak içinkullanabilece¤iniz yöntemlerden birisi de“çanak çömlek patlatmak”tır. Bunun içinarkadafllarınızla ceket, atkı ya da

flapkalarınızı de¤ifl tokufl edebilirsiniz.Böylece, özellikle de oyun akflam saatlerindeoynanıyorsa, ebe yanılarak giysilerin asılsahibinin adını söyler. Di¤er oyuncular“Çanak-çömlek patladı!” der ve yerlerindençıkarlar. Bu durumda ceza olarak ebe birtur daha ebelik yapmak zorunda kalır.

Bir de kukalı saklambaç var. Kukalısaklambaçta ortaya bir teneke kutu konulur.Oyunculardan biri gelip kutuyu alır ve uza¤ado¤ru fırlatır. Ebe kutuyu alıp eski yerinekoyana kadar di¤er oyuncular saklanır. Ebesaklananları bulmaya çalıflır. Bu sıradaoyuncular ebeye yakalanmadan gelip kutuyuyine uza¤a fırlatabilirler. Ebe, kutuyu alıptekrar eski yerine koymak zorundadır. Ebesaklanan oyuncuları buldu¤unda ebeliktenkurtulur.

Arkadafllar, günlükyaflamımızda çok sık kullandı¤ımız birçoközdeyifli ile anımsadı¤ımız NasreddinHoca’nın yaflamı konusunda kesin bilgileryoktur. Fıkralarıyla ünlü bu halk bilgesinin

yaflamına iliflkin bilgilerfıkralarından eldeedilen ipuçlarına, halkarasında yaflayansöylentilere, bazı eski

kaynaklaradayanır. Bubilgilere göreSelçukluBeylikleri

döneminde,Nasreddin HocaEskiflehir’e ba¤lıSivrihisar’dado¤du. Köy

Evliya Çelebi, Akflehir halkındandinlediklerinden yola çıkarak, NasreddinHoca’yı flöyle anlatır:

“Akflehir’de büyük din adamı ve de¤erlizat “El-Mevla Hazret fieyh HocaNasreddin”in kabri vardır. KendisiAkflehirlidir. Gazi Hüdavendigar’a yetiflipYıldırım Han zamanında flöhret bulmufltur.Fazilet sahibi olup, hazırcevap, kerametsahibi, filozof, din ve dünya ifllerini birlikteve eksiksiz yürüten büyük bir zat idi.Timurlenk ile bir toplantıda bulunmufltur.Timur Han, onun flerefli sohbetlerindenhofllanırdı. Bu sebeple, o büyük bilgininhatırı için Akflehir’i ya¤ma ettirmemifltir.Büyük hocanın sözleri ve latifeleri, bütünlisanlarda atasözü olarak söylenir. YıldırımHan’ın vefatından sonra, Çelebi SultanMehmed zamanında dünyadan göçetmifltir. Akflehir dıflındaki kubbeli türbesinedefnolunmufltur. Dört tarafı parmaklıklaçevrilidir. Allah rahmet eylesin.”

Testiyi Kırmadan ÖnceNasreddin Hoca o¤lunun eline birtesti tutuflturup çeflmeden su

getirmesini istemifl. Çocuk dıfları çıkarkende ensesine bir tokat atıp:- Testiyi kırma ha! diye ö¤üt vermifl.

Bunu gören komflulardan biri:- Yahu Hocam, henüz testiyi kırmadan niyedövüyorsun yavruca¤ızı?Hoca cevap vermifl:- Testiyi kırdıktan sonra neye yarar be

kardeflim!

imamı olan babasından Arapça ve dindersleri aldı. Sivrihisar ve Konyamedreselerinde okudu. Bir dönemmedresede ders verdi¤i ve kadılık yaptı¤ıda söylenir. Daha sonra Konya Akflehir’eyerleflti ve yaflama gözlerini yumana de¤inorada yafladı. Akflehir Kalesi’ningüneydo¤usundaki mezarlıkta NasreddinHoca adına yapılmıfl bir türbe bulunur.

Nasreddin Hoca’nın 15. Yüzyıl bafllarındaYıldırım Bayezid ile Timur’un ça¤daflı olarakyafladı¤ına iliflkin söylenti gerçek de¤ildir.

Anadolu’nun Mo¤ol istilası altındabulundu¤u sıkıntılı dönemde yafladı¤ıanlaflılan Nasreddin Hoca’ya mal edilenfıkraların ço¤u, gerçekte Anadolu halkınınortak bir ürünü sayılabilir. Halkın alayyetene¤inin, duyufl ve düflünüfl özelliklerininyansıdı¤ı bu fıkraların sayısının zamanla

ço¤alması da bunu gösterir. Buco¤rafyada insanlar söylemek isteyip dilegetiremedikleri sözleri yüzlerce yıl Hoca’yasöylettiler.

Nasreddin Hoca fıkraları günlük yaflamiçinde oluflmufltur. Olaylar, ev, çarflı, pazar,

Hırsızın Hiç mi Suçu Yok ?

Bir gün Nasreddin Hoca’nın efle¤i çalınmıfl.Can sıkıntısı içinde durumu komflularınaanlatınca her kafadan bir ses çıkmayabafllamıfl. Birisi:- Hocam, niye ahırın kapısına iyi bir kilittakmadın sanki?Bir baflkası:- Evine hırsız giriyor da senin nasıl haberinolmuyor? diye konuflmufl.Bir di¤eri de:- Hocam, kusura bakma ama efle¤inçalınmasına en büyük sebep yine sensin.Çünkü do¤ru dürüst bir ahırın bile yok.Nerden baksan dökülüyor.

Hoca kızmıfl:- Yahu, iyi, güzel de kabahatin hepsi benimmi? Hırsızın hiç mi suçu yok?

sokak, mahkeme, cami gibi yerlerde geçer.Olaylarda Nasreddin Hoca’nın yanı sırakarısı, komfluları, kadı gibi kiflilerle birlikteefle¤i de önemli bir yer tutar. Fıkralardatoplumdaki aksaklıklar, aykırılıklar NasreddinHoca’nın söz ve davranıfllarıyla, inciticiolmayan bir gülmece içeri¤iyle dile getirilir.Nasreddin Hoca bu fıkralarda sa¤duyuyutemsil eden bir halk bilgesi kimli¤iylegörünür.

Nasreddin Hoca’nın fıkraları yalnızAnadolu’da de¤il Türklerin yafladı¤ı tümco¤rafyada bilinir. Mo¤olistan’dan bafllayıpBalkanlara uzanan genifl bir bölgede halklarNasreddin Hoca’nın özdeyifllerini vefıkralarını dillendirir.

16. yüzyıldan bafllayarak bazı elyazması

kitaplara geçen fıkraların birçok baskısıyapılmıfltır. Fıkraların ço¤u çeflitliDo¤u ve Batı dillerine deçevrilmifltir.

Fatih Sultan Mehmet’in o¤lu Cem Sultantarafından hazırlattırılan ve 1480 yılındatamamlanan Saltukname’de NasreddinHoca hikayelerine de yer verilmifltir.

Konya’nın Akflehir ilçesinde her sene 5-10 Temmuz tarihleri arasında NasreddinHoca fienli¤i düzenlenir. fienlikçerçevesinde uluslararası düzeydeNasreddin Hoca Karikatür Yarıflması veNasreddin Hoca Gülmece Öykü Yarıflmasıdüzenlenir.

Nasreddin Hoca, yüzlerce yıldan bu yanabizleri güldürmeye, güldürürkendüflündürmeye ve ö¤retmeye devamediyor.

Efle¤e Ters Binmek

Nasreddin Hoca bir gün yabancı bir köydemisafir olur. Cuma günü onu camidekürsüye çıkartırlar. Güzel bir vaaz verir.Herkes pek memnun kalır. Camiden çıkıncaHoca’nın efle¤ini getirirler. Köylülerin hepsiona hizmet etmek için adeta yarıflırlar.Hoca efle¤ine binerken biraz düflünür.Sonra efle¤in üstüne ters oturur. Herkeshayret eder. Köylülerden biri dayanamayıpsorar:- Hocam, kusura bakma ama efle¤e niçinters bindi¤ini sorabilir miyim?Hoca tebessüm ederek cevap verir:- E¤er düz binip önünüze geçseydim sizarkada kalacaktınız. Siz öne geçseydiniz,bu defa ben arkada kalmıfl olacaktım.Böyle ters binince size arkamı dönmemifloluyorum...

Arkadafllar, tropik bölgelerdekiçamurlu kıyılarda, ırmak a¤ızlarındave bataklıklarda sık ormanlar oluflturan a¤aç türlerine veoluflturdukları bu ormana mangrov denir. Dalları, yapraklarıve kökleri normal a¤açlardan farklı geliflir.

Mangrovlar tuzlu suya dayanıklı ender a¤açlardandır.Kırmızı mangrov gibi pek çok mangrov türü bataklıklarıngevflek çamurlarına daha sa¤lamtutunabilmek için dibedo¤ru destek kökleruzatır. Baflafla¤ıbüyüyen dallargibi afla¤ıdo¤ru uzayan bu kökler, dipteki çamuraulafltı¤ında yeni a¤açlar oluflturmak üzeresürgünler verir. Böylece giderek ço¤alanmangrovlar içine girilmesi olanaksız sıkormanlar haline gelir.

Bazı mangrov türleri de dip çamurundanyukarı do¤ru üzerinde ufak gözeneklerbulunan yardımcı kökler salar. Solunumkökleri denen bu kökler, gözeneklerininyardımıyla emdi¤i havayı çamurun altındakalan ana köklere iletir. Böylece bitkininhava alamayan bölümlerinin de havaalmasını sa¤lar.

amacıyla acımasızca kesilerek hızla yokediliyor. Bunun dıflında mangrov ormanlarıdenize atılan petrol ve maden artıkları gibiçevresel kirliliklerden de etkileniyor ve çokbüyük zararlar görüyor.

Mangrov ormanları barındırdı¤ı ilginç hayvantürleriyle yabanıl yaflam açısından da sonderece zengin ortamlardır. Söz gelimi,Borneo’daki uzun burunlu maymun,Malakka Yarımadası’ndaki sarıçizgili siyah mangrov yılanı,tırmananbalık ve kemaniyengeç yalnızcamangrovlara özgücanlılardandır.

Denizle karaarasındaönemli birgeçifl alanıoluflturanmangrovormanlarınındünyamızınekolojik gelece¤iaçısından çok büyük önemi vardır.Kıyılarındaki mangrov ormanlarını yokeden ülkelerin topraklarını ve tatlısu kaynaklarını,zaptedilemeyen denizsuları basıyor. Verimlitoprakları erozyonladenizlere taflınıyor.Sadece buormanlarda yaflayanbinlerce tür de yok olupgidiyor.

Mangrovların bazı türlerinde tohumlar henüza¤acın üzerindeyken, yani dökülmedenönce çimlenip geliflmeye bafllar. Asya’nındo¤u kesimlerinde yetiflen bir mangrovtürünün tohumları çimlenerek karflıdan devbir ok baflını andıran, konik bir kütle halindegeliflir. Daha sonra a¤açtan koparak diptekiçamur katmanının derinliklerine gömülürve burada büyüyerek yeni bir mangrova¤acı oluflturur.

Dünyanın tropik kıyılarının yarısındanço¤unu kaplayan mangrov ormanları pekçok açıdan önem taflır. Söz gelimi, bu bitkiörtüleri deniz ile kara arasında do¤al birset oluflturarak kıyılarda gelgit fırtınalarınınve kasırgaların etkisini azaltır. Ayrıcamangrov ormanlarının zengin ve korunaklısuları pek çok balık ve karides türüne iyibir beslenme ortamı ve sı¤ınak sa¤lar.Endonezya’da mangrov ormanlarındayaklaflık 15. Yüzyıldan beri balık üretimiyapılır. Bu tip alanlarda en çok sütbalı¤ı,kefal, hani gibi balık türleri yetifltirilir. Genemangrov ormanlarında yetiflen nipapalmiyelerinin yapraklarından lif çıkarılır,taze olarak yenen meyvelerinden de fleker,alkol ve sirke hazırlanır.

Ne yazık ki, bu a¤açlar ya odunları için yada yeni sanayi ve yerleflim yerleri kurmak

Dokumacılık, çok eski ça¤larda insanlarıngereksinimleri sonucu bir el sanatı olarakdo¤du. ‹plik e¤irme ve dokuma teknikleriningeliflmesiyle önemli bir sanayi dalınadönüfltü.

Dokumaların temel ham maddesi do¤alve yapay liflerdir. Bazı bitki ve hayvandokularını oluflturan ince telciklere lif denir.‹plik olarak kullanılmaya elveriflli do¤al lifler;pamuk, keten, jüt ve kenevir gibi bitkisellifler ve yün, ipek, tiftik ya da moher gibihayvansal liflerdir. Bir de tek örne¤i asbestolan mineral lifler vardır. Gerçekten deasbest, 2 ile 5 cm uzunlu¤unda, ipek gibiparlak ve yumuflak lifler halinde ifllenebilentek mineraldir. ‹plik gibi e¤irilip dokunabilenya da örülebilen bu lifler çok yükseksıcaklıklarda bile erimedi¤i için bir zamanlaritfaiyeci giysileri, fırın eldivenleri gibi atefledayanıklı eflyaların yapımında çok

kullanılıyordu. Ancak asbestin kansereyol açtı¤ı saptanınca kullanımı azaldı.

Arkeolojik buluntular, ilk dokunmuflkumaflların MÖ 6500 yılındakullanıldı¤ını söylüyor. Bu özü iki

iplik kullanılarak örgü yapmak olandokumacılı¤ın günümüzden en az 8000yıl önceleri de bilindi¤ini ortaya koyuyor.Yurdumuzda yapılan kazılarda da CilalıTafl Devri’ne ait kumafllar bulundu.

Anadolu’nun dıflında Kıbrıs, Girit veYunanistan’da da yaklaflık MÖ 5500

yıllarından bafllayan dokuma ileilgili buluntular ele geçti.

Dokumayla ilgili en erkenbuluntular co¤rafyamızda ele geçmifltir.

Bu buluntulara dayanarak dokumacılıkteknolojisinin bölgemizde ortaya çıktı¤ınısöyleyebiliriz.

En basit dokuma yöntemiiplikleri hasır örer gibi birbirininarasından geçirmektir.

Dokumada, kumafl boyuncauzanan ipliklere çözgü, onların arasındanenlemesine geçenlere de atkı iplikleri denir.

Dokumanın, ilk önce düfley olarakyukarıdan afla¤ıya yapıldı¤ı tespit edilmifltir.

MÖ 4000 yıllarında insano¤lu yatay dokumatezgâhlarını kullanmaya baflladı.

Atkıları çözgülerin arasından dik, biraz e¤ikya da yüzeyden az görünecek biçimdegeçirmekle tafta, dimi ve saten gibi de¤iflikdokuma tipleri elde edilebilir. Desenlidokumalarda atkıların çözgüler arasından

geçifl düzeni daha karmaflıktır. Söz gelimiatkı bir çözgünün üstünden atladıktansonra iki-üç çözgünün altından geçebilir.Buna benzer yöntemlerle kumafl üzerindeçapraz çizgiler, ekose, balıksırtı ve baklavadesenler yapılabilir.

MÖ 2000 yıllarına ait tabletler bize butopraklarda büyük ölçekli kumafl ticaretininyaflandı¤ını söylüyor. Ayrıca, ele geçen butabletlerden dokumanın nasıl yapıldı¤ı,kumaflların isimleri ve kaliteleri ile ilgili deönemli bilgiler elde edildi. Söz gelimi;Anadolu’da çok yaygın dokunan yünlü birkumaflın isminin Pirikannu oldu¤ubilinmekte. Bu bilgilerden, MÖ 2000yıllarında Anadolu’da ve ona yakınbölgelerde artık dokumacılı¤ın bir sanayihaline geldi¤i anlaflılıyor. Hititler döneminde,dokuma tezgâhı a¤ırlıklarının bellibüyüklükte ve formda yapılmayabafllanması bunun en önemli kanıtıdır.

Ege Denizi çevresinde bulunan eski vazolarüzerine çizilmifl dokuma tezgâhları da odönemdeki dokuma teknikleri hakkındaönemli bilgiler veriyor.

Üzerinde a¤ırlıklı dokuma tezgâhının çizildi¤ien eski vazo, MÖ 600 yıllarına ait birvazodur.

Vazolar üzerinde bazıları da çok detaylıolan çizimlerdeki dokuma tezgâhlarınabakıldı¤ında günümüz dokumacılarının tamtersine yukarıdan afla¤ıya do¤ru dokumayapıldı¤ı görülür.

‹lk Dokuma Tezgâhları

Keten, yün ve benzeri malzemeler e¤irilipip haline getirildikten sonra dokumatezgâhlarında dokunmufllardır. Antikdevirde üç çeflit dokuma tezgâhıkullanılmıfltır.

Yatay Yer Tezgâhı

Yatay yer tezgâhı ile ilgilien eski tarihli bilgiler,Mısır’da bulunan MÖ2000 yıllarına aitresimlerdenelde edildi.Bu resimde,ipliklerin e¤irilmesi veyatay yer tezgâhındadokunması ile ilgili sahneler vardır.

Kiriflli Dikey Dokuma Tezgâhları

Alt ve üst kirifllere sahip dikey dokumatezgâhları ile ilgili ilk bilgiler Mısır’da MÖ1500-1400 yıllarına ait mezarlardaki duvarresimlerinden elde edildi. Mısır’da kullanılanbu tezgâha benzer bir dokuma tezgâhı,sonraki yıllarda Roma dönemindekullanılmaya bafllandı. O zamanlar Romaegemenli¤inde olan Anadolu veYunanistan’da yaygın olarak kullanılana¤ırlıklı dokuma tezgâhının yerine MS 1.yüzyılda bu dokuma tezgâhı kullanılmayabafllandı.

Bu tezgâh, bazı de¤iflikliklere u¤rayarakgünümüze kadar ulaflmıfltır. BugünAnadolu’da kullanılan el tezgâhları da aynıtezgâhtır.

A¤ırlıklı Dikey Dokuma Tezgâhları

Uçları a¤ırlıklı dikey dokuma tezgâhları,baflta Anadolu’nun batısı ve Yunanistanolmak üzere Akdeniz çevresinde varolmuflkültürler tarafından kullanıldı. Anadolu’daKıbrıs ve Girit’te Cilalı Tafl Devri’ne aittabakalardan ele geçen dokuma tezgâhıa¤ırlıkları bu tezgâhların çok erkendönemlerden itibaren kullanıldı¤ınıgösteriyor.

Yunanistan’da ve Ege Adaları’nda birçokyerleflmede, Tunç Ça¤ı’na ait tabakalardapiflmifl topraktan yapılmıfl tezgâha¤ırlıklarına rastlanmıfltır.

Tunç Ça¤ı buluntularında, Anadolu’da dadokuma tezgâhı a¤ırlıklarına rastlandı. Budokuma tezgâhı a¤ırlıkları Orta Do¤u’dakibirçok antik yerleflmede, Demir Ça¤ı’naait tabakalarda bulundu. Dokuma tezgâhıa¤ırlıklarının Mısır’da da bulunması, antikdevirde yatay yer tezgâhının uçları a¤ırlıklıdokuma tezgâhı ile beraber kullanıldı¤ınıgösteriyor.

Avrupa’da MS 3. yüzyıla kadar bilinmeyena¤ızlık açma mekanizmaları Çin’de çokgeliflme göstermifl, hatta ilkel jakar makinesidenilebilecek sistemlerle karmaflık desenlikumafllar dokunabilmiflti. fiüphesiz bugeliflmede Çin’in tek ipek üreticisi olmasıda büyük rol oynamıfltır. Do¤u’nundokumacılıktaki üstünlü¤ü binlerce yıldevam etti, fakat bu dönemde dokumatezgâhlarında teknolojik olarak büyükgeliflmelere rastlanmadı.

A¤ızlı¤ın oluflumu ve atkının tefelenmesi,kumafl kalitesini önemli ölçüde gelifltirdi.Ancak çok fazla insan gücü gerektiren atkıatma ifllemi mekanize edilmedendokumacılık tam olarak sanayileflemedi.Kumaflın eninin, dokumacı kolunun atıflıile sınırlandırılmıfl olması genifl kumafllariçin iki kiflinin çalıflmasını gerektiriyordu.

Dokumacılı¤ın ve dokuma tezgâhlarınıngeliflimi son 850 yıl içerisinde gerçekleflti.

Standart el tezgâhı olarak belirtilen 12.yüzyıl dokuma sistemlerinde çözgü levendiarkaya, kumafl silindiri ise öne takılırdı veçözgüler yatay gerdirilirdi. Tarak, flasiyeyukarıda salınım yapabilecek biçimdemafsallanmıfltı. Gücü çerçeveleri, çözgütabakasının altında bulunan pedallar ayaktabasılarak çalıfltırılırdı. Pikeler yoktu ve mekikelle fırlatılırdı. Dokumacı tezgâhın önündebir sıraya otururdu.

Sonraki 600 yıl içerisinde genifl dokumatezgâhları tasarımında önemli bir de¤ifliklik

olmadı. Karmaflık desenlerpedallarla dokunamayaca¤ıiçin tezgâhın üst kısmındaayrıca bir insan tarafındançözgü gruplarının ayrıcakaytanlar aracılı¤ıylakaldırılması gerekiyordu.Fakat temel tezgâh tasarımıhiç de¤iflmeden kalmıfltı.

Dokuma tezgâhınındokuma makinesi halinegelmesi üç temel sistemin;atkı atma, a¤ızlık açma vetefe vurma sistemlerinin mekanize edilerek,kol gücü yerine de baflka bir gücünkullanılmasıyla mümkün oldu.

1500 yılında Leonardo Da Vinci su gücüyleçalıflan bir tezgâh tasarlamıfltı.

Dokuma tezgâhının tasarımında 18.Yüzyıla kadar önemli bir geliflmegörülmedi. Belçikalı dokumacılarınyaptı¤ı birtakım çalıflmalar ‹ngiltere’detezgâh üretimine yeni bir ivmekazandırdı. Bu dönemin sonundahenüz insan gücünden baflka bir enerjikullanımı söz konusu de¤ilken, 1733yılında ‹ngiliz John Kay meki¤etekerlekler takıp basit bir mekanizmayardımıyla fırlatılmasını sa¤ladı. Çokbasit gibi görünen bu sistem gelifltirmeifli, dokuma ifllemini çok kolaylafltırdıve üretimi ola¤anüstü artırdı. Çünküdokumacı, ayakları ile pedallara basıpa¤ızlık açarken tek eliyle ortadansarkan bir ipi çekerek atıflyapabiliyordu. Yine tek elle salınımyaptırılan tarak atkıyı tefeliyordu. Enerjive zamanlama, tamamı ile insan gücüve atkı ile sa¤lanmasına ra¤men ilkmekanizmalar kullanılmaya bafllandı.

1760’ta John Kay’in o¤luaynı kumaflı birden çokmekikle dokuyabilen birdüzenek gelifltirdi.

250 yıl önce, e¤irmemakinelerinde bir dizigelifltirici yenilik yapıldı.‹ngiliz RichardArkwright’ın 1769’dagelifltirdi¤i VargelTezgâhı, önce ipli¤içekiyor ve birmakaraya ya dabobine sarılırkenbüküyordu. On yılkadar sonra Samuel Crompton, aynıanda bin kadar ipli¤i e¤iren “çıkrıkmakinesi”ni yaptı.

Ticari bir kullanıma sahip olan ilkmekanik dokuma tezgâhını Dr.Edmund Cartwright isimlibir ‹ngiliz 1785’tegerçeklefltirdi vepatentini aldı.Daha sonra butasarımınıgelifltirenCartwrightdokuma makinesi

sayılabilecek birsistem üretti.

Yeni makinelerle birlikte dokumacılıkevlerden, atölyelerden bu makineleriçalıfltıran su gücünün ya da buhar gücününbulundu¤u fabrikalara taflındı. Böylece,kopan ipleri onarmak ya da kırpıntılarıtoplamak için, makinelerin altına kolaycagirebilecek küçük yaflta çocuklarfabrikalarda çalıfltırılmaya bafllandı.

‹ngiltere’de özellikle atkı atma sisteminingelifltirilmesi ve tezgâhın mekanize edilmesiyönünde çalıflmalar devam ederken,Fransa’da daha çok desenlendirmeçalıflmalarının ön plana çıktı¤ı görülüyordu.Fransız dokumacı ve mucitleri a¤ızlık açmasistemlerini gelifltirmek için çalıflıyorlardı.1725’te Basile Bouchon tarafındankaldırılması gereken çözgüleri seçmekamacıyla delikli bir karton yardımıyla çalıflanilk otomatik a¤ızlık açma aleti bulundu.

Daha sonra Jean-Baptiste Falcon 1728’dedelikli karton zincirini kullandı. Jacques deVaucanson, bu mekanizmaları gelifltirdi vea¤ızlık açma sistemlerinin geliflimi JosephMarie Jacquard’ın kendi ismiyle anılanJakar makinasını icad etmesiyle doru¤aulafltı. Çok daha karmaflık desenleridokuyabilmek için, Fransız dokumacı

Joseph MarieJacquard’ınbuluflu olanjakar tezgâhıkullanıldı. Öbürmakinelerde20-25 çözgüipli¤i aynı andadenetlendi¤ihalde, jakartezgâhındaher çözgüipli¤i tek tekdenetlenir ve böylece istenen motiflerdokunabiliyordu.

Tezgâhın mekanik hale getirilmesindensonra ortaya yeni bir sorun çıktı. ‹plikkopuflu veya arıza anında tezgâhındurdurulması ve masuranın bitmesi halindede meki¤i de¤ifltirmek için çalıflmanınkesilmesi gerekiyordu. 1796‘da RobertMiller tarafından, kısa atkıatıldı¤ında tezgâhı durduranbir mekanizma yapıldı.Daha sonra atkıkopuflu ya dameki¤in boflbitmesidurumundatezgâhıdurduranmekanizmalaryapıldı. 1822’de‹ngiliz mühendisRichard Rroberts, önceki çalıflmalarınıflı¤ında bir dokuma makinesi yaptı. Baflarılıolan bu makine çok sayıda üretildi.

1844’te John Mercer adlı ‹ngiliz kimyacınınbafllattı¤ı çalıflmalardan yola çıkan HoraceLowe, pamuklu dokumayı ipek kadar

parlaklafltırarakmerserizelemeyöntemini buldu.Bu yöntemlemerserize iplik vepoplin kumafllarüretilir.

Nüfusun artması ilebirlikte talep de

katlanarak arttı. Sistemin hızlandırılmasıgerekiyordu. Boflalan masuralarınde¤ifltirilmesi önemli bir sorundu. J. H.Northop yapımına ‹ngiltere’de baflladı¤ı“otomatik bobin de¤ifltirme” sistemini göç

etti¤i ABD’de1894’detamamlamasıylaçözüldü. Bubulufl,dokumacılıktaönemli biraflamadır.

Mekiksizdokumayapılabilece¤i,kancalarlaatkınınatılabilece¤ikanıtlanarak ilkpatent1898’de alındı.

1925’de Johann Gabler, ilk kancalı atkıatma sistemine sahip dokuma makinesiniyaptı.

1939’da ise Fransız Raymond Dewasatkının aktarma sisteminde bir de¤ifliklikyaparak Dewas Sistemi diye anılan uçtransfer sistemini gerçeklefltirdi. Moderndokuma makinelerinin hepsinde Dewassistemi kullanılır.

Fakat makinelerin hızını artırmak için yapılançalıflmalar durmadı.

Hava jetli atkı atma sistemi ilk olarak J. C.Brooks tarafından ortaya atıldı ve 1929’dailk patenti aldı.

‹lk ticari hava jetli dokuma tezgâhı ‹sveçlilertarafından 1960’larda piyasaya çıkarıldı.Ancak 1980’lerde ticari olarak sanayidekullanılmaya bafllandı.

1980’li yıllardan sonra elektronik vebilgisayar sistemlerinin çok hızlı bir flekildegeliflmesinin ardından dokumamakinelerinde de özellikle üretim hızlandı,atkı atma hızlarında sürekli artıfl oldu.

Günümüzde binlerce de¤iflik dokuma tipiüretiliyor ve özel amaçlı yeni dokumalaryapabilmek için çalıflmalar sürdürülüyor.Bu çeflit zenginli¤ine karflın, bütündokumalar kullanım amacına göre üç anagrupta toplanır. ‹lki giysilik kumafllar ya dadokumalardır. ‹kinci grup perde, yataktakımları, masa örtüleri, battaniye, havlu,döflemelik kumafl, halı ve kilim gibi eveflyası olarak kullanılan dokumalardır.

Üçüncü grup ise çadır ve yelken bezi,branda, çuval, cilt bezi gibi sanayidokumalarıdır.

Dokumacılık ve tekstil ülkemiz ekonomisiiçin çok önemlidir. Geleneksel dokumatezgâhları yeniden iflletiliyor, bunun yanısıra tekstil sanayimiz de en ileri teknolojilerlesürekli gelifliyor. Türkiye’de üretilen birçokürün dünya piyasalarında be¤eniyle alıcıbulmaktadır.

Arkadafllar, yılanların ince uzun gövdelioldu¤unu hepiniz biliyorsunuzdur. Gözkapakları ve bacakları olmayan yılanlar,flaflılacak kadar atiktir. Bu sürüngenhayvanların çok çeflitli türleri vardır. Kutupbölgeleri dıflında dünyanın hemen her

yerinde yaflarlar. Ancak büyük bölümütropik bölgelerde bulunur.

Yılanların uzun ve ince gövdeleri pullu birderiyle kaplıdır. Gövdelerinin alt yüzündebulunan özelleflmifl pullar yerde kıvrıla kıvrılailerlemelerine yardımcı olur. Yılanın geniflpulları ise arka kenarlarından yere bastırarakve dokulu yüzeylerden destek alarakgövdeyi öne do¤ru itmeye yarar. Buyöntemini yavafl giderken kullanır.Kayarcasına hızla ilerlerken, gövdesini

yanlara do¤ru kıvırır, pullarından dayardım alarak tafl ve bitkilerdendestek alır. Bu sürüngenler aynızamanda çok iyi yüzerler.

Bütün yılanlar her yaflta deride¤ifltirir. Derileri bir eldiven gibi

tersyüz edilerek atılır ve altından yenibir deri oluflur. Yılanlar yılda birkaç kere

deri de¤ifltirir.

Yılanların ço¤u memeliler, kufllar,kurba¤alar, balıklar, kertenkele gibi di¤ersürüngenlerle beslenir. Bazıları besin olarakyumurtaları, pek azı böcekleri seçer. Ama

hiçbiri bitkiyle beslenmez. Yılanlarbafllarından iri hayvanları bile yutabilir. Bunubafllarındaki kemiklerin yapısı veeklemlenme özelli¤i sa¤lar. Bafl ve çenekemiklerinin genifl hareket yetene¤inin yanısıra, alt çeneyi önden birlefltiren esnek birba¤ bulunur. Böylece yılanın a¤zı avınınirili¤ine göre geniflleyebilir. Keskin ve kıvrıkdiflleri avın hem yakalanmasına, hem debütün olarakyutulup bo¤azagönderilmesineyardımcı olur.

Bazı yılanların üstçenelerinde bir çiftzehir difli bulunur.Bu difllerin ya içibir kanaloluflturacakbiçimde bofl ve ucu delik ya da bir yanıolukludur. Zehir bezlerinden gelen zehir budifllerin içinden ya da dıfl yüzeyindekioluktan akarak ısırmayla açılan yarayaakıtılır. Zehir bezleri genellikle gözlerin altgerisinde yer alır ve bir kanalla zehir diflineba¤lanır.

Zehirli yılanların kafatası tipleri farklılıklargösterir. Ülkemizin batı ve güneybölgelerinde yaflayan kedigöz yılandagörüldü¤ü gibi, bazı yılanların zehir diflleriüst çene kemi¤inin arkasındaki biraz dahairileflmifl difllerden oluflur.

Kobraların ve akrabalarının üst çene kemi¤iönünde bir çift zehir difli bulunur. Engerekve çıngıraklı yılanların zehir diflleri deöndedir. Çok uzun olan bu difller a¤ızkapalıyken üst çene kemi¤iyle birlikte geriyedo¤ru yatar.

Zehirli yılanlar zehirlerini, avlarını öldürmeninyanı sıra kendilerini korumak için de kullanır.Öbür yılanların ço¤u avlarını ya canlı canlıyutar ya da önce bo¤arak öldürür.Kurbanlarının çevresine sıkıca dolanarak

soluksuz kalmalarına yolaçarlar.

Yılanlar sadece tıslamayabenzer sesler çıkarır.Çıngıraklı yılanlarınkuyruklarındaki kuru veboynuzsu deri parçalarıtakırtılı bir ses yayar.

Yılan yumurtası parflömeniandıran yumuflak bir

kabukla kaplıdır. Yumurtalar bazençürümeye yüz tutan bitkisel maddelerinüzerine bırakılır. Burada oluflan ısıyumurtanın geliflmesine yardımcı olur. Bazıyılanlar çevresine çöreklendikleriyumurtalarını açılana kadar bekleyerekkorur. Bazı türlerde ise yumurtalar diflininvücudunun içinde açılır ve yavrular kendiçabalarıyla dıfları çıkarlar. Kıflları so¤ukgeçen bölgelerde yılanlar oyuklara ya datafl aralarına girerek kıfl uykusuna yatar.

Kobraların ve iri engereklerin yafladı¤ıHindistan’da, zehirli yılanlar büyük sorunlar

oluflturur. Kobralarla akraba olan küçükkaraitler evlerin yakınlarına kadarsokuldu¤undan en tehlikeli yılanlararasındadır. Karaitler, yaygın biçimde yalınayak dolaflılan bu ülkede her sene çoksayıda insanın ölümüne neden olur.

Ya¤mur ormanları, genifl otlakları, sıcakiklimi ve kızgın çölleriyle Afrika, çok çeflitliyılan için uygun yaflam alanlarına sahiptir.Bu yafllı kıtada kobralar, kobralarına¤açlarda yaflamaya uyarlanmıflakrabalarından mambalar ve birçokengerek türü barınır. Avustralya’da yaflayanyılanlardan taypanın zehiri de çokgüçlüdür. Piton ise avlarınıbo¤arak öldürür. Pitonlarınakrabalarından boa daha çokOrta ve Güney Amerika’dayaflarken anakonda Amazonormanlarındaki bataklıklarda ve akarsuboylarında görülür. Piton veanakonda en iri yılan türleridir.Çıngıraklı yılanlar iseAmerika’nın en tanınmıflzehirli yılanları arasındadır.

Kobra: Kobralar düflmanlarını korkutmakiçin kaburgalarını açarak boyunbölgesindeki esnek derisini yanlara do¤rugeniflletebilen zehirli yılanlardır. Afrika veAsya’nın sıcak bölgelerinde yaflarlar.Uzunlu¤u 3,5 metreyi aflan kral kobrayeryüzünün en büyük zehirli yılanıdır.Uzunlu¤u 1,7 metreye ulaflabilen Hintkobrası genellikle kahverengi ya da sarımsırenktedir. fiiflen boynunda çeflitli desenlerortaya çıkar. Hindistan’da yaflayan bir alttürü, gözlük biçimindeki desenlerindenötürü gözlüklü kobra adıyla da tanınır. Hintliyılan oynatıcıları ço¤u kez zehir diflleri

sökülmüfl Hint kobralarınıgösteri amacıyla kullanırlar.Kobralar sese duyarsızolduklarından gösteri

sırasında müzi¤e de¤iloynatıcının kullandı¤ı kavala

benzer çalgının hareketlerine uyarakdans eder.

M›s›r kobras›, yaklaflık 2metre uzunlu¤unda, koyurenkli ve boynunu fazla

geniflletemeyen bir türdür.

Güney Afrika’da yaflayan tüküren kobrazehirini oldukça uzakta duran kurbanınado¤ru püskürtebilir. Zehir gözlere gelirsegeçici ya da sürekli körlü¤e yol açar. GeneAfrika’da yaflayan kara boyunlu kobra dazehrini yaklaflık 2 metre uza¤a püskürtebilir.

Mamba: Mambalar genellikle a¤açlardayaflayan, ince gövdeli, iri pullu, uzun diflli,çevik ve çok zehirli yılanlardır. Güçlüzehirlerinden ötürü son derece tehlikeliolan bu yılanlar Afrika’nın güneyinde vetropik kesimlerinde yaflarlar.Yeflil mamba,parlak yeflil renginden dolayı sarıldı¤ıa¤açların yapraklarından zor ayırt edilir.Kara mamba son derece saldırgan ve güçlübir yılandır. Uzunlu¤u 4 metreyi aflabilenbu türün saatteki hızı 15 kilometreyeyaklaflır.

Engerek: Engerekler Avrupa, Asya veAfrika’nın en zehirli yılanlarıdır. Üstçenelerinde iki zehir difli bulunur.

Baya¤ı engerekler, sırtındaki zikzaklı karafleritle bir bakıflta tanınabilir. ‹rlanda dıflındabütün Avrupa’da ve Asya’nın kuzeyindeçok yaygındır. Kuzey KutupDairesi yakınlarında bilegörülür. Zehiri fazlaetkili de¤ildir, amaönlem alınmazsaöldürücüolabilir.

Afrika’da veArabistan’ınkurak

bölgelerinde yaflayan fliflen engerekler,tehlike karflısında kaçmaz, gövdelerinifliflirerek ıslı¤a benzer bir ses çıkarırlar.Afrika ormanlarında görülen Gabonengere¤i ile Asya’da yaflayan Russellengere¤i en zehirli engerek türlerindendir.Çöl engere¤i de Kuzey Afrika’nın çöllerindeyaflar.

Engereklerin ço¤u iri ve yassı kafalı, 80-150 cm uzunlu¤unda kalın gövdeliyılanlardır.

Taypan: Yeni Gine’nin güneyinde veAvustralya’nın kuzeybatıkesiminde, en kurakalanlar dıflında her yerdeyaflayan zehirli biryılandır. Gövdesi inceuzun ve kaygan, üstbölümleri genelliklekahverengi, altbölümleri daha açık renklive turuncumsu lekelidir. Bazılarınınuzunlu¤u 3,5 metreyi bulabilir.

Piton: En uzun yılanlar arasında yer alanpitonlar, Asya ile Afrika’nın genellikle tropikalkesimlerinde ve Avustralya’da yaflar.Güneydo¤u Asya’da yaflayan, kafesli piton9 metreyi aflan boyuyla en uzun yılantürüdür. Afrika ya da kaya pitonu ile

Hindistan pitonu 6 metre uzunlu¤uaflabilir.

Pitonlar zehirsizyılanlardır. Avlarınıkalıngövdeleriylesararak

bo¤uncayakadar sıkarlar. En

irileri küçük keçileri,domuz ya da geyi¤i yutabilir.

Boa: Uzunlu¤u ender olarak 3,5metreyi aflan boa, kuzudan dahairi hayvanları öldürüp yutamaz.

Genellikle Orta ve Güney Amerika’dayaflayan 60 kadar türünün hepsi zehirsizdir.Bütün türlerde iyice küçülerek körelmiflarka bacak kalıntıları görülür.

Karadeniz Bölgesi dıflında Türkiye’nin heryerinde görülen ve uzunlu¤u 1 metreyiaflmayan bozyörük de bir boa türüdür.Daha çok Kuzey Afrika, Hindistan ve OrtaAsya gibi kurak yerlerde yaflayan bu cinsekum boası denir.Anakonda:8 metreyi aflabilen uzunlu¤uyla dünyanınen büyük yılanlarından birisi anakondadır.Güney Amerika’nın tropik bölgelerindekibataklıklarda ve akarsularda yaflar. Derisiyeflilimsi kahverengidir. Sırtında ikisıra halinde uzananoval biçimlibenekler, gövdesininiki yanında ise daha küçük veyama gibi beyaz lekeler bulunur.

Zamanının büyük bölümünü sı¤sularda geçirir. Genellikle sudayaflayan ya da su içmeye gelen

hayvanları avlar. Ara sıra sudan çıkaraka¤açlara tırmanır ve orman hayvanlarını daavlar. Kalın ve güçlü gövdesiyle avınadolanır ve hayvanı sıkarak bo¤duktan sonrabütün olarak yutar. Büyük avları yutananakonda, yedi¤ini sindirebilmek içinhaftalarca kımıldamadan yatar.

Çıngıraklı Yılan: Çıngıraklı yılanlarıntamamı Amerika kıtasında yaflayan 30 türüvardır. Yılan kuyru¤unu yukarıya kaldırıphızla titrefltirdi¤inde, birbirine gevflekçeba¤lanmıfl bir dizi kuru, boynuzsu deriparçasından oluflan çıngırak 30 metreuzaktan bile duyulabilentiz ve hıflırtılı bir sesçıkarır.

Bütünçıngıraklıyılanlarzehirlidir. Baflaçıkabildikleriher fleyiyerler.

Güneyve Güneydo¤u Asya’da bütünyılan familyalarının üyelerinerastlanır. Bu yılanların birço¤u

Asya’nın öbürbölgelerinde veAvrupa’da dabulunur. Avrupa

zehirli yılanların enaz rastlandı¤ı kıtadır.

Piton

Avrupa’da görülen zehirliyılanların hepsi engerekgrubundandır ve 10 kadartürü vardır. Türkiye’de iseyedisi zehirli 30 dolayında yılantürü vardır.

Deniz yılanı, yılanlar için pek aklagelmeyen bir ortam olan denizlerdeyaflar. 50’den fazla deniz yılanı türü vardır.Bunların zehir difli kobra ve mambalardagörüldü¤ü gibi önde bulunur. Gövdeleriyassı, kuyrukları kürek biçiminde, burundelikleri kapaklıdır. Gövdelerini yanlarado¤ru dalgalandırarak yüzerler. Büyükbölümü yumurtlamak yerine geliflmiflyavrular do¤urdu¤undan üremek için kıyıyaçıkma gereksinimi duymaz. Uzunluklarıgenellikle 1 metre dolayındadır. ‹çlerindeen irisi olan büyük deniz yılanı 2 metreyiaflabilir. Ço¤u Do¤u Afrika, Hindistan,Güneydo¤u Asya ve Avustralya kıyılarındayaflar. ‹çlerinden bir tür Madagaskar’danBüyük Okyanus’a ve Orta Amerika’nın batıkıyılarına kadar yayılmıfltır. Genellikle balıklarve balık yumurtalarıyla beslenirler. Bazılarınınzehiri kobralarınkinden bile güçlüdür. Denizyılanları derileri ve Japonya gibi bazıUzakdo¤u ülkelerinde eti için deavlanmaktadır.

Su yılanları, denizlere göre daha çokyılan barındıran tatlı sularda yaflarlar. Buyılanlar karada da kolayca hareket edebilirve avlanabilirler. Eskidünya’da yaflayantürler yumurtlayarak ürediklerinden karayadaha çok ba¤ımlıdır. En iyi bilinen tür olanbaya¤ı su yılanı Avrupa ve Kuzey Afrika’danOrta Asya’ya kadar yayılır. Uzunlu¤u bazen1,5 metreyi aflsa bile genellikle 1 metredolayındadır. Su yılanları zehirsizdir.Tehditler karflısında baflını fliflirir ve dıflkılıkbölgesindeki bezlerden kötü kokulu bir sıvı

salgılar.Balık ve kurba¤a gibi avlarını ısıraraköldürürler.

Birçok yılan türüne tümüyle ya da büyükölçüde kara renkli olmasından ötürü karayılan denir. Kara yılanın Türkiye’deki da¤ılımı‹zmir yöresinden bafllayarak AkdenizBölgesi’ne ve Güneydo¤u Anadolu’nunbatı, Do¤u Anadolu Bölgesi’nin güneykesimlerine kadar uzanır. Ayrıca Kıbrıs ileOrta Do¤u’nun büyük bir bölümünde yaflar.Zehirsiz olan bu yılanın uzunlu¤u 2 metreyiaflabilir. Ülkemizde yaflayan yılan türlerininiçinde en uzun olanıdır. ‹nsanlardangenellikle kaçmaz ve tıslayarak kendinikorumaya çalıflır.

Avustralya kara yılanı akrabası olan kobragibi zehirlidir.

S›çan y›lan›: Besinlerini büyük ölçüdesıçan gibi kemiricilerden sa¤layan 50dolayında zehirsiz yılan türü sıçan yılanıolarak adlandırılır. Sıkıca sarıldıkları avlarınıbo¤arak öldürürler. Bu yılanlar Asya,Avrupa’nın güneyi, Orta ve KuzeyAmerika’da yaflar. Kendini savunurkenkuyru¤unu titretir, su yılanları gibi kötükokulu bir sıvı çıkarır ve ısırmak üzere birdensaldırıya geçebilir. Hepsi de yumurtlayarakürer. Genellikle güzel renk ve desenlerlebezelidir. Uzunlu¤u 1,8 metreye ulaflabilensarı sıçan yılanı Avrupa’nın en iri yılanıdır.Bu tür ‹talya’dan Türkiye, Kafkaslar ve‹ran’a kadar yayılmıfltır.

De¤iflik adlarla tanınan birçok sıçan yılanıvardır. En iyi bilinenlerinden Asklepios yılanı,adını Antik Ça¤’ın ünlü hekimi Asklepios’tanalır. Asklepios’un kutsal hayvanı sayılan buyılan sa¤lık merkezi olarak kullanılanasklepionlarda besleniyor, yaladı¤ı hastalarıiyilefltirdi¤ine inanılıyordu. Anadolu’dakiyerleflim alanlarında sıkçagörüldü¤ünden ev yılanı denenbu tür de bir sıçan yılanıdır.

Kral yılan, Kanada’nıngüneydo¤u kesimlerindenEkvador’a kadar uzananbölgede yaflayan yedi yılantüründen oluflur. Yılan zehrinden

etkilenmedi¤i anlaflılan ve adını zehirliyılanları bile yiyebilmesinden alan bu yılanlaravlarını genellikle bo¤arak öldürür. Kralyılanların bazı türleri kırmızı, sarı ve siyahhalkalarından ötürü yalancı mercan yılanıolarak da bilinir.

Mercan Yılanı denen türler parlak veyan yana gelen zıt renkleriyle dikkat çeker.Bu yılanların Amerika’da yaflayan bütüntürleri kobrayla aynı familya içinde yer alır.Kobradan farklı olarak, avlarını sokmakyerine, baflından yakalayarak yutarlar.Bazılarının zehiri soktu¤u insanı yarım saatteöldürecek kadar güçlüdür.

Arkadafllar, yılanlara karflı oluflmufl olumsuzönyargıdan dolayı insanlar onlardan korkarve gördükleri yerde hemen öldürmeyeçalıflırlar. Halbuki yılanların büyük ço¤unlu¤uzararsızdır ve do¤ada önemli ifllevleri vardır.

Birçok yöremizde tarım ilaçları vekullanılan zehirler nedeniyle yılan sayısı

azaldı¤ından, yılanlarınavladı¤ı zararlıların sayısıartmıfl ve büyüksorunlara yol açmıfltır.

Tüm canlılar gibi onlarında yaflam alanlarına

saygı duymalıyız.

Büyük Larousse Ansiklopedisi niyeti, birkimseyi bir amaca ulaflmaya iten düflünce,tasarı, bu amacın kendisi; niyetçili¤i de“içinde niyet (mani veya fal) yazılı kâ¤ıtlarıbu ifl için alıfltırılmıfl tavflan, güvercin gibihayvanlara para karflılı¤ı çektirme ve buyolla kazanç sa¤lama ifli” diye tanımlıyor.

Biz bu yazımızda artık son nefesinivermekte olan niyetçilik mesle¤ini dilimizdöndü¤ünce anlatmaya çalıflaca¤ız.

‹NSANLARA ÇOCUKLU⁄UNU YAfiATIR

Yaflı ellinin üzerinde olanlarımız çok iyihatırlarlar. Pazarlarda, cami önlerinde,mesire yerlerinde, kalabalık caddelerde,piknik alanlarında, sıkça olmasa darastlardık onlara. Katlanıp açılan sehpaüzerindeki rengârenk sandıkların içindekiodacıklarda tuttukları güzelim güvercinlerineve tavflanlarına meraklılar için niyetçektirirlerdi.

Kufllar, odacıklarının tel kapıları açılıncaönlerinde itinayla istiflenmifl niyet kâ¤ıtlarınıgagalarıyla nasıl da çıkarıp verirlerdiniyetçiye.

Hani derler ya “fala inanma, falsız dakalma”, belki hayatınızda ilk defagördü¤ünüz bu maharetli hayvanların sizleriçin çekti¤i niyeti kim merak etmez ki…Genç sevgililer, aileler, her yafltan insanlar…Hepsi de, inansalar da inanmasalar da, birhayvanın kendileri için çekip verdi¤i buniyet kâ¤ıdında yazılanları hep meraketmifllerdir.

En çok da çocuklar merak ederdi. Zatenonların ilgisi de¤il midir anne babaları niyettezgâhının önüne getiren?

N‹YET SANDI⁄I

Niyet sandıkları yaklaflık olarak eni–boyu40 cm, derinli¤i ise 23 cm olup marangozlartarafından yapılırdı. Sandık üç eflit odacı¤abölünür. Bunlar, niyet çeken hayvanlarınodalarıdır.

Hayvanların kaçmaması için de odalarıtelden kapılarla ya da ince çıtalarla kapatılır.Niyet çeken hayvanın kapısı açılır ve görevtamamlandıktan sonra kapatılır.

Sandı¤ın ön tarafı genelde niyet çekenhayvanlar görünsün diye bahçe çiti gibiince çıtalardan yapılır. Daha sonra bu çıtalarrengârenk boyanır. Genellikle uzaktanbakıldı¤ında dikkat çeken renkler seçilir,sarı, kırmızı, turuncu, lacivert ve yeflil gibi...

Sandı¤ın alın tarafının üst kenarına bir çıtaçakılır. Bu çıtaya evcilleflen güvercinlertünerler. Sandı¤ın üzerinde durdu¤u sehpaise açılır kapanır olup yüksekli¤i 80 cmkadardır. Açılır kapanır olması kolaytaflınması içindir. Sa¤lam a¤açtan yapılmalıve üzerine konulan sandı¤ın a¤ırlı¤ınıtaflıyabilmelidir. Niyetçi ifli bitti¤indesehpasını kapatır, omzuna takar, sandı¤ınıda eline alır ve evinin yolunu tutar.

N‹YET ÇEKEN HAYVANLARIN E⁄‹T‹M‹

Güvercin ve di¤er niyet çeken hayvanlarıne¤itimi ise epeyi bir u¤rafl gerektirir. Önceodacıkların önüne yem bırakılır. Hayvanlarkapılarının önüne bırakılan bu yemleriyemeye alıflırlar. Daha sonra niyetkâ¤ıtlarının arasına yem bırakılır.

Hayvanlar bu defa niyet kâ¤ıtlarınınarasından bulup yerken niyet kâ¤ıtlarınaalıflırlar. Bu u¤raflı epeyi zaman ve sabırister. Son olarak da yalnızca niyet kâ¤ıtlarıvardır artık önlerinde.

Kapıları açıldı¤ında önlerindeki kâ¤ıtlarınarasında yem var zannederler ve kâ¤ıtlarıgagalarlar. Bu arada niyet kâ¤ıtlarını dayerinden çıkarırlar.

Niyet çektiren kifliler, gagalanan kâ¤ıdıalırken: “Ne ise hâlim o çıksın falım,” diyerekaçıp okurlar. Niyeti okuyan kiflilere dikkatederseniz flu sözleri duyarsınız sıkça: “Ah,ne kadar da bana uyuyor!”

HER GÜVERC‹NDEN N‹YETÇ‹ OLMAZ

fiunu belirtmekte fayda vardır. Hergüvercinden niyetçi olmaz. En makbulüMardin taklacı güvercinleridir. Koyu mavi,açık mavi, dumanlı Arap, tamamı beyazya da siyah, siyah–beyaz renkleri olan bugüvercinler saklambaç oyunlarının yanı sırahavada uçarlarken takla atmaları ile de ünyapmıfllardır.

Eflsiz güzellikte olan bu paçalı güvercinler

Mardin ilimizle özdeflleflmifl, Mardin’insimgelerinden biri haline gelmifllerdir.

Macar cinsi güvercinler, Akdenizgüvercinleri (zırhlı ve aynalı), kısa gagalıKomaneskiler, Diyarbakır ve fianlıurfagüvercinleri gibi bu illerimizin adıyla anılangüvercin çeflitlerini de niyetçi güvercinlerarasında sayabiliriz.

Dilerseniz yazımıza bu mesle¤in sontemsilcilerinden oldu¤unun kendisi defarkında olmayan Ahmet Usta’yla yaptı¤ımızsöylefliyle devam edelim.

YAfiAMIN ACIMASIZLI⁄INDA SONN‹YETÇ‹

Ö¤rencilik yıllarımda ‹stanbul’un MısırÇarflısı yanındaki çiçekçiler pazarınıngiriflinde görürdüm ihtiyar niyetçiyi. Sonrabirden kayboldu. Sanki sihirli bir el onade¤mifl de görünmez yapmıfltı. Yıllar varki niyetçiye rastlamamıfltım.

Bu yüzden ‹stanbul’da Gülhane Parkı’nıniçinde Arkeoloji Müzesi’ne giden yolunkenarında gördü¤ümde gözlerimeinanamamıfltım. Hayal de¤il gerçekti. Buniyetçinin güverciniyoktu. Sandı¤ın enüstünde kabadayıbir tavırla duranadını “Tophaneli”koydu¤u paçalı birhorozu ile iki tanede süt beyazıtavflanı vardı.

Rengârenk boyalıniyet sandı¤ınınyanında bir ‹stanbulefendisi gibi duranniyetçinin adıAhmet’ti. Yüzündeçile çekeninsanların ifadesivardı. Utangaç,güler yüzüyle buyuretti bizi.

Gördükçehatırladı¤ımız bir ifltiniyet çektirmek.Uzun yıllargörmedi¤imiz, amasonra birden birekarflımıza çıkan bir yakınımız gibiydi sanki.“Birer niyet çektirelim” dedim eflime.

Niyetçi, tavflanın telden kapısını açarak“hadi kızım benim, çek bakalım a¤abeyinebir niyet” dedi. Tavflanın çekti¤i niyetteyazılanlar, içinde bulundu¤um durumauyuyordu.

- Sana bir müjde var. Yakında çoksevineceksin. Bugünlerde ne ifle atılsanbaflarılı olacaksın. Beklentin maldansa, geçde olsa eline geçecek, diye yazıyordukâ¤ıtta.

Eflim ise niyet sandı¤ının üstüne tünemiflolan paçalı horoz Tophaneli’ye çektirdiniyetini. Tophaneli, niyetçi Ahmet’in uzattı¤ıkatlanmıfl kâ¤ıt parçalarından birini gagaladıverdi.

- Eski dargınlıkları bir kenara bırakıpsevdiklerinizle yeniden dostluk kurmayabakın. Sizin gücenmenize sebep olan,yaptıklarına piflman. Sizden özür dilemek

için fırsat arıyor.

Tesadüf bu ya, oniyet de yerinibulmufltu. Gel deinanma!

Kaybolan mesleklerleilgili bir yazı yazmakistedi¤imi söyledim.Sorularıma cevapverip vermeyece¤inisordum.“Memnunluklaveririm” dedi.Sormaya baflladım:

- Ahmet Usta,nerelisin?

- Konya, Akflehir...

Akflehirli oldu¤unuduydu¤umda “bu dane güzel bir tesadüf”dedim. LisedeykenAkflehirli birarkadaflım vardı.‹çtenlikli iki arkadaflolmufltuk giderek.

Ondan dinleye dinleye insanlarını çok iyitanımıfltım oranın. Bir yaz tatilindearkadaflımın o güzel ilçesine gitmifltikbirlikte.

Nasreddin Hoca’nın torunlarıydı sankihepsi. Onun gibi nüktedan, güleryüzlüydüler. Kavgacı de¤illerdi. Tümsorunlarını güzel güzel konuflarakçözümlerlerdi. Topraklarına ba¤lıydılar. Buyüzden Ahmet Usta’nın o güzel kasabadanayrılıp büyük flehre göçmesini yadırgadım.Onun da önemli nedenleri vardı mutlaka.

- Mesle¤e nasıl baflladın Ahmet Usta?

- Akflehir’den 1977’de ayrılıp ‹stanbul’ageldim. Birkaç gün boflta gezdim. Ne iflolsa yapmaya hazırdım. Mısır Çarflısı’nın

yanında bir niyetçi vardı. Baya¤ı da yafllıydı.Ona sordum: “Bu ifli ben de yapabilirmiyim?” Sanki krallı¤ını devam ettirecekbir flehzade arıyordu. “Yapabilirsin, çabukö¤renirsin” dedi. Onun yanında epeyidurdum. Seyrettim. Niyetçili¤in nasılyapıldı¤ını ö¤retti. Önce bana bir kufl, ikide tavflan verdi. ‹fle bunlarla baflladım. Ogün bu gün derken 30 yıl geçti gitti aradan.

Ahmet Usta hiç saklamıyor meslek sırrını.Ustası de kendisinden saklamamıfl. O dabirileri daha bilsin, ö¤rensin, niyetçilikmesle¤i ölmesin istiyor sanki. Hayvanlarınasıl e¤ittiklerini anlatıyor bize uzun uzun.

- Niyet kâ¤ıtlarının içinde yazılanları nereden,nasıl buluyorsunuz?

- Gazetelerdeki fallardan derliyoruz. Sonrada onları küçük matbaalarda ucuz yollubastırıyoruz. fieritler halinde kesilen bukâ¤ıtları itinalı flekilde katlayıp bu halegetiriyoruz. Sandıkta azaldıkça yerineyenilerini sıkıfltırıyoruz. ‹nsanlarınbe¤enece¤i, mutlu olaca¤ı, herkeseuyabilecek yazıları seçiyorum.

- Çocukluk yıllarımda hatırlarım, niyetçileringüvercinleri olurdu.

- fiimdi güvercin almak çok pahalı...Niyetçilerin kullandı¤ı güvercinler camiavlularındaki, meydanlardaki güvercinlerde¤il. Güvercin akıllı hayvandır. Bir güvercinistenilen noktaya günler geçmesine ra¤menmutlaka varır. Gördü¤ü yeri bir dahaunutmaz. ‹flte bu güvercinler e¤itilebilir.Benim böyle bir güvercini alacak maddigücüm yok. Ben de bu Tophaneliyi e¤ittim.Tophaneliyi aldı¤ımda yavruydu. 3 yıl oldu.fiimdi ben neredeyim Tophaneli orada.Beni bırakmaz. Köpek kadar sadıkdiyebilirim. Sinirlenince de çok güzel kavgaeder.

- Senden baflka bu ifli yapan var mı‹stanbul’da?

- Ben hiç niyetçi görmedim, ama flunusöyleyebilirim; turistler bana özel ilgigösteriyor. Benimle foto¤raf çektiriyorlar.

Ülkemin turizmine biraz olsun katkısa¤ladı¤ıma inanıyorum. Bunun için çalıflmaizni almak istiyorum. Yerel yönetimlerinbizim gibi mesleklere nostalji olsun diyesahip çıkmalarını istiyorum.

- Yabancı turistlerde niyet çektiriyorlar mı?

- Evet. Niyet kâ¤ıdında yazılı olanları turoperatörleri çeviriyor. Böylece ben deö¤rendim çat pat yabancı dil. ‹ngilizce,Almanca, ‹talyanca. Tabii sadece birkaçniyeti kör topal anlatacak kadar. Çabucakısınıyorlar bana. Seviyorlar hayvanlarımı da,beni de. ‹nanır mısınız, çektikleri foto¤raflarıgönderenler bile oluyor!

- Niyetçilik hakkında ilgi çeken anılarınızvar mı?

- Birçok dergide benden bahsettiler.Foto¤rafımı yayınladılar, yazılar yazdılar.Özel TV’lerden beni konuk edenler oldu.Bazı lüks otellerdeki sünnet dü¤ünlerineça¤ırıyorlar. Oralardan aldı¤ım paralarlageçiniyorum desem yalan olmaz.Hayvanlarıma iyi bakarım, onlar benimekmek kapım. Benim kimseye zararımolmaz. Bizim meslekte üzücü olay daolmaz. Hep tatlı anlar vardır. Meselaçocuklar tavflanları, güvercinleri, en çokda Tophaneliyi seviyor, onlara dokunmakiçin yalvarırcasına izin istiyorlar. Niyetçektirmeseler de anne-babalar, çocuklarınınhayvanlarla olan beraberli¤inden mutluolup 1–2 TL bırakıp gidiyorlar. Foto¤rafçektirenler de oluyor. ‹flimizin iyi olması dahava durumuna ba¤lı... Hava so¤uk,ya¤murlu oldu¤u vakit evde oturmakzorunda kalıyorum. Varsa hazırda yerim.

Ahmet Usta’yı yaflamın acımasızlı¤ınabırakıp ayrılıyoruz. Yerel yönetimlerimizinde kaybolmak üzere olan böyle mesleklerile ilgili projeler gelifltirmelerini, onlara dahahoflgörülü davranmalarını diliyoruz.

Kaynakça:

1-Aksiyon.com.tr

2-Turkcebilgi.com

KABOTAJ VE DEN‹ZC‹L‹KBAYRAMI 1 TemmuzKabotajın anlamı, “gemi iflletme” hakkıdır.

Ülkemizin limanları yıllarca yabancılar tarafından iflletildi.Kendi limanlarımızdaki yük ve yolcu taflıma hakkıtamamen yabancıların elinde idi. Denizlerimizin ve limanlarımızın tekrar egemenli¤imizegeçmesini sa¤layan Kabotaj Kanunu, Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkmilletine kazandırdı¤ı en büyük arma¤anlardan birisidir.

Türk limanlarındaki her türlü yük ve yolcu taflıma hakkını tekrar Türk bayraklı gemilereveren Kabotaj Kanunu ile yabancıların denizlerimizden elde etti¤i sayısız çıkara sonverildi. Bu nedenle her yıl 1 Temmuz gününü Denizcilik ve Kabotaj Bayramı olarakkutlarız.

19 Nisan 1926 yılında toplanan TBMM, Türk kara sularında gemi iflletme hakkını tekrarTürk gemilerine bırakan kanunu onayladı. Böylece yabancı uyruklu gemilerin yerini Türkyük ve yolcu gemileri aldı. Kanun 1 Temmuz 1926’da yürürlü¤e girdi.

DÜNYA NÜFUS GÜNÜ10 TemmuzDünya nüfusunun hızla artmasına ra¤men do¤alkaynaklar, kentsel atıklar ve plansız sanayileflme nedeniylegiderek azalmaktadır. Örne¤in içilebilir do¤al su kaynaklarıhem azalmakta hem de hızla kirlenmektedir. Bunun yanı

sıra orman ve tarım alanlarında da hızlı bir çölleflme görülmektedir. Özellikle geri kalmıflülkelerdeki çevre tahribatı ve nüfus artıflı daha fazladır. Dünya Nüfus Günü’yle hızlı veplansız nüfus artıflının özellikle geri kalmıfl ülkelerde yarataca¤ı sorunlara dikkat çekilmesiamaçlanmaktadır.

GAZETEC‹LER VE BASIN BAYRAMI 24 TemmuzBasın deyince gazeteler, televizyonlar, radyolar, dergiler, yazılı ve interaktif haber bültenleriaklımıza gelir, de¤il mi?

Basın-yayın organları olmasaydı Edirne’deki veya Kars’taki bir olaydan nasıl haberimiz

olabilirdi? Hatta “Olimpiyatları” anında izleyebilir miydik?Ülkemizden binlerce kilometre uzakta olan Avustralya’dakiveya Almanya’daki bir olaydan hiç haberdar olabilir miydik?

Dünyada ve ülkemizde yaflanan olaylardan basın-yayın organlarıaracılı¤ıyla çok kısa bir süre sonra haberdar oluruz.

Gazeteciler Günü’yle basın organlarının yayın yapma ve halkaba¤ımsızca haber verme özelli¤ine dikkat çekilmesi amaçlanmaktadır.

LOZAN BARIfiANTLAfiMASI 24 TemmuzKurtulufl Savaflı’ndan büyük bir zaferle çıkan GençTürkiye Cumhuriyeti’ni zor ifller bekliyordu. Bunlar;kapitülasyonlar, Osmanlı borçları ve SevrAntlaflması’nda yer alan hükümlerdi.

21 Kasım 1921’de Lozan’da bafllayan konferanstaTürkiye Cumhuriyeti’ni ‹smet ‹nönü baflkanlı¤ındakibir heyet temsil etti.

Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurtulufl Savaflı ile elde etti¤i kazanımlardan taviz vermemesive Batılı devletlerin dayatmalarını kabul etmemesi nedeni ile 4 fiubat 1923’te görüflmelerkesildi.

23 Nisan 1923’te yeniden bafllayan görüflmeler neticesinde Türkiye’nin istekleri kabuledildi ve 24 Temmuz 1923’te Lozan Barıfl Antlaflması imzalandı.

Böylece Osmanlı Devleti’nin 10 A¤ustos 1920’de kabul etti¤i Sevr Antlaflması geçersizsayıldı. Türkiye Cumhuriyeti’nin bütünlü¤ü ve ba¤ımsızlı¤ı tüm dünyada kabul edildi.

ZAFER HAFTASI 26-30 A¤ustos

30 A⁄USTOS ZAFER BAYRAMIBüyük Millet Meclisi, kuruluflundan itibaren düflman iflgalinden kurtulufl çarelerini aradı.“Misak-ı Millî sınırları içinde vatanın bir bütün oldu¤u ve parçalanamayaca¤ı görüflü”ndenhareketle, düflmanla mücadele kararı alındı. Oluflturulan düzenli ordularla savafla girildi.‹lk bafları, do¤uda Ermeni çetelerine karflı kazanıldı. Daha sonra Batı Cephesi’ndeYunanlılarla, I. ‹nönü ve II. ‹nönü Savaflları yapıldı. Bu savaflların kazanılmasıyla Yunanlılarabüyük bir darbe indirilmifl oldu. Bunun üzerine Yunan ordusu yeniden saldırıya geçti.Saldırı üzerine Mustafa Kemal, ordularına: “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır,

bu satıh, bütün vatandır. Vatanın her karıfl topra¤ı vatandaflın kanıyla ıslanmadıkça terkolunamaz” emrini verdi.

Türk askeri, büyük bir azim ve fedakârlıkla bu karara uydu. 23 A¤ustos ve 12 Eylül 1921tarihleri arasında yapılan Sakarya Meydan Muharebesi’yle Türk milleti 1699 KarlofçaAntlaflması’ndan beri ilk defa toprak kazanmaya bafllıyordu. Sakarya Savaflı, Türkmilletinin savunma durumundan taarruz durumuna geçti¤i önemli bir savafl olarak datarihe geçti. Bu zafer sonunda, TBMM tarafından Mustafa Kemal’e “Gazi” unvanı ve“Mareflal” rütbesi verildi.

Türk tarihinin dönüm noktalarından biri olan Sakarya Savaflı’ndan sonra büyük birtaarruzla düflmanı tamamen yok etme kararı alındı.

1922 yılı A¤ustos’una kadar hazırlıklar tamamlandı. Güneydeki Türk birlikleri, büyük birgizlilik içinde Batı Cephesi’ne kaydırıldı. ‹stanbul’daki cephane depolarından silah vecephane kaçırıldı. ‹tilaf Devletleri tarafından tahrip edilerek kullanılmaz hale getirilen toplaronarıldı. Yeni silahlar satın alındı. Ordumuza taarruz e¤itimi yaptırıldı. Bu hazırlıklardansonra, Gazi Mustafa Kemal’in Baflkomutanlı¤ını yaptı¤ı ordumuz, 26 A¤ustos 1922’dedüflmana saldırdı. Bir saat içinde düflman mevzileri ele geçirildi. 30 A¤ustos’ta düflmançember içine alındı.

Bu savafl, Atatürk’ün Baflkomutanlı¤ında yapıldı¤ı için Baflkomutanlık Meydan Muharebesiolarak adlandırıldı.

Büyük Taarruzun baflarıyla sonuçlanmasından sonra düflman, ‹zmir’e kadar takip edildi.9 Eylül 1922’de ‹zmir’in kurtarılmasıyla yurdumuz düflmandan temizlenmifl oldu. Düflmanınilerlemesine “dur” diyen ve kanımızın son damlasını akıtmadan yurdumuzubırakmayaca¤ımızı dünyaya ispatlayan bu büyük zaferi her yıl, 30 A¤ustos günü bayramyaparak kutluyoruz.

DÜNYA BARIfi GÜNÜ 1 EylülDünya Barıfl Günü’nde tüm insanlara dünyada barıflın önemininanlatılması amaçlanır.

Dünyada barıflın mutlak flekilde hâkim kılınabilmesi ve insanlarınbir arada ve barıfl içinde yaflaması, tüm devletlerin, uluslararasıkuruluflların ve her insanın çaba göstermesini gerektirmektedir.

E¤er, bizler yeni nesil olarak, Büyük Önder Atatürk’ün ‘Yurtta barıfl, dünyada barıfl’ilkesini iyice anlar ve uygularsak, Dünya barıflına büyük katkıda bulunmufl oluruz.

‹LKÖ⁄RET‹M HAFTASIEylülün 3. HaftasıHer yıl eylül ayı geldi¤inde okullarımızın açılaca¤ıgünü heyecanla bekleriz. Ülkemizdeki tüm okullar,her yıl eylül ayında e¤itim ve ö¤retim etkinliklerine

bafllar. ‹lkö¤retim Haftası içinde halkı aydınlatmak, e¤itimin önemini kavratmak, okuma- yazma bilmeyenleri e¤itime özendirmek amacıyla çalıflmalar yapılır.

TÜRK D‹L BAYRAMI26 EylülBüyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ünönderli¤inde Türk kültürü ve Türk dilialanında önemli çalıflmalar yapılmıfltır.

Dil, millî yapıyı oluflturan, sa¤lamlafltıranortak ba¤dır. Atatürk, Türk dilini kendibenli¤ine kavuflturmayı ve kendi benli¤iiçinde zenginlefltirerek büyük bir kültür dili haline getirmeyi 12 Temmuz 1932 tarihindeTürk Dili Tetkik Cemiyeti’ni (Türk Dil Kurumu) kurarak gerçeklefltirmeye çalıflmıfltır. Tarihanlayıflında oldu¤u gibi, millî kültürümüzün temeli olan dilde de millîleflmek bir zorunluluktu.Atatürk, dildeki ba¤ımsızlı¤ı siyasî ba¤ımsızlı¤ın bir parçası sayıyordu.

Atatürk, 1932 yılında bafllattı¤ı dil devrimi çalıflmalarına, millî kültür politikasının gereklikıldı¤ı bir anlayıflla e¤ilmifltir. Türkiye Cumhuriyeti’nin devlet felsefesinin temelinde, Türktoplumunu ça¤dafl medeniyet seviyesinin ön safına çıkarma amacı yer aldı¤ına göredilimizin de uzun vadede böyle bir medeniyet seviyesinin gerekli kıldı¤ı bütün kelime,kavram ve terimleri karflılayabilecek bir kültür dili durumuna getirilmesi gerekiyordu.

Yeni Türk Alfabesinin kabul edilmesiyle Türkçe okuma-yazma daha kolay ö¤renilmifl veTürk dili daha çok kullanılmaya bafllanmıfltır.

Türk dilini di¤er dillerin etkisinden kurtarmak ve ortaya çıkartmak için 12 Temmuz 1932’deAtatürk tarafından Türk Dil Kurumu kurulmufltur. 20 Eylül 1932 yılında da I. Dil Kurultayıtoplanmıfltır.

Atatürk, bizlere Türkçeyi koruma ve gelifltirme görevini de vermifltir. Bizler de BüyükÖnder Mustafa Kemal Atatürk’ün verdi¤i bu görevi, Türkçeyi en iyi flekilde ö¤renerek,uygulayarak ve dilimize yabancı sözcükleri katmadan yaflatarak yerine getirmeliyiz.

DÜNYA TUR‹ZM GÜNÜ 27 EylülTurizm Haftası’nda turizmin ülke ekonomileri ve dünya barıflıiçin taflıdı¤ı önemin anlatılması amaçlanır.ekonomilerine büyük katkılar sa¤ladı¤ı gibi, çeflitli milletlerdeninsanların birbirleriyle kolayca tanıflıp kaynaflmasını da sa¤lar.Ayrıca turizm bacasız sanayi olarak da adlandırılır.

Varlı¤ını ve geliflmesini dünya barıflına, huzuruna, istikrarınaborçlu olan ve kalkınmaya, refaha, barıfl ve diyalo¤a katkıdabulunan turizm, insanlı¤ımızın gelece¤e, yeni dünyaya ve barıfla hazırlanmasında oldukçaönemli bir rol oynamaktadır.

YANGINDANKORUNMAHAFTASI(‹TFA‹YEC‹L‹KHAFTASI) 25 Eylül -1 Ekim1714 yılında kurulan ‹tfaiye Teflkilatı,bugüne kadar pek çok de¤ifliklikgeçirmifltir. ‹tfaiye Teflkilatına önceleri

“Tulumbacılar” denilirdi. Teflkilat bugün de bir yandan ça¤ın gereklerine uygun birprofesyonellik anlayıflı içinde çalıflırken, bir yandan da tulumbacılardan devraldı¤ı gönüllü-amatör ruhu yaflatmaya çalıflmaktadır.

‹tfaiyecilik Haftası’nın amacı, itfaiyecili¤in halka tanıtılması ve ‹tfaiye Teflkilatının verdi¤ihizmetler konusunda halkımızın bilgilendirilmesidir.