MEDICINSKA ETIKA Doc. dr Sreten Tešanović sreten.tesanovic@yahoo.com 1

7. MEDICINSKO-ETIČKE I MEDICINSKO-PRAVNE DILEME U PRAKTIČNOJ PRIMJENI NAUČNE

MEDICINE Funkcionisanje medicinsko-etičkih i medicinsko-pravnih

normi zbog društvenog značaja medicine mora biti kontrolisano, ali je skoro nemoguće kvalitetno uspostaviti eksterni nadzor i kontrolu da bi se onemogućila bilo kakva zloupotreba.

Ljekar i zdravstveni radnici su posebno, kao ni jedna druga profesija, pod unutrašnjom/internom kontrolom sopstvenih etičkih načela.

Eksterna kontrola se obezbjeđuje zakonima. 2

Posebnost medicinsko-etičkih i medicinsko-pravnih normi ali i

dilema u praksi primijenjene naučne medicine proističe iz univerzalnog medicinskog aksioma (naučne istine) –poštovanje ljudskog života.

Poštovanje života je jedan od osnovnih principa medicinske etike.

Filozof Bentham, prihvata da čovjek ima veće pravo na život u odnosu na druga živa bića.

Postoje dvije istorijske dileme koje još uvijek traju: 3

1) Da li sva ljudska bića, uključujući i one mentalno retardirane, senilne, ili osobe u trajnom vegetativnom stanju imaju jednake moralne vrijednosti i jednako pravo na život? 2) Kada zapravo počinje život? Razvoj naučne medicine i uvođenje savremenih tehnika i tehnologija u istraživačku medicinsku praksu, zatim dostupnost zdravstvene zaštite i njen kvalitet kao humanizacija i demokratizacija zajednice i državnog prava stvorile su nove medicinsko-etičke i medicinsko-pravne probleme i dileme.

4

Na početku XXI vijeka medicinsko-etičke i medicinsko-pravne dileme i problemi su vezani za:

1. medicinske eksperimente na čovjeku, 2. uvođenje inovacija u naučnu medicinu, 3. ispitivanje novih lijekova na ljudima, 4. medicinska istraživanja na životinjama, 5. vještačka oplodnja, 6. genetski inžinjering i genetsku terapiju, 7. genetsko savjetovanje, 8. humani genom i eugeniku (kloniranje), 9. transplantaciju ćelija, tkiva i organa, 10. postupke sa umrlim i sa dijelovima tijela, 11. društvena primjena forenzičke medicine (specifičnost

sudsko-medicinskog vještačenja), 12. psihijatriju u medicinskoj i društvenoj praksi, tj. zaštitu

mentalnog zdravlja.

5

Četiri su nerazrješene velike i vječite medicinsko-etičke i medicinsko-pravne dileme i danas:

1. pitanje eutanazije, 2. samoubistvo adolescenta, 3. pitanje vještačkog prekida trudnoće/abortus i 4. pitanje odavanja medicinske i profesionalne tajne.

6

EUTANAZIJA

Eutanazija etimološki potiče od dvije grčke riječi: eu–dobro sa prizvukom lako i thanatos –smrt.

Eutanazija – lako i blago umiranje, bez samrtnih bolova – blaga smrt. U slobodnom prevodu moglo bi se reći da je to "ubistvo iz milosrđa", odnosno pomaganje u umiranju.

Danas bi se eutanazija kao pojam mogla definisati kao pravo neizlječivog bolesnika da uz pomoć ljekara, odnosno medicine ostvari bezbolnu smrt.

7

Tri su prihvatljive situacije u kojima se nastoji ostvariti

eutanazija:

Prva situacija je kada neizlječivi bolesnik ne može više da podnese patnje i bolove pa izrazito želi da što prije umre, a sam je nesposoban zbog iscrpljenosti ili nepokretnosti da izvrši samoubistvo, te insistira da ubistvo iz milosrđa izvrši ljekar.

Druga situacija eutanazije je vezana za neizlječivog bolesnika koji je u teškom stanju, bez svijesti, nesposoban da samostalno rasuđuje, a članovi porodice i ljekar procjenjuju da njegovo dalje održavanje u životu nema nikakvog smisla, jer se svijest i vitalne funkcije neće povratiti nikakvim medicinskim terapijskim procedurama.

8

Treća situacija za eutanaziju ili bar raspravu o eutanaziji, vezana je za novorođenče sa teškim anomalijama kada se roditelji pojavljuju sa zahtjevom da eutanaziju izvrši ljekar. Eutanazija nije vezana za našu civilizaciju kao dilema i problem je, za sve ranije poznate civilizacije (filozofi i mislioci antičke Grčke, Platon, Aristotel, Pitagora, kao i starog Rima, Seneka, Ciceron, pisali su o eutanaziji i bavili se rješavanjima iste).

Neki narodi i danas imaju običaj da oboljelima i iznemoglima ubrzavaju umiranje, (Eskimi ostavljaju starije osobe same u snijegu). Istorijski su poznate brojne situacije milosrdnog prekraćivanja života u ratnim sukobima i okvalifikovane su kao junački podvizi ili visoko humani gestovi.

9

Dominantan uticaj Crkve kroz srednji vijek nametnuo je

religijski stav da je patnja - iskupljenje grijeha, te da ne treba prekraćivati patnju, odnosno život.

Eutanazija je najokrutniju formu imala u Njemačkoj od 1935. godine kada je Njemačka nacionalistička stranka odlučila da se eutanazija sprovede nad neizlječivim duševnim bolesnicima.

Smatra se da je "eutanazijskim programom" nacističke Njemačke usmrćeno oko 100.000 ljudi.

Dvadeset godina prije, nego što su nacisti donijeli eutanazijski program, jugoslovenski psihijatar, veliki ljekar i profesor Alfred Šerko, objavio je u ''Slovenskom glasniku'' sljedeći tekst: 10

"Etička norma koja nam zabranjuje da ubijamo i to u principu svako živo biće, nije prazna fraza koja bi se mogla iz utilitarističkih razloga proizvoljno mijenjati... Ko je taj koji je dovoljno smjeo da prisvoji kompentenciju da procijeni koji je život nevrijedan življenja? Ko može da shvati samog sebe? Ja ne mogu i u dnu svoje duše osjećam, da moj jedini cilj nije da stvaram ekonomske vrijednosti i da se vrijednost mog bića ne može izračunati po formuli zelenaša i špekulanata. Znam da u životinjskom carstvu ne trpe invalide i degenerike, ali znam i to da je čovjek postao onda čovjek kada je stresao ili bar pokušao da strese sa sebe životinju."

11

Sa aspekta aktuelne medicinske nauke posebno savremene

medicinske etike govori se o aktivnoj, pasivnoj, socijalnoj i negativnoj eutanaziji.

1. Aktivna (direktna) eutanazija podrazumijeva da se

neizlječivom bolesniku ubrizga u venu neko sredstvo – otrov koje će brzo i bezbolno direktno izazvati smrt. Poželjna je visoka doza opioida. U svim zemljama svijeta aktivna (direktna) eutanazija je zabranjena. Zakonodavstvo Holandije je nažalost prvo u Evropi ozakonilo eutanaziju pod uslovima precizno regulisanim zakonom. Treba sačekati vrijeme i pojavu kriminalnih zloupotreba u okviru ozakonjene eutanazije u Holandiji. Belgija je druga država Evrope koja je u maju 2002. godine ozakonila eutanaziju.

12

2. Pasivna (indirektna) eutanazija podrazumijeva ne primjenjivanje adekvatnih metoda liječenja u teškom stanju bolesti, što za posljedicu ima brži smrtni ishod. Podrazumijeva u suštini namjerno propuštanje dužnosti, odnosno nečinjenje od strane ljekara. Pasivna eutanazija kao izazivanje smrti u pozitivnom pravu se smatra propustom pružanja dužne ljekarske pomoći, odnosno medicinske pomoći, čime je ubrzano usmrćivanje, što zakon sankcioniše kao činjenje iz nehata. 3. Socijalna eutanazija predstavlja oblik pasivne eutanazije i podrazumijeva ostavljanje teškog bolesnika bez podrške intenzivne bolničke njege. Drugi vid je davanje neizlječivih bolesnika, na dalju njegu i brigu rodbini u kućnim uslovima.

13

Socijalna eutanazija dakle, dovodi iznemoglu, staru osobu ili neizlječivog bolesnika u situaciju uskraćivanja intenzivne medicinske njege ili njenog svođenja na minimum što u kućnim, ambijentalnim porodičnim uslovima podrazumijeva ubrzavanje smrtnog ishoda. 4. Negativna eutanazija kao pojam pojavljuje se u stručnoj medicinskoj literaturi i podrazumijeva ostavljanje veće količine lijekova pored postelje bolesnika, znači neku vrstu navođenja teškog i neizlječivog bolesnika na samoubistvo. Samoubistvo, samo kao akt nije krivično djelo, mada ima zemalja u kojima je još uvijek kažnjivo. Većina nacionalnih zakonodavstava navođenje na samoubistvo sankcioniše kao krivično djelo, pa i naše zakonodavstvo. Samoubistvo uz pomoć ljekara osuđuje se kao neetički akt, identično kao i eutanazija.

14

Danas je aktuelnost ovog problema nametnula da se na međunarodnom nivou zauzmu određeni stavovi, odnosno da se osudi namjera i voljna pomoć ljekara da nekoj osobi okonča život.

Originalni tekst Izjave o samoubistvu uz pomoć ljekara usvojen na 44. Skupštini Svjetskog medicinskog udruženja, održanoj septembra 1992. godine.

Pacijenti koji razmišljaju o samoubistvu, često ispoljavaju depresiju koja prati neizlječive bolesti.

Samoubistvo uz pomoć ljekara, kao i eutanazija je neetičko i mora da bude osuđeno od strane medicinske profesije.

15

Ako je pomoć ljekara namjerno i voljno usmjerena na omogućavanje osobi da okonča svoj život, ljekar postupa neetički.

Međutim, „pravo na odbijanje medicinske pomoći je osnovno pravo pacijenta i ljekar ne postupa neetički čak i u slučaju kada poštovanje takve želje dovode do smrti pacijenta”. (medicinsko-etički su problematični stavovi u ovoj izjavi)

Podijeljeni su stavovi prema prihvatanju ili neprihvatanju eutanazije danas.

Zagovornici eutanazije argumentaciju za eutanaziju nalaze u motivima koji su uvijek milosrđe i samilost.

16

Kada se isključe nestrpljivi nasljednici kao motiv za eutanaziju,

praktično uvijek postoji pozitivna motivacija, odnosno želja da se skrate muke umirućem bolesniku.

Većina zagovornika legalizacije eutanazije je saglasna da je aktivna eutanazija neprihvatljiva i da je identična ubistvu, pa i iz milosrdnih pobuda.

Zato aktivnu eutanaziju krivična zakonodavstva većine država kvalifikuju kao ubistvo sa olakšavajućim okolnostima.

Pasivna eutanazija je bitan argument zagovornika i podržavaoca legalizacije eutanazije kroz tvrdnje: "čovjek ima pravo na život, ali i na smrt", "ljekar treba da produžava život dokle god je to moguće, ali ne bi trebalo da produžava umiranje.''

17

Pristalice pasivne eutanazije insistirajući na njenoj legalizaciji,

nazivaju eutanaziju pomaganjem umiranju, argumentujući da ljekar nema pravo da pacijentu, oboljelom od teške bolesti kao što je karcinom, u terminalnoj fazi, beskrajno produžava život u tom ljudski nedostojnom stanju.

Smatraju da takvog bolesnika treba pustiti da umre i prekine patnju ne samo svoju već i bližnjih koji ga njeguju, vole i svakodnevno gledaju njegovo propadanje i zapažaju promjene na njemu, te bolesnik kahetičan i fizički iscrpljen, kvari uspomenu na sebe samog, u sjećanju svojih bližnjih.

Zagovornici legalizacije eutanazije ističu da savremena medicina i savremena tehnologija u medicini mogu praktično beskonačno da održavaju vitalne funkcije, što oduzima pravo bolesniku na dostojanstvenu smrt.

18

Medicinska nauka i savremena medicinska etika imaju nedvosmislen stav da eutanaziju ne treba ozakoniti ni pod kojim izgovorom, dakle ni pasivnu eutanaziju.

Ovaj stav savremene medicinske etike može se pravdati kroz veliki broj razloga a najbitniji su:

Prvi razlog - protiv legalizacije eutanazije proističe iz pitanja ko je taj ko ima apsolutno pravo da odlučuje o životu i smrti. - Na osnovu kojih objektivnih kriterijuma se može odlučiti o

životu ili smrti, jer bi se time bezgranično mnogo moći stavilo u ruke stručnjaka - a da li su za to oni kompetentni?

19

-S druge strane, ako bi se legalizovala eutanazija, ozakonjenjem prekida ljudskog života po izričitoj želji teškog bolesnika, nije isključeno da bi se to moglo proširiti i na legalizaciju eutanazije drugih ljudi, recimo hendikepirane djece, mentalno zaostalih svih uzrasta itd., što bi vodilo u degradaciju društva.

Drugi razlog protiv legalizacije eutanazije sa medicinskog i medicinsko-etičkog aspekta počiva na etičkom principu medicine kao struke i na osnovnom načelu, borbe za ljudski život od samog začeća do njegovog prirodnog kraja. -Život bezuslovno ima vrijednost bez obzira na kvalitet života, te je dužnost ljekara da se bori za život, a da nikad ne pospješuje dolazak smrti. -Izvod iz djela "Medicina i društvo" akademika Jovana Ristića, neuropsihijatra, najbolje potvrđuje ovaj razlog protivljenja medicine legalizaciji eutanazije.

20

"Jedna od najvećih prepreka za sprovođenje eutanazije je promjena značenja ljekareve ličnosti za bolesnika. Ljekar bolesniku uvijek i bez ikakvog izuzetka mora da znači nadu i spas, zdravlje i život. Da, život! Zdravi ljudi nemaju uvijek iste poglede i isto mjerilo kao bolesnici. Ne da nemaju uvijek, nemaju nikad! Zato je vrlo opasno zdravima, ma koliko bili uviđajni, dati pravo da cijene da li je neko stanje za bolesnika teško, beznadežno i neizdržljivo, te da li bi ga trebalo prekinuti, ili ne... Kad bi se jednom slobodno uvelo potpomaganje umiranju neizlječivih i onih koji mnogo pate, da li bi se uvijek pravilno razlikovalo subjektivno od objektivnog? Ako svakog trenutka bolesnik mora da strijepi od smrti, koju mu ne donosi bolest nego sažaljivi ljekar, onda je s medicinom završeno!" 21

Treći razlog protivljenja eutanaziji, naučne medicine i savremene medicinske etike, je mogući nenadani pronalazak lijeka za bolest koja je tog momenta po medicinskoj nauci neizlječiva. -Istorija medicine poznaje takve situacije, jer je nekad tuberkuloza bila neizlječiva bolest, danas je to rak ili sida. Moguće je da se neočekivano pronađe lijek protiv raka ili side.

Četvrti razlog protiv eutanazije zasniva se na relativnosti medicinske istine uopšte, jer u brojnim stanjima odbrambene snage organizma mogu da pobijede i neizlječivu bolest, takvi slučajevi su opisani iako su u istinu rijetki. -U prilog ovom ide i činjenica koju svaki ljekar zna, da je postavljena dijagnoza uvijek prihvatljiva sa dozom nesigurnosti, a posebno svaki ljekar zna koliko je nepouzdana prognoza toka i ishoda bolesti.

22

Peti razlog protiv eutanazije proističe iz zahtjeva da se dozvoli svakom čovjeku "pravo na smrt". -Ljekar danas ne mora svog bolesnog pacijenta od teške i neizlječive bolesti pustiti da živi u patnji i bolovima, jer raspolaže moćnim lijekovima ne samo za suzbijanje već i za apsolutno eliminisanje svakog bola. -Etično je da bolesnicima od karcinoma već na samom početku pojave bolova ljekar uvede snažne analgetike, pa makar oni bili i opioidni kokteli.

Šesti razlog protiv eutanazije je u vrlo diskutabilnoj i sumnjivoj sposobnosti teškog bolesnika da potpuno svjesno rasuđuje, jer rasuđivanje može da bude ozbiljno narušeno kod teških bolesnika, argumentovano dokazuje savremena psihijatrija

23

- U stanju somatske bolesti narušava se skladna psihička

ukupnost - psihičko zdravlje, najčešće u pravcu depresivnog raspoloženja i samosažaljenja, što može generisati bolesnikovu želju za prestankom života koju on definiše zahtjevom za eutanazijom od svog ljekara.

Sedmi razlog protiv eutanazije je poimanje savremene medicine i njenih disciplina, te i savremene medicinske etike, da čovjek ima strah od umiranja, odnosno da ne prihvata smrt kao neminovnost. - Savremeni čovjek je u strahu od umiranja, sklon da izjavi da

nije strašno umrijeti, već je strašno umirati, misleći na trpljenje bolova i patnju u bolesti, staračkoj iznemoglosti ili u nekoj drugoj životnoj situaciji.

24

-Načela savremene medicine su humana načela, te podrazumijevaju da bi ubiti iz humanosti značilo ubiti humanizam, jer je humanizam uvijek na strani života, a nikad na strani smrti. Osmi razlog protiv eutanazije je ljudska nada. -Čovjek, pacijent, njegovi bližnji i ljekar imaju praiskonsko i neotuđivo pravo na nadu – vjeru u život, izlječenje i moć naučne medicine. -Pacijenta nikada ne treba tretirati kao beznadežan slučaj, bez obzira na to o kakvoj se bolesti ili stanju radi, što je medicinsko-etička i deontološka obaveza svakog ljekara.

25

Kategoričan je i definitivan medicinsko-etički stav da eutanaziju ni na zahtjev pacijenta, niti njemu bliskih osoba, ljekar ne može prihvatiti jer je eutanazija neetički čin za ljekarsku profesiju, pa time i nije dozvoljen.

Neprikosnoveno je pravo pacijenta da odbije medicinsku pomoć, a etička obaveza ljekara je da ne preduzima protiv pacijentove volje dalje liječenje ili procedure za održavanje života.

26

SAMOUBISTVO ADOLESCENTA

Jedan od velikih i raširenih problema današnjice je

samoubistvo adolescenata.

Kako rješavati ovaj problem i šta je razlog porastu samoubistava adolescenata u našoj civilizaciji?

Odgovor nije jednostavan i nema ga.

Samoubistva adolecsenata su u našoj zemlji i zemljama u okruženju češća poslednjih godina.

27

Ovo je samo konstatacija koja će možda inicirati istraživače da

naučno istraže razloge i hipoteze pretvore u precizne odgovore.

Originalan tekst izjave o samoubistvu adolescenata usvojen je na 43. Skupštini Svjetskog medicinskog udruženja na Malti, novembra 1991. godine.

Posljednjih nekoliko decenija svjedoci smo dramatične promjene uzroka smrti adolescenata.

Prije 50 godina adolescenti su uglavnom umirali usljed prirodnih uzroka, dok danas uglavnom umiru od uzroka koje je moguće prevenirati.

28

Samoubistvo adolescenata je tragedija koja pogađa ne samo pojedinca već i porodicu, vršnjake i širu zajednicu u kojoj je adolescent živio.

Samoubistvo se često doživljava kao lični propust roditelja, prijatelja i ljekara koji okrivljuju sebe, zato što nisu uočili znake upozorenja.

I društvo, takođe, razmatra suicid kao dokaz da je propustilo da obezbijedi vaspitnu, održavajuću i zdravu sredinu u kojoj djeca mogu da rastu i da se razvijaju.

29

Faktori koji doprinose samoubistvima adolescenata su različiti: -depresija, -emocionalna izolacija, -gubitak samopoštovanja, -mentalni poremećaji, -romantične fantazije, -traženje uzbuđenja, -zloupotreba alkohola i droga, kao i -dostupnost vatrenog oružja i drugih sredstava samodestrukcije. Najčešće je samoubistvo posljedica više faktora koji djeluju istovremeno. 30

Zdravstveni profesionalci treba da u toku svog medicinskog školovanja i stažiranja budu edukovani o biološkom, psihološkom i socijalnom razvoju adolescenata.

Ljekari treba da budu obučeni za identifikaciju ranih znakova i simptoma fizičkog, emocionalnog i socijalnog stresa adolescentnih pacijenata, kao i za procjenu rizika od suicida adolescentnih pacijenata.

Kada zbrinjava adolescente sa ozbiljnim povredama, zdravstveni profesionalac treba da procijeni i mogućnost da su te povrede nanijeli sami sebi.

31

Depresija je glavni uzrok bolesti i hendikep za mlade ljude od 10

do 19 godina, navodi se u izvještaju o zdravlju adolescenata koji je objavila Svjetska zdravstvena organizacija (WHO).

Organizacija smatra da su tri glavna uzroka smrti adolescenata u svijetu “saobraćajne nesreće, sida i samoubistvo”.

U 2012. godini, u svijetu je umrlo 1,3 miliona adolescenata.

Ovo je bio prvi put da WHO objavljuje kompletan izvještaj posvećen zdravstvenim problemima adolescenata.

“Svijet ne posvećuje dovoljno pažnje zdravlju adolescenata”, izjavila

je doktorica Flavia Bustreo, pomoćnik generalnog direktora za zdravlje žena i djece u WHO-u.” 32

Nadamo se da će ovaj izvještaj privući više pažnje za zdravlje mladih od 10 do 19 godina i da će poslužiti pokretanju ubrzane akcije u vezi s njihovim zdravstvenim problemima. Globalno, depresija je uzrok bolesti broj jedan u ovoj populaciji, a samoubistvo je treći uzrok smrtnosti.

Izvještaj takođe pokazuje da manje od jednog na četiri adolescenta dnevno vježba jedan sat i da u nekim zemljama jedan adolescent od tri, pati od gojaznosti.

U izradi ovog izvještaja WHO je koristila podatke koje je dostavilo 109 zemalja.

33

Glavne bolesti koje pogađaju adolescente su depresija, povrede u saobraćajnim nesrećama, anemija, sida, samosakaćenje, problemi s leđima, dijareja, anksioznost, astma i respiratorne bolesti.

Glavni uzroci smrtnosti adolescenata su: saobraćajne nesreće, sida, samoubistvo, plućne bolesti, nasilje, dijareja, utapanje, meningitis, epilepsija, endokrinološki problemi i bolesti krvi.

34

VJEŠTAČKI PREKID TRUDNOĆE - abortus

Abortus ili vještački prekid trudnoće je namjeran prekid

trudnoće kao neželjenog stanja, prije svega voljom trudnice.

Medicinsko-etičke dileme i problemi vještačkog prekida trudnoće stari su koliko i medicina, poznati su još od antičkog doba kada su se za izazivanje pobačaja upotrebljavale razne biljke, oštri predmeti i druge metode.

I u grčko i u rimsko doba abortus je bio opšte prihvaćen zahvat.

35

Pojavom hrišćanstva dolazi i do promjena u pogledu na abortus.

U 13. vijeku papa Inocent III. određuje da plod postaje živo biće u trenutku kada se počne micati u stomaku i od tada abortus postaje ubistvo, a prije toga je bio manji grijeh.

Car, Rimskog Carstva, Karlo V. donio je 1532. godine Zakonik kojim propisuje smrtnu kaznu za namjerno izazvan pobačaj.

Tu kaznu Austrija ukida 1787. godine, a Francuska 1791. godine, uvodeći kaznu doživotnog zatvora.

U 19. vijeku u Sjedinjenim Američkim Državama i Velikoj Britaniji abortusi su se nastavljali obavljati uprkos zabranama. 36

Sovjetski Savez, Švedska i Island među prvim zemljama koje su u 20. vijeku legalizovale neke ili sve oblike abortusa.

U Sovjetskom Savezu 1936. godine ga je zabranio Staljin radi povećanja broja stanovnika.

U Velikoj Britaniji abortus je ozakonjen 1967. godine, te u američkim saveznim državama Kaliforniji i Koloradu, a 1973. godine je zakonski dopušten abortus u SAD.

U bivšoj SFR Jugoslaviji abortus je legalizovan 1952. godine Uredbom o dopuštenom prekidu trudnoće.

37

Vještački prekid trudnoće – abortus arteficialis predstavlja jednu od velikih dilema savremene medicine i sa medicinsko-etičkog i sa medicinsko-pravnog aspekta.

Ovdje se radi o pitanju i dilemi vezano za svetost ljudskog života.

Kada zapravo počinje život?

Originalan tekst deklaracije o medicinskom abortusu, usvojen je 1970. godine i dopunjen je 1983. godine u Veneciji.

38

1.Prvi moralni princip ljekara je poštovanje ljudskog života od njegovog samog početka.

2.Slučajevi u kojima su životni interesi majke u sukobu sa životnim interesima njenog nerođenog djeteta dovode do dileme i pitanja da li trudnoća treba da bude namjerno prekinuta.

3.Različiti odgovori na ovo pitanje rezultat su razlika u stavovima prema životu nerođenog djeteta, ovo je stvar ličnih ubjeđenja i savjesti koje se moraju poštovati.

4.Uloga medicinske profesije nije da donosi stavove i pravila u bilo kojoj državi ili zajednici po ovom pitanju, ali je naša dužnost da se trudimo da obezbijedimo zaštitu naših pacijenata. 39

5. Prema tome, ukoliko Zakon dozvoljava medicinski abortus, njega treba da izvrši kompetentan ljekar u skladu sa odobrenjem odgovarajućeg autoriteta. 6. Bez obzira, što je ova izjava odobrena od strane Generalne skupštine Svjetskog medicinskog udruženja, ona nije obavezna ni za jednog člana Udruženja, ako je njegovo nacionalno udruženje nije prihvatilo. Istorijski posmatrano, stavovi prema vještačkom prekidu

trudnoće su bili promjenljivi: - abortus se dopuštao u antičkoj Grčkoj dok plod ne oživi, za muški plod 40 dana, a za ženski oko 60 dana (Aristotel) - Rimsko carstvo je imalo zakonom propisanu smrtnu kaznu za vršioca abortusa u slučaju da žena tom prilikom umre.

40

Zakon u našoj zemlji liberalnije uređuje problem vještačkog prekida trudnoće, uključujući i odredbe o kontracepciji, sterilizaciji i vještačkoj oplodnji.

Prema tom zakonu, propisane su indikacije vještačkog prekida za trudnoće starije od 10 nedjelja, i to su: etičke, eugeničke i medicinske, znači ne postoje više socijalne indikacije kao ranije.

Dakle, do 10-te nedelje trudnoće je abortus prepušten slobodnoj volji žene pod uslovom da nije maloljetna i da je mentalno sposobna da o tome odluči.

41

Naš zakon uvažava sljedeće indikacije za medicinski prekid trudnoće: 1.Medicinske indikacije podrazumijevaju postojanje oboljenja zbog kojih bi trudnoća i porođaj mogli ozbiljno ugroziti zdravlje i život žene, recimo srčane mane itd.

2.Etičke indikacije podrazumijevaju situacije kada je trudnoća nastala nekim pravno kriminalnim činom, recimo silovanjem, obljubom nad nemoćnom osobom, nad maloljetnom osobom, obljubom zloupotrebe položaja od strane muškarca i incestom. 3.Eugeničke indikacije podrazumijevaju biološko-genetske faktore koji oštećuju fetus zbog postojanja bolesti majke u prva tri mjeseca trudnoće, dakle u organogenezi ploda.

42

Dijagnostikovanje bolesti majke u prva tri mjeseca trudnoće

pretpostavlja da će se dijete roditi sa nekim teškim tjelesnim nedostatkom ili duševnim oštećenjem, recimo zbog rubeole, malih boginja, te primjene teratogenih lijekova, neuroleptika, pa i usljed RH inkopatibilnosti.

++

43

ODAVANJE MEDICINSKE I PROFESIONALNE TAJNE

ZDRAVSTVENE STRUKE

Medicinska tajna podrazumijeva saznanja o pacijentu, koja se ne mogu saopštiti drugim licima, jer će time biti povrijeđena ličnost bolesnika ili interesi zajednice.

Istorijski gledano, najstariji medicinski zapisi su zabranjivali odavanje tajne "povjerene uhu, zatečene očima ili naslućene umom".

Specifični značaj medicinske tajne je u tome što na njoj počiva povjerenje bolesnika u ljekara.

44

Još je Hipokrat u zakletvi isticao: "Poštovaću tajne onoga ko mi se povjeri."

Obaveza čuvanja medicinske tajne odnosi se ne samo na ljekara, nego na sve zdravstvene radnike.

Dugo u istoriji, čuvanje medicinske tajne bila je samo etička obaveza, a tek 1810. godine prvi put Krivični zakon Francuske predviđa kaznu za lice koje oda medicinsku tajnu, definišući to kao krivično djelo protiv ličnosti.

Ovu odredbu u krivično zakonodavstvo su kasnije unijele skoro sve zemlje, pa i naša zemlja (izuzetak Velika Britanija - i danas je samo moralna obaveza). 45

Medicinska tajna podrazumijeva sve ono što ljekar i medicinski radnik, kao i medicinski saradnik saznaju o pacijentu, tokom obavljanja profesije.

Medicinska tajna su svi podaci o pacijentu koji se odnose na dijagnozu, na liječenje, na nesposobnost bolesnika i drugo, a čije bi saopštavanje nekom trećem licu, moglo da nanese direktnu ili indirektnu štetu samom pacijentu.

Medicinska tajna je službena tajna i profesionalna tajna istovremeno.

Medicinsku tajnu treba razlikovati od termina privatna tajna i službena tajna, jer: privatna tajna je tajna u privatnom životu, recimo između prijatelja ili supružnika.

46

Službena/poslovna tajna je vezana za rad, odnosno radni

odnos i obavezuje svako zaposleno lice, da ne oda podatke iz svoje organizacije, a pogotovo one koje sama organizacija proglasi službenom tajnom.

Ljekar i zdravstveni radnik treba da znaju šta je sve profesionalna tajna: 1. Profesionalna tajna je ime i prezime bolesnika koji se liječi u

bolnici/klinici ili dispanzeru.

2. Profesionalna tajna je i to od čega neki liječeni pacijent boluje i obavezuje ljekara, ali i svakog zdravstvenog radnika i zdravstvenog saradnika. 47

Bolesnik ne treba da zna od čega boluje drugi bolesnik koji se liječi u istoj sobi, ne smije to da sazna od ljekara, zdravstvenog radnika ili zdravstvenog saradnika. 3. Nije dopušteno odavanje profesionalne tajne od strane ljekara, zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika, licima van medicinske institucije ni pod kojim uslovima. - Nedopušteno je davanje bilo kakvih obavještenja o bolesnicima jer podrazumijeva kršenje profesionalne tajne i ogrešenje o zakonske propise. - Zakon posebno sankcioniše, a etički je nemoralno odavanje profesionalne tajne da bi se ostvarila neka korist, a posebno ako je korist materijalna.

48

4. Ljekar i zdravstveni radnik nije dužan da čuva kao tajnu podatke koje je saznao izvan vršenja profesije, odnosno izvan zdravstvene ustanove, ako ih je saznao od nemedicinskih lica, odnosno privatno od trećih lica. - Prepričavanje takvih podataka nije etično i treba se uzdržati od toga. - Iznošenje intimnosti o nekoj osobi nije etično i ne smatra se moralnom osobinom bilo kog čovjeka, a ljekara i zdravstvenog radnika posebno. 5. Naročito je nedopustivo da ljekar ili zdravstveni radnik u svojim stručnim publikacijama piše o bolesniku na način prepoznatljiv njegovoj rodbini ili prijateljima, jer je i to odavanje profesionalne tajne.

49

Ljekarska tajna je profesionalna tajna.

Vezana je za vršenje ljekarske struke i istovremeno je i

službena tajna.

Sam ljekar je dužan da procijeni koji podaci dobijeni od bolesnika predstavljaju ljekarsku tajnu.

Uvijek posebnu tajnu predstavljaju podaci dobijeni od bolesnika koji se odnose na njegovu intimnost.

Nedopustivo je da ljekar izvan medicinske ustanove prepričava ono što je čuo od bolesnika.

50

Uslovi pod kojima se odaje medicinska i ljekarska tajna: Medicinska, ljekarska, profesionalna, službena i podijeljena

tajna može se odati pismeno, usmeno i kopiranjem dokumentacije.

Odavanje medicinske tajne bez krivične i moralne odgovornosti dozvoljeno je pod posebnim okolnostima:

- medicinska tajna se odaje ukoliko se pacijent pregleda po nalogu nekog trećeg lica, npr. suda, osiguravajućeg zavoda, a da je pacijent pristao na takav pregled. (ljekar u tom slučaju nije obavezan da čuva medicinsku tajnu jer svoj nalaz i dijagnozu treba saopštiti naručiocu pregleda).

51

Medicinska tajna – ljekarska tajna može se bez krivične i moralne odgovornosti odati u četiri sljedeća slučaja:

1.Kada bolesnik ljekara ili zdravstvenog radnika oslobodi obaveze čuvanja tajne. 2. Po nalogu suda, jer je u ovom slučaju sud viša instanca. -Obično se radi o zatvorenom tipu suđenja kada se odaje ljekarska, odnosno medicinska tajna, a članovi vijeća su obavezani čuvanjem službene tajne, jer je ljekar dužan da se odazove pozivu suda. -Postoje i stavovi da i u takvim situacijama ljekar nije obavezan da kaže sve što zna o pacijentu i da je to njegovo pravo.

52

-Ljekar na medicinsko-deontološkim, medicinsko-etičkim i medicinsko-pravnim principima odlučuje šta će prećutati od onoga što je od pacijenta saznao, a da istovremeno, prećutkivanje podataka ne ugrožava društvene interese ili interese nekog drugog lica. 3. Ljekar je oslobođen čuvanja tajne, kao i drugi zdravstveni radnik, u slučaju kada je interes zdravlja drugog lica ili grupe ljudi važniji od interesa čuvanja tajne, kada je recimo u pitanju zarazna ili venerična bolest. 4. U situacijama svjedočenja i vještačenja pred sudom ljekar je oslobođen čuvanja tajne, kao i u slučajevima prijavljivanja pripremanja krivičnog djela koje je saznao od pacijenta, ili izvršenog krivičnog djela.

53

- Posebno ako bi čuvanje tog podatka kao ljekarske ili

profesionalne tajne dovelo do daljih težih posledica po druga lica ili zajednicu. Neovlašteno odavanje medicinske tajne, ljekarske ili profesionalne tajne je kažnjivo.

54

KLONIRANJE – bespolna reprodukcija

Produkcija identičnog entiteta (kopija)

Unikat ili duplikat? Kloniranje, istraživanje matičnih ćelija i etika danas

https://www.youtube.com/watch?v=MTY6S25UOC0

55

56