Mehmet Kara - Bir Başka Açıdan Kutadgu Bilig

7/28/2019 Mehmet Kara - Bir Baka Adan Kutadgu Bilig

1/104

T.C. KLTR BAKANLII YAY INLARI / 2031Yaymlar Dairesi BakanlBavuru Kitaplar Dizisi /48

BR BAKA AIDAN

KUTADGU BLG

Yard. Do. Dr. Mehmet KARA


2/104

Bu eserimi, beni yetitirmek iin biiyk aba sarfeden rah-metli gazi dedem Kara M ol lanm aziz ruhuna ithaf ediyorum.


3/104

T.C. KLTR BAK ANL I I /ANK ARA , 1998ISBN 975-1.7-1903-8

Kara, Mehmet

Bir baka adan Kutadg Bilig / MehmetKara. - Ankara : Kltr Bakanl, 1998.

:


4/104

Yusuf Has Hacibin nl eseri Kutadgu Bilig , zerindeen ok yaz yazlan kitaplardan birisidir. Bunun nedeni,dneme ait hukuk, kltr, devlet yaps gibi kavramlarzerine aratrma yapanlarn, sk sk bu kitaba ba vurmakzorunda kalmalardr.

Kitap bir dnemi aydnlatmann tesinde bir dnce kitabdr. iirler, dnemin fiziksel zelliklerini betimlemez,nerilerde bulunmaz, bilim adamlarnn grleriniaktarmaz. Kutadgu Bilig, doruluk felsefesi zerinekurduu kendi dncelerini, dnemin aydnlar ile kesitiinoktada yaratmtr.

Kitabn yazar Mehmet Kara, "Bir Baka AdanKutadgu Bilig" eserinin giri blmnde, daha nce yazlanKutadgu B ilige ilikin geni b ir bilgi vermitir. Yalnzca bualma bile, bugne kadar Kutadgu Bilig zerine yaplan yorumlar bir araya getirmesi asndan nemli biralmadr.

Byle bir almay Trk okuruna kazandrd iinbata Mehmet Kara olmak zere, kitapta emei geenherkese teekkrlerimi sunarm.

M. stemih an TALAY K ltr Bakan


5/104


6/104

NDEKLER

SZ BA I ..............................................................................................IX

G R ......................................................................................................... 1

Manasn Ayetlerden Alan Beyitler............................ 14Manasn Hadislerden Alan Beyitler............................35

Manasn Ayet ve Hadislerden Alan Beyitler............59K I SA L TM A L A R.................................................................................71

BBL Y OGRA FY A .............................................................................73

VII


7/104


8/104

SZ BAI

Kutadgu Bilig, Dou'da ve Bal'da iizerinde ok allm birkitaptr. Bunun baz sebepleri vardr: Karahanl Trke,siyle yazlm u.eserden biri olduundan, dnemin dil zellikleri incelenirken bu eseresk sk bavurulmutur. Yeni Mslman olmu Trk toplu m unun ozamanki kltr, bu toplumdaki snflar, snflar aras mnasebetler,hukuk ve ahlk kurallar bu eserden renilebilmilir. Fakat eserin enbyk zellii, insan merkez almas ve yazarnn insanla ilgili, nemli

teshillerde bulunmas olsa gerektir.almamz, "Giri"le balamakladr. Bu blmde Kutadgu Bilig

ve muhtevas hakknda daha nce sylenenler zerinde durulmutur.ncelememizin merkezini "eseri yazann ay el ve hadislerden faydalanpfaydalanmad konusu oluturmakladr. Bu konuda ileri srlen fikirlerin yanl ve doru yanlan He ilgili deerlendirmeler yaplmtr.

"Giri"len sonra, savunduumuz gr salam delillerle ispatlamak iin beyitlerin ayet ve hadis manalaryla balan ortaya konulmutur. nce manasn ayetlerden alan beyitler, sonra hadislerdenalan beyitler, en sonra da her ikisinden alanlar incelenmitir. Btn

bunlar yapl rken konular, alfabetik olarak birbirini izlemi, beyit numaralar kkten bye doru sralanmtr. nce beyitlerin Karu-hanl Tilrkesiyle orijinal ekillerine, ardndan bu gnk Trkesine,daha sonra da ayete; hadise veya her ikisine de yer verilmitir.

Bibliyografya ve ksaltmalar blmyle sona eren bu alma,Kutadgu Bilig'le ilgili daha nce verilmi olan baz yanl hkmler dzeltilirse hedefine ulaacaktr.

Eseri okuyarak baz eksikliklerin giderilmesine katkda bulunandeerli hocalarma, arkadalarma, kitap ve ktllitr dostlarna teekkrederim.

3 Mays 1998

IX


9/104

X


10/104

G R

Kutadgu Bilig, Trklerin slm dinini kabul ettii yllarda yazlr. Y usuf Has Hacib, Trk dili ve kltr ynnden byiik nemi olan bu eserini, H. 462 / M. 1069-1070'tetamamlamtr. yazma nshas vardr: Viyana, Ferganave Msr nshalar. Viyana nshas, Uygur; dier iki nsha

Arap harfleriyle istinsah edilmitir. Trk Dil Kurumu, nshann da tpkbasmn yaymlamtr.1Eser zerinde bu gne kadar yaplan almalarn

bazs, tamamna yneliktir; bazsnda ise, eserin bir parasele alnmtr. Yerli ve yabanc aratrclar tarafndan yaplan almalar, ana gruba ayrmak mmkndr Eserinokunmas ve tercmesi zerine yaplan almalar, diliyleilgili incelemeler, muhtevasnn ve kaynaklarnn elealnd yaynlar. Bizim almamz, en son grubagirdiinden, burada dierleri zerinde durmayacaz.

Kutadgu Bilig'\e ilgili nemli almalar yapan ReitRahmeti Ara tm eser ve muhtevas hakknda grleri y-ledir: "Y usuf; bu eseri ile, insan hayatnn manasn tahlil veonun cemiyet ve dolays ile devlet iindeki vazifesini tayineden bir felsefe, bir hayat felsefesi sistemi kurmutur."'1

1Kutadgu Bilig, Tpkbasm /, Viyana nshas, stanbul, 1942; Ku

tadgu Bilig, Tpkbasm //, Fergana nshas, stanbul 1943; KutadguBilig, Tpkbasm IH, Msr nshas, stanbul, 1943.

2 Bu konuda geni bilgi iin bkz. Do. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-, Ankara, 1984, Giri, s, 1- 10.

1 Reit Rahmeti Arat, Kutadgu Bilig /, Metin, kinci Bask, TDK .,Ankara, 1979, Giri, s. XXV.


11/104

"Kutadgu Bilig ne vakalar nakleden bir tarih, 1 1e mntka ve ehirleri tasvir eden bir corafya, ne din limlerinin

itihadlarn toplayan bir te'Jif, ne hakimlerin fikirlerineistinat eden bir felsefe ve ne de eyhlerin vecizelerinedayanan bir nasihat kitabdr... air eserinde, devrinin slpve tarzna uyarak kendi fikirlerini takviye iin, bu gnyapldndan daha ok, muhitin fikir mahsullerinemracaat etmi grnmektedir."4

Eserde bulunan sosyal ve din motifleri inceleyenOsman Cilac, "Kutadgu. Bilig'de ilk olarak, Allah'a ibadet,

emirlerine itaat tavsiye edilir. Y usuf Has Hacib'e gre enbiiyk fazilet doruluktur. Servet, byklk, dnya vealirette saadete kavumak ancak doruluk ve adaletlemmkndr. Kutadgu Bilig, birok sosyal ve din konuyugayet net ve arpc bir slpla dile getirmektedir."5diyerekeserin muhtevasyla ilgili bir deerlendirme yapar.

Kutadgu Bilig'in hukukla ilgisini aratran Sadri MaksudArsal, dncelerini yle dile getirmitir: "Kutadgu Bilig

meden bir Trk muhitindeki asrlardaberi toplanm ahlk,siyaset ve hukuka dair fikirlerin bir hlsas, on birinci asrdaki Trk kltrnn bir abidesidir."6; "ayan dikkattir ki,ran airi (Firdevs) iirle ran'n efsanev tarihini tasvir ederken Trk mtefekkiri iirle devlet idaresinden, hukuktan;ilima ahlktan bahsediyordu. Bu ok manidardr. ranllar,

1Aral, a.g.e., Giri, s. XXVI-XXVI1.Yrd. Do. Dr. Osman Cilac, "K utadgu Bilig'de Sosyal ve Din Mo

tifler; MK., say: 58, Eyll 1987, s. 12.hOrd. Prof. Sadri Maksud Arsal, Kutadgu Bilig (stanbul niversi

tesi Hukuk Fakltesi Mecmuas'mn 1947 yl 2. saysndan ayr basn),stanbul. 1947, s. 663.

?


12/104

yklm siyas istiklli istirdat etmek iin tarihten, mazidenimdat bekliyorlard. Trkler daha istikbalde kuracaklar pek

ok devletleri idare iin esaslar tesbt ediyorlard."Ahmet Caferolu, eserin karlkl konumalar eklinde

dzenlendiini, yazarn fikirlerini kuvvetlendirmek ve nasi-hatlarn salamlatrmak iin Trk byklerinin szlerineyer verdiini kaydeder: "Eser, mnazara ve mihavereeklinde tertip edilmitir. Muhtelif meseleler ve timamlhazalar hakknda ileri srlen fikirleri kuvvetlendirmek ve nasihatlar salamlatrmak iin, mellif

ekseriyetle, bykler azndan vecizelere bolca yer vermitir. Bu bykler, o devir Karahanllar devletinin idaresindeki Trk cemiyetinin ileri gelenleridir."8

F. K. Timurtaa gre; Kutadgu Bilig, eski Trk ahlkve devlet telkkisi ile slm inanc birletiren nasihatnameve siyasetname mahiyetinde didaktik bir kitaptr."9

Reit Rahmeti Arat, Kutadgu Bilig'in muhtevas ve etkilendii kltrler zerine bir aratrma yapmay dnm ve

"Kutadgu Bilig'm yazld devir ve muhitin tima bnyesi,gerek ayr fertler, gerek ayr snf ve zmrelerin bilgi ve fikirseviyeleri ile bir de bu sahalarda Trklerin kendileri tarafndan inkiaf ettirilmi olan hususiyetler ve komu millet vekltr daireleri ile olan mnasebetlerin eserdeki akisleri zerinde, ileride, eserin tahlili srasnda, ayrca durulacaktr."10

7Arsal, a.g.e., s. 664.KA. Caferol, Tiirk Dili Tarihi. /-//, 3. Bask, stanbul, 1984, s. 56

(bu sahile, Il'ye aittir).0 Prof. Dr. Faruk K. Timurta, Tarih inde Trk Edebiyat, Vilyet

Y aynlar, stanbul, 1982, s. 155.10Arat, a.g.c. , Giri, s. XXI.

3


13/104

demi; ancak buna mr yetmemitir.11Arat, airin, fikirlerini kuvvetlendirmek iin, evrenin fikir mahsllerinden

I faydalandn belirtir.

Baz aratrclar, eserde in kltrnn tesirinden szetmilerdir. Bunlardan biri, J . Thury'dir. Ona gre KutadguBilig, ince bir eserin Trk bak ve grne uydurulmutercmesinden ibarettir.13

. Kafesolu, eski Trk inanc ile in din telkkileriarasnda balantlar bulunduuna dikkati eker ve

Konfyanizmin esaslarn oluturan fikirlerle KutadguZfzV/g'deki dnceler arasnda gerek bir mnasebetinvarln kabul eder: "Konfuyanizm'in esaslarn tekileden bu fikir veya talimlerle Kutadgu Z?z7/gdeki dncelerarasnda gerek bir mnasebet vardr. Karom fikrindekiaklk, Tanr'nm en byk kudret olarak tasavvuru, hkmdar Tanr ilgisi ve Tanr'nr hkmdara rnek olmas Trktre, kut anlaylar ile bir paralellik arzetmektedir.

te bu eski Trk inanc ile in din telkkileri arasndabalantlar bulunmaktadr."14

Y ine ayn aratrcya gre; "Kutadgu Bilig yazar eskiTrk telkkilerini, Uygur metni rneinde grld zere,Konfcius aracl ile nakledebilecei gibi, iinde yaad

11 Halil nalck, "Kutadg Bilig'de Trk ve ran Siyaset Nazariye veGelenekleri ", Reit Rahmeti Arat in, TKAE., Ankara, 1966, s. 259.

12Araf, a.g.e.. Giri, s. XXVII.n Jozsef Thury, "On Drdnc Asr Sonlarna Kadar Trk Dili Y adi

grlar, , Mill Tetebbular Mecmuas, 11, stanbul, 1331, say: 4, s. 91.11 Prof. Dr. . Kafesolu, Kutadgu Bilig ve Kltr Tarihimizdeki Yeri,

KBY ., stanbul, 1980, s. 46.

4


14/104

Kara-Hanl Trk topluluunu ve devletini mahede yoluile de tesbit edebilir."15

Abdulkadir nan, in tesiri konusunda, "Hele intesirleri meselesi, asl Sinololar tarafndan incelenmedikebir iddia hududunu aamayacak belirsiz bir grtr."16der.

M. Fuat Kprl'ye gre in tesiri konusu, pek derinlemesine aratrma yaplmadan ileri srlm tutarsz bir g-

17rutur.C. Brockelmann, in edebiyat tesirinin isbat edilebilir

L8bir gr olmadm kaydeder.

A. Caferolu da Kutadgu Bilig'de in tesiri bulunmadn iddia eder.19

Hint-Tran tesirini ele alan Halil nalck, "Fakat hemensylemeliyiz ki, Y usufun eserindeki grler, idare sanathakknda XI. asrda ran-slm dnyasnda yaylm ve kklemi bir takm telkkilere irca olunabilir ki, bunlar da ok

9 ()daha eski Hint-Iran kaynaklarna gtrlebihr."- eklindebir deerlendirme yapmtr.

A. Caferolu, konu ve dil ynnden Kutadgu Bilig'mArap ve ran tesiri altnda kaldn ifade eder: "lk slmdevreye ait Trke bir eser olmas bakmndan Kutadgu Bilig, hem konuca hem de dilce Arap ve ran tesirleri altndakalmtr. ivece, kendisinden nceki veyahut ayn devir s-

15Kafesolu, a.g.e., s. 48.16Abdulkadir nan, Kutadg Bilig Tpkbasmlarna Giri, Kutadgu

Bilig, Tpkbasm /, TDK ., stanbul, 1942, s. 30.

17Ord. Prof. Dr. M. Fuat Kprl, Trk Edebiyat Tarihi, '5. Bask,stanbul, 1981, s. 168.IHKutadgu Bilig, Ttpkbasm /, TDK ., stanbul, 1942, s. 135.14Caferolu, a.g.e. II, s. 55-56.20nalck, a.g.m., s. 261.

5


15/104

lan olmayan Uygur metinlerine nisbetle, daha ztrkeolan bu eserle, ilk defa olarak, Arapa ve ranca birok dil

unsurlar Trk diline girmi ve zamanmza kadar birokTrk ivelerinde kendilerini muhafaza edegelmilerdir.Ekserisi dine ve bazlar devlet tekiltna ait olan bukelimelerin says, yz yirmiyi bulmaktadr. Hi de bykbir say olmayan bu kelimelerin acak yzde sekseni Arapa, dierleri ise rancaya aittir.21

M. Fuat Kprl, "ran-slm medeniyeti tesiri altnda"Kgar" Trk saraynda nasl yeni bir ideoloji hkm sr

meye baladn gstermek bakmndan, bu eser, medeniyettarihi noktasndan ok dikkat ekicidir." diyerek Lran-slm medeniyeti tesiriyle ilgili grn dile getirir.

C. Brockelmann, "Orta Asya Trk iirinin bu ilk klsikeseri batan baa Fars edebiyatnn tesiri altndadr." ~der.

M. Fuat Kprl, eserin kapsad fikirler bakmndan enbelirli tesirin bni Sina tesiri olduunu ileri srer: "Aslndaise, Y usuf Has Hacibin eserinde, ihtiva ettii fikirler bak

mndan en belirli te'sir bni Sinann tesiridir."24Y usuf Has Hacibin hekimlikle ilgili fikirleri bniSina'dan ald yolundaki O. Alberts grne C.Brockelmann da katlr."'

Aratrclarn bazs, Kutadgu Bilig'in Trk kltrndenfaydalanlarak yazlm orijinal bir eser olduunu ifade etmi

21Cafcrolu, a.g.e. II, s. 59-60.

22Kprl,a.g.e.,

s. 168.Kutadg Bilig, Tpkbasm l, TDK., stanbul, 1942, s. 135.24Kprl, a.g.e., s. 168.

Kutadg Bilig, Tpkbasm I, T DK.., stanbul, 1942. s. 135.

6


16/104

lerdir. A. Caferolu, bunlardan birisidir: "imdiye kadarhakknda verilen genie izahattan da anlalaca zeredevrinin Trk kltr hayat ve geleneklerinin gerek birhzinesi olan Kutadgu Bilig iddia, edildii gibi, herhangi birince eserin Trk ahval ve hususiyatna, Trk bak vegrne uydurulmu bir tercmesi deildir. Aksine konucaolmamakla beraber, dier hususlarda tamamiyle orij inal bireserdir. inceden tercme edilmi olsayd, phe yoktur ki,mellifi onu, hem tasrih eder, hem de Trkeden ktahalinde meseller alamazd."26

C. Brockelman, "Y azcnn itimai doktrinleriyle, frsat bulduka anlatt hekimlik hakkndaki fikirleri, ilk nceO. Alberts'i ispat ettii gibi, bni Sina'dan alnmtr.Bununla beraber bu nazariyeleri kendi kavminin yaama

27artlarna tatbik edi tarz olduka ahsdir." diyerek bukonudaki grn belirtir.

A. Bombaci, "Kronoloji itibariyle Kutadgu Bilig'etakaddm eden Arap ve Fars eserlerinde, bildiimize gre

siyas unsurla ahlk ve felsef unsurun birbirine kartrlmolduunu grmyoruz ve ayn zamanda alegorik ve nkle-meli ekle (karlkl konuma ekline) tesadf etmiyoruz. uhalde bu eserin hattizatnda kendi bnyesi itibariyle tamamen

90

orijinal bir eser olduu hkmne varyoruz."*' der.Abdulkadir nan, eserde eski Trk medeniyetinin izleri

nin bulunduunu kaydeder: "Byk bir tarihin sahibi olanTrk dnyasnda, tarih iinde mnasebet edinilmi Hint, in,

26Caferolu, a.g.e.ll, s. 55-56.27Kutadgu Bilig, Tpkbasm /, TDK ., stanbul, 1942, s. 135.2li A. Bombaci, "Kutadg Bi lig Hakknda Baz Mlhazalar", Fuad

Kprl Armaan, stanbul, 1953, s. 67.

7


17/104

ran, slm medeniyetlerinin her birinden izler bulunmaspek tabi bir eydir.

Fakat Kutadgu Bilig okunurken asl gze arpan nokta,bu eserde eski ve byk Trk medeniyetinin izleri bulunmasdr."29

Ayn yazara gre, "Kutadgu Bilig'm Trk kaynaklarnaok nem verdiini gsterebilecek emareler mellifin nasihatlerinden sonra oun olarak kulland (atalar sz, iirparalar, beyitler... gibi) rnek szlerin Trke kaynaklar-dan alnm olmasdr.""

Sadri Maksud Arsal, konuyla ilgili grn yle dilegetirir: "Edeb, fikr malzemenin hemen hepsi Trk hayatndan alnmtr. Mellifin kulland darbmeseller, Trkatalar szleridir, fikrini teyit iin serdettii iirler Tiirkairlerinin iirleridir."'

M. Fuat Kprl ise, eserde bulunan belirgin ideolojininasla eski Trk ideolojisi olmadn iddia eder: "Geri bazfikirler ve telkkilerde, Kutadgu Bilig' yazarnn Mahmud

K garde grdmz halk hikmetleriyle aina olduu veonlara itirak ettii aka seziliyor; eski gebe telkkilerinden kalan baz manal an'anelere eserin urasnda burasndatesadf olunuyor; lkin mesela Orhun Kitabeleri ile mukayese edilince, Kutadgu Bilig'de hkim olan ideolojinin asla

32eski Trk ideolojisi olmad aka grnmektedir."'1. Kafesolu, H. Vambery'nin eserde bulunan Trk ve

slm tesiriyle ilgili grlerini u ekilde aktarr: "Daha

29 nan, a.g.e., s. 30.10nan, a.g.e., s. 31.,l Arsal, a.g.e., s. 666.3,2Kprl, a.g.e., s. 168.

8


18/104

1870 ylnda H. Vambery "lle defa olarak bize Turklerin tima ve dar durumlarna gz atmak imkann veren eser"diye takdim ettii Kutadgu Bilig iin "Esere hkim olan ruh,byk lde slm telkkileri, yahut umumiyetle doudayaygn dnceler yannda temiz ve saf Altayl, yani Trkanlaynn yer ald bir ahlk talimdir. Vaktiyle eserin ince veya Farsa bir kitaptan tercme veya adapte edildiinidnmtm, fakat yalcndan incelediim zaman onun Trkmahsul olduu neticesine vardm demektedir."33

Kafesolu, Bombaci'nin Kutadgu Bilig'le ilgili grleri

ni sralarken, onun slm tesirinin varln kabul ettiini ifade eder: "Fakat Bombaci eserin umum heyeti itibaryla slmkltrnn olgun bir mahsul olduu ve bilhassa slm ziihdideolojisinin burada geni yer tuttuu ve lm unsurun ounlukla slm bir damga tad, siyas dncenin ise slmdnyasnn malm esaslarna dayand fikrindedir."34

Kafesol'nun kendisi, eserde slm tesirinin az olduunu vurgular: "Arapadan gelen matematik terimleri ile

birlikte Arap ve Fars kelimeleri saysnn 100-120 civarndabulunmas bile slm tesirin zayfln gstermee yeter.On bin ksur msralk bir eserde bu sayda yabanc sz,herhalde bizi byk bir kltr nfuzunu dndrmeesevkedecek kadar ehemmiyet tamasa gerektir." '

W. Barthold, slm ve Fars etkisinden sz etmitir:"Trkistan'da, Trk halklar arasnda slm dini X. asrdanitibaren yaylmaya balad.

XI. asrda Kgar Han iin, Trk dilindeki ilk Mslii-

33Kafesolu, a.g.e., s. 5-6.3AKafesolu, ayn eser, s. 16.35Kafesolu, ayn eser, s. 9.

9


19/104

man eseri Kutadgu Bilig yazld. Bu kitapta, memurlar vepadiahlarn vazifeleri hakknda ahlk hikyeler anlatl

maktadr... Trklerde slmdan nce de yaz olmasna ramen, slmn ve Fars edebiyatnn te'siri o kadar kuvvetli oldu ki, slmiyeti kabul etmi olan Trkler slmiyettennceki mazilerini tamamiyle unuttular."36

Buraya kadar eser ve airin etkilendii kltrler hakkndadeiik kimselerin grlerini aktardk. slm tesiriyle ilgilifikirlerden birounun salam delillerle ispatlanmadngrdk. Biz, temel iki kaynak olan Kur'an ayetlerinden ve

hadislerden ilham alnarak yazlan beyitler zerinde dururkenbu tesiri daha ak ve grnr bir ekilde incelemi olacaz.

nce Y usuf Has Hacib'in nasl bir Mslman olduunurenelim. Reit Rahmeti Arat yle diyor: "Y usuf inanmbir Mslmandr. O Allah'n varlna ve birliine, aklamracaat etmeden, gnlden inanyor. Allah insan seerekyaratm ve ona en byk faziletleri vermitir... badetlzmdr, fakat bu tek bana bir gaye deildir. nsann iyilii,

onun cemiyet iinde faydal olup olmamas ile llr."'A. Dilaar, Kutadgu Bilig airinin Mslman olduunuve slm dininin btn Trkler arasnda ve Orta Asya'da ya-

ylmasn istediini belirtmektedir;

Ayn yazar, "Her dinde olduu gibi, burada da birtakmtlerle kar karyayz. ou dinlerde tler buyruk biiminde verilmi, buyruklarn ou da yasaklama niteliini

u> Pof. Dr. W. Barthold-Prof. Dr. M. Fuat Kprl, slmMedeniyeti Tarihi, Altnc Basm, DBY . , Ankara, 1984, s. 65.

37Arat, a.g.e., Giri, s. XXIV.>s A. Dilaar, Kutadgu Bilig ncelemesi, 2. Bask, TDK ., Ankara,

1988, s. 152.

10


20/104

tamtr. Balasagunlu Y usuf ta yasaklama varsa da, tlerin ou, okuyan olumlu ilere zendirme, etkinlie itme

amac ile verilmitir.' demektedir. Dilaar'n dediidorudur. Tevik ve mit verme n plndadr.

Dilaar'n nemli bir tesbiti daha var: Eser ve Kur'anayetleri arasndaki balant. . Kafesolu gibi Kutadgu Biligyazlrken ayetlerden faydalalmad grnde deildir.Kafesolu yle der: "Kald ki, ok yerde Arapa ve Farsaterimlerin Trke karlklar kullanlm ve bilhassa aklamalarda Kur'an'a, hadislere deil, Trk ataszleri ile,

tken beyi, l beyi, la bitekisi, Uc-Ordu Ham, Trkbuyruk vb. gibi eski Trk byklerinin fikir ve nasihatlarnamracaat olunmutur."40

Bildiimiz kadaryla Dilaar, ayetlerle Kutadgu Biligbeyitleri arasnda balant kuran ilk kiidir: "Kutadgu Biliggrkemli bir ehre benzer. Prl prl parlayan sokaklarnonun kutsal beyitlerinde grrz. Bunlarn kimi Tam buyruu, kimi uyarma, kimi t, kimi sakndrma, kimi de

yasaklamadr."41 "Y usuf, bir tarafa mnzev Odgurm';br tarafa da Kn-Togd ile gdlmi'i koyarak her ikitarafn da savunmasn yaptktan sonra sra yargya gelince,insancTarn tarafn tuttu. "ITalk dn, onu kalkndr"dncesi ve t onudur. "Tanr sana nasl iyilik ettiysesen de bakalarna iyilik ederek gzetle". Ve ahsin kemahsenallahu ileylce (ICasas suresi, ayet 77) buyruu Tanr veKur'an buyruudur."42

39Dilaar, a.g.e., s. 156.40 Kafesolu, a.g.e., s. 16.41Dilaar, a.g.e., s. 156.42Dilaar, ayn eser, s. 197-198.


21/104

Halil Ersoylu da ayetler ve beyitler arasnda yaknlklarbulur ve bir makale yazar. Konusunda ilk geni aratrma,

Ers oy 1u' n u n m aka 1es i d i r.43Abdulkadir nan, . Kafesolu ile ayn grtedir ve

eseri yazann hadislerden faydalanmadn kaydeder.44Manasn hadislerden alan beyitler incelenirken nanngr zerinde genie durulacaktr.

Y usf Has Hacib'in ayetlerden ve hadislerden faydalanmadn syleyenler; "bir ayette deniliyor ki", "bir hadisteyle deniliyor" gibi ifadeleri eserde gremediklerinden

byle bir yanl hkme varmlardr. Oysa ayn kiilerinTrk byklerinin szleriyle ilgili syledikleri dorudur.air, bu szlerden zaman zaman faydalanm; "tken beyine der dinle (1962. beyit)", "U-Ordu beyi ne der dinle(1594. beyit)" vb. beyitlerde grld gibi ak olarakszn syleyenini kaydetmitir. Ancak Reit RahmetiArat'n da ifade ettii gibi, edeb bir eser olan Kutadgu Bilig'de her eyin ayrntlaryla belirtilmi olmas

beklenemezdi.45air, eserde ayet ve hadisleri ak olarak belirtmek yerine, onlar eser iine yaymakla yetinmitir. Onu byledavranmaya iten bir sebep var myd bilemiyoruz? Sadecebir yerde "Dinle Allah'tan insanlara haber getiren nebi neder"46diye hadislerle ilgili ak bir ifade vardr.

^ Dr. Halil Ersoylu, "Kutadgu Bilig'de Kur'an- Kerim Ayetlerinden

lhamlar", TDA., say: 15, Aralk 1981, s. 17-41.I4A bdulkadir nan, "Y usuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig zerine Notlar", TK., say: 98, 1970, s. 11:2.

^ Arat, a.g.c., Giri, s. XXVI.If>Reit Rahmeti Arat, Yusuf Hcs Hacib-Ktadg Bilig II , eviri, 3.

12


22/104

zellikle nasihatlarn bulunduu ksmlarda ve hkmbildiren beyitlerde ayet veya hadislerden faydalalmtr.Baz beyitlerde ayet ve hadis manasnn btn, bazlarndabir paras bulunmaktadr.

Beyitleri incelerken elimizden geldii kadar titiz davrandk. Ancak gzden kaanlar olabilir.

Baz hkmlerde genel manalar bulunmaktadr. Ancakayet ve hadislerde de ayn mana olduundan, bunlar da konumuza dahil ettik.

Kur'an ayetlerinin manalar, Sleyman Ate'i mea

linden alnmtr47

Bask, Ankara, 1985, s. 404; 56

13


23/104

I. MANASINI AY ETL ERDEN AL AN BEY T L ER

Giri blmnde, Kur'an ayetlerinden ilham alnarakyazlan Kutadgu Bilig beyitleriyle ilgili bir makalenin HalilErsoylu tarafndan kaleme alndn ifade etmitik. Bumakalede eserin manzum mukaddimesinin ilk sekiz beytiyleasl metnin ilk otuz beyti ierisinden seilen konuylailgili beyitler incelenmi, bunlarn dnda sadece birkabeyit zerinde durulmutur.49 Btn beyitler incelenipkonuyu ilgilendirenlerin tamam deerlendirilmemitir.

Biz, btn eser ierisinde manasn ayetlerden alanbeyitler zerinde duracaz.

Allah'n Ad-Y aratmas veBeslemesi:

Trk milletinin slm kabul etmesinden bu yana,yazlan bir eser gelenek olarak besmeleyle balatlagelmi-tir. Kutadgu Bilig'in asl metni de byle balar. Allah, yaratc ve besleyicidir.

Ersoylu, bu ilk beytin, Fatiha suresinin birinci ve ikinciayetinin Trke manas olduunu syler.50Eserin daha ilerisinde buna benzer birka beyit daha vardr:

1.24 bayat at birle szg baladmtrtgen igidgen kergen idim

Bkz. dipnot 43.49 Halil Ersoylu'nun yazsnda inceledii beyitler unlardr: Manzum

mukaddime; 1, 3-8; asl metin; 1-33, 148, 150, 339, 1334, 2103, 3227,3982, 6483.

50Ersoylu, c.g.ns. 18-19.

14


24/104

(A llah adyla sze baladm; O, yaratan, yetitiren vegren Rabbim'dir.)

1343 bayat at birle szg baladtrtgen igidgen kergen idi

(Szne Allah adyla balad: "Y aratan, yetitiren vegren Allah" dedi.)

3188 bayat at birle szg baladtrtgen igidgen kergen tidi

(A llah'n adyla balad: "Y aratan, besleyen ye grenO'dur" dedi.)


(A llah'n adyla sze balad : "Y aratan, besleyen ve gren Odur" dedi.)


(A llah'n adyla sze balad : "Y aratan, besleyen ve gren O'dur" dedi.)

Fatiha suresinin ilk ayetinden baka u ayet de besmeleyle ilgilidir: "O, Sleyman'dan (geliyor) ve Rahim

Allah'n adyla (balamakta)dr."51

51K uran, Nemi s*., a. 30.

15


25/104

Allahn Ol E mr i52:

Allah, bir eyin olmasn dilerse, "ol" der ve olur. O bukinatn asl sahibi olduu iin, her ite istedii gibihkmiinii yrtr:

3729 tilemi tileki bour bol tiseyortur kazasn ne erse kese

("01" derse diledii olur; her ite karar verdii gibi hk

m n yrtr.)

390 i neg kolsa, kalm tilekin bulurnegiig bol tise ol tilemi bolr

(O, ne irade ederse iradesi yerini bulur; neye "ol" derse,o olur.)

Bu beyitlerin manas u ayetlerde grlmektedir: "Biz,bir eyi( olmasn) istediimi?: zaman, syleyeceimiz sz,sadece "ol" dememizdir; derhal oluverir."53 ; "(O), gklerinve yerin yaratcsdr. Bir eyi yaratmak istedi mi, onasadece "ol" der, o da hemen oluverir".54

s2 Manzum mukaddimenin 6. beytiyle as! metnin 4. beyti de bu ko

nuyla ilgilidir. Bunlar, daha nce Dr. Halil Ersoylu tarafndan deerlendirilmitir. Bkz. Ersoylu, a.g.n., s. 20^ K uran., Nahl s\, a. 40.

Kr'a, Bakara s\, a. 117.

16


26/104

Cahillerden Uzak Durma:

Bilgililer, her yerde sayg grrler. nkli byle insanlar, syleyecekleri szn veya yapacaklar hareketinsonucunu dnerek davranrlar. Ama cahiller byle deildir. Onlarla fazla grmemek gerekir:

203 bilig siz bile hi sziim yok meningay bilge zm u tapug sening

(Benim bilgisiz ile hi szm yoktur; ey bilgili, ite bensenin kulunum.)

4450 biligsizni artuk yakn tutmagyakn tutsa eksiz kkr klmagu

(Bilgisiz kimseyi kendine fazla yakn tutmamalsn:yakn tutarsan, phesiz mnasebetsiz bir harekette bulunur.)

4452 biligsiz.ke yakma, z.ngni tutunzin tutgu er tirildi kutun

(Bilgisiz kimselere yaklama, kendine hkim ol; kendisine hkim olan insan hayatn saadet iinde geirir.)

4453 biligsiz ki'dinyrak tur tezebiligsiz szi klla bara otun

(Bilgisiz insanlardan uzak dur, ka; bilgisizin szii vehareketi daima kabadr.)

17


27/104

Bu beyitler de ilhamn u ayetten almtr: "Aff (kolay-s slk yolunu) tut, iyilii emret, cahillerden yz evir." '

Dnya Hayat:

Dnya hayat gelip geicidir. Bir oyun ve elencedenibarettir. Fani olan bu dnyada oyuna katlmamak gerekir:

5927 oyun sala ol bu dnya iiadakn tilese birr bu ba

(Bu dnya ii bir oyuna benzer, ayan istersin, o sanaban verir.)

5930 bu dnya ii kr oyun ol oyunoyunka katlma ncrek bu oyun

(Bu dnya ii oyundur, oyun; oyuna katlma, oyunun nelzumu var.)

Bu beyitlerle ilgili ayetler, Kur'a'n drt yerinde gemektedir ve yledirler: "Dnya hayat, sadece bir oyun veelenceden baka bir ey deildir. (Allah'n azabndan) korunanlar iin elbette ahiret yurdu daha iyidir. Dnyor musunuz?"56; "Bu dnya hayat, elence ve oyundan baka bir eydeildir. Ahiret yurdu, ite asl hayat odur (asl yaanacak yerorasdr), keke bilselerdi."' ; "Dnya hayat, bir oyun ve

55K uran, A'rafsr., a. 199.56Kran, En'am s-., a. 32.57K uran, Ankebut sr., a. 64.

18


28/104

elenceden ibarettir. Eer inanr, (gnahlardan) korunursanz, (Allah) size mkafaatlarnz verir ve sizden (btn)mallarnz istemez, (sadece zekat ve sadaka gibi ok az birmiktar ister)."58; "Bilin ki dnya, hayat, bir oyun, elence,ss, kendi aranzda (birbirinize kar) vnme, mal ve evltoaltma yardr. (Bu), tpk bir yamura benzer ki; bitirdii ot; ekincilerin houna gider, sonra erp olur. Ahiretteise etin bir azap, Allah'tan mafiret ve rza vardr. Dnyahayat, aldatc bir zevkten baka bir ey deildir."59

Gnah-AI lahn Rahmeti:

nsan, gnah ileyebilir. Ancak Allah, bir daha ilememek zere tevbe edenlerin tevbesini kabul eder ve gnahlarm balar. Hibir zaman Allah'n rahmetinden mitkesmemek gerekir. Bu geni dnyay kendimize niyedaraltalm ki?

3649 bu king dnya zke kn /alma taryazuklug kulnga bayat fazl bar

(Bu geni dnyay kendine zorla daraltma; gnahkrkulu iin Allah'n fazl ve rahmeti vardr.)

3674 yazukum k tip umn kesmegtapugka inanp tapug yasmagu

58K uran, Muhammed s*., a. 36.59K uran, Hadid s\, a. 20.

19


29/104

(Gnahm ok diye mit kesmemeli; yalnz ibadete gvenerek de ibadette ifrata gitmemeli.)

5 122 yana men idimdin umn kesmedimyazk yarlkagl ol ol bir idim

vtJna ramen, ben Rabbirn'den midimi kesmedim;btn gnahlar affeden, O bir Rabbim'dir.)

Bir Kir'an ayetinde de insanlara, A llah'n rahmetindeniimit kesmemeleri sylenir: "(Tarafmdan onlara) de ki: "Ey

nefislerine kar ar giden kullarm, Allah'n rahmetindeniimil kesmeyin. Allah btn gnahlar balar. nk O,ok balayan, ok esirgeyendir."60

Her eyi Fanilii:

Her doan lr, her ykselen bir gn der. K sacasYaratc'dan baka her ey fanidir:

1086 kay kim t o gar erse lg kerekkayt neng aar erse ilg kerek

(Doan herkes lmeye, ykselen her ey dmeye mahkmdur.)

K u'an'da yle denilmitir: "(Y er) yznde bulunan herey fanidir (yok olacaktr)."61

(,() Kra, Ztimcc sr., a. 53.

01 Kur'm. Rahman .sr., a. 26.


30/104

ki62:

ki, insanlarn akllarn rtt iin, onlarn byksular ilemesine sebep olur. Sevgi balarn koparr, kiilerarasna kin ve dmanl sokar, saadet elden gider:

1434 bor ime fes addin yr ak tur tezebu ka nengyorr tut beglik buza

(arap ime, fesattan uzak dur, ondan ka; bunlar daima

mlke ve saltanata eksiklik veren eylerdir.)

2096 bor ime aya bor bogz khbor ise ald gaylk yol

(Ey iki dkn, boaznn esiri, iki ime; ikiiersen sana fakirlik yolu ald demektir.)

2655 bor ime bor ise barr er kut

bor ise bolur tilve munduz at

(ki ime, iki ien insann saadeti elden gider;iki ienin ad deli ve budalaya kar.)

5263 bor ime fesadka katlma yrabu iki buzar kar ordu tura

62 1334. ve 2103. beyitler de iki konusuyla ilgilidir. Fakat dala ncebunlar zerinde durulmutur. Bkz. Ersoylu, a.g.r., s. 38.

21


31/104

(arap ime, fesada katlma; onlardan uzakla; bu ikisikk, saray ve kaleleri ykar. )

"Ey inananlar, arap, kumar, dikili talar (putlar), (zerine yazlar yazlm) ans oklar (ekmek ve bunlara grehareket etmek), eytan ii birer pisliktir. Bunlardan kannki kurtulua eresiniz."63; "eytan, arap ve kumar (yolu) ilearanza dmanlk ve kin sokmak, sizi Allah' anmaktan venamazdan alkoymak istiyor. Artk (bunlardan) vazgetinizdeil mi?"64

nsan-cizlik:

Byk iler yapmay baaran insanolu, grnte okgl gibi olsa bile, gerekte ok ciz ve zayftr. alpabalayarak aya kmay baarmtr ve daha ilenleregitmek ister. Ama kck bir hastalk mikrobu, onu yataadrr. mrn istedii gibi geiremeyen bu varln

sevinci az, znts fazladr. Y aratlrken zayfyaratlmtr:

1056 tutup ald yirke ar ig kelip

tekke kirip yatt munglug ulp

(Ar hastalk geldi, onu tutup yere vurdu; aclar iindeinleyerek yataa dt.)

M K urcm, Maide s\, a. 90.04K urcm, Maide s\, a. 91.

22


32/104

1122 ne munglug turur bu apa olanilek teg bulumaz tiriglik kiini

(Bu insanolu ne kadar cizdir; mrn diledii gibigeiremez.)

1528 ne munglug turur krse yalnguk ziyorrda yatar eti keslr szi

(Dikkat edersen insan ne kadar ciz bir mahlktur; y

rrken yere serilir ve sesi kesilir.)

1732 apa olann krse munglug tigiibtn kn rer nerg bulumaz yig

(nsanolu ne kadar zavalldr, o btn gn toplar, fakatyiyecek bir ey bulamaz.)

3055 ne teg tapnugay men bu ol n szmaya meng mungsuz bu munglug zm

(Ey ebed ve gani Allah'm, dorusunu sylyorum, benim bu ciz varlm sana nasl lykyla kulluk edebilir.)

6199 ne munglug turur krse yalnguk zisevini az ol bara kadg tzi

(nsanolu, dikkat edersen ne kadar zayf bir mahlktur;sevinci az ve her ey onun iin bir kayg kaynadr.)


33/104

nsann zayf yaratl, Kur'an'da yle ifade edilmitir:"Allah sizden (ar teklifleri) hafifletmek istiyor. nkinsan zayf yaratlmtr." 65

nsann Gc:

nsanlara yapamayacaklarn Allah bile buyurmadndan, onlara glerinin stnde i yaptrmamak gerekir. Y oksa Allah bunun hesabn sorar:

4528 kinge tengesi ydrgil ykinaytgay seningdin bayat erkliin

(Onlara kudretleri nisbetinde i ver; kdir olan Allah,bunlarn hesabn senden soracaktr.)

4529 ay artuk emgek tegrme angarbayat ol sanga hasn andn sngar

(Onlara kudretlerinin stnde iler yaptrp eziyetetme,aksi halde karnda Allah' bulursun.)

Bu beyitlerdeki manay, u ayette gryoruz: "Allah kimseye gcnn stnde bir ey teklif etmez. Herkesin kazand iyilik kendi faydasna, ktlk de kendi zararnadr."Rabbimiz, unutur ya da yanlrsak bizi sorumlu tutma! Rab-bimiz, bize, bizden ncekilere yklediin gibi ar yk ykleme! Rabbimiz, bize gcmzn yetmedii eyleri ykleme!

K urcm, Nisa s\, a. 28.

24


34/104

Bizi affet, bizi bala, bize ac! Sen bizim Mevlmz'sn.Kafirler toplumuna kar bize yardm et!66

yilik :

Bu geici dnyada kalc iyilikler yapmak gerekir. Eerinsan ktlk yaparsa, kendine yapm olur. yilik, her ikidnyada da insana mutlu bir hayat yaatr:

227 kah edg bolmak tilese zngyon edglk kl kesildi szng

(Eer kendin iyilik bulmak istiyorsan, yr, iyilik et;baka sze ne hacet.)

345 yon edglk kl ay edg kiiitiglig bolur tut edg ii

(Ey iyi insan, yr iyilik yap, iyinin ii hep dzgn gider.)

914 bu edgii ilegli negii tir eitkamug edglk kl zngke i it

(yilik dileyen insan ne der dinle; daima iyilik et, o senden ayrlmayan bir arkadan olsun.)

('hKur'cin, Bakara sr., a. 286.

25


35/104

929 isiz klsa isiz yanut knusa edglk kl iszke iin

(Ktlk edersen; ktln karl pimanlktr; elinden gelirse, ktln inadna iyilik yap.)

1296 kamug edglk kl is izdin yrakamug edg kelgey sen oldur tura

(Daima iyilik yap, ktlkten uzak dur; ister otur, ister

kalk, bundan sana hep iyilik gelir.)

1315 kii yas kalna ziing klma yasnee edglk kl hava arzu bas

(Bakasnn zararn isteme, kendin de zarar verme; hepiyilik yap, kendi heva ve hevesine hkim ol.)

1330 bolu birse devlet kiivezlenmegilusa edglk kl isiz klmagl

(Saadete kavuursan, kibirlenme; ktlk etme, elindengeldii kadar iyilik yap.)

1508 isizke yagma yrak tur tezeyor edglk kl yorkyol tiize

(Ktye yaklama, ondan uzak dur, ka; daima iyilikyap. tavr ve hareketini dzelt.)

26


36/104

5088 isiz klmagl sen ay elgi uzunkamug edglk kl klnn szn

(Ey kudret sahibi, sen ktlk yapma; sznle ve hareketinle her vakit iyilik etmee al.)

5249 yon edglk kl ekin edglkscnga edg bolgay au menglk

(Y r, iyilik yap, iyilik ek; bundan sen ebed iyilik

bulursun.)

5254 bargl trur bu ajun kclgusuzziing edglk kl yitip bargusz

(Bu lem kalacak deil, nasl olsa gidecektir; senkaybolup gitmeyecek bir iyilik yap.)

5306 katglan zngni tamudn yr alkamug edglk kl kdezgey bayat

(Gayret et, kendini cehennemden uzaklatr; hervakit iyilik yap, Allah seni korur.)

5744 zng edglk kl tr edg urtiril iki ajun isiz krme sen

(Sen iyilik yap, iyi nizam kur; her iki dnyada daktlk grmeden yaa.)

27


37/104

Bu manada u ayetleri 2 ikredebi 1iriz: "nk Allah,(azabndan) korunanlarla ve iyilik edenlerle beraberdir."67;

"(Mallarnz) Allah yolunda harcayn, kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayn, iyilik edin, dorusu Allah iyilikedenleri sever."68

K afirlerle Savarken lmek:

slm inancna gre, Allah yolunda savarken lenehit olur. Bu yzdendir ki, inanmayanlara gre

Miislmanlar, savalarda daha atlgan ve cesur olurlar. Buzellik, bizim milletimizde ok belirgindir. ehit olanlarise, lm saylmyorlar. Onlar, gerekten diridirler, fakatbiz anlayamyoruz:

5485 bu kafir n tut er at s tolumlp tse kafirde bolmaz lm

(Asker, ordu ve silhn kfirlere evir; kfirler iledvrken lmek, lm deildir.)

Bunun Kur'an'da ifadesi eyledir: "Allah yolunda ldrlenlere 'ller' demeyin; hayr, onlar diridirler, ama sizfarknda olmazsnz."69

67Kuran, Bakara s\, a. 195.(>8K uran, Nahl srMa. 128.69K uran. Bakara sr., a. 154.

28


38/104

K iinin K endine Zarar Vermemesi:

nsan, bakalarna faydal olmal, onlara iyilik ve ihsandabulunmal. Ama bunlar yaparken kendini harap etmemeli.Bu dnyada nasl hareket edeceini ok iyi bilmeli:

3624 krrde kyrme zngni kinzng otkc atma bu dnya n

(Kendini gz gre gre zorla yakma; bu dnya iin kendini atee atma.)

5 i 86 zng otka atma kiiler iinzngni kyrme krrde kn

(nsanlar iin kendini atee atma, gz gre gre zorlakendini yakma.)

Bu beyitlerdeki mana, u Kur'an ayetinde vardr: "(Mallarnz) Allah yolunda harcayn, kendi ellerinizle kendinizitehlikeye atmayn, iyilik edin, dorusu Allah iyilik edenlerisever."70

K tle K ar yilik ve Affetme:

Ktle kar iyilik eden insan, gzel bir davranta bu

lunmu olur. Ktl yapm olan kii, bu davran griin-

70K uran, Bakara sr., a. 195.

29


39/104

ce elbette yaptna piman olacak ve zr dilemek zorundakalacaktr. Balayan ise, her zaman stndr:

3426 irig szke yumakyanut klsa zag szleseler siiig tutsa sz

(Kaba sze yumuak cevap vermeli ve ac szlere detatl szle mukabele etmelidir.)

3427 kii yki ydse ydrmese ykcefa klsalar bu vefa klsa k

(Bakalarnn ykn yklenmeli, fakat onlara yk yk-lememeli; cefa edenlere kar ses karmadan vefa gstermelidir.)

"Bir iyilii aa vurur veya gizlerseniz, yahut bir ktl affederseniz (bilin ki) Allah da affedicidir, glti-diir."71; "Fakat kim sabreder, (kendisine yaplan ktl)

72affederse, phesiz bu ok nemli ilerden biridir."

lm:

nsanolu, bu dnyadan lmle ayrlr. lmn penesinden bu gne kadar kurtulan olmam ve bu gnden sonrada olmayacaktr. nk btn canllar lm tadacaktr:

233 neg tir eitgil kii edgsiyonp tn tokgl ahr lgsi

71 Kura, Nisas'., a. 149.72Kur'an, ra sr., a. 43.

30


40/104

(Dinle, insanlarn iyisi ne der; yryen ve nefesalanlarn hepsi sonunda lecektir.)

1201 togugl tir iler lmke sanlmke togugl tirig kim kan

(Doan her canly lecek bil; lmek iin doanlardandiri kalan hani, kim var?)

1347 lmke'trtti bu sansz konum

tirig bara lg angar yok lm

(Bu saysz mahluklar lm iin yaratt; diri olan herey lecektir; yalnz kendisi iin lm yoktur.)

1472 siziksiz lm bir kim ahr kel irtirilmi bu canlg cann algalr

(phesiz, bir gn nihayet lm gelecek ve btn canllarn cann alacaktr.)

3621 siziksiz lr kr tirig boldakcyu kiin irg yok ol bildei

(Diri olan, phesiz lr; fakat hangi gn leceinibilen yoktur.)

. 5607 atn edg bolsun zm lsn itirig lg ahr atm kalsun

31


41/104

(K endim leyim, adm iyi olsun; her diri nihayet lecektir, dnyada adm kalsn.)

6073 tang ermez, liim togsa yalnguk lrkamug tn tokgl lmke turur

(Buna amamal; lm doarsa, insan lr; btnnefes alanlar lmee mahkmdur.)

"Herkes lm tadacaktr. K yamet gn ecirlerinizsize eksiksiz verilecektir. K im ki hemen atein elindenkurtarlr da cennete sokulursa, ile o kurtulua ermitir.

Dnya hayat, aldatc zevkten baka bir ey deil-7'

dir." ; "Her canl lm tadacaktr. Sonra bize dndrleceksiniz."74; "Her nefis lm tadacaktr. Biz sizi snamakiin iyilik ve ktlk veririz. Ve (sonunda) bizedndrleceksiniz." '

Szn Doruluunu Arattrma:

Bir sz duyduumuz zaman onun doru mu yoksa yanl m olduunu iyice aratrmalyz. Bilmeyerek bakalarnabir ktlk ederiz de sonra bu yaptmza piman oluruz:

7}Kura, Al-i mran s*., a. 185.1AK uran, Ankebut s\, a. 57.K urctn, Enbiya sr. , a. 35.

32


42/104

5873 sanga kim yongasa eitgil szinnn yalgann ked ayt tp tzin

(Sana kim kouculuk ederse, szn dinle; fakat bunundoru olup olmadn, asln esasn ok iyi aratr.)

"Ey man edenler, size fask (yoldan km) biri birhaber getirirse onun doruluunu aratrn. Y oksa bilmeyerek bir toplulua kar ktlk edersiniz de sonra yaptnza piman olursunuz."76

kiir:

nsan, kendisine bir eyler ikram edene teekkr eder veona kar nazik davranrsa, baka zaman da ikram grr. Nimetin asl vericisi olan Allah da kretmesini bilene nimetini arttrr:

756 kr kl ay ni'met idisi unurkr klsa ni'met bayat arturur

(Ey nimet sahibi olan muktedir kimse, kret, kredersen Allah nimetini arttrr.)

6450 sabr klsa mihnet bolur ni'metingkr klsa ni'metka artar tigil

76Kur'an, Hucurat s\, a. 6.

33


43/104

(Sabredersen, sknt senin iin nimet olur; nimet iinkredersen, bu nimet daha da artar, bunu byle bil.)

"Ve Rabbiniz size yle demiti: "Andolsun,krederseniz elbette size (nimetimi) arttrrm ve eer nankrlk eder-

* 77seiz azabm pek etindir."

Zina:

Birok ailede boanma sebebi olan ve sosyal hayatfelce uratan zina, slmn yasak ettii ilerden birisidir.

Huzursuzluk ve fakirliin kaynadr. Bu yzden, Kutadgu Bilig'de de kiiye zina etmemesi tlenir:

1337 bor ime zinaka katlma hazerbu iki gaylk tonn keder

(arap ime, zina etme, kendini koru; ikisi de insanayoksulluk elbisesini giydirir.)

4409 gay bolmayn bay bolayn tisezina klma hergiz katglan usa

(Fakirlie dmemek ve daima zengin kalmak istersen,hibir vakit zina etmemeye gayret et.)

"Zinaya yaklamayn, nk o, ak bir ktlktr, okkt bir yoldur."78

77K urat, brahim sr., a. 7.7HKur'an, s ra sr., a. 32.

34


44/104

2. M ANASINI HADSL ERDEN ALAN BEY T L ER

Kutadgu Bilig beyitleri kaleme alnrken acaba hadislerden faydalanlm mdr? Biz, bu konuda herhangi bir almaya rastl ayamadk.

Abdulkadir nan, bir makalesinde yle demektedir:"Eserdeki kahramanlarn tavsifinden ve onlardan naklettiiahlk ve felsef grlerden anlaldna gre mellifinadalan olan Firdevs (934-1020), El-Birun (972-1048),bni Sina (980-1037), mer Hayyam (1040-1123) ve bunlar

apndaki byk bilginlerden ok iyi haberdar olmu veonlardan faydalanmtr. Ayn zamanda slm'dan nceki

Trk dnrlerini de ok iyi bildii, ak olarakanlalmaktadr. Eski devrin byklerinden pek; okvecizeler, tavsiyeler ve nasihatleri naklediyor. Dikkate deer ki bunlar arasnda Peygamber'e isnat edilen hadis ve

79nl slm ahlklarndan vecizelere rastlanmyor."Burada nann hadislerle ilgili verdii hkm, doru

deildir. "Sevgili Resul'n yolu beni selmete gtrecektir;O Resul bizzat bana efaat etsin." diyen Y usuf Has Hacib,Peygamber hadislerinden de faydalanmtr. Dier beyitleregemeden nce, faydalandnn ak delili olan bir beytinanlamn zikretmeyi uygun buluyoruz: "Dinle, Allah'taninsanlara haber getiren nebi ne der: Her yaplacak iemeveret ile are bulunur."81

19 nan, c.g.., s. 112.so Arat, a.g.e., s. 38, 388. beyit.81Arat, ayn eser, s. 404, 565 1. beyit.

35


45/104

Acele Etmek-Sakin Davranmak:

Bir ite acele eden insan hataya der. Dnerek sakinhareket etmek, doruyu buldurur ve kiiyi baarya ulatrr.Bu yzden dnya ilerinde acele etmemek gerekir. badetteise, ibadet vaktini geirmemek iin acele etmek daha iyidir:

1999 kamug i iinde amulluk drmeer ta at erse ivingil ygiir

(Her ite skneti tercih et; yalnz ibadette acele et, a

buk davran.)

5217 ive ileme i meer din iiivek ite asgn bulumaz kii

(Din iinden baka ilerde acele etme; insan acele iinfaydasn grmez.)

"Her eyde teenni (yava hareket etme) hayrldr, ahiretameli mstesna. (Bu hadisi, Eb Dvud, Hkim, Beyhk,Sa'd b. Eb Vakkas (R.A.)'dan rivayet etmilerdir.)"82

Arkada:

Arkada, insan hem yola getirir, hem de yoldan karr.yiyle arkada olann kendisi de iyi olur. Kt arkada,kiiye ktln nasl yaplacan retir:

s2 A. Himmet Berk, 250 Hadis Terceme ve zah , Altnc Bask,DBY ., Ankara, 1983, s. 63.

36


46/104

884 kah edgke bolsa isiz iiisiz bold kdk ol isiz tu

(Eer iyiye kt biri arkada olursa, onun tabiat da ar-kadamnki gibi kt olur.)

885 isiz me katsa kr edg bilekamug edglkke bu buld yula

(Kt de iyi ile dp kalkarsa, btn iyiliklere ulamak

iin bir meale bulmu olur.)

886 tak bir sebeb kr bu edg isizyaknlkyolndn tzer tzse iz

(yi veya kt insanlarn bu yollara girmelerinin sebeplerinden biri, iyi veya kt arkada edinmi olmalardr.)

936 iing edg bolsa neg kolsa koli edg kerek ol zng bulsa yol

(Arkadan iyi ise, ne istersen iste; yolunun ak olmasiin iyi arkada lzmdr.)

3405 katlsa kar Is a tutup edg iii edg bolsa klur edg i

(yi arkada edinerek onlarla dp kalkmal, insannarkada iyi olursa, kendisi de iyi olur.)

37


47/104

"K ii dostunun yolundadr. O halde sizden her biriniz dos.edinecek kimseye iyi dikkat elsin. (Bu hadisi, Eb Hreyre(R.A)'den Trmiz rivayet etmitir.)"83; "Allah katnda arkadan hayrls, arkadana hayrl olandr. Allah katndakomularn hayrls da komusuna hayrl olandr. (Bu hadisi, Ahmed b. Hanbel, Trmiz ve Hkim, bn-i mer(R.A.)'den rivayet etmilerdir.)"84

Dnya ve Ahiret Hayat:

Hi lmeyecekmi gibi dnya iin, yarn lverip gidecekmi gibi de ahiret iin almak, Mslmalara tavsiye edilmitir. Ahiretini kazanmak isteyen kimse, her ikidnyaya da gereken nemi vermelidir:

1147 yarnlk orun edg kolsa znisiz kdmastm bu iki ajun

(K im ahiretini mamur etmek isterse, her iki dnyay ha

rap etmesin.)

3657 bayat birdi kulka iki kz kulakbiri dnya baksa biri ukbi bak

(Allah, kula iki gz ve iki kulak verdi; biri ile bu dnyaya bakarsa, biri ile de ahirete bakmaldr.)

81Berk, a.g.e., s. 72.H4Berk. ayn eser, s. 121.

38


48/104

3662 triitti bayat bu ikign ajm

mun bulsa tavrat an kol zn

(Bu her iki dnyay da Allah yaratt; birini bulunca ko,dierini de ara.)

"Dnyasn ahireti iin ve ahiretini dnyas iinterkeden biriniz dnya ve ahireti iin almadka sizinhayrlnz deildir. nk dnya ahirete erimek (ahireti

kazanmak) iindir. Halk zerine yk olmaynz. (Bu hadisi,bn-i Askir, Ees (R.A.)'den rivayet etmitir.)''85

Y ukardaki hadisle ilgili olarak u beyitleri de zikredebiliriz:

4733 bu dnya ii bir targlag tur urneg ekse munda yarn ol nr

(Bu dnya bir tarladr, burada bu gn ne ekilirse, yarno biilir.)

5248 targlag turur bu ajun ay ilig

neg ekse anda alr bu elig

(Ey hkmdar, bu dnya tarladr; bu el buraya e eker

se, orada onu bier.)

N5Berk, c.g.e., s. 156.

39


49/104

Diinya-nsanolu:

nsanolu, fani olan bu dnyada gelip geici bir yolcugibidir. Konak yerinde devaml kalmak mmkn olsayd,eskiler bu gn aramzda olurlard:

1386 apa olan krse ar k sanrg turgu bolmaz rgler kan

(nsanolu, dikkat edersen, bir kervana benzer; konak

yerinde devaml kalnmaz, menziller nerede?)

3529 nelk arskar sen aya ldeizng ild knlilk konuk bolda

(Ey fani, niin kendini aldatyorsun; sen burada iki gnlk misafirsin.)

"Sen dnyada bir garip gibi yahut geici bir yolcu gibiol."86

Evlenilecek K adnda Bulunmas Gereken zellikler:

Bir kadnla, mal, soyu, gzellii ve dindarl iin evlenilir. Ancak dindar olan kadn tavsiye edilmitir. Byle birkadnda, bu zelliklerin hepsi bulunur:

Sf) Zeynti'd-din Ahmed b. Ahmed b. Abdi'l-Ltfi'z-Zeheb, Sahh-iBuhri Muhtasar Tecrid-i Sarih Ter cem esi ve erhi (Tercme ve er-heden: Kamil Mras), Ankara, 1984, c. 12, s. 357.

40


50/104

4486 kim evlik alayn tise trtte taadn almaz evlik aya erde ba

(Evlenmek isteyen kimseler u drt tr kadn ile evlenirler, ey erkeklerin ileri geleni.)

4487 bireg bay evlik tiler stikiptak biri krklg tiler kz tikip

(Biri zengin kadn ile evlenmek ister; biri gzel

olmasn ister ve ona gz diker.)

4488 tak bir uruglug tp asl koluruluguk atnga kvenr bolur

(Bir bakas soyu-sopunun asil olmasn ister ve bu asalet payesi ile iftihar eder.)

4489 tak biri yinke saknuk tileran bulsa terkin angar z ular

(Baka biri de ok takva sahibi olmasn arzular; onubulunca, kendisini ona derhal kaptrr.)

4490 bularda talusn ayayn sangakisi algu erse kulak tut manga

(Bunlardan hangisinin daha iyi olduunu sana syleyeyim; evlenmek istersen, bana kulak ver.)

41


51/104

4502 saknuk t ile sen kisi ay bgsaknuk bolunsa bolur trteg

(Ey hakm insan, takva sahibi olan kadn iste; takvasahibi biri bulunursa, her drt ey onda birlemi olur.)

"Kadn drt (hal ve sfat) iin nikh olunur: Mal, soyu,gzellii ve dindarl. Sen dindar olann ele geirmeye

07bak, (eer dediim gibi yapmazsan) yoksullua dersin."

Gen-htiyar:

Kendisi gen olduu halde, ihtiyarlar gibi olgun davranan kimse, sekin insandr. nsanlarn kts de ihtiyarlad halde, vaktini bo eyler peinde harcayan, birgen gibi davranan yal kimsedir:

1868 kln kar krse ya yiitangar munglug arzun ge ya yiit

(Tavr ve hareketi ihtiyarlara benzer; fakat dikkat edilirse ya gentir; ister hkmdarn has maviri, ister en adbir kle olsun, onu itiyakla ararlar.)

4692 yiitlikte klgl karlk iikansa barr k yetilmez kii

87Zeyn'd-di Ahmed-(M ras), a.y,.e., c. 11, s. 264.

42


52/104

(htiyarlkta yaplacak ileri genken yapmaya al; insan ihtiyarlaynca kuvveti kalmaz ve bunlar yaplamaz.)

4696 ne tengsiz bolur kr karm kiiyava bolsa klsa yiitler ii

(htiyarlam bir kimsenin vaktini heder ederek,genken yaplmas icap eden eyler ile uramas ne kadaryakksz olur.)

4709 tkel belglg bil kii kutsuzkarp ygrr erse havas udu

(unu adc olarak bil ki, ihtiyarlad halde nefsine uyarak onun peinde koan kimse de insanlarn talihsizidir.)

"Sizin genlerinizin en hayrls, yallarnza benzeyenve yallarnzn erlisi de genlerinize benzeyendir. (Bu hadisi, Eb Y a'l ve Tabern, Vile ve Beyhkden, onlar daEnes b. M alik'ten rivayet etmilerdir.)"88

Gerek Zenginlik:

Zengin, ok insann sand gibi, mal mlk fazla olankimse deildir. Gnl zengin olan, asl zenginlii elde etmitir. Mal zengini fakirleir. Gnl zenginlii, bitmektkenmek bilmez:

Berk, c .c., s. 58.

43


53/104

1747 bu dnyada baylk tilese zngkoni bol knilik ze tut szng

(Bu dnyada zenginlik dilersen, znle ve sznledoru ol.)

2612 kzi tok gay erse bayka sanurserinse kii t eme ite unur

(Gz tok insan, fakir olsa dahi zengin saylr; insan se

bat ederse, her ite muvaffak olur.)

2618 tkel bay bolayn tise belglgkngill baylk kol ay ersig kiilg

(Tam manas ile zengin olmak istersen, hi phesiz gnl zenginlii dile, ey anl yiit.)

3613 neg tir eitgil saknuk gaygay erse nengke kzi kngli bay

(Dinle mal bakmndan yoksul olduu halde gz vegnl zengin olan takva sahibi laki* ne der.)

5387 gay tip ayurlar kayu ol gaykzi suk gay ol ne.e erse bay

(Fakir derler, fakir olan kimdir? Fakir, istedii kadarzengin olsun, a gzl olan kimsedir.)

44


54/104

"Zenginlik, mal okluunda deildir; belki zenginlikgnl zenginliidir: (Bu hadisi, Ahmet b. Hanbel, Buhr,

Mslim, Trmiz ve bn-i Mce, Eb Hreyre (R.A)'denOQ

rivayet etmilerdir.)"

Hastalk-Gnahlar:

Hastalanan kimse, gnlne fena eyler getirmemeli, karamsarla dmemeli. Hastal veren, ifasn da vermitir.Hastalk, gnahlarn yok olmasna bir vesiledir:

5979 yavuz klma knglng tilingni ygayazukka kefaret bolur ig toga

(Gnlne fena eyler getirme, byle eyler syleme;ar ve hastalk gnahlara kefaret olur.)

5982 kii iglese bara tklr yazuk

yazuk tkse kutlur kii ay tonga

(nsan hastalanrsa, onun btn gnahlar dklr; eykahraman, gnah dklnce insan kurtulur.)

"M iislmana fenalk, hastalk, keder, hzn, eza, i sknts gelmez; ancak (gelirse), A llahu Teal bu musibetlerden birisi sebebiyle o Mslmamn sularn ve gnahlarn

rter, bastrr."90; "Hi bir M slman yoktur ki, ona hastalk

K0 Berk, a,g.e., s. 154.

9 0 Zeyn'd-dn A hmed-(M ras), a.g.e. c. 12, s. 61.

45


55/104

isabet etmez, ancak (isabet ederse) A llahu Teal onun hatalarn ve gnahlarn dker, nasl aacn (gz vakti) yaprak

lar dklrse."91

nsann A Gzll:

A gzllk, tedavisi bulunmayan bir hastalktr. Btnalar doyar, fakat gz a olana btn dnya nimeti yetmez.Bylelerinin al ancak lmle son bulur:

1408 ag suv teg ol kr bu dnya, nenginee ise kanmaz limez tili

(Bu dnya mal ac su gibidir; insan ne kadar ierseisin kanmaz; onun dili bile slanmaz.)

2001 todumsuz bolur ol kzi suk kiikz i sukka yetmez bu dnya a

(Gz a adam hi bir ey ile doymaz; gz a olanabtn dnya nimeti kafi gelmez.)

2003 kamug a yise ise ahr todurkzi a kii lse alk kodur

(Btn alar yer ve ierlerse, nihayet doyarlar; a gzladamn al ancak lmle nihayete erer.)

yJ Zeynii'd-dn Ahmed-(M ras), ayn eser, c. 12, s. 64.

46


56/104

2004 kzi suk kii nengke bolmaz bu baykamug dnya bulsa ahr suk gay

(A gzl adam mal doyurmaz; btn dnyaya sahipolsa bile o yine daima a gzl ve fakirdir.)

2615 igay klsa kimni kzi suklukbayutmaz an bu ajun tokluk

(A gzllk kimi fakir yapm ise, bu dnya onu ne

kadar doyursa yine zenginletiremez.)

2616 kimi erse umdu klur erse kulanng boluk kr lm birle ol

(K im tamahkrln esiri olur ise, ondan ancak lmlekurtulabilir.)

3625 ag suv teg ol kr bu dnya nenginee ise kanmaz limez engi

(Bu dnya mal ac su gibidir; insan ne kadar ise kanmaz; dama bile slanmaz.)

3626 kurug kumka okar bu yalnguk z igz kirse todmaz bu sukluk kzi

(Bu insan kuru kuma benzer; onun tamahkr gz deryagirse doymaz.)

47


57/104

5386 ajun btr bulsa kzi suk tlcelan bay tise bolmagay bu muhal

(Gz olan btn dnyay elde etse bile ona zengindenilmez, denilemez.)

5389 kzi sukka ttmez bu dnya butunbar tap tigi tirildi kutun

(A gzlye btn bu dnya mal az gelir; olana kanaat

eden kimsenin mr saadet iinde geer.)

5390 kzi suk kii nengke todmaz kzimeer tolmagna kara yir toz

(Gz a insan, kara topran tozu gzne doluncayakadar mala doymaz.)

5429 nee mingyaap er tilese tilektkel k bolumaz bulunsa tilek

(nsan binlerce sene yaayp arzu ettii eylere kavusabile yine dilei bitmez.)

5431 tkel ming ya as a tilekin tamamtiikel k bulumaz. kerekin tamam

(nsan bin yl yaasa bile arzu ve ihtiyalarnn hepsinitamamlayamaz.)

48


58/104

" demolunun iki dere dolusu mal olsa bir iinc-sn ister. demolunun (muhteris) gnln topraktanbaka bir ey dolduramaz. u kadar ki (ihtirastan nefretedip) tevbe eden kiinin tevbesini A llah kabul eder."92

nsanlarn Hayrls:

Y alnz kendini dnen bencil insan, bakalar tarafndan sevilmez. nsanlar, birbirlerine yardm etmelidirler.nk insanlarn hayrls, insanlara faydal olandr:

856 ilig ayd edg bu klla yangtusulur bolur halkka asg ngi

(Hkmdar dedi: yinin vasf faydal olmaktr.; onunhalka ok faydalar dokunur.)

1619 kiide kereki yarals ol

yarap hem tusulup yorgls ol

(L zm olan insan, ie yarayan insandr; ie yarayan dafaydal olan insandr.)

2438 tp i edg bolsa er edg bolurbu edg kii halkka edg kolur

(Soyu iyi olan insan iyi olur; bu iyi insan halk iin deiyilik ister.)

()2Zeyn'd-dn Ahmed-(Mras), c.g.e., c. 12, s. 182.

49


59/104

3245 kii edgsi bu z asgn kodupkii asg kolsa kr emgek ydp

(nsanlarn iyisi kendi menfaatini brakp zahmet yklenerek baklarnn faydasn isteyen kimsedir.)

3248 kiike tusulur kii edgsibu edg kii ol budun todgus

(nsanlarn iyisi bakalarna faydal olur; halk iinlzumlu olan bu iyi insandr.)

5099 kii tip yorgl relim bar sankiike tusulgu lilese kan

(nsanm diye gezen pek ok kimse var; bunlarn iindeinsana faydal olann ararsan, nerede?)

5729 neg tir eitgil tusulur kiitusulur kii ol kiide ba

(Bakalarna faydal olan kimse ne der dinle;bakalarna faydal olan insan insanlarn badr.)

5730 kiiler ara kr kii ol boluranngdn kiiler asglar bulur

(nsanlarn arasnda insan olan kimse, bakalarna faydas dokunan kimsedir.)

6102 asglg kii ol kii drmibarsak kii ol budun kdrmi

50


60/104

(nsanlarn sekini faydal olan insandr; halk nazarndamuteber kimse, merhametli olan insandr.)

"nsanlarn en hayrls; insanlara en ok faydal. . O'}

olandr. (Bu hadis, Cbr (R.A .)'den rivayet edilmitir.)"

K yametin Almetleri:

Baz Kutadgu Bilig beyitlerinde kyametin almetleri sralanmtr. Bunlarn manasn hadisten alanlar unlardr:

6452 biliglig uuz bold tutnur zirukulug an bold amaz szin

(Bilgili hakir oldu, bir tarafa sinip kalyor; akll dilsizoldu, azn amyor.)

6454 borun yz yugu namaz kodgukr ersig atand yortur ki

(arap ile yzlerini ykayan ve ibadeti brakanlar imdiyiit saylyor ve istediklerini yapyorlar.)

6455 fesadfsk idisi atand erenbor imez kii at bold saran

93Berk, a.g.e., s. 121.

51


61/104

(Fesad ve fsk yapanlar mert sayld; arap imeyenkimseler deersiz sayld).

6469 kiigde edeb yok ulgdu biligolunlar k bold yitti silig

(K klerde terbiye, byklerde bilgi yok; kabainsanlar oald, nazik insanlar ortadan kalkt.)

6474 biliglig kni szleymez szintiide uvut kitti rtmez yzin

(Bilgili szn dosdoru syleyemez oldu, kadnlardanhaya gitti, yzlerini rtmezler)

6493 bu bara ulug kn nian tururnian krinse keligli kelr

(Bunlar hep kyamet gnnn almetidir; almeti gr

nrse, gelecek olan gelir.)

"lmin kaldrlmas, bilgisizliin kklemesi, arabniilmesi, zinann oalmas kyamet almetlerindendir."94

Merhamet:

Bir kimsenin bakalar tarafndan sevilebilmesi iinonun da dier insanlar sevip saymas gerekir. nkmerhamet etmeyene merhamet olunmaz:

Zeyr'd-dn Ahmed-(M ras), c.g.e., c. 1, s. 82.

52


62/104

2160 tz halkka kngln barsak boluntu edglk kl sen edg bulun

(Btn halka iten gelen bir merhamet gster; daimaiyilik yap ve kendin iyilik bul.)

4473 tr bir iinde bagrsaklknsanga bolga bara kiiler yakn

(Bunlarn ilerini hallederken, merhametli davran;bylelikle btn bu insanlar sana yakn olurlar.)

"Merhamet etmeyen kimseye merhamet olunma?;."95

Mslmanlarn Memnun Olmas:

K im Mslmanlar memnun ederse, Allah'n rzasnkazanm olur. Bu da farz ibadetlerden sonra A llah katndaamellerin en sevgilisidir:

3250 bayatm sevini tilese zngmslman sevini tile kes szng

(Sen Allah'n rzasn elde etmek istersen,Mslmanlarn memnun olmasn dile; sz fazla uzatma.)

95Zeyniid-dn Ahmed-(Mra.s), a.g.e., c. 12, s. 129.

53


63/104

"Farz ibadetlerden sonra; Allah yannda amellerin ensevgilisi (rzasna uygun olan) Mslmanm kalbine sevin

koymaktr. (Bu hadisi, Tabern, Abdullah b. Abbas R.A.)'dan rivayet etmitir.)"96

Msliimann M slmana K ar Davran:

Mslmanlar birbirleriyle kardetirler. Nasl kardekardee hrmet eder, ona dmanca davranmazsa; bir M slman da dier M slmanlar kar bu lyle hareket et

melidir:

4991 mslman kadaka mslman kadaziyaret klur ok ay kngl.i tuda

(Mslman M slmanla kardetir ve onlar birbirleriniziyaret ederler, ey gnl gnlme uygun insan.)

5490 mslman mslman bile ol kadakadaka katlma ulam edgle

(M slman Mslman ile kardetir; kardee kar dmanca davranma, onlar ile her vakit iyi gein.)

"Mslman Mslmanm kardeidir. Ona zulm ve kt-(\n

lk yapmaz." ; "Birbirinize buz (dmanlk) etmeyiniz, birbirinize haset etmeyiniz, birbirinizden (yz evirip arkalaa-

% Berk, a.g.e., s. 14.1)1Zeyn'd-dn A hmed-(M ras), a.g.e., c. 7, s. 360.

54


64/104

rak) ayrlmaynz. Ey Allah'n kullar! Birbirinizle kardeolunuz."98

lm:

nsanlarn birounun korktuu lmden bu gne kadarkap kurtulabilen olmamtr. Bunun iin lmdnlrse, btn lezzetler yok olup gidiyor:

1139 neg bar ajunda lmdin katglmg saknsa kiter ming tatg

(Dnyada lmden daha ar ne var? lmdnrsen btn zevkler kaybolur gider.)

6178 lr men knn akar kz. yulumtatglar tatgsz klur bu lm

(lyorum, pimanlktan iki gzm iki eme oldu; bulm tatllar tatszlatryor.)

"L ezzetleri yok eden lm ok hatrlayn."99

lme Hazrlanma:

lmn insan nerede ve ne zaman yakalayaca belliolmaz. Gen veya yal ayrm yapmaz. Bu sebeple lmgelip atmadan, lme hazr olmak gerekir:

98 Zeyn' 1-dn A hmed-(M r as), ayn eser, c. 12, s. 142.9 9 T r miz, c, 3, s. 379.

55


65/104

1370 lm kelnez. erken lmke itintiriglik dinde tapug kl tapn

(lm gelmeden; sen lme hazrlan; hayatta iken, A llah'n emirlerini yerine getir, ibadette kusur etme.)

1476 kezige kelir bu lmnng kurlmke zrg n anuklap yon

(lmn sras nbetle gelir; lme her an kendini

hazr bulundur.)

4849 sizigsiz lmke aungu dibu knde nuru ol ay yalnguk kedi

(Ey insanlarn iyisi, bundan sonra artk phesiz lmehazrlanma zaman gelmitir.)

5143lgni kriigli me kalmaz tirig

lmke anun tutma klkng irig

(ly gren hi kimse diri kalmaz; lme hazrlan,hain olma.)

5150 bu bulm diig bar klma yavalmke unung! tapugka ive

(Bari bu bulduun zaman bouna geirme; lme hazrlan, ibadete acele et.)

56


66/104

6168 aya men tig' mini sav minilmke anungl yanur ked sini

(Ey ben diyen insan, u beni, beni brak; lmehazrlan, o seni, seni diyor.)

6294 tzke turur bu lm kelgii knol ldi sen emdi lmke anun

(Herkes iin bu lmn gelecei bir gn vardr; o ldimdi de sen lme hazrlan.)

"lm gelip atmadan lme hazrlan. (Bu hadisi,Tabern, Hkim ve Beyhk rivayet etmilerdir.)"100

Y emek Y emenin Adab:

Y emee besmele ile balanr, sa elle yenir, herkeskendi nnden alr:

4129 ong elging bile sen ktrgil yigiibayat at anu ayt ay bg

(Y emei sa elin ile ye; ey hakm insan, yemeebesmele ile bala.)

4130 kii utruk aka sunma eligzng utruk a yigil ay silig

10 0 Berki, a.g.e., s. 37.

57


67/104

(Bakalarnn nndeki yemee el uzatma; ey temizkalpli insan, kendi nndeki yemei ye.)

4597 ong elging bile sun bayat at ayyig dregey hem zng bolga bay

(Y emee sa elini besmele ile uzat; byleceyemein bereketi artar, sen de zengin olursun.)

4598 kii utruk trmek alma tig

z utra neg erse algu yig

(Bakasnn nndeki lokmalara dokunma; kendi nnde ne varsa onu al ve ye.)

"Ey oul, yemek yerken besmele ek, sa elinle ve nne gelen yerden ye.101

101Zeyniid-din Ahmed-(Miras), a.g.e., c. 11, s. 379

58


68/104

3, M ANASINI AY ET VE HADSL ERDEN ALANBEYTLER

Baz Kutadgu Bilig beyitleri, ayet ve hadisin her ikisinin manasn da tamaktadr. Onun iin bunlar ayr birgrupta deerlendirmeyi uygun grdk:

Akraba Ziyareti:

Zaman zaman akrabalar ziyaret etmek ve onlara kargler yz gstermek, insann yaknlaryla kaynamasn salar. Bu, gzel bir davran rneidir:

1327 kada yak yagukka yakn hk ulaulugka kiigke sevg bol kle

(K arde ve akrabaya yaknlk gster; gler yzle byn ve kn gnln al.)

3209 bargu kerek ka kadalar bilekatgu kerek i adalar bile

(A kraba ve kardeler ile barmak, e ve dostlar ile kaynamak lzmdr.)

3297 ne krklg bolur kr bagrsakhknkadaka kada kngli bolsa yakn.

(Akrabalarn birbirine candan yalcnlk ve s m y.etgstermeleri ne gzel eydir.)

59


69/104

"te A llahn, inanan ve iyi iler yapan kullarna mjdeledii (byk ltuf budur: De ki; ben buna karlk Sizdenbir iicret istemiyorum. A ncak akrabalk sevgisini diliyorum."102; "A llah'a ibadet edin, O'na hibir eyi ortak komayn, ana babaya, akrabaya, kszlere, yoksullara, yaknkomuya, uzak komuya, yannzda bulunan arkadaa(yahut zevceye), yolcuya, emriniz altnda bulunanlara iyilikedin. Allah, kendini beenip bbrlenen insanlar

I msevmez." '; "(Sebepsiz) akraba ziyaretini kesen (ve bunuhell sayan) kimse Cennete giremez."104

Alak Gnlllk-K ibir:

K ibirlenen insanlarn seveni az olur ve byleleriin iiyolunda gitmez. A lak gnll insan ise, gittii yerdesevilir ve herkesin sayg duyduu bir kimse olarak mrsrer:

1705 ne edg bolur kodla alak kiine krklg bolur knde iltr ii

(A lak gnll insan ne kadar iyi ve gzel olur; onunii daima yolunda gider.)

1706 ulugsg kvez kr kii ol tunkninge kod ol kvezlik kur

1 02Kuran, ura s\, a. 23.

10 3Kuran, N isa s\, a. 36.10 4 Zeynd-dn A hmed-(M ras), a.g.e., c. 12, s. 123.

60


70/104

(Byklk taslayan, kibirli ve kstah adam tatsz ve sevimsiz olur; kibirli insann itibar gnden gne azalr.)

2120 kvezlik asgsz kngl tumlturkngl kodla bolsa kiig yokla tur

(Gurur faydaszdr, o insanlar kendinden soutur; alakgnlllk insan ykseltir.)

2233 ulugluk uzun yir kii kodksbedkliikke tegmez budun katks

(A lak gnll insan uzun mddet itibarda kalr; hainve kibirli insanlar, bykle ulaamazlar.)

"nsanlara yanan bkme (kibirlenerek boynunu biryana bkp yzn insanlardan evirme) ve yer yznde bbrlenerek yrme. Zira Allah, kendini beenip ne kimseyi sevmez.105; "Her kim kibir ederse, Allah onu alaltr; al

ak gnlllk edeni ise ykseltir. (Bu hadisi, Hatib, Hz.merin hadisinden sahih bir isnadla rivayet etmitir.)"106

Allah'n Dilediini Y celtmesi:

Allah'n yardm ettii kimse, ykselir ve isteklerine kavuur. O'nun rahmet ve yardmndan mahrum olan, kt birhayat srer:

1 05 Kuran:; L okman sr., a. 18.1 06 mm- Gazal, hyi Ulmi'ddh (T ercme eden: A li A rslan), c.

], stanbul, 1981, s. 199.

61


71/104

1797 bayat kimke birse 'inayet lgtilekke tegir bold atlg klg

(A llah kime yardm eder ve ksmet verirse, o dileinekavuur, hret sahibi olur.)

1813 bayat fazl birle arlar kulugbilig kapg alur ongarur yolg

(A llah kulunu fazl ve inayeti ile ykseltir; ona bilgi ka

ps alr ve istei rast gider.)

3728 tilese arlar tapugsuz kulugtilese uuzlar tusulmaz, tapug

(sterse O'na kulluk etmeyen bir kulu aziz klar; istersekulluk edeni zelil eder ve onun kulluu hibir eyeyaramaz.)

3762 arlk uuzluk bayattn tururlm ya tirigTk hem andn err

(zzet bulmak veya zelil olmak Allah'tandr, lm veyahayat da O'ndandr.)

3903 arlk uuzluk anng hkmi olulugka kiigke yime asa yol

(zzet ve zillet, bye ve ke bu yollar O'nun hkm ile alr.)

62


72/104

5239 bayat birse 'izzin yok ol gayetik rahmet ire zng rahati

(A llah izzet verirse, bunun sonu yoktur; bol rahmetiinde rahat yaarsn.)

5240 kah z krese uuzluk anukuuzluk kynka kiming takati

(Eer O'ndan kaarsan, zillet hazrdr; zilletin azabnakim tahamml edebilir.)

"De ki: A llah'm, (ey) mlkn sahibi, sen dilediinemlk verirsin, dilediinden mlk alrsn; dilediini

I/\nykseltirsin, dilediini alaltrsn. Sen her eye kdirsin." ;"A llah bir kuluna hayr murat ederse onun gnlnezenginlik ve kalbine takva verir. Bir kuluna da er dilediivakit fakirliini iki gznn nne getirir. (Trmiz, buhadisi Eb Hreyre (R.A .)'den rivayet etmitir.)"108

Bo eylerle lgilenmemek:

Kendisi ve insanlar iin faydasz olan eyleri brakankimse, deerli almalar yapabilir. Bu, insana yakan birharekettir:

5646 zm kodsa emdi yaragszlargkngl bulganuktn szlse arg

10 7 Kuran, A l- i m ran sr., a. 26.m Berk, a.g.e., s. 22.

63


73/104

(A rtk benim faydasz eyleri brakmam ve gnlmdnya ile ilgili eylerden temizlemem gerekir.)

"Onlar (mminler), bo eylerden yz evirirler."109;"Kendisine fayda vermeyen eyleri terk etmesi, kiininMslmanlnn gzelliindedir. (Bu hadisi, Trmiz vebn-i Mce, Eb Hreyre (R.A .)'den rivayet etmilerdir.)"110

Farz Namazlar-Cuma Namaz:

Hkmdar, Odgurmfa cuma namazlarn klmasn vefarz namazlarn da cemaatla klmasn syler:

3239 cema 'at bile kl fariza namazgaylar hac kl adna namaz

(Farz namazlarn cemaatla kl, fakirler hacc olan cumanamazlarn eda et.)

"Ey inananlar, Cuma gn namaz iin arldnz zaman, Allah' anmaa koun, alverii (ii gc) brakn. Eerbilirseniz bu sizin iin daha hayrldr."111; "Cemaatla klnannamaz, yalnz klman namazdan yirmi yedi derece daha faziletlidir."112; "Y aptnz grdm, u ii beendim. (Lkin yine) ey insanlar, (bu nafileleri) evlerinizde klnz. Zira nama-

109Kuran, Mminn sr., a. 3.1,0 Berk, a.g,e., s. 182.1 1 1K ur an, Cun'a sr., a. 9,1 1 2 Zeynd-din A hmed-(M ras), cug.e., c. 2, s. 606.

64


74/104

zm faziletlisi, insann kendi evinde kld namazdr. Meerfarz ola (ki onu mescitte cemaatla klmak daha faziletli-

dir.)"m

Hell-Haram:

Bir eyin hell m haram m olduunu bilmek ve onagre hareket etmek nemlidir. Eer pheli ise, bundan dasaknmak gerekir:

2752 halal hem haram adrar erse aayaraglg yaragszn bilse see

(Hell ve haram iyice ayrdetmeli; yarayan ve yaramayan iyice seebilmelidir.)

3547 halalka sala ol haramka ma knkal bhe erse yime ked sakn

(Hell iin hesap, haram iin ceza vardr; eer pheliise, bundan da ok sakn.)

"Ey insanlar, yeryznde bulunan hell ve temiz olaneylerden yiyin, eytann admlarm izlemeyin; nk o, sizinapak dmanmzdr."114; "Allah'n size verdii rzklardanhell ve temiz olarak yiyin ve inandnz A llah'tan korkun."115; "zerine Allah'n ad anlanlardan neden yemeyesi-

1 1 3 Zeyn'd-dn A hmed-(M ras), c.g.e., c. 2, s. 694-695.1 1 4 Kur'an, Bakara sr., a. 168.1 , 5 Kur'cn, M aide s\, a. 8 8 .

65


75/104

niz? aresiz yemek zorunda kaldklarnzn dnda, haramkld eyleri (A llah) size aklamtr. Dorusu biroklan,

bilmeden keyiflerine uyarak halk artyorlar. M uhakkakki Rabbin (evet) O, snr ok iyi bilir."116; "Allah'n sizeverdii rzktan hell, ho olarak yiyin de A llah'n nimetine

nkredin; eer O'na kulluk ediyorsanz." ; "Hell belli,haram da bellidir. kisi arasnda (hell m haram m olduubelli olmayan) pheli eyler vardr. pheli eylerden saknan bir kimse, dini ve rz iin saknm (onlar korumu)olur. pheli eylerin iine giren kimse ise, haramn iine

t I o

dm olur." ; "Sana phe vereni brak, pheetmediin ile amel et. (Bu hadsi, A hmed b. Hanbel, Enes(R.A .)den rivayet etmitir.)1'119

Meveret:

Bilgisi ok, grleri isabetli olan emin kimselerin grlerine bavrularak yaplar ilerde baarl sonular almak

mmkndr. Bu sebeple bir i yapmadan nce gr alveriinde bulunmak gerekir:

5651 neg tir eitgil kii tildemikamug klgu ike kinge ol emi

1 1 6 Kuran, En'am sr., a. 119.1 1 7 Kur'an, Nahl sr., a. 114.1 1 8 Zeynd-dn A hmed-(M r as), c. 1, s. 60; c. 6 , s. 345.

1 , 9 Berk, a.g.e., s. 124.

66


76/104

(Dinle, A llah'tan insanlara haber getiren nebi ne der:Her yaplacak ie meveret ile are bulunur.)

5660 kayu ike tegse kinge tr kltilemi tilekke kingein tenge

(Herhangi bir ie girimek istersen nce istiare et;dilek ve arzularn istiare ile yerine getir.)

"Rabbleri'nin arsna gelirler, namaz klarlar. leri

aralarnda istiare (danp konuma) iledi. Kendilerineverdiimiz rzktan (hayr iin) harcarlar."120; "Allah'nrahmeti sebebiyledir ki, sen onlara yumuak davrandn.Eer kaba, kat yrekli olsaydn, evrenden dalr giderlerdi. yleyse onlar(n kusurlarndan ge, onlar iinmafiret dile. (Y apacan) i(ler) hakknda onlara dan, birkere de azmettin mi, artk A llah'a dayan; nk Allah

121kendine dayanp gvenenleri sever." ; "Eb Hreyre

(R.A.), 'Rasulllahn ashabyla istiare ettiinden fazla kim-199senin kimse ile istiare ettiini grmedim' demitir."

Y alan Sylemek-Verilen Szden Dnmek:

Sz verdii halde sznden dnenlerle yalan syleyenler, kt insanlardr. Y alanc insanlar vefasz olur. Vefaszkimseler de insanlarn iyilii iin almazlar:

1 2 0Kuran, ura sr., a. 38.121 Kuran, A l-i mran sr., a. 159.1 22 T rmiz, Cihad: 34.

67


77/104

337 bu bir ka neng ol kr kiike yavuzmum bilse yalnguk lkar et z

(Bak, u birka ey insan iin ktdr; insan bunlar bilirse kendisini korumu olur.)

338 bularda birisi bu tilyalganmunngda basas szg kygan

(Bunlardan biri, yalan sylemektir; kincisi, verilen szden dnmektir.)

2039 bu yalgan kiiler vefasz bolurvefasz kii halkka tengsiz klur

(Y alanc insanlar vefasz olur; vefasz kimseler halknhayrna uygun olmayan iler yaparlar.)

2042 kii yalgannda tileme vefabu bir sz snanm k ylk ol

(Y alanc adamdan vefa bekleme; bu, uzun yllardan beritecrbe edilmi bir szdr.)

5077 kiide yavuzrak yalgan boluryavuzda yavuz va'de kygan bolur

(Y alanc, insanlarn ktsdr; ktlerin kts ise,verdii sznden dnen kimsedir.)

"Hayr, kim szn yerine getirir ve (gnahtan) koru

68


78/104

nursa; phesiz Allah da korunanlar sever." I2''; "Ve o * 10A.

(mii'min)ler emanetlerine ve ahidlerine riayet ederler." ;"Y etimin malna yaklamayn, ancak erginlik ana eriin-ceye kadar en gzel bir tarzda (onun maln kullanpgelitirebilirsiniz). Ahdi de yerine getirin, nk (insana)ahd(in)den sorulacaktr."125; "Mnafn almeti tr:Syledii (konutuu) zaman yalan syler, vadedince yerinegetirmez, kendisine (bir ey) emanet edildii vakit hyaneteder. (Bu hadisi, Buhr, Mslim, Tnniz ve Nese, EbHiireyre (R.A .)'den rivayet etmilerdir.)"126

1 2 1 Kur'an, A l-i mran sr., a. 76.12 4Kur an, M minn sr., a. 8 .1 25 Kuran, sra sr., a. 34.12 6 Berki, a.g.e., s. 6 .

69


79/104


80/104

KISALTMALAR

a. Ayeta.g.e. Ad geen esera.g.m. Ad geen makalebkz. Baknz

c. CiltDBY. Diyanet leri Bakanl Y aynlarA. slm AnsiklopedisiKBY . Kltr Bakanl YaynlarMK. Mill Kltrs. Sahifesr. Suresi

TDA. Trk Dnyas A ratrmalar

TDA Y . Trk Dili Aratrmalar Y llTDD. Trk Dili DergisiTDK . Trk Dil KurumuTK . Trk KltrTKAE. Trk Kltrn Aratrma EnstitsTM. Trkiyat MecmuasTTK . Trk Tarih Kurumuvb. Ve benzen

71


81/104


82/104

BBLYOGRAFYA

Reit Rahmeti A RAT, "Kutadgu Bilig'de TabibJer ve Efsun-culaia Mnasebet Hakknda Paralar", lk, cilt8, say 46, Birinci K nun 1936, s. 285-298.

______ , Kutadgu Bilig /, Metin, kinci Bask, TDK., Ankara, 1979.

______, Kutadgu Bilig //, eviri, nc Bask, TTK ., A nkara, 1985.

Sadri Maksud A RSEL, Kutadgu Bilik(stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmttas'nm 1947 yl 2. Saysndan ayr basm), stanbul, 1947, s. 663.

______ ,Trk Tarihi ve Hukuk, stanbul, 1947, s. 88-127.Sleyman ATE, Kur'an- Kerim ve Yce Meali, Ankara,

1977.W. BARTHOL D, "The Bura Khan, Mentioned in the Qu-

datqu Bilik, BSOS, 3, 1922, s. 151-158; Trkesi,Rgb Huls, "Kutadku Bilik'in Zikrettii BuraHan Kimdir?",TM., cilt 1, 1925, s. 221-226

A

A. Himmet BERK, 250 Hadis Terceme ve izah, AltncBask, DBY ., Ankara, 1983.

Naile BN ARK , "Kutadgu Bilig'de Evlenme, Aile ve ocukTerbiyesi",TK., say 98, Aralk 1970, s. 174-178.

A. BOMBACI, "Kutadgu Bilig Hakknda Baz Mlhaza

lar"; Fuad Kprl Armaan, stanbul, 1953, s.65-75.

C. BROCK EL MANN, "Y usuf Hss Hcib", A., Leidentab', 4, 1933; Trkesi, Kutadgu Bilig, Tpkbasm7, 135-136.

73


83/104

A. CAFEROGLU, Trk Dili Tarihi /-//, nc Bask, stanbul, 1984.

Osman CLACI, "K utadgu Bilig'de Sosyal ve DinMotifler", MK., say 58, Eyll 1987, s. 10-18.

Ali Osman COK UN, "Kutadgu Bilig'in Dili ve iir", M K,say 41, 1983, s. 14-16.

Saadet AA TAY , "Kutadgu Bilig'de Odgurmu'm K iilii",TDAY-Belleten 1967, Ankara 1968, s. 39-49.

______ , "K utadgu Bilig'de gdlmi", TK., say 98, Aralk1970, s. 95-111.

A. D LA AR, 900. Yldnm Dolaysyla Kutadgu Biligncelemesi, kinci Bask, Ankara, 1988.

______ , 'Kutadgu Bilig'in 900. Y ldnm ve BalasagunluY usuf",TDD., say 21 l, Ankara, 1969, s. 6-17.

Ahmet B. ERCLASUN, Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-, Ankara, 1984.

Halil ERSOY LU "Kutadgu Bilig'de Kur'an- K erim Ayetlerinden lhamlar",TDA., say 15, Aralk 1981, s. 17-

41.Z. Fahri F1ND1KOLU, XI. Asrda Bir Trk Mtefekkiri veAhlak Dnceleri, Ankara, 1938.

Ftrat, "Kutadgu Bilig", Maarif ve Okutgu, 2, 1925, s. 68-74; Trkesi, TM., cilt 1, stanbul, 1925, s. 344-347; Almancas, Rachmati, "K utadgu Bilig", Ujb,6, 1-2, 1926, s. 154-158.

Tuncer GLENSOY ,"Kutadgu Bilig'den Hikmetler", TK ,say 98, Aralk 1.970, .s. 157-173.

______ , "Kutadgu Bilig zerine Bir Bibliyografya Denemesi", Bibliyografya, cilt 2, say 4, Temmuz 1973,s. 109- J 16.

74


84/104

M. HARTMANN, "Zur Metrischen Form des Kudatku Bi-lik", Keleti Szemle, 3, 1902, s. 141-153; TUrkesi,

Kutadg Bilig, Tpkbasm/, s. 124-126.brahim Necmi, "K utadgu Bilig'in Vezni", Yarn Mecmuas,

say 5, stanbul, 1921, s. 3.Halil NALCIK , "Kutadgu Bilig'de Trk ve ran Siyaset Na

zariye ve Gelenekleri", Reit Rahmeti Arat in,Ankara, 1966, s. 259-271.

Abdulkadir NAN, K utadgu Bilig Tpkbasmlarna Giri,Kutadgu Bilig, Tpkbasm /, TDK ., stanbul, 1942,

s. 11-111.______ , "Y usuf Fls Hcib ve Eseri Kutadgu Bilig zerine

Notlar",TK., say 98, A ralk 1970, s. 112-126.brahim KAFESOGLU, Kutadgu Bilig ve Kltr Tarihimiz

deki Yeri, KBY ., stanbul, 1980.A. F. KARAM ANL IOL U, "Kutadgu Bilig ve

K umandan", TK., say 58, Austos 1967, s. 741 -744.

______ , "K utadgu Biligin Diline ve Adna Dair", TK., say98, Aralk 1970, s. 127-131.

Salim K OCA, "Kutadgu Bilig'e Gre Trklerde Sekin nsan Anlay,MK., say 6, 1977, s. 60-62.

Kutadgu Bilig, Tpkbasm 7, V iyana Nshas, TDK .. stanbul, 1942.

Kutadgu Bilig, Tpkbasm II, Fergana Nshas, TDK ., stanbul, 1943.

Kutadgu Bilig, Tpkbasm III, Msr Nshas, TDK ., stan

bul, 1943.A.S. LEVEND, "Y azlnn 900. Y ldnmnde Kutadgu

Bilig",TDD., say 211, Ankara, 1969, s. 1-5.

75


85/104

P. M. MELORANSKY , "O Kudatku Bilike ingz Hana,ZVO, 13, 1900, s. 15-23; Tiirkesi, Kutadgu Bilig,Tpkbasm /, s. 121- J 23.s

Muhammed Fud Abd'1-Bk, El-Mu'cem'l-Mfehres Li-Elfz'l-Kur' ni'l-Kerim, stanbul, 1982.

J ozsef THURY , Trk nyelvemlekek a XIV szakad vegeig,Budapest, 1903, s. 12-13; Tiirkesi, Rgb Hulusi,On Drdnc Asr Sonlarna Kadar Trk Dili Y adigrlar", Mill Tetehblar Mecmuas, cilt 2, say4, 1331, s. 89-91.

Zeyn'd-dn Ahmed b. Ahmed b. Abdi'l-Ltifi'z-Zebd, Sa-hh-i. Buhar Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercemesive erhi (Tercme ve erheden: Kmil M ras), cilt1-13, Ankara, 1984.

76


86/104

KUTADGU BLG TIPKIBASIMLARINDAN RNEKLEzR


87/104


88/104

S i ) 1/ * fjlILVj >j y ^

(j rr bU*j.bj Jji.

-rT ^ Jj u. J jiib L-*.L* -vj~

^ o y B L ^ j 4 ^ J o j j i l

I J .L j L> jyv -j ti>_

C * r4j>.* O>0 jftj ! (J J a-* f J -j *W - r

o jj -'j .L 1 )-X i'

- ---------- ^ C j l \L - i ,J y J j j -

0 - 0 bbU j i O j l . j^ O > ,(^C y L .U

?*- VL'

**-^ ^J jL j t j j f j J J J C

79


89/104

^ ^ 7 - ' ' - 4 ^ k3 . ;

L z ^ ^ t

80


90/104

81


91/104

.lJ ^, ' a

'S J -) $ y

(jsr!)jSJ y\>Sm}

O ^ m Sj \j j \ $ ) i f J ^ b b

J jJ jW)~byjy+'j\y* y. j > }S$kS]S>?)

J O ) y. >lj $0(>/.iT-Cfi >]/ y AiO J ^ Jt'r' )j r ^ 3*

j ^^b j y ^ 1 & *

C !) r-Or" ^b

. . , . . . [j^ ^ S $

0 i ' tofj& !& * J * j X \ U ^i ^i .

v J U j ) jrJ U tC i t j . C rb typ.!* -

f 3C/.) 4 / sl* $ 4.


92/104

J>j s3 ^>'Ui e

^OJ ) C-j ) jr^ J i ^ ) J J r'jS-L Slt

Gj . j- ^ ~*:L-r'. J -< ' i 'i 3 i 5 ^ U J f -

>, )J '*ir *w_

[C. i

,S -t t ^ J ^ b J T . L J ^ t~Jw. ^ i '.

^ ^3j 1, ( ^ c j ~ j j ^( ^

3a ; lyji) j j ^ fcj rH '

rjb I; j [*J &$$*> J j.J jj ) VS) LA

83


93/104

!!f>> f l ir*

1=V fcr ''^- >- k i l U J>>Jj 1 J - f

^ S f A ' ^ . 51

t\ - s l >t * J * / *11 * m\v ! . --*

6 ^ ^U ^ 3 - . I

S f c ^ ^ k i S ^

84


94/104

wTJ)51 jS Ov,uJy, J y.^ J ;;;>' U. JC

^ yj 3y.

o 3 /iU %l j

byj\&Ljy j, jryujs? U y y.4rfek h f j 5 '-? L V lCt.' C 4^ ^- rJ

JjS Xk) ;i yJ yJ rUy.dv*

y' c 3 i y- ^ l l 5 !

_ J J ^>J l ;> I

J y. *-*; L il j J j j J ' j

) l;7-cri W

^ 1J ^3 j0 f e^ J l i=y L j J l.o ^ *

jC ^li^^b)W


95/104

(SL* j j _ .L *c j L V Ia - [/ jC"

J j } -J*y. V$*\j3 L r'-' fyjb ^ -

j ^ ] 4 ^ 3 j r j 3 ^

L ? 1

Jjrw8j? s& M j:b w | &, . 5X i jU !?Ti i } jr J ) '" " ^

t . ^ y ^ - r - ^ U ^ i - , ^ - ^N - f

86


96/104

87


97/104

'S 'U jS L J ^ O ^ U ^ -

- j r t o : ) ) i L M j j / 4 ^ } \ b j 5 j

' ' ' ' I ' ' " ^.. r- , - ~ - O '

'4 u .j J jiy.

i

-SjHj^ b~l ( >, \X ff S j\ij] 0 l 'J i}r -


98/104

89


99/104

.. / *

/\ .

r '/

J- ' ...'tL

t*4 * il

V z8**,-----

/ * y r * t**

> * * 1 a ;>-* -J t '*

y *4 j*i-'-tfcs

, .lAfc '*--

J i) yj >T" ---*

l

'/+*> >s_. t*t> ^5-c ' /--&. y* /- c~

cc *-* p *p*

90


100/104

My - * - * V 0 r^ l ^ * - -

- - - . - H V T M .. . | 1 * ^

, v _

f r- * # ,

f t, (">* f c M >*, 4 .1 . /* - - " J- - /* 4^

y * . -ufc t - . *hfc * ^ v . - H < >'- ' " ' ' " ' - h i /**'

* ....... .. /


101/104

* >8i &**** ' -">* >

'*>--- feuh ~ t. jit >,. a ?*tu- /

_ JVJ G--------- /-*-___ /*+** '

toV.M...JL JO^ -< /- ,.. O-OM *-U-A. v> ----J - * /*- "fa '-

/* ltw .^S>*-(-k


102/104

S V i S r T T zP k '

/y Z' t |1>T1I

A_ f

JKj ' -Xv

yyLu..# A

y

/y*


103/104


104/104

98. 06. Y . 0001 - 2031

Documents

Mehmet Kara - Bir Başka Açıdan Kutadgu Bilig